72 72

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

2. Si forte aliquis dicat, quod anima 2. Si forte aliquis dicat, quod anima secundum se et per essentiam suam non secundum se et per essentiam suam non unitur corpori, sed manet separata, et in unitur corpori, sed manet separata, et in suis potentiis solis unitur corpori. Hoc suis potentiis solis unitur corpori. Hoc nullo modo esse potest, nec secundum nullo modo esse potest, nec secundum fidem, nec secundum philosophiam. Se- fidem, nec secundum philosophiam. Se- cundum fidem quia expresse dicit cundum fidem quia expresse dicit textus Genesis, 11, 7, quod inspiravit textus Genesis, 11, 7, quod inspiravit in faciem ejus spiraculum vitæ, et factus in faciem ejus spiraculum vitæ, et factus est homo in animam viventem. Et hoc est homo in animam viventem. Et hoc non esset verum, nisi anima secundum non esset verum, nisi anima secundum suum actum substantialem qui est vita, suum actum substantialem qui est vita, conjungeretur corpori. Secundum philo- conjungeretur corpori. Secundum philo- sophiam autem quia anima secundum sophiam autem quia anima secundum definitionem substantialem definitur ut definitionem substantialem definitur ut unibilis corpori ab Aristotele, et ab unibilis corpori ab Aristotele, et ab Avicenna, et ab omnibus Philosophis : Avicenna, et ab omnibus Philosophis : definitio enim quæ demonstratio est, definitio enim quæ demonstratio est, positione differens sola, et dicit quid et positione differens sola, et dicit quid et propter quid, hæc est secunda de anima, propter quid, hæc est secunda de anima, quod est principium et causa vitæ hujus, quod est principium et causa vitæ hujus, hoc est, corporis organici potentiam vi- hoc est, corporis organici potentiam vi- tæ habentis. Ergo anima per seipsam et tæ habentis. Ergo anima per seipsam et substantialiter unibilis est corpori: nec substantialiter unibilis est corpori: nec unitur secundum potentiam, nisi secun- unitur secundum potentiam, nisi secun- dum naturam prius uniatur secundum dum naturam prius uniatur secundum essentiam sicut perfectio perfectibili. essentiam sicut perfectio perfectibili.

3. Adhuc, Ista responsione data non 3. Adhuc, Ista responsione data non est soluta quæstio: dicit enim Aristote- est soluta quæstio: dicit enim Aristote- les in II de Anima, quia quod est in toto, les in II de Anima, quia quod est in toto, hoc est, in tota anima ad totum corpus, hoc est, in tota anima ad totum corpus, est in parte, hoc est, in potentia ad par- est in parte, hoc est, in potentia ad par- tem corporis, quæ est organum particu- tem corporis, quæ est organum particu- lare. Unde si oculus esset animal, visus lare. Unde si oculus esset animal, visus esset anima ejus. Unde de potentiis redit esset anima ejus. Unde de potentiis redit eadem quæstio, Utrum cum medio vel eadem quæstio, Utrum cum medio vel sine medio uniantur organis ? et rema- sine medio uniantur organis ? et rema- net eadem difficultas quæstionis. net eadem difficultas quæstionis.

Si forte dicat aliquis, sicut multi di Si forte dicat aliquis, sicut multi di xerunt, quod anima dupliciter unitur xerunt, quod anima dupliciter unitur corpori, ut perfectio scilicet, et ut motor. corpori, ut perfectio scilicet, et ut motor. Et ut perfectio unitur sine medio, ut Et ut perfectio unitur sine medio, ut motor autem unitur per medium. Hoc motor autem unitur per medium. Hoc directe erit contra philosophiam natura- directe erit contra philosophiam natura- lem quia in principio septimi Physico- lem quia in principio septimi Physico- rum demonstrat Aristoteles, quod inter rum demonstrat Aristoteles, quod inter motorem naturalem et id quod movetur motorem naturalem et id quod movetur ab ipso, nullum potest esse medium. Et ab ipso, nullum potest esse medium. Et si objicitur de lapide jacto, qui separatur si objicitur de lapide jacto, qui separatur

a jaciente, et tamen movetur ipse. Dicit, a jaciente, et tamen movetur ipse. Dicit, quod hoc non potest esse, nisi ubi pri- quod hoc non potest esse, nisi ubi pri- mum movens cum eo quod movet, aliud mum movens cum eo quod movet, aliud apprehendit in quo remanet vis primi apprehendit in quo remanet vis primi moventis, sicut cum lapide jacto impelli- moventis, sicut cum lapide jacto impelli- tur aer a primo jaciente. tur aer a primo jaciente.

4. Si propter hoc concedatur, quod 4. Si propter hoc concedatur, quod sine medio conjungitur. CONTRA: Opor- sine medio conjungitur. CONTRA: Opor- tet disponi corpus ad hoc ut anime- tet disponi corpus ad hoc ut anime- tur ergo ad minus dispositiones media tur ergo ad minus dispositiones media sunt inter unionem corporis et animæ. sunt inter unionem corporis et animæ.

5. Adhuc, Sicut dicit Commentator su- 5. Adhuc, Sicut dicit Commentator su- per XI primæ philosophiæ, oportet quod per XI primæ philosophiæ, oportet quod proportionetur virtus moventis virtuti proportionetur virtus moventis virtuti mobilis, quia aliter non movebit: sed mobilis, quia aliter non movebit: sed quidquid est per quod proportionatur vir- quidquid est per quod proportionatur vir- tur moventis virtuti mobilis, illud me- tur moventis virtuti mobilis, illud me- dium est cum igitur anima sit motor dium est cum igitur anima sit motor corporis, ut habitum est, oportet, quod corporis, ut habitum est, oportet, quod virtus animæ ad movendum, proportio- virtus animæ ad movendum, proportio- netur virtuti corporis ad hoc quod mo- netur virtuti corporis ad hoc quod mo- veatur et sic duæ proportiones erunt veatur et sic duæ proportiones erunt mediæ, animæ scilicet ut moveat, et cor- mediæ, animæ scilicet ut moveat, et cor- poris ut moveatur : et sic videtur, quod poris ut moveatur : et sic videtur, quod duobus mediis anima et corpus uniuntur. duobus mediis anima et corpus uniuntur.

6. Adhuc, Augustinus in auctoritate 6. Adhuc, Augustinus in auctoritate præinducta in præcedenti membro, dixit præinducta in præcedenti membro, dixit duo esse media unientia carnem et spi- duo esse media unientia carnem et spi- ritum, scilicet sensualitatem carnis, quæ ritum, scilicet sensualitatem carnis, quæ maxime ignis est, et phantasticum spiri- maxime ignis est, et phantasticum spiri- tum qui igneus vigor est: quibus me- tum qui igneus vigor est: quibus me- diantibus fit mira societas carnis et ani- diantibus fit mira societas carnis et ani- mæ, spiritus vitæ et limi terræ. mæ, spiritus vitæ et limi terræ.

ULTERIUS quæritur, Si sufficiunt ULTERIUS quæritur, Si sufficiunt unum medium, vel duo, vel exiguntur unum medium, vel duo, vel exiguntur plura ? plura ?

Anima enim rationalis est substantia Anima enim rationalis est substantia

incorporea, cognoscitiva, simplex, a incorporea, cognoscitiva, simplex, a corpore separabilis, et per duo media corpore separabilis, et per duo media respicit corpus, scilicet vegetabilem po- respicit corpus, scilicet vegetabilem po- tentiam, et sensibilem. Similiter corpus tentiam, et sensibilem. Similiter corpus ultima compositione est compositum : ultima compositione est compositum : est enim mixtum et complexionatum, est enim mixtum et complexionatum, ex organis diversis in figura compositum, ex organis diversis in figura compositum, et compositione et complexione se habet et compositione et complexione se habet ad animam ergo duo sunt media ex ad animam ergo duo sunt media ex parte corporis, et duo ex parte animæ, parte corporis, et duo ex parte animæ, quæ sunt quatuor. quæ sunt quatuor.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77.

