IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 51. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 51.

in quod defluit illud lumen, non efficitur in quod defluit illud lumen, non efficitur per ipsum secundum actum lucidum : per ipsum secundum actum lucidum : et hoc est contra sensum, quia nos vi- et hoc est contra sensum, quia nos vi- demus, quod quando lumen penetrat demus, quod quando lumen penetrat aerem, aer efficitur secundum actum aerem, aer efficitur secundum actum luminosus. Si autem sunt luminosa cor- luminosus. Si autem sunt luminosa cor- pora illa : tunc quanto magis densantur, pora illa : tunc quanto magis densantur, tanto magis impediunt visum qui fit tanto magis impediunt visum qui fit per aerem eo quod tegunt omnia quæ per aerem eo quod tegunt omnia quæ sunt post ipsa, ita quod visus obvians sunt post ipsa, ita quod visus obvians super ea non potest penetrare ad viden- super ea non potest penetrare ad viden- dum ea quæ post ipsa sunt : ergo si ista dum ea quæ post ipsa sunt : ergo si ista essent defluxus corporis, vel corpora, essent defluxus corporis, vel corpora, quanto magis multiplicarentur in aere, quanto magis multiplicarentur in aere, tanto magis impedirent visum : quod tanto magis impedirent visum : quod est contra sensum. est contra sensum.

Eadem objectio est contra eos qui di- Eadem objectio est contra eos qui di- cunt, quod lux est corpus, cujus mate- cunt, quod lux est corpus, cujus mate- riam continue creat Deus: cui formam riam continue creat Deus: cui formam luminositatis continue immittit corpus luminositatis continue immittit corpus luminosum, sicut sol, vel aliud -simile. luminosum, sicut sol, vel aliud -simile. Partes enim materiæ sic creatæ aut sunt Partes enim materiæ sic creatæ aut sunt perspicuæ, aut luminosæ. Et si perspi- perspicuæ, aut luminosæ. Et si perspi- cuæ sequitur idem quod prius. Si lu- cuæ sequitur idem quod prius. Si lu- minosæ sequitur iterum idem: quia minosæ sequitur iterum idem: quia quanto diutius creatur, tanto magis quanto diutius creatur, tanto magis dansatur in aere. Isti dicunt, quod lux dansatur in aere. Isti dicunt, quod lux est corpus spirituale, quod propter sui est corpus spirituale, quod propter sui spiritualitatem cum quolibet corpore est spiritualitatem cum quolibet corpore est in eodem loco. Sed inconveniens non in eodem loco. Sed inconveniens non evadunt: quia spiritualitas illa non tollit evadunt: quia spiritualitas illa non tollit ab eis naturam corporeitatis et mensuras ab eis naturam corporeitatis et mensuras distantiarum et cum eadem sit distan- distantiarum et cum eadem sit distan- tia (ut dicit Aristoteles in IV Physico- tia (ut dicit Aristoteles in IV Physico- rum) cubi et plenicubi, adhuc propter rum) cubi et plenicubi, adhuc propter distantias corporeitatis sequitur, quod distantias corporeitatis sequitur, quod scilicet duo corpora sunt unum corpus: scilicet duo corpora sunt unum corpus: quod impossibile est. Ponunt tamen quod impossibile est. Ponunt tamen exemplum in licinio de bombace facto, exemplum in licinio de bombace facto, quod immersum in oleo unum (sicut quod immersum in oleo unum (sicut dicunt) habet locum cum oleo sibi im- dicunt) habet locum cum oleo sibi im- bibito et nec majorem nec minorem, bibito et nec majorem nec minorem, quam habet licinium per se. Sed isti quam habet licinium per se. Sed isti non intelligunt, quod in tali exemplo non intelligunt, quod in tali exemplo licinium est locus olei et extremitas licinium est locus olei et extremitas circumstantis corporis interior quæ at- circumstantis corporis interior quæ at- tingit corpus undique, est locus olei et tingit corpus undique, est locus olei et

1 Genes. 11, 2. 1 Genes. 11, 2.

537 537

licinii communis: nihil enim prohibet licinii communis: nihil enim prohibet in uno loco communi esse multa corpo- in uno loco communi esse multa corpo- ra. Contra istos etiam est, quod Deus ra. Contra istos etiam est, quod Deus requievit die septimo ab universo opere requievit die septimo ab universo opere quod patrarat : unde postea novas quod patrarat : unde postea novas materias corporalium numquam creavit : materias corporalium numquam creavit : ergo nec materiam istius corporis, quod ergo nec materiam istius corporis, quod ipsi lucem vocant. ipsi lucem vocant.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod re AD PRIMUM ergo dicendum, quod re vera lux et lumen formæ sunt corporeæ, vera lux et lumen formæ sunt corporeæ, et non corpora. Sunt enim formæ cor- et non corpora. Sunt enim formæ cor- poreæ quæ distenduntur in corpore se- poreæ quæ distenduntur in corpore se- cundum mensuras corporis et sunt in cundum mensuras corporis et sunt in magno magnæ, et in parvo parvæ. Et magno magnæ, et in parvo parvæ. Et sunt formæ intentionales et rationales. sunt formæ intentionales et rationales. Intentionales sunt, quæ ex objecto lumi- Intentionales sunt, quæ ex objecto lumi- noso vel colorato secundum esse inten- noso vel colorato secundum esse inten- tionale generantur in medio sive perspi- tionale generantur in medio sive perspi- cuo: et illæ dicuntur formæ spirituales, cuo: et illæ dicuntur formæ spirituales, non quod sint spiritus secundum sub- non quod sint spiritus secundum sub- stantiam, sed quia secundum esse inten- stantiam, sed quia secundum esse inten- tionale, quod est spirituale esse, sunt in tionale, quod est spirituale esse, sunt in medio et in sensu, ut dicit Commentator medio et in sensu, ut dicit Commentator super secundum de Anima: et tales for- super secundum de Anima: et tales for- corporales vocat Augustinus ad corporales vocat Augustinus ad

mas mas

Volusianum. Volusianum.

AD ALIUD dicendum, quod lux dicitur AD ALIUD dicendum, quod lux dicitur esse in corporibus et incorrupta, quia in esse in corporibus et incorrupta, quia in corporibus est ut forma corporalis di- corporibus est ut forma corporalis di- mensionibus corporum distensa: et in mensionibus corporum distensa: et in esse lucis, quod est esse intentionale, esse lucis, quod est esse intentionale, non miscibilis, eo quod quæcumque mi- non miscibilis, eo quod quæcumque mi- scentur, miscentur secundum formas na- scentur, miscentur secundum formas na- turales materiales activas et passivas: turales materiales activas et passivas: lux autem per se nec agit nec patitur, lux autem per se nec agit nec patitur, licet per splendorem (qui est divaricatio licet per splendorem (qui est divaricatio luminis, ut dicit Avicenna) segregat, ra- luminis, ut dicit Avicenna) segregat, ra- refacit, et calefacit. refacit, et calefacit.

AD ALIUD dicendum eodem modo, AD ALIUD dicendum eodem modo, quod lux dicitur in corporibus primum quod lux dicitur in corporibus primum locum tenere, quia forma corporum est, locum tenere, quia forma corporum est, et qualitas superiorum corporum, quæ et qualitas superiorum corporum, quæ primum locum tenent. primum locum tenent.

AD ALIUD eodem modo dicendum lux AD ALIUD eodem modo dicendum lux enim summum locum tenet inter corpo- enim summum locum tenet inter corpo- ra, eo quod est forma et qualitas nobi- ra, eo quod est forma et qualitas nobi- liorum corporum. liorum corporum.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 8. Ad 8.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

338 338

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD dicendum, quod, sicut dicit AD ALIUD dicendum, quod, sicut dicit Constabenluce in libro de Differentia Constabenluce in libro de Differentia spiritus et animæ, spiritus in corpore spiritus et animæ, spiritus in corpore discurrunt sicut luminaria in mundo, et discurrunt sicut luminaria in mundo, et sunt instrumenta virtutis naturalis, vi- sunt instrumenta virtutis naturalis, vi- talis, et animalis. Et quia miscibiles sunt talis, et animalis. Et quia miscibiles sunt humoribus, et per contactum agunt in humoribus, et per contactum agunt in organo corporis, quæ non possunt fa- organo corporis, quæ non possunt fa- cere nisi corpora: ideo necesse est eos cere nisi corpora: ideo necesse est eos corpora esse et corporeos. Et quia for- corpora esse et corporeos. Et quia for- mas repræsentant virtuti animali, quod mas repræsentant virtuti animali, quod bene facere non possunt nisi sunt lucidi: bene facere non possunt nisi sunt lucidi: ideo necesse est luminosos esse. Et quia ideo necesse est luminosos esse. Et quia universaliter spiritus sunt vehiculum universaliter spiritus sunt vehiculum virtutis, quam in totum corpus non de- virtutis, quam in totum corpus non de- ferrent nisi circulariter moverentur: ferrent nisi circulariter moverentur: ideo necesse est eos moveri ad modum ideo necesse est eos moveri ad modum luminarium in mundo, quæ ubique spar- luminarium in mundo, quæ ubique spar- gunt lumen suum per circularem suum gunt lumen suum per circularem suum motum. Tamen ex hoc non oportet, motum. Tamen ex hoc non oportet, quod spiritus sit lux, vel lux spiritus : quod spiritus sit lux, vel lux spiritus : sed quod spiritus lumen habeat per quod sed quod spiritus lumen habeat per quod per totum corpus influat virtutem. per totum corpus influat virtutem.

