Ad object. Ad object.

3 et 4. 3 et 4.

Ad quæst 2. Ad quæst 2.

Ad object. Ad object.

162 162

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

EODEM modo penitus respondendum EODEM modo penitus respondendum est ad sequens : quia ista tria penitus est ad sequens : quia ista tria penitus unam habent solutionem. unam habent solutionem.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod ignorantia debitorum sciri, dum quod ignorantia debitorum sciri, peccatum est, sicut jam dictum est. Et peccatum est, sicut jam dictum est. Et est exemplum quod antiqui ponunt, sicut est exemplum quod antiqui ponunt, sicut si sacerdos ignoret ea quæ exiguntur ad si sacerdos ignoret ea quæ exiguntur ad officium sacerdotale, et sine quibus offi- officium sacerdotale, et sine quibus offi- cium sacerdotale administrare non pot- cium sacerdotale administrare non pot- est et si Doctor ignoret quæ pertinent est et si Doctor ignoret quæ pertinent ad officium suæ doctrinæ. Et ideo dici- ad officium suæ doctrinæ. Et ideo dici- tur, Jacob. III, 1 : Nolite plures magistri tur, Jacob. III, 1 : Nolite plures magistri fieri, fratres mei, scientes quoniam ma- fieri, fratres mei, scientes quoniam ma- jus judicium sumitis. Ubi dicit Glossa jus judicium sumitis. Ubi dicit Glossa Augustini, quod « officium magisterii Augustini, quod « officium magisterii assumens in Ecclesia, et sacram Scriptu- assumens in Ecclesia, et sacram Scriptu- ram ignorans, non potest non peccare. » ram ignorans, non potest non peccare. » Id quod ulterius quæritur, solvitur Id quod ulterius quæritur, solvitur per prænotata secundum divisiones igno- per prænotata secundum divisiones igno-

rantiæ. rantiæ.

AD ID quod contra objicitur, dicen- AD ID quod contra objicitur, dicen- dum, quod ignorantia quæ est pœna dum, quod ignorantia quæ est pœna

peccati, est simplex nescientia aliquorum peccati, est simplex nescientia aliquorum scibilium quæ non relinquunt aliquod scibilium quæ non relinquunt aliquod debitum sciendi et de illis non tenet debitum sciendi et de illis non tenet objectio. objectio.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad dum quod Augustinus et Magister divi- dum quod Augustinus et Magister divi- dunt ibi ignorantiam, et dicunt ibi modos dunt ibi ignorantiam, et dicunt ibi modos ignorantiæ penes causam materialem et ignorantiæ penes causam materialem et formalem sumptas, et non penes causam formalem sumptas, et non penes causam finalem et efficientem. Et ideo hoc totum finalem et efficientem. Et ideo hoc totum perfecte solutum est per distinctionem perfecte solutum est per distinctionem quæ inducta est in principio solutionis. quæ inducta est in principio solutionis. Est tamen adhuc ignorantia quædam, Est tamen adhuc ignorantia quædam, de qua dicit Aristoteles in II Ethicorum, de qua dicit Aristoteles in II Ethicorum, quod omnis malus est ignorans : sed hæc quod omnis malus est ignorans : sed hæc est ignorantia practica, quæ est privatio est ignorantia practica, quæ est privatio rectæ electionis eorum quæ exiguntur ad rectæ electionis eorum quæ exiguntur ad opus rectum, quod est opus virtutum : opus rectum, quod est opus virtutum : quia cum practicæ scientiæ stent ad quia cum practicæ scientiæ stent ad opus, ut dicit Philosophus, peccator opus, ut dicit Philosophus, peccator semper errat in electione: et ideo dicitur semper errat in electione: et ideo dicitur ignorans. ignorans.

quass quass

QUESTIO LXXXIX. QUESTIO LXXXIX.

De triplici cognitione primi hominis, scilicet rerum, Creatoris, De triplici cognitione primi hominis, scilicet rerum, Creatoris, et sui ipsius. et sui ipsius.

Deinde, Quæritur de hoc quod dicit Deinde, Quæritur de hoc quod dicit Magister in libro II Sententiarum, di- Magister in libro II Sententiarum, di- stinct. XXIII, in illo cap. Fuit homo stinct. XXIII, in illo cap. Fuit homo primus ante lapsum triplici cognitione primus ante lapsum triplici cognitione præditus, rerum scilicet propter se facta- præditus, rerum scilicet propter se facta- tum, et Creatoris, et sui. tum, et Creatoris, et sui.

Ubi tria quæruntur, scilicet quomodo Ubi tria quæruntur, scilicet quomodo et qualiter notitiam habuit rerum ? et qualiter notitiam habuit rerum ? Et, Quomodo et qualiter notitiam Et, Quomodo et qualiter notitiam Creatoris ? Creatoris ?

Et, Quomodo et qualiter habuit noti- Et, Quomodo et qualiter habuit noti- tiam sui ? tiam sui ?

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 89. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 89.

163 163

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Quomodo et qualiter primus homo ha- Quomodo et qualiter primus homo ha- buerit cognitionem rerum propter se buerit cognitionem rerum propter se factarum ? factarum ?

AD PRIMUM proceditur sic: AD PRIMUM proceditur sic:

1. Ibidem enim dicit Magister, quod 1. Ibidem enim dicit Magister, quod creatarum rerum et cognitionem veri- creatarum rerum et cognitionem veri- tatis non incongrue accepisse putatur tatis non incongrue accepisse putatur mox conditus, et ad illam non studio vel mox conditus, et ad illam non studio vel disciplina aliqua per intervalla tempo- disciplina aliqua per intervalla tempo- rum profecisse, sed ab exordio rum profecisse, sed ab exordio suæ suæ conditionis divinitns illam percepisse. conditionis divinitns illam percepisse. Et ad hoc ponit rationem statim in Et ad hoc ponit rationem statim in sequenti capitulo valde efficacem. Dicit sequenti capitulo valde efficacem. Dicit enim, quod non Deus, nec Angelus, enim, quod non Deus, nec Angelus, sed Adam rebus creatis omnibus nomi- sed Adam rebus creatis omnibus nomi- na imposuit et sicut dicitur, Genes. II, na imposuit et sicut dicitur, Genes. II, 19 et 20 Omne quod vocavit Adam 19 et 20 Omne quod vocavit Adam animæ viventis, ipsum est nomen ejus. animæ viventis, ipsum est nomen ejus. Appellavitque Adam nominibus suis Appellavitque Adam nominibus suis cuncta animantia, et universa volatilia cuncta animantia, et universa volatilia coeli, et omnes bestias terræ. Sed non coeli, et omnes bestias terræ. Sed non potest imponi nomen alicujus rei, cum potest imponi nomen alicujus rei, cum nomen implicite dicat idem quod defini- nomen implicite dicat idem quod defini- tio explicite, nisi imponens nomen noti- tio explicite, nisi imponens nomen noti- tiam habeat naturæ rei et proprietatum. tiam habeat naturæ rei et proprietatum. Cum ergo Adam omnibus rebus creatis Cum ergo Adam omnibus rebus creatis imposuit nomina, omnium rerum natu- imposuit nomina, omnium rerum natu- ras et proprietates cognovit et scivit. ras et proprietates cognovit et scivit.

Et videtur ibi Magister assignare ad Et videtur ibi Magister assignare ad hoc tres convenientias. Unam ex fine hoc tres convenientias. Unam ex fine creationis hominis. Dictum est enim a creationis hominis. Dictum est enim a principio istius libri, quod creatus est ho- principio istius libri, quod creatus est ho- mo ut Deum coleret: sed per vestigium mo ut Deum coleret: sed per vestigium et imaginem creaturarum Deum cogno- et imaginem creaturarum Deum cogno- scere et colere non posset, nisi naturas scere et colere non posset, nisi naturas rerum cognosceret in quantum exiverunt rerum cognosceret in quantum exiverunt a dispositione sapientiæ divinæ : ergo a dispositione sapientiæ divinæ : ergo

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XXIII, Art. 1. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. XXIII, Art. 1. Tom. XXVII hujusce novæ editionis.. novæ editionis..

oportuit, quod talem rerum cognitionem oportuit, quod talem rerum cognitionem acciperet in ipsa conditione. Secunda acciperet in ipsa conditione. Secunda congruentia est, quam etiam ibidem in- congruentia est, quam etiam ibidem in- nuit, quod Adam creatus est ut princi- nuit, quod Adam creatus est ut princi- pium totius humanæ naturæ et pater. pium totius humanæ naturæ et pater. Pater autem secundum præceptum legis, Pater autem secundum præceptum legis, Deuter. xxx11, 7: Interroga patrem tuum, Deuter. xxx11, 7: Interroga patrem tuum, et annuntiabit tibi, debet instruere filios. et annuntiabit tibi, debet instruere filios. Sed non posset instruere qualiter ex Sed non posset instruere qualiter ex creaturis acciperent notitiam divinam creaturis acciperent notitiam divinam per vestigium et imaginem, nisi naturas per vestigium et imaginem, nisi naturas rerum cognosceret. Ergo conveniens rerum cognosceret. Ergo conveniens fuit ut in ipsa conditione omnium talium fuit ut in ipsa conditione omnium talium cognitionem acciperet. Tertia conve- cognitionem acciperet. Tertia conve- nientia est, quam ibidem innuit, quod nientia est, quam ibidem innuit, quod Deus creavit hominem ut mundi posses- Deus creavit hominem ut mundi posses- sorem, dominum, et gubernatorem : sed sorem, dominum, et gubernatorem : sed gubernare non posset, quorum notitiam gubernare non posset, quorum notitiam non haberet ergo fuit conveniens, quod non haberet ergo fuit conveniens, quod omnium talium in exordio suæ condi- omnium talium in exordio suæ condi- tionis notitiam acciperet. tionis notitiam acciperet.

