Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

552 552

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nichæum, de aquis quæ sunt supra cœ- nichæum, de aquis quæ sunt supra cœ- lum sic dicit : « Quoniam materiam lum sic dicit : « Quoniam materiam illam dicebamus nomine aquæ appella- illam dicebamus nomine aquæ appella- tam, credo a firmamento coeli materiam tam, credo a firmamento coeli materiam corporalem visibilium fuisse discretam. corporalem visibilium fuisse discretam. Cum enim coelum sit corpus pulcherri- Cum enim coelum sit corpus pulcherri- mum, omnis invisibilis creatura excedit mum, omnis invisibilis creatura excedit etiam pulchritudinem coeli. Et ideo for- etiam pulchritudinem coeli. Et ideo for- tasse super cœlum dicuntur esse aquæ tasse super cœlum dicuntur esse aquæ invisibiles, quæ a paucis intelliguntur: invisibiles, quæ a paucis intelliguntur: super coelum, in quam non locorum se- super coelum, in quam non locorum se- dibus, sed dignitate naturæ superare dibus, sed dignitate naturæ superare etiam coelum. » Hac igitur ratione puto etiam coelum. » Hac igitur ratione puto aquas esse supra firmamentum ratione aquas esse supra firmamentum ratione coeli crystallini. coeli crystallini.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod Au- AD PRIMUM ergo dicendum, quod Au- gustinus ibi loquitur de aqua secundum gustinus ibi loquitur de aqua secundum proprietates ignobiles, quæ sunt frigidi- proprietates ignobiles, quæ sunt frigidi- tas, et fluxibilitas: secundum has enim tas, et fluxibilitas: secundum has enim disponuntur ut supra terram fluant. Sed disponuntur ut supra terram fluant. Sed non negat, quin secundum proprietates non negat, quin secundum proprietates nobiles, quæ sunt limpiditas, perspicui- nobiles, quæ sunt limpiditas, perspicui- tas, luminositas, disponantur ad hoc, tas, luminositas, disponantur ad hoc, quod sint supra firmamentum. quod sint supra firmamentum.

AD ALIUD dicendum, quod illa respon- AD ALIUD dicendum, quod illa respon- sio nulla est, ut bene probatur in obji- sio nulla est, ut bene probatur in obji- ciendo. ciendo.

AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- dit et improbat responsionem. dit et improbat responsionem.

AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- dit, quia ita est credendum, sed illo modo dit, quia ita est credendum, sed illo modo quo dictum est. quo dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod Rabanus AD ALIUD dicendum, quod Rabanus non considerat nisi quemdam numerum non considerat nisi quemdam numerum coelorum secundum hanc naturam com- coelorum secundum hanc naturam com- munem, quæ est esse dativum luminis, munem, quæ est esse dativum luminis, vel receptivum, vel utroque modo: et vel receptivum, vel utroque modo: et ideo non tangit omne cœlum. Et hoc ideo non tangit omne cœlum. Et hoc determinabitur infra in quæstione de determinabitur infra in quæstione de numero cœlorum 1. numero cœlorum 1.

Ad 6. AD ALIUD dicendum, quod Basilius lo- Ad 6. AD ALIUD dicendum, quod Basilius lo- quitur contra opinionem Platonis et quitur contra opinionem Platonis et Democriti, qui dixerunt coelum esse Democriti, qui dixerunt coelum esse igneum, et quod non posset esse, quin ex igneum, et quod non posset esse, quin ex tanta conflagratione ignis, sicut est to- tanta conflagratione ignis, sicut est to- tum cœlum, multæ partes deciderent tum cœlum, multæ partes deciderent igneæ, ex quibus in [nubibus fiunt ful- igneæ, ex quibus in [nubibus fiunt ful-

1 Cf. Infra, Quæst. 54. 1 Cf. Infra, Quæst. 54.

gura et coruscationes, et in visceribus gura et coruscationes, et in visceribus thermæ et vulcani. Et dixerunt, quod thermæ et vulcani. Et dixerunt, quod contra hoc disposuit Deus supra firma- contra hoc disposuit Deus supra firma- mentum aquas ad refrigerium hujus in- mentum aquas ad refrigerium hujus in- cendii, magis intelligentes hoc effective, cendii, magis intelligentes hoc effective, quam materialiter. Quia sicut in coelo in quam materialiter. Quia sicut in coelo in quibusdam signis est vis incensiva et quibusdam signis est vis incensiva et combustiva, ita in eodem cœlo est in combustiva, ita in eodem cœlo est in aliis signis vis refrigerativa et hume- aliis signis vis refrigerativa et hume- factiva. Propter quos effectus aquæ di- factiva. Propter quos effectus aquæ di- cuntur esse supra firmamentum : sicut cuntur esse supra firmamentum : sicut patet in Ovidio magno, ubi diluvium patet in Ovidio magno, ubi diluvium ignis describitur per fabulam de Phae- ignis describitur per fabulam de Phae- tonte, et sepulcrum Phaetontis, et ex- tonte, et sepulcrum Phaetontis, et ex- stinctio in Eridano qui est inter signa stinctio in Eridano qui est inter signa coelestia descriptus. Et propter hoc duo- coelestia descriptus. Et propter hoc duo- decim signa cceli in quatuor triplicitates decim signa cceli in quatuor triplicitates dividunt: ita ut tria sint ignea, Aries dividunt: ita ut tria sint ignea, Aries scilicet, Leo, et Sagittarius: tria terrea, scilicet, Leo, et Sagittarius: tria terrea, Taurus scilicet, Virgo, et Capricornus : Taurus scilicet, Virgo, et Capricornus : tria aquea, Cancer scilicet, Scorpius, et tria aquea, Cancer scilicet, Scorpius, et Pisces: tria aerea, scilicet Gemini, Li- Pisces: tria aerea, scilicet Gemini, Li- bra, et Aquarius: quia has virtutes pla- bra, et Aquarius: quia has virtutes pla- netæ accipiunt in istis signis, et secun- netæ accipiunt in istis signis, et secun- dum has alterant et immutant inferiora. dum has alterant et immutant inferiora.

AD ALIUD dicendum, quod dictum AD ALIUD dicendum, quod dictum Bedæ non verificatur nisi per effectum, Bedæ non verificatur nisi per effectum, ut jam dictum est. ut jam dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod hoc con- AD ALIUD dicendum, quod hoc con- cedendum est sicut inducitur. Et bene cedendum est sicut inducitur. Et bene probatur, quod locus vaporum non est probatur, quod locus vaporum non est supra firmamentum. Propter quod etiam supra firmamentum. Propter quod etiam quidam dixerunt, quod firmamentum quidam dixerunt, quod firmamentum supra quod dicuntur esse aquæ, non est supra quod dicuntur esse aquæ, non est coelum stellarum, sed coelum aereum, ra- coelum stellarum, sed coelum aereum, ra- tione medii interstitii in quo est conver- tione medii interstitii in quo est conver- sio vaporum. Sed hanc expositionem nos sio vaporum. Sed hanc expositionem nos non approbamus: quia Sancti concordi- non approbamus: quia Sancti concordi- ter dicunt, quod firmamentum est cœlum ter dicunt, quod firmamentum est cœlum stellarum. Propter hoc Moyses, Genes. stellarum. Propter hoc Moyses, Genes. 1, 14 et seq., dicit quod Deus fecit so- 1, 14 et seq., dicit quod Deus fecit so- lem et lunam et stellas, et posuit eas in lem et lunam et stellas, et posuit eas in firmamento cæli. firmamento cæli.

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

AD ALIUD dicendum, quod Beda dicit Ad AD ALIUD dicendum, quod Beda dicit Ad supra firmamentum esse cœlum glaciali supra firmamentum esse cœlum glaciali soliditate compactum, propter similitu- soliditate compactum, propter similitu- dinem glaciei ad cœlum crystallinum : dinem glaciei ad cœlum crystallinum :

Ad 10. Ad 10.

Ad 11. Ad 11.

Ad 12. Ad 12.

Ad 13. Ad 13.

Ad 14. Ad 14.

Ad 15. Ad 15.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 52. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 52.

est enim ubique glacies luminis susce- est enim ubique glacies luminis susce- ptiva, sicut coelum aqueum ubique soli- ptiva, sicut coelum aqueum ubique soli- dum sicut crystallus. Propter quam si- dum sicut crystallus. Propter quam si- militudinem etiam dicitur aqueum et militudinem etiam dicitur aqueum et crystallinum a Sanctis. crystallinum a Sanctis.

Ad aliud dicendum, quod si Beda di- Ad aliud dicendum, quod si Beda di- ceret secundum veritatem naturæ aquas ceret secundum veritatem naturæ aquas glaciali soliditate esse supra firmamen- glaciali soliditate esse supra firmamen- tum, tunc bona esset objectio: sed quia tum, tunc bona esset objectio: sed quia loquitur per similitudinem, propter hoc loquitur per similitudinem, propter hoc nihil facit contra eum. nihil facit contra eum.