AD ALIUD quod objicitur per rationem, AD ALIUD quod objicitur per rationem, dicendum quod lux et lumen sunt in aere dicendum quod lux et lumen sunt in aere ut forma accidentalis, quæ generatur in ut forma accidentalis, quæ generatur in ipso ex directa oppositione luminosi, et ipso ex directa oppositione luminosi, et cujus proprium subjectum est perspi- cujus proprium subjectum est perspi- cuitas quæ est in aere. Illa enim per ta- cuitas quæ est in aere. Illa enim per ta- lem formam efficitur in actu. Et si de lem formam efficitur in actu. Et si de aere debet probari, non probatur nisi aere debet probari, non probatur nisi per directam oppositionem luminosi, per directam oppositionem luminosi, quæ est per se causa ejus efficiens in quæ est per se causa ejus efficiens in tali subjecto, sicut docet Aristoteles in tali subjecto, sicut docet Aristoteles in II Posteriorum, quod eclipsis probatur de II Posteriorum, quod eclipsis probatur de luna demonstrative per id quod per se luna demonstrative per id quod per se est causa obscurationis, quod est inter- est causa obscurationis, quod est inter- positio terræ recta diametro inter solem positio terræ recta diametro inter solem et lunam. et lunam.

AD ALIUD dicendum, quod lux in AD ALIUD dicendum, quod lux in Oriente et Occidente per subjectum est Oriente et Occidente per subjectum est diversa, per generans una et eadem. diversa, per generans una et eadem. Quod autem subito fit et in uno momen- Quod autem subito fit et in uno momen- to et in Oriente et in Occidente, ideo to et in Oriente et in Occidente, ideo est, quia illuminatio non est motus, sed est, quia illuminatio non est motus, sed mutatio quæ est finis motus: sicut et mutatio quæ est finis motus: sicut et generatio et corruptio, sicut dicit Com- generatio et corruptio, sicut dicit Com- mentator super III Physicorum Aristo- mentator super III Physicorum Aristo- telis generatio enim est mutatio ad telis generatio enim est mutatio ad

quam finitur motus alterationis: et si- quam finitur motus alterationis: et si- militer corruptio. Et ideo non sunt in militer corruptio. Et ideo non sunt in tempore, sed in momento. Illuminatio tempore, sed in momento. Illuminatio vero est finis motus ascensionis vel de- vero est finis motus ascensionis vel de- scensionis luminosi corporis super per- scensionis luminosi corporis super per- spicuum in omni loco ad quem a lumi- spicuum in omni loco ad quem a lumi- noso corpore potest trahi diametraliter noso corpore potest trahi diametraliter recta linea, non interposito terminato recta linea, non interposito terminato corpore. corpore.

AD ALIUD dicendum, quod posito in- AD ALIUD dicendum, quod posito in- conveniente, nihil est inconveniens im- conveniente, nihil est inconveniens im- possibile accidere. Vacuum enim non possibile accidere. Vacuum enim non potest accidere inter cœlum et terram. potest accidere inter cœlum et terram. Et si esset, nihil videretur. Et hoc pro- Et si esset, nihil videretur. Et hoc pro- bavit Aristoteles in II de Anima contra bavit Aristoteles in II de Anima contra ponentes vacuum. Et ideo si vacuum ponentes vacuum. Et ideo si vacuum esset inter coelum et terram, nec lux, esset inter coelum et terram, nec lux, nec lumen ibi generaretur: quia non nec lumen ibi generaretur: quia non esset aliquod corpus susceptibile lucis esset aliquod corpus susceptibile lucis vel luminis, in quo hoc generari posset vel luminis, in quo hoc generari posset a directa oppositione luminosi corporis. a directa oppositione luminosi corporis.

AD ULTIMUM dicendum, quod duæ lu- AD ULTIMUM dicendum, quod duæ lu- ces duarum candelarum unitarum, non ces duarum candelarum unitarum, non sunt duæ nisi per numerum illuminan- sunt duæ nisi per numerum illuminan- tium sed illuminatio generata ab eis tium sed illuminatio generata ab eis est una in perspicuo : et ideo illa ratio est una in perspicuo : et ideo illa ratio nihil valet. Duo enim illuminantia effi- nihil valet. Duo enim illuminantia effi-

ciuntur unum illuminans in illuminatio- ciuntur unum illuminans in illuminatio- ne generata, quamvis ex duobus clarior ne generata, quamvis ex duobus clarior et fortior sit quam ex uno. Si autem quis et fortior sit quam ex uno. Si autem quis lumen dicat corpus propter motum, quia lumen dicat corpus propter motum, quia movetur de loco ad locum, potest dicere movetur de loco ad locum, potest dicere umbram esse corpus, propter similem umbram esse corpus, propter similem motum quod fatuum est: umbra enim motum quod fatuum est: umbra enim non movetur per se, sed motu corporis non movetur per se, sed motu corporis objecti et opaci et lux et lumen non objecti et opaci et lux et lumen non moventur per se, sed motu corporis illu- moventur per se, sed motu corporis illu- minantis : quod cum transit de loco ad minantis : quod cum transit de loco ad locum, necesse est illuminationem fieri locum, necesse est illuminationem fieri in diversis locis: quia tunc diametralis in diversis locis: quia tunc diametralis oppositio necesse est, quod sit ad loca oppositio necesse est, quod sit ad loca

diversa. diversa.

Ad 8. Ad 8.

Ad 9. Ad 9.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 51. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 51.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Quomodo lucem appellavit diem, et te- Quomodo lucem appellavit diem, et te- nebras noctem, utrum scilicet per effe- nebras noctem, utrum scilicet per effe- ctum vel causam ¹? ctum vel causam ¹?

1 1

SECUNDO quæritur, Quomodo lucem SECUNDO quæritur, Quomodo lucem appellavit diem, et tenebras noctem ? appellavit diem, et tenebras noctem ? utrum scilicet per effectum, vel per cau- utrum scilicet per effectum, vel per cau- sam? sam?

Super illud enim: Fiat lux, Glossa Super illud enim: Fiat lux, Glossa interlinearis dicit : « Hic incipit distin- interlinearis dicit : « Hic incipit distin- guere. » guere. »

Gratia hujus quæritur, Qualiter dis- Gratia hujus quæritur, Qualiter dis- tinguit lucem a tenebris, utrum scilicet tinguit lucem a tenebris, utrum scilicet utrumque attribuendo ad formam, vel utrumque attribuendo ad formam, vel utrumque ad locum proprium, sive in utrumque ad locum proprium, sive in causa, sive in effectu ? causa, sive in effectu ?

1. Si dicatur, quod ad formam attri- 1. Si dicatur, quod ad formam attri- buendo hoc videtur esse falsum. In buendo hoc videtur esse falsum. In omni enim opere sex dierum tam crea- omni enim opere sex dierum tam crea- tionis, quam distinctionis et ornatus, tionis, quam distinctionis et ornatus, singulis diebus attribuitur aliquid suæ singulis diebus attribuitur aliquid suæ formæ. In creatione enim cœlum fit cœ- formæ. In creatione enim cœlum fit cœ- lum, et terra terra. In distinctione lux lum, et terra terra. In distinctione lux fit lux, et nox fit nox, quæ sic non fit lux, et nox fit nox, quæ sic non distinguuntur nisi per accessiones pro- distinguuntur nisi per accessiones pro- priarum formarum. Similiter in opere priarum formarum. Similiter in opere ornatus sol fit sol, et luna luna per ornatus sol fit sol, et luna luna per adeptiones propriarum formarum. Si adeptiones propriarum formarum. Si ergo determinatio ad formam esset ergo determinatio ad formam esset opus distinctionis, opus distinctionis opus distinctionis, opus distinctionis non esset separatum ab opere creationis non esset separatum ab opere creationis et ornatus: quod falsum est. Dicunt et ornatus: quod falsum est. Dicunt enim Glossæ super Genesim, tam Au- enim Glossæ super Genesim, tam Au- gustini quam omnium aliorum, quod gustini quam omnium aliorum, quod opus distinctionis ultra opus tertiæ diei opus distinctionis ultra opus tertiæ diei non extenditur. non extenditur.

2. Adhuc, Si distinctio est ad locum : 2. Adhuc, Si distinctio est ad locum : tunc videtur, quod non deberet sic in- tunc videtur, quod non deberet sic in- cipere, Fiat lux: sed, Separetur vel cipere, Fiat lux: sed, Separetur vel distinguatur lux a tenebris. distinguatur lux a tenebris.

1 Genes. 1, 3 et seq. Dixitque Deus: Fiat 1 Genes. 1, 3 et seq. Dixitque Deus: Fiat lux. Et facta est lux. Et vidit Deus lucem quod lux. Et facta est lux. Et vidit Deus lucem quod

539 539

3. Adhuc, Secundum hoc quæritur, 3. Adhuc, Secundum hoc quæritur, Quare non dixit, Fiant tenebræ : sicut Quare non dixit, Fiant tenebræ : sicut dixit, Fiat lux ? Si enim dicitur, quod dixit, Fiat lux ? Si enim dicitur, quod tenebræ non sint nisi luminis absentia : tenebræ non sint nisi luminis absentia : et propter hoc non dixit, Fiant tenebræ. et propter hoc non dixit, Fiant tenebræ. Tunc etiam non debuit dicere: Appel- Tunc etiam non debuit dicere: Appel- lavit tenebras Noctem: quia cum omne lavit tenebras Noctem: quia cum omne nomen imponatur a forma, quod formam nomen imponatur a forma, quod formam propriam non habet qua ab aliis distin- propriam non habet qua ab aliis distin- guatur, nomen proprium habere non guatur, nomen proprium habere non potest ergo etiam nomen proprio appel- potest ergo etiam nomen proprio appel- lari non debuit a Deo : et sic male dici- lari non debuit a Deo : et sic male dici- tur Appellavit tenebras Noctem. tur Appellavit tenebras Noctem.

