IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 80. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 80.

117 117

distinctio sexus: nec tamen per hoc si- distinctio sexus: nec tamen per hoc si- militudinem primi principii perdidit, ex militudinem primi principii perdidit, ex quo procedunt omnia. Quia, sicut jam quo procedunt omnia. Quia, sicut jam habitum est, Heva quæ est materiale habitum est, Heva quæ est materiale principium omnium, ex Adam proces- principium omnium, ex Adam proces- sit et per consequens omnes nati de sit et per consequens omnes nati de Heva ex Adam processerunt. Et quando Heva ex Adam processerunt. Et quando dicitur a Sanctis, quod generationes dicitur a Sanctis, quod generationes quatuor sunt, non accipitur divisio per quatuor sunt, non accipitur divisio per diversam virtutem generativam, sed per diversam virtutem generativam, sed per diversum modum generantium et gene- diversum modum generantium et gene- ratorum et sic bona est: sed non ad ratorum et sic bona est: sed non ad propagationem, quia tales modi in natu- propagationem, quia tales modi in natu- ra exemplum habere non possunt. ra exemplum habere non possunt.

AD ALIUD dicendum, quod stulta quæ- AD ALIUD dicendum, quod stulta quæ- 1æst. stio est illa: quia licet hoc sicut in si- 1æst. stio est illa: quia licet hoc sicut in si- gno sit in productione Hevæ de corpore gno sit in productione Hevæ de corpore Adæ, tamen hoc non est causa finalis, Adæ, tamen hoc non est causa finalis, sed potius generatio ad implendum nu- sed potius generatio ad implendum nu- merum electorum: et illud scilicet vin- merum electorum: et illud scilicet vin- culum amoris est quoddam adjunctum, culum amoris est quoddam adjunctum, propter quod non debuit admitti distin- propter quod non debuit admitti distin- ctio sexus. Et quod in plantis in uno cor ctio sexus. Et quod in plantis in uno cor pore est imprægnans et imprægnatum, pore est imprægnans et imprægnatum, signum imperfectionis est, quia scilicet signum imperfectionis est, quia scilicet planta non habet animam, sed partem planta non habet animam, sed partem partis animæ, ut dicit Aristoteles in pri- partis animæ, ut dicit Aristoteles in pri- mo de Vegetabilibus : et quia non habet mo de Vegetabilibus : et quia non habet vitam manifestam, sed occultam, ut ibi- vitam manifestam, sed occultam, ut ibi- dem dicit Aristoteles. Concupiscentia dem dicit Aristoteles. Concupiscentia vero non est causata a distinctione sexus, vero non est causata a distinctione sexus, sed ex peccato. Et propter hoc dicit Au- sed ex peccato. Et propter hoc dicit Au- gustinus, quod « si non peccassent, si- gustinus, quod « si non peccassent, si- ne peccato genuissent, et convenissent, ne peccato genuissent, et convenissent, et fuisset eis thorus immaculatus. » et fuisset eis thorus immaculatus. »

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in IV Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in IV Senten- tiarum, Dist. XXVI, Art. 2 et 3. Tom. XXX tiarum, Dist. XXVI, Art. 2 et 3. Tom. XXX

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum conveniebat mulierem ex costa et Utrum conveniebat mulierem ex costa et latere fieri, vel ex alio membro ¹? latere fieri, vel ex alio membro ¹?

1 1

TERTIO quæritur, Si conveniebat ex TERTIO quæritur, Si conveniebat ex latere et ex costa fieri, vel ex aliquo alio latere et ex costa fieri, vel ex aliquo alio membro? membro?

Et hoc tangit Magister in libro II Sen- Et hoc tangit Magister in libro II Sen- tentiarum, distinct. XVIII, сар. illo, tentiarum, distinct. XVIII, сар. illo, Cum autem his de causis facta sit mu- Cum autem his de causis facta sit mu- lier de viro. Ubi dicit, quod facta est de lier de viro. Ubi dicit, quod facta est de latere et costa viri dormientis. Et quæ- latere et costa viri dormientis. Et quæ- rit causam omnium istorum. Et dicit, rit causam omnium istorum. Et dicit, quod facta est de latere, ut sciret non quod facta est de latere, ut sciret non esse sibi ancillam datam, nec in domi- esse sibi ancillam datam, nec in domi- sed in sociam. Ideo nec facta est sed in sociam. Ideo nec facta est de pedibus, nec de capite, sed de latere. de pedibus, nec de capite, sed de latere. Et videtur ratio esse inconveniens. Et videtur ratio esse inconveniens. 1. In matrimoniali enim opere sunt 1. In matrimoniali enim opere sunt duo in carne una, et non in parte carnis. duo in carne una, et non in parte carnis. Ad significandum ergo hoc debuit fieri Ad significandum ergo hoc debuit fieri de toto corpore, et non de latere. de toto corpore, et non de latere.

nam, nam,

2. Adhuc, Aristoteles in primo Politi- 2. Adhuc, Aristoteles in primo Politi- corum dicit, quod inter mulierem et vi- corum dicit, quod inter mulierem et vi- rum communicatio politica est et œcono- rum communicatio politica est et œcono- mica, in qua vir est principans, et mulier mica, in qua vir est principans, et mulier subjecta. Ad hoc ergo significandum de- subjecta. Ad hoc ergo significandum de- buit fieri de pedibus, et non de latere. buit fieri de pedibus, et non de latere.

3. Adhuc, Formatio mulieris facta est, 3. Adhuc, Formatio mulieris facta est, ut sit in adjutorium generationis viri: ut sit in adjutorium generationis viri: generatio non fit nisi ex humido semina- generatio non fit nisi ex humido semina- li, quod virtutem habet omnium mem- li, quod virtutem habet omnium mem- brorum formativam: secundum hoc vi- brorum formativam: secundum hoc vi- detur, quod non debuit fieri de latere, detur, quod non debuit fieri de latere, sed de humido seminali disperso in toto sed de humido seminali disperso in toto corpore. corpore.

ULTERIUS quæritur, Quare de costa ? ULTERIUS quæritur, Quare de costa ? 1. Costa enim os durum est non ha- 1. Costa enim os durum est non ha- bens medullam. Et ideo Isidorus in libro bens medullam. Et ideo Isidorus in libro

hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Quæstio 3. Quæstio 3.

Solutio. Solutio.

118 118

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Etymologiarum dicit, quod « Deus ho- Etymologiarum dicit, quod « Deus ho- mini formavit viginti quatuor costas mini formavit viginti quatuor costas tamquam viginti quatuor radios semicir- tamquam viginti quatuor radios semicir- culares de spina dorsi, contra se invicem culares de spina dorsi, contra se invicem procedentes ad munimentum viscerum¹.» procedentes ad munimentum viscerum¹.» Durum autem non modullosum, non Durum autem non modullosum, non facile formabile est in aliquid. Videtur facile formabile est in aliquid. Videtur ergo, quod convenientius formasset eam ergo, quod convenientius formasset eam de carne quæ formabilior est quam costa. de carne quæ formabilior est quam costa. 2. Adhuc, Si Adam totius generis hu- 2. Adhuc, Si Adam totius generis hu- mani fuit principium, et totum genus mani fuit principium, et totum genus humanum íuit in ipso, ut dicit Augusti- humanum íuit in ipso, ut dicit Augusti- nus, et Magister in libro secundo Sen- nus, et Magister in libro secundo Sen- tentiarum, distinctione XVIII, in cap. tentiarum, distinctione XVIII, in cap. In eodem quoque paradiso, tunc videtur In eodem quoque paradiso, tunc videtur ad hoc significandum, quod debuit eam ad hoc significandum, quod debuit eam potius formasse intra corpus Adæ, quam potius formasse intra corpus Adæ, quam

. .

extra. extra.

Et si dicitur, quod non est receptacu- Et si dicitur, quod non est receptacu- lum in corpore viri, sed in corpore muli- lum in corpore viri, sed in corpore muli- eris, videtur verum quod dicit Magister eris, videtur verum quod dicit Magister ex verbis Augustini in libro II Sententia- ex verbis Augustini in libro II Sententia- rum, distinct. XVIII, cap. Solet quæri, rum, distinct. XVIII, cap. Solet quæri, ubi sic dicit : « Sciri etiam oportet, quod ubi sic dicit : « Sciri etiam oportet, quod cum Angelorum ministerio facta sit mu- cum Angelorum ministerio facta sit mu- lieris formatio, non est tamen eis attri- lieris formatio, non est tamen eis attri- buenda potentia creationis. » Ita posset buenda potentia creationis. » Ita posset dici, quod receptaculum formationis dici, quod receptaculum formationis mulieris posset ministratum fuisse per mulieris posset ministratum fuisse per Angelos. Angelos.

Roman. xv, 4, ad nostram doctrinam Roman. xv, 4, ad nostram doctrinam scripta sunt, ubi agitur de operibus Dei, scripta sunt, ubi agitur de operibus Dei, duo sunt consideranda, scilicet admiratio duo sunt consideranda, scilicet admiratio sapientis disponentis opera, et instructio sapientis disponentis opera, et instructio spiritualium ex corporalibus. Et ita est in spiritualium ex corporalibus. Et ita est in formatione mulieris et ideo ab Augu- formatione mulieris et ideo ab Augu- stino duplices rationes adduntur, scilicet stino duplices rationes adduntur, scilicet et litterales de sapientia disponente, et et litterales de sapientia disponente, et mysticæ de sacrorum significatione. Et mysticæ de sacrorum significatione. Et hoc modo dicimus, quod sapientia Dei hoc modo dicimus, quod sapientia Dei disposuit fieri corpus mulieris de latere disposuit fieri corpus mulieris de latere viri quinque de causis. viri quinque de causis.