Ad aliud dicendum, quod aqua su- Ad aliud dicendum, quod aqua su- mitur ibi pro parte materiæ primæ quæ mitur ibi pro parte materiæ primæ quæ per dispositionem posita est supra firma- per dispositionem posita est supra firma- mentum. Sed quia non disponitur ut ibi mentum. Sed quia non disponitur ut ibi sit, nisi per proprietates aquæ quæ sunt sit, nisi per proprietates aquæ quæ sunt perspicuum et luminosum ubique, ideo perspicuum et luminosum ubique, ideo non nominatur nisi nomine aquæ, et non non nominatur nisi nomine aquæ, et non nominatur nomine ignis, terræ, vel nominatur nomine ignis, terræ, vel aeris. Licet enim ignis luminosus sit, aeris. Licet enim ignis luminosus sit, tamen propter levitatem et caliditatem tamen propter levitatem et caliditatem dissipat formas et non continet eas, et dissipat formas et non continet eas, et semper disponitur ad figuram recti, non semper disponitur ad figuram recti, non circularis. Aer autem licet suscipiat, non circularis. Aer autem licet suscipiat, non continet. Aqua autem et suscipit et con- continet. Aqua autem et suscipit et con- tinet. Propter quod etiam natura ocu- tinet. Propter quod etiam natura ocu- lum, qui est lumen animalis, ex aqua lum, qui est lumen animalis, ex aqua constituit, ut dicit Aristoteles, et ad figu- constituit, ut dicit Aristoteles, et ad figu- ram orbicularem formavit. ram orbicularem formavit.

AD DICTUM Ambrosii dicendum, quod AD DICTUM Ambrosii dicendum, quod Ambrosius non intellexit, quod provi- Ambrosius non intellexit, quod provi- dentia divina aquas materialiter humi- dentia divina aquas materialiter humi- das et frigidas in coelo constituerit ad das et frigidas in coelo constituerit ad exstinctionem ardoris, nisi secundum exstinctionem ardoris, nisi secundum causam efficientem et effectum, sicut causam efficientem et effectum, sicut paulo ante dictum est. paulo ante dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod illa respon- AD ALIUD dicendum, quod illa respon- sio nihil valet, et bene improbata est. sio nihil valet, et bene improbata est.

AD ALIUD dicendum, quod illud pro- AD ALIUD dicendum, quod illud pro- cedit, et bene improbat positionem illo- cedit, et bene improbat positionem illo-

rum. rum.

AD ID quod contra objicitur, dicen- AD ID quod contra objicitur, dicen- dum quod hoc de necessitate procedit, et dum quod hoc de necessitate procedit, et bene improbat dictum illorum. bene improbat dictum illorum.

Et quod quidam dicunt, quod in ma- Et quod quidam dicunt, quod in ma-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XIV, Art. 3. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. XIV, Art. 3. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Sum- jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Sum-

553 553

jori mundo debet esse sicut in minori, jori mundo debet esse sicut in minori, hoc est, in homine. In homine autem hoc est, in homine. In homine autem fons caloris in corde est, a quo oriuntur fons caloris in corde est, a quo oriuntur spiritus: frigidum autem et humidum in spiritus: frigidum autem et humidum in cerebro summo hominis vertice. Et ita cerebro summo hominis vertice. Et ita in majori mundo cum fons caloris et in majori mundo cum fons caloris et vitæ sit in sole, divina providentia de- vitæ sit in sole, divina providentia de- buit disponere, ut supra solem esset buit disponere, ut supra solem esset frigidum et humidum, ut exemplar re- frigidum et humidum, ut exemplar re- sponderet suo exemplato. Nihil valet: sponderet suo exemplato. Nihil valet: providentia enim divina contemperat providentia enim divina contemperat unumquodque in membris et partibus et unumquodque in membris et partibus et positione membrorum prout optime pot- positione membrorum prout optime pot- est exercere suas operationes. Et ideo in est exercere suas operationes. Et ideo in homine in cerebro, in quo sunt virtutes homine in cerebro, in quo sunt virtutes animales et operationes, posuit frigidum animales et operationes, posuit frigidum et humidum, ut frigidum constringeret, et humidum, ut frigidum constringeret, ne turbidi vapores et fumi elevari pos- ne turbidi vapores et fumi elevari pos- sent ad organa animalium virtutum et sent ad organa animalium virtutum et turbidos generare spiritus, ex quibus turbidos generare spiritus, ex quibus confunderentur operationes animales : confunderentur operationes animales : in mundo autem sublimi nihil talium in mundo autem sublimi nihil talium est, sed plena lux et limpida quæ turbari est, sed plena lux et limpida quæ turbari non potest: et ideo talis mundi sublime non potest: et ideo talis mundi sublime non indigebat restrictivo. non indigebat restrictivo.

Et quod Philosophi Ægyptii dixe- Et quod Philosophi Ægyptii dixe- runt, ad stellas ascendere vapores, et ex runt, ad stellas ascendere vapores, et ex his retrogradas fieri, fabulosum est et his retrogradas fieri, fabulosum est et penitus falsum. penitus falsum.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum cælum crystallinum sit mobile Utrum cælum crystallinum sit mobile vel immobile ' ? vel immobile ' ?

Secundo quæritur, Utrum cœlum Secundo quæritur, Utrum cœlum crystallinum sit mobile vel immobile? crystallinum sit mobile vel immobile? Et quæritur de motu circulari, et non Et quæritur de motu circulari, et non de alio. de alio.

Videtur autem, quod non moveatur Videtur autem, quod non moveatur circulariter dicitur enim esse aqueum circulariter dicitur enim esse aqueum vel crystallinum. vel crystallinum.

mæ de Creaturis, Tract. III, Quæst. 12, Art. 2. mæ de Creaturis, Tract. III, Quæst. 12, Art. 2. Tom. XXXIV ejusdem editionis. Tom. XXXIV ejusdem editionis.

554 554

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

1. Dicit autem Aristoteles in IV de 1. Dicit autem Aristoteles in IV de Cœlo et Mundo, quod omni corpori debe- Cœlo et Mundo, quod omni corpori debe- tur motus secundum naturam: et quia tur motus secundum naturam: et quia simplicium naturæ non sunt nisi tres in simplicium naturæ non sunt nisi tres in genere, scilicet natura gravis simplici- genere, scilicet natura gravis simplici- ter, quæ movetur ad medium recto ter, quæ movetur ad medium recto motu et natura levis, quæ movetur a motu et natura levis, quæ movetur a medio recto motu sursum: et natura medio recto motu sursum: et natura ejus quod est leve in alio, et grave in ejus quod est leve in alio, et grave in alio, quod in quibusdam descendit et in alio, quod in quibusdam descendit et in quibusdam ascendit recto motu, sicut quibusdam ascendit recto motu, sicut aqua in terra ascendit, in aere autem et aqua in terra ascendit, in aere autem et igne descendit, et ideo plus levis est igne descendit, et ideo plus levis est quam gravis: aer autem in igne descen- quam gravis: aer autem in igne descen- dit, in aqua autem et terra ascendit, et dit, in aqua autem et terra ascendit, et ideo plus levis est quam gravis. Extra ideo plus levis est quam gravis. Extra autem istas tres naturas non est natura autem istas tres naturas non est natura simplicis, nisi coeli, quod dicitur esse simplicis, nisi coeli, quod dicitur esse quinta essentia ab Aristotele et Peripa- quinta essentia ab Aristotele et Peripa- teticis. Et hoc movetur circa medium teticis. Et hoc movetur circa medium circulariter solum Cum ergo cœlum circulariter solum Cum ergo cœlum aqueum sit de natura aquæ, videtur quod aqueum sit de natura aquæ, videtur quod debet habere motum naturalem aquæ: debet habere motum naturalem aquæ: ille autem est plus gravis quam levis et ille autem est plus gravis quam levis et rectus non ergo movetur circulariter. rectus non ergo movetur circulariter. Et hoc maxime trahitur ab Ambrosio, Et hoc maxime trahitur ab Ambrosio, qui in primo Hexameron sic dicit : « Ni- qui in primo Hexameron sic dicit : « Ni- hil agunt qui propter coeli asserendam hil agunt qui propter coeli asserendam perpetuitatem, quintum corpus æthe- perpetuitatem, quintum corpus æthe- reum introducendum putarunt: cum reum introducendum putarunt: cum æque videant dissimilem cæteris ad- æque videant dissimilem cæteris ad- junctam membris portionem, labem junctam membris portionem, labem corpori magis auferre consuevisse. » corpori magis auferre consuevisse. » Secundum Ambrosium ergo quintum Secundum Ambrosium ergo quintum corpus quod cælum dicimus, secundum corpus quod cælum dicimus, secundum omnem sui partem esset de natura ele- omnem sui partem esset de natura ele- mentorum et si ita non esset, labem mentorum et si ita non esset, labem universitati induceret et sic videtur, universitati induceret et sic videtur, quod in toto coelo nullus sit motus cir- quod in toto coelo nullus sit motus cir- cularis, sed rectus tantum. cularis, sed rectus tantum.

2. Adhuc, Videtur quod nullo motu 2. Adhuc, Videtur quod nullo motu movetur coelum enim aqueum altius est movetur coelum enim aqueum altius est coelo stellato ergo nobilius. Dicit autem coelo stellato ergo nobilius. Dicit autem Aristoteles in II de Coelo et Mundo, Aristoteles in II de Coelo et Mundo, quod altius coelum nobilius participat bo- quod altius coelum nobilius participat bo- nitatem primi motoris, quam id quod est nitatem primi motoris, quam id quod est sub ipso. Et assignat rationem: quia sub ipso. Et assignat rationem: quia immediatius est primo motori vel vici- immediatius est primo motori vel vici- nius, Cum ergo cœlum stellarum parti- nius, Cum ergo cœlum stellarum parti-

cipet bonitatem primi motoris per mo- cipet bonitatem primi motoris per mo- tum, et cœlum aqueum non possit no- tum, et cœlum aqueum non possit no- bilius participare, nisi participet sine bilius participare, nisi participet sine motu, videtur quod coelum aqueum im- motu, videtur quod coelum aqueum im- mobile sit, et nullo motu moveatur. mobile sit, et nullo motu moveatur.

