IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77.

Philosophus, quod definitio est unum Philosophus, quod definitio est unum

et non multa, non congregatum, sed et non multa, non congregatum, sed simpliciter et secundum naturam unum. simpliciter et secundum naturam unum. Si ergo intellectus sit separatus secun- Si ergo intellectus sit separatus secun- dum esse et substantiam, erit intellectua- dum esse et substantiam, erit intellectua- lis natura separata: et ex hoc sequitur lis natura separata: et ex hoc sequitur de necessitate, quod id quod fit ex intel- de necessitate, quod id quod fit ex intel- lectuali natura et corpore, non est nisi lectuali natura et corpore, non est nisi congregatione unum, et non natura et congregatione unum, et non natura et substantia quod falsissimum est: fal- substantia quod falsissimum est: fal- sum ergo est, quod intellectualis natura sum ergo est, quod intellectualis natura secundum esse et substantiam separata secundum esse et substantiam separata

est. est.

8. Octava ratio est: quia, secundum 8. Octava ratio est: quia, secundum Aristotelem in principio Physicorum, Aristotelem in principio Physicorum, intelligere et scire, est ex principiis et intelligere et scire, est ex principiis et causis et elemeniis uniuscujusque rei: causis et elemeniis uniuscujusque rei: ergo ea ex quibus scitur quid est homo, ergo ea ex quibus scitur quid est homo, sunt principia et causæ et elementa ho- sunt principia et causæ et elementa ho- minis. Nescitur autem quid est homo. minis. Nescitur autem quid est homo. nisi ex rationali et intellectuali: rationa- nisi ex rationali et intellectuali: rationa- le ergo et intellectuale in homine sunt le ergo et intellectuale in homine sunt principium, et causa, et elementum : principium, et causa, et elementum : principium, prout sunt prima influentia principium, prout sunt prima influentia ad esse hominis causa, prout ex ipsis ad esse hominis causa, prout ex ipsis de necessitate educitur esse hominis: de necessitate educitur esse hominis: elementum, prout per seipsa essentialiter elementum, prout per seipsa essentialiter intrant esse hominis. Ex hoc arguitur intrant esse hominis. Ex hoc arguitur sic Quidquid elementaliter est de esse sic Quidquid elementaliter est de esse hominis, multiplicatur multiplicato ho- hominis, multiplicatur multiplicato ho- mine rationale et intellectuale elemen- mine rationale et intellectuale elemen- taliter sunt de esse hominis: ergo taliter sunt de esse hominis: ergo secundum esse et substantiam multipli- secundum esse et substantiam multipli- cantur multiplicato homine: et sic secun- cantur multiplicato homine: et sic secun- dum substantiam et esse multi sunt in- dum substantiam et esse multi sunt in- tellectus et intellectuales naturæ in tellectus et intellectuales naturæ in multis hominibus. multis hominibus.

9. Nona ratio est: quia, sicut in ter- 9. Nona ratio est: quia, sicut in ter- tio de Anima probatum est, in omni na- tio de Anima probatum est, in omni na- tura aliquid est agens et aliquid patiens: tura aliquid est agens et aliquid patiens: propter quod in anima ponitur intellectus propter quod in anima ponitur intellectus agens et possibilis. Et ex his sequitur, agens et possibilis. Et ex his sequitur, quod in anima sit aliquid animaliter quod in anima sit aliquid animaliter agens, et animaliter patiens, et aliquid agens, et animaliter patiens, et aliquid generatum animaliter ex agente et pa- generatum animaliter ex agente et pa- tiente. Et hoc concedunt omnes. Agens tiente. Et hoc concedunt omnes. Agens enim est intellectus agens, patiens in- enim est intellectus agens, patiens in- tellectus possibilis, generatum autem in- tellectus possibilis, generatum autem in- tellectus speculativus, qui cum perfectus tellectus speculativus, qui cum perfectus

87 87

fuerit, vocatur adeptus, et (sicut dicit fuerit, vocatur adeptus, et (sicut dicit Aristoteles in primo de Anima) non est Aristoteles in primo de Anima) non est æqualiter in hominibus. Constat autem, æqualiter in hominibus. Constat autem, quod speculativus numeratur in homi- quod speculativus numeratur in homi- nibus et cum sit formalis, numerari non nibus et cum sit formalis, numerari non potest nisi numero subjecti : ergo possi- potest nisi numero subjecti : ergo possi- bilis intellectus numeratur in homini- bilis intellectus numeratur in homini- bus, quia possibilis est subjectum specu- bus, quia possibilis est subjectum specu- lativi. Et cum in omni natura proportio lativi. Et cum in omni natura proportio sit inter agens et patiens, sequitur de ne- sit inter agens et patiens, sequitur de ne- cessitate, quod multiplicato possibili et cessitate, quod multiplicato possibili et speculativo, multiplicabitur et agens in- speculativo, multiplicabitur et agens in- tellectus in multis ergo hominibus multi tellectus in multis ergo hominibus multi agentes, multi speculativi, multi possi- agentes, multi speculativi, multi possi- biles sunt intellectus, et post mortem biles sunt intellectus, et post mortem manebunt multi. manebunt multi.

10. Decima ratio est sumpta a speciali 10. Decima ratio est sumpta a speciali definitione animæ et ratione. Probatum definitione animæ et ratione. Probatum est enim in secundo de Anima, quod est enim in secundo de Anima, quod sicut trigonum est in tetragono, sic ve- sicut trigonum est in tetragono, sic ve- getativum in sensitivo, et sensitivum in getativum in sensitivo, et sensitivum in rationalised quando trigonum est in rationalised quando trigonum est in tetragono, tetragonum non separatur a tetragono, tetragonum non separatur a trigono secundum esse: ergo similitudo trigono secundum esse: ergo similitudo est: sicut tetragonum non separatur a est: sicut tetragonum non separatur a trigono secundum esse, ita intellectivum trigono secundum esse, ita intellectivum non separatur a sensitivo, nec sensitivum non separatur a sensitivo, nec sensitivum a vegetativo. Constat autem, quod uni- a vegetativo. Constat autem, quod uni- cuique homini proprium est vegetati- cuique homini proprium est vegetati- vum, et proprium sensitivum, distin. vum, et proprium sensitivum, distin. ctum a vegetativo et sensitivo omnium ctum a vegetativo et sensitivo omnium aliorum. Si igitur intellectivum non est aliorum. Si igitur intellectivum non est separabile ab illo, ut probat Philosophus, separabile ab illo, ut probat Philosophus, non capit intellectus, quod intellectivum non capit intellectus, quod intellectivum non sit proprium uniuscujusque et sepa- non sit proprium uniuscujusque et sepa- ratum et distinctum ab omnibus aliis ratum et distinctum ab omnibus aliis secundum esse et substantiam: licet in- secundum esse et substantiam: licet in- telligibile bene sit, quod ab una substan- telligibile bene sit, quod ab una substan- tia quæ est anima et imago primæ causæ tia quæ est anima et imago primæ causæ secundum intelligentiam, non immersa secundum intelligentiam, non immersa sub materia, sed prælata materiæ, sicut sub materia, sed prælata materiæ, sicut principans subjecto in communicatione principans subjecto in communicatione operum et passionum vitæ, fluant quæ- operum et passionum vitæ, fluant quæ- dam potentiæ organicæ et quædam non dam potentiæ organicæ et quædam non organicæ, ut dicit Avicenna. Ergo cum organicæ, ut dicit Avicenna. Ergo cum sensibile et vegetativum sint propria et sensibile et vegetativum sint propria et multiplicata secundum esse et substan- multiplicata secundum esse et substan- tiam secundum multitudinem hominum, tiam secundum multitudinem hominum, sequitur de necessitate, quod intellecti- sequitur de necessitate, quod intellecti-

80 80

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

vum sit proprium secundum numerum vum sit proprium secundum numerum hominum multiplicatum, et sic potentia hominum multiplicatum, et sic potentia fluens a substantia animæ secundum id fluens a substantia animæ secundum id quod elevata est super corpus et imago quod elevata est super corpus et imago primæ causæ. Et ulterius semper sequi- primæ causæ. Et ulterius semper sequi- tur, quod separatum post mortem sicut tur, quod separatum post mortem sicut perpetuum a corruptibili, maneat sub perpetuum a corruptibili, maneat sub eodem numero secundum esse et sub- eodem numero secundum esse et sub- stantiam. stantiam.

11. Undecima ratio est, quæ accipitur 11. Undecima ratio est, quæ accipitur ab Isaac in libro de Definitionibus, ubi ab Isaac in libro de Definitionibus, ubi dicit, quod ratio creatur in umbra intelli- dicit, quod ratio creatur in umbra intelli- gentiæ, et sensus in umbra rationis, et gentiæ, et sensus in umbra rationis, et vegetabile in umbra sensus. Hoc enim vegetabile in umbra sensus. Hoc enim

esse esse

non posset, nisi semper superior non posset, nisi semper superior secundum esse fundaretur in inferiori. secundum esse fundaretur in inferiori. Propter quod dicunt etiam Dionysius et Propter quod dicunt etiam Dionysius et Boetius: Quidquid potest inferior, potest Boetius: Quidquid potest inferior, potest superior excellenter et eminenter, sed superior excellenter et eminenter, sed non convertitur. Sed intelligi non potest, non convertitur. Sed intelligi non potest, quod inferior secundum esse singulare quod inferior secundum esse singulare multiplicetur in quolibet homine, et su- multiplicetur in quolibet homine, et su- perior multiplicata in ipsa secundum esse perior multiplicata in ipsa secundum esse et substantiam non multiplicetur. Ergo et substantiam non multiplicetur. Ergo intellectuale multiplicatur secundum esse intellectuale multiplicatur secundum esse et substantiam in quolibet homine sicut et substantiam in quolibet homine sicut sensibile et vegetabile: et in eodem nu- sensibile et vegetabile: et in eodem nu- mero manebit post mortem, cum dicat mero manebit post mortem, cum dicat Avicenna in sexto de Naturalibus, ut in Avicenna in sexto de Naturalibus, ut in præhabitis habitum est, quod anima ra- præhabitis habitum est, quod anima ra- tionalis proprietates, quibus individua- tionalis proprietates, quibus individua- tur in corpore, post mortem retinet, et tur in corpore, post mortem retinet, et eisdem manet individuatum. eisdem manet individuatum.