SOLUTIO. Dicendum, quod duplex est SOLUTIO. Dicendum, quod duplex est medium. Unum scilicet in se alterans et medium. Unum scilicet in se alterans et uniens extrema, sicut est medium in uniens extrema, sicut est medium in mixto et in complexionato. Et tale me- mixto et in complexionato. Et tale me- dium non est uniens corpus et animam : dium non est uniens corpus et animam : quia licet corpus a suis qualitatibus sit quia licet corpus a suis qualitatibus sit alterabile, anima tamen a suis proprie- alterabile, anima tamen a suis proprie- tatibus essentialibus nullo modo altera- tatibus essentialibus nullo modo altera- tur. Et tale medium dicebat esse Plato tur. Et tale medium dicebat esse Plato in omnibus quæ uniuntur ad invicem, ut in omnibus quæ uniuntur ad invicem, ut dicit Cregorius Nyssenus in libro de dicit Cregorius Nyssenus in libro de Homine. Est etiam medium congruen- Homine. Est etiam medium congruen- tiæ quod facit congruere sibi extrema tiæ quod facit congruere sibi extrema ad invicem et tale medium necesse est ad invicem et tale medium necesse est esse duplex : unum quod faciat con- esse duplex : unum quod faciat con- gruere unum extremum, et alterum quod gruere unum extremum, et alterum quod faciat congruere alterum. Et tale me- faciat congruere alterum. Et tale me- dium satis bene ponitur in libro de dium satis bene ponitur in libro de Spiritu et anima, scilicet quod summum Spiritu et anima, scilicet quod summum carnis et imum animæ conveniunt. Et carnis et imum animæ conveniunt. Et summum carnis dicit esse sensualitatem, summum carnis dicit esse sensualitatem, non illam quæ est pars animæ sensibi- non illam quæ est pars animæ sensibi- lis, sed illam quæ est sensualitas, quam lis, sed illam quæ est sensualitas, quam anima influit corpori organico, ut per anima influit corpori organico, ut per illam sicut instrumentum receptibilis sit illam sicut instrumentum receptibilis sit sensibilium specierum sine materia, sensibilium specierum sine materia, præsente tamen materia sensibilis. Et præsente tamen materia sensibilis. Et hanc dicit esse ignem : quia id quod laxat hanc dicit esse ignem : quia id quod laxat organa ad sensibilium receptionem, calor organa ad sensibilium receptionem, calor naturalis est qui habet proprietatem ignis. naturalis est qui habet proprietatem ignis. Similiter cum dicit, quod medium est ex Similiter cum dicit, quod medium est ex parte animæ phantasticus spiritus, qui parte animæ phantasticus spiritus, qui convenit sensualitati, non debet intelligi convenit sensualitati, non debet intelligi de spiritu qui sit spiritualis substantia et de spiritu qui sit spiritualis substantia et anima vel pars ejus, sed de spiritu qui anima vel pars ejus, sed de spiritu qui defert formas sensibiles ab organis sen- defert formas sensibiles ab organis sen- suum ad animam, quem probat Avicenna suum ad animam, quem probat Avicenna esse corporeum eo quod in omnibus esse corporeum eo quod in omnibus organis potentiarum animæ sensibilis organis potentiarum animæ sensibilis interioribus et exterioribus nihil recipitur, interioribus et exterioribus nihil recipitur, nisi sub figura corporali, nec in somno, nisi sub figura corporali, nec in somno, nec in vigilia nihil enim recipiunt po- nec in vigilia nihil enim recipiunt po- tentiæ animæ sensibilis, nisi vel sensi- tentiæ animæ sensibilis, nisi vel sensi- bile, vel cum sensibili: sensibile, sicut bile, vel cum sensibili: sensibile, sicut sensus exteriores: cum sensibili, sicut sensus exteriores: cum sensibili, sicut æstimativa, quæ accipit nocivum et æstimativa, quæ accipit nocivum et conveniens, sed non nisi cum sensibili, conveniens, sed non nisi cum sensibili,

1 S. GREGORIUS NYSSENUS, Lib. de Homine, 1 S. GREGORIUS NYSSENUS, Lib. de Homine,

73 73

ut ovis videns lupum, æstimat inimicum ut ovis videns lupum, æstimat inimicum et nocivum et fugit: videns canem ar- et nocivum et fugit: videns canem ar- centem lupum, æstimat amicum et accedit centem lupum, æstimat amicum et accedit ad ipsum. Hic etiam spiritus in libro de ad ipsum. Hic etiam spiritus in libro de Spiritu et anima dicitur vigor igneus : Spiritu et anima dicitur vigor igneus : quia igneo vigore, qui calor naturalis est quia igneo vigore, qui calor naturalis est (qui proprietatem habet ignis, ut dicit (qui proprietatem habet ignis, ut dicit Aristoteles, eo quod congregat homoge- Aristoteles, eo quod congregat homoge- nia, et segregat heterogenia, quod pro- nia, et segregat heterogenia, quod pro- prium ignis est) laxat et penetrat organa prium ignis est) laxat et penetrat organa et media sensuum, et defert in ea et ab et media sensuum, et defert in ea et ab eis in animam formas sensibiles. Hoc eis in animam formas sensibiles. Hoc igitur modo accipiendo medium faciens igitur modo accipiendo medium faciens sibi congruere extrema, anima per me- sibi congruere extrema, anima per me- dium unitur corpori, et aliter non. dium unitur corpori, et aliter non.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod hæc AD PRIMUM ergo dicendum, quod hæc ratio procedit de medio quod participa- ratio procedit de medio quod participa- tione extremorum est medium, sicut tione extremorum est medium, sicut jam patuit : sed tale medium non est jam patuit : sed tale medium non est inter corpus et animam, sed medium inter corpus et animam, sed medium congruentiæ, ut dictum est, quod facit congruentiæ, ut dictum est, quod facit congruere corpus animæ et animam cor- congruere corpus animæ et animam cor- pori. pori.

AD ALIUD dicendum, quod medium AD ALIUD dicendum, quod medium per congruentiam conjunctius est animæ per congruentiam conjunctius est animæ quam corpori, sed ad unionem con- quam corpori, sed ad unionem con- gruentius est corpus animæ quam me- gruentius est corpus animæ quam me- dium. Unde in argumento illo est fallacia dium. Unde in argumento illo est fallacia æquivocationis: quia diversa ratione dici- æquivocationis: quia diversa ratione dici- tur conjunctum medium extremo, et extre- tur conjunctum medium extremo, et extre- mum extremo. Extremum enim conjun- mum extremo. Extremum enim conjun- ctum est extremo ut perfectio perfecti- ctum est extremo ut perfectio perfecti- bili: medium autem conjungitur extre- bili: medium autem conjungitur extre- mo ut instrumentum motori: quæ con- mo ut instrumentum motori: quæ con- junctio non facit animal nec animatum, junctio non facit animal nec animatum, sed facit instrumentum in virtute mo- sed facit instrumentum in virtute mo- toris movens et adaptans sive disponens toris movens et adaptans sive disponens ad hoc quod corpus quod animabile ad hoc quod corpus quod animabile est, animæ conveniat ad vitæ opera- est, animæ conveniat ad vitæ opera- tiones et passiones, in quibus (ut supra tiones et passiones, in quibus (ut supra dictum est) anima est ut principans, et dictum est) anima est ut principans, et corpus ut subjectum : in omni enim corpus ut subjectum : in omni enim communicatione principans et subjectum communicatione principans et subjectum communicant in uno, quod utriusque est communicant in uno, quod utriusque est sub diversa ratione, ut dicit Aristoteles sub diversa ratione, ut dicit Aristoteles in I Politicorum. in I Politicorum.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

AD ALIUD dicendum, quod hoc pro- Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod hoc pro- Ad 3.

cap. 3. cap. 3.

74 74

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cedit nec inter corpus et animam est cedit nec inter corpus et animam est medium, secundum quod anima est ut medium, secundum quod anima est ut forma, et corpus ut materia, sed (ut forma, et corpus ut materia, sed (ut dictum est) secundum quod uniuntur dictum est) secundum quod uniuntur in communicatione operum vitæ et in communicatione operum vitæ et passionum, in qua anima est ut princi- passionum, in qua anima est ut princi- pans, et corpus ut subjectum, anima pans, et corpus ut subjectum, anima utitur medio, spiritu scilicet et calore utitur medio, spiritu scilicet et calore vivifico, quibus aptatur corpus ad com- vivifico, quibus aptatur corpus ad com- municationem animæ in operibus et municationem animæ in operibus et passionibus vitæ, ut dictum est. passionibus vitæ, ut dictum est. Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod hæc est Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod hæc est falsa, quod anima vegetabilis et corpus falsa, quod anima vegetabilis et corpus quod vegetat, secundum quod referun- quod vegetat, secundum quod referun- tur ad eamdem communicationem ope- tur ad eamdem communicationem ope- rum vitæ et passionum, non utantur rum vitæ et passionum, non utantur medio utuntur enim medio, spiritu medio utuntur enim medio, spiritu scilicet et calore, quibus communicant scilicet et calore, quibus communicant in operibus vitæ, quæ sunt nutrire, au- in operibus vitæ, quæ sunt nutrire, au- gere, generare frondes et flores et fru- gere, generare frondes et flores et fru- ctus. Et sic etiam medium est animæ ctus. Et sic etiam medium est animæ sensibilis cum suo corpore, et rationalis sensibilis cum suo corpore, et rationalis animæ cum suo. animæ cum suo.

Ad object. 1. Ad object. 1.

Ad object. 2. Ad object. 2.

AD ID quod in contrarium objicitur, AD ID quod in contrarium objicitur, dicendum quod satis rationabile est di- dicendum quod satis rationabile est di- ctum Platonis et ideo non in unione ctum Platonis et ideo non in unione animæ ad corpus sicut perfectio unitur animæ ad corpus sicut perfectio unitur perfectibili, sed in unione prout corpus perfectibili, sed in unione prout corpus et anima referuntur ad unam communi- et anima referuntur ad unam communi- cationem operum vitæ et passionum, cationem operum vitæ et passionum, rationabile est esse duo media, ut di- rationabile est esse duo media, ut di- ctum est, scilicet sensualitatem carnis, ctum est, scilicet sensualitatem carnis, et spiritum vivificum, quo anima influit et spiritum vivificum, quo anima influit sensum et motum corpori, qui secun- sensum et motum corpori, qui secun- dum principalia membra corporis, hepar dum principalia membra corporis, hepar scilicet, cor, et cerebrum, distribuitur in scilicet, cor, et cerebrum, distribuitur in spiritum naturalem, vitalem, et anima- spiritum naturalem, vitalem, et anima- lem. Animalis enim oritur a cerebro, lem. Animalis enim oritur a cerebro, vitalis a corde, naturalis ab hepate. vitalis a corde, naturalis ab hepate.