3. Adhuc, Omnino uniforme, ut dicit 3. Adhuc, Omnino uniforme, ut dicit Aristoteles in Il de Cœlo et Mundo, nullo Aristoteles in Il de Cœlo et Mundo, nullo motu movetur: quia non est unde inci- motu movetur: quia non est unde inci- piat motus, et per quod regyret. Cœlum piat motus, et per quod regyret. Cœlum aqueum, ut jam habitum est in præce- aqueum, ut jam habitum est in præce- denti membro quæstionis, totum uni- denti membro quæstionis, totum uni- forme est ergo omnino immobile. forme est ergo omnino immobile.

Si forte aliquis dicat, quod cœlum Si forte aliquis dicat, quod cœlum aqueum non est principium, sed firma- aqueum non est principium, sed firma- mentum quod coelum stellarum dicitur, mentum quod coelum stellarum dicitur, sicut communiter dicunt astrorum periti, sicut communiter dicunt astrorum periti, Ptolemæus, et Alphraganus. CONTRA Ptolemæus, et Alphraganus. CONTRA objicit Avevalpetrans in Astrologia sua objicit Avevalpetrans in Astrologia sua sic ponit enim pro principio, quod ab sic ponit enim pro principio, quod ab uno motore simplici immediate conjun- uno motore simplici immediate conjun- cto suo mobili non potest esse nisi mo- cto suo mobili non potest esse nisi mo- tus unus. In cœlo stellato per observan- tus unus. In cœlo stellato per observan- tias instrumentorum et considerationes tias instrumentorum et considerationes inveniuntur motus tres, scilicet diurnus inveniuntur motus tres, scilicet diurnus qui est super polos circuli æquinoctia- qui est super polos circuli æquinoctia- lis, et super parallelos æquinoctiali æque lis, et super parallelos æquinoctiali æque distantes. Et motus stellarum et augium distantes. Et motus stellarum et augium quo moventur in centum annis gradu quo moventur in centum annis gradu uno super polos circuli signorum, et uno super polos circuli signorum, et super circulos parallellos circulo signo- super circulos parallellos circulo signo- rum, qui vocatur motus in circulo de- rum, qui vocatur motus in circulo de- clivi, et completur in triginta sex milli- clivi, et completur in triginta sex milli- bus annis, ut dicit Aristoteles in libro de bus annis, ut dicit Aristoteles in libro de Causis proprietatum elementorum : et Causis proprietatum elementorum : et probat Ptolemæus in Almagesto per ob- probat Ptolemæus in Almagesto per ob- servantias instrumentorum. Tertius mo- servantias instrumentorum. Tertius mo- tus est, qui est super circulum capitis tus est, qui est super circulum capitis Arietis et Libræ, cujus diameter per octo Arietis et Libræ, cujus diameter per octo gradus ascendit in Aquilonem, et per gradus ascendit in Aquilonem, et per totidem descendit in Meridiem, sicut pro- totidem descendit in Meridiem, sicut pro- bat Thebithencorat in libro qui dicitur, bat Thebithencorat in libro qui dicitur, De tabula motus octavi. Si ergo tres De tabula motus octavi. Si ergo tres motus sunt coeli stellati, non potest esse motus sunt coeli stellati, non potest esse cœlum stellatum immediatum primo mo- cœlum stellatum immediatum primo mo- tori simplici: quod ergo est immediatum tori simplici: quod ergo est immediatum primo motori simplici, est supra cœlum primo motori simplici, est supra cœlum stellarum. Supra hoc autem non est nisi stellarum. Supra hoc autem non est nisi coelum Trinitatis, quod non est corpus, coelum Trinitatis, quod non est corpus, néc movetur: et coelum empyreum quod néc movetur: et coelum empyreum quod

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 52. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 52.

uniforme est et immobile, nullum ha- uniforme est et immobile, nullum ha- bens motorem, eo quod contemplationi bens motorem, eo quod contemplationi et quieti deputatum est, cum sit locus et quieti deputatum est, cum sit locus Angelorum et beatorum : et cœlum Angelorum et beatorum : et cœlum aqueum, quod oportet esse conjunctum aqueum, quod oportet esse conjunctum primo motori: et oportet, quod habeat primo motori: et oportet, quod habeat unum motum et simplicem et unifor- unum motum et simplicem et unifor- mem, quo participet bonitatem primi mo- mem, quo participet bonitatem primi mo- toris, qui unus simplex est et uniformis. toris, qui unus simplex est et uniformis.

SOLUTIO. Dicendum, quod coelum quod SOLUTIO. Dicendum, quod coelum quod Sancti vocant aqueum vel crystallinum, Sancti vocant aqueum vel crystallinum, et Philosophi vocant uniforme in lu- et Philosophi vocant uniforme in lu- mine, cujus lumen tantæ simplicitatis mine, cujus lumen tantæ simplicitatis est, quod visibus hominum non subji- est, quod visibus hominum non subji- citur, sicut dicit Damascenus in libro II citur, sicut dicit Damascenus in libro II de Fide orthodoxa ¹, ea quæ sunt Moysi de Fide orthodoxa ¹, ea quæ sunt Moysi sua facientes dogmata, est cœlum no- sua facientes dogmata, est cœlum no- num, et est super septem coelos septem num, et est super septem coelos septem planetarum, et super cœlum octavum, planetarum, et super cœlum octavum, quod dicitur stellatum sive firmamen- quod dicitur stellatum sive firmamen- tum et est illud de quo dicit Aristoteles tum et est illud de quo dicit Aristoteles in II de Coelo et Mundo, quod extra in II de Coelo et Mundo, quod extra coelum nihil est, nec locus, nec tempus, coelum nihil est, nec locus, nec tempus, sed vita beata quæ est extra ipsum, non sed vita beata quæ est extra ipsum, non sicut in loco vel in tempore, sed sicut in sicut in loco vel in tempore, sed sicut in objecto. Extra enim illud est coelum em- objecto. Extra enim illud est coelum em- pyreum, in quo objicit se Deus beatis ad pyreum, in quo objicit se Deus beatis ad contemplandum et fruendum immediate. contemplandum et fruendum immediate. De quo dicitur, Joan. xiv, 2: In domo De quo dicitur, Joan. xiv, 2: In domo Patris mei mansiones multæ sunt. Ibi Patris mei mansiones multæ sunt. Ibi sunt enim distinctiones ordinum Ange- sunt enim distinctiones ordinum Ange- lorum et omnium beatorum secundum lorum et omnium beatorum secundum meritorum differentias. Et sub illo im- meritorum differentias. Et sub illo im- mediate est cœlum aqueum, quod ordi- mediate est cœlum aqueum, quod ordi- natum est ad generationem et corruptio- natum est ad generationem et corruptio- nem inferiorum : et ideo necesse est nem inferiorum : et ideo necesse est moveri motu velocissimo et uniformi et moveri motu velocissimo et uniformi et simpiici. Quia, sicut dicit Avevalpetrans, simpiici. Quia, sicut dicit Avevalpetrans, universaliter et regulariter verum est, universaliter et regulariter verum est, quod omnis motoris virtus fortior est in quod omnis motoris virtus fortior est in immediato mobili, quam in mobili quod immediato mobili, quam in mobili quod conjungitur ei per medium. conjungitur ei per medium.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod illud AD PRIMUM ergo dicendum, quod illud argumentum procederet, si cœlum argumentum procederet, si cœlum

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 6. cap. 6.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 2 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de

555 555

aqueum diceretur aliquando propter na- aqueum diceretur aliquando propter na- turam aquæ fluxibilis deorsum. Hoc au- turam aquæ fluxibilis deorsum. Hoc au- tem non est verum sed dicitur aqueum, tem non est verum sed dicitur aqueum, quia materialiter est de parte puriori quia materialiter est de parte puriori materiæ primæ sub dispositione perspi- materiæ primæ sub dispositione perspi- cuitatis et figura circulari. Et dicitur cuitatis et figura circulari. Et dicitur crystallinum propter soliditatem et in- crystallinum propter soliditatem et in- corruptibilitatem crystalli cui simile est : corruptibilitatem crystalli cui simile est : quia universaliter ubique est luminis quia universaliter ubique est luminis susceptivum. susceptivum.

AD ALIUD dicendum, quod cœlum AD ALIUD dicendum, quod cœlum aqueum movetur uno motu simplici et aqueum movetur uno motu simplici et uniformi et sic nobilius participat bo- uniformi et sic nobilius participat bo- nitatem primi quam coelum stellatum, nitatem primi quam coelum stellatum, quod participat eamdem bonitatem tri- quod participat eamdem bonitatem tri- bus motibus, ut probatum est. Unde bus motibus, ut probatum est. Unde hæc fuit falsa, quod non posset nobilius hæc fuit falsa, quod non posset nobilius participare, nisi per immobilitatem. participare, nisi per immobilitatem.

AD ALIUD dicendum, quod cœlum AD ALIUD dicendum, quod cœlum stellatum non est mobile primum, nec stellatum non est mobile primum, nec immediatum ad primum motorem. Nec immediatum ad primum motorem. Nec Philosophi dicunt ipsum primum, nisi Philosophi dicunt ipsum primum, nisi inter ea quæ sensu percipiuntur, quæ inter ea quæ sensu percipiuntur, quæ sunt octo, scilicet septem planetarum, sunt octo, scilicet septem planetarum, et cœlum stellatum. Et quando dicitur et cœlum stellatum. Et quando dicitur uniforme, non dicitur uniforme, nisi in uniforme, non dicitur uniforme, nisi in communi forma luminis: quia scilicet communi forma luminis: quia scilicet ubique luminosum est: sed non est ita ubique luminosum est: sed non est ita uniforme, quin in una parte sit magis uniforme, quin in una parte sit magis dispositum ad motum motoris quam in dispositum ad motum motoris quam in alia, et sic habet dextrum a quo incipit alia, et sic habet dextrum a quo incipit motus motoris, et sinistrum per quod motus motoris, et sinistrum per quod fit regyratio ejusdem et hæc sunt di- fit regyratio ejusdem et hæc sunt di- stincta in ipsa virtute, non figura, ut dicit stincta in ipsa virtute, non figura, ut dicit Aristoteles in II de Cœlo et Mundo. Aristoteles in II de Cœlo et Mundo.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Qua necessitate ponatur cælum crystal- Qua necessitate ponatur cælum crystal- linum sive aqueum'? linum sive aqueum'?