4. Adhuc, Si in causa distinxit lucem 4. Adhuc, Si in causa distinxit lucem a tenebris, cum causa lucis non possit a tenebris, cum causa lucis non possit esse nisi luminosa natura cœli in per- esse nisi luminosa natura cœli in per- spicuo sive aere, tunc primo debuit di- spicuo sive aere, tunc primo debuit di- xisse in opere creationis quando dixit: xisse in opere creationis quando dixit: In principio creavit Deus cælum et ter- In principio creavit Deus cælum et ter- ram vidit Deus, quod esset bonum : et ram vidit Deus, quod esset bonum : et distinxit cœlum a terra, et vocavit diem distinxit cœlum a terra, et vocavit diem coelum et terram propter opacitatem coelum et terram propter opacitatem quæ tenebras facit, vocavit noctem. Si quæ tenebras facit, vocavit noctem. Si autem in effectu distinxit: tunc qualitas autem in effectu distinxit: tunc qualitas aeris qui dicitur dies, præsentia scilicet aeris qui dicitur dies, præsentia scilicet luminis, distincta esset a tenebris no- luminis, distincta esset a tenebris no- ctis et hoc esse non potest, quia qua- ctis et hoc esse non potest, quia qua- litas per se distinguibilis non est, cum litas per se distinguibilis non est, cum qualitas sit et accidens, et non feratur de qualitas sit et accidens, et non feratur de loco ad locum nisi motu luminosi illu- loco ad locum nisi motu luminosi illu- minantis, a cujus oppositione directa minantis, a cujus oppositione directa super perspicuum generatur lux, ut in super perspicuum generatur lux, ut in antehabitis dictum est. antehabitis dictum est.

5. Adhuc, Cum naturaliter ex positio- 5. Adhuc, Cum naturaliter ex positio- ne luminosi in circulo quo circumfertur, ne luminosi in circulo quo circumfertur, mane præcedit vesperam, eo quod fit ex mane præcedit vesperam, eo quod fit ex ortu luminosi, vespera autem ex occasu ortu luminosi, vespera autem ex occasu ejusdem, videretur convenientius dicere, ejusdem, videretur convenientius dicere, Factum est mane et vespere, dies unus, Factum est mane et vespere, dies unus, quam e converso, Factum est vespere et quam e converso, Factum est vespere et mane, dies unus. mane, dies unus.

6. Adhuc, Quare non dicit, Dies pri- 6. Adhuc, Quare non dicit, Dies pri- mus, mus, sicut dies unus, cum ordo sit in sicut dies unus, cum ordo sit in diebus ? diebus ?

7. Adhuc, Secundum expositionem 7. Adhuc, Secundum expositionem Augustini, qui lucem exponit de cogni- Augustini, qui lucem exponit de cogni-

esset bona. Et divisit lucem a tenebris. Appella- esset bona. Et divisit lucem a tenebris. Appella- vitque lucem Diem, et tenebras Noctem. vitque lucem Diem, et tenebras Noctem.

540 540

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tione in Verbo angelicæ naturæ de crea- tione in Verbo angelicæ naturæ de crea- tura facienda, cum mane sit per visio- tura facienda, cum mane sit per visio- nem matutinam illustratio angelicæ natu- nem matutinam illustratio angelicæ natu- ræ de creatura fienda, et angelica natura ræ de creatura fienda, et angelica natura intelligatur per cœlum informis quæ se intelligatur per cœlum informis quæ se faciendam in Verbo cognoscere non po- faciendam in Verbo cognoscere non po- tuit antequam esset, prima dies mane tuit antequam esset, prima dies mane habere non potuit, sed dies fuit cum se habere non potuit, sed dies fuit cum se in lucem Verbi factam esse cognovit, et in lucem Verbi factam esse cognovit, et vespera fuit quando cognitionem suam vespera fuit quando cognitionem suam ad seipsam retulit, eo quod omnis crea- ad seipsam retulit, eo quod omnis crea- tura ad seipsam relata declinat ad non tura ad seipsam relata declinat ad non esse, et sic ad tenebras, ut dicit Grego- esse, et sic ad tenebras, ut dicit Grego- rius. Et secundum hoc ita deberet di- rius. Et secundum hoc ita deberet di- cere Facta est dies, quæ declinans ad cere Facta est dies, quæ declinans ad vesperam, complevit diem unum. vesperam, complevit diem unum.

8. Adhuc, Secundum alios Sanctos 8. Adhuc, Secundum alios Sanctos lux dicitur nubecula lucida rotatio- lux dicitur nubecula lucida rotatio- ne sua circa materiam confusam in ne sua circa materiam confusam in extremo, quæ præsentia sui illustravit extremo, quæ præsentia sui illustravit

eam, eam,

et gyratione ad inferius hemisphæ- et gyratione ad inferius hemisphæ- rium lumine subtracto paulatim decli- rium lumine subtracto paulatim decli- nans fecit vesperam, et in totum occum- nans fecit vesperam, et in totum occum- bens fecit noctem, sicut dicit Magister in bens fecit noctem, sicut dicit Magister in distinctione XIII libri secundi Sententia- distinctione XIII libri secundi Sententia- rum, cap. Si autem quæritur, ubi facta rum, cap. Si autem quæritur, ubi facta est lux illa? Dicit enim ibi, quod « in est lux illa? Dicit enim ibi, quod « in eodem loco ubi nunc sol rotatur, rotaba eodem loco ubi nunc sol rotatur, rotaba tur lux illa. » Hoc enim videtur falsum tur lux illa. » Hoc enim videtur falsum et impossibile lux enim illa non pote- et impossibile lux enim illa non pote- rat rotari nisi in circulo distincto: circu- rat rotari nisi in circulo distincto: circu- ⚫lus autem distinctus ante quartum diem ⚫lus autem distinctus ante quartum diem non fuit ergo prima, secunda, et tertia non fuit ergo prima, secunda, et tertia die nubecula illa luminosa rotari non die nubecula illa luminosa rotari non potuit rotatione: ergo mane et vespe- potuit rotatione: ergo mane et vespe- ram et diem et noctem facere non po- ram et diem et noctem facere non po- tuit. tuit.

9. Si forte dicatur, sicut dicit Dama- 9. Si forte dicatur, sicut dicit Dama- scenus, quod « lux illa contractione et scenus, quod « lux illa contractione et emissione radiorum tunc fecit diem et emissione radiorum tunc fecit diem et noctem. » Tunc videtur hoc esse impos- noctem. » Tunc videtur hoc esse impos- sibile lux enim per necessitatem illu- sibile lux enim per necessitatem illu- minat perspicuum sibi suppositum, et minat perspicuum sibi suppositum, et sic de necessitate dies tantum esset in sic de necessitate dies tantum esset in uno loco, et similiter mane, et vespera, uno loco, et similiter mane, et vespera, et nox et motu luminosi hic non dis- et nox et motu luminosi hic non dis- tinguerentur ad diversa loca: quod est tinguerentur ad diversa loca: quod est

1 S. J. DAMASCEMUS, Lib. Il de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCEMUS, Lib. Il de Fide orthodoxa,

contra Basilium et Ambrosium in Hexa- contra Basilium et Ambrosium in Hexa- meron, et Augustinum, et Bedam, et meron, et Augustinum, et Bedam, et omnes sanctos, qui concorditer tradunt, omnes sanctos, qui concorditer tradunt, quod non nisi ratione luminosi distin- quod non nisi ratione luminosi distin- guitur dies, et nox, mane et vespera. guitur dies, et nox, mane et vespera.

ADHUC quæritur de luce illa, Utrum in ADHUC quæritur de luce illa, Utrum in illuminando fuit perfectior sole, vel mi- illuminando fuit perfectior sole, vel mi- nus perfecta? nus perfecta?

Et videtur, quod perfectior: quia Et videtur, quod perfectior: quia

1. Ista dicta est lux: lux autem per 1. Ista dicta est lux: lux autem per essentiam est perfectior in illuminando, essentiam est perfectior in illuminando, quam luminosum quod participat lu- quam luminosum quod participat lu- cem cum ergo sol luminosum sit parti- cem cum ergo sol luminosum sit parti- cipans lucem, videtur quod lux perfe- cipans lucem, videtur quod lux perfe- ctior fuerit in illuminando quam sol. ctior fuerit in illuminando quam sol.

2. Adhuc, Ex ipsa virtute verborum 2. Adhuc, Ex ipsa virtute verborum intelligitur, quod illa lux est opus divi- intelligitur, quod illa lux est opus divi- num immediate a Deo factum. Dicitur num immediate a Deo factum. Dicitur enim sic Dixit Deus: Fiat lux. Et enim sic Dixit Deus: Fiat lux. Et dicitur in cantico Deuteronomii, xxxII, dicitur in cantico Deuteronomii, xxxII, 4 et 5 Date magnificentiam Deo no- 4 et 5 Date magnificentiam Deo no- stro. Dei perfecta sunt opera. Videtur stro. Dei perfecta sunt opera. Videtur ergo, quod lux illa perfectior fuerit ad ergo, quod lux illa perfectior fuerit ad illuminandum, quam sol. Sed tunc lo- illuminandum, quam sol. Sed tunc lo- cum habet quæstio Magistri quam facit cum habet quæstio Magistri quam facit in libro II Sententiarum, distinctione in libro II Sententiarum, distinctione XIII, cap. Solet quæri, scilicet si lux XIII, cap. Solet quæri, scilicet si lux illa sufficiebat, ad quid necesse fuit fieri illa sufficiebat, ad quid necesse fuit fieri solem, lunam, et stellas? solem, lunam, et stellas?