AD ALIUD dicendum, quod illa solutio AD ALIUD dicendum, quod illa solutio nulla est et rationabiliter improbata. nulla est et rationabiliter improbata. Adobject. 3. AD ALIUD dicendum, quod motor du- Adobject. 3. AD ALIUD dicendum, quod motor du-

plex est, scilicet separatus, ut nauta na- plex est, scilicet separatus, ut nauta na- vis et conjunctus, sicut anima corporis, vis et conjunctus, sicut anima corporis, et intelligentia coli. Et anima est motor et intelligentia coli. Et anima est motor convenientiam habens cum utroque convenientiam habens cum utroque modo motoris: est enim separata per modo motoris: est enim separata per substantiam, præcipue rationalis, et substantiam, præcipue rationalis, et conjuncta, prout est perfectio corporis : conjuncta, prout est perfectio corporis :

et ideo ut est separata, conjuncta corpori et ideo ut est separata, conjuncta corpori per communicationem operum, utitur per communicationem operum, utitur medio congruentiæ, ut dictum, est: sed medio congruentiæ, ut dictum, est: sed ut conjuncta perfecto perfectibili, nullo ut conjuncta perfecto perfectibili, nullo utitur mediosed (ut dicit Gregorius utitur mediosed (ut dicit Gregorius Nyssenus) ubique per seipsam penetrat Nyssenus) ubique per seipsam penetrat in corpus sine confusione sui cum cor- in corpus sine confusione sui cum cor- pore et corpus nusquam penetrat in pore et corpus nusquam penetrat in ipsam, quia ipsa est continens, et corpus ipsam, quia ipsa est continens, et corpus

contentum. contentum.

4, 5 et 6. 4, 5 et 6.

AD TRIA quæ contra objiciuntur, et Ad object, AD TRIA quæ contra objiciuntur, et Ad object, probant medium esse inter animam et probant medium esse inter animam et corpus, dicendum quod illa procedunt corpus, dicendum quod illa procedunt rationabiliter, sed non probant esse me- rationabiliter, sed non probant esse me- dia nisi congruentiæ, ut dictum est. dia nisi congruentiæ, ut dictum est.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst dum quod quatuor et duo possunt dici dum quod quatuor et duo possunt dici media diversis rationibus, ut objectum media diversis rationibus, ut objectum est. Quæcumque enim adaptant unum est. Quæcumque enim adaptant unum ad alterum per congruentiam communi- ad alterum per congruentiam communi- cationis in operibus vitæ et passionibus, cationis in operibus vitæ et passionibus, illa possunt dici media : et illa uno illa possunt dici media : et illa uno modo sunt duo, sensualitas ex parte modo sunt duo, sensualitas ex parte corporis, et phantasticus spiritus ex corporis, et phantasticus spiritus ex parte animæ, ut dictum est in libro de parte animæ, ut dictum est in libro de Spiritu et anima. Alio modo quatuor, Spiritu et anima. Alio modo quatuor, duo scilicet ex parte animæ rationalis duo scilicet ex parte animæ rationalis vegetabile et sensibile, quibus conjun- vegetabile et sensibile, quibus conjun- gitur corpori, quæ tamen sunt in ipsa gitur corpori, quæ tamen sunt in ipsa substantia animæ rationalis ut potentiæ, substantia animæ rationalis ut potentiæ, sicut trigonum in tetragono, sicut in sicut trigonum in tetragono, sicut in præhabitis determinatum est. Et duo ex præhabitis determinatum est. Et duo ex parte corporis, scilicet sensualis calor, parte corporis, scilicet sensualis calor, et spiritus qui vehiculum virtutis est, et spiritus qui vehiculum virtutis est, et movetur in corpore, ut dicitur in et movetur in corpore, ut dicitur in libro de Differentia spiritus et animæ, libro de Differentia spiritus et animæ, sicut luminaria in mundo: quia sicut sicut luminaria in mundo: quia sicut lumina stellarum ubique penetrant in lumina stellarum ubique penetrant in mundum, ut virtutes coelestes omnibus mundum, ut virtutes coelestes omnibus partibus mundi invehant, ita spiritus partibus mundi invehant, ita spiritus vitalis et calor ubique penetrant per vitalis et calor ubique penetrant per corpus, ut omnibus partibus ejus inve- corpus, ut omnibus partibus ejus inve- hant virtutes ad opera vitæ et pas- hant virtutes ad opera vitæ et pas-

siones. siones.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77.

75 75

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum una sola anima intellectualis Utrum una sola anima intellectualis sil in omnibus corporibus vel mul- sil in omnibus corporibus vel mul- tæ, ita quod singulæ in singulis cor- tæ, ita quod singulæ in singulis cor- poribus ? poribus ?

TERTIO quæritur, Utrum una sola ani- TERTIO quæritur, Utrum una sola ani- ma intellectualis sit in omnibus corpo- ma intellectualis sit in omnibus corpo- ribus, vel multæ, ita quod singulæ in ribus, vel multæ, ita quod singulæ in singulis corporibus? singulis corporibus?

Dixerunt enim quidam Arabes, sicut Dixerunt enim quidam Arabes, sicut et Averroes, et quidam alii, quod unus et Averroes, et quidam alii, quod unus numero intellectus est in omnibus ani- numero intellectus est in omnibus ani- mabus et in omnibus hominibus. mabus et in omnibus hominibus.

Et hic error in tantum invaluit, quod Et hic error in tantum invaluit, quod plures habet defensores, et habet tres plures habet defensores, et habet tres partes, scilicet quod unus numero in- partes, scilicet quod unus numero in- tellectus sit in omnibus animabus huma- tellectus sit in omnibus animabus huma- nis, una numero intellectualis anima nis, una numero intellectualis anima in omnibus corporibus humanis, et quod in omnibus corporibus humanis, et quod post mortem in resolutione corporis et post mortem in resolutione corporis et animæ manet resolutum unum et idem animæ manet resolutum unum et idem numero. Qui error periculosus est nimis : numero. Qui error periculosus est nimis : et contra hunc errorem jam quidem et contra hunc errorem jam quidem disputavi cum essem in curia. Et quia disputavi cum essem in curia. Et quia defensores hujus hæresis dicunt, quod defensores hujus hæresis dicunt, quod secundum philosophiam est, licet fides secundum philosophiam est, licet fides Catholica aliud ponat secundum theolo- Catholica aliud ponat secundum theolo- giam, propter hoc ostendere oportet giam, propter hoc ostendere oportet qualiter hic error muniat se secundum qualiter hic error muniat se secundum philosophiam, et qualiter secundum phi- philosophiam, et qualiter secundum phi- losophiam destruatur, et qualiter eorum losophiam destruatur, et qualiter eorum rationibus respondeatur. rationibus respondeatur.

1. Prima igitur ratio quam pro se 1. Prima igitur ratio quam pro se inducere possunt, est hæc : Unus effe- inducere possunt, est hæc : Unus effe- ctus est causæ indifferentis secundum ctus est causæ indifferentis secundum essentiam, quamvis forte differat secun- essentiam, quamvis forte differat secun- dum modum suscipientis, et non se- dum modum suscipientis, et non se- cundum naturam ejus quod efficitur. cundum naturam ejus quod efficitur.

1 Cf. Lib. de Unitate intellectus contra Aver- 1 Cf. Lib. de Unitate intellectus contra Aver- roem inter opp. B. Alberti. Cf. etiam IIam Part. roem inter opp. B. Alberti. Cf. etiam IIam Part. Summæ de Creaturis, Tract. I, Quæst 2, Art. 5, Summæ de Creaturis, Tract. I, Quæst 2, Art. 5,

Est autem una causa prima essentialis : Est autem una causa prima essentialis : forma autem est effectus per hoc quod forma autem est effectus per hoc quod a non esse ad esse procedit, et est quid- a non esse ad esse procedit, et est quid- dam quod est in anima et in materia, dam quod est in anima et in materia, differens tantum secundum esse susci- differens tantum secundum esse susci- pientium. Dicit autem Aristoteles, quod pientium. Dicit autem Aristoteles, quod omnes causæ ad primam causam resol- omnes causæ ad primam causam resol- vuntur. Et dicit Avicenna et Avicebron vuntur. Et dicit Avicenna et Avicebron in libro Fontis vitæ, quod prima forma in libro Fontis vitæ, quod prima forma est intelligentia, quæ, sicut dicit Avicen- est intelligentia, quæ, sicut dicit Avicen- na, dat omnes formas ex seipsa. Omnis na, dat omnes formas ex seipsa. Omnis ergo forma data, est lumen quoddam ergo forma data, est lumen quoddam intelligentiæ. Videtur ergo, quod intelli- intelligentiæ. Videtur ergo, quod intelli- gentia per esse non divisa eorum in gentia per esse non divisa eorum in quibus est, non distinguitur, nec dividi- quibus est, non distinguitur, nec dividi- tur ergo videtur, quod una numero tur ergo videtur, quod una numero est in omnibus in quibus est. Quod au- est in omnibus in quibus est. Quod au- tem per esse non dividatur, probant : tem per esse non dividatur, probant : quia separata manet in omnibus, in quia separata manet in omnibus, in quibus est, a motu et materia: eo quod quibus est, a motu et materia: eo quod intellectus nullius corporis est actus, intellectus nullius corporis est actus, ut dicit Aristoteles in III de Anima. ut dicit Aristoteles in III de Anima. Manet igitur intellectualis anima in om- Manet igitur intellectualis anima in om- nibus, in quibus est intellectus, in sim- nibus, in quibus est intellectus, in sim- plici lumine causæ primæ indistinctus : plici lumine causæ primæ indistinctus : et sic unus numero intellectus est et sic unus numero intellectus est in omnibus intellectualem naturam ha- in omnibus intellectualem naturam ha- bentibus. bentibus.