2. Adhuc, Hugo in libro de Sacra- 2. Adhuc, Hugo in libro de Sacra- mentis : « Sicut quantum pertinet ad mentis : « Sicut quantum pertinet ad perfectionem staturæ et ætatis, primum perfectionem staturæ et ætatis, primum hominem in corpore perfectum factum hominem in corpore perfectum factum credimus: ita quoque quantum ad ani- credimus: ita quoque quantum ad ani- mam, cognitionem veritatis, et scien- mam, cognitionem veritatis, et scien- tiam, eam dumtaxat quæ primæ perfe- tiam, eam dumtaxat quæ primæ perfe- ctioni congrua fuit, perfectam scientiam ctioni congrua fuit, perfectam scientiam mox conditum accepisse putamus, et ad mox conditum accepisse putamus, et ad illam non studio et disciplina aliqua per illam non studio et disciplina aliqua per intervalla temporis profecisse, sed simul intervalla temporis profecisse, sed simul et semel ab ipso suæ conditionis exor- et semel ab ipso suæ conditionis exor- dio una ac simplici divinæ adspirationis dio una ac simplici divinæ adspirationis illuminatione illam percepisse. » illuminatione illam percepisse. »

ET QUAMVIS hoc verum sit et tenen- Sed contra. ET QUAMVIS hoc verum sit et tenen- Sed contra. dum secundum dicta Sanctorum, tamen dum secundum dicta Sanctorum, tamen objicitur in contrarium : objicitur in contrarium :

1. Super illud enim Genesis, II, 15 : 1. Super illud enim Genesis, II, 15 : Ut operaretur et custodiret illum, di- Ut operaretur et custodiret illum, di- stinguit Glossa, quæ accipitur ex li- stinguit Glossa, quæ accipitur ex li- bro VIII Augustini super Genesim ad bro VIII Augustini super Genesim ad litteram. Duplex est operatio sive cul- litteram. Duplex est operatio sive cul- tura. Una est cum afflictione, quam tura. Una est cum afflictione, quam Deus homini non indixit tunc cum esset Deus homini non indixit tunc cum esset

2 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII super Genesim ad 2 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII super Genesim ad litteram, cap. 9. litteram, cap. 9.

164 164

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

per per

in paradiso : quia dicit Damascenus, in paradiso : quia dicit Damascenus, quod in paradiso non debuit nisi sola- quod in paradiso non debuit nisi sola- tiosam vitam agere, et in jucunditate tiosam vitam agere, et in jucunditate esse cum Deo. Alia disciplinalis est et esse cum Deo. Alia disciplinalis est et liberalis, per quam scilicet fructum liberalis, per quam scilicet fructum opere discitur quid virtutis sit in radice. opere discitur quid virtutis sit in radice. Et hæc disciplina indicta est Adæ, ut Et hæc disciplina indicta est Adæ, ut dicit Augustinus : et hoc modo per in- dicit Augustinus : et hoc modo per in- tervalla temporum discitur natura re- tervalla temporum discitur natura re- rum per experimenta. Ergo videtur, rum per experimenta. Ergo videtur, quod Adam per intervalla temporum quod Adam per intervalla temporum scientiam accepit rerum. scientiam accepit rerum.

2. Adhuc, Sicut sapientis est produ- 2. Adhuc, Sicut sapientis est produ- cere res in formis suis perfectas: ita ejus- cere res in formis suis perfectas: ita ejus- dem est distinguere res a se invicem. dem est distinguere res a se invicem. Sed duplex est creatura rationalis, An- Sed duplex est creatura rationalis, An- gelus scilicet, et anima: et Angelus quæ gelus scilicet, et anima: et Angelus quæ substantia incorporea est, statim in ipso substantia incorporea est, statim in ipso exordio notitias rerum accepit. Si ergo exordio notitias rerum accepit. Si ergo et anima humana in exordio sui notitias et anima humana in exordio sui notitias rerum accepisset, nulla esset distinctio rerum accepisset, nulla esset distinctio inter Angelum et animam secundum inter Angelum et animam secundum perfectionem scientiæ, quod est incon- perfectionem scientiæ, quod est incon- veniens. veniens.

3. Adhuc, In libro de Causis dicitur, 3. Adhuc, In libro de Causis dicitur, quod omnis intelligentia est plena for- quod omnis intelligentia est plena for- mis, et sic est creata: sed, ut dicunt, mis, et sic est creata: sed, ut dicunt, intelligentia est Angelus: ergo est crea- intelligentia est Angelus: ergo est crea- tus plenus formis scibilium. Anima au- tus plenus formis scibilium. Anima au- tem rationalis est creata ut unibilis tem rationalis est creata ut unibilis corpori, cujus omnis scientia ex sensu corpori, cujus omnis scientia ex sensu oritur, ut dicit Philosophus : et sicut oritur, ut dicit Philosophus : et sicut dicit Ambrosius, et ponitur auctoritas in dicit Ambrosius, et ponitur auctoritas in primo libro Sententiarum, distinct. III, primo libro Sententiarum, distinct. III, a duobus juvabatur homo ad cogno- a duobus juvabatur homo ad cogno- scendum Deum, a natura scilicet quæ scendum Deum, a natura scilicet quæ rationalis erat, et a creatura mundi, rationalis erat, et a creatura mundi, quæ per vestigium et imaginem quasi quæ per vestigium et imaginem quasi in speculo et ænigmate Deum ostende- in speculo et ænigmate Deum ostende- bat. Ergo non erat conveniens, quod bat. Ergo non erat conveniens, quod notitiam omnium simul acciperet, sed notitiam omnium simul acciperet, sed potius a sensibilibus per intervalla tem- potius a sensibilibus per intervalla tem- porum acquireret quantum ad naturam porum acquireret quantum ad naturam

suam. suam.

4. Adhuc, Job, xxx111, 25, super illud: 4. Adhuc, Job, xxx111, 25, super illud: Consumpta est caro ejus, Glossa Grego- Consumpta est caro ejus, Glossa Grego- rii: «Primus homo ante peccatum nec rii: «Primus homo ante peccatum nec stultus, nec sapiens fuit. » Sed si noti- stultus, nec sapiens fuit. » Sed si noti- tiam omnium simul per inspirationem tiam omnium simul per inspirationem

accepisset, sapiens fuisset. Ergo videtur, accepisset, sapiens fuisset. Ergo videtur, quod non simul acceperit notitiam om- quod non simul acceperit notitiam om- nium. nium.

SOLUTIO. Dicendum, quod prima pars SOLUTIO. Dicendum, quod prima pars quam ponit Magister in Sententiis, abs- quam ponit Magister in Sententiis, abs- que dubio tenenda est, maxime propter que dubio tenenda est, maxime propter hoc, quod non decuit, quod a perfectis- hoc, quod non decuit, quod a perfectis- simo et sapientissimo opifice opus illud simo et sapientissimo opifice opus illud quod ad imaginem suiipsius fecit, exiret quod ad imaginem suiipsius fecit, exiret in aliqua perfectionum naturalium im- in aliqua perfectionum naturalium im- perfectum. Sed gubernatoris mundi et perfectum. Sed gubernatoris mundi et rectoris et dispositoris naturalis perfectio rectoris et dispositoris naturalis perfectio et essentialis est, ut perfectam notitiam et essentialis est, ut perfectam notitiam habeat omnium rerum gubernandarum habeat omnium rerum gubernandarum regendarum et disponendarum. Ergo regendarum et disponendarum. Ergo conveniebat ut statim in suæ conditio- conveniebat ut statim in suæ conditio- nis primordio illam a Deo acciperet. nis primordio illam a Deo acciperet.

Solutio Solutio

AD PRIMUM ergo quod contra hoc est, Ad objet AD PRIMUM ergo quod contra hoc est, Ad objet dicendum quod Augustinus non inten- dicendum quod Augustinus non inten- dit, quod notitiam omnium non simul dit, quod notitiam omnium non simul acciperet, sed quod cum illa accepta acciperet, sed quod cum illa accepta etiam experimentalem haberet : et sic etiam experimentalem haberet : et sic ex utraque magis perfectus esset, et ma- ex utraque magis perfectus esset, et ma- gis Deum diligeret. gis Deum diligeret.

AD ALIUD dicendum, quod in hoc di- Ad objec AD ALIUD dicendum, quod in hoc di- Ad objec stinctæ sunt creaturæ rationales, Ange- stinctæ sunt creaturæ rationales, Ange- lus scilicet, et anima, quod anima ratio- lus scilicet, et anima, quod anima ratio- nalis unibilis corpori, cum notitia quam nalis unibilis corpori, cum notitia quam accepit, ex sensibilium experimentis pro- accepit, ex sensibilium experimentis pro- ficere potuit, sed Angelus non quia ficere potuit, sed Angelus non quia licet, ut dicit Augustinus, per hoc quod licet, ut dicit Augustinus, per hoc quod tempore longo in mundo fieri videt, tempore longo in mundo fieri videt, multa accipiat, et maxime malus An- multa accipiat, et maxime malus An- gelus, tamen non ita accipit ut homo: gelus, tamen non ita accipit ut homo: ut scilicet ex multis in sensu expertis ut scilicet ex multis in sensu expertis fiat ei memoria una, et ex multis me- fiat ei memoria una, et ex multis me- moriis unum universale, quod in eo sit moriis unum universale, quod in eo sit principium artis et scientiæ. principium artis et scientiæ.