Quæst. 1 Quæst. 1

ADHUC ulterius quæritur, Quid factum Quæst. 2. ADHUC ulterius quæritur, Quid factum Quæst. 2. sit ex luce illa, facto jam sole? sit ex luce illa, facto jam sole?

1. Si dicitur, quod coadunata est in 1. Si dicitur, quod coadunata est in corpus solis, lunæ, et stellarum : hoc erit corpus solis, lunæ, et stellarum : hoc erit contra philosophiam quia secundum contra philosophiam quia secundum hoc sol, luna, et stellæ essent ex materia hoc sol, luna, et stellæ essent ex materia una communi: et quæcumque sunt ex una communi: et quæcumque sunt ex materia una communi, transmutabilia materia una communi, transmutabilia sunt ad invicem et secundum hoc sol sunt ad invicem et secundum hoc sol transmutaretur in lunam et stellas, et e transmutaretur in lunam et stellas, et e converso : quod omnino impossibile converso : quod omnino impossibile

est. est.

2. Si autem diceretur quod quidam di- 2. Si autem diceretur quod quidam di- cunt, quod hæc lux diffusa est in circulos cunt, quod hæc lux diffusa est in circulos solis circa solem: hoc falsum expresse solis circa solem: hoc falsum expresse videtur quia cum coadunata et inspis- videtur quia cum coadunata et inspis-

cap. cap.

6. 6.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 51. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 51.

sata sit lux ejus, in distantia duodecim sata sit lux ejus, in distantia duodecim graduum a sole, non tegeretur, sed ap- graduum a sole, non tegeretur, sed ap- pareret et videretur lux ejus ante solem pareret et videretur lux ejus ante solem et post solem, sicut videtur lux lunæ et et post solem, sicut videtur lux lunæ et stellarum et ante solem, et post solem. stellarum et ante solem, et post solem.

SOLUTIO. Dicendum, quod tres distin- SOLUTIO. Dicendum, quod tres distin- ctiones Moyses ibi determinat. Prima est ctiones Moyses ibi determinat. Prima est extremorum ab invicem et hæc est lu- extremorum ab invicem et hæc est lu- minosi ab opaco, ita quod luminosum minosi ab opaco, ita quod luminosum claritate sua fiat lux: opacum autem quod claritate sua fiat lux: opacum autem quod est ex parte terræ, fiat tenebræ per obje- est ex parte terræ, fiat tenebræ per obje- ctionem sui ad lucem, et habeat lucem ctionem sui ad lucem, et habeat lucem per ipsam illustrationem quam facit in per ipsam illustrationem quam facit in superiori hemisphærio, qua omnes res superiori hemisphærio, qua omnes res fiunt visibiles et terminatæ et perviæ: fiunt visibiles et terminatæ et perviæ: terminatas enim facit secundum actum terminatas enim facit secundum actum visibiles in pulchritudine coloris, cujus visibiles in pulchritudine coloris, cujus esse formale in superficie terminati cor- esse formale in superficie terminati cor- poris (ut dicit Aristoteles in lib. de Colo- poris (ut dicit Aristoteles in lib. de Colo- ribus) non est nisi diffusio luminis sive ribus) non est nisi diffusio luminis sive lucis qua demonstrantur et venustantur lucis qua demonstrantur et venustantur omnia. Et dicit Glossa super illud Ge- omnia. Et dicit Glossa super illud Ge- nes. 1, 3 : Fiat lux. « Congrue mundi nes. 1, 3 : Fiat lux. « Congrue mundi ornatus a lumine coepit: unde et cætera ornatus a lumine coepit: unde et cætera quæ creanda erant, viderentur. » Et hæc quæ creanda erant, viderentur. » Et hæc Glossa ponitur in libro II Sententiarum, Glossa ponitur in libro II Sententiarum, distinct. XIII, cap. A, ibi, Prima autem distinct. XIII, cap. A, ibi, Prima autem distinctionis operatio 1. distinctionis operatio 1.

Et quod dicitur, quod vocavit hanc Et quod dicitur, quod vocavit hanc lucem Diem, non est aliud, nisi quod lucem Diem, non est aliud, nisi quod dedit ei formam talem, unde congrue sic dedit ei formam talem, unde congrue sic vocaretur. Dedit autem determinationem vocaretur. Dedit autem determinationem verbi æterni et sapientiæ ad hanc for- verbi æterni et sapientiæ ad hanc for- mam, quando creaturas distinxit. Et per mam, quando creaturas distinxit. Et per privationem hujus formæ opacum voca- privationem hujus formæ opacum voca- vit tenebras tenebræ enim dicuntur a vit tenebras tenebræ enim dicuntur a tenendo quia tenent lucem ne aliquid tenendo quia tenent lucem ne aliquid illustret, quod est post opacum quando illustret, quod est post opacum quando luci opponitur. Easdem vocavit Noctem luci opponitur. Easdem vocavit Noctem ab hac eadem privatione formæ. Nox ab hac eadem privatione formæ. Nox enim a nocendo dicitur: nocet enim im- enim a nocendo dicitur: nocet enim im- pediendo lumen vivificum superioris cor- pediendo lumen vivificum superioris cor- poris, ne vivificet inferiora generabilia et poris, ne vivificet inferiora generabilia et corruptibilia, et ne venustentur illustra- corruptibilia, et ne venustentur illustra- tione superiorum. Alio enim nomine pro- tione superiorum. Alio enim nomine pro-

1 Cf. II Sententiarum, Dist. XIII, cap. A, in 1 Cf. II Sententiarum, Dist. XIII, cap. A, in fine. Tom. XXVII opp. B. Alberti in nostra nova fine. Tom. XXVII opp. B. Alberti in nostra nova

541 541

pter tale nocumentum vocari non pos- pter tale nocumentum vocari non pos- sunt. Et sic sunt distincta extrema ab sunt. Et sic sunt distincta extrema ab invicem superius scilicet generale prin- invicem superius scilicet generale prin- cipium, hoc est, cœleste quod universali- cipium, hoc est, cœleste quod universali- ter lumine suo movens est : et infimum ter lumine suo movens est : et infimum opacum, scilicet quod in loco generatio- opacum, scilicet quod in loco generatio- nis est, hoc est, in centro quod universa- nis est, hoc est, in centro quod universa- liter a luminoso motum est. liter a luminoso motum est.

AD PRIMUM ergo quod quæritur? Utrum AD PRIMUM ergo quod quæritur? Utrum fiat distinctio ad formam vel ad locum ? fiat distinctio ad formam vel ad locum ?

Dicendum, quod ad utrumque. Dicit Dicendum, quod ad utrumque. Dicit enim Aristoteles in VIII Physicorum, enim Aristoteles in VIII Physicorum, quod ab eodem generante idem est motus, quod ab eodem generante idem est motus, ad formam et ad locum: dando enim for- ad formam et ad locum: dando enim for- mam secundum naturam, dat omne mam secundum naturam, dat omne quod consequitur formam generaliter : et quod consequitur formam generaliter : et hæc sunt motus et locus. Unde creator hæc sunt motus et locus. Unde creator quando cœlesti naturæ dedit formam lu- quando cœlesti naturæ dedit formam lu- minosi, et terrestri naturæ dedit formam minosi, et terrestri naturæ dedit formam opaci, distinguendo ea in diversas for- opaci, distinguendo ea in diversas for- mas, eo ipso dedit eis motus ad diversa mas, eo ipso dedit eis motus ad diversa loca in quibus salvarentur. Locus enim, loca in quibus salvarentur. Locus enim, ut dicit Aristoteles in IV Physicorum, ut dicit Aristoteles in IV Physicorum, salvativus est locati. Et per hoc distinxit, salvativus est locati. Et per hoc distinxit, quia per hoc luminosum in extremitate quia per hoc luminosum in extremitate circumferentiæ mundialis machinæ cir- circumferentiæ mundialis machinæ cir- cumire fecit, ut undique lumen infunde- cumire fecit, ut undique lumen infunde- ret. Et quia non est relatio ad circumfe- ret. Et quia non est relatio ad circumfe- rentiam æqualis nisi centri, per hoc rentiam æqualis nisi centri, per hoc ipsum luminosum ad locum supremum ipsum luminosum ad locum supremum distinxit, et opacum quod undique move- distinxit, et opacum quod undique move- tur a lumine, determinavit ad imum, hoc tur a lumine, determinavit ad imum, hoc est ad medium: hoc enim reflexione ra- est ad medium: hoc enim reflexione ra- diorum luminosi calorem vivificum exci- diorum luminosi calorem vivificum exci- tat, per quem ex humido et terreno ele- tat, per quem ex humido et terreno ele- mento formæ producantur generabilium mento formæ producantur generabilium et corruptibilium: et sic dividitur lux a et corruptibilium: et sic dividitur lux a tenebris primo in causa, et communiter tenebris primo in causa, et communiter in effectu. in effectu.

AD ALIUD dicendum, quod utrumque AD ALIUD dicendum, quod utrumque dici poterat : quia unum fit per alterum, dici poterat : quia unum fit per alterum, et ideo primo dixit, Fiat: et postea divi- et ideo primo dixit, Fiat: et postea divi- sit lucem a tenebris. Dicendo enim, Fiat, sit lucem a tenebris. Dicendo enim, Fiat, attribuit ipsum ad formam : dicendo, Di- attribuit ipsum ad formam : dicendo, Di- visit, attribuit ei motum per quem ad visit, attribuit ei motum per quem ad diversa loca tenderet in quibus salvare- diversa loca tenderet in quibus salvare-

editione, pag. 241. editione, pag. 241.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

542 542

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tur, et proprios actus ageret, et propriis li vespera est ante mane. Et ut innuat tur, et proprios actus ageret, et propriis li vespera est ante mane. Et ut innuat passionibus pateretur. passionibus pateretur.