TERTIO quæritur, Qua necessitate po- TERTIO quæritur, Qua necessitate po- natur coelum crystallinum sive aqueum? natur coelum crystallinum sive aqueum?

Creaturis, Tract III, Quæst. 12, Art. 3. Tom. Creaturis, Tract III, Quæst. 12, Art. 3. Tom. XXXIV novæ editionis nostræ. XXXIV novæ editionis nostræ.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Solutio. Solutio.

556 556

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Videtur autem quod nulla: Videtur autem quod nulla:

1. Sphæræ enim septem planetarum 1. Sphæræ enim septem planetarum cum sphæra stellarum fixarum per di- cum sphæra stellarum fixarum per di- versitatem motuum suorum sufficienter versitatem motuum suorum sufficienter causant (ut dicit Ptolemæus) et genera- causant (ut dicit Ptolemæus) et genera- tionem et corruptionem, et magna et tionem et corruptionem, et magna et parva accidentia mundi: ergo videtur, parva accidentia mundi: ergo videtur, quod nulla sit necessitas coeli aquei sive quod nulla sit necessitas coeli aquei sive crystallini. crystallini.

2. Adhuc, Quod quidam dicunt, quod 2. Adhuc, Quod quidam dicunt, quod ante multiforme est uniforme secundum ante multiforme est uniforme secundum

ordinem naturæ, et propter hoc ponitur ordinem naturæ, et propter hoc ponitur cœlum crystallinum quod uniforme esse cœlum crystallinum quod uniforme esse dicitur, nihil esse videtur: quia cœlum dicitur, nihil esse videtur: quia cœlum crystallinum, ut jam habitum est, non crystallinum, ut jam habitum est, non omnino uniforme est, sed cœlum empy- omnino uniforme est, sed cœlum empy- reum penitus uniforme est, quod moveri reum penitus uniforme est, quod moveri non potest quia eadem ratione qua in- non potest quia eadem ratione qua in- ciperet motus ejus ab una parte, incipe- ciperet motus ejus ab una parte, incipe- ret ab alia, et sic numquam incipere pos- ret ab alia, et sic numquam incipere pos-

set. set.

3. Adhuc, Multæ difformitates sunt in 3. Adhuc, Multæ difformitates sunt in colo. Est enim ibi dextrum et sini- colo. Est enim ibi dextrum et sini- strum, ante et retro ad Austrum enim strum, ante et retro ad Austrum enim esse est ante, et ad Aquilonem est esse esse est ante, et ad Aquilonem est esse retro. Similiter est ibi deorsum et sur- retro. Similiter est ibi deorsum et sur- sum per elevationem et depressionem in sum per elevationem et depressionem in auge vel opposito augis planetarum, et auge vel opposito augis planetarum, et in ascensu vel descensu circuli deferen- in ascensu vel descensu circuli deferen- tis, secundum quod virtus unius planetæ tis, secundum quod virtus unius planetæ prævalet super virtutem alterius, et se- prævalet super virtutem alterius, et se- cundum quod unns ascendit in epiciclo cundum quod unns ascendit in epiciclo et alter descendit, et unus dirigitur et et alter descendit, et unus dirigitur et alter stat vel retrocedit, secundum quod alter stat vel retrocedit, secundum quod dicit Albumasar, quod si sol ascendit dicit Albumasar, quod si sol ascendit super Mercurium et Lunam et adjuvatur super Mercurium et Lunam et adjuvatur a Marte, faciet longitudinem serenitatis a Marte, faciet longitudinem serenitatis et siccitatis : si e contra fuerit, significa- et siccitatis : si e contra fuerit, significa- bit humiditatem et pluvias longas. Num- bit humiditatem et pluvias longas. Num- quid omnes ergo istæ diversitates sint in quid omnes ergo istæ diversitates sint in cœlo aqueo? Si sunt: tunc in ipso sunt cœlo aqueo? Si sunt: tunc in ipso sunt multi motus, et non unus tantum et multi motus, et non unus tantum et uniformis, quod paulo ante improbatum uniformis, quod paulo ante improbatum est. Si non sunt: tunc non sufficienter est. Si non sunt: tunc non sufficienter est causa conservationis inferiorum, et est causa conservationis inferiorum, et sic non debet poni inter coelos. sic non debet poni inter coelos.

SOLUTIO. Dicendum, quod quadruplici SOLUTIO. Dicendum, quod quadruplici necessitate ponitur cœlum crystallinum. necessitate ponitur cœlum crystallinum.

Quarum prima est. ex parte motus: Quarum prima est. ex parte motus: quia, sicut paulo ante habitum est, ab quia, sicut paulo ante habitum est, ab uno motore simplici primo non potest uno motore simplici primo non potest esse nisi unus motus. Multi autem sunt esse nisi unus motus. Multi autem sunt motus in cœlo stellato : et ideo non pot- motus in cœlo stellato : et ideo non pot- est esse mobile primum. Nullus vero in est esse mobile primum. Nullus vero in coelo empyreo: et ideo illud nec est mo- coelo empyreo: et ideo illud nec est mo- bile primum. Multi vero et difformes bile primum. Multi vero et difformes valde in sphæris planetarum: propter valde in sphæris planetarum: propter quod nulla sphærarum planetarum pot- quod nulla sphærarum planetarum pot- est esse mobile primum. Unde vel uni- est esse mobile primum. Unde vel uni- versum non est completum in ordine versum non est completum in ordine moventium et motorum, vel oportet po- moventium et motorum, vel oportet po- nere unum cœlum uniforme supra cœ- nere unum cœlum uniforme supra cœ- lum stellatum, quod uno motu simplici lum stellatum, quod uno motu simplici moveatur a motore primo. Et hæc est moveatur a motore primo. Et hæc est necessitas prima. necessitas prima.

Secunda est, quod cum sit corpus cir- Secunda est, quod cum sit corpus cir- culare unum quod participat bonitatem culare unum quod participat bonitatem primi motoris sine motu, ut cœlum em- primi motoris sine motu, ut cœlum em- pyreum et cum sint alia quæ partici- pyreum et cum sint alia quæ partici- pant eamdem bonitatem per metus pant eamdem bonitatem per metus multos ad sufficientiam motorum et mo- multos ad sufficientiam motorum et mo- bilium oportet quod medium sit inter bilium oportet quod medium sit inter hæc extrema et hoc est quod participat hæc extrema et hoc est quod participat bonitatem primi motoris per motum bonitatem primi motoris per motum unum : aliter enim esset insufficiens unum : aliter enim esset insufficiens numerus motorum et moventium in numerus motorum et moventium in principiis naturæ : et hoc est cœlum principiis naturæ : et hoc est cœlum aqueum sive crystallinum. aqueum sive crystallinum.

Tertia sumitur ex dictis Platonis in Tertia sumitur ex dictis Platonis in Timæo, qui dicit, quod creator cœli cir- Timæo, qui dicit, quod creator cœli cir- culum coeli reflexit in duos circulos, culum coeli reflexit in duos circulos, scilicet aplanes, et planes. Et alterum scilicet aplanes, et planes. Et alterum eorum, scilicet planes divisit in septem eorum, scilicet planes divisit in septem circulos, sicut in præhabitis dictum est. circulos, sicut in præhabitis dictum est. Cum ergo duo sint motus in genere, de Cum ergo duo sint motus in genere, de perfectione naturæ principiorum est, perfectione naturæ principiorum est, quod uterque habeat mobile proprium. quod uterque habeat mobile proprium. Et cum in cœlo stellato inveniantur Et cum in cœlo stellato inveniantur multi motus qui sunt planes, ut in præ- multi motus qui sunt planes, ut in præ- habitis dictum est, illud non potest esse habitis dictum est, illud non potest esse mobile proprium illius motus qui dicitur mobile proprium illius motus qui dicitur aplanes. Oportet ergo de necessitate, aplanes. Oportet ergo de necessitate, quod illi motui mobile proprium pona- quod illi motui mobile proprium pona- tur ante cœlum stellarum: sicut et ipse tur ante cœlum stellarum: sicut et ipse motus simplicior et prior est secundum motus simplicior et prior est secundum naturam, quam ipse motus planes. Est naturam, quam ipse motus planes. Est enim motus aplanes super polos mundi, enim motus aplanes super polos mundi,

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 33. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 33.

et super rectos circulos æquidistantes et super rectos circulos æquidistantes ab æquinoctiali ad tropicum æstivalem, ab æquinoctiali ad tropicum æstivalem, et ad tropicum hiemalem. Planes autem et ad tropicum hiemalem. Planes autem motus est super polos circuli æquino. motus est super polos circuli æquino. ctialis, qui dicitur circulus declivis, et ctialis, qui dicitur circulus declivis, et super circulos declives æquidistantes ab super circulos declives æquidistantes ab æquinoctiali ad utramque partem. Et æquinoctiali ad utramque partem. Et mobile illi motui proprium, oportet quod mobile illi motui proprium, oportet quod sit uniforme, quod nos dicimus cœlum sit uniforme, quod nos dicimus cœlum crystallinum sive aqueum, a quo in om- crystallinum sive aqueum, a quo in om- nibus inferioribus cœlis est motus diur- nibus inferioribus cœlis est motus diur- nus, qui motus aplanes vocatur. Quia nus, qui motus aplanes vocatur. Quia Aristoteles dat regulam in II Metaphy- Aristoteles dat regulam in II Metaphy- sicorum, quod quidquid est in pluribus sicorum, quod quidquid est in pluribus secundum rationem unam, est in uno secundum rationem unam, est in uno primo quod est causa omnium aliorum. primo quod est causa omnium aliorum. Hac ratione utitur Philosophus in Hac ratione utitur Philosophus in XI primæ philosophiæ, ubi quærit nume- XI primæ philosophiæ, ubi quærit nume- rum motorum et mobilium. Et ista quæ rum motorum et mobilium. Et ista quæ dicta sunt de motu planes et aplanes, dicta sunt de motu planes et aplanes, inducit ab Eudoxo. inducit ab Eudoxo.

