whatever

B. ALBERTI MAGNI, B. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

OPERA OMNIA, OPERA OMNIA,

EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS

AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE AD FIDEM VULGATE VERSIONIS ACCURATIORUMQUE

PATROLOGIE TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM PATROLOGIE TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

BR BR

CURA AC LABORE CURA AC LABORE

75 75

4333 4333

STEPH. CES. AUG. BORGNET, STEPH. CES. AUG. BORGNET,

Al Al

Sacerdotis dioecesis Remensis. Sacerdotis dioecesis Remensis.

1890 1890

33 33

ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII. ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII.

VOLUMEN VOLUMEN

TRIGESIMUM TERTIUM TRIGESIMUM TERTIUM

SUMMÆ THEOLOGIÆ PARS SECUNDA (QUÆST. LXVIII-CXLI). SUMMÆ THEOLOGIÆ PARS SECUNDA (QUÆST. LXVIII-CXLI).

LY LY

PARISIIS PARISIIS

APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM, APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM,

13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13 13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13

MDCCCXCV MDCCCXCV

D. ALBERTI MAGNI, D. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

SEGUNDA PARS SEGUNDA PARS

SUMMÆ THEOLOGIÆ. SUMMÆ THEOLOGIÆ.

TRACTATUS XII. TRACTATUS XII.

DE FORMATIONE HOMINIS SECUNDUM ANIMAM DE FORMATIONE HOMINIS SECUNDUM ANIMAM TANTUM. TANTUM.

Deinde transeundum est ad ea quæ dicuntur in libro II Sententiarum, Deinde transeundum est ad ea quæ dicuntur in libro II Sententiarum, distinctione XVI, cap. His excursis, ubi dicit Magister, quod tractandum est distinctione XVI, cap. His excursis, ubi dicit Magister, quod tractandum est de homine. de homine.

Et dicit, quod quærenda et consideranda sunt quinque, scilicet quare Et dicit, quod quærenda et consideranda sunt quinque, scilicet quare creatus sit, et qualis institutus sit, et qualis vel quomodo factus ? Deinde, creatus sit, et qualis institutus sit, et qualis vel quomodo factus ? Deinde, qualiter sit lapsus ? postremo, qualiter et per quem sit reparatus ? qualiter sit lapsus ? postremo, qualiter et per quem sit reparatus ?

Et hæc omnia dupliciter considerantur, secundum animam scilicet, et Et hæc omnia dupliciter considerantur, secundum animam scilicet, et secundum corpus. Dicit autem Aristoteles in primo primi de Anima, quod secundum corpus. Dicit autem Aristoteles in primo primi de Anima, quod cum bonorum et honorabilium sit scientia: et una scientia magis altera cum bonorum et honorabilium sit scientia: et una scientia magis altera sit bonorum et honorabilium dupliciter, scilicet quia cum quælibet sit bonorum et honorabilium dupliciter, scilicet quia cum quælibet scientia sit de subjecto aliquo, una habet honorabilius et melius subje- scientia sit de subjecto aliquo, una habet honorabilius et melius subje-

XXXIII XXXIII

i i

2 2

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ctum quam alia, sicut astronomia vincit geometriam. Alio modo, quia una ctum quam alia, sicut astronomia vincit geometriam. Alio modo, quia una scientia certiores habet demonstrationes quam alia, sicut geometria scientia certiores habet demonstrationes quam alia, sicut geometria vincit astronomiam, eo quod per certiora principia concludit. Et addit vincit astronomiam, eo quod per certiora principia concludit. Et addit Aristoteles, quod propter utrumque hæc scientia de anima, sive historia de Aristoteles, quod propter utrumque hæc scientia de anima, sive historia de anima, rationabiliter præponitur scientiæ de corpore: quia et honorabilior anima, rationabiliter præponitur scientiæ de corpore: quia et honorabilior quantum ad subjectum anima, quam corpus et quia per certiora conclu- quantum ad subjectum anima, quam corpus et quia per certiora conclu- dit. Anima enim principium corporis est, et non e converso. Et ea quæ dit. Anima enim principium corporis est, et non e converso. Et ea quæ sunt in anima, principia sunt eorum quæ sunt in corpore: et ideo simpli- sunt in anima, principia sunt eorum quæ sunt in corpore: et ideo simpli- citer certiora sunt principia quæ sunt in scientia de anima, licet quoad nos citer certiora sunt principia quæ sunt in scientia de anima, licet quoad nos quædam quæ sunt in corpore, sint manifestiora his quæ sunt in anima. quædam quæ sunt in corpore, sint manifestiora his quæ sunt in anima.

Secundum hanc igitur rationem de homine quærentes, primo quære- Secundum hanc igitur rationem de homine quærentes, primo quære- mus de anima, ubi quæremus quatuor, scilicet an sit, quid sit, quid in se mus de anima, ubi quæremus quatuor, scilicet an sit, quid sit, quid in se sit et per se, quot et quibus modis dicatur imago et similitudo Dei: et ex sit et per se, quot et quibus modis dicatur imago et similitudo Dei: et ex quo sit secundum omne genus causæ, scilicet materialis, efficientis, forma- quo sit secundum omne genus causæ, scilicet materialis, efficientis, forma- lis, et finalis. lis, et finalis.

QUESTIO LXVIII. QUESTIO LXVIII.

Utrum anima sit 1. Utrum anima sit 1.

AD PRIMUM objicitur sic: AD PRIMUM objicitur sic:

1. Sapient. 11, 1 et seq., dicunt impii : 1. Sapient. 11, 1 et seq., dicunt impii : Exiguum et cum tædio est tempus vitæ Exiguum et cum tædio est tempus vitæ nostræ, et non est refrigerium in fine nostræ, et non est refrigerium in fine hominis, et non est qui agnitus sit rever- hominis, et non est qui agnitus sit rever- sus ab inferis. Quia ex nihilo nati su- sus ab inferis. Quia ex nihilo nati su- mus, et post hoc erimus tamquam non mus, et post hoc erimus tamquam non fuerimus. Quoniam fumus afflatus est fuerimus. Quoniam fumus afflatus est in naribus nostris, et sermo scintilla ad in naribus nostris, et sermo scintilla ad commovendum cor nostrum: qua exstin- commovendum cor nostrum: qua exstin- cta, cinis erit corpus nostrum, et spiritus cta, cinis erit corpus nostrum, et spiritus diffundetur tamquam mollis aer. Hi di- diffundetur tamquam mollis aer. Hi di- cere videntur, quod anima non sit sub- cere videntur, quod anima non sit sub- stantia incorporea, sed corpus, quod stantia incorporea, sed corpus, quod primum motivum est. primum motivum est.

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ de Creaturis, Tract. I, Quæst. 1, Art. 2. Tom. XXXV Creaturis, Tract. I, Quæst. 1, Art. 2. Tom. XXXV

Et videntur hi persuasionem accepisse Et videntur hi persuasionem accepisse a Democrito et collega ejus Leucippo, a Democrito et collega ejus Leucippo, qui motive definierunt animam, ut dicit qui motive definierunt animam, ut dicit Aristoteles in primo de Anima, et dixe- Aristoteles in primo de Anima, et dixe- runt animam esse atomos rotundos, qui runt animam esse atomos rotundos, qui primi, ut dicunt, motivi sunt et principia primi, ut dicunt, motivi sunt et principia motus eo quod ex rotunditate semper motus eo quod ex rotunditate semper volubiles sunt, et ex indivisibilitate et volubiles sunt, et ex indivisibilitate et parvitate penetrabilia sunt in corpus. parvitate penetrabilia sunt in corpus. Persuasi etiam fuerunt ex Heraclito, Persuasi etiam fuerunt ex Heraclito, qui (ut ibidem dicit Aristoteles) animam qui (ut ibidem dicit Aristoteles) animam dixit esse ignem, propter hoc quod ma- dixit esse ignem, propter hoc quod ma- xime motivus est ignis, et subtilissimum xime motivus est ignis, et subtilissimum corporum. Propter quod etiam, ut dicit corporum. Propter quod etiam, ut dicit Damascenus, Scriptura Angelos dicit Damascenus, Scriptura Angelos dicit

hujusce novæ editionis nostræ. hujusce novæ editionis nostræ.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUÆST. 68. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUÆST. 68.

esse ignem eo quod, sicut dicit, ignis esse ignem eo quod, sicut dicit, ignis levis, ignitivus, calefactivus, et incisivus levis, ignitivus, calefactivus, et incisivus est. Et ideo dicit David, Psal. c, 4: est. Et ideo dicit David, Psal. c, 4: Qui facis Angelos tuos spiritus, et mi- Qui facis Angelos tuos spiritus, et mi- nistros tuos ignem urentem. Hoc enim nistros tuos ignem urentem. Hoc enim dicit David dicere, quia est describens dicit David dicere, quia est describens levitatem, ignitionem, calorem, et inci- levitatem, ignitionem, calorem, et inci- sionem Angelorum circa divinum desi- sionem Angelorum circa divinum desi- derium et ministerium, et ad superiora derium et ministerium, et ad superiora allationem, et ab omni materiali intelli- allationem, et ab omni materiali intelli- gentia libertatem. Et ideo dicit, quod gentia libertatem. Et ideo dicit, quod « Angelus est substantia intellectualis « Angelus est substantia intellectualis semper mobilis. » Et propter hoc etiam semper mobilis. » Et propter hoc etiam isti dixerunt animam esse ignem, vel isti dixerunt animam esse ignem, vel fumum, et sermonem scintillæ ad com. fumum, et sermonem scintillæ ad com. movendum cor, ut in scintilla intelliga- movendum cor, ut in scintilla intelliga- tur et atomus et ignis qui sit anima. tur et atomus et ignis qui sit anima.