12. Duodecima ratio est accepta de 12. Duodecima ratio est accepta de ordine causarum formalium, quæ sunt, ordine causarum formalium, quæ sunt, sicut in libro de Causis dicitur, propo- sicut in libro de Causis dicitur, propo- sitione prima, esse, vivere, et intelligere: sitione prima, esse, vivere, et intelligere: et semper secunda habet a priori quod et semper secunda habet a priori quod est, et quod causa est. Cum igitur omni- est, et quod causa est. Cum igitur omni- bus constat, quod esse et vivere et sen- bus constat, quod esse et vivere et sen- tire unicuique homini est proprium, et in tire unicuique homini est proprium, et in pluribus multiplicatum, et non unum pluribus multiplicatum, et non unum idem, non potest intel ligi, quod intelle- idem, non potest intel ligi, quod intelle- ctuale non multiplicetur secundum esse et ctuale non multiplicetur secundum esse et substantiam : igitur intellectivum in quo- substantiam : igitur intellectivum in quo- libet homine est proprium, et non unum libet homine est proprium, et non unum in omnibus, et cum separatur, remanet in omnibus, et cum separatur, remanet sub eodem numero. sub eodem numero.

13. Decima tertia ratio est, quia in 13. Decima tertia ratio est, quia in

fine primi de Anima, ubi loquitur Ari- fine primi de Anima, ubi loquitur Ari- stoteles contra Platonem dicentem, quod stoteles contra Platonem dicentem, quod multæ animæ sunt in corpore hominis, multæ animæ sunt in corpore hominis, una scilicet in cerebro, et una in hepate, una scilicet in cerebro, et una in hepate, et una in vasis seminariis. Dicit Aristo- et una in vasis seminariis. Dicit Aristo- teles contra eum, etiam secundum expo- teles contra eum, etiam secundum expo- sitionem Averrois, quod sicut corpus est sitionem Averrois, quod sicut corpus est unum secundum substantiam multiplica- unum secundum substantiam multiplica- tum in organis, ita substantia animæ est tum in organis, ita substantia animæ est una multiplicata in potentiis. Sed con- una multiplicata in potentiis. Sed con- stat, quod multorum corporum perfecto- stat, quod multorum corporum perfecto- rum, et multæ sunt perfectiones substan- rum, et multæ sunt perfectiones substan- tiales secundum esse et substantiam : tiales secundum esse et substantiam : ergo multæ animæ. Perfectio autem ho- ergo multæ animæ. Perfectio autem ho- minis non est nisi intellectualis anima: minis non est nisi intellectualis anima: ergo intellectualis anima multiplicatur ergo intellectualis anima multiplicatur secundum multitudinem hominum. secundum multitudinem hominum.

14. Decima quarta ratio est, quam fa- 14. Decima quarta ratio est, quam fa- ciunt quidam, et quæ facit probabilita- ciunt quidam, et quæ facit probabilita- tem, non necessitatem. Dicunt igitur, tem, non necessitatem. Dicunt igitur, quod homo generat hominem univoca quod homo generat hominem univoca generatione et sicut dicit Aristoteles in generatione et sicut dicit Aristoteles in XVI Animalium, in hac generatione XVI Animalium, in hac generatione quatuor sunt moventia: calor scilicet quatuor sunt moventia: calor scilicet elementi dirigens, et calor cœli in lumine elementi dirigens, et calor cœli in lumine penetrante in semen et uterum matris ad penetrante in semen et uterum matris ad speciem movens, et calor generantis di- speciem movens, et calor generantis di- stinguens et formans, et virtus intelligen- stinguens et formans, et virtus intelligen- tiæ causæ primæ ad imaginem et simili- tiæ causæ primæ ad imaginem et simili- tudinem primæ causæ producens. Cum tudinem primæ causæ producens. Cum igitur actiones omnium istorum non igitur actiones omnium istorum non terminentur nisi ad aliquid, quod habet terminentur nisi ad aliquid, quod habet esse proprium in singulis, non potest esse proprium in singulis, non potest esse, quod anima intellectualis quæ est esse, quod anima intellectualis quæ est anima hominis ad imaginem primæ cau- anima hominis ad imaginem primæ cau- sæ facta, non habeat esse proprium in sæ facta, non habeat esse proprium in singulis secundum substantiam. Sed bene singulis secundum substantiam. Sed bene potest esse secundum naturam tam in potest esse secundum naturam tam in corporalibus quam in spiritualibus, quod corporalibus quam in spiritualibus, quod id quod secundum substantiam est sin- id quod secundum substantiam est sin- gulare factum ad imaginem causæ uni- gulare factum ad imaginem causæ uni- versalis, secundum substantiam sit sin- versalis, secundum substantiam sit sin- gulare et aliqua virtute sua sit univer- gulare et aliqua virtute sua sit univer- sale, sicut sol in corporalibus, et anima sale, sicut sol in corporalibus, et anima intellectualis in spiritualibus. Propter intellectualis in spiritualibus. Propter quod etiam dicit Philosophus, quod ha- quod etiam dicit Philosophus, quod ha- bet intellectum agentem quo est omnia bet intellectum agentem quo est omnia facere, et intellectum possibilem quo est facere, et intellectum possibilem quo est omnia fieri. Et Democritus dixit, ut in omnia fieri. Et Democritus dixit, ut in

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77.

X primæ philosophiæ dicit Aristo- X primæ philosophiæ dicit Aristo- teles, quod homo sapiens est mensura teles, quod homo sapiens est mensura omnium est enim per sensum mensura omnium est enim per sensum mensura sensibilium, et per intellectum mensura sensibilium, et per intellectum mensura intelligibilium, eo quod sensus est locus intelligibilium, eo quod sensus est locus et species sensibilium, in quo ut loco et a et species sensibilium, in quo ut loco et a quo ut specie sensibilia accipiunt esse quo ut specie sensibilia accipiunt esse sensibile. Intellectus autem est sensus et sensibile. Intellectus autem est sensus et locus intelligibilium, in quo et a quo in- locus intelligibilium, in quo et a quo in- telligibilia accipiunt esse intelligibile. telligibilia accipiunt esse intelligibile.

15. Decima quinta ratio est, quod cui- 15. Decima quinta ratio est, quod cui- cumque convenit actus, et ei convenit cumque convenit actus, et ei convenit potentia a qua elicitur talis actus. Si potentia a qua elicitur talis actus. Si ergo actus est singularis, oportet quod ergo actus est singularis, oportet quod potentia sit singularis. Constat autem, potentia sit singularis. Constat autem, quod actus speculationis veritatis in sin- quod actus speculationis veritatis in sin- gulis hominibus singularis est: quia ali- gulis hominibus singularis est: quia ali- ter oporteret, quod speculante uno spe- ter oporteret, quod speculante uno spe- cularetur et alter: quod manifeste con- cularetur et alter: quod manifeste con- stat esse falsum : ergo oportet, quod ille stat esse falsum : ergo oportet, quod ille singularis actus a singulari potentia egre- singularis actus a singulari potentia egre- diatur: et non egreditur nisi ab intelle- diatur: et non egreditur nisi ab intelle- ctu oportet ergo, quod intellectus se- ctu oportet ergo, quod intellectus se- cundum singulare esse sit in quolibet cundum singulare esse sit in quolibet homine, et ita multi intellectus sint in homine, et ita multi intellectus sint in multis. multis.

16. Decima sexta ratio sumpta est a 16. Decima sexta ratio sumpta est a ratione separati. Non potest enim intel- ratione separati. Non potest enim intel- ligi, ut dicit Aristoteles contra Platonem ligi, ut dicit Aristoteles contra Platonem loquens, quod separatum in quantum se- loquens, quod separatum in quantum se- paratum est, moveat id a quo separatum paratum est, moveat id a quo separatum est per actionem suam. Si ergo intelle- est per actionem suam. Si ergo intelle- ctus omnino separatus est secundum esse ctus omnino separatus est secundum esse et substantiam, per nullam actionem et substantiam, per nullam actionem suam movebit nec hunc, nec illum, nec suam movebit nec hunc, nec illum, nec aliquem quia, sicut dicit Aristoteles in aliquem quia, sicut dicit Aristoteles in XVI Animalium¹, si non tangit, non XVI Animalium¹, si non tangit, non agit et si non agit, non sequitur altera- agit et si non agit, non sequitur altera- tio. Inde a destructione consequentis ar- tio. Inde a destructione consequentis ar- guitur, cum intellectus et ratio agant in guitur, cum intellectus et ratio agant in hoc et in illo et in quolibet singulari hoc et in illo et in quolibet singulari homine, speculando, ordinando, diri- homine, speculando, ordinando, diri- gendo, et in his actibus alterent, oportet gendo, et in his actibus alterent, oportet quod per esse et substantiam conjuncta quod per esse et substantiam conjuncta sint cuilibet homini et multiplicata in sint cuilibet homini et multiplicata in illis vel si separata sint per esse et sub_ illis vel si separata sint per esse et sub_ stantiam, quod nulla actio rationis et in- stantiam, quod nulla actio rationis et in-

1 XVI de Animalibus, Tract. I, cap. 2. 1 XVI de Animalibus, Tract. I, cap. 2.

89 89

tellectus est in homine, quod valde ab- tellectus est in homine, quod valde ab- surdum est ergo absurda positio est, ex surdum est ergo absurda positio est, ex qua hoc sequitur, scilicet quod intelle- qua hoc sequitur, scilicet quod intelle- ctus secundum esse separatum sit unus in ctus secundum esse separatum sit unus in omnibus. omnibus.