Quarta necessitas est ex parte finis. Quarta necessitas est ex parte finis. Cum enim sit in inferioribus diversitas Cum enim sit in inferioribus diversitas in figura, et difformitas generationis et in figura, et difformitas generationis et alterationis et aliorum motuum influen- alterationis et aliorum motuum influen- tium virtutes, ad hoc sunt orbes et coeli tium virtutes, ad hoc sunt orbes et coeli difformes in partibus et in motu. Est difformes in partibus et in motu. Est autem in inferioribus etiam uniformitas autem in inferioribus etiam uniformitas in esse specifico et in esse generis. in esse specifico et in esse generis. Oportet ergo, quod aliquod ponatur cœ- Oportet ergo, quod aliquod ponatur cœ- lum quod sit uniforme, quod influat lum quod sit uniforme, quod influat virtutem ad conservationem in specie et virtutem ad conservationem in specie et genere. Et hoc oportet uniforme esse et genere. Et hoc oportet uniforme esse et in partibus et in motu. Et hoc non pot- in partibus et in motu. Et hoc non pot-

557 557

est esse, nisi quod nos vocamus cœlum est esse, nisi quod nos vocamus cœlum crystallinum sive aqueum, quia nullum crystallinum sive aqueum, quia nullum aliud est uniforme post empyreum. aliud est uniforme post empyreum.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod om- AD PRIMUM ergo dicendum, quod om- nia illa accidentia et magna et parva nia illa accidentia et magna et parva valde sunt difformia et in alteratione valde sunt difformia et in alteratione consistentia et ideo sufficienter ab or- consistentia et ideo sufficienter ab or- bibus sive cœlis difformibus causantur: bibus sive cœlis difformibus causantur: et ideo necesse est ponere cœlum uni- et ideo necesse est ponere cœlum uni- forme propter conservationem in genere forme propter conservationem in genere et specie uniformem. et specie uniformem.

AD ALIUD dicendum, quod ante multi- AD ALIUD dicendum, quod ante multi- forme est uniforme secundum ordinem forme est uniforme secundum ordinem naturæ. Et ideo dicit Damascenus in li- naturæ. Et ideo dicit Damascenus in li- bro II de Fide orthodoxa, quod « Philo- bro II de Fide orthodoxa, quod « Philo- sophi Ægyptii et Chaldæi primum mo- sophi Ægyptii et Chaldæi primum mo- bile dixerunt esse uniforme, ea quæ bile dixerunt esse uniforme, ea quæ sunt Moysi sua facientes dogmata ¹. » Et sunt Moysi sua facientes dogmata ¹. » Et est uniforme in partibus quantum ad est uniforme in partibus quantum ad uniformitatem luminositatis et perspi- uniformitatem luminositatis et perspi- cuitatis sed non potest esse uniforme cuitatis sed non potest esse uniforme in virtute, quin sint in eo principia mo- in virtute, quin sint in eo principia mo- tus circularis uniformis et regularis, tus circularis uniformis et regularis, quæ sunt dextrum et sinistrum, sicut quæ sunt dextrum et sinistrum, sicut jam ante probatum est. jam ante probatum est.

AD ULTIMUM dicendum, quod nulla di- AD ULTIMUM dicendum, quod nulla di- versitas est in eo nisi dextræ ét sinistræ : versitas est in eo nisi dextræ ét sinistræ : et principia aliorum motuum non sunt et principia aliorum motuum non sunt in eo, sicut nec motus: sed illa sunt in in eo, sicut nec motus: sed illa sunt in circulo declivi, qui est in cœlo stellato. circulo declivi, qui est in cœlo stellato. Est tamen sufficiens principium conser- Est tamen sufficiens principium conser- vationis in esse specifico et in esse ge- vationis in esse specifico et in esse ge- neris, ut dictum est superius. neris, ut dictum est superius.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

QUESTIO LIII. QUESTIO LIII.

De firmamento. De firmamento.

Deinde ratione ejus quod dicitur in Deinde ratione ejus quod dicitur in libro II Sententiarum, distinctio XIV: libro II Sententiarum, distinctio XIV:

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

Dixit quoque Dixit quoque Deus Fiat firmamentum, Deus Fiat firmamentum, de firmamento quæritur, de quo Ma- de firmamento quæritur, de quo Ma-

cap. 6. cap. 6.

558 558

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

gister tria considerat, scilicet primo cu- gister tria considerat, scilicet primo cu- jus naturæ sit? jus naturæ sit?

Secundo, Cujus figuræ sit? Secundo, Cujus figuræ sit?

Et tertio, Utrum stet vel moveatur ? Et tertio, Utrum stet vel moveatur ?

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

De natura firmamenti. De natura firmamenti.

Circa primum considerantur duo, sci- Circa primum considerantur duo, sci- licet quid dicatur firmamentum, et de licet quid dicatur firmamentum, et de qua materia sit? qua materia sit?

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid dicitur firmamentum ¹? Quid dicitur firmamentum ¹?

AD PRIMUM proceditur sic : AD PRIMUM proceditur sic :

1. Dicit Beda super Genesim et induci- 1. Dicit Beda super Genesim et induci- tur ibidem a Magistro, quod cum dicitur: tur ibidem a Magistro, quod cum dicitur: Fiat firmamentum in medio aquarum, Fiat firmamentum in medio aquarum, illius coeli describitur creatio in quo fixa illius coeli describitur creatio in quo fixa sunt sidera. Et hoc videtur falsum : si- sunt sidera. Et hoc videtur falsum : si- dera enim non sunt fixa nisi in octava dera enim non sunt fixa nisi in octava sphæra. Et in Genesi, 1, 6, dicitur, quod sphæra. Et in Genesi, 1, 6, dicitur, quod Deus duo magna luminaria fecit, solem Deus duo magna luminaria fecit, solem et lunam et stellas, et posuit eas in fir- et lunam et stellas, et posuit eas in fir- mamento coeli. Constat autem, quod mamento coeli. Constat autem, quod solem et lunam non posuit in octava solem et lunam non posuit in octava sphæra in qua sunt stellæ multæ, sed in sphæra in qua sunt stellæ multæ, sed in inferioribus coelis, solem in suo cœlo, et inferioribus coelis, solem in suo cœlo, et lunam in suo cœlo. Ergo firmamentum lunam in suo cœlo. Ergo firmamentum non dicitur tantum cœlum stellarum, non dicitur tantum cœlum stellarum, sed inferiores coeli septem planetarum. sed inferiores coeli septem planetarum.

2. Adhuc, Ibidem sic dicitur: Dixit 2. Adhuc, Ibidem sic dicitur: Dixit

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. III, Quæst. 13. Tom. XXXIV Creaturis, Tract. III, Quæst. 13. Tom. XXXIV

autem Deus: Fiant luminaria in firma- autem Deus: Fiant luminaria in firma- mento coeli, et dividant diem ac noctem². mento coeli, et dividant diem ac noctem². Et ex hoc concluditur idem, quod lumi- Et ex hoc concluditur idem, quod lumi- naria non sunt facta in coelo stellato naria non sunt facta in coelo stellato tantum, sed in coelis inferioribus. Ergo tantum, sed in coelis inferioribus. Ergo coeli inferiores dicuntur firmamentum, coeli inferiores dicuntur firmamentum, et non tantum sphæra octava in qua et non tantum sphæra octava in qua sunt stellæ. sunt stellæ.

Si dicitur, quod firmamentum dicitur Si dicitur, quod firmamentum dicitur ibi non tantum sphæra octava, sed etiam ibi non tantum sphæra octava, sed etiam septem inferiores: tunc videtur, quod septem inferiores: tunc videtur, quod omnes octo sphæræ similem ornatum omnes octo sphæræ similem ornatum deberent accipere. Ergo sicut in sphæra deberent accipere. Ergo sicut in sphæra octava sunt multæ stellæ, ita in qualibet octava sunt multæ stellæ, ita in qualibet inferiorum deberent esse multæ. Sed inferiorum deberent esse multæ. Sed nos videmus, quod in qualibet inferio- nos videmus, quod in qualibet inferio- rum non est nisi una. Et quæritur, rum non est nisi una. Et quæritur, Quare sit hoc? Quare sit hoc?