Prima est, quod si mulier formanda Prima est, quod si mulier formanda fuit de viro sapienter, oportuit, quod fuit de viro sapienter, oportuit, quod opus Dei convenientissime fieret. Ideo opus Dei convenientissime fieret. Ideo quia creata est in sociam et adjutorium quia creata est in sociam et adjutorium generationis, oportuit quod ex ea parte generationis, oportuit quod ex ea parte sumeretur in qua potissima est virtus sumeretur in qua potissima est virtus adjutorii et æqualitatis : hoc autem est adjutorii et æqualitatis : hoc autem est latus: quia in latere dextro est virtus latus: quia in latere dextro est virtus unde est omnis motus, et in latere sini- unde est omnis motus, et in latere sini- stro est virtus per quam fit regyratio vir- stro est virtus per quam fit regyratio vir- tutis motivæ in dextrum ut iterum mo- tutis motivæ in dextrum ut iterum mo- veat. veat.

Secunda ratio est, quod cor nulla Secunda ratio est, quod cor nulla membra corporis respicit æqualiter nisi membra corporis respicit æqualiter nisi duo latera. Situs enim cordis est in si- duo latera. Situs enim cordis est in si- nistro: ventriculum autem majorem nistro: ventriculum autem majorem apertum porrigit in dextrum: et ideo apertum porrigit in dextrum: et ideo in parte dextri lateris magis exsufflat spi- in parte dextri lateris magis exsufflat spi- ritum et calorem, quam in sinistrum : et ritum et calorem, quam in sinistrum : et

ULTERIUS quæritur, Quare de latere idcirco partes laterum vicinius quam alia ULTERIUS quæritur, Quare de latere idcirco partes laterum vicinius quam alia viri dormientis ? viri dormientis ?

Somnus enim, ut dicit Aristoteles, est Somnus enim, ut dicit Aristoteles, est ligamentum sensuum: et cum ex ipsa ligamentum sensuum: et cum ex ipsa formatione mulieris Adam instruendus formatione mulieris Adam instruendus fuit, magis debuit fieri de latere vigilan- fuit, magis debuit fieri de latere vigilan- tis quam dormientis facilius enim in- tis quam dormientis facilius enim in- struitur vigilans quam dormiens. struitur vigilans quam dormiens.

ULTERIUS quæritur, Quare dicitur, ULTERIUS quæritur, Quare dicitur, quod immisit soporem in Adam? cum quod immisit soporem in Adam? cum sopor sit gravis somnus et depressivus. sopor sit gravis somnus et depressivus. Jonæ, 1, 6: Quid tu sopore deprimeris? Jonæ, 1, 6: Quid tu sopore deprimeris?

SOLUTIO. Dicendum, quod in omnibus SOLUTIO. Dicendum, quod in omnibus Scripturis, quæ sicut dicit Apostolus, ad Scripturis, quæ sicut dicit Apostolus, ad

1 ISIDORUS, Lib. Etymologiarum, cap. 10. 1 ISIDORUS, Lib. Etymologiarum, cap. 10.

membra ad cor referuntur, sicut dicit membra ad cor referuntur, sicut dicit Aristoteles in libro de Principiis mo- Aristoteles in libro de Principiis mo- tuum animalium. Et ideo cum mulier tuum animalium. Et ideo cum mulier facta sit non subjicienda, sed ut diligenda facta sit non subjicienda, sed ut diligenda in ædificationem domus, quæ consistit in in ædificationem domus, quæ consistit in pueris et familia, debuit fieri de latere pueris et familia, debuit fieri de latere potius, quam de alio membro. potius, quam de alio membro.

Tertia ratio est sumpta ex significatio- Tertia ratio est sumpta ex significatio- ne quia sicut Heva de latere Adæ, sic ne quia sicut Heva de latere Adæ, sic Ecclesia de latere Christi erat formanda. Ecclesia de latere Christi erat formanda.

Ad Ephes. v, 32: Sacramentum hoc Ad Ephes. v, 32: Sacramentum hoc magnum est (matrimonium scilicet), ego magnum est (matrimonium scilicet), ego

autem dico in Christo et in Ecclesia. autem dico in Christo et in Ecclesia.

Quarta ratio potest esse politica et Quarta ratio potest esse politica et ceconomica communicatio, cujus cum ceconomica communicatio, cujus cum

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 80. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 80.

sint tres combinationes, ut dicit Aristo- sint tres combinationes, ut dicit Aristo- teles in I Politicorum, despotica scili- teles in I Politicorum, despotica scili- cet sive dominalis, nuptialis quæ est cet sive dominalis, nuptialis quæ est viri et fœminæ, paterna quæ est patris viri et fœminæ, paterna quæ est patris et filiorum nulla ita dicit rationem pa- et filiorum nulla ita dicit rationem pa- ritatis et æqualitatis sicut nuptialis. De- ritatis et æqualitatis sicut nuptialis. De- spotica enim domini et servi est, in qua spotica enim domini et servi est, in qua sunt gradus superioritatis et inferiorita- sunt gradus superioritatis et inferiorita- tis. Paterna, sicut ibidem dicit Philoso- tis. Paterna, sicut ibidem dicit Philoso- phus, similis est regali, in qua etiam phus, similis est regali, in qua etiam sunt gradus superioritatis et inferiorita- sunt gradus superioritatis et inferiorita- tis. Nuptialis autem similis aristocratiæ tis. Nuptialis autem similis aristocratiæ est, ut idem dicit Philosophus, in qua est, ut idem dicit Philosophus, in qua non plures, sed pauci propter æqualitatem non plures, sed pauci propter æqualitatem virtutis principantur. Unde cum mulier virtutis principantur. Unde cum mulier ad eamdem communicationem referatur ad eamdem communicationem referatur cum viro, et ex eadem virtute, congruen- cum viro, et ex eadem virtute, congruen- tius fiebat de latere quod significabat tius fiebat de latere quod significabat æqualitatem, quam de capite, vel de pe- æqualitatem, quam de capite, vel de pe- dibus, vel de alio membro. dibus, vel de alio membro.

Quinta ratio accipitur per rationem Quinta ratio accipitur per rationem justitiæ. In omnibus enim quæ ad ma- justitiæ. In omnibus enim quæ ad ma- trimonium pertinent, mulier et vir ad trimonium pertinent, mulier et vir ad paria judicantur. Debuit ergo fieri de la paria judicantur. Debuit ergo fieri de la tere, quod æqualiter est inter gradum tere, quod æqualiter est inter gradum superiorem et inferiorem. superiorem et inferiorem.

Et sic patet responsio ad quæstionem. Et sic patet responsio ad quæstionem. AD PRIMUM ergo argumentum dicen- AD PRIMUM ergo argumentum dicen- dum, quod de toto corpore fieri non dum, quod de toto corpore fieri non potuit secundum ordinem sapientiæ : potuit secundum ordinem sapientiæ : quia si de toto corpore facta fuisset, to- quia si de toto corpore facta fuisset, to- tum corpus Adæ in fœminam transisset: tum corpus Adæ in fœminam transisset: et sic non esset facta viro in adjutorium, et sic non esset facta viro in adjutorium, sed in destructionem. sed in destructionem.

AD ALIUD dicendum, quod mulier ali- AD ALIUD dicendum, quod mulier ali- quem principatum potest habere ad quem principatum potest habere ad pueros in educatione et nutritione: sed pueros in educatione et nutritione: sed sic non formatur, sed in relatione ad vi- sic non formatur, sed in relatione ad vi- rum cujus societatem adjuvat et domum rum cujus societatem adjuvat et domum ornat: et in comparatione ad illum, sic- ornat: et in comparatione ad illum, sic- ut dictum est, congruentius fit ex latere : ut dictum est, congruentius fit ex latere : quia illa nec præponitur viro ut domina, quia illa nec præponitur viro ut domina, nec subjicitur ut ancilla. Eccli. xxvi, 1: nec subjicitur ut ancilla. Eccli. xxvi, 1: Mulieris bonæ beatus vir: numerus enim Mulieris bonæ beatus vir: numerus enim annorum illius duplex. Et sic mulier annorum illius duplex. Et sic mulier quidem subjecta est viro, sed non ancil- quidem subjecta est viro, sed non ancil- lariter ut famula et conculcanda, sed ut lariter ut famula et conculcanda, sed ut socia et in adjutorium ejusdem operis. socia et in adjutorium ejusdem operis.

AD ALIUD dicendum, quod processus AD ALIUD dicendum, quod processus

119 119

operis Dei, non est de potentia in actum, operis Dei, non est de potentia in actum, sed naturæ. Et si mulier facta fuisset de sed naturæ. Et si mulier facta fuisset de humido seminali dispersa in corpore humido seminali dispersa in corpore Adæ, significaretur, quod processisset Adæ, significaretur, quod processisset ab efficiente imperfecto, hoc est, a natu- ab efficiente imperfecto, hoc est, a natu- ra, et sic minoris dignitatis esset in con- ra, et sic minoris dignitatis esset in con- spectu viri quam vir, qui factus est de spectu viri quam vir, qui factus est de manibus Dei. manibus Dei.

Ad 1. Ad 1.