17. Decima septima ratio sumpta est a 17. Decima septima ratio sumpta est a verbo quod dicit Aristoteles in VIII Ani- verbo quod dicit Aristoteles in VIII Ani- malium: quia scilicet natura in nullo malium: quia scilicet natura in nullo ordine naturæ venit de extremo in extre- ordine naturæ venit de extremo in extre- mum, nisi per omnia media. Cum ergo mum, nisi per omnia media. Cum ergo in ordine causarum formalium, extre- in ordine causarum formalium, extre- mum in principio sit esse, et extremum mum in principio sit esse, et extremum in fine sit intellectus, media sint vita et in fine sit intellectus, media sint vita et sensus, sive vegetabile et sensibile, ex- sensus, sive vegetabile et sensibile, ex- tremum quod est intellectus, de necessi- tremum quod est intellectus, de necessi- tate conjungitur homini, et unitur per tate conjungitur homini, et unitur per esse vegetabile et sensibile: quod autem esse vegetabile et sensibile: quod autem unitur unicuique secundum esse, de ne- unitur unicuique secundum esse, de ne- cessitate singulare efficitur in illis, et cessitate singulare efficitur in illis, et multiplicatur in multis: ergo intellectus multiplicatur in multis: ergo intellectus secundum esse singulare est in unoquo. secundum esse singulare est in unoquo. que et multiplicatur in illis, et non unitus que et multiplicatur in illis, et non unitus et separatus in omnibus. et separatus in omnibus.

num num

18. Decima octava ratio est fundata 18. Decima octava ratio est fundata super verbum Aristotelis in XII Anima- super verbum Aristotelis in XII Anima- lium: quia potentia quæ organum deter- lium: quia potentia quæ organum deter- minatum habet in corpore, secundum minatum habet in corpore, secundum singulare esse est in corpore, licet vir- singulare esse est in corpore, licet vir- tute sit universalis, sicut et organum tute sit universalis, sicut et organum universalis virtutis est. Intellectus orga- universalis virtutis est. Intellectus orga- determinatum habet in corpore determinatum habet in corpore hominis. Dicit enim Aristoteles 2, quod hominis. Dicit enim Aristoteles 2, quod manus est organum intellectus, et sicut manus est organum intellectus, et sicut intellectus est universaliter ordinans et intellectus est universaliter ordinans et dirigens, ita manus universale organum dirigens, ita manus universale organum est, et organum organorum, ut dicit, est, et organum organorum, ut dicit, ordinans omnia alia membra, ad actus : ordinans omnia alia membra, ad actus : quod datum est homini, ut ibidem dicit, quod datum est homini, ut ibidem dicit, pro armis, et ad omnem operationem : et pro armis, et ad omnem operationem : et ideo distincta est digitis longis et articu- ideo distincta est digitis longis et articu- latis, ut ibidem dicit, ut plicabilis sit ad latis, ut ibidem dicit, ut plicabilis sit ad omnem operationem. Ergo intellectus omnem operationem. Ergo intellectus secundum esse individuum et singulare secundum esse individuum et singulare est in homine. est in homine.

19. Decima nona ratio est, quod nihil 19. Decima nona ratio est, quod nihil simile invenitur in tota natura, quod ali- simile invenitur in tota natura, quod ali- quid scilicet habeat operationem univer- quid scilicet habeat operationem univer-

2 III de Anima, Tract. III, cap. 12. 2 III de Anima, Tract. III, cap. 12.

90 90

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

salem in aliquo, et secundum esse sit se- salem in aliquo, et secundum esse sit se- paratum ab ipso. Sensus enim communis, paratum ab ipso. Sensus enim communis, qui operationem universalem habet in qui operationem universalem habet in sensibus particularibus, componendo, sensibus particularibus, componendo, dividendo, et ordinando, secundum esse dividendo, et ordinando, secundum esse non est separatus ab anima sensibili, sed non est separatus ab anima sensibili, sed potius est pars ejus. Ergo cum intellectus potius est pars ejus. Ergo cum intellectus sicut principans, ut dicit Aristoteles in sicut principans, ut dicit Aristoteles in primo Politicorum, operationes univer- primo Politicorum, operationes univer- sales habeat in uniuscujusque hominis sales habeat in uniuscujusque hominis anima in appetibilibus et operabilibus, anima in appetibilibus et operabilibus, componendo, dividendo et ordinando, componendo, dividendo et ordinando, secundum esse conjunctus erit cujuslibet secundum esse conjunctus erit cujuslibet hominis animæ, et multiplicatus in illis. hominis animæ, et multiplicatus in illis. 20. Vicesima ratio fundata est super 20. Vicesima ratio fundata est super hoc, quod secundum Platonem et Boétium hoc, quod secundum Platonem et Boétium in libro de Trinitate dicitur, quod formæ in libro de Trinitate dicitur, quod formæ quædam sunt omnino separatæ, quæ quædam sunt omnino separatæ, quæ vere dicuntur formæ, quia foris manent. vere dicuntur formæ, quia foris manent. Et sunt quædam quæ sunt omnino con- Et sunt quædam quæ sunt omnino con- junctæ, sicut formæ corporales quæ sunt junctæ, sicut formæ corporales quæ sunt in materia, et nullam habent operatio- in materia, et nullam habent operatio- nem extra materiam: propter quod, ut nem extra materiam: propter quod, ut dicit Boetius in libro de Trinitate, a dicit Boetius in libro de Trinitate, a Stoicis non merentur dici formæ, sed Stoicis non merentur dici formæ, sed formarum imagines. Ergo necessario formarum imagines. Ergo necessario sunt mediæ formæ, quæ per esse et sub- sunt mediæ formæ, quæ per esse et sub- stantiam sunt conjunctæ, et per virlu- stantiam sunt conjunctæ, et per virlu- tem et operationem sunt separatæ. Hæ tem et operationem sunt separatæ. Hæ autem non possunt esse animæ vegeta- autem non possunt esse animæ vegeta- bilis et sensibilis: quia illæ per esse et bilis et sensibilis: quia illæ per esse et operationes sunt conjunctæ. Erunt ergo operationes sunt conjunctæ. Erunt ergo animæ intellectualis et rationalis. Ergo animæ intellectualis et rationalis. Ergo formæ animæ rationalis et intellectus, formæ animæ rationalis et intellectus, per esse sunt conjunctæ, et per virtutem per esse sunt conjunctæ, et per virtutem et operationem sunt separatæ. Sed quid- et operationem sunt separatæ. Sed quid- quid conjunctum est per esse unicuique, quid conjunctum est per esse unicuique, multiplicatur illis multiplicatis, et nume- multiplicatur illis multiplicatis, et nume- ratur ad numerum illorum in quibus ratur ad numerum illorum in quibus est. Ergo ratio et intellectus per esse est. Ergo ratio et intellectus per esse sunt conjuncta singulis, et numerantur sunt conjuncta singulis, et numerantur numero singulorum. numero singulorum.

21. Vicesima prima ratio fundata est 21. Vicesima prima ratio fundata est super verbum Aristotelis in primo de super verbum Aristotelis in primo de Anima. Quia sicut se habet ars ad in- Anima. Quia sicut se habet ars ad in- strumenta artis, ita quod instrumenta strumenta artis, ita quod instrumenta unius artis, potius sint figuræ quam in- unius artis, potius sint figuræ quam in-

I de Anima, Tract. I, cap. 3. I de Anima, Tract. I, cap. 3.

: :

strumenta alterius, sicut ars tibicinandi strumenta alterius, sicut ars tibicinandi actum suum operatur per tibias, et non actum suum operatur per tibias, et non per dolabram ita se habent animæ di- per dolabram ita se habent animæ di- versorum animalium ad invicem : et versorum animalium ad invicem : et ideo organa diversorum animalium in ideo organa diversorum animalium in figura sunt diversa. Constat autem, quod figura sunt diversa. Constat autem, quod homo habet diversa organa ab omnibus homo habet diversa organa ab omnibus animalibus in figura: et hoc non potest animalibus in figura: et hoc non potest esse propter animam sensibilem: quia esse propter animam sensibilem: quia illa una est in genere in omnibus anima- illa una est in genere in omnibus anima- libus. Ex hoc accipitur, quod cum di- libus. Ex hoc accipitur, quod cum di- versitas organorum sit ab anima in figura versitas organorum sit ab anima in figura et specie, et non possit esse diversitas a et specie, et non possit esse diversitas a non conjuncto secundum esse, non pot- non conjuncto secundum esse, non pot- est esse vel intelligi, quod diversitas or- est esse vel intelligi, quod diversitas or- ganorum hominis sit a substantia non ganorum hominis sit a substantia non conjuncta sibi. Est autem ab anima ra- conjuncta sibi. Est autem ab anima ra- tionali, ut dictum est, ordinante vel dis- tionali, ut dictum est, ordinante vel dis- ponente, vel verius dicendo, a sapientia ponente, vel verius dicendo, a sapientia Creatoris ordinante et disponente ea ad Creatoris ordinante et disponente ea ad usus animæ rationalis. Oportet ergo de usus animæ rationalis. Oportet ergo de necessitate, quod ratio et intellectus necessitate, quod ratio et intellectus secundum esse conjuncta sint ei, quod secundum esse conjuncta sint ei, quod habeat talia organa et sequitur ulte- habeat talia organa et sequitur ulte- rius, quod numerentur et multiplicentur rius, quod numerentur et multiplicentur ad numerum eorum qui talia organa ac- ad numerum eorum qui talia organa ac- cipiunt. cipiunt.