AD ALIUD dicendum, quod hoc nihil Ad object AD ALIUD dicendum, quod hoc nihil Ad object facit ad propositum : quia nullus um- facit ad propositum : quia nullus um- quam Philosophorum dixit, quod intel- quam Philosophorum dixit, quod intel- ligentia esset Angelus secundum quod ligentia esset Angelus secundum quod Sancti loquuntur de Angelis, secundum Sancti loquuntur de Angelis, secundum quod etiam in præhabitis in tractatu de quod etiam in præhabitis in tractatu de Angelis determinatum est. Sed per hoc Angelis determinatum est. Sed per hoc distinguitur intellectualis natura quæ est distinguitur intellectualis natura quæ est Angelus. ab intellectuali natura quæ est Angelus. ab intellectuali natura quæ est homo secundum animam rationalem, homo secundum animam rationalem,

object. 4. object. 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 89. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 89.

quod homo accipit notitiam Dei per quod homo accipit notitiam Dei per vestigium et imaginem, Angelus autem vestigium et imaginem, Angelus autem ex illuminatione Verbi, in qua creatus ex illuminatione Verbi, in qua creatus est, ut dicit Augustinus in libro XII est, ut dicit Augustinus in libro XII Confessionum. Nec dicimus, quod ho- Confessionum. Nec dicimus, quod ho- mini in quantum est homo conveniat mini in quantum est homo conveniat accipere notitiam omnium: quia sic accipere notitiam omnium: quia sic omnis homo haberet notitiam omnium : omnis homo haberet notitiam omnium : sed hoc convenit primo homini in quan- sed hoc convenit primo homini in quan- tum primus homo est dispensator et tum primus homo est dispensator et gubernator omnium creaturarum, ut gubernator omnium creaturarum, ut probant rationes primo inductæ. probant rationes primo inductæ.

AD ULTIMUM dicendum, quod Glossa AD ULTIMUM dicendum, quod Glossa Gregorii non dicit primum hominem nec Gregorii non dicit primum hominem nec stultum, nec sapientem, propter hoc stultum, nec sapientem, propter hoc quod notitiam omnium non haberet, quod notitiam omnium non haberet, sed propter hoc, quod in statu illo nec sed propter hoc, quod in statu illo nec stulte nec sapienter operatus est. Stul- stulte nec sapienter operatus est. Stul- tus enim non fuit, quia sicut dicit tus enim non fuit, quia sicut dicit Augustinus super epistolam primam ad Augustinus super epistolam primam ad Timotheum, 11, 13, seduci non potuit Timotheum, 11, 13, seduci non potuit divina mente præditus, ut crederet esse divina mente præditus, ut crederet esse verum quod serpens suasit. Sapiens non verum quod serpens suasit. Sapiens non fuit quia cum non crederet, non sibi fuit quia cum non crederet, non sibi cavit. cavit.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Quomodo et qualiter primus homo Quomodo et qualiter primus homo habuerit notitiam Creatoris ¹? habuerit notitiam Creatoris ¹?

SECUNDO quæritur, Quomodo et qua- SECUNDO quæritur, Quomodo et qua- liter notitiam Creatoris habuit ? liter notitiam Creatoris habuit ?

Hoc enim dicit Magister in libro II Hoc enim dicit Magister in libro II Sententiarum, distinct. XXIII, in illo Sententiarum, distinct. XXIII, in illo cap. Cognitionem quoque Creatoris pri- cap. Cognitionem quoque Creatoris pri- mus homo habuisse creditur. mus homo habuisse creditur.

Et definit eam sic dicens : « Cognovit Et definit eam sic dicens : « Cognovit enim a quo creatus fuerat non eo modo enim a quo creatus fuerat non eo modo cognoscendi quo ex auditu solo perci- cognoscendi quo ex auditu solo perci- pitur, quo modo a credentibus absens pitur, quo modo a credentibus absens quæritur sed quadam interiori inspi- quæritur sed quadam interiori inspi-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XXIII, Art. 2. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. XXIII, Art. 2. Tom. XXVII hujusce

165 165

ratione qua Dei præsentiam contempla- ratione qua Dei præsentiam contempla- batur non tamen ita excellens sicut batur non tamen ita excellens sicut post hanc vitam Sancti visuri sunt post hanc vitam Sancti visuri sunt Deum. »> Deum. »>

SED CONTRA hoc objicitur: quia SED CONTRA hoc objicitur: quia

1. Secundum hoc Deum præsentem 1. Secundum hoc Deum præsentem manifeste cernebat intellectuali visione, manifeste cernebat intellectuali visione, hoc est cernere facie ad faciem, sicut hoc est cernere facie ad faciem, sicut post hanc vitam cernunt: ergo vi- post hanc vitam cernunt: ergo vi- detur, quod facie ad faciem Deum detur, quod facie ad faciem Deum vidit. vidit.

2. Adhuc, Exod. XXXIII, 11: Loque- 2. Adhuc, Exod. XXXIII, 11: Loque- batur Dominus ad Moysen facie ad fa- batur Dominus ad Moysen facie ad fa- ciem, sicut solet loqui homo ad amicum ciem, sicut solet loqui homo ad amicum suum et hoc est videre Deum sicut suum et hoc est videre Deum sicut in patria videtur a beatis : ergo vidit in patria videtur a beatis : ergo vidit Deum et cognovit sicut beati cogno- Deum et cognovit sicut beati cogno-

scunt. scunt.

3. Adhuc, Numer. XII, 6 et seq., de 3. Adhuc, Numer. XII, 6 et seq., de Moyse dicitur : Si quis fuerit inter vos Moyse dicitur : Si quis fuerit inter vos propheta Domini, in visione apparebo propheta Domini, in visione apparebo ei, vel per somnium loquar ad illum. ei, vel per somnium loquar ad illum. At non talis servus meus Moyses, qui At non talis servus meus Moyses, qui in omni domo mea fidelissimus est : in omni domo mea fidelissimus est : ore enim ad os loquor ei, et palam, et ore enim ad os loquor ei, et palam, et non per ænigmata et figuras Dominum non per ænigmata et figuras Dominum videt. Sed major fuit status innocentiæ videt. Sed major fuit status innocentiæ quam fuerit status Moysi. Ergo per lo- quam fuerit status Moysi. Ergo per lo- cum a minori, si Moyses in statu obs- cum a minori, si Moyses in statu obs- curitatis legis palam Deum vidit et curitatis legis palam Deum vidit et non per ænigmata, multo magis in non per ænigmata, multo magis in luce innocentiæ Adam Deum palam luce innocentiæ Adam Deum palam vidit. vidit.

4. Adhuc, In libro IV Sententiarum, 4. Adhuc, In libro IV Sententiarum, distinct. I, cap. Triplici autem, expres- distinct. I, cap. Triplici autem, expres- se dicit Magister, quod Adam ante pec- se dicit Magister, quod Adam ante pec- catum Deum sine medio vidit. Sed vi- catum Deum sine medio vidit. Sed vi- dere sine medio est videre per speciem. dere sine medio est videre per speciem. Ergo videtur, quod per speciem Deum Ergo videtur, quod per speciem Deum vidit et cognovit. vidit et cognovit.

5. Adhuc, Per rationem probatur 5. Adhuc, Per rationem probatur idem quia immediate Deum dilexit : idem quia immediate Deum dilexit : et non est minus potens intellectus in et non est minus potens intellectus in cognoscendo, quam affectus in diligen- cognoscendo, quam affectus in diligen- do, sed etiam plus potens: quia, sicut do, sed etiam plus potens: quia, sicut dicit Augustinus, non diligitur nisi co- dicit Augustinus, non diligitur nisi co-

novæ editionis. novæ editionis.

Sed contra. Sed contra.

166 166

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

gnitum, sed cognoscitur bene non ama- gnitum, sed cognoscitur bene non ama- tum ergo videtur, quod etiam sine tum ergo videtur, quod etiam sine medio cognovit Deum in primo sta- medio cognovit Deum in primo sta-

tu. tu.

6. Adhuc, Joannes Damascenus in libro 6. Adhuc, Joannes Damascenus in libro II de Fide orthodoxa, cap. de paradiso II de Fide orthodoxa, cap. de paradiso dicit, quod « Adam corpore volutabatur dicit, quod « Adam corpore volutabatur in paradiso terrestri corporum, mente in paradiso terrestri corporum, mente autem interfuit in paradiso spirituum autem interfuit in paradiso spirituum choris Angelorum. » Sed in paradiso choris Angelorum. » Sed in paradiso spirituum videtur Deus sicut est facie spirituum videtur Deus sicut est facie ad faciem. Ergo videtur, quod Adam in ad faciem. Ergo videtur, quod Adam in primo statu Deum vidit facie ad faciem. primo statu Deum vidit facie ad faciem. CONTRA: CONTRA:

1. Exod. xxxII, 20: Non videbit me 1. Exod. xxxII, 20: Non videbit me homo, et vivet. Ibi dicit Glossa Gregorii, homo, et vivet. Ibi dicit Glossa Gregorii, quod in hac vita nemo Deum facie ad quod in hac vita nemo Deum facie ad faciem potest videre. Adam autem vixit faciem potest videre. Adam autem vixit hac vita, quia animalis fuit. Ergo Deum hac vita, quia animalis fuit. Ergo Deum facie ad faciem numquam vidit. facie ad faciem numquam vidit.

2. Adhuc, Joan. I, 18: Deum nemo 2. Adhuc, Joan. I, 18: Deum nemo vidit umquam. Ibi Glossa Augustini vidit umquam. Ibi Glossa Augustini dicit, quod facie ad faciem in hac vita dicit, quod facie ad faciem in hac vita non videtur Deus. Et ex hoc concludi- non videtur Deus. Et ex hoc concludi- tur idem quod prius. tur idem quod prius.