AD ID quod ulterius quæritur, dicendum Ad quæst. 1. AD ID quod ulterius quæritur, dicendum Ad quæst. 1. quod ratio satis innuitur in verbis Isidori. quod ratio satis innuitur in verbis Isidori. Ex quo enim costa est ad munimentum Ex quo enim costa est ad munimentum viscerum, mulier autem creatur ad mu- viscerum, mulier autem creatur ad mu- nimentum natorum qui viscera sunt et nimentum natorum qui viscera sunt et dicuntur, convenientius formabatur s se- dicuntur, convenientius formabatur s se- cundum sapientiam divinam de costa cundum sapientiam divinam de costa quam de alio membro. quam de alio membro.

Et quod objicitur de duritia,,hoc nihil Et quod objicitur de duritia,,hoc nihil est: quia omnipotentiæ formantis nihil est: quia omnipotentiæ formantis nihil resistit, sed æqualiter obedit ei durum resistit, sed æqualiter obedit ei durum sicut molle in oinne quod vult. Et si fa- sicut molle in oinne quod vult. Et si fa- cta fuisset de carne, significaretur debili- cta fuisset de carne, significaretur debili- tas ejus et mollities ad opus quo creata tas ejus et mollities ad opus quo creata est in adjutorium viri. Proverb. xxxi, 10 est in adjutorium viri. Proverb. xxxi, 10 et 11: Mulierem fortem qui inveniet ?. et 11: Mulierem fortem qui inveniet ?. Procul et de ultimis finibus pretium Procul et de ultimis finibus pretium ejus. Confidit in ea cor viri sui. ejus. Confidit in ea cor viri sui.

AD ALIUD dicendum, quod Adam prin- AD ALIUD dicendum, quod Adam prin- cipium est generis humani materialiter cipium est generis humani materialiter et sicut pater. Unde si intra corpus Adæ et sicut pater. Unde si intra corpus Adæ formasset eam, significatum fuisset prin- formasset eam, significatum fuisset prin- cipium ut mater: quod non convenie- cipium ut mater: quod non convenie- bat: et ideo ex corpore quidem Adæ bat: et ideo ex corpore quidem Adæ formavit eam, sed extra ipsum. formavit eam, sed extra ipsum.

Ad id quod contra objicitur, dicendum Ad id quod contra objicitur, dicendum quod illa responsio nulla est. Licet enim quod illa responsio nulla est. Licet enim Angeli ministraverunt costam, et exhi- Angeli ministraverunt costam, et exhi- buerunt ad formandum, tamen virtute buerunt ad formandum, tamen virtute angelica nihil formatum est in costa: angelica nihil formatum est in costa: sed si exhibuissent et præparassent mem- sed si exhibuissent et præparassent mem- bra conceptus et partus, oporteret, quod bra conceptus et partus, oporteret, quod virtute propria aliquid operati essent ad virtute propria aliquid operati essent ad formationem mulieris ex costa : quod formationem mulieris ex costa : quod non couveniebat, ut paulo ante dictum non couveniebat, ut paulo ante dictum est. est.

Ad -2. Ad -2.

AD ALIUD dicendum, quod Magister Ad quæst. 2. AD ALIUD dicendum, quod Magister Ad quæst. 2. ibi satis respondet ad hoc ex verbis Au- ibi satis respondet ad hoc ex verbis Au- gustini dicentis: « Dormit Adam, et ex gustini dicentis: « Dormit Adam, et ex

120 120

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

latere ejus fabricatur Heva. Moritur Chri- latere ejus fabricatur Heva. Moritur Chri- stus, et ex latere ejus fluunt sacramenta, stus, et ex latere ejus fluunt sacramenta, ex quibus fabricatur Ecclesia, aqua scili- ex quibus fabricatur Ecclesia, aqua scili- cet expiationis, significans baptismum, cet expiationis, significans baptismum, et sanguis redemptionis qui operatur in et sanguis redemptionis qui operatur in omnibus sacramentis. » Et ideo magis omnibus sacramentis. » Et ideo magis conveniebat, quod fieret ex latere dor- conveniebat, quod fieret ex latere dor- mientis quam vigilantis. mientis quam vigilantis.

Ad objectum contra, dicendum quod Ad objectum contra, dicendum quod licet somnus sit ligamentum sensuum, licet somnus sit ligamentum sensuum, tamen in somno quando anima abstrahi- tamen in somno quando anima abstrahi- tur a strepitu sensuum et sensibilium, tur a strepitu sensuum et sensibilium, per visiones spirituales facilius et melius per visiones spirituales facilius et melius instruitur, quam in vigilia. Job, iv, 12 instruitur, quam in vigilia. Job, iv, 12 et seq. Ad me dictum est verbum abs- et seq. Ad me dictum est verbum abs- conditum, et quasi furtive suscepit au- conditum, et quasi furtive suscepit au- ris mea venas susurri ejus. In horrore ris mea venas susurri ejus. In horrore visionis nocturnæ, quando solet sopor visionis nocturnæ, quando solet sopor occupare homines, pavor tenuit me, et occupare homines, pavor tenuit me, et tremor, et omnia ossa mea perterrita tremor, et omnia ossa mea perterrita sunt et cum spiritus me præsente trans- sunt et cum spiritus me præsente trans- iret, inhorruerunt pili carnis meæ. iret, inhorruerunt pili carnis meæ. Stetit quidam, cujus non agnoscebam Stetit quidam, cujus non agnoscebam vultum, imago coram oculis meis, et vultum, imago coram oculis meis, et vocem quasi auræ lenis audivi. Et ite- vocem quasi auræ lenis audivi. Et ite- rum, Job, xxXIII, 15 et 16: Per som- rum, Job, xxXIII, 15 et 16: Per som- nium, in visione nocturna, quando irruit nium, in visione nocturna, quando irruit sopor super homines, et dormiunt in sopor super homines, et dormiunt in lectulo, tunc aperit aures virorum, et lectulo, tunc aperit aures virorum, et erudiens eos instruit disciplina. Visio erudiens eos instruit disciplina. Visio enim somnialis, aliquando est visio, et enim somnialis, aliquando est visio, et aliquando oraculum. Unde et Balaam, aliquando oraculum. Unde et Balaam, Numer. xxiv, 3 et 4 : Homo, cujus obtu- Numer. xxiv, 3 et 4 : Homo, cujus obtu- ratus est oculus,... qui visionem Omni- ratus est oculus,... qui visionem Omni- potentis intuitus est, qui cadit, et sic potentis intuitus est, qui cadit, et sic aperiuntur oculi ejus. aperiuntur oculi ejus.

Ad quæst. 3. AD ULTIMUM ulterius dicendum, quod Ad quæst. 3. AD ULTIMUM ulterius dicendum, quod sopor sine dubio profundus somnus est. sopor sine dubio profundus somnus est. Et hoc factum fuit, ut profundo somno Et hoc factum fuit, ut profundo somno penitus averteretur a strepitu sensuum. penitus averteretur a strepitu sensuum. et tota vi intelligentiæ extenderetur in et tota vi intelligentiæ extenderetur in divinum lumen revelationis divinæ, quo divinum lumen revelationis divinæ, quo sibi tunc revelabatur futura fabricatio sibi tunc revelabatur futura fabricatio Ecclesiæ de Christo, ut dicit Augusti- Ecclesiæ de Christo, ut dicit Augusti- nus et talis eruditio convenientius fit in nus et talis eruditio convenientius fit in somno quam in vigilia, ut jam dictum somno quam in vigilia, ut jam dictum

est. est.

JUXTA hoc ulterius quæritur, Quare JUXTA hoc ulterius quæritur, Quare Dominus subtracta costa, replevit car- Dominus subtracta costa, replevit car- nem pro ea? nem pro ea?

Videtur enim potius replesse costam Videtur enim potius replesse costam loco costæ. loco costæ.

1. Caro enim mollis et fragilis non 1. Caro enim mollis et fragilis non potuit habere usum costæ: non enim potuit habere usum costæ: non enim valuit ad defensionem viscerum et sic valuit ad defensionem viscerum et sic videtur, quod potius debuisset posuisse videtur, quod potius debuisset posuisse aliam costam, quam replesse carnem. aliam costam, quam replesse carnem.

2. Adhuc, Secundum hoc ex forma- 2. Adhuc, Secundum hoc ex forma- tione mulieris videtur esse damnificatus tione mulieris videtur esse damnificatus vir, eo quod loco fortis membri accepit vir, eo quod loco fortis membri accepit debile et damnificatio possit esse occa- debile et damnificatio possit esse occa- sio odii, quod odiret eam : ergo videtur, sio odii, quod odiret eam : ergo videtur, quod non debuit subtrahi costa nisi po- quod non debuit subtrahi costa nisi po- neretur alia costa. neretur alia costa.

3. Adhuc, Quod quidam dicunt, fal- 3. Adhuc, Quod quidam dicunt, fal- sum invenitur: dicunt enim, quod in sum invenitur: dicunt enim, quod in sinistro latere viri de una costa minus sinistro latere viri de una costa minus est quam in dextro cum sint duodecim est quam in dextro cum sint duodecim in dextro, et undecim in sinistro, ut di. in dextro, et undecim in sinistro, ut di. cunt et hoc falsum invenitur per ana- cunt et hoc falsum invenitur per ana- tomiam, ut dicunt Avicenna et Rasi. tomiam, ut dicunt Avicenna et Rasi.

ULTERIUS quæritur quomodo ædificavit ULTERIUS quæritur quomodo ædificavit costam in mulierem ? costam in mulierem ?

Materia enim non erat sufficiens ad Materia enim non erat sufficiens ad totum corpus mulieris, nec erat apta ad totum corpus mulieris, nec erat apta ad mollia membra, sicut est cerebrum, et mollia membra, sicut est cerebrum, et hepar. hepar.