22. Vicesima secunda ratio fundata est 22. Vicesima secunda ratio fundata est super hoc, quod in tota natura sive sit super hoc, quod in tota natura sive sit generabilium, sive sit corruptibilium, sive generabilium, sive sit corruptibilium, sive perpetuorum, numquam duo mobilia vel perpetuorum, numquam duo mobilia vel plura moventur ab uno motore simplici, plura moventur ab uno motore simplici, nisi moveat unum per alterum, et non nisi moveat unum per alterum, et non æque immediate. Sed si unus intellectus æque immediate. Sed si unus intellectus sive intellectualis anima est in omnibus sive intellectualis anima est in omnibus hominibus, constat quod est in eis ut hominibus, constat quod est in eis ut motor naturalis. Si ergo movet omnes, motor naturalis. Si ergo movet omnes, et non unum per alterum, tunc unus mo- et non unum per alterum, tunc unus mo- tor simplex movebit multa mobilia : tor simplex movebit multa mobilia : quod contra ordinem naturæ est, et esse quod contra ordinem naturæ est, et esse non potest ergo a destructione conse- non potest ergo a destructione conse- quentis, unus intellectus in omnibus ho- quentis, unus intellectus in omnibus ho- minibis vel pluribus esse non potest. minibis vel pluribus esse non potest.

23. Vicesima tertia ratio fundata est 23. Vicesima tertia ratio fundata est super potentiam movendi, qua anima super potentiam movendi, qua anima movet corpus. Aut enim movet per im- movet corpus. Aut enim movet per im- perium, aut per unionem naturalem. Si perium, aut per unionem naturalem. Si

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77.

per imperium, hoc imperium non potest per imperium, hoc imperium non potest extendi ad seipsam, quia nemo sibi im- extendi ad seipsam, quia nemo sibi im- perat, ut dicit Grammaticus. Si ergo perat, ut dicit Grammaticus. Si ergo extendat ad animam sensibilem, cui im- extendat ad animam sensibilem, cui im- perat anima rationalis: tunc oporteret, perat anima rationalis: tunc oporteret, quod consensus esset semper inter in- quod consensus esset semper inter in- tellectum sive rationem et sensibilem tellectum sive rationem et sensibilem

animam et hoc est contra Aristotelem animam et hoc est contra Aristotelem in tertio de Anima, ubi dicit, quod sæpe in tertio de Anima, ubi dicit, quod sæpe intellectu movente recte, in contrarium intellectu movente recte, in contrarium non recte movet sensibile desiderium. non recte movet sensibile desiderium. Ergo movet per unionem secundum Ergo movet per unionem secundum esse. Quidquid autem unitur multis se- esse. Quidquid autem unitur multis se- cundum esse, de necessitate multiplicatur cundum esse, de necessitate multiplicatur in illis, nec aliud potest intelligi. Intelle- in illis, nec aliud potest intelligi. Intelle- ctus secundum esse unitur multis. Ergo ctus secundum esse unitur multis. Ergo multiplicatur in illis non ergo unus est multiplicatur in illis non ergo unus est in omnibus, sed multiplicatur secundum in omnibus, sed multiplicatur secundum homines participantes intellectum: non homines participantes intellectum: non ergo unus est in omnibus, nec potest ergo unus est in omnibus, nec potest

esse. esse.

24. Vicesima quarta ratio etiam quo 24. Vicesima quarta ratio etiam quo rumdam antiquorum Philosophorum est, rumdam antiquorum Philosophorum est, et præcipue Platonis, fundata super hoc, et præcipue Platonis, fundata super hoc, quod in omni natura ubicumque plura quod in omni natura ubicumque plura sunt moventia ad unum, sive causantia, sunt moventia ad unum, sive causantia, causæ implexæ omnes quotquot sunt causæ implexæ omnes quotquot sunt movent in forma primæ: sicut patet in movent in forma primæ: sicut patet in digestione, ubi movet calor ignis, et ca- digestione, ubi movet calor ignis, et ca- lor animæ et nisi calor digestivus infor- lor animæ et nisi calor digestivus infor- maretur a calore animæ, ut dicit Aristo- maretur a calore animæ, ut dicit Aristo- teles in secundo de Anima contra Em- teles in secundo de Anima contra Em- pedoclem loquens, calor digestivus in- pedoclem loquens, calor digestivus in- cenderet omne quod digerit. Nunc autem cenderet omne quod digerit. Nunc autem quia informatur calore animæ, digestio- quia informatur calore animæ, digestio- nem terminat ad formam ossis, et ad nem terminat ad formam ossis, et ad formam carnis, et ad formam nervi, et formam carnis, et ad formam nervi, et aliarum partium similium quæ nutriun- aliarum partium similium quæ nutriun- tur in animato corpore. Ergo a simili in tur in animato corpore. Ergo a simili in generatione ubi embryones moventur ad generatione ubi embryones moventur ad generationem hominis, in quibus movens generationem hominis, in quibus movens vegetabilis, sensibilis, et rationalis gene- vegetabilis, sensibilis, et rationalis gene- rantis in virtute formativa non potest rantis in virtute formativa non potest esse, nisi vegetabilis et sensibilis mo- esse, nisi vegetabilis et sensibilis mo- veant in virtute rationalis, cujus poten- veant in virtute rationalis, cujus poten- tiæ sunt vegetabilis et sensibilis: aliter tiæ sunt vegetabilis et sensibilis: aliter enim, ut dicit Avicenna, non terminare- enim, ut dicit Avicenna, non terminare- tur generatio ad corpus organicum orga- tur generatio ad corpus organicum orga- nis rationalis animæ. Sed nihil separa- nis rationalis animæ. Sed nihil separa-

91 91

tum et universale unum in omnibus, sic tum et universale unum in omnibus, sic movet discrete et singulariter in uno. movet discrete et singulariter in uno. Intellectus ergo et ratio quæ sic movent Intellectus ergo et ratio quæ sic movent singulariter in uno, nec separata sunt, singulariter in uno, nec separata sunt, nec universaliter omnium, sed uniuscu- nec universaliter omnium, sed uniuscu- jusque propria, et multiplicata in illis jusque propria, et multiplicata in illis secundum esse et sic non unus intelle- secundum esse et sic non unus intelle- ctus est in omnibus vel in multis. Prop- ctus est in omnibus vel in multis. Prop- ter hanc rationem dixit Plato, quod ter hanc rationem dixit Plato, quod anima est ut sapiens homo, qui secun- anima est ut sapiens homo, qui secun- dum rationem ædificat sibi domum, et dum rationem ædificat sibi domum, et postea intrat ad inhabitandum. postea intrat ad inhabitandum.

25. Vicesima quinta ratio deducit ad 25. Vicesima quinta ratio deducit ad inconveniens: quia si detur, quod anima inconveniens: quia si detur, quod anima rationalis et intellectualis separata est rationalis et intellectualis separata est una in omnibus per esse, non conjuncta una in omnibus per esse, non conjuncta unicuique, sequitur quod anima rationa- unicuique, sequitur quod anima rationa- lis intellectualis non est anima: non lis intellectualis non est anima: non enim convenit ei ratio dicens quid est enim convenit ei ratio dicens quid est anima, vel dicens propter quid: talis anima, vel dicens propter quid: talis enim anima non erit perfectio sive ende- enim anima non erit perfectio sive ende- lechia corporis organici physici poten- lechia corporis organici physici poten- tiam vitæ habentis, nec erit principium tiam vitæ habentis, nec erit principium et causa hujusmodi vitæ in corpore or- et causa hujusmodi vitæ in corpore or- ganico physico et sic sequitur, quod ganico physico et sic sequitur, quod anima rationalis intellectualis non sit anima rationalis intellectualis non sit anima, quod falsum est, quia sic contra- anima, quod falsum est, quia sic contra- dictoria verificarentur de eodem. Falsum dictoria verificarentur de eodem. Falsum est ergo, quod unus intellectus separa- est ergo, quod unus intellectus separa- tus in omnibus sit et communis, sed po- tus in omnibus sit et communis, sed po- tius numerabitur in singulis qui parti- tius numerabitur in singulis qui parti- cipant ipsum. cipant ipsum.

26. Vicesima sexta ratio procedit con- 26. Vicesima sexta ratio procedit con- tra hoc quod dicunt, quod prima perfe- tra hoc quod dicunt, quod prima perfe- ctio hominis non est numerata numero ctio hominis non est numerata numero hominum, sed secunda: et hoc esse non hominum, sed secunda: et hoc esse non potest: secunda enim perfectio est sicut potest: secunda enim perfectio est sicut vigilia, et actus sicut operatio: et cujus vigilia, et actus sicut operatio: et cujus non est potentia, illius non est actus. Si non est potentia, illius non est actus. Si ergo actus sive operatio in quolibet di- ergo actus sive operatio in quolibet di- versa est et numerata, oportet quod po- versa est et numerata, oportet quod po- tentia secundum esse et substantiam tentia secundum esse et substantiam numerata sit in quolibet. Ergo non unus numerata sit in quolibet. Ergo non unus intellectus secundum esse et substantiam intellectus secundum esse et substantiam est in omnibus, sed multi, et tot quot est in omnibus, sed multi, et tot quot sunt intelligentes. sunt intelligentes.