3. Adhuc, Super idem verbum Chry- 3. Adhuc, Super idem verbum Chry- sostomus in Homilia VIII dicit sic : sostomus in Homilia VIII dicit sic : « Deum ut est et per essentiam suam « Deum ut est et per essentiam suam non solum prophetæ non viderunt, sed non solum prophetæ non viderunt, sed nec Angeli, nec ipsa dico Seraphin et nec Angeli, nec ipsa dico Seraphin et Cherubin umquam viderunt. Et si quæ- Cherubin umquam viderunt. Et si quæ- ras ab ipsis quid viderunt? de essentia ras ab ipsis quid viderunt? de essentia quidem nihil audies respondentes, sed quidem nihil audies respondentes, sed Gloria in altissimis Deo¹ cantantes, et Gloria in altissimis Deo¹ cantantes, et sanctus, sanctus, sanctus Dominus, Deus sanctus, sanctus, sanctus Dominus, Deus exercituum clamantes 2. >> exercituum clamantes 2. >>

4. Adhuc, Per rationem idem proba- 4. Adhuc, Per rationem idem proba- tur: quia non sunt nisi duæ visiones, tur: quia non sunt nisi duæ visiones, scilicet visio viæ, et visio patriæ. De scilicet visio viæ, et visio patriæ. De quibus dicit Apostolus, I ad Corinth. quibus dicit Apostolus, I ad Corinth. X111, 12 Videmus nunc per speculum X111, 12 Videmus nunc per speculum in ænigmate tunc autem facie ad in ænigmate tunc autem facie ad faciem. Nunc cognosco ex parte : tunc faciem. Nunc cognosco ex parte : tunc autem cognoscam, sicut et cognitus autem cognoscam, sicut et cognitus sum. Constat, quod Adam non vidit sum. Constat, quod Adam non vidit visione patriæ, sed visione viæ. Ergo visione patriæ, sed visione viæ. Ergo nec vidit facie ad faciem, nec perfecte nec vidit facie ad faciem, nec perfecte

1 Luc. 11, 18. 1 Luc. 11, 18.

cognovit ea perfectione qua perfectum cognovit ea perfectione qua perfectum dicitur cui nihil deest. dicitur cui nihil deest.

5. Adhuc, De visione patriæ dicit 5. Adhuc, De visione patriæ dicit Augustinus, quod visio est tota merces. Augustinus, quod visio est tota merces. Constat autem, quod Adam in primo Constat autem, quod Adam in primo statu totam mercedem non habuit. Ergo statu totam mercedem non habuit. Ergo visione per speciem non vidit. visione per speciem non vidit.

SOLUTIO. Dicendum, quod Adam in SOLUTIO. Dicendum, quod Adam in primo statu Deum facie ad faciem non primo statu Deum facie ad faciem non vidit, nec cognovit, nec aliquis umquam vidit, nec cognovit, nec aliquis umquam sanctorum in hac vita, sicut expresse sanctorum in hac vita, sicut expresse dicunt Beda et Dionysius. Dicit enim dicunt Beda et Dionysius. Dicit enim Beda, quod Deus per essentiam suam Beda, quod Deus per essentiam suam numquam mortalibus apparuit : sed numquam mortalibus apparuit : sed omnes illæ visiones quæ leguntur cre- omnes illæ visiones quæ leguntur cre- bro factæ esse in Veteri Testamento, per bro factæ esse in Veteri Testamento, per ministerium Angelorum creduntur factæ ministerium Angelorum creduntur factæ esse, et per assumptam creaturam, in esse, et per assumptam creaturam, in qua tamen sicut in signo per virtutem qua tamen sicut in signo per virtutem et operationem cognoscebatur Deus esse et operationem cognoscebatur Deus esse præsens. Et sic intelligitur illud Gene- præsens. Et sic intelligitur illud Gene- sis, xxx11, 30, quod dixitJacob : Vidi Do- sis, xxx11, 30, quod dixitJacob : Vidi Do- minum facie ad faciem, et salva facta minum facie ad faciem, et salva facta est anima mea. Et illud Exodi, xxxIII, est anima mea. Et illud Exodi, xxxIII, 15 et 14, quod respondet Dominus Moysi 15 et 14, quod respondet Dominus Moysi dicenti Si non tu ipse præcedas, ne dicenti Si non tu ipse præcedas, ne educas nos de loco isto. Et respondit educas nos de loco isto. Et respondit Dominus Facies mea præcedet te. Dominus Facies mea præcedet te. Ibi Glossa, hoc est, præsentia gratiæ Ibi Glossa, hoc est, præsentia gratiæ meæ, quæ dicitur facies, quia in ea meæ, quæ dicitur facies, quia in ea Deus præsens esse intelligitur per effe- Deus præsens esse intelligitur per effe- ctum et virtutem. ctum et virtutem.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod facie AD PRIMUM ergo dicendum, quod facie ad faciem Deum non vidit Adam, nec ad faciem Deum non vidit Adam, nec sicut cernitur post hanc vitam: sed, sic- sicut cernitur post hanc vitam: sed, sic- ut dicit Magister, interiori adspiratione ut dicit Magister, interiori adspiratione luminis et theophaniæ, in qua altius vi- luminis et theophaniæ, in qua altius vi- detur Deus, quam in speculo et in ænig- detur Deus, quam in speculo et in ænig- mate, et præsens esse cognoscitur, sicut mate, et præsens esse cognoscitur, sicut præsens est illis in quibus est per inha- præsens est illis in quibus est per inha- bitantem gratiam, sicut ipse dicit, Joan. bitantem gratiam, sicut ipse dicit, Joan. XIV, 23 Ad eum veniemus, et mansio- XIV, 23 Ad eum veniemus, et mansio- nem apud eum faciemus. Et, II ad Co- nem apud eum faciemus. Et, II ad Co- rinth. vi, 16: Inhabitabo in illis, et rinth. vi, 16: Inhabitabo in illis, et inambulabo inter eos. inambulabo inter eos.

AD ALIUD dicendum, quod illud eodem AD ALIUD dicendum, quod illud eodem

2 Isa. vi, 3. 2 Isa. vi, 3.

Solutio Solutio

Ad 1. Ad 1.

Ad 2 Ad 2

Ad 8. Ad 8.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 89. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 89.

modo intelligendum est. Moyses enim modo intelligendum est. Moyses enim aliter non vidit Deum, nisi in illumina- aliter non vidit Deum, nisi in illumina- tione intellectuali, quæ a Dionysio theo- tione intellectuali, quæ a Dionysio theo- phania dicitur, sicut solet apparere ami- phania dicitur, sicut solet apparere ami- cis, et revelare ea quæ dicenda et fa- cis, et revelare ea quæ dicenda et fa- cienda sunt. cienda sunt.

AD ALIUD dicendum, quod comparatio AD ALIUD dicendum, quod comparatio fit in modo videndi Deum, secundum fit in modo videndi Deum, secundum quod etiam facit Augustinus compara- quod etiam facit Augustinus compara- tionem in libro XII Confessionum tionem in libro XII Confessionum « Quidam enim visione corporali, qui- « Quidam enim visione corporali, qui- dam visione somniali et imaginaria dam visione somniali et imaginaria vident tam boni quam mali. Mali, vident tam boni quam mali. Mali, sicut Pharao et Nabuchodonosor. Boni, sicut Pharao et Nabuchodonosor. Boni, sicut Ezechiel in figura animalium, et sicut Ezechiel in figura animalium, et Jeremias in olla succensa et virga vi- Jeremias in olla succensa et virga vi- gilante. » Et illi non palam vident, gilante. » Et illi non palam vident, ut dicit Augustinus, nisi hoc quod figu- ut dicit Augustinus, nisi hoc quod figu- ratur in imagine, splendeat in lumine ratur in imagine, splendeat in lumine intellectus. Sed illi qui vident intelle- intellectus. Sed illi qui vident intelle- ctuali visione, palam vident: quia in ctuali visione, palam vident: quia in lumine intellectuali vident, in quo Deus lumine intellectuali vident, in quo Deus secundum veritatem est et apparet. secundum veritatem est et apparet. I ad Timoth. vi, 16: Qui solus habet I ad Timoth. vi, 16: Qui solus habet immortalitatem, et lucem inhabitat immortalitatem, et lucem inhabitat inaccessibilem. Ille enim est de quo di- inaccessibilem. Ille enim est de quo di- citur, Jacobi, 1, 17, Pater luminum, citur, Jacobi, 1, 17, Pater luminum, apud quem non est transmutatio, nec vi- apud quem non est transmutatio, nec vi- cissitudinis obumbratio. cissitudinis obumbratio.

Ad 4 AD ALIUD dicendum, quod videre sine Ad 4 AD ALIUD dicendum, quod videre sine medio non est videre per speciem. Est medio non est videre per speciem. Est enim medium duplex, scilicet lumen im- enim medium duplex, scilicet lumen im- pediens, et ad lumen promovens. Et Ma- pediens, et ad lumen promovens. Et Ma- gister intelligit de medio quod obstat vi- gister intelligit de medio quod obstat vi- denti ne clare intelligat et hoc est denti ne clare intelligat et hoc est peccatum et corruptio corporis, quod peccatum et corruptio corporis, quod subjectum est peccato. Et sine hoc me- subjectum est peccato. Et sine hoc me- dio Adam vidit et cognovit Deum ante- dio Adam vidit et cognovit Deum ante- quam peccaret. Est etiam medium pro- quam peccaret. Est etiam medium pro- movens, sicut est fides, et sapientia, et movens, sicut est fides, et sapientia, et intellectus dona, de quibus dicit Diony- intellectus dona, de quibus dicit Diony- sius in libro de Divinis nominibus 1, sius in libro de Divinis nominibus 1, quod « fides est lumen collocans cre- quod « fides est lumen collocans cre- dentes in prima veritate, et primam ve- dentes in prima veritate, et primam ve- ritatem in ipsis. » Et hoc lumine splen- ritatem in ipsis. » Et hoc lumine splen- dida facta est facies Moysi quando vidit dida facta est facies Moysi quando vidit Dominum. Et in hoc sensu exponit Dominum. Et in hoc sensu exponit

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

167 167

Apostolus, II ad Corinth. II, 18, ubi di- Apostolus, II ad Corinth. II, 18, ubi di- cit Nos omnes revelata facie gloriam cit Nos omnes revelata facie gloriam Domini speculantes, in eamdem imagi- Domini speculantes, in eamdem imagi- nem transformamur, ac laritate in clari- nem transformamur, ac laritate in clari- tatem, tamquam a Domini Spiritu. Et tatem, tamquam a Domini Spiritu. Et sine hoc medio Adam non vidit Deum : sine hoc medio Adam non vidit Deum : quia expresse dicit Magister ex verbis quia expresse dicit Magister ex verbis Augustini, quod vidit quadam interiori Augustini, quod vidit quadam interiori adspiratione, qua Dei præsentiam con- adspiratione, qua Dei præsentiam con- templabatur, hoc est, in qua cognovit templabatur, hoc est, in qua cognovit Deum esse præsentem, non specie, sed Deum esse præsentem, non specie, sed signo. signo.