AD ALIUD dicendum, quod tenebræ non AD ALIUD dicendum, quod tenebræ non sunt nisi privatio et defectus : et ideo non sunt nisi privatio et defectus : et ideo non fiunt per aliquod opus artificis, sed ipsa fiunt per aliquod opus artificis, sed ipsa carentia lucis tenebræ sunt: et ideo non carentia lucis tenebræ sunt: et ideo non potuit dicere: Fiant tenebræ : sed nomen potuit dicere: Fiant tenebræ : sed nomen accipiunt ab ipsa privatione lucis, sicut accipiunt ab ipsa privatione lucis, sicut omnis privatio ab habitu denominatur et omnis privatio ab habitu denominatur et diffinitur. diffinitur.

AD ALIUD dicendum, quod in causa di- AD ALIUD dicendum, quod in causa di- stinxit, et in effectu consequenter: sed stinxit, et in effectu consequenter: sed coelum secundum substantiam non est coelum secundum substantiam non est causa diei, sed potius secundum formam causa diei, sed potius secundum formam lucis et ideo in creatione, cum creatio lucis et ideo in creatione, cum creatio sit actus conditoris producentis substan- sit actus conditoris producentis substan- tias principiorum, nulla potuit importari tias principiorum, nulla potuit importari distinctio et ideo inconvenienter dixis- distinctio et ideo inconvenienter dixis- set, Divisit coelum a terra, et vocavit cœ- set, Divisit coelum a terra, et vocavit cœ- lum diem, et terram noctem: sed opor- lum diem, et terram noctem: sed opor- tuit ante cœlum vestiri luce, et per tuit ante cœlum vestiri luce, et per oppositum terram vestiri opacitate, ut oppositum terram vestiri opacitate, ut per has duas formas essent causæ diei et per has duas formas essent causæ diei et noctis et ideo oportuit dicere in opere noctis et ideo oportuit dicere in opere distinctionis Fiat lux, et, Divisit Deus distinctionis Fiat lux, et, Divisit Deus lucem a tenebris. lucem a tenebris.

AD ALIUD dicendum, quod naturalis AD ALIUD dicendum, quod naturalis motus lucis a summo cœli est, sive ab motus lucis a summo cœli est, sive ab angulo medii coeli, sicut in Psalmo angulo medii coeli, sicut in Psalmo XVII, 7, dicitur de cœlo: A summo cœlo XVII, 7, dicitur de cœlo: A summo cœlo egressio ejus. Et occursus ejus usque ad egressio ejus. Et occursus ejus usque ad summum ejus. Et propter hoc etiam dies summum ejus. Et propter hoc etiam dies in astronomia incipit et meridie. Cujus in astronomia incipit et meridie. Cujus causam reddunt sapientes astrorum : causam reddunt sapientes astrorum : quia semicirculus qui est ab angulo cœli quia semicirculus qui est ab angulo cœli medio usque ad angulum mediæ terræ medio usque ad angulum mediæ terræ per Occidentem, semper est æqualis se- per Occidentem, semper est æqualis se- micirculo qui est ab angulo mediæ terræ micirculo qui est ab angulo mediæ terræ per Orientem in medium cæli, et secun- per Orientem in medium cæli, et secun- dum æqualitatem partium circuli natura- dum æqualitatem partium circuli natura- lis motus est lucis. Semicirculi autem, lis motus est lucis. Semicirculi autem, quorum unus est ab Oriente in Occiden- quorum unus est ab Oriente in Occiden- tem, et alter ab Occidente in Orientem tem, et alter ab Occidente in Orientem numquam sunt æquales nisi in æquino- numquam sunt æquales nisi in æquino- ctio. Et ideo secundum naturam motus ctio. Et ideo secundum naturam motus quando declinat a meridie in die natura- quando declinat a meridie in die natura-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4. cap. 4.

hunc naturalem motum et ordinem, di- hunc naturalem motum et ordinem, di- xit: Factum est vespere et mane, potius xit: Factum est vespere et mane, potius

quam e converso, Factum est mane et quam e converso, Factum est mane et vespere. vespere.

Quidam tamen assignant de hoc aliam Quidam tamen assignant de hoc aliam rationem et bonam. Et videtur esse a rationem et bonam. Et videtur esse a verbis Dionysii accepta in libro de Divi- verbis Dionysii accepta in libro de Divi- nis nominibus 1, ubi in idem determinat nis nominibus 1, ubi in idem determinat bonum et lumen, dicens quod lumen il- bonum et lumen, dicens quod lumen il- lud de quo dicitur in Genesi: Fiat lu- lud de quo dicitur in Genesi: Fiat lu- men (sic enim habet alia translatio) idem men (sic enim habet alia translatio) idem est quod bonum. Bonum dicitur a ßoάw-w, est quod bonum. Bonum dicitur a ßoάw-w, hoc est, voco, vocas: quia vocat ea quæ hoc est, voco, vocas: quia vocat ea quæ non sunt, tamquam ea quæ sunt 2. Unde non sunt, tamquam ea quæ sunt 2. Unde quia tunc ex non esse sicut ex abysso te- quia tunc ex non esse sicut ex abysso te- nebrarum res creatas vocavit ad esse sic- nebrarum res creatas vocavit ad esse sic- ut ad lumen, processit quasi a vespera, ut ad lumen, processit quasi a vespera, quæ cadit in tenebras, ad mane, hoc est, quæ cadit in tenebras, ad mane, hoc est, ad lumen creaturarum productarum in ad lumen creaturarum productarum in esse ad lucem. Et ut hunc ordinem de- esse ad lucem. Et ut hunc ordinem de- signet, potius dicit: Factum est vespere signet, potius dicit: Factum est vespere et mane, quam factum est mane et ve- et mane, quam factum est mane et ve- spere. Et hæc ratio confirmatur, II ad spere. Et hæc ratio confirmatur, II ad Corinth. IV, 6, ubi dicit Apostolus: Corinth. IV, 6, ubi dicit Apostolus: Deus, qui dixit de tenebris lumen splen- Deus, qui dixit de tenebris lumen splen- descere, ipse illuxit in cordibus nostris, descere, ipse illuxit in cordibus nostris, ad illuminationem scientiæ claritatis ad illuminationem scientiæ claritatis Dei, in facie Christi Jesu. Secundum Dei, in facie Christi Jesu. Secundum hoc enim lux est ex tenebris secundum hoc enim lux est ex tenebris secundum ordinem. Inferius tamen in loco proprio ordinem. Inferius tamen in loco proprio plures ordines et plures rationes de hoc plures ordines et plures rationes de hoc assignabimus. assignabimus.

AD ALIUD dicendum, quod primus no- AD ALIUD dicendum, quod primus no- men ordinabile est, ut dicit Priscianus, men ordinabile est, ut dicit Priscianus, et non ita dicit distinctionem et discre- et non ita dicit distinctionem et discre- tionem sicut unus. Et ideo quia hic lo- tionem sicut unus. Et ideo quia hic lo- quitur de distinctione et discretione re- quitur de distinctione et discretione re- rum, melius dicit, dies unus, quam dies rum, melius dicit, dies unus, quam dies primus. In sequentibus autem ubi tangit primus. In sequentibus autem ubi tangit ordinem sequentium ad præcedens, ibi ordinem sequentium ad præcedens, ibi dicitur convenientius dies secundus, et dicitur convenientius dies secundus, et dies tertius. dies tertius.

AD ALIUD dicendum, quod secundum AD ALIUD dicendum, quod secundum illam expositionem Augustini, matutina illam expositionem Augustini, matutina cognitio est ante vespertinam: sed secun- cognitio est ante vespertinam: sed secun-

2 Ad Roman. IV, 17. 2 Ad Roman. IV, 17.

Ad 6. Ad 6.

Aa 7. Aa 7.

Ad 8. Ad 8.

Ad 9. Ad 9.

d quæst. 1. d quæst. 1.

Ad 1 Ad 1

Ad 2. Ad 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 51. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 51.

dum productionem Angeli in esse et lu- dum productionem Angeli in esse et lu- minis de abysso tenebrarum, ut dictum minis de abysso tenebrarum, ut dictum est, vespera est ante mane: et illam pro- est, vespera est ante mane: et illam pro- sequitur ordo litteræ Genesis. sequitur ordo litteræ Genesis.

AD ALIUD dicendum, quod circulus in AD ALIUD dicendum, quod circulus in quo rotabatur nubecula illa, non fuit cir- quo rotabatur nubecula illa, non fuit cir- culus deferens, sicut sunt circuli defe- culus deferens, sicut sunt circuli defe- rentes solem et alios planetas: sed fuit rentes solem et alios planetas: sed fuit circulus quem motu suo descripsit nube- circulus quem motu suo descripsit nube- cula circa materiam confusam, quæ ab cula circa materiam confusam, quæ ab Astronomis dicitur circulus imaginati- Astronomis dicitur circulus imaginati- vus, et est similis ei qui in astronomia vus, et est similis ei qui in astronomia dicitur æquans motum, eo quod æquales dicitur æquans motum, eo quod æquales partes describit super centrum in tempo- partes describit super centrum in tempo- ribus æqualibus: quod non facit defe- ribus æqualibus: quod non facit defe- rens. Circuli autem deferentes facti sunt rens. Circuli autem deferentes facti sunt quarta die et ideo non valet objectio. quarta die et ideo non valet objectio. AD ALIUD dicendum, quod Damascenus AD ALIUD dicendum, quod Damascenus ibi vocat emissionem et contractionem, ibi vocat emissionem et contractionem, illuminationem generatam ab oppositione illuminationem generatam ab oppositione luminosi directa, vel privationem hujus luminosi directa, vel privationem hujus illuminationis sed non negat, quin hæc illuminationis sed non negat, quin hæc illuminatio in diversis locis fiat per mo- illuminatio in diversis locis fiat per mo- tum luminosi in circulo, ut dictum est. tum luminosi in circulo, ut dictum est.