Quod autem anima rationalis sit, et Quod autem anima rationalis sit, et non sit corpus, sed incorporea substan- non sit corpus, sed incorporea substan- tia, probat Gregorius Nyssenus in libro tia, probat Gregorius Nyssenus in libro quem fecit de homine, supponens quod quem fecit de homine, supponens quod et verum est, et ab Aristotele in II de et verum est, et ab Aristotele in II de Anima probatum, scilicet quod actus Anima probatum, scilicet quod actus prævii sunt potentiis, et objecta actibus prævii sunt potentiis, et objecta actibus secundum rationem. Ex quo de necessi- secundum rationem. Ex quo de necessi- tate sequitur, quod cujus est actus, ejus tate sequitur, quod cujus est actus, ejus de necessitate est potentia: et cujus est de necessitate est potentia: et cujus est potentia, ejus est substantia de qua fluit potentia, ejus est substantia de qua fluit illa naturalis potentia. Invenimus autem illa naturalis potentia. Invenimus autem actus in homine, qui nullo organo cor- actus in homine, qui nullo organo cor- porali fieri possunt, sed separati sunt porali fieri possunt, sed separati sunt ab omnibus talibus, sicut intelligere, ab omnibus talibus, sicut intelligere, scire, artes invenire, addiscere scientias. scire, artes invenire, addiscere scientias. Ergo potentiæ talium actuum de ne- Ergo potentiæ talium actuum de ne- cessitate supponuntur esse in homine. Et cessitate supponuntur esse in homine. Et si potentiæ ergo et substantia ex cujus si potentiæ ergo et substantia ex cujus essentialibus fluunt tales potentiæ natu- essentialibus fluunt tales potentiæ natu- rales. Hæc autem substantia non potest rales. Hæc autem substantia non potest esse corporea: quia corporis potentia esse corporea: quia corporis potentia obligata est materiæ corporis: et ideo obligata est materiæ corporis: et ideo est ad unum determinata et non abso- est ad unum determinata et non abso- luta. Intellectus autem et ratio et hujus- luta. Intellectus autem et ratio et hujus- modi ad nihil unum sunt obligatæ po- modi ad nihil unum sunt obligatæ po- tentiæ: ergo non sunt potentiæ alicujus tentiæ: ergo non sunt potentiæ alicujus corporis vel actus. Unde Aristoteles in corporis vel actus. Unde Aristoteles in III de Anima dicit, quod intellectus III de Anima dicit, quod intellectus possibilis, est potentia qua est omnia possibilis, est potentia qua est omnia intelligibilia fieri. Et intellectus agens intelligibilia fieri. Et intellectus agens est, qua est omnia intelligibilia agere. est, qua est omnia intelligibilia agere.

3 3

In homine igitur est substantia intelle- In homine igitur est substantia intelle- ctualis sive rationalis, incorporea, a cor- ctualis sive rationalis, incorporea, a cor- pore separabilis et hæc est anima ratio- pore separabilis et hæc est anima ratio- nalis: ergo anima rationalis est. nalis: ergo anima rationalis est.

2. Adhuc, Avicenna in sexto de Natu- 2. Adhuc, Avicenna in sexto de Natu- ralibus dicit, quod natura non est nisi ralibus dicit, quod natura non est nisi ad unum et dicit verum. Sed in plantis, ad unum et dicit verum. Sed in plantis, animalibus, et hominibus invenimus animalibus, et hominibus invenimus principium vitæ, quod est multa: et ad principium vitæ, quod est multa: et ad quodlibet eorum non per accidens, sed quodlibet eorum non per accidens, sed per se: sicut in plantis invenimus nu- per se: sicut in plantis invenimus nu- triri, augeri, et minui, et generare: triri, augeri, et minui, et generare: quorum quodlibet per se est a principio quorum quodlibet per se est a principio intrinseco plantæ essentiali, quod est intrinseco plantæ essentiali, quod est principium vitæ. Hoc igitur non est principium vitæ. Hoc igitur non est natura: et hoc vocamus animam : ergo natura: et hoc vocamus animam : ergo anima est in plantis: et nec est corpus, anima est in plantis: et nec est corpus, nec corporea: quia natura est princi- nec corporea: quia natura est princi- pium in corpore: et est forma corporea pium in corpore: et est forma corporea a qua non fluunt nisi potentiæ corpo- a qua non fluunt nisi potentiæ corpo- rales, quarum quælibet ex obligatiore rales, quarum quælibet ex obligatiore illius corporis, et materialis est, et ad illius corporis, et materialis est, et ad unum tantum. Similiter in animalibus unum tantum. Similiter in animalibus invenimus et ea quæ dicta sunt, et sen- invenimus et ea quæ dicta sunt, et sen- sibiles potentias tam interiores, quan sibiles potentias tam interiores, quan exteriores, quæ non possunt esse a prin- exteriores, quæ non possunt esse a prin- cipio quod est natura, propter dictam cipio quod est natura, propter dictam rationem, eo quod natura est ad unum rationem, eo quod natura est ad unum tantum. Oportet ergo, quod istæ actiones tantum. Oportet ergo, quod istæ actiones sint ab altiori principio quod unum est sint ab altiori principio quod unum est in substantia, et multiplex in potentiis in substantia, et multiplex in potentiis quæ fluunt ab ipso: et hoc non potest quæ fluunt ab ipso: et hoc non potest esse nisi anima: ergo anima est sensi- esse nisi anima: ergo anima est sensi- bilis et vegetabilis. In homine etiam bilis et vegetabilis. In homine etiam invenimus ea quæ dicta sunt de vegeta- invenimus ea quæ dicta sunt de vegeta- bili et sensibili, et præter hæc ratioci- bili et sensibili, et præter hæc ratioci- nari, intelligere, libere arbitrari, et li- nari, intelligere, libere arbitrari, et li- bere velle, non agi a natura, sed agere, bere velle, non agi a natura, sed agere, ita quod homo est dominus suorum ita quod homo est dominus suorum actuum et causa, ita quod actuum suo- actuum et causa, ita quod actuum suo- rum principium est in ipso et non in rum principium est in ipso et non in alio: ergo videtur, quod in homine sit alio: ergo videtur, quod in homine sit principium altius quam vegetabilis et principium altius quam vegetabilis et sensibilis, a quo fluunt potentiæ ad sensibilis, a quo fluunt potentiæ ad hujusmodi operationes. Dicit enim Ari- hujusmodi operationes. Dicit enim Ari- stoteles in primo de Anima, quod ex stoteles in primo de Anima, quod ex operationibus oportet nos investigare operationibus oportet nos investigare quidditatem animæ. Et si est aliqua ope- quidditatem animæ. Et si est aliqua ope- rationum animæ propria, quæ nec cor- rationum animæ propria, quæ nec cor-

4 4

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

pori potest convenire, nec formæ corpo- pori potest convenire, nec formæ corpo- rali, erit illud principium illarum opera- rali, erit illud principium illarum opera- tionum nec corpus, nec corporeum, sed tionum nec corpus, nec corporeum, sed substantia simplex incorporea, a qua substantia simplex incorporea, a qua fluunt potentiæ ad tales operationes fluunt potentiæ ad tales operationes immateriales, quæ nulli formæ corporali immateriales, quæ nulli formæ corporali convenire possunt: et hæc est anima convenire possunt: et hæc est anima rationalis et intellectualis: anima ergo rationalis et intellectualis: anima ergo quæ est in homine, est intellectualis et quæ est in homine, est intellectualis et rationalis ergo est anima. rationalis ergo est anima.

3. Adhuc, Beda, et Gregorius Nazian- 3. Adhuc, Beda, et Gregorius Nazian- zenus, similiter et Gregorius Nyssenus, zenus, similiter et Gregorius Nyssenus, animam probant esse ex figura corporis animam probant esse ex figura corporis humani et membrorum, sumentes hoc humani et membrorum, sumentes hoc quod dicit Aristoteles in quinto primæ quod dicit Aristoteles in quinto primæ philosophiæ, quod scilicet figura sequi- philosophiæ, quod scilicet figura sequi- tur speciem, et diversitas figurarum di- tur speciem, et diversitas figurarum di- versitatem specierum. Et hæc sunt verba versitatem specierum. Et hæc sunt verba Gregorii: «Quod vero rectus est homi- Gregorii: «Quod vero rectus est homi- nis habitus, et ad cœlum sese sustollens nis habitus, et ad cœlum sese sustollens sursumque suspiciens, hæc dona esse sursumque suspiciens, hæc dona esse certissimum est et regiæ potestatis et certissimum est et regiæ potestatis et dignitatis. Denique cæterorum anima- dignitatis. Denique cæterorum anima- lium omnium in deorsum prona sunt lium omnium in deorsum prona sunt corpora, et in deorsum proclivius incli- corpora, et in deorsum proclivius incli- nata et hic manifesta differentia hono- nata et hic manifesta differentia hono- rans homines ostenditur, dum constat rans homines ostenditur, dum constat illa quidem hominis esse subjecta po- illa quidem hominis esse subjecta po- tentiæ, hunc autem supereminentis exi- tentiæ, hunc autem supereminentis exi- stere dignitatis. » Dignitas autem hæc stere dignitatis. » Dignitas autem hæc non potest esse nisi in ratione: quia in non potest esse nisi in ratione: quia in alio non eminet super animalia: ergo alio non eminet super animalia: ergo anima rationalis est in homine. anima rationalis est in homine.