AD PRIMUM quod per rationem objici- AD PRIMUM quod per rationem objici- tur, dicendum quod affectus potentior tur, dicendum quod affectus potentior est in amando quam intellectus in cog- est in amando quam intellectus in cog- noscendo quia affectus per seipsum noscendo quia affectus per seipsum tendit in amatum, quod propter se dili- tendit in amatum, quod propter se dili- git, et non propter aliud, sicut diligitur git, et non propter aliud, sicut diligitur Deus. Sed intellectus non tendit per Deus. Sed intellectus non tendit per seipsum in id quod intelligitur, nisi ab seipsum in id quod intelligitur, nisi ab ipso intelligibili accipiat signum vel spe- ipso intelligibili accipiat signum vel spe- ciem quibus tendat in ipsum. ciem quibus tendat in ipsum.

Ad 5. Ad 5.

AD ALIUD dicendum, quod Adam non Ad 6. AD ALIUD dicendum, quod Adam non Ad 6. interfuit in paradiso spirituum, nisi con- interfuit in paradiso spirituum, nisi con- templatione spirituali, quæ in genere templatione spirituali, quæ in genere conveniebat contemplationi beatorum, conveniebat contemplationi beatorum, sed non in modo speciali. Et similiter sed non in modo speciali. Et similiter quod dicit Augustinus in libro XIII de quod dicit Augustinus in libro XIII de Civitate Dei, quod Adæ nihil defuit de Civitate Dei, quod Adæ nihil defuit de his quæ appetebat. Et intelligitur, quod his quæ appetebat. Et intelligitur, quod nihil defuit ei de his quæ appetebat se- nihil defuit ei de his quæ appetebat se- cundum exigentiam status illius. cundum exigentiam status illius.

AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad object.1. AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad object.1. quod Adam in primo statu Deum facie quod Adam in primo statu Deum facie ad faciem non vidit tamen, ut dicit ad faciem non vidit tamen, ut dicit Magister in Sententiis, clarius vidit quam Magister in Sententiis, clarius vidit quam nos quamdiu sumus in via. Vidit enim nos quamdiu sumus in via. Vidit enim eum per inspiratam illuminationem vi- eum per inspiratam illuminationem vi- sione intellectuali, in qua clarius reluce- sione intellectuali, in qua clarius reluce- bat Dei præsentia quam in vestigio et bat Dei præsentia quam in vestigio et speculo et ænigmate, in quibus nos vi- speculo et ænigmate, in quibus nos vi-

demus. demus.

AD ALIUD dicendum, quod ad hanc vi- Ad object. 2. AD ALIUD dicendum, quod ad hanc vi- Ad object. 2. tam non pertinet Deum facie ad faciem tam non pertinet Deum facie ad faciem videre quia in hac vita intellectus ho- videre quia in hac vita intellectus ho- minis convertitur ad sensum, et (sicut minis convertitur ad sensum, et (sicut dicit Philosophus) conjunctus est con- dicit Philosophus) conjunctus est con-

cap. 3. cap. 3.

168 168

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tinuo et tempori, et non extollitur ad tinuo et tempori, et non extollitur ad intellectualem visionem, nisi ex visione intellectualem visionem, nisi ex visione sensibili, quæ est primum cœlum, quæ sensibili, quæ est primum cœlum, quæ (sicut dicit Augustinus in libro XII Con- (sicut dicit Augustinus in libro XII Con- fessionum, et in Glossa super epist. II ad fessionum, et in Glossa super epist. II ad Corinth. XII, 13) est ex visione imagina- Corinth. XII, 13) est ex visione imagina- bili, quæ est cœlum secundum, ut dicit bili, quæ est cœlum secundum, ut dicit Augustinus. Dicit enim, quod spiritus Augustinus. Dicit enim, quod spiritus est vis quædam animæ mente inferior, est vis quædam animæ mente inferior, in qua imagines rerum imprimuntur. Et in qua imagines rerum imprimuntur. Et secundum hos gradus visio intellectualis secundum hos gradus visio intellectualis est tertium cœlum, in qua refulgent re- est tertium cœlum, in qua refulgent re- rum veritates sicut sunt. Et hæc visio rum veritates sicut sunt. Et hæc visio proprie est Prophetarum expresse proprie est Prophetarum expresse prophetantium quia sine hac pro- prophetantium quia sine hac pro- phetia non est propheta, sicut dicitur, phetia non est propheta, sicut dicitur, Daniel. x, 1 Intelligentia opus est Daniel. x, 1 Intelligentia opus est in visione. Tamen quia Paulus dicit se in visione. Tamen quia Paulus dicit se raptum usque ad tertium cœlum ', et raptum usque ad tertium cœlum ', et exponit ibi Glossa quædam, quod vidit exponit ibi Glossa quædam, quod vidit sicut Angeli de tertia hierarchia, qui vi- sicut Angeli de tertia hierarchia, qui vi- dent facie ad faciem, dicitur communi- dent facie ad faciem, dicitur communi- ter, quod tunc rapti quando sic vident, ter, quod tunc rapti quando sic vident, vi superioris luminis exaltantur in id vi superioris luminis exaltantur in id quod est patriæ et non viæ: et tunc vi- quod est patriæ et non viæ: et tunc vi- dent facie ad faciem, sed diu non perma- dent facie ad faciem, sed diu non perma- nent. Et hoc dicunt sensisse Apostolum nent. Et hoc dicunt sensisse Apostolum quando dixit, x11, 3: Sive in corpore, quando dixit, x11, 3: Sive in corpore, sive extra corpus, nescio, Deus scit. Et sive extra corpus, nescio, Deus scit. Et Augustinus in libro X Confessionum, Augustinus in libro X Confessionum, ubi sic dicit: « Aliquando intromittis me ubi sic dicit: « Aliquando intromittis me in affectum multum insinuatum intror- in affectum multum insinuatum intror-

sus, ad nescio quam dulcedinem, quæ si sus, ad nescio quam dulcedinem, quæ si perficiatur in me, nescio quid erit quod perficiatur in me, nescio quid erit quod vita ista non erit. Sed recido in hæc vita ista non erit. Sed recido in hæc ærumnosis ponderibus, et resorbeor soli- ærumnosis ponderibus, et resorbeor soli- tis et teneor, et multum fleo, sed multum tis et teneor, et multum fleo, sed multum teneor. Tantum consuetudinis sarcina de- teneor. Tantum consuetudinis sarcina de- gravat. Hic esse valeo, nec volo: illic gravat. Hic esse valeo, nec volo: illic volo, nec valeo, miser utrobique. » Sic volo, nec valeo, miser utrobique. » Sic enim dicunt raptum fuisse Adam in so- enim dicunt raptum fuisse Adam in so- pore quem immisit ei Deus, quando pore quem immisit ei Deus, quando prophetavit, quod ecclesia esset de la- prophetavit, quod ecclesia esset de la- tere Christi ædificanda, sicut Heva de la- tere Christi ædificanda, sicut Heva de la- tere suo, sicut in antehabitis dictum est, tere suo, sicut in antehabitis dictum est, cum de formatione mulieris ageretur. cum de formatione mulieris ageretur.

Cf. Il ad Corinth. XI, 1 et seq. Cf. Il ad Corinth. XI, 1 et seq.

1 Cf. Opp. B. Alberti Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti Comment. in II Senten-

AD ALIUD dicendum, quod ad hujus- Ad obs AD ALIUD dicendum, quod ad hujus- Ad obs modi auctoritates Chrysostomi satis re- modi auctoritates Chrysostomi satis re- sponsum est in primo libro, quæstione, sponsum est in primo libro, quæstione, Utrum Deus in hac vita cognoscibilis vel Utrum Deus in hac vita cognoscibilis vel visibilis sit ab aliquo? Dictum est enim visibilis sit ab aliquo? Dictum est enim ibi, quod cognoscitur de Deo, quia est, ibi, quod cognoscitur de Deo, quia est, et quid est, secundum quod quid est et quid est, secundum quod quid est dicit pelagus substantiæ infinitum, ut dicit pelagus substantiæ infinitum, ut dicit Damascenus: sed prout quid est di- dicit Damascenus: sed prout quid est di- cit comprehensionem quæ est contactus cit comprehensionem quæ est contactus intellectus super terminos rei, non cog- intellectus super terminos rei, non cog- noscitur ab aliqua creatura, nec ange- noscitur ab aliqua creatura, nec ange- lica, nec humana. Et de tali visione lica, nec humana. Et de tali visione comprehensionis loquitur Joannes Chry- comprehensionis loquitur Joannes Chry- sostomus. Sic enim infinitus est, nec sostomus. Sic enim infinitus est, nec mensuratur loco, nec tempore, vel in- mensuratur loco, nec tempore, vel in- tellectu creato, sed suiipsius ipse solus tellectu creato, sed suiipsius ipse solus comprehensor est. Unde Augustinus in comprehensor est. Unde Augustinus in libro de Videndo Deum ad Probam libro de Videndo Deum ad Probam virginem: « Deum videre possumus per virginem: « Deum videre possumus per intellectum, comprehendere vero mi- intellectum, comprehendere vero mi-

nime. » nime. »

AD ALIUD quod objicitur per rationem, Ad objec AD ALIUD quod objicitur per rationem, Ad objec dicendum quod procedit, et veritatem dicendum quod procedit, et veritatem concludit. concludit.