Qua Qua

Quæst Quæst

SOLUTIO. Dicendum, sicut a principio Ad ques SOLUTIO. Dicendum, sicut a principio Ad ques dictum est, quod opera Dei ad instru- dictum est, quod opera Dei ad instru- ctionem futurorum sunt. Et ideo dixe- ctionem futurorum sunt. Et ideo dixe- runt antiqui, quod mulier secundum runt antiqui, quod mulier secundum complexionem mollis et fragilis ex osse complexionem mollis et fragilis ex osse viri facta est, ut sciret se ex viro debere viri facta est, ut sciret se ex viro debere accipere disciplinam virtutis et conti- accipere disciplinam virtutis et conti- nentiæ. Caro autem suppleta est, et nentiæ. Caro autem suppleta est, et non os, ut vir sciret se ex muliere debere non os, ut vir sciret se ex muliere debere accipere emollitionem ad pietatem, et accipere emollitionem ad pietatem, et severitatis remissionem ad uxorem tam- severitatis remissionem ad uxorem tam- quam ad infirmius vasculum, ut dicitur, quam ad infirmius vasculum, ut dicitur, ad Ephes. v, 30 et sic uterque eruditus ad Ephes. v, 30 et sic uterque eruditus est. Unde dixerunt antiqui, quod hoc est. Unde dixerunt antiqui, quod hoc ostendit nomen mulieris. Mulier enim ostendit nomen mulieris. Mulier enim dicitur molliens herum, vel molliens dicitur molliens herum, vel molliens heroem. Sed si dicitur molliens herum: heroem. Sed si dicitur molliens herum:

Ad 1 Ad 1

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 81. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 81.

tunc in genitivo casu media producitur : tunc in genitivo casu media producitur : sed si dicitur molliens heroem, tunc in sed si dicitur molliens heroem, tunc in genitivo casu media corripitur. Quod genitivo casu media corripitur. Quod autem mulier stabilimentum accipiat a autem mulier stabilimentum accipiat a viro, dicitur, II Machab. VII, 20 et 21 sic: viro, dicitur, II Machab. VII, 20 et 21 sic: Supra modum mater mirabilis, et bono- Supra modum mater mirabilis, et bono- rum memoria digna et fœmineæ cogi- rum memoria digna et fœmineæ cogi- tationi masculinum animum inserens, tationi masculinum animum inserens, singulos filiorum hortabatur, voce pa- singulos filiorum hortabatur, voce pa- tria fortiter. tria fortiter.

.... ....

AD PRIMUM ergo dicendum, quod caro AD PRIMUM ergo dicendum, quod caro suppleta loco costa per omnipotentiam suppleta loco costa per omnipotentiam Dei in fortitudinem costæ et figuram mu- Dei in fortitudinem costæ et figuram mu- tata est et ideo etiam usum costa acce- tata est et ideo etiam usum costa acce- pit in viscerum defensionem, sicut dicit pit in viscerum defensionem, sicut dicit Isidorus. Propter hoc enim dicit Ari- Isidorus. Propter hoc enim dicit Ari- stoteles in libro II de Animalibus, quod stoteles in libro II de Animalibus, quod « superiores costæ semicirculares et lon- « superiores costæ semicirculares et lon- gæ factæ sunt, ut vitalia in peccatore de- gæ factæ sunt, ut vitalia in peccatore de- fendant inferiores vero breves, ne tu- fendant inferiores vero breves, ne tu- morem ventris qui accidit ex cibo acce- morem ventris qui accidit ex cibo acce- pto, impediant. » pto, impediant. »

AD ALIUD dicendum, quod ex dictis AD ALIUD dicendum, quod ex dictis patet, quod in nullo damnificatus est vir patet, quod in nullo damnificatus est vir ex muliere, nec causam odii accepit. ex muliere, nec causam odii accepit. AD ALIUD dicendum, quod hoc di- AD ALIUD dicendum, quod hoc di-

121 121

ctum fabula est et vulgare figmentum. ctum fabula est et vulgare figmentum.

AD ID quod ulterius quæritur, respon- Ad quæst. 5. AD ID quod ulterius quæritur, respon- Ad quæst. 5. det Magister in Littera libri II Senten- det Magister in Littera libri II Senten- tiarum, distinct. XVIII, cap. Solet quæ- tiarum, distinct. XVIII, cap. Solet quæ- ri, Utrum de costa illa sine adjectione ri, Utrum de costa illa sine adjectione extrinseci formavit mulierem ? Et re- extrinseci formavit mulierem ? Et re- sponsio ejus est bona, scilicet quod Deus sponsio ejus est bona, scilicet quod Deus ex costa sine adjectione extrinseci for- ex costa sine adjectione extrinseci for- mavit mulierem, sed non sine multipli- mavit mulierem, sed non sine multipli- catione extrinseci : multiplicavit enim catione extrinseci : multiplicavit enim materiam costæ, ut sufficeret in corpus materiam costæ, ut sufficeret in corpus mulieris, eo modo quo, Joan. vi, 1 et mulieris, eo modo quo, Joan. vi, 1 et seq., quinque panes multiplicavit in sa- seq., quinque panes multiplicavit in sa- tietatem quinque millium hominum, et tietatem quinque millium hominum, et duodecim cophinorum plenitudinem. Et duodecim cophinorum plenitudinem. Et hæc solutio bona est. Determinavit etiam hæc solutio bona est. Determinavit etiam ex eadem materia quædam in mollia, ex eadem materia quædam in mollia, quædam in dura per suæ sapientiæ dis- quædam in dura per suæ sapientiæ dis- positionem. Si enim formativa virtus positionem. Si enim formativa virtus quæ est in semine generationis, sagaci- quæ est in semine generationis, sagaci- tate propria potest eligere in partibus se- tate propria potest eligere in partibus se- minis, et determinare unumquodque in minis, et determinare unumquodque in membrum sibi competens, multo magis membrum sibi competens, multo magis potest hoc sapientia divina in materia potest hoc sapientia divina in materia quam ipsa multiplicat. quam ipsa multiplicat.

QUÆSTIO LXXXI. QUÆSTIO LXXXI.

Utrum formatio Hevæ fuerit miraculosa, vel naturalis ? Utrum formatio Hevæ fuerit miraculosa, vel naturalis ?

Deinde, Quæritur ratione ejus quod Deinde, Quæritur ratione ejus quod dicit Magister in libro II Sententiarum, dicit Magister in libro II Sententiarum, distinct. XVIII, cap. Sed quæritur, An distinct. XVIII, cap. Sed quæritur, An ratio quam Deus primis operibus con- ratio quam Deus primis operibus con- creavit, etc. Utrum formatio Hevæ fuit creavit, etc. Utrum formatio Hevæ fuit miraculosa, vel naturalis ? miraculosa, vel naturalis ?

Et videtur, quod miraculosa. Et videtur, quod miraculosa.

1. Dicit enim ibi Magister per verba 1. Dicit enim ibi Magister per verba Augustini in libro IX super Genesim ad Augustini in libro IX super Genesim ad

litteram, qui sic de costa viri ponit: litteram, qui sic de costa viri ponit: « Ut mulierem ita necesse fieri foret, « Ut mulierem ita necesse fieri foret, « non in rebus conditum, sed in Deo « non in rebus conditum, sed in Deo « absconditum erat. Omnis creaturæ « absconditum erat. Omnis creaturæ «< cursus habet nuturales leges: super «< cursus habet nuturales leges: super << hunc naturalem cursum Creator habet << hunc naturalem cursum Creator habet « apud se posse de omnibus facere aliud, « apud se posse de omnibus facere aliud, « quam eorum naturalis ratio habet: ut sci- « quam eorum naturalis ratio habet: ut sci- « licet virga arida repente floreat, et fru- « licet virga arida repente floreat, et fru-

122 122

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« ctum gignat 1, et in juventute sterilis « ctum gignat 1, et in juventute sterilis « fœmina in senectute pariat ³, et asina « fœmina in senectute pariat ³, et asina « loquatur, et hujusmodi. Dedit autem « loquatur, et hujusmodi. Dedit autem « naturis, ut ex his etiam hæc fieri « naturis, ut ex his etiam hæc fieri « possent, non in naturali motu haberent. « possent, non in naturali motu haberent. << Habet ergo Deus in se absconditas quo- << Habet ergo Deus in se absconditas quo- « rumdam futurorum causas, quas rebus « rumdam futurorum causas, quas rebus «< conditis non inseruit, easque implet non «< conditis non inseruit, easque implet non « opere providentiæ, quo naturæ subsi- « opere providentiæ, quo naturæ subsi- « stunt ut sint: sed quo illas administrat « stunt ut sint: sed quo illas administrat a ut voluerit, quas ut voluit condidit *. a ut voluerit, quas ut voluit condidit *. Hinc patet, quod Augustinus formatio- Hinc patet, quod Augustinus formatio- nem mulieris de costa numerat inter mi- nem mulieris de costa numerat inter mi- raculosa, quorum absconditæ sunt causæ raculosa, quorum absconditæ sunt causæ in Deo. Ergo miraculosa fuit. in Deo. Ergo miraculosa fuit.