4. Adhuc, Hoc idem probat per lin- 4. Adhuc, Hoc idem probat per lin- guam. Sicut enim dicit Aristoteles in guam. Sicut enim dicit Aristoteles in II de Anima, lingua congruit in duo II de Anima, lingua congruit in duo opera, scilicet in gustum, et in interpre- opera, scilicet in gustum, et in interpre- tationem sermonum: qua interpreta- tationem sermonum: qua interpreta- tione, ut dicit Plato in Timæo, et Basi- tione, ut dicit Plato in Timæo, et Basi- lius in sermone de fide divinitatis, ho- lius in sermone de fide divinitatis, ho- mines sibi invicem pandunt suos affectus mines sibi invicem pandunt suos affectus et conceptus. Et hoc non convenit nisi et conceptus. Et hoc non convenit nisi homini, et non aliis animalibus: ergo homini, et non aliis animalibus: ergo speciale principium ad hanc operationem speciale principium ad hanc operationem est in homine. Interpretatio autem ser- est in homine. Interpretatio autem ser- monum non potest fieri sine compo- monum non potest fieri sine compo- sitione et divisione et collatione et hæc sitione et divisione et collatione et hæc non possunt esse nisi per rationem com- non possunt esse nisi per rationem com- ponentem et dividentem et conferentem ponentem et dividentem et conferentem

et disponentem ea quæ proferenda sunt et disponentem ea quæ proferenda sunt sive interpretanda : ergo potentia talis sive interpretanda : ergo potentia talis erit in anima hominis: ergo anima ra- erit in anima hominis: ergo anima ra- tionalis est in homine. tionalis est in homine.

5. Adhuc, Idem probatur per manum 5. Adhuc, Idem probatur per manum ab eisdem. Manus enim, ut dicit Aristo- ab eisdem. Manus enim, ut dicit Aristo- teles in XII de Animalibus, est organum teles in XII de Animalibus, est organum intellectus practici sive operativi: et intellectus practici sive operativi: et cujus est organum, necesse est etiam cujus est organum, necesse est etiam esse potentiam quæ movet organum esse potentiam quæ movet organum illud ergo in anima hominis est intel- illud ergo in anima hominis est intel- lectus practicus: habet ergo animam lectus practicus: habet ergo animam intellectualem. Intellectus enim practi- intellectualem. Intellectus enim practi- cus est, qui disciplinæ et artis est parti- cus est, qui disciplinæ et artis est parti- ceps. Si quis dicat, quod etiam bruta ceps. Si quis dicat, quod etiam bruta quædam loquuntur et artificialia quæ- quædam loquuntur et artificialia quæ- dam faciunt, ut apes in alvearibus omnes dam faciunt, ut apes in alvearibus omnes domos faciunt hexagonas, et ex his domos faciunt hexagonas, et ex his construunt favos. Hoc non instat : quia construunt favos. Hoc non instat : quia bruta non loquuntur cum collatione et bruta non loquuntur cum collatione et dispositione sermonis prolati, sed ex dispositione sermonis prolati, sed ex imaginatione vocis auditæ et memoratæ imaginatione vocis auditæ et memoratæ tantum. Sicut etiam dicit Aristoteles in tantum. Sicut etiam dicit Aristoteles in

primo primæ philosophiæ, quod quæ- primo primæ philosophiæ, quod quæ- cumque animalia cum sensu auditus et cumque animalia cum sensu auditus et aliis sensibus participant memorativo aliis sensibus participant memorativo principio et æstimativo, in quantum illo principio et æstimativo, in quantum illo plus et minus participant, in tantum plus et minus participant, in tantum sunt disciplinabiliora et minus discipli- sunt disciplinabiliora et minus discipli- nabilia sed cum nullum eorum præter nabilia sed cum nullum eorum præter hominem participat usque ad experi- hominem participat usque ad experi- menti et unibilis et artis acceptionem, menti et unibilis et artis acceptionem, ita scilicet quod ex pluribus sensu per- ita scilicet quod ex pluribus sensu per- ceptis fiat in eo memoria, et ex multis ceptis fiat in eo memoria, et ex multis memoriter retentis et collatis fiat in eis memoriter retentis et collatis fiat in eis experimentalis cognitio, et ex multis sic experimentalis cognitio, et ex multis sic expertis eliciatur universale, quod sit expertis eliciatur universale, quod sit artis et scientiæ principium in ipso. Hoc artis et scientiæ principium in ipso. Hoc non potest fieri nisi per rationem confe- non potest fieri nisi per rationem confe- rentem et disponentem accepta: hoc rentem et disponentem accepta: hoc autem solum perfecte fit in homine : autem solum perfecte fit in homine : ergo in homine solo est anima ratio- ergo in homine solo est anima ratio- nalis. nalis.

ULTERIUS quæritur, Si anima est, in ULTERIUS quæritur, Si anima est, in quo genere ponenda est, utrum in ge- quo genere ponenda est, utrum in ge- nere substantiæ, vel in genere acciden- nere substantiæ, vel in genere acciden- tis? tis?

1. Constat, quod non in genere acci- 1. Constat, quod non in genere acci-

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUÆST. 68. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUÆST. 68.

dentis quia cum accidens non sit in dentis quia cum accidens non sit in aliquo sicut quædam pars, et impossibile aliquo sicut quædam pars, et impossibile est esse sine eo in quo est, ex subjecto est esse sine eo in quo est, ex subjecto et accidente non fit unum substantia- et accidente non fit unum substantia- liter ex anima autem et corpore unum liter ex anima autem et corpore unum fit substantialiter, quod est animatum et fit substantialiter, quod est animatum et vivum ergo anima non potest esse vivum ergo anima non potest esse accidens sive in genere accidentis. accidens sive in genere accidentis.

2. Videtur etiam, quod non possit esse 2. Videtur etiam, quod non possit esse in genere substantiæ: quia si est in ge- in genere substantiæ: quia si est in ge- nere substantiæ, aut erit materia, aut nere substantiæ, aut erit materia, aut forma, aut compositum. Non materia: forma, aut compositum. Non materia: quia ex materia non fit unum natura- quia ex materia non fit unum natura- liter ex corpore autem quod est mate- liter ex corpore autem quod est mate- ria et anima, fit unum naturaliter et sub- ria et anima, fit unum naturaliter et sub- stantialiter ergo anima non potest esse stantialiter ergo anima non potest esse materia. materia.

3. Et videtur, quod nec forma: anima 3. Et videtur, quod nec forma: anima enim movet corpus cujus anima est : enim movet corpus cujus anima est : nullum autem corpus, ut docet Aristo- nullum autem corpus, ut docet Aristo- teles, nec in natura nec in arte secundum teles, nec in natura nec in arte secundum locum movere potest, nisi motore di- locum movere potest, nisi motore di- stincto ab ipso si enim moveretur a stincto ab ipso si enim moveretur a forma secundum quod est actus corporis, forma secundum quod est actus corporis, cum hæc forma ut actus corporis est, cum hæc forma ut actus corporis est, uno modo se semper habeat ad corpus, uno modo se semper habeat ad corpus, semper moveret et sic animal semper semper moveret et sic animal semper moveretur in loco suo, et numquam moveretur in loco suo, et numquam quiesceret, quod falsum est. Dicit enim quiesceret, quod falsum est. Dicit enim Aristoteles in VIII Physicorum, quod Aristoteles in VIII Physicorum, quod animalia moventur a se, et quod illa sola animalia moventur a se, et quod illa sola moventur a se, quæ in seipsis princi- moventur a se, quæ in seipsis princi- pium motus habent quando volunt, et pium motus habent quando volunt, et quietis quando volunt. Ergo anima non quietis quando volunt. Ergo anima non est talis forma. est talis forma.

4. Adhuc, Talis forma quæ actus tan- 4. Adhuc, Talis forma quæ actus tan- tum est, sive endelechia corporum, in tum est, sive endelechia corporum, in nullo elevatur super materiam, sed tan- nullo elevatur super materiam, sed tan- tum est in materia ut terminans poten- tum est in materia ut terminans poten- tialitatem materiæ, et dans ei esse secun- tialitatem materiæ, et dans ei esse secun- dum actum. Anima maxime prout est in dum actum. Anima maxime prout est in homine, elevatur super partes materiæ homine, elevatur super partes materiæ et materiam, et utitur organis corporis et materiam, et utitur organis corporis ad quodlibet, ut pedibus, et manu, et ad quodlibet, ut pedibus, et manu, et aliis membris ergo anima non est talis aliis membris ergo anima non est talis forma quæ sit actus corporis vel mate- forma quæ sit actus corporis vel mate- riæ ergo nec materia est, nec forma. riæ ergo nec materia est, nec forma.