27. Vicesima septima ratio fere proce- 27. Vicesima septima ratio fere proce- dit secundum idem: quia si, sicut illi di- dit secundum idem: quia si, sicut illi di- cunt, actu primo remanente communi, cunt, actu primo remanente communi,

92 92

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

actus secundus est proprius, eo quod in- actus secundus est proprius, eo quod in- telligere unius non est intelligere alte- telligere unius non est intelligere alte- rius, quæratur, utrum ille actus secun- rius, quæratur, utrum ille actus secun- dus primi actus operatio sit per se, vel dus primi actus operatio sit per se, vel per accidens. Constat, quod non per ac- per accidens. Constat, quod non per ac- cidens quia sicut lucis essentialis actus cidens quia sicut lucis essentialis actus est lucere, ita intellectualis naturæ essen- est lucere, ita intellectualis naturæ essen- tialis actus est intelligere: essentialis tialis actus est intelligere: essentialis autem actus numquam relinquit essen- autem actus numquam relinquit essen- tiam cujus est actus: ergo nec intelligere tiam cujus est actus: ergo nec intelligere potest esse aliquo modo, nisi ubi est in- potest esse aliquo modo, nisi ubi est in- tellectualis natura et intellectus. Si ergo tellectualis natura et intellectus. Si ergo concedant, quod intelligere numeratur concedant, quod intelligere numeratur secundum intelligentes, consequenter secundum intelligentes, consequenter concedere oportet, quod intellectualis concedere oportet, quod intellectualis natura et intellectus numeretur secun- natura et intellectus numeretur secun- dum omnes intelligentes. dum omnes intelligentes.

28. Vicesima octava ratio fundata est 28. Vicesima octava ratio fundata est super hoc, quod anima secundum esse super hoc, quod anima secundum esse et substantiam dicitur actus animati cor- et substantiam dicitur actus animati cor- poris, et est actus primus sicut somnus, poris, et est actus primus sicut somnus, a quo egreditur secundus qui est sicut vi- a quo egreditur secundus qui est sicut vi- gilia. Actus autem primus uniuscujusque gilia. Actus autem primus uniuscujusque rei perfectio ejus est ad esse, et numera- rei perfectio ejus est ad esse, et numera- tur numero illius cujus est propria per- tur numero illius cujus est propria per- fectio. Ergo anima rationalis quæ est fectio. Ergo anima rationalis quæ est primus actus hominis secundum esse, est primus actus hominis secundum esse, est in quolibet homine, et numeratur nu- in quolibet homine, et numeratur nu- mero eorum in quibus est, et sic multi mero eorum in quibus est, et sic multi intellectus erunt in multis, et non unus. intellectus erunt in multis, et non unus.

29. Vicesima nona ratio est, quod isti 29. Vicesima nona ratio est, quod isti dicunt contra omnem naturam: nulla dicunt contra omnem naturam: nulla enim ratio admittit, quod motor separa- enim ratio admittit, quod motor separa- tus et universalis et perpetuus moveat tus et universalis et perpetuus moveat mobile corruptibile et generabile. Et hoc mobile corruptibile et generabile. Et hoc patet per inductionem in omnibus moto- patet per inductionem in omnibus moto- ribus coeli et mobilibus, per omnes de- ribus coeli et mobilibus, per omnes de- monstrationes quas inducit Aristoteles in monstrationes quas inducit Aristoteles in VII et VIII Physicorum. Sed ratio et in- VII et VIII Physicorum. Sed ratio et in- tellectus humanus movet mobile corrup- tellectus humanus movet mobile corrup- tibile et generabile. Ergo secundum esse tibile et generabile. Ergo secundum esse non possunt esse separata et universalia, non possunt esse separata et universalia, sed conjuncta generabili et corruptibili, sed conjuncta generabili et corruptibili,

et numerata in illis. et numerata in illis.

30. Trigesima ratio est, quia secun- 30. Trigesima ratio est, quia secun- dum istos sequitur inconveniens, quod dum istos sequitur inconveniens, quod homo scilicet nihil operetur per intelle. homo scilicet nihil operetur per intelle. ctum, quod est contra hoc quod singuli ctum, quod est contra hoc quod singuli experiuntur in seipsis. Si enim intelle- experiuntur in seipsis. Si enim intelle-

ctus agens separatus sit, et similiter in- ctus agens separatus sit, et similiter in- tellectus possibilis, et intellectus agens tellectus possibilis, et intellectus agens a formis imaginationis quæ sunt in anima a formis imaginationis quæ sunt in anima abstrahat universale, quod etiam separa- abstrahat universale, quod etiam separa- tum est, et separatum secundum ratio- tum est, et separatum secundum ratio- nem separati nec secundum esse nec se- nem separati nec secundum esse nec se- cundum operationem sit conjunctum cundum operationem sit conjunctum animæ vel alicui parti animæ hominis, animæ vel alicui parti animæ hominis, sequitur, quod intellectus agens non agit sequitur, quod intellectus agens non agit in homine, nec intellectus possibilis re- in homine, nec intellectus possibilis re- cipit in homine hoc vel illud, nec in- cipit in homine hoc vel illud, nec in- tellectus formalis sive speculativus reci- tellectus formalis sive speculativus reci- pitur in homine hoc vel illo: et sequitur pitur in homine hoc vel illo: et sequitur ulterius, quod iste homo vel ille nihil agit ulterius, quod iste homo vel ille nihil agit per intellectum, nisi hoc idem agatur in per intellectum, nisi hoc idem agatur in omnibus cujus contrarium omnes expe- omnibus cujus contrarium omnes expe- rimur oportet ergo, quod singuli sin- rimur oportet ergo, quod singuli sin- gulos habeant intellectus. gulos habeant intellectus.

31. Trigesima prima ratio est, quod 31. Trigesima prima ratio est, quod secundum hoc quod isti dicunt, nullus secundum hoc quod isti dicunt, nullus hominum est in potentia sciens, nec hominum est in potentia sciens, nec umquam fiet in actu sciens per id enim umquam fiet in actu sciens per id enim quod separatum est a quolibet, nullus quod separatum est a quolibet, nullus est aliquid in potentia vel in actu: intelle- est aliquid in potentia vel in actu: intelle- ctus possibilis, qui potentia est omnia, ctus possibilis, qui potentia est omnia, separatus est a nobis, ut dicunt isti: et separatus est a nobis, ut dicunt isti: et quod separatum est a nobis, per hoc nec quod separatum est a nobis, per hoc nec in potentia scientes erimus, nec in actu: in potentia scientes erimus, nec in actu: ergo sequitur, quod nullus in particulari ergo sequitur, quod nullus in particulari est potentia sciens vel actu, quod est est potentia sciens vel actu, quod est contra commune omnium experimen- contra commune omnium experimen- tum. Falsum est ergo, quod intellectus tum. Falsum est ergo, quod intellectus secundum esse non sit in nobis: et si se- secundum esse non sit in nobis: et si se- cundum esse est in nobis, secundum esse cundum esse est in nobis, secundum esse numeratur in hominibus. numeratur in hominibus.

32. Trigesima secunda ratio est, quia 32. Trigesima secunda ratio est, quia secundum dictum istorum nullus est in- secundum dictum istorum nullus est in- tellectus adeptus adeptum enim per tellectus adeptus adeptum enim per suam rationem est conjunctum secun- suam rationem est conjunctum secun- dum esse isti autem ponunt, quod et dum esse isti autem ponunt, quod et intellectus possibilis separatus sit ab om- intellectus possibilis separatus sit ab om- nibus, et intellectus agens, et universale nibus, et intellectus agens, et universale quod agit intellectus agens in possibilem, quod agit intellectus agens in possibilem, sit etiam separatum et ubique et semper. sit etiam separatum et ubique et semper. Per hoc autem quod separatum est, Per hoc autem quod separatum est, nullus aliquid adipiscitur. Ergo num- nullus aliquid adipiscitur. Ergo num- quam aliquis homo habuit intellectum quam aliquis homo habuit intellectum adeptum, quod tamen est contra Aristo- adeptum, quod tamen est contra Aristo- telem et Democritum et Ptolemæum, qui telem et Democritum et Ptolemæum, qui

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77.

dicunt concorditer, quod Philosophus dicunt concorditer, quod Philosophus habet intellectum adeptum. Si autem hoc habet intellectum adeptum. Si autem hoc falsum est, tunc positio falsa ex qua se- falsum est, tunc positio falsa ex qua se- quitur, scilicet quod intellectus secundum quitur, scilicet quod intellectus secundum esse non sit conjunctus cuilibet : et si est esse non sit conjunctus cuilibet : et si est conjunctus cuilibet, numeratur secun- conjunctus cuilibet, numeratur secun- dum numerum eorum in quibus est. dum numerum eorum in quibus est.

33. Trigesima tertia ratio est, quod se- 33. Trigesima tertia ratio est, quod se- cundum hoc quod isti dicunt, anima in- cundum hoc quod isti dicunt, anima in- tellectualis nec ut actus primus, nec ut tellectualis nec ut actus primus, nec ut actus secundus conjungitur homini. actus secundus conjungitur homini. Quod non ut actus primus, pate:: po- Quod non ut actus primus, pate:: po- nunt enim intellectum possibilem esse nunt enim intellectum possibilem esse separatum et unum esse apud omnes: separatum et unum esse apud omnes: quod autem sic separatum cst, nulli quod autem sic separatum cst, nulli est conjunctum : et sic nlli con- est conjunctum : et sic nlli con- jungitur ut actus primus. Et quod non jungitur ut actus primus. Et quod non ut actus secundus, patet: universale ut actus secundus, patet: universale enim licet abstrahatur a formis imagi- enim licet abstrahatur a formis imagi- nationis, tamen non est in imagina- nationis, tamen non est in imagina- tione, quia sicut probat Avicenna, in tione, quia sicut probat Avicenna, in organo imaginationis nihil recipitur nisi organo imaginationis nihil recipitur nisi sub figura corporali. Ergo secundum sub figura corporali. Ergo secundum istos speculatio actualis secundum nihil istos speculatio actualis secundum nihil est conjuncta animæ: ergo per intelle- est conjuncta animæ: ergo per intelle- ctum non est homo, homo designatus in ctum non est homo, homo designatus in numero. Cum ergo hoc falsum sit, sicut numero. Cum ergo hoc falsum sit, sicut omnibus patet, patet quod intellectus omnibus patet, patet quod intellectus conjunctus est hominibus, et numeratur conjunctus est hominibus, et numeratur numero hominum. numero hominum.