AD HOC quod quæritur, Utrum lux AD HOC quod quæritur, Utrum lux perfectior fuerit quam sol, vel non in il- perfectior fuerit quam sol, vel non in il-

luminando? luminando?

Dicendum absque dubio sicut et Magi- Dicendum absque dubio sicut et Magi- ster dicit, quod sol multo perfectior fuit. ster dicit, quod sol multo perfectior fuit. Et hoc innuunt Sancti quod vocant eam Et hoc innuunt Sancti quod vocant eam nubeculam, eo quod materialiter fuit nubeculam, eo quod materialiter fuit pars illius materiæ confusæ, quæ vapo- pars illius materiæ confusæ, quæ vapo- rabiliter circa terram fuit oppansa, in rabiliter circa terram fuit oppansa, in qua Deus fecit oriri lucem, et rotari circa qua Deus fecit oriri lucem, et rotari circa materiam confusam ad illuminationem materiam confusam ad illuminationem ejus, ut ipsa luce partes ejus moverentur ejus, ut ipsa luce partes ejus moverentur ad formas rerum distinctarum. ad formas rerum distinctarum.

Ad argumentum dicendum, quod nu- Ad argumentum dicendum, quod nu- becula illa non fuit per essentiam lux: becula illa non fuit per essentiam lux: sed lux quam dixit Deus fieri, fuit forma sed lux quam dixit Deus fieri, fuit forma ejus, sicut lux etiam est forma solis. ejus, sicut lux etiam est forma solis.

AD ALIUD dicendum, quod sol et lux AD ALIUD dicendum, quod sol et lux illa opus Dei sunt: et utrumque perfe- illa opus Dei sunt: et utrumque perfe- ctum in suo genere, lux ad íllustrationem ctum in suo genere, lux ad íllustrationem extremitatis materiæ, sol ad distinguen- extremitatis materiæ, sol ad distinguen- dum diem et noctem, et influendum lu- dum diem et noctem, et influendum lu-

1 Cf. Supra, Tract. I, Quæst. 4, Art. 1. 1 Cf. Supra, Tract. I, Quæst. 4, Art. 1.

543 543

men vivificum ad formam et speciem men vivificum ad formam et speciem generabilium et corruptibilium: propter generabilium et corruptibilium: propter quod etiam a sapientibus astrorum vo- quod etiam a sapientibus astrorum vo- catur dator vitæ : sicut videmus, quod catur dator vitæ : sicut videmus, quod accedente sole cuncta virent, et receden- accedente sole cuncta virent, et receden- te arescunt. te arescunt.

Et quod quidam dicunt, quod circulus Et quod quidam dicunt, quod circulus lucis perfectior est ad conservandum in lucis perfectior est ad conservandum in esse, eo quod esse uniforme est sicut cir- esse, eo quod esse uniforme est sicut cir- culus, sol autem perfectior est ad pro- culus, sol autem perfectior est ad pro- vocandum in specie et forma distincta, vocandum in specie et forma distincta, nihil penitus valet et falsum est: lumen nihil penitus valet et falsum est: lumen enim solis per gradum in quo est, facit enim solis per gradum in quo est, facit speciem et formam, et per relationes ad speciem et formam, et per relationes ad alios circulos duodecim signorum quæ alios circulos duodecim signorum quæ domus vocantur in astrononia, facit con- domus vocantur in astrononia, facit con- servationem esse per totam periodum rei servationem esse per totam periodum rei generatæ. generatæ.

Et ad quæstionem Magistri dicendum, Et ad quæstionem Magistri dicendum, quod et ipse dicit, quod licet lux illa quod et ipse dicit, quod licet lux illa sufficere ad illustrationem vaporabilis sufficere ad illustrationem vaporabilis materiæ, quæ partes materiæ moveret et materiæ, quæ partes materiæ moveret et disgregaret, et per oppositum secundum disgregaret, et per oppositum secundum opacum adunaret: tamen ad perfectam opacum adunaret: tamen ad perfectam claritatem diei et ad perfectam adunatio- claritatem diei et ad perfectam adunatio- nem ex frigore noctis ut perficeretur in nem ex frigore noctis ut perficeretur in partibus materiæ motus ad formam, non partibus materiæ motus ad formam, non sufficit et ideo oportuit fieri solem et sufficit et ideo oportuit fieri solem et lunam et stellas, quorum motibus hoc lunam et stellas, quorum motibus hoc perficeretur: hoc enim motibus planeta- perficeretur: hoc enim motibus planeta- rum in circulo obliquo perficitur. rum in circulo obliquo perficitur.

Ad aliud quod ulterius quæritur, di- Ad quæst. 1. Ad aliud quod ulterius quæritur, di- Ad quæst. 1. cendum quod ad hoc nihil probabilius cendum quod ad hoc nihil probabilius respondetur, quam quod dicit Magister, respondetur, quam quod dicit Magister, scilicet quod ex ea factum sit corpus so- scilicet quod ex ea factum sit corpus so- lis et lunæ et stellarum, secundum di- lis et lunæ et stellarum, secundum di- versas partes ejus. versas partes ejus.

Ad objectum in contrarium, dicendum Ad objectum in contrarium, dicendum quod quando dicit Philosophus, quod quod quando dicit Philosophus, quod quorum est materia una, transmutantur quorum est materia una, transmutantur ad invicem, intelligitur materia una, quæ ad invicem, intelligitur materia una, quæ unam habet analogiam potentiæ ad unam habet analogiam potentiæ ad actum, sicut in principio hujus libri in actum, sicut in principio hujus libri in primo tractatu, quæstione de materia, primo tractatu, quæstione de materia, ostensum est¹ : et non intelligitur de ostensum est¹ : et non intelligitur de substantia materiæ una universali, de substantia materiæ una universali, de

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

544 544

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

qua dicimus, quod omnium corporalium qua dicimus, quod omnium corporalium in principio creationis mundi fuit mate- in principio creationis mundi fuit mate- ria una hæc enim non est una per ana- ria una hæc enim non est una per ana- logiam, sed una per substantiam tantum, logiam, sed una per substantiam tantum, ut dicit Gregorius super illud Ecclesia- ut dicit Gregorius super illud Ecclesia- stici, xvi, 1 Qui vivit in æternum, cre- stici, xvi, 1 Qui vivit in æternum, cre- avit omnia simul. Quod simul est per avit omnia simul. Quod simul est per substantiam materiæ, non simul esse substantiam materiæ, non simul esse potest per distinctionem formæ. potest per distinctionem formæ.

AD ULTIMUM dicendum, quod dictum AD ULTIMUM dicendum, quod dictum illud nihil valet, et bene est improbatum. illud nihil valet, et bene est improbatum.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Quomodo factum est vespere et mane Quomodo factum est vespere et mane dies unus, et non mane et vespere? dies unus, et non mane et vespere? secundum hoc enim primæ dies non secundum hoc enim primæ dies non habuit mane 1. habuit mane 1.

DEINDE quæritur, Quomodo factum esl DEINDE quæritur, Quomodo factum esl vespere et mane dies unus, et non mane vespere et mane dies unus, et non mane et vespere ? secundum hoc enim prima et vespere ? secundum hoc enim prima dies non habuit mane. dies non habuit mane.

Ratione cujus juxta quod Magister Ratione cujus juxta quod Magister proponit, tria quæruntur. proponit, tria quæruntur.

Primum, De hoc quod dies tribus mo- Primum, De hoc quod dies tribus mo- dies accipitur. dies accipitur.

Secundum, De eo quod Magister ponit Secundum, De eo quod Magister ponit tres distinctiones vespere et mane. tres distinctiones vespere et mane.

Tertium, Quod illa quæ dicuntur in Tertium, Quod illa quæ dicuntur in Genesi, litteraliter accipienda sunt, et non Genesi, litteraliter accipienda sunt, et non per allegoriam. per allegoriam.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

De hoc quod dies tribus modis accipitur. De hoc quod dies tribus modis accipitur.

Primo ergo quæritur de hoc quod Primo ergo quæritur de hoc quod dicitur in libro II Sententiarum, distinct. dicitur in libro II Sententiarum, distinct.

1 Genes. 1, 3: Factumque est vespere et mane, 1 Genes. 1, 3: Factumque est vespere et mane, dies unus. dies unus.

XIII, cap. Hic notandum est, quod dies XIII, cap. Hic notandum est, quod dies diversis modis accipitur in Scriptura 2. diversis modis accipitur in Scriptura 2.

Et assignat tres modos, scilicet quod Et assignat tres modos, scilicet quod dies dicitur spatium viginti quatuor dies dicitur spatium viginti quatuor horarum. Et secundo modo, dies dicitur horarum. Et secundo modo, dies dicitur illustratio quam nubecula fecit in primis illustratio quam nubecula fecit in primis tribus diebus illustratione sua super tribus diebus illustratione sua super hemisphærium. Et tertio modo, dicitur hemisphærium. Et tertio modo, dicitur dies sol lucens super terram. dies sol lucens super terram.