ULTIMUM concedendum est. ULTIMUM concedendum est.

Ad obj Ad obj

SED PROPTER illud quæritur a quibus- Quæs SED PROPTER illud quæritur a quibus- Quæs dam, Utrum Adam profecit in cognitione dam, Utrum Adam profecit in cognitione illa, quæ est per vestigium et imaginem illa, quæ est per vestigium et imaginem et speculum creaturarum 2? et speculum creaturarum 2?

Et dicunt, quod si profecit, tunc ali- Et dicunt, quod si profecit, tunc ali- quid perfectioni suæ defuit in illo statu, quid perfectioni suæ defuit in illo statu, et sic perfectus secundum animam crea- et sic perfectus secundum animam crea- tus non fuit quod perfectissimo crea- tus non fuit quod perfectissimo crea- tori, sicut dicunt, non congruit: quia tori, sicut dicunt, non congruit: quia secundum corpus fecit eum perfectum, secundum corpus fecit eum perfectum, et multo magis sccundum animam de- et multo magis sccundum animam de- buit eum facere perfectum. buit eum facere perfectum.

Adhuc addunt, quod talis perfectio Adhuc addunt, quod talis perfectio per experientiam sine labore et afflictione per experientiam sine labore et afflictione non est afflictio autem et labor in non est afflictio autem et labor in primo statu cadere non poterant in primo statu cadere non poterant in Adam. Adam.

Adhuc addunt, quod talis perfectio in Adhuc addunt, quod talis perfectio in intelligente non est nisi agente intelligi- intelligente non est nisi agente intelligi-

tiarum, Dist. XXIV, Art. 2. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. XXIV, Art. 2. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. novæ editionis.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 89. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 89.

bili in intellectu et inferente ei passio- bili in intellectu et inferente ei passio- nem et hoc reputant inconveniens: nem et hoc reputant inconveniens: quia in statu illo nihil potuit inferre pas- quia in statu illo nihil potuit inferre pas- sionem corpori, ut probatum est in quæ- sionem corpori, ut probatum est in quæ- stione de Adæ impassibilitate: ergo stione de Adæ impassibilitate: ergo multo minus aliquid potuit inferre pas- multo minus aliquid potuit inferre pas- sionem animæ, et maxime secundum in- sionem animæ, et maxime secundum in- tellectum qui secundum sui naturam et tellectum qui secundum sui naturam et impassibilis et incorruptibilis est, ut dicit impassibilis et incorruptibilis est, ut dicit Philosophus. Philosophus.

SOLUTIO. Quæstio ista videtur esse stulta SOLUTIO. Quæstio ista videtur esse stulta et irrationabilis. Constat enim, quod et irrationabilis. Constat enim, quod Adam in primo statu sensibus utebatur: Adam in primo statu sensibus utebatur: et si usu sensuum proficere non po- et si usu sensuum proficere non po- tuisset, deterioris conditionis fuisset tuisset, deterioris conditionis fuisset quam nos, qui sumus in statu corporis quam nos, qui sumus in statu corporis damnati nos enim proficimus usu sen- damnati nos enim proficimus usu sen- suum, ut dicit Augustinus. Etiam Angeli suum, ut dicit Augustinus. Etiam Angeli proficiunt, qui longa experentia multa proficiunt, qui longa experentia multa cognoscunt et etiam ex prædicatione cognoscunt et etiam ex prædicatione Apostolorum, ut dicit Augustinus, Apostolorum, ut dicit Augustinus, multa de mysterio Incarnationis cogno- multa de mysterio Incarnationis cogno- verunt quæ ante non noverant. Et poni- verunt quæ ante non noverant. Et poni- tur in Glossa super illud Apostoli, ad tur in Glossa super illud Apostoli, ad Ephes. II, 8 et seq.: Mihi omnium san- Ephes. II, 8 et seq.: Mihi omnium san- ctorum minimo data est gratia hæc, in ctorum minimo data est gratia hæc, in Gentibus evangelizare investigabiles di- Gentibus evangelizare investigabiles di- vitias Christi, et illuminare omnes, quæ vitias Christi, et illuminare omnes, quæ sit dispensatio sacramenti absconditi a sit dispensatio sacramenti absconditi a sæculis in Deo, qui omnia creavit, ut in- sæculis in Deo, qui omnia creavit, ut in- notescat principatibus et potestatibus in notescat principatibus et potestatibus in cœlestibus per Ecclesiam multiformis cœlestibus per Ecclesiam multiformis sapientia Dei : secundum præfinitionem sapientia Dei : secundum præfinitionem sæculorum, quam fecit in Christo Jesu sæculorum, quam fecit in Christo Jesu Domino nostro. Idem dicit Dionysius Domino nostro. Idem dicit Dionysius tractans illud Isaiæ, LXIII, 1: Quis est tractans illud Isaiæ, LXIII, 1: Quis est iste, qui venit de Edom? Dicit enim, iste, qui venit de Edom? Dicit enim, quod hæc quæstio fuit Angelorum pe- quod hæc quæstio fuit Angelorum pe- tentium a Christo ascendente illuminatio- tentium a Christo ascendente illuminatio- nem de sacramento Incarnationis. Unde nem de sacramento Incarnationis. Unde si Angeli proficiunt in cognitione, multo si Angeli proficiunt in cognitione, multo magis Adam in primo statu proficere po- magis Adam in primo statu proficere po- tuit. Unde licet per inspirationem om- tuit. Unde licet per inspirationem om- nium rerum propter se creatarum noti- nium rerum propter se creatarum noti- tiam acceperit, et sic perfectus a Deo tiam acceperit, et sic perfectus a Deo fuerit conditus tamen alia via, experi- fuerit conditus tamen alia via, experi- mentali scilicet cognitione, proficere po- mentali scilicet cognitione, proficere po- tuit, sicut paulo ante in quæstione de tuit, sicut paulo ante in quæstione de

169 169

cognitione rerum creatarum per verba cognitione rerum creatarum per verba Augustini determinatum est. Augustini determinatum est.

Et si objicitur, quod Augustinus dicit Et si objicitur, quod Augustinus dicit in libro XIII de Civitate Dei, quod nihil in libro XIII de Civitate Dei, quod nihil delectabilium ei defuit, jam in præhabitis delectabilium ei defuit, jam in præhabitis responsum est, quod hoc intelligitur de responsum est, quod hoc intelligitur de delectabilibus ad statum illum pertinenti- delectabilibus ad statum illum pertinenti-

bus. bus.

Quod autem objiciunt, quod sic intelli- Quod autem objiciunt, quod sic intelli- gibile agebat in intellectum, fatuum est: gibile agebat in intellectum, fatuum est: quia intelligibile non agit in intellectum quia intelligibile non agit in intellectum etiam sub statu miseriæ, nisi sub lumine etiam sub statu miseriæ, nisi sub lumine intelligentiæ agentis fiat in actu, sicut intelligentiæ agentis fiat in actu, sicut color non agit in visum nisi sit in actu color non agit in visum nisi sit in actu per lucem corporalem. Et ideo dicit Au- per lucem corporalem. Et ideo dicit Au- gustinus in VI Musicæ, quod « in talibus gustinus in VI Musicæ, quod « in talibus potius anima agit se in intelligibile et potius anima agit se in intelligibile et sensibile, quam intelligibile et sensibile sensibile, quam intelligibile et sensibile agant in ipsam. agant in ipsam.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Quomodo et qualiter primus homo ha- Quomodo et qualiter primus homo ha- buerit notitiam suiipsius ? buerit notitiam suiipsius ?

Tertio quæritur, Quomodo et qualiter Tertio quæritur, Quomodo et qualiter habuerit cognitionem suiipsius? habuerit cognitionem suiipsius?

1. De quo Magister dicit sic: « Porro 1. De quo Magister dicit sic: « Porro sui cognitionem idem homo talem ac- sui cognitionem idem homo talem ac- cepisse videtur, ut et quid deberet su- cepisse videtur, ut et quid deberet su- periori, et quid æquali, et quid infe- periori, et quid æquali, et quid infe- riori non ignoraret. Conditionem quoque riori non ignoraret. Conditionem quoque suam et ordinem, scilicet qualis factus suam et ordinem, scilicet qualis factus esset, et qualiter incedere deberet, quid esset, et qualiter incedere deberet, quid agere, quid cavere, intellexit. » agere, quid cavere, intellexit. »

ET CONTRA hoc objicitur: quia totum ET CONTRA hoc objicitur: quia totum hoc homo etiam in statu peccati per hoc homo etiam in statu peccati per legem naturalem cognoscit de seipso, et legem naturalem cognoscit de seipso, et per disciplinam : ergo videtur, quod per disciplinam : ergo videtur, quod Adam in primo statu non accepit plus Adam in primo statu non accepit plus quam homo modo habeat in statu pec- quam homo modo habeat in statu pec- cati quod valde inconveniens esse vi- cati quod valde inconveniens esse vi- detur, cum jam habitum sit, quod per- detur, cum jam habitum sit, quod per- fectus creatus fuerit in scientia. fectus creatus fuerit in scientia. 2. Adhuc, Ibidem addit Magister, quod 2. Adhuc, Ibidem addit Magister, quod

Quæst. Quæst.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

170 170

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

si talem cognitionem suiipsius non ac- si talem cognitionem suiipsius non ac- cepisset, non esset reus prævaricationis. cepisset, non esset reus prævaricationis. Et hoc falsum esse videtur: quia ad- Et hoc falsum esse videtur: quia ad- huc si istud non accepisset, cognitionem huc si istud non accepisset, cognitionem creatoris habebat et creaturarum propter creatoris habebat et creaturarum propter se factarum et si prævaricatus fuisset se factarum et si prævaricatus fuisset contra hanc scientiam, peccasset, et contra hanc scientiam, peccasset, et prævaricationis reus fuisset. prævaricationis reus fuisset.