1 S. GREGORIUS NYSSENUS, Lib. de Homine, 1 S. GREGORIUS NYSSENUS, Lib. de Homine,

5 5

5. Nec potest esse compositum. Com- 5. Nec potest esse compositum. Com- positum enim in una natura vel genere, positum enim in una natura vel genere, non est in potentia ad compositum con- non est in potentia ad compositum con- stituendum in aliquo genere: ex anima stituendum in aliquo genere: ex anima autem et corpore fit naturaliter et sub- autem et corpore fit naturaliter et sub- stantialiter unum: ergo anima non pot- stantialiter unum: ergo anima non pot- est esse compositum in genere substan. est esse compositum in genere substan. tiæ quia si est compositum, est hoc tiæ quia si est compositum, est hoc aliquid et hoc cum materiali principio aliquid et hoc cum materiali principio non facit unum: si ergo nec est sub- non facit unum: si ergo nec est sub- stantia, nec accidens, videtur de neces- stantia, nec accidens, videtur de neces- sitate, quod nihil sit. sitate, quod nihil sit.

: :

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut, Sa- Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod sicut, Sa- Solutio. pient. 11, 21 et 22, dicitur: Hæc cogi- pient. 11, 21 et 22, dicitur: Hæc cogi- taverunt, impii scilicet, et erraverunt : taverunt, impii scilicet, et erraverunt : excæcavit enim illos malitia eorum. Et excæcavit enim illos malitia eorum. Et nescierunt sacramenta Dei: neque mer- nescierunt sacramenta Dei: neque mer- cedem speraverunt justitiæ, nec judica- cedem speraverunt justitiæ, nec judica- verunt honorem animarum sanctarum, verunt honorem animarum sanctarum, quod scilicet anima substantia incor- quod scilicet anima substantia incor- porea sit rationalis, et intellectualis, et porea sit rationalis, et intellectualis, et immortalis, et indissolubilis, præmianda immortalis, et indissolubilis, præmianda propter meritum virtutum, et punienda propter meritum virtutum, et punienda propter demeritum peccati. Tamen, ut propter demeritum peccati. Tamen, ut objectum est, persuasi fuerunt a Demo- objectum est, persuasi fuerunt a Demo- crito et Leucippo, qui (sicut dicit Gre- crito et Leucippo, qui (sicut dicit Gre- gorius Nyssenus in libro de Homine', gorius Nyssenus in libro de Homine', dicebant animam esse atomos sphæri- dicebant animam esse atomos sphæri- cos decepti propter hoc, quod suppo- cos decepti propter hoc, quod suppo- nebant, quod nihil movet motu locali nebant, quod nihil movet motu locali nisi ipsum moveatur et quia videbant, nisi ipsum moveatur et quia videbant, quod anima movet motu locali corpus: quod anima movet motu locali corpus: et videbant, quod ignis est subtilissimum et videbant, quod ignis est subtilissimum corporum in specie, ut dicitur in Topi- corporum in specie, ut dicitur in Topi- cis, et est ascensivus semper: et quia cis, et est ascensivus semper: et quia sphæricum quidquid tangit, non tangit sphæricum quidquid tangit, non tangit nisi in puncto, et ideo facilius volvitur nisi in puncto, et ideo facilius volvitur et movetur: propter hoc dicebant, quod et movetur: propter hoc dicebant, quod anima est ex sphæricis igneis sive atomis anima est ex sphæricis igneis sive atomis undique penetrantibus per corpus et per undique penetrantibus per corpus et per partes ejus propter subtilitatem: et sic partes ejus propter subtilitatem: et sic ex motu suo movent cor, et ex corde per ex motu suo movent cor, et ex corde per calorem vivificum movent totum corpus. calorem vivificum movent totum corpus. Sed decepti sunt, super falsas proposi- Sed decepti sunt, super falsas proposi- tiones se fundantes: quia primus motor tiones se fundantes: quia primus motor in omni genere motus localis immobilis in omni genere motus localis immobilis

cap. 2. cap. 2.

6 6

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est, ut dicit Aristoteles et omnes Philo- est, ut dicit Aristoteles et omnes Philo- sophi et hujus contrarium ipsi suppo- sophi et hujus contrarium ipsi suppo- nebant et ideo in magnos errores inci- nebant et ideo in magnos errores inci- derunt quia, sicut dicit Aristoteles in derunt quia, sicut dicit Aristoteles in primo primæ philosophiæ, « parvus primo primæ philosophiæ, « parvus error in principiis, maximum facit in error in principiis, maximum facit in conclusionibus. >> conclusionibus. >>

Quod autem motus animalium sit ab Quod autem motus animalium sit ab immobili, probat Augustinus in libro VI immobili, probat Augustinus in libro VI super Genesim ad litteram. In omnibus super Genesim ad litteram. In omnibus enim membris hominis motus manus enim membris hominis motus manus procedit ab immobili brachio, et motus procedit ab immobili brachio, et motus brachii anterioris ab immobili cubito, et brachii anterioris ab immobili cubito, et motus brachii superioris quod vocatur motus brachii superioris quod vocatur adjutorium, ab immobili humero: et adjutorium, ab immobili humero: et sic generaliter motus cujuslibet membri sic generaliter motus cujuslibet membri procedit ab immobili musculo, in quo procedit ab immobili musculo, in quo sita est vis motiva illius membri, quæ sita est vis motiva illius membri, quæ per nervos diffundit se in membrum, et per nervos diffundit se in membrum, et movet ipsum ad partem ad quam move- movet ipsum ad partem ad quam move- tur. Et quia illi sic errabant in principio, tur. Et quia illi sic errabant in principio, inciderunt in diversos errores quidditatis inciderunt in diversos errores quidditatis animæ. Heraclitus autem erravit: quia animæ. Heraclitus autem erravit: quia nescivit distinguere inter spiritum et ani- nescivit distinguere inter spiritum et ani- mam. Vidit enim, quod spiritus est mam. Vidit enim, quod spiritus est vector virtutum animæ, et spiritus est vector virtutum animæ, et spiritus est fumus sive evaporatio nutrimenti, et fumus sive evaporatio nutrimenti, et quasi instrumentum operationum animæ quasi instrumentum operationum animæ naturalium, vitalium, et animalium: et naturalium, vitalium, et animalium: et ideo putabat, quod anima esset talis ideo putabat, quod anima esset talis fumus deceptus in hoc, quod putabat, fumus deceptus in hoc, quod putabat, quod eadem sunt per substantiam, quo- quod eadem sunt per substantiam, quo- rum est una operatio: quod statim patet rum est una operatio: quod statim patet esse falsum in fabro et malleo. Hæc esse falsum in fabro et malleo. Hæc etiam est causa, quod quidam dixerunt etiam est causa, quod quidam dixerunt animam esse aerem, ut dicit Orpheus in animam esse aerem, ut dicit Orpheus in carminibus suis, qui dixit animam esse carminibus suis, qui dixit animam esse aerem qui attrahitur a respirantibus aerem qui attrahitur a respirantibus ventis et dixit vivere animalia, quous- ventis et dixit vivere animalia, quous- que possunt hoc facere. Et patet dece- que possunt hoc facere. Et patet dece- ptum esse Orpheum: quia multa sunt ptum esse Orpheum: quia multa sunt animalia actum vitæ per animam haben- animalia actum vitæ per animam haben- tia, quæ non respirant, sicut multa ge- tia, quæ non respirant, sicut multa ge- nera marinorum. nera marinorum.

OMNIA quæ inducuntur ad probandum OMNIA quæ inducuntur ad probandum animam esse substantiam incorpoream, animam esse substantiam incorpoream, de plano procedunt, et concludunt veri- de plano procedunt, et concludunt veri-

tatem. tatem.

AD ID quod ulterius quæritur, in quo Ad qu AD ID quod ulterius quæritur, in quo Ad qu genere sit anima ? genere sit anima ?

