522 522

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

lestes, sicut firmamentum, quod est in lestes, sicut firmamentum, quod est in medio aquarum, et sol, et luna, et stel- medio aquarum, et sol, et luna, et stel- læ. Si ergo omnia ista designantur in læ. Si ergo omnia ista designantur in informi materia, quæ nomine terræ de- informi materia, quæ nomine terræ de- scribitur, videtur quod suffecisset dicere: scribitur, videtur quod suffecisset dicere: In principio creavit Deus terram, et non In principio creavit Deus terram, et non oportuit dicere, coelum et terram. oportuit dicere, coelum et terram.

6. Adhuc, Non videtur valere ratio 6. Adhuc, Non videtur valere ratio Augustini quæ ibidem ponitur a Magi- Augustini quæ ibidem ponitur a Magi- stro in libro II Sententiarum, dist. XII, stro in libro II Sententiarum, dist. XII, cap. Secundum hanc itaque traditionem, cap. Secundum hanc itaque traditionem, quod scilicet multis nominibus vocat quod scilicet multis nominibus vocat materiam, ut res ignota notis vocabulis materiam, ut res ignota notis vocabulis insinuaretur imperitioribus, et non uno insinuaretur imperitioribus, et non uno tantum nam si uno tantum significare- tantum nam si uno tantum significare- tur vocabulo, hoc esse putaretur quod tur vocabulo, hoc esse putaretur quod consueverant homines in illo vocabulo consueverant homines in illo vocabulo intelligere. Significatum enim uno voca- intelligere. Significatum enim uno voca- bulo, distincte significatur: significatum bulo, distincte significatur: significatum multis confuse significatur: distincta multis confuse significatur: distincta autem significatio melior est et erudit autem significatio melior est et erudit certius imperitos quam confusa: nihil certius imperitos quam confusa: nihil ergo est hoc dictum quod dixit Augu- ergo est hoc dictum quod dixit Augu- stinus, quod propter eruditionem imperi- stinus, quod propter eruditionem imperi- torum significavit eam multis vocabulis : torum significavit eam multis vocabulis : quia multitudo vocabulorum confundit quia multitudo vocabulorum confundit et impedit eruditionem imperitorum. et impedit eruditionem imperitorum.

7. Adhuc, Quæritur de hoc quod in eo- 7. Adhuc, Quæritur de hoc quod in eo- dem capitulo dicit, quod tenebræ erant su- dem capitulo dicit, quod tenebræ erant su- per faciem abyssi¹. Et dicit Augustinus, per faciem abyssi¹. Et dicit Augustinus, quod abyssum vocat primam materiam, quod abyssum vocat primam materiam, quæ sine candore fuit distinctionis et quæ sine candore fuit distinctionis et ornatus per formam et locum. Ex hoc ornatus per formam et locum. Ex hoc enim objicit Manichæus, quod Deus enim objicit Manichæus, quod Deus creans sæculum, prius habitavit in tene- creans sæculum, prius habitavit in tene- bris quam in luce, et quod regio tene- bris quam in luce, et quod regio tene- brarum est, et Deus tenebrarum, et quod brarum est, et Deus tenebrarum, et quod tenebræ fuerunt ante lucem et lucis cor- tenebræ fuerunt ante lucem et lucis cor- poralis principium. Et si dicitur secun- poralis principium. Et si dicitur secun- dum Augustinum, quod tenebræ nihil dum Augustinum, quod tenebræ nihil sint sicut privatio nihil est, ut ibidem sint sicut privatio nihil est, ut ibidem dicitur, sicut silentium non est aliqua dicitur, sicut silentium non est aliqua res, sed ubi sonus non est, silentium res, sed ubi sonus non est, silentium esse dicitur et nuditas non est aliqua esse dicitur et nuditas non est aliqua res, sed in corpore, ubi non est tegu- res, sed in corpore, ubi non est tegu-

1 Genes. 1, 2. 1 Genes. 1, 2.

Cf. II Sententiarum, Dist. XII, cap. D, in Cf. II Sententiarum, Dist. XII, cap. D, in editione nostra opp. B. Alberti. Tom. XXVII, editione nostra opp. B. Alberti. Tom. XXVII,

mentum, nuditas esse dicitur et sicut mentum, nuditas esse dicitur et sicut inanitas non est aliquid, sed inanis dici- inanitas non est aliquid, sed inanis dici- tur locus, ubi corpus non est, et inanitas tur locus, ubi corpus non est, et inanitas non est nisi absentia corporis implentis non est nisi absentia corporis implentis locum. locum.