» »

2. Adhuc, Augustinus definiens mira- 2. Adhuc, Augustinus definiens mira- culum dicit sic: «< Miraculum est aliquod culum dicit sic: «< Miraculum est aliquod arduum et insolitum, præter spem et arduum et insolitum, præter spem et facultatem admirantis apparens 5. » Hæc facultatem admirantis apparens 5. » Hæc omnia conveniunt formationi Hevæ de omnia conveniunt formationi Hevæ de costa est enim hoc arduum, supra posse costa est enim hoc arduum, supra posse naturæ elevatum: insolitum, præter cur- naturæ elevatum: insolitum, præter cur- sum naturæ factum: præter spem, ex sum naturæ factum: præter spem, ex causis enim naturalibus tale quid non causis enim naturalibus tale quid non potest sperari: præter facultatem, quia potest sperari: præter facultatem, quia homo nec faciendo nec cognoscendo ex homo nec faciendo nec cognoscendo ex virtutibus naturalibus potest in illud, virtutibus naturalibus potest in illud, cum solius divinæ virtutis sit, ut habi- cum solius divinæ virtutis sit, ut habi- tum est paulo ante. tum est paulo ante.

CONTRA hoc est quod quidam objiciunt, CONTRA hoc est quod quidam objiciunt, Sed contra. quod præter spem non sit : quia non est Sed contra. quod præter spem non sit : quia non est præter spem, quod creatura obediat in præter spem, quod creatura obediat in omnem formam quam vult creator, et ea omnem formam quam vult creator, et ea

1 Cf. Numer. XVII, 8. 1 Cf. Numer. XVII, 8.

2 Cf. Genes. XVIII, 10 et seq., et Luc. 1, 18 et 2 Cf. Genes. XVIII, 10 et seq., et Luc. 1, 18 et seq. seq.

3 Cf. Numer. XXII, 28. 3 Cf. Numer. XXII, 28.

ratione non est insolitum, sed in simili- ratione non est insolitum, sed in simili- bus sæpe factum. bus sæpe factum.

SOLUTIO. Dicendum, quod procul s SOLUTIO. Dicendum, quod procul s dubio illud opus mirabile fuit, non eis dubio illud opus mirabile fuit, non eis qui tunc fuerunt, sed in se secundum qui tunc fuerunt, sed in se secundum naturam operis. Unde etsi non fuit mi- naturam operis. Unde etsi non fuit mi- raculum secundum strictam acceptionem raculum secundum strictam acceptionem miraculi, tamen mirabile fuit formam miraculi, tamen mirabile fuit formam habens miraculi. Dicit enim Joannes habens miraculi. Dicit enim Joannes Chrysostomus in quadam homilia super Chrysostomus in quadam homilia super Joannem, quod « miraculum est opus Joannem, quod « miraculum est opus solius voluntatis divinæ, in quo natura solius voluntatis divinæ, in quo natura cooperatur » sed ipsa creatura obedit cooperatur » sed ipsa creatura obedit creatori in hoc quod vult: sed eadem creatori in hoc quod vult: sed eadem virtute qua condidit creaturas, transmu- virtute qua condidit creaturas, transmu- tat eas in hoc quod vult, et maxime in tat eas in hoc quod vult, et maxime in his fit, quæ fiunt ad gratiam significan- his fit, quæ fiunt ad gratiam significan- dam et sub ratione. dam et sub ratione.

Ad 1, Ad 1,

PRIMA duo objecta procedunt. PRIMA duo objecta procedunt. AD ID quod contra objicitur, dicendum, Ad ob AD ID quod contra objicitur, dicendum, Ad ob quod contra spem est, ut dictum est, quod contra spem est, ut dictum est, quia ex causis naturalibus non speratur. quia ex causis naturalibus non speratur. Sic etiam est insolitum, quia ex causis Sic etiam est insolitum, quia ex causis naturalibus non est solitum procedere. naturalibus non est solitum procedere. Sic etiam est præter facultatem, quia Sic etiam est præter facultatem, quia facultas operandi talia non est in natura. facultas operandi talia non est in natura. Sic etiam est præter facultatem cogno- Sic etiam est præter facultatem cogno- scendi cognitio enim nostra fundatur in scendi cognitio enim nostra fundatur in ente, et in differentiis entis creati: et quod ente, et in differentiis entis creati: et quod in illis non est, supra facultatem nostræ in illis non est, supra facultatem nostræ cognitionis est. Et ita mirabile dicitur cognitionis est. Et ita mirabile dicitur esse opus formationis mulieris de costa. esse opus formationis mulieris de costa.

4 S. AUGUSTINUS, Lib. IX super Genesim ad 4 S. AUGUSTINUS, Lib. IX super Genesim ad litteram, cap. 8. Cf. Opp. B. Alberti. Tom. litteram, cap. 8. Cf. Opp. B. Alberti. Tom. XXVII nostræ novæ editionis, pag. 315. XXVII nostræ novæ editionis, pag. 315.

5 S. AUGUSTINUS, Lib. de Utilitate credendi. 5 S. AUGUSTINUS, Lib. de Utilitate credendi.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 82. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 82.

123 123

QUESTIO LXXXII. QUESTIO LXXXII.

De comparatione corporis mulieris ad corpus viri. De comparatione corporis mulieris ad corpus viri.

Deinde ratione ejus quod dicit Magi- Deinde ratione ejus quod dicit Magi- ster in eodem libro II Sententiarum, ster in eodem libro II Sententiarum, distinctione XVIII, cap. Quemadmodum distinctione XVIII, cap. Quemadmodum mulieris corpus de viri corpore tradu- mulieris corpus de viri corpore tradu- ctum fuit, quæritur de comparatione ctum fuit, quæritur de comparatione corporis mulieris ad corpus viri. corporis mulieris ad corpus viri.

Et quæruntur duo, scilicet de fortitu- Et quæruntur duo, scilicet de fortitu- dine corporis mulieris quantum ad se- dine corporis mulieris quantum ad se- xum, utrum scilicet æque fuerit forte xum, utrum scilicet æque fuerit forte sicut corpus viri in viribus et sensibus, sicut corpus viri in viribus et sensibus, tam ad cognitionem, quam ad motum tam ad cognitionem, quam ad motum pertinentibus ? pertinentibus ?

Secundo, Utrum ejusdem vel æqualis Secundo, Utrum ejusdem vel æqualis fuerit dignitatis cum corpore viri ? fuerit dignitatis cum corpore viri ?

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

De fortitudine corporis mulieris quan- De fortitudine corporis mulieris quan- tum ad sexum, utrum scilicet æque tum ad sexum, utrum scilicet æque fuerit forte sicut corpus viri in viribus fuerit forte sicut corpus viri in viribus et sensibus, tam ad cognitionem quam et sensibus, tam ad cognitionem quam ad motum pertinentibus ? ad motum pertinentibus ?

PRIMO ergo quæritur, Utrum mulier PRIMO ergo quæritur, Utrum mulier fuerit æqualis fortitudinis cum viro fuerit æqualis fortitudinis cum viro quantum ad corpus ? quantum ad corpus ?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Dicit enim Augustinus, et ponitur 1. Dicit enim Augustinus, et ponitur in libro Il Sententiarum, distinct. XXI, in libro Il Sententiarum, distinct. XXI, ubi dicit sic: « Diabolus quidem parum ubi dicit sic: « Diabolus quidem parum de suis viribus præsumens, humanam de suis viribus præsumens, humanam naturam in ea parte ubi debilior videba- naturam in ea parte ubi debilior videba- tur, aggressus est: ut si forte illi aliqua- tur, aggressus est: ut si forte illi aliqua- tenus prævaleret, postmodum fiducialius tenus prævaleret, postmodum fiducialius

ad alteram quæ robustior fuit, pulsan- ad alteram quæ robustior fuit, pulsan- dam vel potius subvertendam acce- dam vel potius subvertendam acce- deret. » deret. »

2. Ad huc, Isidorus in libro Etymolo- 2. Ad huc, Isidorus in libro Etymolo- giarum: « Vir nuncupatur: quia major giarum: « Vir nuncupatur: quia major in eo vis est, quam in fœmina: unde et in eo vis est, quam in fœmina: unde et nomen virtutis accepit. » Ex his accipi- nomen virtutis accepit. » Ex his accipi- tur, quod vir majoris virtutis est quam tur, quod vir majoris virtutis est quam foemina. foemina.

CONTRA: CONTRA:

1. Isidorus in libro Etymologiarum, 1. Isidorus in libro Etymologiarum, ubi reddit rationem, quare prima mulier ubi reddit rationem, quare prima mulier virago dicta est, sic dicit: Heva statim virago dicta est, sic dicit: Heva statim facta de latere viri, appellata est a viro facta de latere viri, appellata est a viro virago, ab incorruptione: quia scilicet virago, ab incorruptione: quia scilicet ignorabat fœmineam passionem, quia ignorabat fœmineam passionem, quia virilia opera facit, et masculini vigoris virilia opera facit, et masculini vigoris est. » est. »

2. Adhuc, Basilius: « Equales sunt 2. Adhuc, Basilius: « Equales sunt viri et mulieris virtutes. » Ex hoc acci- viri et mulieris virtutes. » Ex hoc acci- pitur, quod æquales habebant virtutes et pitur, quod æquales habebant virtutes et

vir et mulier. vir et mulier.

. .