Videtur autem, quod primus modus Videtur autem, quod primus modus non sit separatus a secundo et tertio : non sit separatus a secundo et tertio : quia sive nubecula rotetur circa hemi- quia sive nubecula rotetur circa hemi- sphærium, sive sol ab Oriente in Orien- sphærium, sive sol ab Oriente in Orien- tem non redit nisi spatio viginti quatuor tem non redit nisi spatio viginti quatuor horarum æqualium. Dividitur enim cir- horarum æqualium. Dividitur enim cir- culus in trecentos sexaginta gradus, de culus in trecentos sexaginta gradus, de quibus nonaginta sunt ab Oriente in quibus nonaginta sunt ab Oriente in medium coeli, nonaginta a medio cœli in medium coeli, nonaginta a medio cœli in Occidentem, nonaginta ab Occidente in Occidentem, nonaginta ab Occidente in medium terræ, nonaginta a medio terræ medium terræ, nonaginta a medio terræ usque ad Orientem: qui si dividantur usque ad Orientem: qui si dividantur per quindecim, erunt viginti quatuor per quindecim, erunt viginti quatuor vicibus quindecim: quindecim autem vicibus quindecim: quindecim autem gradus motus sunt unius horæ et sic gradus motus sunt unius horæ et sic in toto circulo erunt viginti quatuor, in toto circulo erunt viginti quatuor, quæ sunt spatium motus sive nubeculæ quæ sunt spatium motus sive nubeculæ sive solis per trecentos sexaginta gra- sive solis per trecentos sexaginta gra- dus. dus.

SOLUTIO. Magister non distinguit dies SOLUTIO. Magister non distinguit dies per spatium, sed per causam et ideo per spatium, sed per causam et ideo si causa longitudinis diei accipiatur, si causa longitudinis diei accipiatur, spatium circuli erit causa longitudinis spatium circuli erit causa longitudinis diei et sic dicitur dies primo modo. Si diei et sic dicitur dies primo modo. Si autem accipiatur causa efficiens diei: autem accipiatur causa efficiens diei: tunc ante perfectionem solis, lunæ, et tunc ante perfectionem solis, lunæ, et stellarum, non poterat esse causa diei, stellarum, non poterat esse causa diei, nisi illustratio et rotatio lucis, quam nisi illustratio et rotatio lucis, quam fecit Deus quando dixit: Fiat lux. Et sic fecit Deus quando dixit: Fiat lux. Et sic dicitur dies secundo modo. Facto autem dicitur dies secundo modo. Facto autem sole, causa diei est sol lucens super sole, causa diei est sol lucens super terram et sic dicitur dies tertio modo. terram et sic dicitur dies tertio modo. Et hæc est ratio dicti Magistri. Et hæc est ratio dicti Magistri.

" "

SI AUTEM quæritur sicut dicit Beda: SI AUTEM quæritur sicut dicit Beda: Opus Dei a luce inchoat et in lucem Opus Dei a luce inchoat et in lucem

2 Cf. S. AUGUSTINUS, Lib. I de Genesi ad litte- 2 Cf. S. AUGUSTINUS, Lib. I de Genesi ad litte- ram, cap. 10. ram, cap. 10.

Solutio. Solutio.

Queest. Queest.

quæst. quæst.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 51. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 51.

terminatur et Deus in prima hora cuju- terminatur et Deus in prima hora cuju- slibet diei fecit opus illius diei, et non slibet diei fecit opus illius diei, et non fecit successive, sed in momento eo fecit successive, sed in momento eo quod ipse est potentissimus et perfectis- quod ipse est potentissimus et perfectis- simus opifex » quid ergo fecit in resi- simus opifex » quid ergo fecit in resi- duo spatio viginti quatuor horarum? duo spatio viginti quatuor horarum?

1. Si enim quievit: tunc non tantum 1. Si enim quievit: tunc non tantum quievit in die septimo, quod falsum est, quievit in die septimo, quod falsum est, et contra Scripturam. Si non quievit : et contra Scripturam. Si non quievit : tunc opus sequentis diei. non inchoavit tunc opus sequentis diei. non inchoavit in præcedenti die, quod est contra in præcedenti die, quod est contra Scripturam, quæ distinguit opera sex Scripturam, quæ distinguit opera sex dierum secundum sex dies. Non potest dierum secundum sex dies. Non potest dici, quod otiosus fuerit: quia bonitas dici, quod otiosus fuerit: quia bonitas Dei numquam otiosa est, ut dicit Augu- Dei numquam otiosa est, ut dicit Augu- stinus. Dicit enim Gregorius de chari- stinus. Dicit enim Gregorius de chari- tate: «Charitas enim Dei numquam otio- tate: «Charitas enim Dei numquam otio- sa est operatur enim magna si est : si sa est operatur enim magna si est : si vero desinit operari, charitas non est. » vero desinit operari, charitas non est. » Et si hoc dicitur de charitate hominis, Et si hoc dicitur de charitate hominis, multo fortius dicetur de charitate Dei. multo fortius dicetur de charitate Dei.

2. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- 2. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- nis nominibus : « Est autem et exstasim nis nominibus : « Est autem et exstasim faciens divinus amor, hoc est, extra po- faciens divinus amor, hoc est, extra po- sitionem sui. » Unde dicit, quod amorsuus sitionem sui. » Unde dicit, quod amorsuus non permittebat eum in seipso manere non permittebat eum in seipso manere solum, sed per creationem omnibus solum, sed per creationem omnibus bonum suum communicare. Et hoc idem bonum suum communicare. Et hoc idem dicit Plato in Timæo, quod « numquam dicit Plato in Timæo, quod « numquam negavit commoda et utilia ad esse. » negavit commoda et utilia ad esse. »

SOLUTIO. Dicendum, quod re vera SOLUTIO. Dicendum, quod re vera sicut dicit Beda, in primo articulo diei sicut dicit Beda, in primo articulo diei fecit opus cujuslibet diei: nec illo die fecit opus cujuslibet diei: nec illo die inchoavit opus alterius diei, sed ipsum inchoavit opus alterius diei, sed ipsum opus sic factum in virtutibus et principiis opus sic factum in virtutibus et principiis esse sui, ad esse perfectum explicabatur esse sui, ad esse perfectum explicabatur in residuo spatio diei illius. Non enim ad in residuo spatio diei illius. Non enim ad esse perfectum rei sufficit factio simplex: esse perfectum rei sufficit factio simplex: sed ut perfecte stet in esse et potenter, sed ut perfecte stet in esse et potenter, oportet quod lux oriatur super ipsum, oportet quod lux oriatur super ipsum,

545 545

ejus et tunc oriatur lux quæ in intimis ejus et tunc oriatur lux quæ in intimis calorem vivificum moveat ad exteriora, calorem vivificum moveat ad exteriora, et distribuat in partes exteriores id quod et distribuat in partes exteriores id quod ab intimis emotum est de viribus et ab intimis emotum est de viribus et calore vivifico. Et ideo sapientes in astris calore vivifico. Et ideo sapientes in astris circulum diurnum dividunt in quatuor circulum diurnum dividunt in quatuor partes: ut prima quarta sit a Meridie in partes: ut prima quarta sit a Meridie in Occidentem, in qua Meridie acceptum Occidentem, in qua Meridie acceptum nutrimentum deprimitur ad locum dige- nutrimentum deprimitur ad locum dige- stionis. Secundus arcus est ab Occidente stionis. Secundus arcus est ab Occidente in medium noctis, in quo comprimitur in medium noctis, in quo comprimitur cibus, et digeritur in loco digestionis, cibus, et digeritur in loco digestionis, frigiditate noctis circumstante et com- frigiditate noctis circumstante et com- primente cibum, ut calor confortetur in primente cibum, ut calor confortetur in intimis. Tertius est a medio noctis usque intimis. Tertius est a medio noctis usque ad auroram, in quo lumen rediens, hu- ad auroram, in quo lumen rediens, hu- midum nutrimentale movere incipit ab midum nutrimentale movere incipit ab intimis ad exteriora. Quarta est ab au- intimis ad exteriora. Quarta est ab au- rora in meridiem, in quo lumen evocat rora in meridiem, in quo lumen evocat humidum nutrimentale in omnes partes humidum nutrimentale in omnes partes exteriores ad confortationem membro- exteriores ad confortationem membro- rum. Et sicut est in homine ad perfe- rum. Et sicut est in homine ad perfe- ctionem nutrimenti: sic est in omni re ctionem nutrimenti: sic est in omni re generabili et corruptibili, et in omni re generabili et corruptibili, et in omni re ordinata ad propagationem mundi. Et ordinata ad propagationem mundi. Et sic patet, quod perfectio rei non est nisi sic patet, quod perfectio rei non est nisi in spatio quatuor arcuum circuli, et in spatio quatuor arcuum circuli, et motu viginti quatuor horarum. Et ideo motu viginti quatuor horarum. Et ideo quodlibet opus Dei ad perfectionem sui quodlibet opus Dei ad perfectionem sui requirit unum diem: et hoc non est ex requirit unum diem: et hoc non est ex imperfectione operantis, sed quia hoc imperfectione operantis, sed quia hoc requirit natura operis constituti. requirit natura operis constituti.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS II, ARTICULUS II,

et stet in summo super ipsum, nec de- De eo quod Magister ponit tres distin- et stet in summo super ipsum, nec de- De eo quod Magister ponit tres distin-

clinet ab ipso, ne efficiatur evanidum clinet ab ipso, ne efficiatur evanidum luce et calore lucis: ut frigiditate tene- luce et calore lucis: ut frigiditate tene- brarum et noctis comprimantur quali- brarum et noctis comprimantur quali- tates et virtutes ejus intra ipsum, et sic tates et virtutes ejus intra ipsum, et sic confortentur ad operationes et actus confortentur ad operationes et actus

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

ctiones vespere et mane. ctiones vespere et mane.