34. Trigesima quarta ratio est, quod 34. Trigesima quarta ratio est, quod secundum istos anima moritur cum cor- secundum istos anima moritur cum cor- pore tota quia ex quo intellectus non pore tota quia ex quo intellectus non continuatur cum anima nisi per formas continuatur cum anima nisi per formas imaginationis, ut dicunt, cessante organo imaginationis, ut dicunt, cessante organo imaginationis, quod corruptibile est, ni- imaginationis, quod corruptibile est, ni- hil de intellectu manet in anima. Cum hil de intellectu manet in anima. Cum ergo intellectiva pars sola separabilis sit ergo intellectiva pars sola separabilis sit ut perpetuum a corruptibili, sequitur ut perpetuum a corruptibili, sequitur quod nihil manet de anima post mortem: quod nihil manet de anima post mortem: quod cum falsum sit, sequitur quod po- quod cum falsum sit, sequitur quod po- sitio illorum falsa est. sitio illorum falsa est.

35. Trigesima quinta ratio est, quod 35. Trigesima quinta ratio est, quod secundum istos sequitur, quod si pona- secundum istos sequitur, quod si pona- mus, quod omnes homines simul de- mus, quod omnes homines simul de- struantur, sequitur tunc, quod anima in- struantur, sequitur tunc, quod anima in- tellectualis manet separata ab omni ho- tellectualis manet separata ab omni ho- mine et sic motor qui secundum suam mine et sic motor qui secundum suam essentialem rationem motor est, nihil essentialem rationem motor est, nihil

93 93

movebit: ergo est frustra. Omnis autem movebit: ergo est frustra. Omnis autem Philosophus abhorret, quod aliquid sit Philosophus abhorret, quod aliquid sit frustra in natura: falsum est ergo quod frustra in natura: falsum est ergo quod dicunt ergo intellectiva pars animæ non dicunt ergo intellectiva pars animæ non est separata, sed numerata numero ho- est separata, sed numerata numero ho- minum. Ad hoc autem solum videtur minum. Ad hoc autem solum videtur respondere Averroes inter omnia quæ respondere Averroes inter omnia quæ sunt adducta. Et dicit, quod numquam sunt adducta. Et dicit, quod numquam cessaverunt, neque cessabunt homines cessaverunt, neque cessabunt homines esse, neque artes, neque philosophia : et esse, neque artes, neque philosophia : et si cessaverunt in una quarta propter si cessaverunt in una quarta propter motum astrorum, non cessaverunt in motum astrorum, non cessaverunt in alia, et sic semper fuerunt et erunt. Sed alia, et sic semper fuerunt et erunt. Sed quod hoc absurdum sit, statim patet quod hoc absurdum sit, statim patet etiam cuilibet parum scienti: quia quid- etiam cuilibet parum scienti: quia quid- quid sit de populatione terræ, positio est quid sit de populatione terræ, positio est possibilis, quod omnes homines uno mo- possibilis, quod omnes homines uno mo- mento destruantur, sicut factum est in mento destruantur, sicut factum est in cataclysmo. Dicit autem Aristoteles in cataclysmo. Dicit autem Aristoteles in Prioribus, quod falso et non possibili Prioribus, quod falso et non possibili posito, quod accidit est falsum et im- posito, quod accidit est falsum et im- possibile: ergo positio illorum est falsa possibile: ergo positio illorum est falsa et impossibilis. et impossibilis.

36. Trigesima sexta ratio est, quod se- 36. Trigesima sexta ratio est, quod se- cundum positionem istorum magna se- cundum positionem istorum magna se- queretur absurditas: sequitur enim, quod queretur absurditas: sequitur enim, quod substantia separata perpetua moveatur, substantia separata perpetua moveatur, patiatur et alteretur a corruptibili tem- patiatur et alteretur a corruptibili tem- porali. Dicunt enim, quod intellectus porali. Dicunt enim, quod intellectus possibilis imperfectus est et in potentia, possibilis imperfectus est et in potentia, et quod perficitur a formis imaginationis, et quod perficitur a formis imaginationis, quæ corruptibiles sunt. Quod quam ab- quæ corruptibiles sunt. Quod quam ab- surdum sit, scit omnis expertus in phi- surdum sit, scit omnis expertus in phi- losophia naturali. Perpetua enim et se- losophia naturali. Perpetua enim et se- parata agunt in temporalia, et non e parata agunt in temporalia, et non e converso : tamen istam absurditatem converso : tamen istam absurditatem dixit et scripsit Avenperthe in epistola dixit et scripsit Avenperthe in epistola quam vocavit de continuatione intelle- quam vocavit de continuatione intelle- ctus cum anima. Unde dixit, quod cum ctus cum anima. Unde dixit, quod cum dicitur, puer est in potentia sciens, no- dicitur, puer est in potentia sciens, no- tatur ibi triplex potentia. Una qua puer tatur ibi triplex potentia. Una qua puer in potentia est ad formas imaginationis. in potentia est ad formas imaginationis. Secunda qua formæ imaginationis in po- Secunda qua formæ imaginationis in po- tentia sunt ad lumen agentis, sicut colo- tentia sunt ad lumen agentis, sicut colo- res ad lumen solis. Tertia qua intellectus res ad lumen solis. Tertia qua intellectus possibilis in potentia est ad formas sepa- possibilis in potentia est ad formas sepa- ratas per lucem agentis. Quod quam im- ratas per lucem agentis. Quod quam im- possibile sit, omnis scit qui novit philo- possibile sit, omnis scit qui novit philo- sophiam. sophiam.

Solutio. Solutio.

94 94

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Et quia potius deficeret tempus, quam Et quia potius deficeret tempus, quam enumeratio impossibilium quæ sequun- enumeratio impossibilium quæ sequun- tur ad hunc errorem, ideo ista sufficiant. tur ad hunc errorem, ideo ista sufficiant. Ex his enim multa talia convinci pos- Ex his enim multa talia convinci pos- sunt etiam a parum sciente. sunt etiam a parum sciente.

Ad solutionem autem eorum quæ in- Ad solutionem autem eorum quæ in- ducunt, prænotandum est, quod anima ducunt, prænotandum est, quod anima rationalis sive intellectualis substantia rationalis sive intellectualis substantia est, quæ stat in esse et substantialitate est, quæ stat in esse et substantialitate per causam primam cujus est imago: et per causam primam cujus est imago: et ideo elevata est supra materiam, et non ideo elevata est supra materiam, et non immersa sub ipsa sicut forma naturalis. immersa sub ipsa sicut forma naturalis. Nec agitur a natura sicut anima vegeta- Nec agitur a natura sicut anima vegeta- bilis et sensibilis, sed potius agit in ip- bilis et sensibilis, sed potius agit in ip- sam naturam sicut substantia elevata sam naturam sicut substantia elevata super eam, et ordinans et regens et mo- super eam, et ordinans et regens et mo- vens eam. Et in quantum sic dupliciter vens eam. Et in quantum sic dupliciter considerata est, fluunt ab ea potentiæ du- considerata est, fluunt ab ea potentiæ du- plices. Secundum enim quod stat sub plices. Secundum enim quod stat sub luce intelligentiæ causæ primæ, sic fluit luce intelligentiæ causæ primæ, sic fluit ab ea intellectus agens, qui, sicut dicit ab ea intellectus agens, qui, sicut dicit Aristoteles in III de Anima, est ut lux. Aristoteles in III de Anima, est ut lux. Secundum autem quod se habet ut per- Secundum autem quod se habet ut per- fectio corporis, ut dicit Avicenna in VI fectio corporis, ut dicit Avicenna in VI de Naturalibus, talis dico corporis quod de Naturalibus, talis dico corporis quod inter omnia commixta et complexionata inter omnia commixta et complexionata magis recedit ab excellentia contrario- magis recedit ab excellentia contrario- rum et accedit plus ad æqualitatem coeli, rum et accedit plus ad æqualitatem coeli, sic fluit ab ea intellectus possibilis et sic fluit ab ea intellectus possibilis et ratio inquisitiva. Cum tamen comparatus ratio inquisitiva. Cum tamen comparatus fuerit intellectus agens luce sua ad possi- fuerit intellectus agens luce sua ad possi- bilem, in quem luce sua penetrat, tunc bilem, in quem luce sua penetrat, tunc efficitur intellectus formalis et adeptus. efficitur intellectus formalis et adeptus. Et quia omne possibile perfectum, specie Et quia omne possibile perfectum, specie agentis agit actionem propriam, propter agentis agit actionem propriam, propter hoc intellectus possibilis perfectus per hoc intellectus possibilis perfectus per lumen agentis efficitur speculativus. Et lumen agentis efficitur speculativus. Et ex illa parte est, quod intellectus huma- ex illa parte est, quod intellectus huma- nus conjungitur continuo et tempori per nus conjungitur continuo et tempori per inclinationem ad sensum. Secundum au- inclinationem ad sensum. Secundum au- tem quod anima substantia est quæ per- tem quod anima substantia est quæ per- fectio corporis talis est, ut dictum est, fectio corporis talis est, ut dictum est, quod scilicet ad æqualitatem cœli acce- quod scilicet ad æqualitatem cœli acce- dit, sic emanant ab ea vires sensibiles et dit, sic emanant ab ea vires sensibiles et sensuum exteriorum et sensuum interio- sensuum exteriorum et sensuum interio- rum. Secundum autem quod comparatur rum. Secundum autem quod comparatur