3. Ulterius, Videtur, quod mulier for- 3. Ulterius, Videtur, quod mulier for- tior fuit viro. Consequens enim est se- tior fuit viro. Consequens enim est se- cundum rationem, quod si duo sunt cundum rationem, quod si duo sunt adjuvantia se ad unum opus, quod for- adjuvantia se ad unum opus, quod for- tiora onera illius operis imponuntur tiora onera illius operis imponuntur fortiori. Dicit autem Scriptura, quod fortiori. Dicit autem Scriptura, quod Heva creata est in adjutorium viri, Ge- Heva creata est in adjutorium viri, Ge- nes. 11, 18 Faciamus ei adjutorium nes. 11, 18 Faciamus ei adjutorium simile sibi. Et dicit ibi Glossa Augusti- simile sibi. Et dicit ibi Glossa Augusti- ni, quod facta est in adjutorium produ- ni, quod facta est in adjutorium produ- ctionis filiorum. Et in illo opere graviora ctionis filiorum. Et in illo opere graviora sustinet, scilicet imprægnationem, por- sustinet, scilicet imprægnationem, por- tationem, et parturitionem. Et hoc vide- tationem, et parturitionem. Et hoc vide- tur Scriptura intendere, Proverb. xxxi, tur Scriptura intendere, Proverb. xxxi, 17, ubi dicit de muliere: Accinxit forti- 17, ubi dicit de muliere: Accinxit forti-

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

124 124

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tudine lumbos suos, et roboravit bra- tudine lumbos suos, et roboravit bra- chium suum. chium suum.

SOLUTIO. Dicendum, quod simpliciter SOLUTIO. Dicendum, quod simpliciter loquendo quantum ad sexum vir ma- loquendo quantum ad sexum vir ma- joris est virtutis vel vigoris quam mu- joris est virtutis vel vigoris quam mu- lier. Quantum tamen ad aliquid ad quod lier. Quantum tamen ad aliquid ad quod sexus muliebris ordinatus est, sicut ad sexus muliebris ordinatus est, sicut ad concipere, portare, parere, lactare, se- concipere, portare, parere, lactare, se- xus muliebris ex natura ordinatur, et xus muliebris ex natura ordinatur, et non vir, mulier fortior est viro. Quan- non vir, mulier fortior est viro. Quan- tum vero ad opera gratiæ et meriti, tum vero ad opera gratiæ et meriti, æquales sunt si æqualem gratiam acci- æquales sunt si æqualem gratiam acci- piunt. Et propter hoc dicitur de Judith piunt. Et propter hoc dicitur de Judith a Joacim sacerdote, Judith, xv, 10 et a Joacim sacerdote, Judith, xv, 10 et 11 11

Tu gloria Jerusalem, tu lætitia Tu gloria Jerusalem, tu lætitia Israel, tu honorificentia populi nostri : Israel, tu honorificentia populi nostri : quia fecisti viriliter. Et de matre Ma- quia fecisti viriliter. Et de matre Ma- chabæorum, II Machab. VII, 20 et 21, chabæorum, II Machab. VII, 20 et 21, quando filios confortavit ut paterentur quando filios confortavit ut paterentur pro fide et pro lege, quod supra modum pro fide et pro lege, quod supra modum fuit mater mirabilis, et fœmineæ cogitatio- fuit mater mirabilis, et fœmineæ cogitatio- ni masculinum animum inseruit. De utris- ni masculinum animum inseruit. De utris- que autem, de viro et muliere in statu que autem, de viro et muliere in statu innocentiæ in quo a contrariis lædi non innocentiæ in quo a contrariis lædi non poterant, Deo conservante, et gratia poterant, Deo conservante, et gratia innocentiæ, dicit Isidorus in libro de innocentiæ, dicit Isidorus in libro de Trinitate sic: « Si homo in paradiso in- Trinitate sic: « Si homo in paradiso in- nocenter viveret, ignis eum non ureret, nocenter viveret, ignis eum non ureret, aqua non mergeret, spinarum aculei aqua non mergeret, spinarum aculei non vulnerarent, nec omnia quæ no- non vulnerarent, nec omnia quæ no- cent mortalibus, impedirent. » Idem cent mortalibus, impedirent. » Idem dicit Augustinus in libro XIV de Civitate dicit Augustinus in libro XIV de Civitate Dei, sic : « Quamdiu homo volebat hoc Dei, sic : « Quamdiu homo volebat hoc quod Deus jusserat, summa in carne quod Deus jusserat, summa in carne sanitas erat¹. » Et intelligit hoc tam de sanitas erat¹. » Et intelligit hoc tam de viro quam de muliere. viro quam de muliere.

Ex his patet solutio quæstionis. Ex his patet solutio quæstionis. AD PRIMUM autem dicendum, quod AD PRIMUM autem dicendum, quod Augustinus loquitur de virtute quæ Augustinus loquitur de virtute quæ naturaliter consequitur sexum : hac naturaliter consequitur sexum : hac enim virtute mollior est mulier: propter enim virtute mollior est mulier: propter quod etiam mulier vocatur : propter quod etiam mulier vocatur : propter quod etiam in VI Ethicorum dicit Ari- quod etiam in VI Ethicorum dicit Ari- stoteles, quod continentia virtus mulieris stoteles, quod continentia virtus mulieris non est propria: quia continentia est non est propria: quia continentia est virtus vi rationis continens hominem virtus vi rationis continens hominem

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XIV de Civitate Dei, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XIV de Civitate Dei,

infra metas mentis, ut passionibus et vi infra metas mentis, ut passionibus et vi passionum nullo modo adduci possit. passionum nullo modo adduci possit. extra limites mentis. Quam vim ex com- extra limites mentis. Quam vim ex com- plexione molli mulier non potest ha- plexione molli mulier non potest ha- bere. Et cum opponantur continentiæ bere. Et cum opponantur continentiæ illa tria secundum alium modum, sci- illa tria secundum alium modum, sci- licet incontinentia, fornicatio, et molli- licet incontinentia, fornicatio, et molli- ties, incontinentia mulieri proprie non ties, incontinentia mulieri proprie non accidit, nec puero : quia incontinens accidit, nec puero : quia incontinens sanam habet rationem, licet vi passionis sanam habet rationem, licet vi passionis extendatur extra rationem et mensuram extendatur extra rationem et mensuram rectam. Fornicator autem non ex comple- rectam. Fornicator autem non ex comple- xione, sed vitio corruptus est corpore xione, sed vitio corruptus est corpore et mente. Mollis vero est, qui comple- et mente. Mollis vero est, qui comple- xione et passione totus est resolutus ut xione et passione totus est resolutus ut nihil habeat retinens. Propter quod, ut nihil habeat retinens. Propter quod, ut ibidem dicit Aristoteles, lascivus non ibidem dicit Aristoteles, lascivus non est incontinens. Et ideo etiam dicit est incontinens. Et ideo etiam dicit Cyprianus de virginibus sacris, quod Cyprianus de virginibus sacris, quod in carne corruptibili incorruptibiliter in carne corruptibili incorruptibiliter vivere, potius est angelicum quam hu- vivere, potius est angelicum quam hu- manum. Et quod in Heva in statu manum. Et quod in Heva in statu innocentiæ nihil fuit talis mollitiei, hoc innocentiæ nihil fuit talis mollitiei, hoc dandum est gratiæ innocentiæ et Deo dandum est gratiæ innocentiæ et Deo continenti sive virtutem continendi dan- continenti sive virtutem continendi dan- ti. Unde Augustinus in libro XI super ti. Unde Augustinus in libro XI super Genesim ad litteram dicit : « Si persti- Genesim ad litteram dicit : « Si persti- tissent primi parentes in illo statu, inno- tissent primi parentes in illo statu, inno- centiæ scilicet, essent nuptiæ honorabiles centiæ scilicet, essent nuptiæ honorabiles et thorus immaculatus, sine ardore libidi- et thorus immaculatus, sine ardore libidi- nis, sine labore pariendi, sine labore et nis, sine labore pariendi, sine labore et onere proles portaretur et educaretur. » onere proles portaretur et educaretur. »

AD DICTUM Isidori dicendum, quod AD DICTUM Isidori dicendum, quod Isidorus loquitur de virtute naturali con- Isidorus loquitur de virtute naturali con- sequente sexum, et sic verum dicit. sequente sexum, et sic verum dicit.

Ad 2. Ad 2.

AD ID quod contra objicitur, dicendum Adobject AD ID quod contra objicitur, dicendum Adobject quod Isidorus loquitur de virtute quæ quod Isidorus loquitur de virtute quæ est ex gratia virtute morali sive infusa est ex gratia virtute morali sive infusa a Deo tali enim virtute prædita fuit a Deo tali enim virtute prædita fuit Heva in primo statu, et sic de viro facta Heva in primo statu, et sic de viro facta est, ut virtutem viri accipiat et virilia est, ut virtutem viri accipiat et virilia agat. Et sic de Alexandro dicitur, quan- agat. Et sic de Alexandro dicitur, quan- do scilicet puer fuit mollis, et virilia cœ- do scilicet puer fuit mollis, et virilia cœ- pit agere : pit agere :

Indue mente virum, Macedo puer, arma Indue mente virum, Macedo puer, arma [capesce. [capesce.

cap. 26. cap. 26.

1 object. 2. 1 object. 2.

1 object 3. 1 object 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 82. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 82.

Et, Proverb. XXXI, 19: Manum suam Et, Proverb. XXXI, 19: Manum suam misit ad fortia, et digiti ejus appre- misit ad fortia, et digiti ejus appre- henderunt fusum. Et paulo ante, y. 13: henderunt fusum. Et paulo ante, y. 13: Quæsivit lanam et linum, et operata Quæsivit lanam et linum, et operata est consilio mannum suarum Et, Ruth, est consilio mannum suarum Et, Ruth, III, 11: Scit omnis populus... mulierem III, 11: Scit omnis populus... mulierem te esse virtutis. te esse virtutis.

AD ALIUD dicendum, quod non sunt AD ALIUD dicendum, quod non sunt æquales in naturalibus virtutibus, nec æquales in naturalibus virtutibus, nec hoc intendit Basilius. hoc intendit Basilius.