Dicendum, quod non est in genere acci- Dicendum, quod non est in genere acci- dentis, sed in genere substantiæ. Et con- dentis, sed in genere substantiæ. Et con- cedendum est, quod non est in genere cedendum est, quod non est in genere materiæ, sed in genere formæ. Et ideo materiæ, sed in genere formæ. Et ideo dixit Thales Milesius, qui fuit primus qui dixit Thales Milesius, qui fuit primus qui hoc dixit, animam esse substantiam sem- hoc dixit, animam esse substantiam sem- per mobilem, ut per hoc quod dicitur per mobilem, ut per hoc quod dicitur substantia, intelligatur suppositum et substantia, intelligatur suppositum et hoc aliquid, quia talis substantiæ solius hoc aliquid, quia talis substantiæ solius est agere et operari, eo quod, sicut dicit est agere et operari, eo quod, sicut dicit Aristoteles in III Ethicorum, actus parti- Aristoteles in III Ethicorum, actus parti- cularium sunt circa particularia. Hæc est cularium sunt circa particularia. Hæc est etiam causa, quod Pythagoras dixit, etiam causa, quod Pythagoras dixit, quod « anima est numerus seipsum mo- quod « anima est numerus seipsum mo- vens: » per numerum intelligens compo- vens: » per numerum intelligens compo- sitionem totius potestativi, quod anima sitionem totius potestativi, quod anima est in potentiis suis, quæ omnes harmo- est in potentiis suis, quæ omnes harmo- nicis proportionibus et numeris conjun- nicis proportionibus et numeris conjun- guntur organis quæ movent et quæ ani- guntur organis quæ movent et quæ ani- mant. Et hoc est quod dixit Plato, quod mant. Et hoc est quod dixit Plato, quod « anima est substantia intellectualis, ex « anima est substantia intellectualis, ex seipsa mobilis secundum numerum har- seipsa mobilis secundum numerum har- monicum » intelligens, quod mobilis monicum » intelligens, quod mobilis est, quia motiva est: et secundum nume- est, quia motiva est: et secundum nume- rum harmonicum, quia proportione har- rum harmonicum, quia proportione har- monica infunditur organis. Omnis enim monica infunditur organis. Omnis enim motor ad id quod movet, proportionem motor ad id quod movet, proportionem virtutis habet, et e converso. Hac igitur virtutis habet, et e converso. Hac igitur causa quæ dicta est, in genere formæ et causa quæ dicta est, in genere formæ et substantiæ compositæ, Philosophi qui substantiæ compositæ, Philosophi qui inducti sunt, ponebant animam. Fuerunt inducti sunt, ponebant animam. Fuerunt autem quidam, sicut Dinarchus, qui non autem quidam, sicut Dinarchus, qui non motivo, sed cognoscitivo diffiniebant motivo, sed cognoscitivo diffiniebant animam. Et supponebant pro principio animam. Et supponebant pro principio quod et verum est, quod cognoscitur quod et verum est, quod cognoscitur simile simili: et ideo dixerunt animam simile simili: et ideo dixerunt animam esse consonantiam ex quatuor elementis esse consonantiam ex quatuor elementis confectam quia aliter non cognosceret confectam quia aliter non cognosceret omnia quæ sunt in mundo. Dicunt enim, omnia quæ sunt in mundo. Dicunt enim, quod terram terra cognoscimus, et quod terram terra cognoscimus, et aquam aqua, et ignem igne, et aerem aquam aqua, et ignem igne, et aerem aere, et composita ex elementis ex ele- aere, et composita ex elementis ex ele- mentorum compositione. Et quidam di- mentorum compositione. Et quidam di- xerunt animam esse sanguinem, sicut xerunt animam esse sanguinem, sicut Cricias Ægyptius, eo quod ultimum nu- Cricias Ægyptius, eo quod ultimum nu- trimentum intra venas est sanguis, et trimentum intra venas est sanguis, et prima operatio animationis per nutri- prima operatio animationis per nutri-

IN JI P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUÆST. 69. IN JI P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUÆST. 69.

7 7

Et bene conceditur, quod forma sub- Et bene conceditur, quod forma sub- stantialis movet in aliquo in quantum stantialis movet in aliquo in quantum forma est. forma est.

mentum est sanguis. Quidam vero vi- fit unum naturaliter et substantialiter. mentum est sanguis. Quidam vero vi- fit unum naturaliter et substantialiter. dentes, quod in generatione infunditur dentes, quod in generatione infunditur anima, et considerantes quod semen anima, et considerantes quod semen aquosum est, et quod in generatione, ut aquosum est, et quod in generatione, ut dicit Aristoteles in XVI de Animalibus, dicit Aristoteles in XVI de Animalibus, gutta maris ingreditur guttam fœminæ gutta maris ingreditur guttam fœminæ sicut spiritus in corpus, dixerunt animam sicut spiritus in corpus, dixerunt animam esse aquam sicut Philosophus Epi- esse aquam sicut Philosophus Epi- Ambæ istæ sectæ definierunt Ambæ istæ sectæ definierunt animam esse corpoream, et in genere animam esse corpoream, et in genere corporis ponebant. corporis ponebant.

curus. curus.

ET IDEO omnes illæ rationes quæ in- ET IDEO omnes illæ rationes quæ in- ductæ sunt ad hoc, quod anima non sit ductæ sunt ad hoc, quod anima non sit corpus, nec forma corporalis, nec ma- corpus, nec forma corporalis, nec ma- teria naturaliter, sufficienter improbant teria naturaliter, sufficienter improbant positiones istorum. positiones istorum.

AD ALIUD dicendum, quod anima est AD ALIUD dicendum, quod anima est in genere substantiæ, quæ est forma ut in genere substantiæ, quæ est forma ut hoc aliquid et ideo ex ipsa et corpore hoc aliquid et ideo ex ipsa et corpore

AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- dit de necessitate: quia anima non est dit de necessitate: quia anima non est talis actus. talis actus.

ET TUNC sequens solvitur: quia tunc ET TUNC sequens solvitur: quia tunc hoc procederet, si anima simpliciter esset hoc procederet, si anima simpliciter esset hoc aliquid et particulare: sed anima hoc aliquid et particulare: sed anima est forma, et motor corporis in quantum est forma, et motor corporis in quantum est motor, oportet quod compositum sit est motor, oportet quod compositum sit quoddam esse distinctum habens a cor- quoddam esse distinctum habens a cor- pore naturaliter et substantialiter. Et pore naturaliter et substantialiter. Et ideo noluit Plato dicere, quod homo ideo noluit Plato dicere, quod homo compositum sit ex anima et corpore, compositum sit ex anima et corpore, sed quod homo est anima rationalis sed quod homo est anima rationalis utens corpore, ut dicit Gregorius Nys- utens corpore, ut dicit Gregorius Nys-

senus. senus.

QUÆSTIO XLIX. QUÆSTIO XLIX.

Quid sit anima ? Quid sit anima ?

Secundo quæritur, Quid sit anima ? Secundo quæritur, Quid sit anima ? Et quæruntur duo primo scilicet de Et quæruntur duo primo scilicet de definitionibus Sanctorum. definitionibus Sanctorum.

Secundo, De definitionibus Philoso- Secundo, De definitionibus Philoso- phorum. phorum.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Remigius sic definit animam : << Ani- Remigius sic definit animam : << Ani- ma est substantia incorporea regens cor- ma est substantia incorporea regens cor- pus. »> pus. »>

Augustinus sic in libro de Spiritu et Augustinus sic in libro de Spiritu et anima: « Anima est substantia in- anima: « Anima est substantia in- corporea regendo corpori accommo- corporea regendo corpori accommo- data. » data. »

Alexander nequam in libro de Motu Alexander nequam in libro de Motu cordis, sic: « Anima est substantia cordis, sic: « Anima est substantia

De septem definitionibus Sanctorum de incorporea, illuminationum quæ sunt a De septem definitionibus Sanctorum de incorporea, illuminationum quæ sunt a

eo quid sit anima¹. eo quid sit anima¹.

DEFINITIONES Sanctorum inveniuntur DEFINITIONES Sanctorum inveniuntur

sex. sex.

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ de Creaturis, Tract. I, Quæst. 2, Art. 1 et seq. Creaturis, Tract. I, Quæst. 2, Art. 1 et seq.

primo ultima relatione perceptiva. » primo ultima relatione perceptiva. »

Seneca sic: «Anima est spiritus intel- Seneca sic: «Anima est spiritus intel- lectualis ad beatitudinem in se et in cor- lectualis ad beatitudinem in se et in cor- pore ordinatus. >> pore ordinatus. >>

Cassiodorus sic: « Anima est substantia Cassiodorus sic: « Anima est substantia

Tom. XXXV hujusce novæ editionis nostræ. Tom. XXXV hujusce novæ editionis nostræ.

8 8

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

spiritualis a Deo creata, proprii sui cor- spiritualis a Deo creata, proprii sui cor- poris vivificatrix. » poris vivificatrix. »

Item,. Augustinus sic: « Anima est Item,. Augustinus sic: « Anima est spiritus intellectualis, rationalis, semper spiritus intellectualis, rationalis, semper vivens, semper in motu, bonæ malæque vivens, semper in motu, bonæ malæque voluntatis capax. » voluntatis capax. »

non separatur anima ab Angelo. Per non separatur anima ab Angelo. Per hoc etiam quod dicit, Proprii sui corpo- hoc etiam quod dicit, Proprii sui corpo- ris vivificatrix : non dicitur quidditas ris vivificatrix : non dicitur quidditas animæ, sed actus cujus causa est: defi- animæ, sed actus cujus causa est: defi- nitio autem deberet dicere substantialem nitio autem deberet dicere substantialem quidditatem. quidditatem.

CONTRA SEXTAM quæ est iterum Augu- CONTRA SEXTAM quæ est iterum Augu- stini, objicitur sic : Quod dicitur semper stini, objicitur sic : Quod dicitur semper vivens, non omni animæ videtur con- vivens, non omni animæ videtur con- venire quia non convenit animabus venire quia non convenit animabus brutorum et vegetabilium. Adhuc, Per brutorum et vegetabilium. Adhuc, Per hoc quod dicitur, semper in motu, hoc quod dicitur, semper in motu, videtur non esse verum inducenti per videtur non esse verum inducenti per singulas species motus: male ergo data singulas species motus: male ergo data est definitio. est definitio.