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia,

simpliciter ad corpus naturale ut actus simpliciter ad corpus naturale ut actus ejus, sic emanant ab ea virtutes natura- ejus, sic emanant ab ea virtutes natura- les, quæ omnes sunt vegetabilis animæ, les, quæ omnes sunt vegetabilis animæ, scilicet nutritiva, augmentativa, et gene- scilicet nutritiva, augmentativa, et gene- rativa. Et propter hoc illæ necessitati rativa. Et propter hoc illæ necessitati subsunt, et aguntur potius quam agant. subsunt, et aguntur potius quam agant. Et omnes hujusmodi vires secundum di- Et omnes hujusmodi vires secundum di- versum respectum manant ab una sub- versum respectum manant ab una sub- stantia, quæ dicitur anima rationalis. Et stantia, quæ dicitur anima rationalis. Et ideo dixerunt antiqui Philosophi, quod ideo dixerunt antiqui Philosophi, quod anima humana creata est in horizonte anima humana creata est in horizonte æternitatis et temporis. Et Hermes Tris- æternitatis et temporis. Et Hermes Tris- megistus dixit, quod inferius divinitatis megistus dixit, quod inferius divinitatis in luce intelligentiæ, in homine intelle. in luce intelligentiæ, in homine intelle. ctum animæ dat et lumen. Dicendum est ctum animæ dat et lumen. Dicendum est ergo, quod intellectus pro certo secun- ergo, quod intellectus pro certo secun- dum esse et substantiam dividitur et nu- dum esse et substantiam dividitur et nu- meratur in hominibus, et diversus est, meratur in hominibus, et diversus est, sicut optime probatur in rationibus con- sicut optime probatur in rationibus con- tra hunc errorem inductis. tra hunc errorem inductis.

AD ARGUMENTUM primum ergo dicen- AD ARGUMENTUM primum ergo dicen- dum, quod licet intelligentia ut intelli- dum, quod licet intelligentia ut intelli- gentia sit separata, tamen quod ex in- gentia sit separata, tamen quod ex in- telligentia manat in animam, et format telligentia manat in animam, et format eam ad imaginem intelligentiæ primæ, eam ad imaginem intelligentiæ primæ, ab anima non est separatum, sed in ani- ab anima non est separatum, sed in ani- ma est secundum esse et licet nullius ma est secundum esse et licet nullius corporis sit actus, tamen animæ est actus corporis sit actus, tamen animæ est actus perfectivus: et quia anima actus est perfectivus: et quia anima actus est physici corporis, propter hoc intellectus physici corporis, propter hoc intellectus et intellectuale est ultima differentia con- et intellectuale est ultima differentia con- stitutiva hominis in esse hominis, et stitutiva hominis in esse hominis, et sensitivum minimum, hoc est, potentiale sensitivum minimum, hoc est, potentiale tantum confert ad esse hominis. Et hoc tantum confert ad esse hominis. Et hoc est quod dicit Dionysius, quod minimum est quod dicit Dionysius, quod minimum secundum sensum quod est sensibile ad secundum sensum quod est sensibile ad esse hominis est. Et ibidem, hoc est, in esse hominis est. Et ibidem, hoc est, in Colesti hierarchia dicit Maximus in Colesti hierarchia dicit Maximus in commento sic : « Secundum sensum commento sic : « Secundum sensum minimum dicit differentiam sensibilis. minimum dicit differentiam sensibilis. Irrationalia enim ex toto sensus sunt, Irrationalia enim ex toto sensus sunt, per quem consistunt, cum sint non in- per quem consistunt, cum sint non in- telligentia. In nobis autem modicum est telligentia. In nobis autem modicum est sensibile non enim per illud consisti- sensibile non enim per illud consisti- mus, sed per intellectuale. Unde et post mus, sed per intellectuale. Unde et post mortem adhuc sumus animæ intellectua- mortem adhuc sumus animæ intellectua- les existentes. » Et ibidem alius com- les existentes. » Et ibidem alius com-

cap. 15, in commento. cap. 15, in commento.

Ad 1. Ad 1.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77, IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77,

95 95

Ad 2. Ad 2.

Ad S. Ad S.

mentator, Joannes scilicet Constantino. mentator, Joannes scilicet Constantino. politanus Episcopus, minimum homi- politanus Episcopus, minimum homi- nem secundum sensum ait, non tam- nem secundum sensum ait, non tam- quam aliis animantibus plures sensus quam aliis animantibus plures sensus habentibus, sed quia homo per sensuin habentibus, sed quia homo per sensuin non est homo, sed per intellectum. Et non est homo, sed per intellectum. Et ideo dicit Aristoteles in X primæ philo- ideo dicit Aristoteles in X primæ philo- sophiæ, quod delectatio quæ est in theo- sophiæ, quod delectatio quæ est in theo- rematibus, intellectus est, connaturalis rematibus, intellectus est, connaturalis homini et propria delectatio autem quæ homini et propria delectatio autem quæ est in sensu, ut dixit Plato, est quidem est in sensu, ut dixit Plato, est quidem connaturalis, sed non propria: quia non connaturalis, sed non propria: quia non convenit homini secundum id quod ho- convenit homini secundum id quod ho- minem in proprio esse constituit, hoc est, minem in proprio esse constituit, hoc est, secundum intellectum. secundum intellectum.

AD SECUNDAM viam dicendum, quod in AD SECUNDAM viam dicendum, quod in intellectu duo considerantur, esse scilicet intellectu duo considerantur, esse scilicet intellectus, et substantia. Et per esse intellectus, et substantia. Et per esse quod habet in anima sicut potentia in quod habet in anima sicut potentia in subjecto, necesse est, quod dividatur et subjecto, necesse est, quod dividatur et numeretur numero subjecti. Per substan- numeretur numero subjecti. Per substan- tiam autem dupliciter consideratur, scili- tiam autem dupliciter consideratur, scili- cet secundum id quod est, et secundum cet secundum id quod est, et secundum hoc iterum necesse est quod dividatur et hoc iterum necesse est quod dividatur et numeretur secundum ea in quibus est. numeretur secundum ea in quibus est. Consideratur etiam secundum virtutem Consideratur etiam secundum virtutem luminis intellectualis, quod semper egre- luminis intellectualis, quod semper egre- ditur ex ipso ad omnia intelligibilia, et ditur ex ipso ad omnia intelligibilia, et secundum hoc penetrat per omnia, ita secundum hoc penetrat per omnia, ita quod nihil ibi obstat longe et prope. Et quod nihil ibi obstat longe et prope. Et secundum hoc illud lumen necesse est secundum hoc illud lumen necesse est esse separatum, cum sicut visus egre- esse separatum, cum sicut visus egre- diens de oculo meo, non est idem visus diens de oculo meo, non est idem visus qui egreditur de oculo tuo, ita intelli- qui egreditur de oculo tuo, ita intelli- gentia egrediens ab intellectu unius, non gentia egrediens ab intellectu unius, non est intelligentia egrediens ab intellectu est intelligentia egrediens ab intellectu alterius. Et ideo dicit Aristoteles in alterius. Et ideo dicit Aristoteles in I Ethicorum, quod sicut visus in oculo, I Ethicorum, quod sicut visus in oculo, ita intellectus in anima. Unde Anaxago- ita intellectus in anima. Unde Anaxago- ras non intellexit, quod esset separatus ras non intellexit, quod esset separatus et immixtus, nisi in lumine cui nihil et immixtus, nisi in lumine cui nihil obstat, et quod per omnia penetrat: obstat, et quod per omnia penetrat: per esse tamen et substantiam voluit per esse tamen et substantiam voluit eum esse conjunctum animæ, et ani- eum esse conjunctum animæ, et ani- mam conjunctam corpori sicut perfectio- mam conjunctam corpori sicut perfectio- nem, et sic unum ad alterum numerari nem, et sic unum ad alterum numerari et distingui secundum esse et substan- et distingui secundum esse et substan- tiam. tiam.

tellectus non dicitur immaterialis, ideo tellectus non dicitur immaterialis, ideo quod nihil in se immateriale habeat: quod nihil in se immateriale habeat: hoc enim improbatur ab Aristotele in hoc enim improbatur ab Aristotele in III de Anima, ostendente, quod in anima III de Anima, ostendente, quod in anima est intellectus agens et intellectus possi- est intellectus agens et intellectus possi- bilis. Sed dicitur immaterialis, quia non bilis. Sed dicitur immaterialis, quia non est in materia corporali, nec actu organi est in materia corporali, nec actu organi corporalis et hoc sola est materia, scili- corporalis et hoc sola est materia, scili- cet corporalis, quæ de potentia exiens cet corporalis, quæ de potentia exiens per motum venit ad actum perfectum. per motum venit ad actum perfectum. Unde quod objicitur de motu, nihil est Unde quod objicitur de motu, nihil est ad propositum. Tamen possibilis exiens ad propositum. Tamen possibilis exiens de potentia ad actum alteratur altera- de potentia ad actum alteratur altera- tione quadam, et non simpliciter: et id tione quadam, et non simpliciter: et id quod est, habet pro subjecto, sed non quod est, habet pro subjecto, sed non est ex materia quæ subjecta sit motui et est ex materia quæ subjecta sit motui et mutationi, quæ sola vera materia est. mutationi, quæ sola vera materia est.