AD ULTIMUM dicendum, quod mulier AD ULTIMUM dicendum, quod mulier non dicitur fortior et vir debilior in ope- non dicitur fortior et vir debilior in ope- ribus illis sed, quia dicit Aristoteles, ribus illis sed, quia dicit Aristoteles, « Uniuscujusque virtus est in quolibet « Uniuscujusque virtus est in quolibet statu et officio extremum in bono statu et officio extremum in bono ipsius » et mulier ex sexu membra ipsius » et mulier ex sexu membra habet ordinata ad productionem prolis, habet ordinata ad productionem prolis, quæ non habet vir: et ideo etiam a Deo quæ non habet vir: et ideo etiam a Deo accepit virtutem quæ extremum in bo- accepit virtutem quæ extremum in bo- no est secundum officium illorum mem- no est secundum officium illorum mem- brorum : quod non accipit vir, quia brorum : quod non accipit vir, quia membra illa non accepit in compositione membra illa non accepit in compositione corporis. corporis.

MEMBRUM II MEMBRUM II

Utrum corpus mulieris ejusdem vel Utrum corpus mulieris ejusdem vel æqualis fuerit dignitatis cum corpore æqualis fuerit dignitatis cum corpore

viri? viri?

SECUNDO quæritur, Utrum corpus mu- SECUNDO quæritur, Utrum corpus mu- lieris ejusdem vel æqualis fuerit digni- lieris ejusdem vel æqualis fuerit digni- tatis cum corpore viri? tatis cum corpore viri?

Hoc enim videtur. Hoc enim videtur.

1. Basilius enim dicit in Hexameron, 1. Basilius enim dicit in Hexameron, quod æqualis fuerit dignitatis vir et quod æqualis fuerit dignitatis vir et mulier. mulier.

2. Adhuc, Æqualiter ordinati ad vir- 2. Adhuc, Æqualiter ordinati ad vir- tutem, æqualiter nobiles sunt : vir et tutem, æqualiter nobiles sunt : vir et mulier æqualiter ordinati sunt ad virtu- mulier æqualiter ordinati sunt ad virtu- tem quæ veram confert nobilitatem : er- tem quæ veram confert nobilitatem : er- go æqualiter digni. go æqualiter digni.

3. Adhuc, Dignitas est ex parte ani- 3. Adhuc, Dignitas est ex parte ani-

1 Genes. II, 23. 1 Genes. II, 23.

125 125

mæ quæ ad imaginem Dei est : æquali- mæ quæ ad imaginem Dei est : æquali- ter sunt ad imaginem Dei tam anima ter sunt ad imaginem Dei tam anima viri, quam anima mulieris: ergo æqua- viri, quam anima mulieris: ergo æqua- lis dignitatis. lis dignitatis.

: :

4. Adhuc, Quæ unius speciei sunt, 4. Adhuc, Quæ unius speciei sunt, æqualis dignitatis sunt participando spe- æqualis dignitatis sunt participando spe- ciem illam vir et mulier unius speciei ciem illam vir et mulier unius speciei sunt facti a Deo : ergo videtur, quod sunt facti a Deo : ergo videtur, quod æqualis dignitatis. æqualis dignitatis.

CONTRA: CONTRA:

1. Augustinus in Musica: « Omnino 1. Augustinus in Musica: « Omnino agens dignius patiente. » Vir autem est agens dignius patiente. » Vir autem est ut agens, mulier ut patiens. Ergo vir ut agens, mulier ut patiens. Ergo vir dignior muliere. dignior muliere.

2. Adhuc, I ad Corinth. xt, 3 : Caput 2. Adhuc, I ad Corinth. xt, 3 : Caput mulieris, vir. Caput dignius est. Ergo mulieris, vir. Caput dignius est. Ergo vir dignior muliere. vir dignior muliere.

3. Adhuc, I ad Timoth. 11, 14: 3. Adhuc, I ad Timoth. 11, 14: Adam non est seductus, mulier autem Adam non est seductus, mulier autem seducta in prævaricatione fuit. Ibi Au- seducta in prævaricatione fuit. Ibi Au- gustinus in Glossa dicit, quod « non gustinus in Glossa dicit, quod « non est credendum virum spirituali men- est credendum virum spirituali men- te præditum, hoc verum fuisse et cre- te præditum, hoc verum fuisse et cre- didisse quod serpens persuasit : sed didisse quod serpens persuasit : sed mulier seducta fuit ad hoc quod hoc mulier seducta fuit ad hoc quod hoc credidit. Ergo vir dignior muliere: credidit. Ergo vir dignior muliere: spirituali enim mente præditus dignior spirituali enim mente præditus dignior est quam non præditus tali mente. est quam non præditus tali mente.

Sed contra. Sed contra.

IN CONTRARIUM hujus esse videtur, sed contra. IN CONTRARIUM hujus esse videtur, sed contra. quod mulier secundum materiam et quod mulier secundum materiam et locum formationis dignior videtur esse locum formationis dignior videtur esse viro. Secundum materiam : quia for- viro. Secundum materiam : quia for- mata est de costa, vir vero de limo ter- mata est de costa, vir vero de limo ter- ræ. Secundum locum: quia ipsa forma- ræ. Secundum locum: quia ipsa forma- ta est in paradiso, vir vero extra para- ta est in paradiso, vir vero extra para- disum. Unde etiam vir dixit præsentata disum. Unde etiam vir dixit præsentata sibi muliere: Hoc nunc os ex ossibus sibi muliere: Hoc nunc os ex ossibus meis, et caro de carne mea: hæc vo- meis, et caro de carne mea: hæc vo- cabitur Virago. quoniam de viro sumpta cabitur Virago. quoniam de viro sumpta

est est

SOLUTIO. Dicendum, quod pro certo SOLUTIO. Dicendum, quod pro certo simpliciter loquendo vir dignior est simpliciter loquendo vir dignior est muliere : quia caput est, ut dicit Apo- muliere : quia caput est, ut dicit Apo- stolus. Et Aristoteles in primo Politi- stolus. Et Aristoteles in primo Politi- corum dicit, quod « in communicatione corum dicit, quod « in communicatione qua sibi communicant vir et mulier, qua sibi communicant vir et mulier,

2 I ad Corinth. x1, 3. 2 I ad Corinth. x1, 3.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

126 126

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

vir est sicut principans, et mulier sicut vir est sicut principans, et mulier sicut subjecta. » Et ideo Salomon ait in subjecta. » Et ideo Salomon ait in Proverbiis, Eccli. xxv, 30: Mulier si Proverbiis, Eccli. xxv, 30: Mulier si primatum habeat, contraria est viro primatum habeat, contraria est viro suo. Secundum quid tamen potest ali- suo. Secundum quid tamen potest ali- qua mulier dignior esse aliquo viro. qua mulier dignior esse aliquo viro.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod di- AD PRIMUM ergo dicendum, quod di- ctum Basilii intelligitur secundum quid, ctum Basilii intelligitur secundum quid, et non simpliciter: æquales enim erant et non simpliciter: æquales enim erant in hoc, quod æqualiter participabant in hoc, quod æqualiter participabant gratiam innocentiæ, et æqualem ordi- gratiam innocentiæ, et æqualem ordi- nem habebant ad virtutem et meritum : nem habebant ad virtutem et meritum : et hoc est æquales esse secundum quid; et hoc est æquales esse secundum quid; et non simpliciter. et non simpliciter.

EX PRÆDICTO patet solutio ad sequens : EX PRÆDICTO patet solutio ad sequens : quia hoc non facit æqualitatem nisi se- quia hoc non facit æqualitatem nisi se- cundum quid et non simpliciter. Sicut cundum quid et non simpliciter. Sicut enim dicit Apostolus, ad Galat. 111, 28: enim dicit Apostolus, ad Galat. 111, 28: Non est masculus, neque fœmina : Non est masculus, neque fœmina : omnes enim vos unum estis in Christo omnes enim vos unum estis in Christo Jesu. Jesu.

AD ALIUD dicendum, quod ex hoc non AD ALIUD dicendum, quod ex hoc non probatur nisi quod sint æquales secun- probatur nisi quod sint æquales secun- dum quid, et non simpliciter. Non enim dum quid, et non simpliciter. Non enim sequitur, sunt æquales in hoc, ergo sequitur, sunt æquales in hoc, ergo sunt simpliciter æquales. sunt simpliciter æquales.

AD ALIUD recte eodem modo dicen- AD ALIUD recte eodem modo dicen- dum : participatio enim unius speciei dum : participatio enim unius speciei non facit æqualitatem, nisi in hoc, et non facit æqualitatem, nisi in hoc, et non simpliciter quia licet idem sit quod non simpliciter quia licet idem sit quod participant, species scilicet: tamen mo- participant, species scilicet: tamen mo- dus participandi secundum esse valde dus participandi secundum esse valde est inæqualis. est inæqualis.

1 Genes. III, 16. 1 Genes. III, 16.

AD ID quod in contrarium objicitur, Ad obj AD ID quod in contrarium objicitur, Ad obj dicendum quod id quod Augustinus di- dicendum quod id quod Augustinus di- dicit in Musica, simpliciter est verum : dicit in Musica, simpliciter est verum : et ideo vir simpliciter dignior est mu- et ideo vir simpliciter dignior est mu- liere. liere.

AD ALIUD dicendum, quod in omni- Ad obje AD ALIUD dicendum, quod in omni- Ad obje bus in quibus sibi vir et mulier com- bus in quibus sibi vir et mulier com- municant, caput est vir, et dignior mu- municant, caput est vir, et dignior mu- liere et hoc non repugnat, quin in liere et hoc non repugnat, quin in aliquo dignior possit esse mulier in quo aliquo dignior possit esse mulier in quo viro non communicat. viro non communicat.