ADHUC ulterius quæritur, Si fuit præ- ADHUC ulterius quæritur, Si fuit præ- scius sui casus? scius sui casus?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Nihil enim utilium Deus ab ipso 1. Nihil enim utilium Deus ab ipso abscondit: sed præscire casum utile est abscondit: sed præscire casum utile est ad cavendum: ergo videtur, quod præ- ad cavendum: ergo videtur, quod præ- scientiam casus Deus ab eo non abscon- scientiam casus Deus ab eo non abscon- dit. dit.

2. Adhuc, Sicut jam dictum est, ordi- 2. Adhuc, Sicut jam dictum est, ordi- nem suum cognovit et sic cum opposi- nem suum cognovit et sic cum opposi- torum eadem sit disciplina, casum ab torum eadem sit disciplina, casum ab ordine illo per peccatum videtur cogno- ordine illo per peccatum videtur cogno- visse. visse.

3. Adhuc, Petro revelavit futurum ca- 3. Adhuc, Petro revelavit futurum ca- sum suum, Matth. xxvi, 34: Amen dico sum suum, Matth. xxvi, 34: Amen dico tibi quia in hac nocte, antequam gallus tibi quia in hac nocte, antequam gallus cantet, ter me negabis. Et valuit Petro cantet, ter me negabis. Et valuit Petro hoc quod ad recordationem illius revela- hoc quod ad recordationem illius revela- tionis egressus feras Petrus flevit amare'. tionis egressus feras Petrus flevit amare'. Ergo videtur, quod etiam valuisset Adæ. Ergo videtur, quod etiam valuisset Adæ. CONTRA: CONTRA:

Si præscivisset casum, ex præscientia Si præscivisset casum, ex præscientia tristitiam incurrisset et afflictionem, et tristitiam incurrisset et afflictionem, et sic pœnam sensisset ante peccatum, quod sic pœnam sensisset ante peccatum, quod est inconveniens, et contra Dei justi- est inconveniens, et contra Dei justi- tiam quia dicit Hieronymus : « Quid- tiam quia dicit Hieronymus : « Quid- quid patimur, peccata nostra merue- quid patimur, peccata nostra merue- runt. » Et Gregorius: « Nulla nocebit runt. » Et Gregorius: « Nulla nocebit adversitas, si nulla dominetur iniqui- adversitas, si nulla dominetur iniqui-

tas. » tas. »

SOLUTIO. Dicendum, quod Adam sui SOLUTIO. Dicendum, quod Adam sui cognitionem habuit, et a Deo accepit, et cognitionem habuit, et a Deo accepit, et scivit quid superiori, hoc est, Deo : quid scivit quid superiori, hoc est, Deo : quid inferiori, hoc est, creaturis propter se inferiori, hoc est, creaturis propter se creatis et quid æquali, hoc est, uxori creatis et quid æquali, hoc est, uxori deberet, et quo ordine justitiæ se haberet deberet, et quo ordine justitiæ se haberet ad unumquodque istorum, et per conse- ad unumquodque istorum, et per conse-

* Cf. Matth. xXVI, 75. * Cf. Matth. xXVI, 75.

quens scivit, quod super omnia Deo in- quens scivit, quod super omnia Deo in- hærere debuit propter amorem, hærere debuit propter amorem, et pro- et pro- pter amorem inferioris nullo modo aver- pter amorem inferioris nullo modo aver- ti ab amore superioris, sed omnia referre ti ab amore superioris, sed omnia referre ad amorem superioris: hoc enim est ad amorem superioris: hoc enim est inferioribus uti, et superioribus frui, ut inferioribus uti, et superioribus frui, ut dicit Augustinus in libro de Doctrina dicit Augustinus in libro de Doctrina Christiana, et ponitur a Magistro in li- Christiana, et ponitur a Magistro in li- bro I Sententiarum, distinct. I. Sed sui bro I Sententiarum, distinct. I. Sed sui casus præscius esse non debuit, nec casus præscius esse non debuit, nec præscire debuit si stetisset quid ei futu- præscire debuit si stetisset quid ei futu- rum fuisset. Et ad hoc ponit Magister rum fuisset. Et ad hoc ponit Magister rationem, quod ei Deus potius facienda rationem, quod ei Deus potius facienda mandavit, quam futura revelavit. Et hæc mandavit, quam futura revelavit. Et hæc ratio sumitur ex fine creationis hominis. ratio sumitur ex fine creationis hominis. Dictum est enim in libro II Sententiarum, Dictum est enim in libro II Sententiarum, distinct. II, quod homo creatus est ut distinct. II, quod homo creatus est ut Deum colendo Deo serviat, Deum amet, Deum colendo Deo serviat, Deum amet, et amando fruatur: et sic totum bonum et amando fruatur: et sic totum bonum hominis sit, et quod serviat Deo, et hominis sit, et quod serviat Deo, et quod amet Deum : et ad hoc nihil va- quod amet Deum : et ad hoc nihil va- luisset præscientia sui casus futuri, et luisset præscientia sui casus futuri, et ideo illam non habuit. Ad regimen enim ideo illam non habuit. Ad regimen enim totius vitæ in omni ordine et scientia et totius vitæ in omni ordine et scientia et arte sufficit scire finem in quem diriga- arte sufficit scire finem in quem diriga- tur per opus, et per quæ et quo ordine tur per opus, et per quæ et quo ordine deveniatur ad finem illum et hanc deveniatur ad finem illum et hanc scientiam habuit Adam et suiipsius. scientiam habuit Adam et suiipsius.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ho- AD PRIMUM ergo dicendum, quod ho- mo de seipso per cognitionem acceptam mo de seipso per cognitionem acceptam in creatione non cognovit plura quantum in creatione non cognovit plura quantum ad scita per seipsum, quam postea co- ad scita per seipsum, quam postea co- gnovit per legem naturalem: quia hæc gnovit per legem naturalem: quia hæc ipsa cognitio quam accepit de seipso, ipsa cognitio quam accepit de seipso, lex naturalis fuit, quam Deus omni ho- lex naturalis fuit, quam Deus omni ho- mini impressit rationali. Et hoc est quod mini impressit rationali. Et hoc est quod dicit, Psal. IV, 7: Signatum est super dicit, Psal. IV, 7: Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine. Et pro- nos lumen vultus tui, Domine. Et pro- pter hoc dicit Basilius super principium pter hoc dicit Basilius super principium Proverbiorum, quod naturalis lex scripta Proverbiorum, quod naturalis lex scripta est in naturali judicatorio, hoc est, in est in naturali judicatorio, hoc est, in ratione. Et super illud Malachiæ, 11, 15: ratione. Et super illud Malachiæ, 11, 15: Uxorem adolescentiæ tuæ noli despicere, Uxorem adolescentiæ tuæ noli despicere, dicit quod uxor adolescentiæ nostræ lex dicit quod uxor adolescentiæ nostræ lex naturalis est, scripta in ratione, quæ di- naturalis est, scripta in ratione, quæ di- mittenda non est, sed sequenda. Sed in mittenda non est, sed sequenda. Sed in hoc cognovit melius Adam et limpidius: hoc cognovit melius Adam et limpidius:

Ad 14 Ad 14

Ad 2. Ad 2.

quæst. quæst.

IN IJ P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 89. IN IJ P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 89.

quia hoc cognovit per lumen sibi a Deo quia hoc cognovit per lumen sibi a Deo inspiratum immediate, in quo omnia inspiratum immediate, in quo omnia limpidius resultant et lucidius quam in limpidius resultant et lucidius quam in lumine quod nos accipimus per experi- lumine quod nos accipimus per experi- mentum et doctrinam etiam quia nu- mentum et doctrinam etiam quia nu- bem peccati non habuit, quæ se tantæ bem peccati non habuit, quæ se tantæ luci opponeret, quam nos patimur qui in luci opponeret, quam nos patimur qui in peccato sumus nati. peccato sumus nati.

AD ALIUD dicendum, quod causa dicti AD ALIUD dicendum, quod causa dicti Magistri est, quod si ignorasset regimen Magistri est, quod si ignorasset regimen vitæ suæ ad superiorem, inferiorem, et vitæ suæ ad superiorem, inferiorem, et æqualem tunc oporteret, quod ad actus æqualem tunc oporteret, quod ad actus ageretur per naturam sicut bruta, et sic ageretur per naturam sicut bruta, et sic non ageret, ut dicit Augustinus, sed non ageret, ut dicit Augustinus, sed ageretur et principium actionum sua- ageretur et principium actionum sua- rum non esset in ipso, nec ipse esset rum non esset in ipso, nec ipse esset dominus suorum actuum. sed omnes dominus suorum actuum. sed omnes actus sui essent involuntarii, secundum actus sui essent involuntarii, secundum quod involuntarium dicitur per ignoran- quod involuntarium dicitur per ignoran- tiam, et sic non esset prævaricationis tiam, et sic non esset prævaricationis

reus. reus.