AD QUARTAM viam dicendum, quod AD QUARTAM viam dicendum, quod intellectus licet ex ratione intelligentiæ intellectus licet ex ratione intelligentiæ nihil determinet per quod distinguatur, nihil determinet per quod distinguatur, tamen ex se, hoc est, ex eo quod est hoc tamen ex se, hoc est, ex eo quod est hoc discretum secundum esse, habet unde discretum secundum esse, habet unde distinguatur et numeretur. distinguatur et numeretur.

AD QUINTAM viam dicendum, quod si AD QUINTAM viam dicendum, quod si bene intelligatur ratio illa, contra eos bene intelligatur ratio illa, contra eos est quia licet lux sit species omnium est quia licet lux sit species omnium colorum, tamen lux in isto colore acce- colorum, tamen lux in isto colore acce- pta non est lux in alio colore accepta. pta non est lux in alio colore accepta. Ita lux intelligentiæ in uno intelligibili Ita lux intelligentiæ in uno intelligibili non est eadem cum ea quæ est in alio in- non est eadem cum ea quæ est in alio in- telligibili: quia aliter eadem esset telligibili: quia aliter eadem esset species diversorum genere et specie: species diversorum genere et specie: quod esse non potest, cum secundum quod esse non potest, cum secundum esse quod habet in intelligibilibus, non esse quod habet in intelligibilibus, non numeratur intellectus, sed secundum numeratur intellectus, sed secundum esse quod habet in intelligentibus: in esse quod habet in intelligentibus: in illis enim est secundum esse naturæ, in illis enim est secundum esse naturæ, in intelligibilibus autem tantum secundum intelligibilibus autem tantum secundum virtutem sui luminis. virtutem sui luminis.

AD SEXTAM viam dicendum, quod in- AD SEXTAM viam dicendum, quod in- tellectus non est causa simplicitatis et tellectus non est causa simplicitatis et separationis, nisi per resolutionem. Et separationis, nisi per resolutionem. Et hoc modo maxime simplex est: sic hoc modo maxime simplex est: sic enim omnium formarum resolutio stat enim omnium formarum resolutio stat in ipso quia prima forma est exiens a in ipso quia prima forma est exiens a causa prima sed ex hoc non habetur, causa prima sed ex hoc non habetur, quod sit simplex secundum esse : est quod sit simplex secundum esse : est enim in eo diversum etiam secundum enim in eo diversum etiam secundum AD TERTIAM viam dicendum, quod in- Philosophos (ut dicit Avicenna in nono AD TERTIAM viam dicendum, quod in- Philosophos (ut dicit Avicenna in nono

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

Ad 9. Ad 9.

96 96

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

primæ philosophiæ) suum esse et quod primæ philosophiæ) suum esse et quod est, et per hoc numeratur et distinguitur est, et per hoc numeratur et distinguitur

ab aliis entibus. ab aliis entibus.

AD SEPTIMAM viam dicendum eodem AD SEPTIMAM viam dicendum eodem modo, quod intellectus quidem est spe- modo, quod intellectus quidem est spe- cies specierum intelligibilium, et locus cies specierum intelligibilium, et locus secundum virtutem luminis sui et diffu- secundum virtutem luminis sui et diffu- sionem, et per hoc non distinguitur: est sionem, et per hoc non distinguitur: est tamen etiam in se diversa habens quod tamen etiam in se diversa habens quod est et esse, et est ultima differentia con- est et esse, et est ultima differentia con- stitutiva hominis, et faciens hominem stitutiva hominis, et faciens hominem esse hominem, et sic (ut dicit Plato) non esse hominem, et sic (ut dicit Plato) non est nisi in anima, et (sicut dicit Avi- est nisi in anima, et (sicut dicit Avi- cenna) sic pendet ad lumen intelligentiæ cenna) sic pendet ad lumen intelligentiæ causæ primæ, et penes hoc distinguitur causæ primæ, et penes hoc distinguitur

et numeratur. et numeratur.

AD OCTAVAM viam dicendum, quod AD OCTAVAM viam dicendum, quod intellectus non est ubique et semper, nisi intellectus non est ubique et semper, nisi secundum virtutem luminis sui, et lumen secundum virtutem luminis sui, et lumen non est ipse secundum esse naturale, nec non est ipse secundum esse naturale, nec substantia ejus, sed actus ejus egrediens substantia ejus, sed actus ejus egrediens ex ipso. Sicut enim dicit Ambrosius, ex ipso. Sicut enim dicit Ambrosius, « Potestas luminis corporalis, est multi- « Potestas luminis corporalis, est multi- plicare se in radiis sine limite, sine nu- plicare se in radiis sine limite, sine nu- mero, sine mensura: est tamen distin- mero, sine mensura: est tamen distin- ctum et in numerum positum per esse ctum et in numerum positum per esse quod habet in luminari. » Ita multo quod habet in luminari. » Ita multo magis lumen spirituale intelligentiæ magis lumen spirituale intelligentiæ diffusivum est sui in omnia intelligibilia diffusivum est sui in omnia intelligibilia ubique et semper sine limite, sine men- ubique et semper sine limite, sine men- sura, sine numero, per extensionem sui sura, sine numero, per extensionem sui habet ad intelligibilia est tamen habet ad intelligibilia est tamen quam quam distinctum et numeratum per esse quod distinctum et numeratum per esse quod habet in intelligentibus. habet in intelligentibus.

AD NONAM viam dicendum, quod hoc AD NONAM viam dicendum, quod hoc quidem verum est, quod omnes illi qui quidem verum est, quod omnes illi qui dicebant unum intellectum esse in omni- dicebant unum intellectum esse in omni- bus animabus, dicebant intellectum et bus animabus, dicebant intellectum et præcipue agentem non esse partem ani- præcipue agentem non esse partem ani- mæ, sed extra animam, et per splendo- mæ, sed extra animam, et per splendo- rem et irradiationem intelligentiæ illu- rem et irradiationem intelligentiæ illu- strari animam, et sic fieri possibilem et strari animam, et sic fieri possibilem et receptibilem intelligibilium. Sed hoc jam receptibilem intelligibilium. Sed hoc jam improbatum est: quia sic ab intellectu improbatum est: quia sic ab intellectu non posset sumi ultima differentia con- non posset sumi ultima differentia con- stitutiva hominis. Et propter hoc dicit stitutiva hominis. Et propter hoc dicit Damascenus, quod anima non habet in- Damascenus, quod anima non habet in- tellectum extra se, sed intra se ut par- tellectum extra se, sed intra se ut par- tem sui purissimam. Similiter cum dici- tem sui purissimam. Similiter cum dici-

tur, quod universale est ubique et sem- tur, quod universale est ubique et sem- per, non intelligitur, quod sit extensum per, non intelligitur, quod sit extensum per omnem locum, quia hoc falsum est, per omnem locum, quia hoc falsum est, sed quod nullus locus et nullum tempus sed quod nullus locus et nullum tempus est in quo non sit actu et intellectu in est in quo non sit actu et intellectu in omni suo particulari. Et sic est in intel- omni suo particulari. Et sic est in intel- lectu secundum potestatem intellectus, lectu secundum potestatem intellectus, quæ potestas nihil aliud est, nisi quod quæ potestas nihil aliud est, nisi quod ipse intellectus absoluta potentia est a ipse intellectus absoluta potentia est a materia et appendiciis materiæ : et ideo materia et appendiciis materiæ : et ideo nihil recipit nisi sit sic absolutum. Sed nihil recipit nisi sit sic absolutum. Sed ex hoc non potest argui, quin secundum ex hoc non potest argui, quin secundum esse quod habet in intelligente, distin- esse quod habet in intelligente, distin- guatur et numeretur. guatur et numeretur.

AD DECIMAM viam dicendum, quod in AD DECIMAM viam dicendum, quod in rei veritate intellectus forma est imma- rei veritate intellectus forma est imma- terialis, non multiplicata per materiam, terialis, non multiplicata per materiam, et potentia non est in materia, nec per et potentia non est in materia, nec per motum educitur de ipsa: hoc enim est motum educitur de ipsa: hoc enim est proprium physicæ. Intellectualis autem proprium physicæ. Intellectualis autem natura data est ab opifice, irradiata lu- natura data est ab opifice, irradiata lu- mine intelligentiæ causæ primæ. Tamen mine intelligentiæ causæ primæ. Tamen duo habet in se, esse scilicet: et secun- duo habet in se, esse scilicet: et secun- dum hoc dependet ad causam primam, dum hoc dependet ad causam primam, quæ facit debere esse in omni eo quod quæ facit debere esse in omni eo quod est Habet etiam in se secundum id quod est Habet etiam in se secundum id quod est potentiam ad esse illud, secundum est potentiam ad esse illud, secundum quam dependet ad ens necesse, a quo quam dependet ad ens necesse, a quo accipit esse, et in quo radicatur esse sic- accipit esse, et in quo radicatur esse sic- ut in supposito: et illud non est unum ut in supposito: et illud non est unum in multis. Et ideo etiam esse efficitur in multis. Et ideo etiam esse efficitur multiplex et. numeratum multiplex et. numeratum in his quæ in his quæ sunt: et ideo etiam intellectus secundum sunt: et ideo etiam intellectus secundum esse et quod est, in numerum ponitur. esse et quod est, in numerum ponitur. In argumento autem fallacia consequen- In argumento autem fallacia consequen- tis est: procedit enim a propositione tis est: procedit enim a propositione

quæ quæ duas causas habet veritatis ad alte- duas causas habet veritatis ad alte- ram. Potest enim multiplicari forma nu- ram. Potest enim multiplicari forma nu- mero divisionis materiæ, et numero mero divisionis materiæ, et numero suppositorum sive ejus quod est : et suppositorum sive ejus quod est : et ipse procedit ac si non numeretur, nisi ipse procedit ac si non numeretur, nisi numero divisionis materiæ. numero divisionis materiæ.