2. Secunda ratio eorum est, quod 2. Secunda ratio eorum est, quod sicut dicit Aristoteles in V primæ phi- sicut dicit Aristoteles in V primæ phi- losophiæ, quod omne quod distinguitur losophiæ, quod omne quod distinguitur et dividitur, aut distinguitur per for- et dividitur, aut distinguitur per for- mam, aut per quantitatem sive mate- mam, aut per quantitatem sive mate- riam. Si ergo intellectus unius animæ riam. Si ergo intellectus unius animæ distinguitur ab intellectu alterius, aut distinguitur ab intellectu alterius, aut distinguitur per formam, aut per mate- distinguitur per formam, aut per mate- riam. Non per formam : quia quorum riam. Non per formam : quia quorum est convenientia in forma, in forma illa est convenientia in forma, in forma illa non differunt: constat autem, quod om- non differunt: constat autem, quod om- nes intellectus conveniunt in forma in- nes intellectus conveniunt in forma in- tellectualitatis. Nec per materiam di- tellectualitatis. Nec per materiam di- stinguitur: quia aut distingueretur in stinguitur: quia aut distingueretur in materia in qua est, aut per materiam ex materia in qua est, aut per materiam ex qua est. Non ex qua est: quia non est qua est. Non ex qua est: quia non est ex aliqua materia, nec spirituali, nec ex aliqua materia, nec spirituali, nec

et Quæst. 3, Art. 2. Tom. XXXV hujusce novæ et Quæst. 3, Art. 2. Tom. XXXV hujusce novæ editionis. editionis.

76 76

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

corporali: quia probatum est in III de corporali: quia probatum est in III de Anima, quod dicit Anaxagoras, quod Anima, quod dicit Anaxagoras, quod intellectus solus est simplex et immix- intellectus solus est simplex et immix- tus, nulli nihil habens commune. Et tus, nulli nihil habens commune. Et ratio sua est, quia nihil est receptibile ratio sua est, quia nihil est receptibile omnium et potentia omnia, nisi id quod omnium et potentia omnia, nisi id quod nulli nihil habet commune: sicut recep- nulli nihil habet commune: sicut recep- tibile soni, non est nisi absonum : et tibile soni, non est nisi absonum : et receptibile saporum, non est nisi insipi- receptibile saporum, non est nisi insipi- dum. Sed intellectus possibilis est om- dum. Sed intellectus possibilis est om- nium receptibilis secundum rationem. nium receptibilis secundum rationem. Ergo nihil habet commune cum aliquo : Ergo nihil habet commune cum aliquo : distinctus ergo manet ab omnibus, et distinctus ergo manet ab omnibus, et indistinctus in seipso. Quod autem in- indistinctus in seipso. Quod autem in- distinctum est in seipso, idem est in distinctum est in seipso, idem est in omnibus in quibus est : ergo intellectus omnibus in quibus est : ergo intellectus unus et idem est in omnibus in quibus unus et idem est in omnibus in quibus est unus ergo in omnibus hominibus. est unus ergo in omnibus hominibus. Si forte aliquis dicat per materiam in Si forte aliquis dicat per materiam in qua est, non ex qua est: hoc esse non qua est, non ex qua est: hoc esse non potest. Dicit enim Plato in Timæo, potest. Dicit enim Plato in Timæo, quod intellectus esse non potest nisi quod intellectus esse non potest nisi in anima: anima autem non est in in anima: anima autem non est in aliquo nisi sicut in organo: intellectus aliquo nisi sicut in organo: intellectus ergo esset in organo. Et hoc stare non ergo esset in organo. Et hoc stare non potest quia si esset in organo, non potest quia si esset in organo, non reciperet aliquid nisi quod esset de na- reciperet aliquid nisi quod esset de na- tura illius organi: sicut nec visus ali- tura illius organi: sicut nec visus ali- quid recipit, nisi quod est de natura quid recipit, nisi quod est de natura actus perspicui: eo quod visus fundatus actus perspicui: eo quod visus fundatus est in organo quod est de natura per- est in organo quod est de natura per- spicui. Hoc autem falsum est: quia in- spicui. Hoc autem falsum est: quia in- tellectus possibilis est potentia omnia, tellectus possibilis est potentia omnia, ut dicit Philosophus, sicut tabula rasa ut dicit Philosophus, sicut tabula rasa potentia est omnis pictura: ergo videtur potentia est omnis pictura: ergo videtur cum non distinguatur per materiam ex cum non distinguatur per materiam ex qua, vel in qua, quod idem sit apud qua, vel in qua, quod idem sit apud omnes indistinctus et indivisus per nu- omnes indistinctus et indivisus per nu-

merum. merum.

3. Tertia ratio est, quam inducunt 3. Tertia ratio est, quam inducunt ad hoc, quod intellectus non distinguatur ad hoc, quod intellectus non distinguatur nec per materiam ex qua, nec per ma- nec per materiam ex qua, nec per ma- teriam in qua. Dicunt enim, quod et teriam in qua. Dicunt enim, quod et verum est, quod quidquid est in poten- verum est, quod quidquid est in poten- tia materiali ad aliquid in quo est sicut tia materiali ad aliquid in quo est sicut in actu perfecto, non venit ad illud in actu perfecto, non venit ad illud nisi mediante actu imperfecto, qui est nisi mediante actu imperfecto, qui est

III de Anima, Tract. III, cap. 5. III de Anima, Tract. III, cap. 5.

motus, sicut patet per inductionem in motus, sicut patet per inductionem in omnibus. In cœlo enim quod est in omnibus. In cœlo enim quod est in potentia ad ubi secundum materiam potentia ad ubi secundum materiam quantitatis, est motus localis quo reno- quantitatis, est motus localis quo reno- vatur secundum ubi. In generabilibus vatur secundum ubi. In generabilibus et corruptibilibus est materia, quæ est et corruptibilibus est materia, quæ est potentia ad formam, quam non accipit potentia ad formam, quam non accipit nisi motu alterationis et generationis. nisi motu alterationis et generationis. Intellectus autem penitus immobilis est Intellectus autem penitus immobilis est secundum substantiam. Ergo per nihil secundum substantiam. Ergo per nihil in quo possit esse, vel ex quo possit in quo possit esse, vel ex quo possit esse, potest distingui vel numerari: et esse, potest distingui vel numerari: et quod per nihil distingui potest vel nu- quod per nihil distingui potest vel nu- merari, idem manet in omnibus intel- merari, idem manet in omnibus intel- lectus ergo idem est, non cadens in lectus ergo idem est, non cadens in numerum, et manet in omnibus. numerum, et manet in omnibus.

4. Quartam inducunt, quod quidquid 4. Quartam inducunt, quod quidquid ex se nec definit nec determinat aliquid ex se nec definit nec determinat aliquid per quod distinguatur et in numerum per quod distinguatur et in numerum ponatur, remanet idem ubique et sem- ponatur, remanet idem ubique et sem- per intellectus ex se nihil definit nec per intellectus ex se nihil definit nec determinat per quod in numerum pona- determinat per quod in numerum pona- tur ergo idem remanet ubique in tur ergo idem remanet ubique in omnibus in quibus est. omnibus in quibus est.

5. Quintam inducunt, quod sicut lux 5. Quintam inducunt, quod sicut lux et perspicuum sunt species et locus et perspicuum sunt species et locus colorum, ut dicit Philosophus, et lux colorum, ut dicit Philosophus, et lux est indistincta species in omnibus co- est indistincta species in omnibus co- loribus, et perspicuum indistinctus locus loribus, et perspicuum indistinctus locus omnium colorum: ita intellectuus, ut omnium colorum: ita intellectuus, ut in III de Anima probatur', est species in III de Anima probatur', est species omnium intelligibilium, et locus intelli- omnium intelligibilium, et locus intelli- gibilium specierum, in quo sicut in gibilium specierum, in quo sicut in proprio loco salvantur intelligibiles spe- proprio loco salvantur intelligibiles spe- cies, et in quo generantur: sed resolutis cies, et in quo generantur: sed resolutis omnibus quæ faciunt colorem hunc esse omnibus quæ faciunt colorem hunc esse colorem et hic et nunc, non remanet colorem et hic et nunc, non remanet nisi indistincta species colorum quæ est nisi indistincta species colorum quæ est lux, quæ (sicut dicit Jacob Alkindi) lux, quæ (sicut dicit Jacob Alkindi) omnium colorum est species et hypo- omnium colorum est species et hypo- stasis : ergo a simili cum intellectus stasis : ergo a simili cum intellectus sit species et locus specierum intel- sit species et locus specierum intel- ligibilium, resolutis omnibus quæ fa- ligibilium, resolutis omnibus quæ fa- ciunt speciem intelligibilem esse hu- ciunt speciem intelligibilem esse hu- jus vel hic, unus solus simplex est jus vel hic, unus solus simplex est intellectus in omnibus intelligentibus, intellectus in omnibus intelligentibus, qui per applicationem luminis sui ad qui per applicationem luminis sui ad

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77.

hunc vel illum, species intelligibiles hunc vel illum, species intelligibiles facit in hoc et in illo unus tamen est facit in hoc et in illo unus tamen est secundum substantiam, et idem in om- secundum substantiam, et idem in om- nibus non numeratus. nibus non numeratus.