3. Adhuc, Si octo sunt sphæræ, sicut 3. Adhuc, Si octo sunt sphæræ, sicut visus attestatur et communiter dicitur: visus attestatur et communiter dicitur: tunc quæritur, Utrum una sit super tunc quæritur, Utrum una sit super aliam, ita quod contingant se ab infe- aliam, ita quod contingant se ab infe- riori quæ est lunæ usque ad octavam, riori quæ est lunæ usque ad octavam, quæ est stellarum fixarum: vel sit unum quæ est stellarum fixarum: vel sit unum continuum corpus in quo omnes octo continuum corpus in quo omnes octo sphæræ moveantur? Si sit unum conti- sphæræ moveantur? Si sit unum conti- nuum, sicut videtur littera dicere, quæ nuum, sicut videtur littera dicere, quæ singulariter loquitur: Fiant luminaria singulariter loquitur: Fiant luminaria in firmamento: tunc sequitur, quod in firmamento: tunc sequitur, quod quando sphæræ moventur in illo uno quando sphæræ moventur in illo uno continuo, quod ipsum fundamentum continuo, quod ipsum fundamentum fundatur multis divisionibus. Et sicut fundatur multis divisionibus. Et sicut dicit Philosophus in libro de Substantia dicit Philosophus in libro de Substantia orbis, quod scinditur et dividitur, cor- orbis, quod scinditur et dividitur, cor- ruptibile est. Et dicit Aristoteles in I de ruptibile est. Et dicit Aristoteles in I de Cœlo et mundo, quod « omne corrupti- Cœlo et mundo, quod « omne corrupti- bile corrumpitur tempore determinato. » bile corrumpitur tempore determinato. » Sequitur ergo, quod semper istæ sphæ- Sequitur ergo, quod semper istæ sphæ- ræ corrumpuntur tempore determinato : ræ corrumpuntur tempore determinato : quod falsum est, et contra omnem phi- quod falsum est, et contra omnem phi- losophiam. losophiam.

Si dicitur, quod hoc non est inconve- Si dicitur, quod hoc non est inconve- niens, eo quod dicitur, II Petr. 11, 7: niens, eo quod dicitur, II Petr. 11, 7: Cali qui nunc sunt, et terra, eodem Cali qui nunc sunt, et terra, eodem verbo repositi sunt, igni reservati in verbo repositi sunt, igni reservati in diem judicii, etc. eo quod in die judi- diem judicii, etc. eo quod in die judi-

novæ editionis nostra. novæ editionis nostra.

* Genes. 1, 14. * Genes. 1, 14.

Solutio. Solutio. Ad 1 et 2 Ad 1 et 2

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 53. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 53.

cii cœli magno igne solventur, ut dicit cii cœli magno igne solventur, ut dicit Petrus. Et, Job, xш, 12: Donec attera- Petrus. Et, Job, xш, 12: Donec attera- tur cœlum, non evigilabit. Et, Apocal. tur cœlum, non evigilabit. Et, Apocal. XXI, 1 Vidi cælum novum, et terram XXI, 1 Vidi cælum novum, et terram novam. Et, Isa. Lxv, 17 et 18: Ecce ego novam. Et, Isa. Lxv, 17 et 18: Ecce ego creo cælos novos, et terram novam : et creo cælos novos, et terram novam : et поп erunt in memoria priora, et no. поп erunt in memoria priora, et no. ascendent super cor. Sed gaudebitis et ascendent super cor. Sed gaudebitis et exsultabitis usque in sempiternum in his exsultabitis usque in sempiternum in his quæ ego creo. Hoc erit contra omnes quæ ego creo. Hoc erit contra omnes sanctos glossantes Scripturas illas, qui sanctos glossantes Scripturas illas, qui dicunt, quod non mutatur in substantia, dicunt, quod non mutatur in substantia, sed in forma motus quam nunc habet ad sed in forma motus quam nunc habet ad generationem et corruptionem. Ista au- generationem et corruptionem. Ista au- tem objectio concludit, quod in substan- tem objectio concludit, quod in substan- tia mutatur et corrumpitur. tia mutatur et corrumpitur.

4. Si autem dicitur, quod coeli isti con- 4. Si autem dicitur, quod coeli isti con- tingunt se et distincti sunt ab invicem : tingunt se et distincti sunt ab invicem : tunc sequitur inconveniens quod conclu- tunc sequitur inconveniens quod conclu- dit Messeallach in libro de Sphæra mota, dit Messeallach in libro de Sphæra mota, sic: « Cum elevationes sphærarum sint sic: « Cum elevationes sphærarum sint inæqualis altitudinis et inæqualis motus, inæqualis altitudinis et inæqualis motus, si inferior movetur a summa altitudine si inferior movetur a summa altitudine superioris aut oportet, quod remaneat superioris aut oportet, quod remaneat vacuum spatium inter superiorem et in- vacuum spatium inter superiorem et in- feriorem et hoc est inconveniens, quia feriorem et hoc est inconveniens, quia vacuum in natura non est. » Aut oportet, vacuum in natura non est. » Aut oportet, quod aliud corpus ponatur esse in medio quod aliud corpus ponatur esse in medio sphærarum, implens vacuum illud quod sphærarum, implens vacuum illud quod sit inspissabile et rarefactibile, et per sit inspissabile et rarefactibile, et per consequens alterabile et corruptibile: et consequens alterabile et corruptibile: et hoc est etiam inconveniens, quia hoc hoc est etiam inconveniens, quia hoc non posset esse nisi locus sphærarum non posset esse nisi locus sphærarum coelestium. Et cum locus sit salvativus coelestium. Et cum locus sit salvativus locati, ut dicit Aristoteles in IV Physico- locati, ut dicit Aristoteles in IV Physico- rum, erit locus locati incorruptibilis ma- rum, erit locus locati incorruptibilis ma- gis quam locatum: vel si locus est cor- gis quam locatum: vel si locus est cor- ruptibilis, locatum erit magis corruptibile. ruptibilis, locatum erit magis corruptibile. Et sic sequitur, quod octo sphæræ essent Et sic sequitur, quod octo sphæræ essent corruptibiles secundum substantiam, corruptibiles secundum substantiam, quod numquam dixit aliquis nec sanctus quod numquam dixit aliquis nec sanctus nec Philosophus. nec Philosophus.

SOLUTIO. Dicendum, quod firmamen- SOLUTIO. Dicendum, quod firmamen- tum dicitur duobus modis, scilicet a fir- tum dicitur duobus modis, scilicet a fir- mitate naturæ incorruptibilis secundum mitate naturæ incorruptibilis secundum naturam eo quod tota natura sua aliena naturam eo quod tota natura sua aliena est a contrariis et ab actione et passione est a contrariis et ab actione et passione contrariorum propter quod etiam, ut contrariorum propter quod etiam, ut

559 559

dicit Philosophus in I de Coelo et Mundo, dicit Philosophus in I de Coelo et Mundo, non recipit peregrinas impressiones: et non recipit peregrinas impressiones: et sic totum corpus quod dicitur quinta es- sic totum corpus quod dicitur quinta es- sentia a luna supra, dicitur firmamen- sentia a luna supra, dicitur firmamen- tum, et comprehenditur in decem cœlis, tum, et comprehenditur in decem cœlis, septem scilicet planetarum, et coelo stel- septem scilicet planetarum, et coelo stel- larum fixarum, et cœlo crystallino, et larum fixarum, et cœlo crystallino, et coelo empyreo. Dicitur etiam firmamen- coelo empyreo. Dicitur etiam firmamen- tum a firmitate standi et distinguendi in- tum a firmitate standi et distinguendi in- ter aquas superiores et inferiores, ut di- ter aquas superiores et inferiores, ut di- ctum est. Et sic solum cœlum in quo fixa ctum est. Et sic solum cœlum in quo fixa sunt sidera, dicitur firmamentum. Utro- sunt sidera, dicitur firmamentum. Utro- que istorum modorum dicitur in Psalmo que istorum modorum dicitur in Psalmo XXXII, 6 Verbo Domini cæli firmati XXXII, 6 Verbo Domini cæli firmati sunt et spiritu oris ejus omnis virtus sunt et spiritu oris ejus omnis virtus eorum. Sol autem et luna et alii planetæ eorum. Sol autem et luna et alii planetæ sunt in firmamento primo modo dicto. sunt in firmamento primo modo dicto.

Et per hoc patet solutio ad duo pri- Et per hoc patet solutio ad duo pri-

ma. ma.

AD ALIUD dicendum, quod sphæræ in- AD ALIUD dicendum, quod sphæræ in- feriores secundum rationem sapientiæ feriores secundum rationem sapientiæ divinæ distinctæ sunt et factæ : quia ab divinæ distinctæ sunt et factæ : quia ab inferioribus nimis elongata fuit sphæra inferioribus nimis elongata fuit sphæra superior. Et factæ sunt sphæræ inferio- superior. Et factæ sunt sphæræ inferio- res, ut propter vicinitatem fortius mo- res, ut propter vicinitatem fortius mo- veant inferiora. Propter quod etiam veant inferiora. Propter quod etiam stellæ in eis positæ fortiorum sunt virtu- stellæ in eis positæ fortiorum sunt virtu- tum, quarum radiis innititur virtus sphæ- tum, quarum radiis innititur virtus sphæ- ræ stellatæ, ut in illis virtutes proprias ræ stellatæ, ut in illis virtutes proprias exerceant in inferioribus. Propter quod exerceant in inferioribus. Propter quod etiam sapientes astrorum dicunt, quod etiam sapientes astrorum dicunt, quod inter omnes luna fortius movet, quia inter omnes luna fortius movet, quia propinquior est. Et propter hoc etiam, propinquior est. Et propter hoc etiam, Jerem. vII, 18, dicitur regina coli, cui sa- Jerem. vII, 18, dicitur regina coli, cui sa- crificabant idololatræ et faciebant placen- crificabant idololatræ et faciebant placen- tas. Quia igitur secundum dispositionem tas. Quia igitur secundum dispositionem divinam superior sphæra sicut signum divinam superior sphæra sicut signum non sicut causa habet movere ad om- non sicut causa habet movere ad om- nium figuras et distinctas formas, ideo nium figuras et distinctas formas, ideo oportuit quod acciperet stellas multas et oportuit quod acciperet stellas multas et in diversis figuris positas. Et quia infe- in diversis figuris positas. Et quia infe- riores multiplicitates illarum figurarum riores multiplicitates illarum figurarum et virtutes habebant adjuvare ad unum et virtutes habebant adjuvare ad unum sic vel sic figuratum vel specificatum : sic vel sic figuratum vel specificatum : ideo quælibet earum non accepit nisi ideo quælibet earum non accepit nisi unum. Propter quod dicit Ptolemæus in unum. Propter quod dicit Ptolemæus in Quadripartito, et Albumasar in Introdu̟- Quadripartito, et Albumasar in Introdu̟- ctorio suo, quod sphæra stellarum fixa- ctorio suo, quod sphæra stellarum fixa- rum ex virtute propria habet movere ter- rum ex virtute propria habet movere ter-

Ad 3. Ad 3.