AD ALIUD dicendum, quod vir spiritua- Ad obje AD ALIUD dicendum, quod vir spiritua- Ad obje li mente præditus dicitur, quia spiritua- li mente præditus dicitur, quia spiritua- lium notitiam accepit a Deo, quæ ad lium notitiam accepit a Deo, quæ ad mulierem transire non debuit, nisi per mulierem transire non debuit, nisi per virum. I ad Corinth. xiv, 34 et 35: Mu- virum. I ad Corinth. xiv, 34 et 35: Mu- lieres in ecclesiis taceant: non enim per- lieres in ecclesiis taceant: non enim per- mittitur eis loqui, sed subditas esse, sicut mittitur eis loqui, sed subditas esse, sicut et lex dicit. Si quid autem volunt di- et lex dicit. Si quid autem volunt di- scere, domi viros suos interrogent... scere, domi viros suos interrogent...

AD HOC quod objicitur in contrarium, AD HOC quod objicitur in contrarium, dicendum quod ex materia non est di- dicendum quod ex materia non est di- gnitas simpliciter, sed secundum quid gnitas simpliciter, sed secundum quid tantum. Similiter ex loco non est di- tantum. Similiter ex loco non est di- gnitas, nisi ibi locus est principium ge- gnitas, nisi ibi locus est principium ge- nerationis et salvativus locati, sicut est nerationis et salvativus locati, sicut est in physicis. Et hoc non fuit in Heva, in physicis. Et hoc non fuit in Heva, cujus formationis non fuit causa nisi cujus formationis non fuit causa nisi Deus et, sicut ante dictum est, ex Deus et, sicut ante dictum est, ex nulla re paradisi facta fuit, nec salva- nulla re paradisi facta fuit, nec salva- batur a contrariis nisi per gratiam inno- batur a contrariis nisi per gratiam inno- centiæ. centiæ.

Ad &li Ad &li

objec objec

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 83. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 83.

127 127

TRACTATUS XIV. TRACTATUS XIV.

DE PRIMI HOMINIS STATU ANTE PECCATUM, DE PRIMI HOMINIS STATU ANTE PECCATUM, QUALIS FUERIT ? QUALIS FUERIT ?

Deinde transeundum est ad ea quæ dicuntur in libro II Sententiarum, Deinde transeundum est ad ea quæ dicuntur in libro II Sententiarum, distinct. XIX, in qua Magister sic dicit, cap. 1, et sic incipit: Solent quæri distinct. XIX, in qua Magister sic dicit, cap. 1, et sic incipit: Solent quæri plura de primo hominis statu ante peccatum, scilicet qualis fuerit homo plura de primo hominis statu ante peccatum, scilicet qualis fuerit homo priusquam peccaret, et in corpore et in anima, mortalis an immortalis, priusquam peccaret, et in corpore et in anima, mortalis an immortalis, passibilis an impassibilis ? passibilis an impassibilis ?

Loquemur etiam de termino inferioris vitæ, et transitu ad superiorem, Loquemur etiam de termino inferioris vitæ, et transitu ad superiorem, de modo propagationis filiorum, et alia multa quæ non inutiliter sciuntur, de modo propagationis filiorum, et alia multa quæ non inutiliter sciuntur, licet aliquando curiositate quærantur. licet aliquando curiositate quærantur.

QUÆSTIO LXXXIII. QUÆSTIO LXXXIII.

Utrum corpus Adæ fuerit passibile, vel impassibile, et qua Utrum corpus Adæ fuerit passibile, vel impassibile, et qua passibilitate ¹? passibilitate ¹?

Inter hæc primo prosequitur Magister Inter hæc primo prosequitur Magister de passibilitate in libro II Sententiarum, de passibilitate in libro II Sententiarum, distinct. XIX et ideo nos primo dispu- distinct. XIX et ideo nos primo dispu- tabimus, utrum corpus scilicet Adæ tabimus, utrum corpus scilicet Adæ fuerit passibile, et qua passibilitate? fuerit passibile, et qua passibilitate?

1. Dicit enim Magister in eodem capi- 1. Dicit enim Magister in eodem capi- tulo quod inductum est, quod Adam in tulo quod inductum est, quod Adam in

3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XIX, Art. 2. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. XIX, Art. 2. Tom. XXVII hujusce

primo statu et immortalis fuit quodam- primo statu et immortalis fuit quodam- modo secundum aliquid, et mortalis modo secundum aliquid, et mortalis secundum aliquid. Habuit enim posse secundum aliquid. Habuit enim posse mori, et posse non mori. Mors autem mori, et posse non mori. Mors autem passio est. Ergo passibilis fuit in primo passio est. Ergo passibilis fuit in primo statu. statu.

2. Ad hæc etiam quidam objiciunt 2. Ad hæc etiam quidam objiciunt

novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Summæ de novæ editionis. Cf. etiam IIam Part. Summæ de Creaturis, Quæst. 76, Art. 1. Tom. XXXIV. Creaturis, Quæst. 76, Art. 1. Tom. XXXIV.

Quæst. 1. Quæst. 1.

128 128

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

per ordinem naturæ. Ordo enim naturæ per ordinem naturæ. Ordo enim naturæ est, quod superiora corpora inferant est, quod superiora corpora inferant inferioribus passiones alterationum se- inferioribus passiones alterationum se- cundum tertiam speciem qualitatis, quæ cundum tertiam speciem qualitatis, quæ est passio vel passibilis qualitas inferens est passio vel passibilis qualitas inferens vel illata. Corpus autem primorum pa- vel illata. Corpus autem primorum pa- rentum fuit animale, ut tradit Augusti- rentum fuit animale, ut tradit Augusti- nus in libro IX super Genesim ad litte- nus in libro IX super Genesim ad litte- ram, et in libro XIII de Civitate Dei. ram, et in libro XIII de Civitate Dei. Ergo videtur, quod susceptibile fuit Ergo videtur, quod susceptibile fuit talium impressionum. Ergo pati po- talium impressionum. Ergo pati po- tuit. tuit.

3. Adhuc, Sentire potuit: sentire au- 3. Adhuc, Sentire potuit: sentire au- tem est pati, ut dicit Aristoteles in libro tem est pati, ut dicit Aristoteles in libro de Somno et vigilia: aliter enim natura de Somno et vigilia: aliter enim natura non desideraret somnum, nisi sentiret, ut non desideraret somnum, nisi sentiret, ut ibidem dicit Aristoteles. Et operari se- ibidem dicit Aristoteles. Et operari se- cundum sensum est laborare: sicut enim cundum sensum est laborare: sicut enim ibidem dicit, colliquativum est labor: et ibidem dicit, colliquativum est labor: et humidum quod liquat a membris, elevat humidum quod liquat a membris, elevat ad cerebrum : quod ibi infrigidatum, ad cerebrum : quod ibi infrigidatum, ascendit ad organa sensuum, et gravat ascendit ad organa sensuum, et gravat et ligat ea, et sic inducit somnum. Cum et ligat ea, et sic inducit somnum. Cum ergo primus homo susceptibilis fuerit ergo primus homo susceptibilis fuerit somni et causæ somni, videtur quod pas- somni et causæ somni, videtur quod pas- sibile habuit corpus. sibile habuit corpus.

4. Adhuc, Theologice objicitur sic: 4. Adhuc, Theologice objicitur sic: Primus homo tentari potuit, et decipi, Primus homo tentari potuit, et decipi, sicut patet, Genes. III, 1 et seq. Ergo sicut patet, Genes. III, 1 et seq. Ergo secundum animam pati potuit, et patie- secundum animam pati potuit, et patie- batur a contrariis. Cum ergo corpus batur a contrariis. Cum ergo corpus minus dignum sit quam anima, multo minus dignum sit quam anima, multo magis passibilis fuit secundum corpus. magis passibilis fuit secundum corpus.

riodo alteraretur corpus ejus secundum riodo alteraretur corpus ejus secundum gradus ætatis. gradus ætatis.

CONTRA: CONTRA:

Ad Hebr. vIII, 13: Quod antiquatur et Ad Hebr. vIII, 13: Quod antiquatur et senescit, prope interitum est. Sed, sicut senescit, prope interitum est. Sed, sicut dicit Augustinus in libro XIII de Civitate dicit Augustinus in libro XIII de Civitate Dei: « Adam ex lignis paradisi habuit Dei: « Adam ex lignis paradisi habuit refectionem contra defectionem, ex ligno refectionem contra defectionem, ex ligno vitæ conservationem contra senectutem vitæ conservationem contra senectutem et mortem. >> Ergo videtur, quod sene- et mortem. >> Ergo videtur, quod sene- scere non potuit. scere non potuit.

ULTERIUS quæritur, Si corpus Adæ ULTERIUS quæritur, Si corpus Adæ passibile fuit per membri alicujus abla- passibile fuit per membri alicujus abla- tionem, vel mutilationem? tionem, vel mutilationem? Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

Habitum enim est, Genes. 11, 21, quod Habitum enim est, Genes. 11, 21, quod ablata fuit sibi costa quæ formata est in ablata fuit sibi costa quæ formata est in Hevam et sicut ablata fuit costa, ita Hevam et sicut ablata fuit costa, ita amputari poterat aliud membrum : ergo amputari poterat aliud membrum : ergo videtur, quod pati potuit mutilationem. videtur, quod pati potuit mutilationem.

CONTRA: CONTRA: