IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 90. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 90.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum Adam ex accepto proficere potuit Utrum Adam ex accepto proficere potuit

ad meritum ? ad meritum ?

177 177

commoda ab beatitudinem. Ergo nec ho- commoda ab beatitudinem. Ergo nec ho- mini ergo videtur, quod in primo statu mini ergo videtur, quod in primo statu homo habuit omnia quæ pertinent ad homo habuit omnia quæ pertinent ad beatitudinem et hæc non sunt nisi me- beatitudinem et hæc non sunt nisi me- rita ergo in primo statu potuit mereri rita ergo in primo statu potuit mereri beatitudinem. beatitudinem.

5. Ad hoc idem quidam arguunt ex 5. Ad hoc idem quidam arguunt ex rationibus logicis sic: Natura non deficit rationibus logicis sic: Natura non deficit in necessariis, nec abunḍat in super- in necessariis, nec abunḍat in super- fluis sed nihil ita necessarium est fluis sed nihil ita necessarium est

TERTIO quæritur, An ex accepto pro- homini sicut beatitudo: ergo necessaria TERTIO quæritur, An ex accepto pro- homini sicut beatitudo: ergo necessaria ficere potuit ad meritum ? ficere potuit ad meritum ?

1. Hoc enim quidam nituntur probare 1. Hoc enim quidam nituntur probare ex verbis Damasceni in libro II de Fide ex verbis Damasceni in libro II de Fide orthodoxa : « Fecit igitur Deus hominem orthodoxa : « Fecit igitur Deus hominem innocentem, rectum, virtuosum, sine innocentem, rectum, virtuosum, sine tristitia, sine sollicitudine, omni virtute tristitia, sine sollicitudine, omni virtute decoratum, omnibusque bonis comatum decoratum, omnibusque bonis comatum velut quemdamı mundum secundum 2. » velut quemdamı mundum secundum 2. » Talis autem homo omni perfectione per- Talis autem homo omni perfectione per- fectus est et qui perfectus est, mereri fectus est et qui perfectus est, mereri potest in bono meritorio: ergo videtur, potest in bono meritorio: ergo videtur, quod Adam in primo statu potuit me- quod Adam in primo statu potuit me- reri. reri.

2. Adhuc, Augustinus in libro de Na- 2. Adhuc, Augustinus in libro de Na- tura et gratia: «Quis nesciat ita fa- tura et gratia: «Quis nesciat ita fa- ctum hominem, ut in eo liberum arbi- ctum hominem, ut in eo liberum arbi- trium ad juste vivendum pro possibilitate trium ad juste vivendum pro possibilitate et capicitate sua constitueretur ³ ? » Vi- et capicitate sua constitueretur ³ ? » Vi- detur ergo, quod ad juste vivendum erat detur ergo, quod ad juste vivendum erat sufficiens sed juste vivere, mereri est : sufficiens sed juste vivere, mereri est : ergo videtur, quod sufficiens fuit ad me- ergo videtur, quod sufficiens fuit ad me- rendum. rendum.

3. Adhuc, Deuter. XXXII, 4 et 5: Date 3. Adhuc, Deuter. XXXII, 4 et 5: Date magnificentiam Deo nostro. Dei perfecta magnificentiam Deo nostro. Dei perfecta sunt opera. Constat autem, quod homo sunt opera. Constat autem, quod homo opus Dei est et non est perfectus nisi opus Dei est et non est perfectus nisi habeat ea quibus potest ad beatitudinem habeat ea quibus potest ad beatitudinem pertingere non potest autem ad beatitu- pertingere non potest autem ad beatitu- dinem pertingere nisi profectu meriti: dinem pertingere nisi profectu meriti: ergo videtur, quod ex his quæ habuit in ergo videtur, quod ex his quæ habuit in primo statu, potuit proficere in merito. primo statu, potuit proficere in merito.

4. Adhuc, Plato in secunda parte Ti- 4. Adhuc, Plato in secunda parte Ti- mæi dicit, quod creator nulli negavit mæi dicit, quod creator nulli negavit

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XXIV, Art. 2. Tom. XXVII novæ tiarum, Dist. XXIV, Art. 2. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. editionis nostræ.

2 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II de Fide 2 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II de Fide

XXXIII XXXIII

habuit ad beatitudinem: sed necessarium habuit ad beatitudinem: sed necessarium ad beatitudinem est profectus meriti : ad beatitudinem est profectus meriti : ergo tunc potuit mereri. ergo tunc potuit mereri.

6. Adhuc, Objiciunt logice, quod libe- 6. Adhuc, Objiciunt logice, quod libe- rum arbitrium essentialius se habet ad rum arbitrium essentialius se habet ad bonum quam ad malum: sed per se bonum quam ad malum: sed per se potuit in malum: ergo videtur, quod potuit in malum: ergo videtur, quod etiam per se in primo statu potuit in etiam per se in primo statu potuit in bonum meritorium. bonum meritorium.

7. Adhuc, Ponamus, quod Adam in 7. Adhuc, Ponamus, quod Adam in primo statu mentem convertisset ad primo statu mentem convertisset ad Deum ex Dei dilectione pura: aut me- Deum ex Dei dilectione pura: aut me- ruisset, aut non. Si meruisset: cum hoc ruisset, aut non. Si meruisset: cum hoc potuit in primo statu, in primo statu potuit in primo statu, in primo statu potuit mereri et gratiam et gloriam. Si potuit mereri et gratiam et gloriam. Si non meruisset, deterioris conditionis non meruisset, deterioris conditionis fuisset quam Angelus: sicut enim habi- fuisset quam Angelus: sicut enim habi- tum est in tractatu de Angelis ex verbis tum est in tractatu de Angelis ex verbis Augustini, Angelus ex simplici conver- Augustini, Angelus ex simplici conver- sione ad Verbum meruit confirmatio- sione ad Verbum meruit confirmatio- nem in gratia et gloria. nem in gratia et gloria.

IN CONTRARIUM est, quod IN CONTRARIUM est, quod

1. Omnis creatura de se vanitas est, 1. Omnis creatura de se vanitas est, et nihil habet de se unde placere possit et nihil habet de se unde placere possit Deo ergo nullum actum potest de se Deo ergo nullum actum potest de se facere qui placeat Deo placentia meriti: facere qui placeat Deo placentia meriti: in primo ergo statu cum in solis natura- in primo ergo statu cum in solis natura- libus creatus fuerit Adam, non potuit libus creatus fuerit Adam, non potuit proficere in merito. proficere in merito.

2. Adhuc, Joan. 1, 16: De plenitudine 2. Adhuc, Joan. 1, 16: De plenitudine ejus nos omnes accepimus, et gratiam ejus nos omnes accepimus, et gratiam pro gratia. Ergo nisi accipiamus gra- pro gratia. Ergo nisi accipiamus gra- tiam de plenitudine Dei, mereri non tiam de plenitudine Dei, mereri non

orthodoxa, cap. 12. orthodoxa, cap. 12.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. de Natura et gratia,cap.42. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. de Natura et gratia,cap.42. * Cf. Lib. de Anima, cap. de reminiscentia. * Cf. Lib. de Anima, cap. de reminiscentia.

12 12

Sed contra Sed contra

Solutio. Solutio.

178 178

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

possumus. Adam ergo in primo statu ex possumus. Adam ergo in primo statu ex acceptis in conditione solis naturalibus acceptis in conditione solis naturalibus proficere non potuit ad meritum. proficere non potuit ad meritum.

3. Adhuc, Eodem modo arguitur ex 3. Adhuc, Eodem modo arguitur ex hoc quod dicitur, Zachar. iv, 7: Exæqua- hoc quod dicitur, Zachar. iv, 7: Exæqua- bit gratiam gratiæ ejus. Ubi dicit Hiero- bit gratiam gratiæ ejus. Ubi dicit Hiero- nymus, quod in hoc exæquabit, quod nymus, quod in hoc exæquabit, quod beatitudinis quantitatem et gloriæ aqua- beatitudinis quantitatem et gloriæ aqua- bit, ut quantum quis habet in merito bit, ut quantum quis habet in merito gratiæ, tantum habeat in beatitudine gratiæ, tantum habeat in beatitudine gloriæ. Unde versus Præpositivi est de gloriæ. Unde versus Præpositivi est de hoc : hoc :

Quidquid habes meriti, præventrix gratia do- Quidquid habes meriti, præventrix gratia do- [nat. [nat.

Nil Deus in nobis præter sua dona coronat. Nil Deus in nobis præter sua dona coronat.

4. Objiciunt etiam quidam de verbo 4. Objiciunt etiam quidam de verbo Apostoli, I ad Corinth. 1x, 25, quod qui Apostoli, I ad Corinth. 1x, 25, quod qui in agone contendit, ab omnibus se absti- in agone contendit, ab omnibus se absti- net. Et, II ad Timoth. 11, 5: Qui certat net. Et, II ad Timoth. 11, 5: Qui certat in agone, non coronatur nisi legitime in agone, non coronatur nisi legitime certaverit. Ergo non datur corona præ- certaverit. Ergo non datur corona præ- mii nisi certanti. Adam non habuit cum mii nisi certanti. Adam non habuit cum quo pugnaret, quia nihil sibi sensit con- quo pugnaret, quia nihil sibi sensit con- trarium. Ergo videtur, quod non ha- trarium. Ergo videtur, quod non ha- buit unde mereretur præmium vel coro- buit unde mereretur præmium vel coro-

nam. nam.

SOLUTIO. Tenendum est dictum Ma- SOLUTIO. Tenendum est dictum Ma- gistri in libro II Sententiarum, di- gistri in libro II Sententiarum, di- stinct. XXIV, cap. Nunc diligenter, ubi stinct. XXIV, cap. Nunc diligenter, ubi sic dicit: «Sicut de Angelis diximus, sic dicit: «Sicut de Angelis diximus, datum est per gratiam auxilium, et datum est per gratiam auxilium, et collata potentia per quam poterat stare, collata potentia per quam poterat stare, id est, non declinare ab eo quod accepe- id est, non declinare ab eo quod accepe- rat sed non poterat proficere in tan- rat sed non poterat proficere in tan- tum, ut per gratiam creationis sine alia tum, ut per gratiam creationis sine alia mereri salutem valeret. » Unde dicendum, mereri salutem valeret. » Unde dicendum, quod aliud est quærere. Si in primo statu quod aliud est quærere. Si in primo statu Adam ex solis naturalibus mereri po- Adam ex solis naturalibus mereri po- tuit? et aliud, si in primo statu mereri tuit? et aliud, si in primo statu mereri potuit? Si enim in primo statu antequam potuit? Si enim in primo statu antequam caderet, gratiam gratum facientem su- caderet, gratiam gratum facientem su- per naturalia accepit, constat, quod et per naturalia accepit, constat, quod et sibi et aliis mereri potuit et proficere in sibi et aliis mereri potuit et proficere in merito et hoc in sequentibus probabi- merito et hoc in sequentibus probabi- tur ex dictis Sanctorum. Sed certo cer- tur ex dictis Sanctorum. Sed certo cer- tius est, quod ex solis naturalibus, nec tius est, quod ex solis naturalibus, nec

ipse, nec aliquis umquam potuit mereri ipse, nec aliquis umquam potuit mereri

vitam æternam. vitam æternam.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod verba AD PRIMUM ergo dicendum, quod verba Damasceni non intelliguntur nisi de per- Damasceni non intelliguntur nisi de per- fectione naturali, et quod virtutes quibus fectione naturali, et quod virtutes quibus dicit eum esse perfectum, non intelli- dicit eum esse perfectum, non intelli- guntur nisi de potentiis naturalibus, se- guntur nisi de potentiis naturalibus, se- cundum quod virtus dicitur ultimum cundum quod virtus dicitur ultimum potentiæ in re et extremum in bono potentiæ in re et extremum in bono ejus. Et talis virtus sicut dicit Dionysius ejus. Et talis virtus sicut dicit Dionysius in Cœlesti hierarchia, in cap. de virtu- in Cœlesti hierarchia, in cap. de virtu- tibus, est non imbecilliter se habere sui- tibus, est non imbecilliter se habere sui- met imbecillitate ad aliquem divinorum met imbecillitate ad aliquem divinorum

actuum. actuum.

AD ALIUD eodem modo dicendum, AD ALIUD eodem modo dicendum, quod Augustinus loquitur de justitia na- quod Augustinus loquitur de justitia na- turali, quæ nihil aliud est nisi rectitudo turali, quæ nihil aliud est nisi rectitudo naturalis, qua homo potest non decli- naturalis, qua homo potest non decli- nare a rectitudine accepta. nare a rectitudine accepta.

AD ALIUD dicendum, quod perfectio AD ALIUD dicendum, quod perfectio duplex est, prima scilicet, et secunda. duplex est, prima scilicet, et secunda. Prima est in rectitudine et virtute natu- Prima est in rectitudine et virtute natu- ralium et de hac intelligitur dictum Deu- ralium et de hac intelligitur dictum Deu- teronomii, xxxII, 4 et 5. Perfectio secunda teronomii, xxxII, 4 et 5. Perfectio secunda est in bonis superadditis naturæ ex bo- est in bonis superadditis naturæ ex bo- nitate divina ad finem ultimum qui est nitate divina ad finem ultimum qui est beatitudo et ad hoc non suffecit Adam, beatitudo et ad hoc non suffecit Adam, nisi gratia superadderetur: ad primam nisi gratia superadderetur: ad primam autem suffecit solis naturalibus. autem suffecit solis naturalibus.

AD ALIUD dicendum, quod dictum Pla- AD ALIUD dicendum, quod dictum Pla- tonis intelligitur de commodis ex habi- tonis intelligitur de commodis ex habi- litate naturalium, et non de commodis litate naturalium, et non de commodis ex perfectione gratiæ gratum facientis: ex perfectione gratiæ gratum facientis: quia de tali gratia nihil scivit Plato. quia de tali gratia nihil scivit Plato.

AD ALIUD dicendum, quod est neces- AD ALIUD dicendum, quod est neces- sarium ad esse: et de hoc loquuntur sarium ad esse: et de hoc loquuntur Philosophi. Et est necessarium ad bene Philosophi. Et est necessarium ad bene esse et optime esse: et de hoc non lo- esse et optime esse: et de hoc non lo- quuntur: et sic gratia necessaria est ad quuntur: et sic gratia necessaria est ad gloriam et ad beatitudinem. gloriam et ad beatitudinem.

AD ALIUD dicendum, quod licet essen- AD ALIUD dicendum, quod licet essen- tialius liberum arbitrium se habeat ad tialius liberum arbitrium se habeat ad bonum quam ad malum, ut dicit Ansel- bonum quam ad malum, ut dicit Ansel- mus, tamen ex se non potest in bonum mus, tamen ex se non potest in bonum gratiæ. Et hujus causa est, quia bonum gratiæ. Et hujus causa est, quia bonum gratiæ supra naturam est elevatum: et gratiæ supra naturam est elevatum: et ideo non potest in illud nisi aliquo ele- ideo non potest in illud nisi aliquo ele- vante ipsum supra se. Malum autem de- vante ipsum supra se. Malum autem de- fectus est infra naturam consistens: et fectus est infra naturam consistens: et

Ad Ad

Ad Ad

Ad ! Ad !

object object

et 3. et 3.

bject 4. bject 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 90. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 90.

in illud incidit ex solo deflexu ab incom- in illud incidit ex solo deflexu ab incom-

mutabili bono. mutabili bono.

AD ALIUD dicendum, quod mentis con- AD ALIUD dicendum, quod mentis con- versio ad Verbum duplex est, scilicet ex versio ad Verbum duplex est, scilicet ex dilectione naturali, et ex dilectione cha- dilectione naturali, et ex dilectione cha- ritatis. Adam autem numquam acceperat ritatis. Adam autem numquam acceperat gratiam gratum facientem. Ergo non gratiam gratum facientem. Ergo non potuisset converti ad Deum nisi ex di- potuisset converti ad Deum nisi ex di- lectione naturali, quæ nihil meretur nisi lectione naturali, quæ nihil meretur nisi forte præmium temporale ex congruo forte præmium temporale ex congruo non ex condigno. Nec est simile de An- non ex condigno. Nec est simile de An- gelis quia sicut dicit Prosper in libro de gelis quia sicut dicit Prosper in libro de Contemplativa vita, conversio Angelo Contemplativa vita, conversio Angelo rum ad Verbum fuit eidem Verbo cha rum ad Verbum fuit eidem Verbo cha ritate perpetua inhærere et hæc fuit ritate perpetua inhærere et hæc fuit gratia gratum faciens, sicut supra dictum gratia gratum faciens, sicut supra dictum est in tractatu de Angelis, quæstione de est in tractatu de Angelis, quæstione de confirmatione Angelorum. confirmatione Angelorum.

179 179

despoliaverunt eum, et plagis impositis despoliaverunt eum, et plagis impositis abierunt, semivivo relicto, dicitur in abierunt, semivivo relicto, dicitur in Glossa, quod spoliaverunt eum in gra- Glossa, quod spoliaverunt eum in gra- tuitis, et vulneraverunt eum in natura- tuitis, et vulneraverunt eum in natura- libus. Sed spoliare non poterant nisi libus. Sed spoliare non poterant nisi gratuita haberet in primo statu. Ergo gratuita haberet in primo statu. Ergo videtur, quod habuit gratuita: et qui videtur, quod habuit gratuita: et qui habet unam virtutem, habet omnes : habet unam virtutem, habet omnes : ergo videtur, quod habuit universitatem ergo videtur, quod habuit universitatem virtutum, et donorum Spiritus sancti. virtutum, et donorum Spiritus sancti.

2. Adhuc, Qui habet unam, habet 2. Adhuc, Qui habet unam, habet omnes, sicut dicit Augustinus de con- omnes, sicut dicit Augustinus de con- nexione virtutum. Constat autem, quod nexione virtutum. Constat autem, quod vir, ut dicit Augustinus, spirituali mente. vir, ut dicit Augustinus, spirituali mente. præditus fuit. Sed sine virtutibus spiri- præditus fuit. Sed sine virtutibus spiri- tuali mente non potuit esse præditus. tuali mente non potuit esse præditus. Ergo videtur, quod virtutes habuit. Ergo videtur, quod virtutes habuit.

3. Adhuc, Ambrosius hoc expresse 3. Adhuc, Ambrosius hoc expresse

TRIA ARGUMENTA quæ objiciuntur in dicit, sicut Magister inducit eum in li- TRIA ARGUMENTA quæ objiciuntur in dicit, sicut Magister inducit eum in li- contrarium, procedunt. contrarium, procedunt. bro II Sententiarum, distinct. XVIII. bro II Sententiarum, distinct. XVIII. Ergo videtur, quod universitatem ha- Ergo videtur, quod universitatem ha- buit virtutum. buit virtutum.

AD ID quod objicitur de verbo Apo- AD ID quod objicitur de verbo Apo- stoli, dicendum quod in veritate pugna stoli, dicendum quod in veritate pugna pertinet ad secundum statum qui est pertinet ad secundum statum qui est post peccatum. Et propter hoc distinxe- post peccatum. Et propter hoc distinxe- runt antiqui, quod duplex est meritum, runt antiqui, quod duplex est meritum, scilicet meritum difficultatis pugnæ: et scilicet meritum difficultatis pugnæ: et hoc valet ad dimissionem pœnæ quæ hoc valet ad dimissionem pœnæ quæ est pro peccato. Et est meritum ex forma est pro peccato. Et est meritum ex forma charitatis et devotione et hoc est ad charitatis et devotione et hoc est ad augmentum gloriæ. Unde licet primum augmentum gloriæ. Unde licet primum meritum non habuerit Adam, tamen meritum non habuerit Adam, tamen secundum habere potuit postquam ac- secundum habere potuit postquam ac- cepit charitatem. cepit charitatem.

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

Utrum Adam ex accepto habuerit uni- Utrum Adam ex accepto habuerit uni- versitatem virtutum et donorum Spi- versitatem virtutum et donorum Spi- ritus sancti ? ritus sancti ?

QUARTO quæritur, An ex accepto ha- QUARTO quæritur, An ex accepto ha- buit universitatem virtutum, et dono- buit universitatem virtutum, et dono- rum Spiritus sancti ? rum Spiritus sancti ?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Luc. x, 30, super illud: Qui etiam 1. Luc. x, 30, super illud: Qui etiam

4. Adhuc, Augustinus in quadam ho- 4. Adhuc, Augustinus in quadam ho- milia: « Adam perdita charitate malus milia: « Adam perdita charitate malus inventus est. » Charitatem perdere non inventus est. » Charitatem perdere non potuit nisi quam habuit. Ergo ante potuit nisi quam habuit. Ergo ante lapsum habuit charitatem. lapsum habuit charitatem.

5. Adhuc, Augustinus, ibidem, « Prin- 5. Adhuc, Augustinus, ibidem, « Prin- ceps vitiorum dum vidit Adam de limo ceps vitiorum dum vidit Adam de limo terræ ad imaginem Dei factum, pudici- terræ ad imaginem Dei factum, pudici- tia armatum, temperantia compositum, tia armatum, temperantia compositum, charitate splendidum: primos parentes charitate splendidum: primos parentes illis bonis exspoliavit; pariterque pere- illis bonis exspoliavit; pariterque pere- mit. » Ergo illas virtutes et alias habuit mit. » Ergo illas virtutes et alias habuit ante lapsum. ante lapsum.

6. Adhuc, Ambrosius ad Sabinum : 6. Adhuc, Ambrosius ad Sabinum : « Quando Adam solus erat, non est præ- « Quando Adam solus erat, non est præ- varicatus: quia ejus" mens Deo adhære- varicatus: quia ejus" mens Deo adhære- bat. »Sed non poterat hoc nisi per bat. »Sed non poterat hoc nisi per virtutes, et maxime per charitatem. Ergo virtutes, et maxime per charitatem. Ergo ante lapsum virtutes habuit et charita- ante lapsum virtutes habuit et charita-

tem. tem.

7. Adhuc, Ambrosius super Psal- 7. Adhuc, Ambrosius super Psal- mum « Homo ante peccatum beatis- mum « Homo ante peccatum beatis- simus auram carpebat ætheream. » Sed simus auram carpebat ætheream. » Sed beatissimus sine virtute esse non potuit, beatissimus sine virtute esse non potuit, et præcipue sine charitate. Ergo virtutes et præcipue sine charitate. Ergo virtutes et charitatem ante lapsum habuit. et charitatem ante lapsum habuit.

8. Adhuc, Augustinus in libro VI su- 8. Adhuc, Augustinus in libro VI su-

Sed contra. Sed contra.

180 180

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

per Genesim ad litteram, et ponitur in per Genesim ad litteram, et ponitur in Glossa super illud epist. I ad Timoth. Glossa super illud epist. I ad Timoth. II, 14: Adam non est seductus, mulier II, 14: Adam non est seductus, mulier autem seducta in prævaricatione fuit. autem seducta in prævaricatione fuit. «Non est credendum, virum spirituali «Non est credendum, virum spirituali mente præditum ad hoc potuisse seduci, mente præditum ad hoc potuisse seduci, quod crederet verum quod serpens sua- quod crederet verum quod serpens sua- sit. » Sed spirituali mente non potuit esse sit. » Sed spirituali mente non potuit esse præditus, nisi virtutibus, et præcipue præditus, nisi virtutibus, et præcipue charitate fulgeret mens ejus. Ergo vide- charitate fulgeret mens ejus. Ergo vide- tur, quod antę lapsum virtutes habuit. tur, quod antę lapsum virtutes habuit.

IN CONTRARIUM hujus est quod obji- IN CONTRARIUM hujus est quod obji- ciunt quidam, quod scilicet per indu- ciunt quidam, quod scilicet per indu- ctionem probant, quod nullam virtutem ctionem probant, quod nullam virtutem habuit. Justitiam enim non habuit: quia habuit. Justitiam enim non habuit: quia præceptum Dei non servavit. Tempe- præceptum Dei non servavit. Tempe- rantiam non habuit: quia concupiscen- rantiam non habuit: quia concupiscen- tiam a cibo illicito et vetito non cohibuit. tiam a cibo illicito et vetito non cohibuit. Fortitudinem non habuit: quia in bono Fortitudinem non habuit: quia in bono quod acceperat non stetit. Charitatem quod acceperat non stetit. Charitatem non habuit quia mens ejus summo non habuit quia mens ejus summo bono perseveranter non inhæsit. Patien- bono perseveranter non inhæsit. Patien- tiam non habuit: quia patientia est tiam non habuit: quia patientia est æquanimis tolerantia adversorum, et æquanimis tolerantia adversorum, et nihil tunc habuit adversum vel contra- nihil tunc habuit adversum vel contra- rium. Poenitentiam etiam (de qua dicit rium. Poenitentiam etiam (de qua dicit Ambrosius quod pœnitentiæ virtus ti- Ambrosius quod pœnitentiæ virtus ti- more concipitur) non habuit: quia nihil more concipitur) non habuit: quia nihil mali commiserat, de quo pœnitentiam mali commiserat, de quo pœnitentiam habere posset. habere posset.

Similiter probatur, quod dona Spiritus Similiter probatur, quod dona Spiritus sancti non habuit. Donum enim sapien- sancti non habuit. Donum enim sapien- tiæ non habuit, qui in tantum desipuit, tiæ non habuit, qui in tantum desipuit, quod mulieri credidit, quod veniale esset quod mulieri credidit, quod veniale esset quod tamquam mortale Deus prohibuit. quod tamquam mortale Deus prohibuit. Intellectus donum non habuit, qui in Intellectus donum non habuit, qui in verbis Dei sensum quo dicta erant, non verbis Dei sensum quo dicta erant, non accepit. Consilium non habuit, qui post- accepit. Consilium non habuit, qui post- posito præcepto Dei, suasioni mulieris posito præcepto Dei, suasioni mulieris adhæsit. Fortitudinem non habuit, qui adhæsit. Fortitudinem non habuit, qui nulla perpessus fuit. Scientiam non ha- nulla perpessus fuit. Scientiam non ha- buit quia de suis agendis pessime dis- buit quia de suis agendis pessime dis- posuit. Pietatem non habuit, qui in posuit. Pietatem non habuit, qui in seipsum et in posteros impius fuit. Ti- seipsum et in posteros impius fuit. Ti- morem non habuit, qui a malo actu morem non habuit, qui a malo actu aversus non fuit. Omni eodem modo aversus non fuit. Omni eodem modo probatur, quod nullam habuit de octo probatur, quod nullam habuit de octo beatitudinibus quæ numerantur, Matth. v, beatitudinibus quæ numerantur, Matth. v, 3 et seq. Et quod nullum habuit de fru- 3 et seq. Et quod nullum habuit de fru-

ctibus Spiritus duodecim quæ numeran- ctibus Spiritus duodecim quæ numeran- tur, ad Galat. v, 22 et seq. tur, ad Galat. v, 22 et seq.

SOLUTIO. In omnibus his secundum SOLUTIO. In omnibus his secundum dicta Sanctorum non est nisi unus mo- dicta Sanctorum non est nisi unus mo- dus solvendi, scilicet quod aliud est ha- dus solvendi, scilicet quod aliud est ha- bere virtutes secundum actum, et aliud bere virtutes secundum actum, et aliud secundum habitum. Secundum habitum secundum habitum. Secundum habitum habuit Adam ante lapsum omnes virtu- habuit Adam ante lapsum omnes virtu- tes, sicut probant rationes primo inductæ. tes, sicut probant rationes primo inductæ. In actu autem et exercitio quo postea In actu autem et exercitio quo postea habitæ sunt ab eo et a posteris multas habitæ sunt ab eo et a posteris multas non habuit, ut probant rationes in con- non habuit, ut probant rationes in con- trarium adductæ. trarium adductæ.

Si autem quæritur, quare non habuit Si autem quæritur, quare non habuit in actu? Dicendum secundum Augusti- in actu? Dicendum secundum Augusti- num in libro de Bono conjugii, quod num in libro de Bono conjugii, quod habitus est quo quis aliquid agit cum habitus est quo quis aliquid agit cum tempus sit. Et non erat tunc tempus tempus sit. Et non erat tunc tempus aliquid agendi secundum illas virtutes: aliquid agendi secundum illas virtutes: et ideo etiam cum meritum sit in actu, et ideo etiam cum meritum sit in actu, et non in habitu, in habitu autem sit et non in habitu, in habitu autem sit posse et facultas, dixit Augustinus, sicut posse et facultas, dixit Augustinus, sicut in præhabitis sæpius ostensum est, quod in præhabitis sæpius ostensum est, quod habuit adjutorium unde stare poterat, habuit adjutorium unde stare poterat, sed non unde proficeret ad beatitudinis sed non unde proficeret ad beatitudinis præmium.. præmium..

Et per hoc patet solutio ad omnia ob- Et per hoc patet solutio ad omnia ob- jecta ad utramque partem inducta. jecta ad utramque partem inducta.

MEMBRUM V. MEMBRUM V.

Utrum Adam habuerit consummatas Utrum Adam habuerit consummatas virtutes secundum ultimam perfectio- virtutes secundum ultimam perfectio- nem unuscujusque virtutis ? nem unuscujusque virtutis ?

QUINTO quæritur, Si habuit consum- QUINTO quæritur, Si habuit consum- matas virtutes secundum ultimam per- matas virtutes secundum ultimam per- fectionem uniuscujusque virtutis ? fectionem uniuscujusque virtutis ? Et videtur, quod sic : quia Et videtur, quod sic : quia

1. Multi etiam in statu post peccatum 1. Multi etiam in statu post peccatum habuerunt consummatas virtutes ultima habuerunt consummatas virtutes ultima perfectione, sicut Apostoli et Martyres: perfectione, sicut Apostoli et Martyres: ergo multo magis in primo statu in quo ergo multo magis in primo statu in quo peccatum non impedivit. peccatum non impedivit.

Solullo Solullo

d contra. d contra.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 90. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 90.

2. Adhuc, Nobilioris perfectibilis no- 2. Adhuc, Nobilioris perfectibilis no- bilior est perfectio: sed constat, quod in bilior est perfectio: sed constat, quod in statu innocentiæ nobilior erat homo et in statu innocentiæ nobilior erat homo et in corpore et in anima, quam in statu pec- corpore et in anima, quam in statu pec- cati ergo nobilior et perfectior erat vir- cati ergo nobilior et perfectior erat vir- tus ejus in statu innocentiæ, quam in tus ejus in statu innocentiæ, quam in statu peccati. statu peccati.

3. Adhuc, In aliis qualitatibus sic est, 3. Adhuc, In aliis qualitatibus sic est, quod tanto sunt puriores et perfectiores, quod tanto sunt puriores et perfectiores, quanto sunt suis contrariis impermixtio- quanto sunt suis contrariis impermixtio- res, sicut dicit Philosophus in IV Topi- res, sicut dicit Philosophus in IV Topi- corum, quod albius est quod est nigro corum, quod albius est quod est nigro impermixtius. Ergo et in virtutibus sic impermixtius. Ergo et in virtutibus sic est, quod tanto sunt perfectiores et pu- est, quod tanto sunt perfectiores et pu- riores, quanto sunt vitiis et peccatis im- riores, quanto sunt vitiis et peccatis im- permixtiores. Sed numquam poterant ita permixtiores. Sed numquam poterant ita immunes et impermixtæ esse, sicut immunes et impermixtæ esse, sicut quando natura tota erat sine peccato, et quando natura tota erat sine peccato, et sine poena peccati et hoc fuit in primo sine poena peccati et hoc fuit in primo statu Adæ. Ergo videtur, quod tunc pu- statu Adæ. Ergo videtur, quod tunc pu- rissimæ et perfectissimæ erant virtutes. rissimæ et perfectissimæ erant virtutes. CONTRA: CONTRA:

1. Perfectissimorum actuum perfectissi- 1. Perfectissimorum actuum perfectissi- mæ sunt virtutes: sed perfectissimus mæ sunt virtutes: sed perfectissimus actusest actus pugnæ contra vitia, si- actusest actus pugnæ contra vitia, si- cut dicitur, II ad Timoth. 11, 5: Qui cut dicitur, II ad Timoth. 11, 5: Qui certat in agone, non coronatur nisi certat in agone, non coronatur nisi legitime certaverit. Ergo ubi nullum fuit legitime certaverit. Ergo ubi nullum fuit certamen, nulla fuit perfectio virtutis. certamen, nulla fuit perfectio virtutis. Sed in primo statu nullum certamen Sed in primo statu nullum certamen fuit. Ergo nulla perfectio virtutis. fuit. Ergo nulla perfectio virtutis.

2. Adhuc, Apocal. I et III, passim, 2. Adhuc, Apocal. I et III, passim, Præmia septem Ecclesiarum, per quæ Præmia septem Ecclesiarum, per quæ intelligitur universitas omnium præmio- intelligitur universitas omnium præmio- rum, non constituuntur nec dantur nisi rum, non constituuntur nec dantur nisi vincenti. Sed numquam vicit qui num- vincenti. Sed numquam vicit qui num- quam pugnavit in primo statu num- quam pugnavit in primo statu num- quam fuit pugna: ergo numquam victo- quam fuit pugna: ergo numquam victo- ria: ergo nec præmium virtutis. ria: ergo nec præmium virtutis.

3. Adhuc, Sicut dicit Philosophus, 3. Adhuc, Sicut dicit Philosophus, virtus est circa difficile et bonum, opti- virtus est circa difficile et bonum, opti- morum operativa: sed nihil fuit in primo morum operativa: sed nihil fuit in primo statu difficile ergo videtur, quod nulla statu difficile ergo videtur, quod nulla fuit virtus, nec perfecta, nec imperfecta. fuit virtus, nec perfecta, nec imperfecta.

4. Adhuc, Constat, quod continentia 4. Adhuc, Constat, quod continentia virtus est, et illa in summo statu est in virtus est, et illa in summo statu est in

1 Genes. 1, 28. 1 Genes. 1, 28.

2 I ad Corinth. XIII, 12: Nunc videmus per 2 I ad Corinth. XIII, 12: Nunc videmus per

181 181

virginibus, quæ interdicta est Adæ quan- virginibus, quæ interdicta est Adæ quan- do dictum est ei: Crescite, et multipli- do dictum est ei: Crescite, et multipli- camini, et replete terram, et subjicite camini, et replete terram, et subjicite eam', scilicet vobis. Ergo videtur, quod eam', scilicet vobis. Ergo videtur, quod hanc virtutem in summo statu non hanc virtutem in summo statu non habuit. habuit.

5. Adhuc, Fides virtus est, et est per 5. Adhuc, Fides virtus est, et est per speculum et ænigma 2, et ex auditu 3 : speculum et ænigma 2, et ex auditu 3 : et constat, quod hoc modo Adam non et constat, quod hoc modo Adam non habuit eam, sed per internam inspiratio- habuit eam, sed per internam inspiratio- nem, ut in præhabitis determinatum est nem, ut in præhabitis determinatum est in quæstione de cognitione Adæ : ergo in quæstione de cognitione Adæ : ergo videtur, quod nec alias virtutes habuit videtur, quod nec alias virtutes habuit ad modum illum quo habentur post pec- ad modum illum quo habentur post pec-

catum. catum.

Solutio. Ad hoc antiqui multum con- Solutio. Ad hoc antiqui multum con- venientem adhibuerunt solutionem, di- venientem adhibuerunt solutionem, di- centes quod virtus tres habet compara- centes quod virtus tres habet compara- tiones, scilicet hominis ad hominem, tiones, scilicet hominis ad hominem, status ad statum, actus ad actum. status ad statum, actus ad actum.

Si comparatur virtus hominis ad ho- Si comparatur virtus hominis ad ho- minem: tunc virtus Adæ vel Hevæ ad minem: tunc virtus Adæ vel Hevæ ad virtutes eorum qui fuerunt in statu post virtutes eorum qui fuerunt in statu post peccatum, se habent sicut excedentia et peccatum, se habent sicut excedentia et excessa: quia nihil prohibet, quod vir- excessa: quia nihil prohibet, quod vir- tutes Adæ vel Hevæ in primo statu ex- tutes Adæ vel Hevæ in primo statu ex- cesserint virtutes aliquorum in secundo cesserint virtutes aliquorum in secundo statu et nihil prohibet quin virtutes statu et nihil prohibet quin virtutes aliquorum in secundo statu, præcipue aliquorum in secundo statu, præcipue secundum potentiam merendi, excesse- secundum potentiam merendi, excesse- rint virtutes primorum parentum in pri- rint virtutes primorum parentum in pri- mo statu, præcipue post adventum Sal- mo statu, præcipue post adventum Sal- vatoris in Apostolis et martyribus. Et vatoris in Apostolis et martyribus. Et hoc volunt intelligi per hoc verbum hoc volunt intelligi per hoc verbum Joannis, vi, 39: Nondum enim erat Joannis, vi, 39: Nondum enim erat Spiritus datus, quia erat nondum Jesus Spiritus datus, quia erat nondum Jesus glorificatus. In quo verbo notatur, quod glorificatus. In quo verbo notatur, quod imperfectio virtutis erat ante perfectio- imperfectio virtutis erat ante perfectio- nem, et perfectio post glorificationem in nem, et perfectio post glorificationem in Apostolis: ut cum profectu sacramen- Apostolis: ut cum profectu sacramen- torum Christi sit etiam nostræ virtutis torum Christi sit etiam nostræ virtutis perfectio. Idem dicunt intelligi, Luc. perfectio. Idem dicunt intelligi, Luc. XXIV, 49: Sedete in civitate, quoadusque XXIV, 49: Sedete in civitate, quoadusque induamini virtute ex alto. induamini virtute ex alto.

Si autem fit comparatio status ad sta- Si autem fit comparatio status ad sta-

speculum in ænigmate. speculum in ænigmate.

3 Ad Roman. x, 17: Fides et auditu, etc. 3 Ad Roman. x, 17: Fides et auditu, etc.

Solutio. Solutio.

182 182

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tum, tunc non est dubium, quin virtus tum, tunc non est dubium, quin virtus primi status, in qua nulla fuit corruptio primi status, in qua nulla fuit corruptio peccati vel pœnæ, expeditior fuerit quan- peccati vel pœnæ, expeditior fuerit quan- tum ad dispositionem subjecti, quam tum ad dispositionem subjecti, quam virtus eorum qui fuerunt in secundo virtus eorum qui fuerunt in secundo statu, quorum subjectum et secundum statu, quorum subjectum et secundum corpus et secundum animam subjacebat corpus et secundum animam subjacebat corruptioni tam vitii quam pœnæ, quo- corruptioni tam vitii quam pœnæ, quo- rum utrumque impedit expeditionem rum utrumque impedit expeditionem virtutis et actum. virtutis et actum.

Si vero comparentur secundum actus Si vero comparentur secundum actus quos habent, tunc nullum dubium est, quos habent, tunc nullum dubium est, quin actus virtutum Sanctorum secundi quin actus virtutum Sanctorum secundi status, adjuti per gratiam Salvatoris, status, adjuti per gratiam Salvatoris, multo fuerint perfectiores quam actus multo fuerint perfectiores quam actus virtutum primorum parentum in primo virtutum primorum parentum in primo

statu. statu.

su- su-

Ad 1, 2 et 3. AD TRES primas rationes dicendum, Ad 1, 2 et 3. AD TRES primas rationes dicendum, quod illæ procedunt: quia omnes quod illæ procedunt: quia omnes muntur secundum comparationem vir- muntur secundum comparationem vir- tutis ad subjectum majus vel minus ordi- tutis ad subjectum majus vel minus ordi- nabile ad actum virtutis. nabile ad actum virtutis.

A object. A object. 1, 2 et 3. 1, 2 et 3.

Ad object. 4. Ad object. 4.

AD TRIA prima quæ in contrarium ob- AD TRIA prima quæ in contrarium ob- jiciuntur, dicendum quod et illa proce- jiciuntur, dicendum quod et illa proce- dunt: quia sumuntur secundum compa- dunt: quia sumuntur secundum compa- rationem virtutis ad actum, et nihil pro- rationem virtutis ad actum, et nihil pro- hibet perfectiores esse actus virtutis ex hibet perfectiores esse actus virtutis ex ipsa difficultate quam incidit homo per ipsa difficultate quam incidit homo per peccatum. peccatum.

AD ID quod objicitur de continentia, AD ID quod objicitur de continentia, dicendum quod licet status continentiæ dicendum quod licet status continentiæ in virginibus summus sit, tamen meri- in virginibus summus sit, tamen meri- tum continentiæ et virtus non præfertur tum continentiæ et virtus non præfertur in virginibus secundum diversa tempo- in virginibus secundum diversa tempo- ra. Et propter hoc dicit Augustinus, ra. Et propter hoc dicit Augustinus, quod cœlibatus Joannis non præfertur quod cœlibatus Joannis non præfertur

conjugio Abrahæ : quia utrumque suis conjugio Abrahæ : quia utrumque suis temporibus Ecclesiæ profuit, et Deo mi- temporibus Ecclesiæ profuit, et Deo mi- litavit. Et ita etiam fuit de conjugio Adæ, litavit. Et ita etiam fuit de conjugio Adæ, quod illo tempore Ecclesiæ plus profuit quod illo tempore Ecclesiæ plus profuit virginibus. Et ita Augustinus ponit ra- virginibus. Et ita Augustinus ponit ra- tionem dicens, quod tunc cum propaga- tionem dicens, quod tunc cum propaga- tione seminis fuit etiam propagatio reli- tione seminis fuit etiam propagatio reli- gionis et fidelium multiplicatio, quod gionis et fidelium multiplicatio, quod non postea fuit quando prædicabatur non postea fuit quando prædicabatur virginitas. virginitas.

AD ULTIMUM dicendum, quod in fide Ad obj AD ULTIMUM dicendum, quod in fide Ad obj tria sunt, scilicet creditum, et lumen in tria sunt, scilicet creditum, et lumen in quo ostenditur creditum, et voluntas quo ostenditur creditum, et voluntas sive devotio credentis qua assentitur sive devotio credentis qua assentitur credito. Creditum in omni statu idem credito. Creditum in omni statu idem est et unum, licet determinatio ipsius est et unum, licet determinatio ipsius per enuntiabile non sit unum, quia aliter per enuntiabile non sit unum, quia aliter non esset eadem fides patrum et nostra. non esset eadem fides patrum et nostra. Lumen autem in quo ostenditur, non est Lumen autem in quo ostenditur, non est idem, sed purius fuit hoc in Adam qui idem, sed purius fuit hoc in Adam qui accepit hoc per internam inspirationem, accepit hoc per internam inspirationem, quam fuerit post peccatum, quia tunc vide- quam fuerit post peccatum, quia tunc vide- batur quod fide creditur per speculum batur quod fide creditur per speculum et ænigma. I ad Corinth. xi, 12: Vi- et ænigma. I ad Corinth. xi, 12: Vi- demus nunc per speculum in ænigmate : demus nunc per speculum in ænigmate : tunc autem facie ad faciem. Ad Roman. tunc autem facie ad faciem. Ad Roman. x, 17 Fides ex auditu: auditus autem x, 17 Fides ex auditu: auditus autem per verbum Christi. Et vocatur ibi audi- per verbum Christi. Et vocatur ibi audi- tus, ut dicit Glossa ibidem, omne illud tus, ut dicit Glossa ibidem, omne illud quod intrinsecus vel extrinsecus corpo- quod intrinsecus vel extrinsecus corpo- raliter vel spiritualiter excitat vel loqui- raliter vel spiritualiter excitat vel loqui- tur ad fidem. Devotio autem qua tenditur tur ad fidem. Devotio autem qua tenditur in creditum, habet se in primo et secundo in creditum, habet se in primo et secundo statu ut excedentia et excessa, ut dictum statu ut excedentia et excessa, ut dictum est de aliis virtutibus. est de aliis virtutibus.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 91. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 91.

183 183

QUÆSTIO XCI. QUÆSTIO XCI.

De adjutorio homini in creatione dato quo stare poterat, quod est De adjutorio homini in creatione dato quo stare poterat, quod est liberum arbitrium ? liberum arbitrium ?

Deinde, Quæritur de hoc quod dicit Deinde, Quæritur de hoc quod dicit Magister in libro II Sententiarum, di- Magister in libro II Sententiarum, di- stinct. XXIV, cap. Ilic considerandum stinct. XXIV, cap. Ilic considerandum est, quod fuerit illud adjutorium homi- est, quod fuerit illud adjutorium homi- ni datum in creatione, quo poterat ma- ni datum in creatione, quo poterat ma- nere si vellet. Et subdit sic: « Illud uti- nere si vellet. Et subdit sic: « Illud uti- « que fuit libertas arbitrii ab omni labe et « que fuit libertas arbitrii ab omni labe et «< corruptela immunis. » «< corruptela immunis. »

Propter quod quærendum est de libero Propter quod quærendum est de libero arbitrio, et quæruntur quatuor. arbitrio, et quæruntur quatuor.

Primo scilicet, quid sit re sive genere Primo scilicet, quid sit re sive genere liberum arbitrium, hoc est, utrum sit liberum arbitrium, hoc est, utrum sit potentia vel habitus vel passio? potentia vel habitus vel passio?

animi liber sui. » Ergo liberum arbitrium animi liber sui. » Ergo liberum arbitrium est in genere habitus. est in genere habitus.

2. Adhuc, Commentator super II de 2. Adhuc, Commentator super II de Anima «Habitus est quo aliquis agit Anima «Habitus est quo aliquis agit cum voluerit. » Et hanc definitionem cum voluerit. » Et hanc definitionem commendat Augustinus in libro de Bono commendat Augustinus in libro de Bono conjugii, et dicit sic: «Habitus est cum conjugii, et dicit sic: «Habitus est cum quis aliquid agit cum tempus sit. » Sed quis aliquid agit cum tempus sit. » Sed nihil eorum quæ sunt in anima, ita habet nihil eorum quæ sunt in anima, ita habet in potestate et facultate agere quando in potestate et facultate agere quando vult sicut liberum arbitrium. Ergo vide- vult sicut liberum arbitrium. Ergo vide- tur, quod liberum arbitrium vel sit habi- tur, quod liberum arbitrium vel sit habi- tus, vel ad minus potentia habitualis tus, vel ad minus potentia habitualis

Secundo, Utrum sit potentia una, vel perfecta per habitum. Secundo, Utrum sit potentia una, vel perfecta per habitum. plures? plures?

Tertio, Utrum sit potentia separata a Tertio, Utrum sit potentia separata a ratione et voluntate vel conjuncta illis? ratione et voluntate vel conjuncta illis? Quarto, Quid sit secundum definitio- Quarto, Quid sit secundum definitio- nem et rationem ? nem et rationem ?

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Quid sit re sive genere liberum arbi- Quid sit re sive genere liberum arbi- trium, hoc est, utrum sit potentia, vel trium, hoc est, utrum sit potentia, vel habitus, vel passio' ? habitus, vel passio' ?

Ad primum proceditur sic : Ad primum proceditur sic :

1. Bernardus in libro de Libero arbi- 1. Bernardus in libro de Libero arbi- trio: «Liberum arbitrium est habitus trio: «Liberum arbitrium est habitus

Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XXIV, Art. 5. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. XXIV, Art. 5. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. novæ editionis.

3. Adhuc, Augustinus in Enchiri- 3. Adhuc, Augustinus in Enchiri- dion « Homo male utens libero arbi- dion « Homo male utens libero arbi- trio, et se perdit et ipsum 2..» Sed con- trio, et se perdit et ipsum 2..» Sed con- stat quod potentia naturalis perdi non stat quod potentia naturalis perdi non potest quia etiam de dæmonibus dicit potest quia etiam de dæmonibus dicit Dionysius in libro de Divinis nomini- Dionysius in libro de Divinis nomini- bus «Data illis naturalia dona nequa- bus «Data illis naturalia dona nequa- quam esse mutata dicimus, sed sunt quam esse mutata dicimus, sed sunt integra et splendidissima: quamquam integra et splendidissima: quamquam ipsi non videant claudentes suorum boni ipsi non videant claudentes suorum boni inspectivas virtutes ³. » Ex hoc accipitur, inspectivas virtutes ³. » Ex hoc accipitur, quod potentia naturalis non amittitur quod potentia naturalis non amittitur per peccatum liberum arbitrium amitti- per peccatum liberum arbitrium amitti- tur per peccatum, ut dicit Augustinus. tur per peccatum, ut dicit Augustinus. Ergo non est potentia animæ naturalis. Ergo non est potentia animæ naturalis.

4. Adhuc, Victorinus dicit sic: « Natu- 4. Adhuc, Victorinus dicit sic: « Natu- ralis potentia non nisi habilem facit, ralis potentia non nisi habilem facit, habitus sive virtus ejusdem potentiæ qui habitus sive virtus ejusdem potentiæ qui

2 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 30. 2 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 30. 3 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 3 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, сар. 4. сар. 4.

Sed contra. Sed contra.

184 184

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

extremum ejus in bono facit potentem ad extremum ejus in bono facit potentem ad actum, usus vero facit facilem. » Ergo actum, usus vero facit facilem. » Ergo videtur cum liberum arbitrium facilli- videtur cum liberum arbitrium facilli- mum sit ad actum, quod vel habitus sit, mum sit ad actum, quod vel habitus sit, vel non sine habitu. vel non sine habitu.

5. Adhuc, In libro V Politicorum 5. Adhuc, In libro V Politicorum ponit Aristoteles dictum Socratis dicen- ponit Aristoteles dictum Socratis dicen- tis, quod liberum dicimus qui potestatem tis, quod liberum dicimus qui potestatem habet faciendi quod vult. Nihil ita habet habet faciendi quod vult. Nihil ita habet in potestate faciendi quod vult sicut libe- in potestate faciendi quod vult sicut libe- rum arbitrium. Ergo videtur, quod non rum arbitrium. Ergo videtur, quod non sit potentia sola, sed vel habitus, vel sit potentia sola, sed vel habitus, vel potentia completa per habitum. potentia completa per habitum.

CONTRA: CONTRA:

1. Bernardus dicit : « Tres sunt poten- 1. Bernardus dicit : « Tres sunt poten- tiæ naturaliter animæ inditæ quas sem- tiæ naturaliter animæ inditæ quas sem- per habet, scilicet rationalitas, voluntas, per habet, scilicet rationalitas, voluntas, et libertas. » Et constat, quod libertatem et libertas. » Et constat, quod libertatem vocat liberum arbitrium. Ergo liberum vocat liberum arbitrium. Ergo liberum arbitrium est potentia. arbitrium est potentia.

2. Adhuc, Quidam objiciunt logice ad 2. Adhuc, Quidam objiciunt logice ad hoc per convenientias, sic: In anima hoc per convenientias, sic: In anima est quædam potentia quæ semper trahit est quædam potentia quæ semper trahit sursum, et remurmurat malo, et consentit sursum, et remurmurat malo, et consentit bono, quæ dicitur synderesis, sive scin- bono, quæ dicitur synderesis, sive scin- tilla conscientiæ, et a quibusdam spiri- tilla conscientiæ, et a quibusdam spiri- tus. Malach. 1, 15: Custodite spiritum tus. Malach. 1, 15: Custodite spiritum vestrum. Et in anima est quædam po- vestrum. Et in anima est quædam po- tentia semper trahens deorsum quæ di- tentia semper trahens deorsum quæ di- citur sensualitas, appetitus scilicet ad citur sensualitas, appetitus scilicet ad illicitum. Ergo ad perfectionem animæ illicitum. Ergo ad perfectionem animæ exigitur, quod in ea sit potentia media exigitur, quod in ea sit potentia media flexibilis ad utrumque. Ergo liberum flexibilis ad utrumque. Ergo liberum arbitrium est potentia naturalis animæ arbitrium est potentia naturalis animæ rationalis. rationalis.

3. Adhuc, Magister in libro II Senten- 3. Adhuc, Magister in libro II Senten- tiarum, distinct. XXIV, cap. Hic consi- tiarum, distinct. XXIV, cap. Hic consi- derandum, dicit sic, quod adjutorium derandum, dicit sic, quod adjutorium homini datum, quo poterat manere si homini datum, quo poterat manere si vellet, fuit libertas arbitrii ab omni labe vellet, fuit libertas arbitrii ab omni labe et corruptela immunis, atque voluntatis et corruptela immunis, atque voluntatis rectitudo, et omnium naturalium poten- rectitudo, et omnium naturalium poten- tiarum animæ sinceritas atque vivacitas. tiarum animæ sinceritas atque vivacitas. Talis sinceritas atque vivacitas non di- Talis sinceritas atque vivacitas non di- cunt habitum ponentem aliqua, sed re- cunt habitum ponentem aliqua, sed re- motionem contrarii. Ergo videtur quod motionem contrarii. Ergo videtur quod liberum arbitrium non sit nisi simplex liberum arbitrium non sit nisi simplex potentia et non habitus. potentia et non habitus.

: :

SOLUTIO. Dicendum, quod revera libe- so SOLUTIO. Dicendum, quod revera libe- so rum arbitrium est potentia perfecta per rum arbitrium est potentia perfecta per habitum naturalem et habitus ille liber- habitum naturalem et habitus ille liber- tas ejus est. Et hoc optime ostendunt tas ejus est. Et hoc optime ostendunt Gregorius Nyssenus, et Damascenus di- Gregorius Nyssenus, et Damascenus di- centes, quod cum de libero arbitrio est centes, quod cum de libero arbitrio est sermo, oportet eum præscire quid sit sermo, oportet eum præscire quid sit esse in ipso secundum causam et com- esse in ipso secundum causam et com- pletum dominium in nobis enim secun- pletum dominium in nobis enim secun- dum causam est, cujus nos perfecte causa dum causam est, cujus nos perfecte causa sumus et domini, et quod ita agimus, sumus et domini, et quod ita agimus, quod ad hoc nihil impellit vel agit nisi quod ad hoc nihil impellit vel agit nisi nos. Et ex hoc sequitur, quod nihil non nos. Et ex hoc sequitur, quod nihil non rationalium animalium habeat liberum rationalium animalium habeat liberum arbitrium. Naturalia enim non animata arbitrium. Naturalia enim non animata de necessitate agunt, et non de libertate, de necessitate agunt, et non de libertate, et non est in ipsis agere, vel non agere: et non est in ipsis agere, vel non agere: propter quod actus eorum nec sequitur propter quod actus eorum nec sequitur laus, nec vituperium. Bruta et animata laus, nec vituperium. Bruta et animata passionibus sensibilium, hoc est, a sen- passionibus sensibilium, hoc est, a sen- sibilibus illatis, impelluntur et aguntur sibilibus illatis, impelluntur et aguntur ad operationes, et ideo non agunt nisi ad operationes, et ideo non agunt nisi acta nec est in ipsis simpliciter agere, acta nec est in ipsis simpliciter agere, vel non agere, nec habent dominium vel non agere, nec habent dominium suarum actionum: sed sola intellectualia, suarum actionum: sed sola intellectualia, Deus scilicet, Angelus, et homo hanc Deus scilicet, Angelus, et homo hanc habent libertatem: quod est in ipsis. habent libertatem: quod est in ipsis. agere vel non agere, et quod sunt domini agere vel non agere, et quod sunt domini suarum operationum. Et propter hoc suarum operationum. Et propter hoc etiam dicunt Gregorius Nyssenus et etiam dicunt Gregorius Nyssenus et Damascenus, quod in libertate agendi et Damascenus, quod in libertate agendi et eligendi factus est homo ad imaginem eligendi factus est homo ad imaginem Dei. Dei.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod Ber- AD PRIMUM ergo dicendum, quod Ber- nardus vocat habitum omne illud quod nardus vocat habitum omne illud quod est consequens esse primum sive sub- est consequens esse primum sive sub- stantiale, et habetur ad agendum: sic stantiale, et habetur ad agendum: sic enim potentia habitus naturalis est et enim potentia habitus naturalis est et species qualitatis, quæ dicitur naturalis species qualitatis, quæ dicitur naturalis potentia vel impotentia et hoc modo potentia vel impotentia et hoc modo relata ad actum recipit intensionem vel relata ad actum recipit intensionem vel remissionem. Et sic dicitur esse liberius remissionem. Et sic dicitur esse liberius in justo quam in peccatore, et liberius in in justo quam in peccatore, et liberius in beato quam in misero: quia, sicut dixi- beato quam in misero: quia, sicut dixi- mus, potentia completa est per habitum mus, potentia completa est per habitum libertatis, et ab illa parte capit intensio- libertatis, et ab illa parte capit intensio- nem et remissionem. nem et remissionem.

AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- dit quia liberum arbitrium est potentia dit quia liberum arbitrium est potentia

Ad Ad

Ad - Ad -

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

object. I. object. I.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 91. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 91.

completa per habitum, qui est libertas completa per habitum, qui est libertas ejus. ejus.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus AD ALIUD dicendum, quod Augustinus non intendit, quod homo amiserit libe- non intendit, quod homo amiserit libe- rum arbitrium secundum quod potentia rum arbitrium secundum quod potentia est, sed ex parte libertatis : quia scilicet est, sed ex parte libertatis : quia scilicet non habet ita liberum et expeditum ad non habet ita liberum et expeditum ad bonum sicut habuit, sicut patet, Joan. bonum sicut habuit, sicut patet, Joan. VIII, 34 Qui facit peccatum, servus est VIII, 34 Qui facit peccatum, servus est peccati. peccati.

AD ALIUD dicendum, quod ex dictis Vi- AD ALIUD dicendum, quod ex dictis Vi- ctorini nihil habetur, nisi quod est po- ctorini nihil habetur, nisi quod est po-

tentia completa per habitum et hoc tentia completa per habitum et hoc

verum est. verum est.

AD ALIUD etiam dicendum, quod hoc AD ALIUD etiam dicendum, quod hoc procedit quia est potentia completa per procedit quia est potentia completa per habitum, sicut dictum est. habitum, sicut dictum est.

AD ID quod contra objicitur, dicendum AD ID quod contra objicitur, dicendum quod liberum arbitrium est potentia ani- quod liberum arbitrium est potentia ani- mæ naturalis, fluens ab essentia animæ mæ naturalis, fluens ab essentia animæ ex parte illa qua anima rationalis est ex parte illa qua anima rationalis est actus corporis non obligatus materiæ cor- actus corporis non obligatus materiæ cor- porali, sed potius subjiciens corpus, et porali, sed potius subjiciens corpus, et continens ipsum et regens. continens ipsum et regens. object.2. AD ALIUD dicendum, quod licet tales object.2. AD ALIUD dicendum, quod licet tales

convenientiæ nihil probent per necessi- convenientiæ nihil probent per necessi- tatem, tamen probabiles sunt. Et hoc tatem, tamen probabiles sunt. Et hoc modo potest bene concedi, quod liberum modo potest bene concedi, quod liberum arbitrium est potentia animæ media inter arbitrium est potentia animæ media inter synderesim et sensualitatem. synderesim et sensualitatem. object. 3. AD ULTIMUM dicendum, quod dictum object. 3. AD ULTIMUM dicendum, quod dictum Magistri sumitur ex verbis Augustini Magistri sumitur ex verbis Augustini super Genesim ad litteram, et vivacitas super Genesim ad litteram, et vivacitas et sinceritas dicunt habitum libertatis in- et sinceritas dicunt habitum libertatis in- corruptum et sincerum. corruptum et sincerum.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum liberum arbitrium sit potentia Utrum liberum arbitrium sit potentia una, vel plures? una, vel plures?

Et videtur, quod plures: quia Et videtur, quod plures: quia

185 185

1. Dicit Augustinus, quod liberum ar- 1. Dicit Augustinus, quod liberum ar- bitrium est facultas rationis et voluntatis. bitrium est facultas rationis et voluntatis. Et ponitur auctoritas a Magistro in libro Et ponitur auctoritas a Magistro in libro II Sententiarum, distinct. XXIV. Ratio II Sententiarum, distinct. XXIV. Ratio autem et voluntas non sunt una potentia. autem et voluntas non sunt una potentia. Ergo liberum arbitrium non est una po- Ergo liberum arbitrium non est una po- tentia, sed plures, vel ad minus plurium tentia, sed plures, vel ad minus plurium potentiarum. potentiarum.

2. Adhuc, Dicit Bernardus, quod libe- 2. Adhuc, Dicit Bernardus, quod libe- rum arbitrium est consensus animi liber rum arbitrium est consensus animi liber sui propter voluntatem, judex vel arbiter sui propter voluntatem, judex vel arbiter sui propter rationem. Et ex hoc sequitur sui propter rationem. Et ex hoc sequitur idem quod prius. idem quod prius.

3. Adhuc, Augustinus in libro de 3. Adhuc, Augustinus in libro de Quinque responsionibus dicit, quod cum Quinque responsionibus dicit, quod cum de libero arbitrio loquimur, non de parte de libero arbitrio loquimur, non de parte quadam animæ loquimur, sed de tota quadam animæ loquimur, sed de tota anima. Ergo videtur, quod liberum arbi- anima. Ergo videtur, quod liberum arbi- trium sit omnes potentiæ quæ sunt in trium sit omnes potentiæ quæ sunt in anima. anima.

4. Adhuc, Damascenus in libro II de Fi- 4. Adhuc, Damascenus in libro II de Fi- de orthodoxa dicit sic: « Voluntas rationa- de orthodoxa dicit sic: « Voluntas rationa- lis et liberi arbitrii est naturalis appetitus. lis et liberi arbitrii est naturalis appetitus. In omnibus autem rationabilibus entibus In omnibus autem rationabilibus entibus ducitur magis naturalis appetitus quam ducitur magis naturalis appetitus quam ducat : libero enim arbitrio et cum ra- ducat : libero enim arbitrio et cum ra- tione movetur, quia conjugatæ sunt tione movetur, quia conjugatæ sunt cognoscitivæ et appetivæ virtutes in eo- cognoscitivæ et appetivæ virtutes in eo- dem dem

libero igitur arbitrio appetit, et libero igitur arbitrio appetit, et libero arbitrio vult, et libero arbitrio in- libero arbitrio vult, et libero arbitrio in- quirit et scrutatur, et libero arbitrio ju- quirit et scrutatur, et libero arbitrio ju- dicat, et libero arbitrio disponit, et libero dicat, et libero arbitrio disponit, et libero arbitrio eligit, et libero arbitrio impetum arbitrio eligit, et libero arbitrio impetum facit, et libero arbitrio agit et operatur facit, et libero arbitrio agit et operatur in eis quæ secundum naturam sunt . » in eis quæ secundum naturam sunt . » Videtur ergo, quod liberum arbitrium Videtur ergo, quod liberum arbitrium non sit potentia una vel unius, sed mul- non sit potentia una vel unius, sed mul- tarum valde. Inquirere enim rationis est, tarum valde. Inquirere enim rationis est, velle voluntatis, eligere eligentiæ, ut velle voluntatis, eligere eligentiæ, ut Aristoteles dicit in Ethicis, impetum fa- Aristoteles dicit in Ethicis, impetum fa- cere ex passione iræ est et irascibilis, cere ex passione iræ est et irascibilis, agere et operari generaliter est operativæ agere et operari generaliter est operativæ potentiæ. potentiæ.

5. Adhuc, Bernardus : « Conformatio 5. Adhuc, Bernardus : « Conformatio

SECUNDO quæritur, Utrum sit potentia est, ut imago faciat in corpore quod SECUNDO quæritur, Utrum sit potentia est, ut imago faciat in corpore quod una, vel plures? una, vel plures?

forma sive exemplar facit in orbe. Sed forma sive exemplar facit in orbe. Sed

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

cap. 22. cap. 22.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

186 186

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

illa forma movet potentissime, ordinat et illa forma movet potentissime, ordinat et administrat sapientissime, et nulla cogi- administrat sapientissime, et nulla cogi- tur necessitate. » Ex hoc accipitur, quod tur necessitate. » Ex hoc accipitur, quod liberum arbitrium facit in homine, quod liberum arbitrium facit in homine, quod Deus motor universalis in orbe. Ergo Deus motor universalis in orbe. Ergo videtur, quod liberum arbitrium non sit videtur, quod liberum arbitrium non sit una potentia, sed motor universalis. una potentia, sed motor universalis.

SOLUTIO. Dicendum, quod liberum ar- SOLUTIO. Dicendum, quod liberum ar- bitrium est una potentia habitualis, ut bitrium est una potentia habitualis, ut dictum est cujus tamen libertas a coa- dictum est cujus tamen libertas a coa- ctione, quia cogi non potest, diffunditur ctione, quia cogi non potest, diffunditur per omnes potentias sibi subjectas et ope- per omnes potentias sibi subjectas et ope- rationes. Et hoc est ideo, quia sicut di- rationes. Et hoc est ideo, quia sicut di- ctum est in anteriori membro quæstionis, ctum est in anteriori membro quæstionis, principium omnium operationum sua- principium omnium operationum sua- rum in ipso est, et non agitur ab aliquo, rum in ipso est, et non agitur ab aliquo, sed agit libere, et sibiipsi causa est ope- sed agit libere, et sibiipsi causa est ope- rationum. Et ideo, sicut dicit Aristoteles rationum. Et ideo, sicut dicit Aristoteles in primo primæ philosophiæ, sicut libe- in primo primæ philosophiæ, sicut libe- rum dicimus hominem qui causa sui est, rum dicimus hominem qui causa sui est, et sicut liberam dicimus scientiam quam et sicut liberam dicimus scientiam quam propter seipsam volumus, et causa sui propter seipsam volumus, et causa sui est, et non propter aliud: ita dicimus est, et non propter aliud: ita dicimus liberum arbitrium, quod in omnibus ope- liberum arbitrium, quod in omnibus ope- ribus et motibus sibi est causa, et non ribus et motibus sibi est causa, et non potest agi vel cogi ad aliud. potest agi vel cogi ad aliud.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod libe- AD PRIMUM ergo dicendum, quod libe- rum arbitrium dicitur facultas rationis et rum arbitrium dicitur facultas rationis et voluntatis, non quia sit ratio et voluntas, voluntatis, non quia sit ratio et voluntas, sed quia facultas ejus, hoc est, facilis li- sed quia facultas ejus, hoc est, facilis li- bertatis potestas ejus, maxime est in vo- bertatis potestas ejus, maxime est in vo- luntate et ratione in voluntate sicut in luntate et ratione in voluntate sicut in movente et agente, in ratione sicut judi- movente et agente, in ratione sicut judi- cante et arbitrante et determinante quid cante et arbitrante et determinante quid agendum sit et qualiter. Sicut enim dicit agendum sit et qualiter. Sicut enim dicit Aristoteles in III de Anima, cap. de mo- Aristoteles in III de Anima, cap. de mo- vente, licet vis appetitiva tam in sensibili vente, licet vis appetitiva tam in sensibili quam in rationali moveat, tamen non quam in rationali moveat, tamen non movet nisi ad nuntium et judicium et de- movet nisi ad nuntium et judicium et de- terminationem virtutis cognitivæ, scilicet terminationem virtutis cognitivæ, scilicet vel phantasiæ, vel intellectus, sive ratio- vel phantasiæ, vel intellectus, sive ratio- nis et illa facultas liberi arbitrii et liber- nis et illa facultas liberi arbitrii et liber- tas præcipue determinatur ad arbitrium tas præcipue determinatur ad arbitrium rationis et ad appetitum voluntatis. rationis et ad appetitum voluntatis.

AD ALIUD dicendum eodem modo: li- AD ALIUD dicendum eodem modo: li- bertas enim præcipue est in voluntate, ut bertas enim præcipue est in voluntate, ut dicunt auctoritates, quæ cogi non potest: dicunt auctoritates, quæ cogi non potest: sed quia voluntas appetitiva est, et non sed quia voluntas appetitiva est, et non

movet nisi secundum judicium apprehen- movet nisi secundum judicium apprehen- sivæ potentiæ, ideo apponit et dicit, quod sivæ potentiæ, ideo apponit et dicit, quod est judex sui propter rationem. est judex sui propter rationem.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Ad! AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Ad! non vult dicere, quod liberum arbitrium non vult dicere, quod liberum arbitrium sit omnes potentiæ, sed quod ejus judi- sit omnes potentiæ, sed quod ejus judi- cium et facultas libertatis extenditur su- cium et facultas libertatis extenditur su- per omnes potentias non solum animæ, per omnes potentias non solum animæ, sed etiam corporis: libere enim ambulat, sed etiam corporis: libere enim ambulat, libere comedit, libere facit quidquid facit, libere comedit, libere facit quidquid facit, ut dicit Anselmus. ut dicit Anselmus.

AD ALIUD, quod dicit Damascenus, di- AD ALIUD, quod dicit Damascenus, di- cendum quod non intendit dicere, quod cendum quod non intendit dicere, quod liberum arbitrium sit omnes potentiæ liberum arbitrium sit omnes potentiæ quas enumerat, sed quod universalis vir- quas enumerat, sed quod universalis vir- tus ejus ut movens ex libertate extenda- tus ejus ut movens ex libertate extenda- tur super omnes potentias. tur super omnes potentias.

AD ALIUD dicendum, quod bona est et AD ALIUD dicendum, quod bona est et attendenda auctoritas illa. Et non inten- attendenda auctoritas illa. Et non inten- dit dicere, quod secundum liberum arbi- dit dicere, quod secundum liberum arbi- trium sit imago Dei ut est trinus et unus, trium sit imago Dei ut est trinus et unus, sed quod secundum liberum arbitrium sed quod secundum liberum arbitrium sit imago Dei prout est motor universa- sit imago Dei prout est motor universa- lis quia sicut Deus movetur in omnibus lis quia sicut Deus movetur in omnibus et per seipsum, est in ipso movere et non et per seipsum, est in ipso movere et non movere et disponere, et non cogitur ali- movere et disponere, et non cogitur ali- qua necessitate: ita anima rationalis per qua necessitate: ita anima rationalis per liberum arbitrium movet omnia poten- liberum arbitrium movet omnia poten- tissime quæ sunt in regno animæ, et dis- tissime quæ sunt in regno animæ, et dis- ponit secundum arbitrium proprium, et ponit secundum arbitrium proprium, et non cogitur aliqua necessitate. Et hæc non cogitur aliqua necessitate. Et hæc est etiam causa propter quam Sancti om- est etiam causa propter quam Sancti om- ne meritum secundum quamlibet virtu- ne meritum secundum quamlibet virtu- tem in quacumque potentia animæ sit, tem in quacumque potentia animæ sit, et omne demeritum secundum quodlibet et omne demeritum secundum quodlibet vitium et peccatum, et omne quod est vitium et peccatum, et omne quod est laude vel vitu perio dignum, ponunt in laude vel vitu perio dignum, ponunt in libero arbitrio, Unde, Eccli. xxxı, 10 et libero arbitrio, Unde, Eccli. xxxı, 10 et 9: Qui potuit transgredi, et non est trans- 9: Qui potuit transgredi, et non est trans- gressus facere mala, et non fecit. Quis gressus facere mala, et non fecit. Quis est hic? et laudabimus eum fecit enim est hic? et laudabimus eum fecit enim mirabilia in vita sua. mirabilia in vita sua.

: :

Adi Adi

Ad Ad

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 91. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 91.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum liberum arbitrium sit potentia Utrum liberum arbitrium sit potentia separata a ratione et voluntate, vel separata a ratione et voluntate, vel conjuncta istis? conjuncta istis?

TERTIO quæritur, Utrum sit potentia se- TERTIO quæritur, Utrum sit potentia se- parata a ratione et voluntate, vel conjun- parata a ratione et voluntate, vel conjun- cta illis? cta illis?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Damascenus in libro II de Fide or. 1. Damascenus in libro II de Fide or. thodoxa « Nihil aliud voco liberum ar- thodoxa « Nihil aliud voco liberum ar- bitrium, nisi voluntatem'. » bitrium, nisi voluntatem'. »

2. Adhuc, Augustinus in libro III de 2. Adhuc, Augustinus in libro III de Trinitate «Nihil ita est in potestate no- Trinitate «Nihil ita est in potestate no- stra sicut voluntas, quæ cogi non potest. »> stra sicut voluntas, quæ cogi non potest. »> Sed per esse in potestate nostra deter- Sed per esse in potestate nostra deter- minatur liberum arbitrium. Per idem er- minatur liberum arbitrium. Per idem er- go determinantur liberum arbitrium et go determinantur liberum arbitrium et voluntas et quæ determinantur per ea- voluntas et quæ determinantur per ea- dem idem sunt: ergo liberum arbitrium dem idem sunt: ergo liberum arbitrium et voluntas idem sunt. et voluntas idem sunt.

3. Adhuc, Bernardus : « Non incon- 3. Adhuc, Bernardus : « Non incon- grue dicitur liberum arbitrium liber con- grue dicitur liberum arbitrium liber con- sensus propter voluntatem. » sensus propter voluntatem. »

4. Adhuc, Bernardus in libro de Libe- 4. Adhuc, Bernardus in libro de Libe- ro arbitrio : « Liberum arbitrium ubique ro arbitrio : « Liberum arbitrium ubique sequitur voluntatem, in tantum quod sequitur voluntatem, in tantum quod nisi voluntas defecerit, libertate non ca- nisi voluntas defecerit, libertate non ca- reat. » reat. »

5. Adhuc, Bernardus, ibidem, distin- 5. Adhuc, Bernardus, ibidem, distin- guit inter libertatem arbitrii, et liberta- guit inter libertatem arbitrii, et liberta- tem consilii, et libertatem complaciti. Et tem consilii, et libertatem complaciti. Et dicit, quod libertas arbitrii est arbitrari dicit, quod libertas arbitrii est arbitrari sive judicare quid liceat et quid non li- sive judicare quid liceat et quid non li- . ceat. Et sicut hæc libertas arbitrii, ita li- . ceat. Et sicut hæc libertas arbitrii, ita li- bertas consilii est determinare quid expe. bertas consilii est determinare quid expe. diat et quid non expediat. Et eodem diat et quid non expediat. Et eodem modo libertas complaciti est experiri quid modo libertas complaciti est experiri quid libeat et quid non libeat. Ergo videtur, libeat et quid non libeat. Ergo videtur, quod liberum arbitrium nec separatur a quod liberum arbitrium nec separatur a judicio rationis, nec a complacito volun- judicio rationis, nec a complacito volun- tatis. tatis.

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

་ ་

CONTRA: CONTRA:

187 187

1. Liberum arbitrium est potentia 1. Liberum arbitrium est potentia fluens a speciali essentialitate animæ ra- fluens a speciali essentialitate animæ ra- tionalis et hoc est, quod anima ratio- tionalis et hoc est, quod anima ratio- nalis causa sui est in actibus, et domina nalis causa sui est in actibus, et domina suorum actuum, et non acta ab aliquo, suorum actuum, et non acta ab aliquo, sed agens libere, ut dicit Damascenus. sed agens libere, ut dicit Damascenus. Et consonat in hoc Gregorio Nysseno Et consonat in hoc Gregorio Nysseno qui dicit, quod liberum arbitrium non est qui dicit, quod liberum arbitrium non est nisi ejus qui convenit in ipso esse-causam nisi ejus qui convenit in ipso esse-causam et dominum omnium suarum actionum : et dominum omnium suarum actionum : in illo enim est principium sufficiens ad in illo enim est principium sufficiens ad omnes actiones. Et hoc non habet anima omnes actiones. Et hoc non habet anima rationalis in quantum est obligata mate- rationalis in quantum est obligata mate- riæ, sed elevata super eam. Et quod fluit riæ, sed elevata super eam. Et quod fluit a speciali essentialitate animæ rationalis, a speciali essentialitate animæ rationalis, specialis est potentia naturalis ipsius. Er- specialis est potentia naturalis ipsius. Er- go liberum arbitrium specialis potentia go liberum arbitrium specialis potentia est et naturalis animæ rationalis. est et naturalis animæ rationalis.