560 560

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD dicendum, quod nihil verius AD ALIUD dicendum, quod nihil verius potest dici in hac quæstione, quam id potest dici in hac quæstione, quam id quod etiam dixerunt Philosophi, quod quod etiam dixerunt Philosophi, quod sphæræ cœlestes non se contingunt, sed sphæræ cœlestes non se contingunt, sed una multum exaltatur super alteram, et una multum exaltatur super alteram, et in medio earum est corpus spirituale, in medio earum est corpus spirituale, sicut aer in quo omnes moventur : et hoc sicut aer in quo omnes moventur : et hoc spissum et rarum est, sed non raritate et spissum et rarum est, sed non raritate et inspissatione unius rationis cum inspis- inspissatione unius rationis cum inspis- satione et raritate elementorum: quia satione et raritate elementorum: quia illa quæ est in elementis, actione et pas- illa quæ est in elementis, actione et pas- sione primarum qualitatum efficitur, et sione primarum qualitatum efficitur, et ideo non convenit nisi corpori transmu- ideo non convenit nisi corpori transmu- tabili et corruptibili: illa vero quæ est tabili et corruptibili: illa vero quæ est in corpore cœlesti, consistit in solo situ in corpore cœlesti, consistit in solo situ et positione partium, scilicet propinquius et positione partium, scilicet propinquius et distantius. Sicut expresse videmus, ut et distantius. Sicut expresse videmus, ut dicit Avicenna, quod corpus solis magis dicit Avicenna, quod corpus solis magis calcatum et compressum est in substantia calcatum et compressum est in substantia et lumine, quam alia pars orbis et ideo et lumine, quam alia pars orbis et ideo sphæræ per ipsum motæ non dividunt sphæræ per ipsum motæ non dividunt ipsum divisione corruptionis, sed divi- ipsum divisione corruptionis, sed divi- sione situs et positionis: et ideo nullam sione situs et positionis: et ideo nullam inducunt corruptionem. inducunt corruptionem.

ram: propter multas figuras generabilium feriora restringunt ad unum et determi- ram: propter multas figuras generabilium feriora restringunt ad unum et determi- et corruptibilium quæ sunt in terra. nant superiora. et corruptibilium quæ sunt in terra. nant superiora. Sphæra vero Saturni propter frigidum et Sphæra vero Saturni propter frigidum et siccum quod dominatur in ea (quorum siccum quod dominatur in ea (quorum utrumque facit potentiam retentivam) utrumque facit potentiam retentivam) habet in omni generabili et corruptibili habet in omni generabili et corruptibili movere ad consistentiam et retentionem movere ad consistentiam et retentionem speciei et figuræ. Sphæra vero Jovis pro- speciei et figuræ. Sphæra vero Jovis pro- pter calidum et humidum, quod domina- pter calidum et humidum, quod domina- tur in ea sicut in signo, ex ordine sapien. tur in ea sicut in signo, ex ordine sapien. tiæ divinæ omnia disponentis, habet mo- tiæ divinæ omnia disponentis, habet mo- vere calidum et humidum: quæ sunt vere calidum et humidum: quæ sunt principia generationis in omni comple- principia generationis in omni comple- xionato. Sphæra vero Martis propter ca- xionato. Sphæra vero Martis propter ca- lidum et siccum, quod est in ea sicut in lidum et siccum, quod est in ea sicut in signo, habet movere calidum ustivum, signo, habet movere calidum ustivum, quod consumptivum est superfluorum quod consumptivum est superfluorum impedientium generationem. Sphæra ve- impedientium generationem. Sphæra ve- ro Solis propter lumen vivificum quod ro Solis propter lumen vivificum quod est in ea, accedens habet movere ad ge- est in ea, accedens habet movere ad ge- nerationem, et recedens ad corruptionem. nerationem, et recedens ad corruptionem. Sphæra vero Veneris propter frigidum Sphæra vero Veneris propter frigidum et humidum temperate, quod est in ea et humidum temperate, quod est in ea sicut in signo, habet movere humidum sicut in signo, habet movere humidum complexionabile passivum: quod quasi complexionabile passivum: quod quasi semen generationis est et augmenti in semen generationis est et augmenti in inferioribus. Splæra vero Mercurii pro- inferioribus. Splæra vero Mercurii pro- pter multos motus qui sunt in ea, et pter multos motus qui sunt in ea, et valde difformes, habet movere humidum valde difformes, habet movere humidum fluxibile et maxime aereum ad diversas fluxibile et maxime aereum ad diversas figuras et formas: hoc enim necessarium figuras et formas: hoc enim necessarium est propter spiritus discurrentes in gene- est propter spiritus discurrentes in gene- ratis inferioribus ad diversas operationes, ratis inferioribus ad diversas operationes, virtutes, et potentias advehentes : quia virtutes, et potentias advehentes : quia sicut dicit Galenus et Avicenna, spiritus sicut dicit Galenus et Avicenna, spiritus est vehiculum virtutis. Sphæra Lunæ quæ est vehiculum virtutis. Sphæra Lunæ quæ infima est, movet humidum elementale infima est, movet humidum elementale aqueum ad hoc, quod moveatur ad mix- aqueum ad hoc, quod moveatur ad mix- tionem generabilium et continuationem tionem generabilium et continuationem terrenorum et sic quælibet inferiorum terrenorum et sic quælibet inferiorum movet ad unum, et ideo unam sortitur movet ad unum, et ideo unam sortitur stellam a providentia divina : et ad il- stellam a providentia divina : et ad il- lud unum adjuvant virtutes omnium su- lud unum adjuvant virtutes omnium su- pernorum quia regulariter verum est in pernorum quia regulariter verum est in omni natura, quod sicut superiora vir- omni natura, quod sicut superiora vir- tutibus suis informant inferiora, ita in- tutibus suis informant inferiora, ita in-

1 Cf. Opp. B. Alberti Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti Comment. in II Senten- tentiarum, Dist. XIV, Art. 4. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. XIV, Art. 4. Tom. XXVII hu-

Et quod objicitur de auctoritate Petri Et quod objicitur de auctoritate Petri et Apocalypsis et Isaiæ, tenendum est et Apocalypsis et Isaiæ, tenendum est sicut glossant sancti, quod cœlum non sicut glossant sancti, quod cœlum non transmutabitur in substantia, sed in usu transmutabitur in substantia, sed in usu officii quod habet nunc, ut scilicet mo- officii quod habet nunc, ut scilicet mo- veat ad generationem et corruptionem, veat ad generationem et corruptionem, et moveatur secundum situm : tunc enim et moveatur secundum situm : tunc enim omnibus assumptis stabit cœlum et qui- omnibus assumptis stabit cœlum et qui- escet a motu quem nunc habet. escet a motu quem nunc habet.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De qua materia sit firmamentum 1 ? De qua materia sit firmamentum 1 ?

Deinde quæritur ratione ejus quod di- Deinde quæritur ratione ejus quod di- cit Magister in libro II Sententiarum, cit Magister in libro II Sententiarum,

jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

Ad 4. Ad 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 53. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 53.

distinct. XIV, cap. A, in fine : « Ecce distinct. XIV, cap. A, in fine : « Ecce ostensum est his verbis, quod cœlum fac- ostensum est his verbis, quod cœlum fac- tum sit, scilicet illud in quo fixa sunt si- tum sit, scilicet illud in quo fixa sunt si- dera et de qua materia sit, scilicet de dera et de qua materia sit, scilicet de aquis. » Et paulo post in sequenti capi- aquis. » Et paulo post in sequenti capi- tulo: «Quidam vero coelum quod excedit tulo: «Quidam vero coelum quod excedit aeris spatia igneæ naturæ dicunt, asse- aeris spatia igneæ naturæ dicunt, asse- rentes super aerem purum ignem esse rentes super aerem purum ignem esse qui dicitur esse cœlum : de quo igne si- qui dicitur esse cœlum : de quo igne si- dera et luminaria facta esse conjectant¹. » dera et luminaria facta esse conjectant¹. » Ratione enim hujus oportet quærere Ratione enim hujus oportet quærere de natura materiali corporum cœlestium. de natura materiali corporum cœlestium. Videntur enim esse aquea. Videntur enim esse aquea.