Deinde quæritur de hoc quod dicit Deinde quæritur de hoc quod dicit Magister in libro II Sententiarum, di- Magister in libro II Sententiarum, di-

cap. 4. cap. 4.

XXXII XXXII

35 35

Solutio. Solutio.

546 546

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

stinct. XIII, cap. Hic est naturalis ordo accipiuntur a duobus, scilicet a natura, stinct. XIII, cap. Hic est naturalis ordo accipiuntur a duobus, scilicet a natura, distinctionis dierum. distinctionis dierum.

Et ponit ibi tres distinctiones mane et Et ponit ibi tres distinctiones mane et vespere. vespere.

Primam ponit, quod dies inchoat a Primam ponit, quod dies inchoat a plena luce, et paulatim descendente luce plena luce, et paulatim descendente luce fit vespere, qua occumbente fit nox, qua fit vespere, qua occumbente fit nox, qua rursum ascendente luce fit mane, ita rursum ascendente luce fit mane, ita quod mane est finis præcedentis diei et quod mane est finis præcedentis diei et initium sequentis. Et dicit, quod propter initium sequentis. Et dicit, quod propter hoc prima dies mane non potuit habere: hoc prima dies mane non potuit habere: quia non erat dies præcedens primam quia non erat dies præcedens primam diem cujus esset finis: et sic dies præ- diem cujus esset finis: et sic dies præ- cedens cum sequenti nocte computatur. cedens cum sequenti nocte computatur. Alium ponit ordinem computationis Alium ponit ordinem computationis secundum Bedam, qui est post peccatum secundum Bedam, qui est post peccatum hominis factum. Peccatum enim tenebra hominis factum. Peccatum enim tenebra est, ut dicit Damascenus. Et Apostolus, est, ut dicit Damascenus. Et Apostolus, ad Ephes. v, 8, ubi dicitur: Eratis ad Ephes. v, 8, ubi dicitur: Eratis aliquando tenebræ, nunc autem lux in aliquando tenebræ, nunc autem lux in Domino in quo per lucem Christum, Domino in quo per lucem Christum, homo de tenebris peccati reductus est homo de tenebris peccati reductus est ad lucem justitiæ et resurrectionis. Et ad lucem justitiæ et resurrectionis. Et dicit, quod secundum hunc modum nox dicit, quod secundum hunc modum nox præcedens computatur cum die se- præcedens computatur cum die se- quenti. quenti.

Tertium ponit ordinem computationis Tertium ponit ordinem computationis ab aurora resurrectionis in perfectam ab aurora resurrectionis in perfectam lucem diei, quando scilicet Christus re- lucem diei, quando scilicet Christus re- surgens in aurora, pleno lumine resur- surgens in aurora, pleno lumine resur- rectionis mundo illuxit: in quo iterum rectionis mundo illuxit: in quo iterum dies præcedens cum sequenti nocte com- dies præcedens cum sequenti nocte com- putatur. putatur.

Et quæritur ratio hujus ordinis. Et quæritur ratio hujus ordinis. Videtur enim Videtur enim

1. Cum dicatur, I ad Timoth. VI, 16, 1. Cum dicatur, I ad Timoth. VI, 16, quod Deus inhabitat lucem inaccessibi- quod Deus inhabitat lucem inaccessibi- lem, quod omne opus divinum est a luce lem, quod omne opus divinum est a luce in lucem et sic numquam debet com- in lucem et sic numquam debet com- putari nox ante diem, nec cum die. putari nox ante diem, nec cum die.

2. Adhuc, Cum dicatur, Jacobi, 1, 17: 2. Adhuc, Cum dicatur, Jacobi, 1, 17: A Patre luminum, apud quem non est A Patre luminum, apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obum- transmutatio, nec vicissitudinis obum- bratio videtur quod in nullo opere bratio videtur quod in nullo opere divino deberet fieri mentio vespere, sed divino deberet fieri mentio vespere, sed diei tantum perfectæ. diei tantum perfectæ.

SOLUTIO. Dicendum, quod computatio- SOLUTIO. Dicendum, quod computatio- nes et ordines computationum in genere nes et ordines computationum in genere

vel ab eventu qui fit circa illustrata per vel ab eventu qui fit circa illustrata per lucem divinam. Si a natura: hoc non lucem divinam. Si a natura: hoc non potest esse nisi duobus modis. Aut enim potest esse nisi duobus modis. Aut enim est a natura ipsius motus: aut a natura est a natura ipsius motus: aut a natura operis divini, in quantum divinum est. operis divini, in quantum divinum est. Si a natura motus: tunc pro certo com- Si a natura motus: tunc pro certo com- putatio est a plena luce meridiei in ve- putatio est a plena luce meridiei in ve- speram sequentem et noctem, et mane speram sequentem et noctem, et mane consequentis diei. Et de hoc ordine satis consequentis diei. Et de hoc ordine satis dictum est in membro præcedente hujus dictum est in membro præcedente hujus quæstionis. Si accipitur ordo ab opere quæstionis. Si accipitur ordo ab opere Dei in quantum est opus Dei : cum Deus Dei in quantum est opus Dei : cum Deus habitet lucem inaccessibilem, sic iterum habitet lucem inaccessibilem, sic iterum ncipit a plena luce, non ab aurora, quia ncipit a plena luce, non ab aurora, quia lla mixta est tenebris et terminatur lla mixta est tenebris et terminatur per vesperam in mane, hoc est, in lucem per vesperam in mane, hoc est, in lucem sequentis diei. Et hoc est quod dicit sequentis diei. Et hoc est quod dicit Beda in Glossa super Genesim : « Dece- Beda in Glossa super Genesim : « Dece- bat ut dies a luce inciperet, et in mane bat ut dies a luce inciperet, et in mane sequentis diei tenderet, ut opera Dei a sequentis diei tenderet, ut opera Dei a luce inchoasse et in luce completa esse luce inchoasse et in luce completa esse significarentur. » significarentur. »

Si autem ab eventu accipiunt ordo Si autem ab eventu accipiunt ordo computationis: tunc nox præcedit diem, computationis: tunc nox præcedit diem, quia homo a luce innocentiæ in tenebras quia homo a luce innocentiæ in tenebras peccati cecidit, et a tenebris peccati per peccati cecidit, et a tenebris peccati per lucem Christum reductus est per opus lucem Christum reductus est per opus redemptionis. Et propter hoc in festis redemptionis. Et propter hoc in festis Ecclesiæ quando agitur de luce redem- Ecclesiæ quando agitur de luce redem- ptionis, noctem præcedentem cum se- ptionis, noctem præcedentem cum se- quenti die celebrat Ecclesia. quenti die celebrat Ecclesia.

Et hæc est ratio eorum quæ dicit Et hæc est ratio eorum quæ dicit Magister in libro II Sententiarum, di- Magister in libro II Sententiarum, di- stinct. XIII, cap. Hic est naturalis ordo. stinct. XIII, cap. Hic est naturalis ordo.

MEMBRRI TERTII MEMBRRI TERTII

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Quod illa quæ dicuntur in Genesi, litte- Quod illa quæ dicuntur in Genesi, litte- raliter accipienda sunt, et non per raliter accipienda sunt, et non per allegoriam. allegoriam.

TERTIO, Quæritur de hoc quod dicit TERTIO, Quæritur de hoc quod dicit Magister in libro II Sententiarum, di- Magister in libro II Sententiarum, di-

Quæst. Quæst.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 51. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 51.

stinct. XIII, ibi, Præterea investigandum stinct. XIII, ibi, Præterea investigandum

est quomodo accipiendum sit quod ait : est quomodo accipiendum sit quod ait : Dixit Deus '. Dixit Deus '.

Videtur enim, quod sonuerit tempo- Videtur enim, quod sonuerit tempo- raliter dicendo. raliter dicendo.

Dicit enim Basilius in Hexameron, Dicit enim Basilius in Hexameron, quod ea quæ dicuntur in Genesi littera- quod ea quæ dicuntur in Genesi littera- liter accipienda sunt, et non per allego- liter accipienda sunt, et non per allego- riam ad alium sensum trahenda. Cum riam ad alium sensum trahenda. Cum autem dicitur: Dixit Deus, littera non autem dicitur: Dixit Deus, littera non videtur sonare aliud nisi temporaliter videtur sonare aliud nisi temporaliter sonuerit: ergo videtur, quod de tempo- sonuerit: ergo videtur, quod de tempo- rali et verbo et sono vocis prolato acci- rali et verbo et sono vocis prolato acci- piendum sit. Quod si verum est, tot piendum sit. Quod si verum est, tot verba tunc dixit, quoties dixit: et cum verba tunc dixit, quoties dixit: et cum verbum Dei, sicut dicitur, Joan. 1, 3, sit verbum Dei, sicut dicitur, Joan. 1, 3, sit per quod omnia facta sunt, et hoc sit per quod omnia facta sunt, et hoc sit Filius Dei dicit enim Augustinus in Filius Dei dicit enim Augustinus in libro IV de Trinitate, quod eo verbum libro IV de Trinitate, quod eo verbum est, quo Filius: sequitur ex hoc, quod est, quo Filius: sequitur ex hoc, quod plures sint filii in divinis, quod hæreti- plures sint filii in divinis, quod hæreti-