Et si objicitur, quod adhuc esset ra- Et si objicitur, quod adhuc esset ra- tionalis, et haberet rationem, potentiam tionalis, et haberet rationem, potentiam scilicet animæ quæ regeret eam. Dicen- scilicet animæ quæ regeret eam. Dicen- dum, quod potentia animæ non sufficit dum, quod potentia animæ non sufficit ad actum regiminis, nisi sit completa per ad actum regiminis, nisi sit completa per habitum. habitum.

AD ID quod ulterius quæritur dicen- AD ID quod ulterius quæritur dicen- dum quod non debuit esse præscius sui dum quod non debuit esse præscius sui casus. Et est eadem quæstio, et eadem casus. Et est eadem quæstio, et eadem disputatio, et eadem solutio cum illa disputatio, et eadem solutio cum illa quæ habita est in tractatu de casu Ange- quæ habita est in tractatu de casu Ange- lorum, ubi etiam quæsitum est, Si An- lorum, ubi etiam quæsitum est, Si An- gelus potuit vel debuit esse præscius sui gelus potuit vel debuit esse præscius sui casus? Et dixerunt antiqui, Præpositi- casus? Et dixerunt antiqui, Præpositi- vus, et alii, hujus rationem assignantes, vus, et alii, hujus rationem assignantes, quod scientia, maxime accepta per reve- quod scientia, maxime accepta per reve- lationem vel inspirationem divinam, fru- lationem vel inspirationem divinam, fru- ctus est pietatis: pietatis autem fructus ctus est pietatis: pietatis autem fructus non est hominem vel Angelum affligere non est hominem vel Angelum affligere per tristitiam ante peccatum, sicut etiam per tristitiam ante peccatum, sicut etiam probat objectio inducta. probat objectio inducta.

1 Cf. Supra, Tract. IV, Quæst. 18, Membr. 3, 1 Cf. Supra, Tract. IV, Quæst. 18, Membr. 3, Art. 1. Tom. XXXII hujusce novæ editionis Art. 1. Tom. XXXII hujusce novæ editionis

171 171

Ad id quod objicitur, quod utile fuisset Ad id quod objicitur, quod utile fuisset sibi ad cavendum, dicendum quod hoc sibi ad cavendum, dicendum quod hoc est falsum. est falsum.

Utile enim ad cavendum est cognitio Utile enim ad cavendum est cognitio agendorum et vitandorum: cognitio agendorum et vitandorum: cognitio autem futurorum et maxime contingen- autem futurorum et maxime contingen- tium non est propria hominis, nec alicu- tium non est propria hominis, nec alicu- jus creaturæ, sed solius Dei: futura jus creaturæ, sed solius Dei: futura enim contingentia præcognoscere solius enim contingentia præcognoscere solius

Dei est. Dei est.

Et cum dicitur, quod eadem est scien- Et cum dicitur, quod eadem est scien- tia oppositorum, intelliguntur agenda et tia oppositorum, intelliguntur agenda et vitanda quia illa sunt opposita. Sed vitanda quia illa sunt opposita. Sed futura contingentia scire nullam habet futura contingentia scire nullam habet oppositionem ad hoc, sed impossibilita- oppositionem ad hoc, sed impossibilita- tem ad creaturam rationalem, sive ho- tem ad creaturam rationalem, sive ho- minem, sive Angelum. Et ideo, Act. 1, minem, sive Angelum. Et ideo, Act. 1, 7, cum Apostoli a Domino quærerent 7, cum Apostoli a Domino quærerent de contingentibus et futuris, respondet de contingentibus et futuris, respondet Dominus Non est vestrum nosse tempo- Dominus Non est vestrum nosse tempo- ra vel momenta quæ Pater posuit in sua ra vel momenta quæ Pater posuit in sua potestate. potestate.

AD HOC quod objicitur de Petro, dicen- AD HOC quod objicitur de Petro, dicen- dum quod non est simile: hoc enim di- dum quod non est simile: hoc enim di- ctum fuit ad confirmationem fidei Petri, ctum fuit ad confirmationem fidei Petri, ut scilicet eum qui futurorum contingen- ut scilicet eum qui futurorum contingen- tium eventum nosceret certitudinaliter, tium eventum nosceret certitudinaliter, firmiter crederet esse Deum, et sic in firmiter crederet esse Deum, et sic in fide solidaretur. Et ideo Augustinus in fide solidaretur. Et ideo Augustinus in libro de Concordia Evangeliorum, super libro de Concordia Evangeliorum, super illud Lucæ, XXII, 61: Conversus Domi- illud Lucæ, XXII, 61: Conversus Domi- nus respexit Petrum, dicit quod non re- nus respexit Petrum, dicit quod non re- spexit eum corporaliter, cum Dominus spexit eum corporaliter, cum Dominus affligeretur intus in palatio principis sa- affligeretur intus in palatio principis sa- cerdotum, et Petrus esset foris in atrio cerdotum, et Petrus esset foris in atrio ad quem respectus corporalis dirigi non ad quem respectus corporalis dirigi non poterat. Et sic exponit illud Lucæ, XXII, poterat. Et sic exponit illud Lucæ, XXII, 31 et 32 Simon, Simon, ecce Satanas 31 et 32 Simon, Simon, ecce Satanas expetivit vos ut cribraret sicut triticum: expetivit vos ut cribraret sicut triticum: ego autem rogavi pro te, ut non deficiat ego autem rogavi pro te, ut non deficiat fides tua et tu aliquando conversus, fides tua et tu aliquando conversus, scilicet per fletum, confirma fratres scilicet per fletum, confirma fratres

tuos. tuos.

nostræ. nostræ.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

172 172

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUÆSTIO XC. QUÆSTIO XC.

In qua gratia creatus fuerit primus homo ? et, De potentia ejus- In qua gratia creatus fuerit primus homo ? et, De potentia ejus- dem ante casum. dem ante casum.

Deinde tractanda sunt ea quæ dicun- Deinde tractanda sunt ea quæ dicun- tur a Magistro in libro II Sententiarum, tur a Magistro in libro II Sententiarum, distinct. XXIV, cap. Nunc diligenter distinct. XXIV, cap. Nunc diligenter investigari oportet. investigari oportet.

Ratione ejus quod dicitur in primo Ratione ejus quod dicitur in primo capitulo, quærenda sunt quinque. capitulo, quærenda sunt quinque.

Primum est, An homo creatus est in Primum est, An homo creatus est in gratia gratum faciente, an non? gratia gratum faciente, an non?

Secundum est, An ex accepto stare Secundum est, An ex accepto stare potuit ? potuit ?

vit illum virtute. Sed secundum se, hoc vit illum virtute. Sed secundum se, hoc est, secundum Deum vestitus virtute non est, secundum Deum vestitus virtute non potuit esse, nisi creatus esset in gratia. potuit esse, nisi creatus esset in gratia. Ergo videtur, quod creatus fuerit in gra- Ergo videtur, quod creatus fuerit in gra- tia, et gratia gratum faciente, quia de tia, et gratia gratum faciente, quia de illa quæritur. illa quæritur.

2. Adhuc, Genes. 1, 26: Faciamus 2. Adhuc, Genes. 1, 26: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem hominem ad imaginem et similitudinem nostram. Ibi Glossa: « Imago est in na- nostram. Ibi Glossa: « Imago est in na- turalibus, similitudo in gratuitis. » Ergo turalibus, similitudo in gratuitis. » Ergo

Tertium est, An ex accepto proficere in naturalibus et in gratuitis factus est Tertium est, An ex accepto proficere in naturalibus et in gratuitis factus est potuit ad meritum ? potuit ad meritum ?

Quartum, An ex accepto habuit uni- Quartum, An ex accepto habuit uni- versitatem virtutum et donorum Spiritus versitatem virtutum et donorum Spiritus sancti ? sancti ?

Quintum, Si consummatas habuit vir- Quintum, Si consummatas habuit vir- tutes secundum ultimam perfectionem tutes secundum ultimam perfectionem uniuscujusque virtutis ? uniuscujusque virtutis ?

MEMBRUM 1. MEMBRUM 1.

Utrum homo creatus fuerit in gratia Utrum homo creatus fuerit in gratia

gratum faciente, an non'? gratum faciente, an non'?

AD PRIMUM ergo objicitur, et videtur, AD PRIMUM ergo objicitur, et videtur, quod creaverit eum in gratia. quod creaverit eum in gratia.

1. Eccli. xvi, 1 et 2: Deus creavit de 1. Eccli. xvi, 1 et 2: Deus creavit de terra hominem,... et secundum se vesti- terra hominem,... et secundum se vesti-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XXIX, Art. 1. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. XXIX, Art. 1. Tom. XXVII hujusce uovæ editionis. uovæ editionis.

primus homo. primus homo.

3. Adhuc, Damascenus in libro II de 3. Adhuc, Damascenus in libro II de Fide orthodoxa : « Fecit Deus hominem Fide orthodoxa : « Fecit Deus hominem innocentem, rectum, virtuosum, sine sol- innocentem, rectum, virtuosum, sine sol- licitudine, sine tristitia, omni virtute licitudine, sine tristitia, omni virtute decoratum, omnibus bonis comatum decoratum, omnibus bonis comatum velut quemdam mundum secundum ². » velut quemdam mundum secundum ². » Et hoc esse non potuit, nisi in gratia Et hoc esse non potuit, nisi in gratia gratum faciente factus sit. Ergo videtur, gratum faciente factus sit. Ergo videtur, quod in gratia creatus sit, et cum natura quod in gratia creatus sit, et cum natura acceperit gratiam. acceperit gratiam.