CONTRA hoc objicit Magister ibidem in CONTRA hoc objicit Magister ibidem in cap. Attende quod hic Augustinus dicit 2. cap. Attende quod hic Augustinus dicit 2. Et objectio sua hujus virtutis est, quod Et objectio sua hujus virtutis est, quod quidquid inducitur ad laudandum Deum, quidquid inducitur ad laudandum Deum, aliquid est. Tenebræ inducuntur ad lau- aliquid est. Tenebræ inducuntur ad lau- dandum Deum. Daniel. II, 72 in hymno dandum Deum. Daniel. II, 72 in hymno puerorum Benedicite, lux et puerorum Benedicite, lux et bræ, Domino. Non ergo tenebræ nihil bræ, Domino. Non ergo tenebræ nihil sunt, sed aliqua res. sunt, sed aliqua res.

tene- tene-

8. Adhuc, Ordo creationis non est 8. Adhuc, Ordo creationis non est contrarius ordini naturæ : sed ordine contrarius ordini naturæ : sed ordine naturæ habitus præcedit privationem, et naturæ habitus præcedit privationem, et affirmatio negationem, et lux tenebras : affirmatio negationem, et lux tenebras : ordine autem creationis tenebras ponit ordine autem creationis tenebras ponit ante lucem quod inconveniens est, quia ante lucem quod inconveniens est, quia creator summe sapiens nihil facit contra creator summe sapiens nihil facit contra ordinem naturæ cum ordo naturæ sit ordinem naturæ cum ordo naturæ sit secundum dispositionem summæ sapien- secundum dispositionem summæ sapien- tiæ quæ est in creatore. tiæ quæ est in creatore.

ULTERUS quæritur de hoc quod dicit, ULTERUS quæritur de hoc quod dicit, quod Spiritus Dei ferebatur super quod Spiritus Dei ferebatur super aquas³, quis sit ille spiritus Domini ? aquas³, quis sit ille spiritus Domini ?

Secundum enim Damascenum et Gre- Secundum enim Damascenum et Gre-

. .

gorium Nyssenum videtur ille spiritus gorium Nyssenum videtur ille spiritus Domini esse aer et ignis, quæ sunt spiri- Domini esse aer et ignis, quæ sunt spiri- tualia quia de aere dicit Aristoteles in tualia quia de aere dicit Aristoteles in libro de Sensu et sensato, quod aer habet libro de Sensu et sensato, quod aer habet humidum spirituale, non corporale : humidum spirituale, non corporale : ignis autem propter raritatem spiritualis ignis autem propter raritatem spiritualis est. Et confirmant per rationem quod sic est. Et confirmant per rationem quod sic exponendum est: quia in creatione par- exponendum est: quia in creatione par- tium mundi non fieret mentio de aere et tium mundi non fieret mentio de aere et igne, sed de aqua et terra tantum et igne, sed de aqua et terra tantum et coelo coelo

quod esset inconveniens, cum quod esset inconveniens, cum æque principales partes mundi sint aer æque principales partes mundi sint aer et ignis sicut aqua et terra. et ignis sicut aqua et terra.

Quæs. Quæs.

SED CONTRA hoc est, quod Glossa dicit sed contra SED CONTRA hoc est, quod Glossa dicit sed contra super illud: Spiritus Dei ferebatur super super illud: Spiritus Dei ferebatur super aquas, sic, id est, bona voluntas Domini, aquas, sic, id est, bona voluntas Domini,

pag. 236. pag. 236.

3 Genes. 1, 2. 3 Genes. 1, 2.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 47. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 47.

cui subjacebat quod formandum erat: cui subjacebat quod formandum erat: sicut sapientia artificis superfertur fabri- sicut sapientia artificis superfertur fabri- cando operi. Et secundum hanc exposi- cando operi. Et secundum hanc exposi- tionem locum habet quæstio, Quare non tionem locum habet quæstio, Quare non fit mentio de aere et igne ? fit mentio de aere et igne ?