Adhuc unam addit Joannes Damasce- Adhuc unam addit Joannes Damasce- nus : « Anima est substantia vivens, nus : « Anima est substantia vivens, simplex, et incorporea, corporalibus simplex, et incorporea, corporalibus oculis secundum propriam naturam in- oculis secundum propriam naturam in- visibilis, infigurabilis, immortalis, ra- visibilis, infigurabilis, immortalis, ra- tionalis, intellectualis, organico utens tionalis, intellectualis, organico utens corpore, et huic vitæ augmentationis et corpore, et huic vitæ augmentationis et generationis tributiva, non alium habens generationis tributiva, non alium habens præter seipsam intellectum, sed partem præter seipsam intellectum, sed partem sui purissimam. »> sui purissimam. »> Quæritur ergo de definitionibus istis, nis Damasceni : Quæritur ergo de definitionibus istis, nis Damasceni : et penes quid sumantur? et penes quid sumantur?

ОBJICITUR de hoc quod ponit Remigius, ОBJICITUR de hoc quod ponit Remigius, quod dicitur substantia incorporea. Dicit quod dicitur substantia incorporea. Dicit enim Damascenus, quod « incorporeum enim Damascenus, quod « incorporeum simpliciter non est nisi Deus. » Male simpliciter non est nisi Deus. » Male ergo dicitur, anima est substantia in- ergo dicitur, anima est substantia in-

corporea. corporea.

Adhuc, In Ecclesiasticis dogmatibus Adhuc, In Ecclesiasticis dogmatibus dicitur sic « Solus Deus est incorpo- dicitur sic « Solus Deus est incorpo- reus : alias autem creaturas corporeas reus : alias autem creaturas corporeas

dicimus. » dicimus. »

CONTRA SECUNDAM quæ est hæc, « Ani- CONTRA SECUNDAM quæ est hæc, « Ani- ma est substantia incorporea, regendo ma est substantia incorporea, regendo corpori accommodata: » objicitur sic: corpori accommodata: » objicitur sic: hoc enim videtur convenire Angelo as- hoc enim videtur convenire Angelo as- sumenti corpus ille enim tunc est sub- sumenti corpus ille enim tunc est sub- stantia incorporea, regendo corpori ac- stantia incorporea, regendo corpori ac- commodata. commodata.

CONTRA TERTIAM objicitur sic quia CONTRA TERTIAM objicitur sic quia illuminationum quæ sunt primo præcep- illuminationum quæ sunt primo præcep- tivam esse animam, bene esse animæ tivam esse animam, bene esse animæ dicit definitio autem deberet dicere esse dicit definitio autem deberet dicere esse substantiale. substantiale.

CONTRA QUARTAM quæ est Senecæ, ob- CONTRA QUARTAM quæ est Senecæ, ob- jicitur: In corpore enim non potest esse jicitur: In corpore enim non potest esse beatitudo quia, sicut dicit Boetius, beatitudo quia, sicut dicit Boetius, beatitudo est status omnium bonorum beatitudo est status omnium bonorum aggregatione perfectus : et hujus non aggregatione perfectus : et hujus non est particeps anima in corpore. est particeps anima in corpore.

CONTRA QUINTAM quæ est Cassiodori, CONTRA QUINTAM quæ est Cassiodori, objicitur de hoc quod dicitur, Anima objicitur de hoc quod dicitur, Anima est substantia spiritualis : per hoc enim est substantia spiritualis : per hoc enim

SIMILITER objicitur contra illam Joan- SIMILITER objicitur contra illam Joan-

1. Cum enim dicitur substantia incor- 1. Cum enim dicitur substantia incor- porea, non oportuit dicere, corporeis porea, non oportuit dicere, corporeis oculis invisibilis, et infigurabilis : quia oculis invisibilis, et infigurabilis : quia nihil est corporeis oculis visibile et figu- nihil est corporeis oculis visibile et figu- rabile, nisi corpus. Unde cum dicebatur rabile, nisi corpus. Unde cum dicebatur incorporea, nugatorie addebatur, corpo- incorporea, nugatorie addebatur, corpo- reis oculis invisibilis, et infigurabilis. reis oculis invisibilis, et infigurabilis.

2. Similiter, Objicitur cum dicitur 2. Similiter, Objicitur cum dicitur intellectualis, rationalis: alterum enim intellectualis, rationalis: alterum enim intelligitur in altero : ergo alterum vide- intelligitur in altero : ergo alterum vide- tur superfluere. tur superfluere.

3. Adhuc, Objicitur de hoc quod dicit, 3. Adhuc, Objicitur de hoc quod dicit, quod non habet intellectum præter se, quod non habet intellectum præter se, sed partem sui purissimam. Dicit enim sed partem sui purissimam. Dicit enim Philosophus, quod intellectus nullius Philosophus, quod intellectus nullius corporis est actus. Male ergo dicitur, corporis est actus. Male ergo dicitur, quod in intellectu habeat partem sui quod in intellectu habeat partem sui anima: quia id quod per substantiam et anima: quia id quod per substantiam et actum separatum est, non potest esse actum separatum est, non potest esse pars ejus quod per substantiam et actum pars ejus quod per substantiam et actum organo corporeo conjunctum est. organo corporeo conjunctum est.

4. Ultimo quæritur, Penes quid acci- 4. Ultimo quæritur, Penes quid acci- piantur istæ definitiones? piantur istæ definitiones?

SOLUTIO. Ad primam definitionem di- Ad SOLUTIO. Ad primam definitionem di- Ad cendum, quod illa datur per genus, et cendum, quod illa datur per genus, et differentiam propriam, et essentialem differentiam propriam, et essentialem actum animæ. Anima enim substantia actum animæ. Anima enim substantia est, quia est substantialis forma animati: est, quia est substantialis forma animati: et est substantia a substando dicta, quia et est substantia a substando dicta, quia ad minus substat in omni animato na- ad minus substat in omni animato na- turalibus potentiis quæ fluunt ab ipsa : turalibus potentiis quæ fluunt ab ipsa :

Sc Sc

Iffinit. 2. Iffinit. 2.

ffinit. 8. ffinit. 8.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUÆST. 69. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUÆST. 69.

cum, sicut dicit Aristoteles in Prædica- cum, sicut dicit Aristoteles in Prædica- mentis, naturalis potentia vel impotentia mentis, naturalis potentia vel impotentia species sit qualitatis, quam necesse est species sit qualitatis, quam necesse est esse in anima sicut in subjecto. Et cum esse in anima sicut in subjecto. Et cum sit in toto tota secundum actum vitæ, sit in toto tota secundum actum vitæ, non potest esse corporea, sed incorpo- non potest esse corporea, sed incorpo- rea. Corporeum enim nullo modo potest rea. Corporeum enim nullo modo potest esse in toto totum, sed secundum unam esse in toto totum, sed secundum unam partem suæ divisionis est in una parte, partem suæ divisionis est in una parte, et secundum aliam in alia. et secundum aliam in alia.

AD OBJECTUM contra, dicendum quod AD OBJECTUM contra, dicendum quod corporeum dicitur dupliciter, scilicet a corporeum dicitur dupliciter, scilicet a privatione naturæ corporeitatis : et sic privatione naturæ corporeitatis : et sic et Angelus et anima incorporei sunt. et Angelus et anima incorporei sunt. Et a privatione proprietatis corporis, Et a privatione proprietatis corporis, quæ est localitas, sive per definitionem quæ est localitas, sive per definitionem in loco, sive per circumscriptionem et in loco, sive per circumscriptionem et sic solus Deus incorporeus est: omnia sic solus Deus incorporeus est: omnia autem alia tam spiritualia quam corpo- autem alia tam spiritualia quam corpo- ralia definiuntur loco, ita quod sint hic ralia definiuntur loco, ita quod sint hic et non alibi solus autem Deus hic et et non alibi solus autem Deus hic et ubique est. Definiri autem in loco vel ubique est. Definiri autem in loco vel circumscribi, primo et per se convenit circumscribi, primo et per se convenit corpori et hoc modo solus Deus incor- corpori et hoc modo solus Deus incor- poreus dicitur. poreus dicitur.

SECUNDA definitio quæ est Augustini SECUNDA definitio quæ est Augustini accipitur a generali natura animæ accipitur a generali natura animæ et proprio actu quem habet in corpus. et proprio actu quem habet in corpus.

Ab objectum contra, dicendum quod Ab objectum contra, dicendum quod æquivoce dicitur Angelus substantia in- æquivoce dicitur Angelus substantia in- corporea et anima. Angelus enim sub- corporea et anima. Angelus enim sub- stantia incorporea est non unibilis cor- stantia incorporea est non unibilis cor- pori: anima autem substantia incorporea pori: anima autem substantia incorporea unibilis corpori. Similiter Angelus quan- unibilis corpori. Similiter Angelus quan- do assumit corpus, non regit corpus do assumit corpus, non regit corpus ad operationes vitæ, sed ad congruen- ad operationes vitæ, sed ad congruen- tias operationum, quas ministerio suo tias operationum, quas ministerio suo operatur circa eos quibus apparet, ut operatur circa eos quibus apparet, ut dicit Augustinus. Cum autem anima dicit Augustinus. Cum autem anima regendo corpori accommodata dicitur, regendo corpori accommodata dicitur, intelligitur quantum ad operationes vitæ intelligitur quantum ad operationes vitæ naturalis. naturalis.