Si enim aqua dicitur esse super coelos Si enim aqua dicitur esse super coelos ratione puritatis naturæ quantum ad ratione puritatis naturæ quantum ad substantiam materiæ, et ratione per- substantiam materiæ, et ratione per- spicacitatis quantum ad dispositionem spicacitatis quantum ad dispositionem materialem, et ratione luminis acce- materialem, et ratione luminis acce- pti quantum ad formam: cum omnia pti quantum ad formam: cum omnia sidera superiora et cœli habeant hæc sidera superiora et cœli habeant hæc tria, omnia videntur esse ex aquis. Et tria, omnia videntur esse ex aquis. Et hoc expresse dicit Magister ex verbis hoc expresse dicit Magister ex verbis Bedæ, sic «Ecce ostensum est his Bedæ, sic «Ecce ostensum est his verbis, quod cœlum factum sit, scili- verbis, quod cœlum factum sit, scili- cet illud in quo fixa sunt sidera, id est, cet illud in quo fixa sunt sidera, id est, quod excedit aerem: et de qua materia, quod excedit aerem: et de qua materia, scilicet de aquis, et quales sint aquæ quæ scilicet de aquis, et quales sint aquæ quæ super illud cœlum sunt, scilicet ut glacies super illud cœlum sunt, scilicet ut glacies solidatæ. » solidatæ. »

SED CONTRA hoc esse videtur, quia se- SED CONTRA hoc esse videtur, quia se- cundum hoc cœlum videtur esse unum cundum hoc cœlum videtur esse unum ex elementis. ex elementis.

Probat enim Aristoteles in III de Ge- Probat enim Aristoteles in III de Ge- neratione et Corruptione, quod combina- neratione et Corruptione, quod combina- tione primarum qualitatum quoties possi- tione primarum qualitatum quoties possi- bile est fiunt elementa. Et contraria qui- bile est fiunt elementa. Et contraria qui- dem actu simul in eodem esse non pos- dem actu simul in eodem esse non pos- sunt, ut calidum et frigidum, humidum sunt, ut calidum et frigidum, humidum et siccum sed frigidum et humidum et siccum sed frigidum et humidum conjuncta constituunt aquam, frigidum conjuncta constituunt aquam, frigidum et siccum conjuncta terram, calidum et et siccum conjuncta terram, calidum et humidum aerem, calidum et siccum humidum aerem, calidum et siccum ignem. Cum ergo glaciale humidum, fri- ignem. Cum ergo glaciale humidum, fri- gidum sit et humidum, et coeli sint ex illo, gidum sit et humidum, et coeli sint ex illo, videntur esse ex aqua elemento, quod in videntur esse ex aqua elemento, quod in antehabitis improbatum est. antehabitis improbatum est.

1 Cf. II Sententiarum, Dist. XIV, capp. A et 1 Cf. II Sententiarum, Dist. XIV, capp. A et B. Cf. in editione nostra opp. B. Alberti, Tom. B. Cf. in editione nostra opp. B. Alberti, Tom.

XXXII XXXII

561 561

ULTERIUS quæritur de sequenti opinione Quæst. 1. ULTERIUS quæritur de sequenti opinione Quæst. 1. quam inducit Magister in libro II de quam inducit Magister in libro II de Sententiarum, distinct. XIV, cap. Qui- Sententiarum, distinct. XIV, cap. Qui- dam vero coelum quod excedit aeris spa- dam vero coelum quod excedit aeris spa- tia, igneæ naturæ dicunt. tia, igneæ naturæ dicunt.

1. Et ad hoc quædam in præhabitis 1. Et ad hoc quædam in præhabitis adductæ sunt auctoritates Basilii et Am- adductæ sunt auctoritates Basilii et Am- brosii iu Hexameron: quorum uterque brosii iu Hexameron: quorum uterque dicit, quod coelum rotatur igneis stellis, dicit, quod coelum rotatur igneis stellis, et quod aquæ super coelos sunt ad refri- et quod aquæ super coelos sunt ad refri- gerium incendii, ne terrænascentia exu- gerium incendii, ne terrænascentia exu- rantur quæ ex motu‍cœli generari habent, rantur quæ ex motu‍cœli generari habent, et ex lumine stellarum. et ex lumine stellarum.

2. Videntur autem et Philosophi idem 2. Videntur autem et Philosophi idem sensisse. Dicit enim Philosophus in II de sensisse. Dicit enim Philosophus in II de Calo et Mundo: « Stellæ quando exa- Calo et Mundo: « Stellæ quando exa- cuuntur et igniuntur, ex motu ignitur aer cuuntur et igniuntur, ex motu ignitur aer qui est in circumitu earum necessario. » qui est in circumitu earum necessario. » Et non igniuntur stellæ istæ nisi quia ipsæ Et non igniuntur stellæ istæ nisi quia ipsæ incendunt in aere: qui quando movetur incendunt in aere: qui quando movetur ex motu stellarum fit ignis. Sed eadem ex motu stellarum fit ignis. Sed eadem natura est stellæ et circuli in quo fixa est natura est stellæ et circuli in quo fixa est stella, ut ibidem dicit Aristoteles. Dicit stella, ut ibidem dicit Aristoteles. Dicit enim Aristoteles, et antiqui dixerunt, enim Aristoteles, et antiqui dixerunt, quod stellæ sunt igneæ: et non dixerunt quod stellæ sunt igneæ: et non dixerunt hoc, nisi quia ipsi corpus superius dixe- hoc, nisi quia ipsi corpus superius dixe- runt esse igneum. Et dixerunt, quod ne- runt esse igneum. Et dixerunt, quod ne- cessarium est quod unumquodque supe- cessarium est quod unumquodque supe- riorum corporum sit ex natura corporis riorum corporum sit ex natura corporis in in quo est situm vel fixum. Ergo videtur, quo est situm vel fixum. Ergo videtur, si stella est ignea, quod etiam circulus si stella est ignea, quod etiam circulus deferens sit igneus. deferens sit igneus.

CONTRA: CONTRA:

1. Unumquodque simplicium corpo- 1. Unumquodque simplicium corpo- rum, ut dicit Aristoteles, simplicem et rum, ut dicit Aristoteles, simplicem et proprium habet motum. Cœlum nullius proprium habet motum. Cœlum nullius elementi habet motum, sed proprium, elementi habet motum, sed proprium, circularem scilicet, cum quodlibet ele- circularem scilicet, cum quodlibet ele- mentum habeat motum rectum. Ergo mentum habeat motum rectum. Ergo cœlum de nullius elementi est natura, cœlum de nullius elementi est natura, nec ignis, nec terræ, nec aeris. nec ignis, nec terræ, nec aeris.

2. Adhuc, Philosophus in libro de 2. Adhuc, Philosophus in libro de Substantia orbis dicit, quod coelum nec Substantia orbis dicit, quod coelum nec grave est, nec leve, nec calidum, nec fri- grave est, nec leve, nec calidum, nec fri- gidum, nec humidum, nec siccum. Omne gidum, nec humidum, nec siccum. Omne elementum et elementatum est ex aliqua elementum et elementatum est ex aliqua

XXVII, pag. 255 et 262. XXVII, pag. 255 et 262.

36 36

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Sed contra. Sed contra.

562 562

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

istarum qualitatum. Ergo coelum nec est istarum qualitatum. Ergo coelum nec est elementum, nec elementatum. elementum, nec elementatum.

3. Adhuc, Si stellæ essent igneæ, con- 3. Adhuc, Si stellæ essent igneæ, con- stat quod essent incensivæ omnes et al- stat quod essent incensivæ omnes et al- terabiles a suo contrario. Horum autem terabiles a suo contrario. Horum autem nihil contingit una enim non incendit nihil contingit una enim non incendit aliam, nec alteratur ab alia. Ergo non aliam, nec alteratur ab alia. Ergo non sunt igneæ. sunt igneæ.

coelo in quo est, ut jam habitum est: coelo in quo est, ut jam habitum est: ergo cœlum compositum est ex contrariis ergo cœlum compositum est ex contrariis et elementis. et elementis.

4. Adhuc, Macrobius sic incipit philo- 4. Adhuc, Macrobius sic incipit philo- sophiam suam : « Mundus igitur constat sophiam suam : « Mundus igitur constat ex quatuor elementis, iisdemque totis. » ex quatuor elementis, iisdemque totis. » Ergo nihil est in mundo quod non sit Ergo nihil est in mundo quod non sit elementum vel elementatum. Coelum est elementum vel elementatum. Coelum est in mundo sensibili, ut dicit Plato. Ergo in mundo sensibili, ut dicit Plato. Ergo JUXTA hoc quæritur, Utrum cœlum sit vel est elementum, vel elementatum et JUXTA hoc quæritur, Utrum cœlum sit vel est elementum, vel elementatum et simplex, vel compositum ? simplex, vel compositum ? compositum. compositum.

Videtur, quod simplex : Videtur, quod simplex :

1. Hoc enim Aristoteles expresse dicit 1. Hoc enim Aristoteles expresse dicit in libro II de Cœlo el Mundo. in libro II de Cœlo el Mundo.

2. Adhuc, Omne compositum resolu- 2. Adhuc, Omne compositum resolu- bile est in sua componentia. Cœlum in bile est in sua componentia. Cœlum in nihil resolvi potest quod habeat ante se nihil resolvi potest quod habeat ante se in natura corporum. Ergo coelum non est in natura corporum. Ergo coelum non est compositum, sed simplex. compositum, sed simplex.

CONTRA: CONTRA:

1. Rabbi Moyses in libro Ducis neutro- 1. Rabbi Moyses in libro Ducis neutro- rum, cap. de uno Deo, dicit, quod pro- rum, cap. de uno Deo, dicit, quod pro- positio per se nota est, quod omne cor- positio per se nota est, quod omne cor- pus est compositum cœlum est corpus: pus est compositum cœlum est corpus: ergo compositum. ergo compositum.

Item, In libro de Substantia orbis di- Item, In libro de Substantia orbis di- cit Philosophus sic: « Omne quod mo- cit Philosophus sic: « Omne quod mo- vetur, est corpus et compositum. » Co- vetur, est corpus et compositum. » Co- lum movetur. Ergo est corpus et com- lum movetur. Ergo est corpus et com- positum. positum.