6. Sexta via est, cui etiam multum 6. Sexta via est, cui etiam multum innituntur defensores hujus erroris. Di- innituntur defensores hujus erroris. Di- cunt enim, quod id quod per se causa cunt enim, quod id quod per se causa simplicitatis est et separationis a mate- simplicitatis est et separationis a mate- ria, maxime est simplex et separatum in ria, maxime est simplex et separatum in seipso simplicitatis autem et separa- seipso simplicitatis autem et separa- tionis in rebus non est causa nisi intel- tionis in rebus non est causa nisi intel- lectus igitur secundum se maxime est lectus igitur secundum se maxime est simplex et separatus. Inde procedunt simplex et separatus. Inde procedunt ulterius sic Quod maxime est simplex ulterius sic Quod maxime est simplex et separatum, non distinguitur per hoc et separatum, non distinguitur per hoc quod est in multis, sed remanet unum quod est in multis, sed remanet unum et idem in substantia: sed intellectus et idem in substantia: sed intellectus est maxime simplex: ergo intellectus est maxime simplex: ergo intellectus qui est in multis, manet indistinctus et qui est in multis, manet indistinctus et unus et idem in multis et quod post unus et idem in multis et quod post mortem ex omnibus resolvitur rationa- mortem ex omnibus resolvitur rationa- libus animabus, est unum et idem. Hanc libus animabus, est unum et idem. Hanc viam invenit quidam nomine Abubaker, viam invenit quidam nomine Abubaker, qui alio nomine Almassor dicitur, et qui alio nomine Almassor dicitur, et erat Maurus. Et propter hoc Ari- erat Maurus. Et propter hoc Ari- stotelem dixisse in XI primæ philoso- stotelem dixisse in XI primæ philoso- phiæ, quod etsi anima hominis separa- phiæ, quod etsi anima hominis separa- tur a corpore, tamen non tota, sed in- tur a corpore, tamen non tota, sed in- tellectus. tellectus.

7. Septima via ejusdem est ad ejusdem 7. Septima via ejusdem est ad ejusdem erroris defensionem, et est hæc, quod erroris defensionem, et est hæc, quod species accepta sine materia, est una na- species accepta sine materia, est una na- tura indivisa, et non dividitur secundum tura indivisa, et non dividitur secundum esse nisi per materiam et hoc accidit ei esse nisi per materiam et hoc accidit ei in quantum est in materia et non secun- in quantum est in materia et non secun- dum se. Hoc antem multo magis conve- dum se. Hoc antem multo magis conve- nit ei quod est species specierum: est nit ei quod est species specierum: est autem intellectus species specierum, ut autem intellectus species specierum, ut dicit Aristoteles in III de Anima. Igitur dicit Aristoteles in III de Anima. Igitur non dividitur nisi participatione materiæ: non dividitur nisi participatione materiæ: sed participare materiam, contra natu- sed participare materiam, contra natu- ram intellectus est et contra difinitionem: ram intellectus est et contra difinitionem: ergo intellectus est penitus immaterialis: ergo intellectus est penitus immaterialis: manet igitur indivisus in omnibus, et manet igitur indivisus in omnibus, et quod post mortem ex omnibus relinqui- quod post mortem ex omnibus relinqui- tur, est unum et idem. tur, est unum et idem.

8. Octava via est, qua procedunt ad 8. Octava via est, qua procedunt ad sui erroris defensionem. Ponunt quam- sui erroris defensionem. Ponunt quam- dam propositionem quæ habetur in libro dam propositionem quæ habetur in libro

77 77

de Causis et in VII Ethicorum, scilicet de Causis et in VII Ethicorum, scilicet quod omne quod est in aliquo, est in eo quod omne quod est in aliquo, est in eo secundum potestatem ejus in quo est, et secundum potestatem ejus in quo est, et non secundum potestatem ejus quod non secundum potestatem ejus quod inest. Et dant exemplum: quia colores inest. Et dant exemplum: quia colores existentes in corpore terminato, sunt existentes in corpore terminato, sunt in eo secundum potestatem corporis ter- in eo secundum potestatem corporis ter- minati, hoc est, materialiter: et exi- minati, hoc est, materialiter: et exi- stentes in perspicuo, quod est medium stentes in perspicuo, quod est medium visus, sunt in eo secundum esse spiri- visus, sunt in eo secundum esse spiri- tuale, quod est potestas perspicui: per- tuale, quod est potestas perspicui: per- spicuum enim corpus spirituale est. Unde spicuum enim corpus spirituale est. Unde secundum hoc esse nec habent materiam, secundum hoc esse nec habent materiam, nec contrarium: et existentes in oculo nec contrarium: et existentes in oculo vidente, sunt in eo secundum potestatem vidente, sunt in eo secundum potestatem oculi, hoc est, secundum esse simplex et oculi, hoc est, secundum esse simplex et formale, sicut dicit Aristoteles in II de formale, sicut dicit Aristoteles in II de Anima, quod sensus est receptivus sen- Anima, quod sensus est receptivus sen- sibilium specierum sine materia, materia sibilium specierum sine materia, materia tamen præsente et objecto agente: sicut tamen præsente et objecto agente: sicut sigillum recipit figuram, et agit figuram sigillum recipit figuram, et agit figuram in ceram, nihil communicando sibi de in ceram, nihil communicando sibi de materia metalli, sed simplicem formam materia metalli, sed simplicem formam dando sibi. Ex ista propositione proce- dando sibi. Ex ista propositione proce- dunt sic: Si intellectus recipit speciem dunt sic: Si intellectus recipit speciem universalem sine materia, recipit ipsam universalem sine materia, recipit ipsam secundum potestatem intellectus uni- secundum potestatem intellectus uni- versale est ubique et semper, ut dicit versale est ubique et semper, ut dicit Aristoteles in primo Posteriorum: ad Aristoteles in primo Posteriorum: ad hoc enim quod vere sit universale, exigi- hoc enim quod vere sit universale, exigi- tur quod sit in omnibus ubique et sem- tur quod sit in omnibus ubique et sem- per secundum rationem unam. Et sic est per secundum rationem unam. Et sic est in intellectu et secundum potestatem in- in intellectu et secundum potestatem in- tellectus. Dicit enim Aristoteles, quod tellectus. Dicit enim Aristoteles, quod universale est dum intelligitur, particula- universale est dum intelligitur, particula- re dum sentitur. Si ergo inest secundum re dum sentitur. Si ergo inest secundum potestatem intellectus, potestas intelle- potestatem intellectus, potestas intelle- ctus est, quod sit ubique et semper se- ctus est, quod sit ubique et semper se- cundum substantiam et rationem: et cundum substantiam et rationem: et quod ubique et semper est secundum quod ubique et semper est secundum substantiam et rationem, indivisum est in substantiam et rationem, indivisum est in omnibus et unum et idem: ergo intelle- omnibus et unum et idem: ergo intelle- ctus in quo est universale, in omnibus et ctus in quo est universale, in omnibus et ubique et semper est indivisus et unus ubique et semper est indivisus et unus et idem secundum substantiam et ratio- et idem secundum substantiam et ratio-

nem. nem.

9. Nona via est, qua se nituntur de- 9. Nona via est, qua se nituntur de- fendere. Quia dicunt, quod ab omni phi- fendere. Quia dicunt, quod ab omni phi- losopho scitur et supponitur, quod intel- losopho scitur et supponitur, quod intel-

78 78

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

lectus qui vere est hominis intellectus, est lectus qui vere est hominis intellectus, est ille qui vocatur adeptus, de quo dicit Gre- ille qui vocatur adeptus, de quo dicit Gre- gorius Nyssenus, quod Aristoteles et De- gorius Nyssenus, quod Aristoteles et De- mocritus dixerunt, quod nemo talem ha- mocritus dixerunt, quod nemo talem ha- bet intellectum nisi Philosophus. Adeptus bet intellectum nisi Philosophus. Adeptus autem intellectus, ut dicit Alpharabius, est autem intellectus, ut dicit Alpharabius, est quem adipiscitur intellectus noster possi- quem adipiscitur intellectus noster possi- bilis ex luce intelligentiæ irradiantis super bilis ex luce intelligentiæ irradiantis super omnia intelligibilia, et agentis intelligi- omnia intelligibilia, et agentis intelligi- bilitatem in eis, sicut lux in coloribus bilitatem in eis, sicut lux in coloribus agit visibilitatem. Propter quod ab Ari- agit visibilitatem. Propter quod ab Ari- stotele definitur color in Il de Anima, stotele definitur color in Il de Anima, quod color est immutativus visus secun- quod color est immutativus visus secun- dum actum lucidi. Dicunt ergo, quod cum dum actum lucidi. Dicunt ergo, quod cum recipitur intelligibile in intellectu possi- recipitur intelligibile in intellectu possi- bili, et resolvitur ad lumen intelligentiæ, bili, et resolvitur ad lumen intelligentiæ, quod agit intelligibilitatem in omnibus quod agit intelligibilitatem in omnibus intelligibilibus, id quod in omnibus in- intelligibilibus, id quod in omnibus in- telligibilibus remanet in intellectu, est telligibilibus remanet in intellectu, est unum et indistinctum lumen intelligen- unum et indistinctum lumen intelligen- tiæ et hic est intellectus humanus, ut tiæ et hic est intellectus humanus, ut dicunt ergo intellectus humanus est dicunt ergo intellectus humanus est unus et indistinctus in omnibus. Et hæc unus et indistinctus in omnibus. Et hæc ratio est Alpharabii in libro de Intellectu ratio est Alpharabii in libro de Intellectu et intelligibili. Sed non utitur ea ad quod et intelligibili. Sed non utitur ea ad quod isti utuntur utitur enim ea ad hoc, quod isti utuntur utitur enim ea ad hoc, quod ostendat causam quare anima posita est ostendat causam quare anima posita est in corpore, ut scilicet adipiscatur intelle- in corpore, ut scilicet adipiscatur intelle- ctum ex intelligibilibus per disciplinam, ctum ex intelligibilibus per disciplinam, ex quo habeat radicem immortalitatis. Et ex quo habeat radicem immortalitatis. Et sic bona est ratio et fortis: quia nisi sic bona est ratio et fortis: quia nisi continue sic adipisceretur intellectum, ut continue sic adipisceretur intellectum, ut dicit Alpharabius, frustra diceret Aristo- dicit Alpharabius, frustra diceret Aristo- teles in primo de Anima, quod videtur teles in primo de Anima, quod videtur secundum prudentiam dictus intellectus secundum prudentiam dictus intellectus non æqualiter inesse omnibus, sed neque non æqualiter inesse omnibus, sed neque hominibus. Isti autem abutuntur ea in hominibus. Isti autem abutuntur ea in confirmationem sui erroris, arguentes, confirmationem sui erroris, arguentes, quod sicut lumen intelligentiæ adeptum quod sicut lumen intelligentiæ adeptum in omnibus unum et idem est et indiffe- in omnibus unum et idem est et indiffe- rens, ita intellectus adipiscens lumen rens, ita intellectus adipiscens lumen illud est unus et idem in omnibus, fun- illud est unus et idem in omnibus, fun- dantes se super illam propositionem, dantes se super illam propositionem, quod unius et ejusdem indifferentis actus, quod unius et ejusdem indifferentis actus, est una et eadem et indifferens potentia. est una et eadem et indifferens potentia. Et hæc ratio fuit Alexandri Commenta- Et hæc ratio fuit Alexandri Commenta- ris Aristotelis, qui intellectum possibilem ris Aristotelis, qui intellectum possibilem in homine dixit esse formam in corpore, in homine dixit esse formam in corpore, ex commixtione et complexione elemen- ex commixtione et complexione elemen-