SOLUTIO. Sicut dicit Glossa super illud SOLUTIO. Sicut dicit Glossa super illud Genesis, 1, 2: Spiritus Dei ferebatur su- Genesis, 1, 2: Spiritus Dei ferebatur su- per aquas : « Cum dicitur : In principio per aquas : « Cum dicitur : In principio creavit Deustota trinitas intelligitur : creavit Deustota trinitas intelligitur : Pater, cum dicitur Deus: Filius, cum Pater, cum dicitur Deus: Filius, cum dicitur, In principio: Spiritus sanctus, dicitur, In principio: Spiritus sanctus, cum dicitur, Spiritus Dei: æternitas et cum dicitur, Spiritus Dei: æternitas et dominium, cum dicitur, ferebatur super dominium, cum dicitur, ferebatur super aquas, ferebatur enim (ut dicit Glossa) aquas, ferebatur enim (ut dicit Glossa) sicut dominus et conditor, qui ab æterno sicut dominus et conditor, qui ab æterno præerat fluitanti et confusæ materiæ, ut præerat fluitanti et confusæ materiæ, ut distingueret eam sicut vellet et quando distingueret eam sicut vellet et quando vellet. vellet.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet principium in ratione principii plus con- principium in ratione principii plus con- veniat Patri per appropriationem illam veniat Patri per appropriationem illam qua principium est non de alio, sed alia qua principium est non de alio, sed alia ab ipso, tamen principium creationis plus ab ipso, tamen principium creationis plus appropriatur Filio. Et hujus ratio est : appropriatur Filio. Et hujus ratio est : quia, sicut dicit Aristoteles in XI primæ quia, sicut dicit Aristoteles in XI primæ philosophiæ, principium totius esse est, philosophiæ, principium totius esse est, quod sicut dicit Avicenna, facit debere quod sicut dicit Avicenna, facit debere esse in omnibus quæ sunt sive fiunt ab esse in omnibus quæ sunt sive fiunt ab ipso per intellectum practicum: qui per ipso per intellectum practicum: qui per suam scientiam, quæ ars vocatur, causa suam scientiam, quæ ars vocatur, causa est eorum quæ fiunt. Ars enim, ut dicit est eorum quæ fiunt. Ars enim, ut dicit Aristoteles in VI Ethicorum, est facti- Aristoteles in VI Ethicorum, est facti- vum principium cum ratione. Talis vum principium cum ratione. Talis enim intellectus est ex rationibus, quæ in enim intellectus est ex rationibus, quæ in ipso sunt vita et lux, ut dicitur, Joan. ipso sunt vita et lux, ut dicitur, Joan. 1,4, et speciebus quæ idealiter sunt in 1,4, et speciebus quæ idealiter sunt in ipso, omnibus quæ sunt vel fiunt, spe- ipso, omnibus quæ sunt vel fiunt, spe- ciem et numerum et ordinem dat existen- ciem et numerum et ordinem dat existen- di, sicut artifex omnibus quæ sunt in di, sicut artifex omnibus quæ sunt in artificiato ex speciebus et rationibus artis, artificiato ex speciebus et rationibus artis, speciem et numerum existendi et ordi- speciem et numerum existendi et ordi- nem dat et influit. Tale autem principium nem dat et influit. Tale autem principium non est nisi per artem et notitiam et non est nisi per artem et notitiam et hoc attribuitur Filio, non Patri Filius hoc attribuitur Filio, non Patri Filius enim est ars et notitia et verbum Patris, enim est ars et notitia et verbum Patris, unde sermo dirigitur ad Patrem. Et est unde sermo dirigitur ad Patrem. Et est sensus Deus Pater in principio quod sensus Deus Pater in principio quod est ars et notitia et verbum ejus et ratio est ars et notitia et verbum ejus et ratio

523 523

factorum, creavit cælum et terram, ita factorum, creavit cælum et terram, ita quod præpositio in, notet habitudinem quod præpositio in, notet habitudinem causæ formalis exemplaris in quantum causæ formalis exemplaris in quantum est præpositio hæc quæ convenientiam est præpositio hæc quæ convenientiam notat. In quantum vero est præpositio, notat. In quantum vero est præpositio, eo quod præpositio transitiva est et di- eo quod præpositio transitiva est et di- versitatem aliquam notat, distinctionem versitatem aliquam notat, distinctionem notat inter Deum Patrem facientem, et notat inter Deum Patrem facientem, et Filium in quo fit. Filium in quo fit.

AD ALIUD dicendum, quod creatio AD ALIUD dicendum, quod creatio licet sit primus actus primæ causæ non licet sit primus actus primæ causæ non communicabilis alicui creato, tamen quia communicabilis alicui creato, tamen quia non est actus nisi causæ agentis per non est actus nisi causæ agentis per intellectum et notitiam et artem et ver- intellectum et notitiam et artem et ver-

bum, propter hoc attribuitur Filio, non bum, propter hoc attribuitur Filio, non ut a quo solo fiat, sed ut in quo secun- ut a quo solo fiat, sed ut in quo secun- dum rationem et speciem idealem solo dum rationem et speciem idealem solo fiat. fiat.