TERTIA definitio quæ est Alexandri, TERTIA definitio quæ est Alexandri, accipitur secundum comparationem ani- accipitur secundum comparationem ani- mæ ad primam causam quæ influentia mæ ad primam causam quæ influentia sui luminis intellectualia lumina con- sui luminis intellectualia lumina con- stituit: sed quia in anima illud lu- stituit: sed quia in anima illud lu- men est per continuationem intellectus men est per continuationem intellectus cum continuo et tempore, ut dicit cum continuo et tempore, ut dicit

9 9

Philosophus in III de Anima, ideo non Philosophus in III de Anima, ideo non recipit lumen intellectus, nisi per vesti- recipit lumen intellectus, nisi per vesti- gium et ænigma: et hoc vocatur ultima gium et ænigma: et hoc vocatur ultima

relatio. relatio.

AD ID quod objicitur contra definitio- Ad diffinit. 4. AD ID quod objicitur contra definitio- Ad diffinit. 4. nem Senecæ, dicendum quod beatitudo nem Senecæ, dicendum quod beatitudo dicitur duobus modis, large scilicet et dicitur duobus modis, large scilicet et stricte. Beatitudo large dicta, consistit stricte. Beatitudo large dicta, consistit in felicitate duplici, scilicet civili, et in felicitate duplici, scilicet civili, et contemplativa secundum duplicem vir- contemplativa secundum duplicem vir- tutem, moralem scilicet et intellectua- tutem, moralem scilicet et intellectua- lem, secundum quod felicitas est actus lem, secundum quod felicitas est actus vel operatio secundum propriam et con- vel operatio secundum propriam et con- naturalem virtutem, non impedita, in eo naturalem virtutem, non impedita, in eo cujus est talis virtus, nullo modo impe- cujus est talis virtus, nullo modo impe- dimentum habens, eo quod taliter felix dimentum habens, eo quod taliter felix vel beatus virtutem perfectam habet ad vel beatus virtutem perfectam habet ad actum cum omnibus condecorantibus actum cum omnibus condecorantibus felicitatem in amicis et bonis fortunæ et felicitatem in amicis et bonis fortunæ et pulchritudine corporis. Et hæc est bea- pulchritudine corporis. Et hæc est bea- titudo de qua loquitur Seneca: et illius titudo de qua loquitur Seneca: et illius bene est particeps anima in corpore. bene est particeps anima in corpore. Dicitur etiam stricte beatitudo status Dicitur etiam stricte beatitudo status omnium bonorum aggregatione perfe- omnium bonorum aggregatione perfe- ctus. De qua dicit Bernardus in libro ctus. De qua dicit Bernardus in libro quinto de Consideratione ad Eugenium, quinto de Consideratione ad Eugenium, quod beatitudo et miseria in eodem esse quod beatitudo et miseria in eodem esse non possunt simul. Et hujus non potest non possunt simul. Et hujus non potest esse particeps anima in corpore : quia esse particeps anima in corpore : quia quamdiu est in corpore, circumdata est quamdiu est in corpore, circumdata est miseria corporis et cum tali miseria non miseria corporis et cum tali miseria non potest esse beatitudo. potest esse beatitudo.

AD ID quod objicitur de definitione Ad diffinit. 5. AD ID quod objicitur de definitione Ad diffinit. 5. Cassiodori, dicendum quod illa definitio Cassiodori, dicendum quod illa definitio datur in comparatione ad causam, et in datur in comparatione ad causam, et in comparatione ad primum effectum qui comparatione ad primum effectum qui est vita, secundum quod dicit Aristote- est vita, secundum quod dicit Aristote- les, quod « vivere in viventibus est les, quod « vivere in viventibus est esse. » Et licet Angelus sit substantia esse. » Et licet Angelus sit substantia spiritualis a Deo creata, tamen non est spiritualis a Deo creata, tamen non est carni unibilis et ideo aliter est spiritua- carni unibilis et ideo aliter est spiritua- lis lis

quam anima nec est creata substan- quam anima nec est creata substan- tia Angelus ad imaginem creantis sicut tia Angelus ad imaginem creantis sicut anima. Unde licet in multis sit imago anima. Unde licet in multis sit imago anima, in hoc tamen etiam est imago, anima, in hoc tamen etiam est imago, quia sicut Deus vivificat omnia, ita ani- quia sicut Deus vivificat omnia, ita ani- ma vivificat omnia sua, et unumquod- ma vivificat omnia sua, et unumquod- que membrum ad suum proprium actum que membrum ad suum proprium actum vitæ. vitæ.

10 10

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Ad diffinit. 6. AD ID quod objicitur contra illam al- Ad diffinit. 6. AD ID quod objicitur contra illam al- teram quæ est Augustini, dicendum quod teram quæ est Augustini, dicendum quod dicitur semper vivens, eo quod semper dicitur semper vivens, eo quod semper influit vitam et dicitur influit vitam et dicitur semper in motu, semper in motu, eo quod semper influit potentiam moti- eo quod semper influit potentiam moti- vam ad opera vitæ secundum propriam vam ad opera vitæ secundum propriam periodum uniuscujusque vivi. Et ideo periodum uniuscujusque vivi. Et ideo dicit Pythagoras, quod anima est nume- dicit Pythagoras, quod anima est nume- rus seipsum movens, vocans numerum rus seipsum movens, vocans numerum proportionabilitatem potentiarum ad or- proportionabilitatem potentiarum ad or- gana hæc enim consistit in numero gana hæc enim consistit in numero proportionali.. Ideo etiam dixit Plato, proportionali.. Ideo etiam dixit Plato, quod anima est substantia intellectualis quod anima est substantia intellectualis ex seipsa mobilis secundum numerum ex seipsa mobilis secundum numerum harmonicum. Omnia enim quæ ad se harmonicum. Omnia enim quæ ad se invicem proportionantur ut motivum et invicem proportionantur ut motivum et mobile, dicebat Plato secundum nume- mobile, dicebat Plato secundum nume- rum harmonicum proportionari, qui rum harmonicum proportionari, qui numerus est in numero potentiarum numerus est in numero potentiarum moventium, et numero organorum mo- moventium, et numero organorum mo- torum, et dispositionum figurarum qui torum, et dispositionum figurarum qui bus aptantur ad motum. Sicut etiam bus aptantur ad motum. Sicut etiam dicebat Socrates constitui mundum dicebat Socrates constitui mundum totum numeris proportionalibus. Unde totum numeris proportionalibus. Unde Boetius in libro III de Consolatione phi- Boetius in libro III de Consolatione phi- losophiæ : losophiæ :

Ad diffinit. Ad diffinit. Damasceni. Damasceni.

Ad 1. Ad 1.

Tu triplicis mediam naturæ cuncta moventem Tu triplicis mediam naturæ cuncta moventem Convertens animam, per consona membra re- Convertens animam, per consona membra re- [solvis. [solvis.

AD ID quod objicitur contra illam quæ AD ID quod objicitur contra illam quæ est Damasceni, dicendum, quod illa bona est Damasceni, dicendum, quod illa bona est, et datur per comparationem ad na- est, et datur per comparationem ad na- turam et potentias animæ, secundum turam et potentias animæ, secundum quod anima est totum potestativum con- quod anima est totum potestativum con- stitutum ex omnibus potentiis suis. stitutum ex omnibus potentiis suis.

Et quod dicitur corporeis oculis invi- Et quod dicitur corporeis oculis invi- sibilis, et infigurabilis, non est nugato- sibilis, et infigurabilis, non est nugato- rium, licet ante dicta sit substantia rium, licet ante dicta sit substantia spiritualis hoc enim dicitur ad amo- spiritualis hoc enim dicitur ad amo- vendum errorem Cleantis Stoici, de quo vendum errorem Cleantis Stoici, de quo dicit Gregorius Nyssenus in libro de dicit Gregorius Nyssenus in libro de Homine, quod Cleantes et Chrysippus et Homine, quod Cleantes et Chrysippus et Stoici talem complicant syllogismum : Stoici talem complicant syllogismum :

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ Theo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ Theo- logiæ, Tract. IV, Quæst. 14, Membr. 1, Art. 1 logiæ, Tract. IV, Quæst. 14, Membr. 1, Art. 1

Non solum similes genitoribus secundum Non solum similes genitoribus secundum corpus sumus, sed etiam secundum ani- corpus sumus, sed etiam secundum ani- mam passionibus, moribus, et disposi- mam passionibus, moribus, et disposi- tionibus. Corporis autem proprie est tionibus. Corporis autem proprie est esse simile, et non incorporei. Corpus esse simile, et non incorporei. Corpus igitur est anima. Unde ad exprimendum igitur est anima. Unde ad exprimendum et determinandum incorporeitatem ani- et determinandum incorporeitatem ani- mæ, dicitur infigurabilis et corporeis mæ, dicitur infigurabilis et corporeis oculis invisibilis, ut intelligatur anima oculis invisibilis, ut intelligatur anima non esse virtus corporea. non esse virtus corporea.