torum, quando ad æqualitatem vel fere torum, quando ad æqualitatem vel fere ad æqualitatem coeli reducta est commix- ad æqualitatem coeli reducta est commix- tio et complexio resultans. Dixit enim, tio et complexio resultans. Dixit enim, quod et Avicenna videtur dicere in sexto quod et Avicenna videtur dicere in sexto de Naturalibus, quod quando commix- de Naturalibus, quod quando commix- tio elementorum ad talem æqualitatem tio elementorum ad talem æqualitatem reducta est, tunc intelligentia quæ dat reducta est, tunc intelligentia quæ dat omnes formas, ut dicit, tali corpori dat omnes formas, ut dicit, tali corpori dat formam similem formæ cœli: sed propter formam similem formæ cœli: sed propter simplicitatem forma illa in cœlo dicitur simplicitatem forma illa in cœlo dicitur intelligentia agens, in corpore autem intelligentia agens, in corpore autem organico dicitur anima intellectualis pro- organico dicitur anima intellectualis pro- pter determinationem ad materiam. pter determinationem ad materiam.

10. Decima via est, qua dicunt, quod 10. Decima via est, qua dicunt, quod omnis forma quæ per esse distinguitur omnis forma quæ per esse distinguitur et multiplicatur in materia, potentia est et multiplicatur in materia, potentia est in materia, et per mutationem vel mo- in materia, et per mutationem vel mo- tum educitur de ipsa. Intellectus autem tum educitur de ipsa. Intellectus autem nec per substantiam, nec per operatio- nec per substantiam, nec per operatio- nem est in materia, nec per mutationem nem est in materia, nec per mutationem et motum educitur de ipsa. Ergo nullo et motum educitur de ipsa. Ergo nullo modo multiplicatur per ipsam : ergo modo multiplicatur per ipsam : ergo unus et idem manet in omnibus non unus et idem manet in omnibus non multiplicatus. multiplicatus.

11. Undecima via probandi sumitur a 11. Undecima via probandi sumitur a quodam quod est intellectus propria pas- quodam quod est intellectus propria pas- sio, et est quod dicit Anaxagoras, et po- sio, et est quod dicit Anaxagoras, et po- nitur ab Aristotele in III de Anima, quod nitur ab Aristotele in III de Anima, quod scilicet intellectus nulli nihil habet com- scilicet intellectus nulli nihil habet com- mune. Ex hoc arguitur sic: Quod nulli mune. Ex hoc arguitur sic: Quod nulli nihil habet commune, remanet indistin- nihil habet commune, remanet indistin- ctum et unum et idem in omnibus. Cujus ctum et unum et idem in omnibus. Cujus probatio est, quia omnis distinctio et di- probatio est, quia omnis distinctio et di- visio fit ex aliquo communi per differen- visio fit ex aliquo communi per differen- tiarum contrarietatem, vel materiæ di- tiarum contrarietatem, vel materiæ di- visionem. Intellectus nulli nihil habet visionem. Intellectus nulli nihil habet commune, ut dictum est. Ergo unus et commune, ut dictum est. Ergo unus et idem est in omnibus hominibus et post idem est in omnibus hominibus et post mortem quod ab omnibus separatur, est mortem quod ab omnibus separatur, est unum et idem separatur enim, ut dicit unum et idem separatur enim, ut dicit Aristoteles, sicut perpetuum a corrupti- Aristoteles, sicut perpetuum a corrupti- bili. bili.

12. Duodecima via est, qua errorem 12. Duodecima via est, qua errorem suum confirmant per rationem separati, suum confirmant per rationem separati, et sic procedunt: Nihil est distinctum et sic procedunt: Nihil est distinctum per hoc a quo est universaliter separatum: per hoc a quo est universaliter separatum: intellectus universaliter separatus est a intellectus universaliter separatus est a materia ergo per materiam nullo modo materia ergo per materiam nullo modo distinguitur et constat, quod formali distinguitur et constat, quod formali

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77.

differentia non separatur: ergo omnino differentia non separatur: ergo omnino remanet indivisus et inseparabilis. Quod remanet indivisus et inseparabilis. Quod autem indivisum remanet et inseparabile, autem indivisum remanet et inseparabile, est unum et idem in omnibus et quod est unum et idem in omnibus et quod post mortem ab omnibus separatur, est post mortem ab omnibus separatur, est unum et idem. unum et idem.

13. Decima tertia via, qua suum er- 13. Decima tertia via, qua suum er- rorem confirmant, sumitur ex quodam rorem confirmant, sumitur ex quodam simili. Scitur enim, quod virtus cordis in simili. Scitur enim, quod virtus cordis in hominibus et in animalibus est una uni- hominibus et in animalibus est una uni- versalis in omnibus membris, ut vult versalis in omnibus membris, ut vult Aristoteles. Et si per intellectum subtra- Aristoteles. Et si per intellectum subtra- hantur membra ad quæ determinatur hantur membra ad quæ determinatur virtus cordis, non remanet nisi una vir- virtus cordis, non remanet nisi una vir- tus universalis quæ cordis est et si vir- tus universalis quæ cordis est et si vir- tus cordis esset non organica, et esset in- tus cordis esset non organica, et esset in- divisibilis et simplex, id quod esset in divisibilis et simplex, id quod esset in omnibus membris, esset unum indivisi omnibus membris, esset unum indivisi bile simplex et quod remaneret ablatis bile simplex et quod remaneret ablatis omnibus membris, esset unum. Cum omnibus membris, esset unum. Cum ergo, ut dicitur in libris de Causis, ani- ergo, ut dicitur in libris de Causis, ani- ma sit instrumentum intelligentiæ, et ma sit instrumentum intelligentiæ, et una virtus intelligentiæ sit in omnibus una virtus intelligentiæ sit in omnibus instrumentis suis: cujus signum est, ut instrumentis suis: cujus signum est, ut dicunt, quia licet diversimode sentiant dicunt, quia licet diversimode sentiant qui sentiunt, et diversimode imaginen- qui sentiunt, et diversimode imaginen- tur qui imaginantur: tamen omnes qui tur qui imaginantur: tamen omnes qui intelligunt, uno modo simplici et puro intelligunt, uno modo simplici et puro intellectu intelligunt: et hoc non posset intellectu intelligunt: et hoc non posset esse, ni-i una intelligentia esset, cujus es- esse, ni-i una intelligentia esset, cujus es- set instrumentum omnis anima: et sic in set instrumentum omnis anima: et sic in omnibus animabus est una et eadem in- omnibus animabus est una et eadem in- telligentia et quod separatur ab omni telligentia et quod separatur ab omni anima sicut perpetuum a corruptibili, est anima sicut perpetuum a corruptibili, est unum et idem. Hæc ratio supponit, quod unum et idem. Hæc ratio supponit, quod intelligentia non sit pars animæ. Et hæc intelligentia non sit pars animæ. Et hæc positio fuit omnium Arabum, qui hujus positio fuit omnium Arabum, qui hujus erroris primi sunt inventores. erroris primi sunt inventores.

14. Decimam quartam viam ponunt, 14. Decimam quartam viam ponunt, quia dicunt : Quod participatur ab aliquo, quia dicunt : Quod participatur ab aliquo, et participando dividitur: aut participatur et participando dividitur: aut participatur secundum esse, aut secundum essentiam: secundum esse, aut secundum essentiam: secundum esse, sicut genus a speciebus, secundum esse, sicut genus a speciebus, et species ab individuis: secundum es- et species ab individuis: secundum es- sentiam dant exemplum in lumine so- sentiam dant exemplum in lumine so- lis, quod participatur ab omnibus gene- lis, quod participatur ab omnibus gene- rabilibus et corruptibilibus: et ideo ge- rabilibus et corruptibilibus: et ideo ge- nerantur eo accedente, et eo recedente nerantur eo accedente, et eo recedente corrumpuntur. Ex hoc arguunt, quod corrumpuntur. Ex hoc arguunt, quod

79 79

19 19

si intellectus participatur, et in partici- si intellectus participatur, et in partici- pantibus dividitur aut participatur mo- pantibus dividitur aut participatur mo- do primo, aut modo secundo. Si pri- do primo, aut modo secundo. Si pri- mo modo cum omnia talia debilitentur mo modo cum omnia talia debilitentur et confortentur secundum debilitatem et et confortentur secundum debilitatem et confortationem participantium, intelle- confortationem participantium, intelle- ctus confortaretur et debilitaretur secun- ctus confortaretur et debilitaretur secun- dum diversitatem participantium: intel- dum diversitatem participantium: intel- lectus autem non sic confortatur et lectus autem non sic confortatur et debilitatur, cum dicat Aristoteles, quod debilitatur, cum dicat Aristoteles, quod in senibus fortior est intellectus: non in senibus fortior est intellectus: non enim æqualiter judicant juvenes senibus enim æqualiter judicant juvenes senibus presbyteris non ergo sic potest partici- presbyteris non ergo sic potest partici- pari intellectus. Si dicatur, quod partici- pari intellectus. Si dicatur, quod partici- patur secundo modo tunc iterum sicut patur secundo modo tunc iterum sicut solis lumen a multis participatum, se- solis lumen a multis participatum, se- cundum virtutes eorum formativas quæ cundum virtutes eorum formativas quæ sunt in ipsis trahitur ad hoc et ad illud, sunt in ipsis trahitur ad hoc et ad illud, in se tamen unum et idem manens: ita in se tamen unum et idem manens: ita intellectus in omnibus in quibus est per intellectus in omnibus in quibus est per continuum et tempus cui conjungitur, continuum et tempus cui conjungitur, diversimode quidem operabitur, unus diversimode quidem operabitur, unus tamen manebit per substantiam in omni- tamen manebit per substantiam in omni- bus illis. Et sic iterum sequitur, quod bus illis. Et sic iterum sequitur, quod intellectus unus est per substantiam in intellectus unus est per substantiam in omnibus hominibus: et quod separatur omnibus hominibus: et quod separatur ab omnibus post mortem sicut perpe- ab omnibus post mortem sicut perpe- tuum a corruptibili, est unum et idem. tuum a corruptibili, est unum et idem. Et huic rationi multum innituntur hujus Et huic rationi multum innituntur hujus erroris defensores. erroris defensores.

15. Decima quinta via subtilis est. 15. Decima quinta via subtilis est. Dicunt enim, quod sicut est in formis Dicunt enim, quod sicut est in formis corporalibus, ita est in spiritualibus: sed corporalibus, ita est in spiritualibus: sed in corporalibus prima forma lux est, et in corporalibus prima forma lux est, et non habet contrarium per quod alteretur non habet contrarium per quod alteretur vel distinguatur: tenebra enim opponi- vel distinguatur: tenebra enim opponi- tur luci non contrarie, sed privative. tur luci non contrarie, sed privative. Hæc autem forma in quocumque sit, sive Hæc autem forma in quocumque sit, sive in coelo, sive perspicuo, sive terminato in coelo, sive perspicuo, sive terminato corpore, in nullo tamen est, ut in II de corpore, in nullo tamen est, ut in II de Anima dicit Aristoteles, nisi secundum Anima dicit Aristoteles, nisi secundum convenientiam cum perpetuo superius convenientiam cum perpetuo superius corpore, scilicet cœlo: ergo similiter erit corpore, scilicet cœlo: ergo similiter erit in formis spiritualibus. In formis spiri- in formis spiritualibus. In formis spiri- tualibus autem prima forma intelligen- tualibus autem prima forma intelligen- tia est, immediate fluens a causa prima, tia est, immediate fluens a causa prima, quæ non multiplicatur nisi in lumine quæ non multiplicatur nisi in lumine causæ primæ, quod non habet contra- causæ primæ, quod non habet contra- rium, nec recipitur ab aliquo nisi per rium, nec recipitur ab aliquo nisi per

80 80

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

aliquod divinum sibi communicatum a aliquod divinum sibi communicatum a causa prima, nec distinguitur, nec di- causa prima, nec distinguitur, nec di- viditur in illis a quibus recipitur in sub- viditur in illis a quibus recipitur in sub- stantia, licet diversimode participent ip- stantia, licet diversimode participent ip- sum secundum esse. Intellectus ergo qui sum secundum esse. Intellectus ergo qui est lumen illud, in omnibus a quibus est lumen illud, in omnibus a quibus participatur, est unus secundum substan- participatur, est unus secundum substan- tiam, licet diversificetur secundum mo- tiam, licet diversificetur secundum mo- dum participationis: cum tamen ab om- dum participationis: cum tamen ab om- nibus participetur secundum aliquod nibus participetur secundum aliquod divinum influxum sibi a causa prima. Et divinum influxum sibi a causa prima. Et hæc ratio trahitur ex dictis Avicebron in hæc ratio trahitur ex dictis Avicebron in libro Fontis vitæ. libro Fontis vitæ.

16. Decima sexta via sumitur ex de- 16. Decima sexta via sumitur ex de- structione responsionis cujusdam, quam structione responsionis cujusdam, quam quidam solent dare ad talia. Dicunt enim, quidam solent dare ad talia. Dicunt enim, quod intellectus non distinguitur per quod intellectus non distinguitur per materiam ex qua est, sed per materiam materiam ex qua est, sed per materiam in qua est prima forma, quæ est intelle- in qua est prima forma, quæ est intelle- ctualitas et dicunt, quod omne quod est ctualitas et dicunt, quod omne quod est circa primum, est hoc et hoc, sive ex circa primum, est hoc et hoc, sive ex quod est et quo est: et dicunt intelle- quod est et quo est: et dicunt intelle- ctum esse hoc aliquid et distinctum sic ctum esse hoc aliquid et distinctum sic per substantiam. Sed isti objiciunt in per substantiam. Sed isti objiciunt in contrarium dicentes, quod in nulla ma- contrarium dicentes, quod in nulla ma- teria invenitur, quod ex hoc quod est teria invenitur, quod ex hoc quod est hoc aliquid et perfectum in esse, cum hoc aliquid et perfectum in esse, cum alio materiali principio sit unum secun- alio materiali principio sit unum secun- dum naturam perfectum. Si ergo intelle- dum naturam perfectum. Si ergo intelle- ctus sive intellectualis anima sic est hoc ctus sive intellectualis anima sic est hoc aliquid, ex tali intellectu sive intellectuali aliquid, ex tali intellectu sive intellectuali anima numquam fit unum, quod falsum anima numquam fit unum, quod falsum videmus in omnibus hominibus. videmus in omnibus hominibus.

17. Decima septima via sumpta est ab 17. Decima septima via sumpta est ab operatione intellectus quæ est ubique et operatione intellectus quæ est ubique et semper. Intellectus enim, ut dicit Grego- semper. Intellectus enim, ut dicit Grego- rius Nyssenus, omnia penetrat, distans rius Nyssenus, omnia penetrat, distans et propinquum, præsens, præteritum, et et propinquum, præsens, præteritum, et futurum, coelum et terram et omnia quæ futurum, coelum et terram et omnia quæ in eis sunt et quod operatione non li- in eis sunt et quod operatione non li- mitatur, virtute limitari non potest: er- mitatur, virtute limitari non potest: er- go ubique et semper est virtus ejus : et go ubique et semper est virtus ejus : et virtus non est sine substantia: ergo sub- virtus non est sine substantia: ergo sub- stantia ejus nec loco nec tempore deter- stantia ejus nec loco nec tempore deter- minatur et quod nec loco nec tempore minatur et quod nec loco nec tempore determinatur, est idem et indistinctum determinatur, est idem et indistinctum apud omnes ergo intellectus qui per apud omnes ergo intellectus qui per omnia incedit, ut dicit Gregorius Nysse- omnia incedit, ut dicit Gregorius Nysse- nus, et semper, apud omnes intelligentes nus, et semper, apud omnes intelligentes

est unus et idem. Et hæc ratio tantum est unus et idem. Et hæc ratio tantum movit aliquos qui studuerunt in Ægypto movit aliquos qui studuerunt in Ægypto inter Arabes, quod dixerunt, quod intel- inter Arabes, quod dixerunt, quod intel- lectus verius est ubi intelligit, quam in lectus verius est ubi intelligit, quam in corpore intelligentis. corpore intelligentis.

18. Decima octava via est, quæ videtur 18. Decima octava via est, quæ videtur extrahi ex dictis Avicennæ et Alexandri extrahi ex dictis Avicennæ et Alexandri Philosophi. Dicunt enim quod et omnes Philosophi. Dicunt enim quod et omnes Arabes supponunt, quod intelligentia Arabes supponunt, quod intelligentia quæ movet coelum, largitur omnes for- quæ movet coelum, largitur omnes for- mas per influentias causæ primæ, sive mas per influentias causæ primæ, sive illa intelligentia sit primi ordinis, sive illa intelligentia sit primi ordinis, sive secundi, et sic deinceps. Ipsi tamen di- secundi, et sic deinceps. Ipsi tamen di- cunt, quod ipsa intelligentia est decimi cunt, quod ipsa intelligentia est decimi ordinis quæ præsidet sphæræ activorum ordinis quæ præsidet sphæræ activorum et passivorum. Hæc igitur forma quam et passivorum. Hæc igitur forma quam largitur talis intelligentia, non potest largitur talis intelligentia, non potest esse nisi duplex in genere. Aut enim est esse nisi duplex in genere. Aut enim est ad modum motoris, hoc est, intelligen- ad modum motoris, hoc est, intelligen- tiæ largientis eam aut est ad modum tiæ largientis eam aut est ad modum moti, hoc est, sphæræ quæ est instru- moti, hoc est, sphæræ quæ est instru- mentum intelligentiæ, per cujus motum mentum intelligentiæ, per cujus motum influit formam. Et si est ad modum mo- influit formam. Et si est ad modum mo- toris tunc est secundum quod est in toris tunc est secundum quod est in causa prima et sic necesse est, quod causa prima et sic necesse est, quod sit simplex et indivisibilis et lumine in- sit simplex et indivisibilis et lumine in- telligentiæ illustrata : et talis forma non telligentiæ illustrata : et talis forma non est nisi intellectus: talis autem forma est nisi intellectus: talis autem forma ab omnibus participantibus eam, secun- ab omnibus participantibus eam, secun- dum quod est in eis participata, manet dum quod est in eis participata, manet indivisa et una et eadem et simplex. Si indivisa et una et eadem et simplex. Si autem est forma quæ est ad modum autem est forma quæ est ad modum moti, quod est sphæra continua: tunc moti, quod est sphæra continua: tunc ipso motu talis instrumenti intelligentiæ ipso motu talis instrumenti intelligentiæ distenditur in quantitatem, et efficitur distenditur in quantitatem, et efficitur divisibilis. Et ideo distinxerunt isti tres divisibilis. Et ideo distinxerunt isti tres ordines formarum: quorum primus est, ordines formarum: quorum primus est, quod est forma corporea distensa quanti- quod est forma corporea distensa quanti- tate, et est major in majori, et minor in tate, et est major in majori, et minor in minori, sive sit substantialis, sive acci- minori, sive sit substantialis, sive acci- dentalis substantialis, ut corporeitas et dentalis substantialis, ut corporeitas et dimensiones corporis: accidentalis, ut dimensiones corporis: accidentalis, ut calidum, frigidum, siccum, humidum, calidum, frigidum, siccum, humidum, album, nigrum, et hujusmodi: quælibet album, nigrum, et hujusmodi: quælibet enim harum inest in majori major, et enim harum inest in majori major, et in minori minor. Secundus est ordo in minori minor. Secundus est ordo quem vocant virtutem in corpore, quæ quem vocant virtutem in corpore, quæ licet quantitate non distendatur, tamen licet quantitate non distendatur, tamen non operatur nisi in corpore: et talem non operatur nisi in corpore: et talem

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 77.

dicunt esse animam vegetabilem, et ani- dicunt esse animam vegetabilem, et ani- mam sensibilem secundum omnes po- mam sensibilem secundum omnes po- tentias suas quæ licet non sint in ma- tentias suas quæ licet non sint in ma- jori majores, et in minori minores, ta- jori majores, et in minori minores, ta- men non operantur nisi in his quæ sunt men non operantur nisi in his quæ sunt de harmonia organi sui, ut dicit Philo- de harmonia organi sui, ut dicit Philo- sophus : sicut visus in oculo, non opera- sophus : sicut visus in oculo, non opera- tur nisi in hoc quod est de harmonia tur nisi in hoc quod est de harmonia perspicui et auditus in aure, non opera- perspicui et auditus in aure, non opera- tur nisi in hoc quod est de harmonia tym- tur nisi in hoc quod est de harmonia tym- pani auris. Et hanc vocant virtutem in pani auris. Et hanc vocant virtutem in corpore ratione jam dicta. Tertium dicunt corpore ratione jam dicta. Tertium dicunt ordinem formam quæ est ad modum in- ordinem formam quæ est ad modum in- telligentiæ, quæ simplicitatem intelli- telligentiæ, quæ simplicitatem intelli- gentiæ non egreditur: et ideo vocant gentiæ non egreditur: et ideo vocant eam formam quæ nec est corporea, nec eam formam quæ nec est corporea, nec virtus in corpore. Et dicunt, quod talis virtus in corpore. Et dicunt, quod talis est, sicut dicit Aristoteles in fine octavi est, sicut dicit Aristoteles in fine octavi Physicorum, simplex, indivisibilis et Physicorum, simplex, indivisibilis et impartibis, non habens magnitudinem impartibis, non habens magnitudinem penitus, ad modum primi motoris mo- penitus, ad modum primi motoris mo- vens secundum intellectum. Dicunt er- vens secundum intellectum. Dicunt er- go, quod forma primi ordinis in par- go, quod forma primi ordinis in par- ticipantibus eam dividitur: et major ticipantibus eam dividitur: et major est in uno, minor in alio. Similiter for- est in uno, minor in alio. Similiter for- ma secundi ordinis dividitur et nume- ma secundi ordinis dividitur et nume- ratur secundum participantia ipsam, et ratur secundum participantia ipsam, et est acutior in uno, et hebetior in alio, est acutior in uno, et hebetior in alio, secundum organi qualitatem. Sed quod secundum organi qualitatem. Sed quod forma tertii ordinis possit dividi, non ca- forma tertii ordinis possit dividi, non ca- pit intellectus quia simplex est impar- pit intellectus quia simplex est impar- tibilis, et nullius corporis potest esse tibilis, et nullius corporis potest esse actus, ut dicit Philosophus necesse est actus, ut dicit Philosophus necesse est igitur, quod in omnibus participantibus igitur, quod in omnibus participantibus eam sit una et eadem. Cum igitur talis eam sit una et eadem. Cum igitur talis forma sit intellectus, intellectus erit unus forma sit intellectus, intellectus erit unus et idem in omnibus. Et hanc rationem et idem in omnibus. Et hanc rationem multum reputant fortem. multum reputant fortem.

19. Decima nona via est Averrois 19. Decima nona via est Averrois super tertium de Anima, scilicet quod super tertium de Anima, scilicet quod intellectus est locus intelligibilium spe- intellectus est locus intelligibilium spe- cierum, et non subjectum proprie. Et cierum, et non subjectum proprie. Et arguunt sic: Quidquid per unam ratio- arguunt sic: Quidquid per unam ratio- nem est locus omnium intelligibilium nem est locus omnium intelligibilium specierum, unum est, et indifferens ad specierum, unum est, et indifferens ad omnia intelligibilia non dividitur, nisi omnia intelligibilia non dividitur, nisi per situm et positionem dividatur: si per situm et positionem dividatur: si ergo removeatur situs et positio, ma- ergo removeatur situs et positio, ma- nebit unum et indivisum sed intelle- nebit unum et indivisum sed intelle-

XXXIII XXXIII

81 81

ctui nullo modo convenit situs, nec ctui nullo modo convenit situs, nec etiam positio: ergo situ et positione non etiam positio: ergo situ et positione non dividitur ergo in una ratione loci, dividitur ergo in una ratione loci, continendi scilicet et salvandi species continendi scilicet et salvandi species intelligibiles, erit in omnibus intelli- intelligibiles, erit in omnibus intelli- gentibus, per situm et positionen in gentibus, per situm et positionen in illis secundum substantiam indivisus. illis secundum substantiam indivisus. Quod autem unum et indivisum est Quod autem unum et indivisum est in substantia, est unum et idem in omni- in substantia, est unum et idem in omni- bus ergo unus et idem intellectus est in bus ergo unus et idem intellectus est in omnibus intellectum habentibus homini- omnibus intellectum habentibus homini- bus. Hanc rationem reputant valde for- bus. Hanc rationem reputant valde for- tem. Et hac ratione utitur Averroes contra tem. Et hac ratione utitur Averroes contra Theophrastum, qui dixit, quod intellectus Theophrastum, qui dixit, quod intellectus non est locus, sed subjectum et quasi non est locus, sed subjectum et quasi materia specierum intelligibilium. materia specierum intelligibilium.

20. Vigesima est sumpta a passione 20. Vigesima est sumpta a passione propria intellectus, et fundatur super di- propria intellectus, et fundatur super di- ctum Aristotelis in 11I de Anima, ubi ctum Aristotelis in 11I de Anima, ubi dicit, quod sicut in omni natura est acti- dicit, quod sicut in omni natura est acti- vum et passivum, ita et in anima ne- vum et passivum, ita et in anima ne- cesse est accipere has differentias. Et cesse est accipere has differentias. Et activum in anima dicit esse intellectum activum in anima dicit esse intellectum agentem, quo est omnia intelligentia agentem, quo est omnia intelligentia facere: passivum autem in eadem dicit facere: passivum autem in eadem dicit esse intellectum possibilem, quo est om- esse intellectum possibilem, quo est om- nia intelligibilia fieri: et sic anima in- nia intelligibilia fieri: et sic anima in- tellectualis per intellectum agentem est tellectualis per intellectum agentem est imago et exemplum primi universaliter imago et exemplum primi universaliter agentis, quod ad speciem quæ in ipso agentis, quod ad speciem quæ in ipso est et rationem, omnia agit, sicut arti- est et rationem, omnia agit, sicut arti- fex ad rationem et speciem quæ in fex ad rationem et speciem quæ in ipso est omnia agit artificiata: et per ipso est omnia agit artificiata: et per intellectum possibilem quo est omnia intellectum possibilem quo est omnia fieri intellecta, est imago primæ materiæ fieri intellecta, est imago primæ materiæ in qua omnium sunt formarum inchoa- in qua omnium sunt formarum inchoa- tiones, per quas susceptibilis est om- tiones, per quas susceptibilis est om- nium formarum. Necesse est ergo, quod nium formarum. Necesse est ergo, quod secundum intellectum agentem et secun- secundum intellectum agentem et secun- dum possibilem sit natura indeterminata dum possibilem sit natura indeterminata ad hoc vel illud æqualiter se habens: ad hoc vel illud æqualiter se habens: quod autem ad omnia se habet ut natura quod autem ad omnia se habet ut natura indeterminata, illud est unum et indivi- indeterminata, illud est unum et indivi- sum in omnibus in quibus est : quia ad sum in omnibus in quibus est : quia ad quodcumque esset determinatum vel quodcumque esset determinatum vel active, vel passive, tunc non æquali- active, vel passive, tunc non æquali- ter se haberet ad omnia. Est autem in- ter se haberet ad omnia. Est autem in- tellectus universaliter agens species om- tellectus universaliter agens species om- nium intelligibilium, ad quanı agit om- nium intelligibilium, ad quanı agit om-

6 6

82 82

: :

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.