ET QUOD dicitur intellectualis, et addi- ET QUOD dicitur intellectualis, et addi- tur rationalis, non est nugatorium : tur rationalis, non est nugatorium : exprimit enim modum intellectualitatis exprimit enim modum intellectualitatis animæ, quæ non habet intellectum sim- animæ, quæ non habet intellectum sim- plicem et deiformem sicut Angelus, sed plicem et deiformem sicut Angelus, sed intellectum discursum, inquisitivum, et intellectum discursum, inquisitivum, et compositum, sicut dictum est in tractatu compositum, sicut dictum est in tractatu de attributis Angelorum, quæstione de de attributis Angelorum, quæstione de ratione¹. ratione¹.

AD ALIUD quod objicitur de intellectu, AD ALIUD quod objicitur de intellectu, dicendum quod intellectus in actu intel- dicendum quod intellectus in actu intel- ligendi nullius corporis est actus: quia ligendi nullius corporis est actus: quia si esset actus alicujus corporis, non in- si esset actus alicujus corporis, non in- telligeret nisi ea quæ sunt de.harmonia telligeret nisi ea quæ sunt de.harmonia illius corporis: nunc autem intelligit illius corporis: nunc autem intelligit omnia. Sed quod dicitur, quod potentia omnia. Sed quod dicitur, quod potentia in actu separata non possit esse pars ani- in actu separata non possit esse pars ani- mæ, quæ est actus corporis, falsum est. mæ, quæ est actus corporis, falsum est. Avicenna enim in VI de Naturalibus Avicenna enim in VI de Naturalibus ubi venatur definitionem animæ, dicit ubi venatur definitionem animæ, dicit quod anima in hoc differt a natura, quia quod anima in hoc differt a natura, quia ab anima fluunt quædam potentiæ con- ab anima fluunt quædam potentiæ con- junctæ organo corporis, et quædam non junctæ organo corporis, et quædam non conjunctæ. Tamen propter objectionem conjunctæ. Tamen propter objectionem illam quidam dixerunt, quod intellectus illam quidam dixerunt, quod intellectus non est in anima ut pars potestativa, sed non est in anima ut pars potestativa, sed est ex splendore intelligentiæ, quæ sicut est ex splendore intelligentiæ, quæ sicut dicitur in libro de Causis, agit in ani- dicitur in libro de Causis, agit in ani- mam sicut anima in naturam. Et ideo mam sicut anima in naturam. Et ideo dixerunt intellectum extra animam esse. dixerunt intellectum extra animam esse. Et ad excludendum errorem illum dixit, Et ad excludendum errorem illum dixit, non habens extra se intellectum, sed non habens extra se intellectum, sed partem sui purissimam. Et ideo etiam partem sui purissimam. Et ideo etiam dixit Aristoteles in I Ethicorum, quod dixit Aristoteles in I Ethicorum, quod « sicut visus in corpore, ita intellectus « sicut visus in corpore, ita intellectus in anima. » in anima. »

et 2. Tom. XXXII novæ editionis nostræ. et 2. Tom. XXXII novæ editionis nostræ.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUÆST. 69. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XII, QUÆST. 69.

AD ULTIMUM jam patet solutio: quia AD ULTIMUM jam patet solutio: quia de definitione dictum est penes quid da de definitione dictum est penes quid da

tur et sumatur. tur et sumatur.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

De tribus definitionibus Philosophorum De tribus definitionibus Philosophorum de eo quid sit anima. de eo quid sit anima.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

De prima definitione animæ, quæ est De prima definitione animæ, quæ est Avicenna 1. Avicenna 1.

Secundo, Quæritur de definitionibus Secundo, Quæritur de definitionibus Philosophorum, quæ inveniuntur tres : Philosophorum, quæ inveniuntur tres : duæ ab Aristotele, et una ab Avicenna. duæ ab Aristotele, et una ab Avicenna.

Avicenna in VI de Naturalibus animam Avicenna in VI de Naturalibus animam sic definit «< Anima est perfectio prima sic definit «< Anima est perfectio prima corporis naturalis instrumentalis, ha- corporis naturalis instrumentalis, ha- bentis opera vitæ. » bentis opera vitæ. »

Circa quam definitionem primo quæ- Circa quam definitionem primo quæ- ritur, Quare anima dicatur prima perfe- ritur, Quare anima dicatur prima perfe- ctio corporis ? ctio corporis ?

Prima enim perfectio corporis conna- Prima enim perfectio corporis conna- turalitatem habet ad corpus: et est cor- turalitatem habet ad corpus: et est cor- porea, quia forma corporalis. Dicit au- porea, quia forma corporalis. Dicit au- tem Aristoteles in primo de Anima, tem Aristoteles in primo de Anima, quod omnes antiqui Philosophi, et ma- quod omnes antiqui Philosophi, et ma- xime Stoici, et Epicurei, tribus definie- xime Stoici, et Epicurei, tribus definie- bant animam, scilicet motivo, cognosci- bant animam, scilicet motivo, cognosci- tivo, et incorporeo. Stoici enim motivo tivo, et incorporeo. Stoici enim motivo definiebant eam, et in præhabitis positæ definiebant eam, et in præhabitis positæ sunt rationes eorum, ubi determina- sunt rationes eorum, ubi determina- tum est de illis qui dicebant animam tum est de illis qui dicebant animam esse sphæras atomales, rotundas, sem- esse sphæras atomales, rotundas, sem- per mobiles. Epicurei autem definiebant per mobiles. Epicurei autem definiebant

11 11

eam cognoscitivo. Et habitum etiam est eam cognoscitivo. Et habitum etiam est in præcedentibus de illis: quia illi di- in præcedentibus de illis: quia illi di- cebant animam esse vel elementum vel cebant animam esse vel elementum vel ex elementis, et simile simili cognosci. ex elementis, et simile simili cognosci. Quorum rationes etiam in præhabitis Quorum rationes etiam in præhabitis habitæ sunt. Sic enim eam dicit esse habitæ sunt. Sic enim eam dicit esse Dinarchus, et sui sequaces. Dinarchus, et sui sequaces.

Socrates autem, et Plato, et nepos Socrates autem, et Plato, et nepos ejus Speusippus definiebant eam incor- ejus Speusippus definiebant eam incor- poream dicentes animam esse nume- poream dicentes animam esse nume- rum harmonicum seipsum moventem. rum harmonicum seipsum moventem. Et ratio eorum fuit triplex. Prima fuit, Et ratio eorum fuit triplex. Prima fuit, quod dicebant demonstratum esse, quod quod dicebant demonstratum esse, quod omne corpus indiget continente: unde omne corpus indiget continente: unde si anima est corpus, indiget aliquo con- si anima est corpus, indiget aliquo con- tinente nec propria virtute continet tinente nec propria virtute continet corpus in quo est. Et tunc quæratur de corpus in quo est. Et tunc quæratur de illo quod continet animam, Utrum sit illo quod continet animam, Utrum sit corpus, vel non? Si dicatur, quod sit corpus, vel non? Si dicatur, quod sit corpus tunc iterum indiget aliquo con- corpus tunc iterum indiget aliquo con- tinente et hoc abibit in infinitum, ni- tinente et hoc abibit in infinitum, ni- si stet in aliquo quod est incorpo- si stet in aliquo quod est incorpo- reum anima igitur est incorporea, et reum anima igitur est incorporea, et incorporeo debet definiri. Secunda ra- incorporeo debet definiri. Secunda ra- tio eorum fuit, quod dicebant om- tio eorum fuit, quod dicebant om- ne corpus esse divisibile et si divi- ne corpus esse divisibile et si divi- sibile, etiam corruptibile: animas sibile, etiam corruptibile: animas autem et præcipue hominum rationales, autem et præcipue hominum rationales, dicebant esse incorruptibiles, et a prin- dicebant esse incorruptibiles, et a prin- cipio mundi omnes simul esse creatas, cipio mundi omnes simul esse creatas, et per sæcula quæ sibi succedunt, sicut et per sæcula quæ sibi succedunt, sicut dicunt, semper incorruptibiles: et ideo dicunt, semper incorruptibiles: et ideo animam rationalem nihil posse esse cor- animam rationalem nihil posse esse cor- poreum, sed ab omni corporeo per na- poreum, sed ab omni corporeo per na- turam et substantiam distinctum. Tertia turam et substantiam distinctum. Tertia ratio eorum fuit, quod videbant omne ratio eorum fuit, quod videbant omne corpus distensum esse dimensionibus corpus distensum esse dimensionibus quantitatis, animam autem esse substan- quantitatis, animam autem esse substan- tiam simplicem, et formas quæ in anima tiam simplicem, et formas quæ in anima sunt rationali, intentionales esse et sim- sunt rationali, intentionales esse et sim- plices: quod illæ formæ habere non plices: quod illæ formæ habere non possunt, nisi ex subjecto in quo sunt : possunt, nisi ex subjecto in quo sunt : et ideo animam esse substantiam simpli- et ideo animam esse substantiam simpli- cem, et nihil corporeum posse esse, sed cem, et nihil corporeum posse esse, sed definiendam eam esse in genere incorpo- definiendam eam esse in genere incorpo- reæ substantiæ. reæ substantiæ.

1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ de jusce novæ editionis. 1 Cf. Opp. B. Alberti. IIa Part. Summæ de jusce novæ editionis. Creaturis, Tract. I, Quæst. 3. Tom. XXXV hu- Creaturis, Tract. I, Quæst. 3. Tom. XXXV hu-