AD ALIUD dicendum, quod factio pro- AD ALIUD dicendum, quod factio pro- ductio rei est in specie et forma deter- ductio rei est in specie et forma deter- minata, quæ præconcepta est idealiter in minata, quæ præconcepta est idealiter in mente facientis et ideo per appropria- mente facientis et ideo per appropria- tionem convenit Filio, qui verbum et tionem convenit Filio, qui verbum et notitia Patris est. Joan. 1, 3: Omnia per notitia Patris est. Joan. 1, 3: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil quod factum est. Creare autem nihil quod factum est. Creare autem sicut in principio istius secundæ partis sicut in principio istius secundæ partis Summæ theologiæ dictum est, est quod- Summæ theologiæ dictum est, est quod- dam facere et ideo principium in quo dam facere et ideo principium in quo fiunt universa sive creantur, per appro- fiunt universa sive creantur, per appro- priationem convenit Filio, qui est ars et priationem convenit Filio, qui est ars et notitia Patris. notitia Patris.

AD ALIUD dicendum, quod creatio opus AD ALIUD dicendum, quod creatio opus Trinitatis est, sicut dicit Glossa præindu- Trinitatis est, sicut dicit Glossa præindu- cta. Sed hoc non impedit, quin ea quæ cta. Sed hoc non impedit, quin ea quæ circumstant creationem, et designant circumstant creationem, et designant modum causæ creantis, specialiter pos- modum causæ creantis, specialiter pos- sint attribui per appropriationem uni sint attribui per appropriationem uni personæ sicut Deus appropriatur Patri, personæ sicut Deus appropriatur Patri, quia, sicut dicit Augustinus, Pater est quia, sicut dicit Augustinus, Pater est principium totius divinitatis: et princi- principium totius divinitatis: et princi- pium in quo fit creatio, appropriatur pium in quo fit creatio, appropriatur Filio et Spiritus Dei qui ferebatur su- Filio et Spiritus Dei qui ferebatur su- per aquas, appropriatur Spiritui sancto. per aquas, appropriatur Spiritui sancto.

AD ALIUD dicendum, quod nulla causa AD ALIUD dicendum, quod nulla causa est creationis nisi voluntas creatoris, qui est creationis nisi voluntas creatoris, qui sicut dicitur in Psalmo cxxXIV, 6: Om- sicut dicitur in Psalmo cxxXIV, 6: Om- nia quæcumque voluit Dominus fecit, in nia quæcumque voluit Dominus fecit, in cælo, in terra, in mari et in omnibus cælo, in terra, in mari et in omnibus

A1 2. A1 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

524 524

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

abyssis. Tamen quia voluntas non dicit abyssis. Tamen quia voluntas non dicit principium in quo formaliter et exempla- principium in quo formaliter et exempla- riter fit creatio mundi, propter hoc prin- riter fit creatio mundi, propter hoc prin- cipium in quo creatur mundus, non at- cipium in quo creatur mundus, non at- tribuitur Spiritui sancto, sed Filio, ut tribuitur Spiritui sancto, sed Filio, ut dictum est. dictum est.

Ad 6. AD ALIUD dicendum, quod verum est Ad 6. AD ALIUD dicendum, quod verum est quod probat objectio: sed non per hoc quod probat objectio: sed non per hoc fit hic appropriatio, sed potius per habitu- fit hic appropriatio, sed potius per habitu- dinem præpositionis in quantum est hæc dinem præpositionis in quantum est hæc præpositio notans convenientiam causæ præpositio notans convenientiam causæ formalis exemplaris: sic enim creatio formalis exemplaris: sic enim creatio non est in voluntate, sed arte et notitia. non est in voluntate, sed arte et notitia.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

AD ID quod objicitur contra secundam AD ID quod objicitur contra secundam expositionem, dicendum quod nunc nihil expositionem, dicendum quod nunc nihil temporis est, hoc est nulla pars, sed temporis est, hoc est nulla pars, sed substantia et ideo est initium temporis. substantia et ideo est initium temporis.

Omne enim continuum initiatur et fluit Omne enim continuum initiatur et fluit ab aliquo indivisibili, sicut linea a pun- ab aliquo indivisibili, sicut linea a pun- cto, et tempus ab invisibili nunc, cujus cto, et tempus ab invisibili nunc, cujus fluxus causat esse temporis in omnibus, fluxus causat esse temporis in omnibus, ut dicit Boetius, quæ totum esse suum ut dicit Boetius, quæ totum esse suum non accipiunt, nec habent in uno indivi- non accipiunt, nec habent in uno indivi- sibili, quæ proprie temporalia vocantur. sibili, quæ proprie temporalia vocantur. Et ideo quia creatio fit in tali nunc prop- Et ideo quia creatio fit in tali nunc prop- ter causæ creantis omnipotentiam, quæ ter causæ creantis omnipotentiam, quæ non demonstraretur perfecte si successio- non demonstraretur perfecte si successio- ne temporis in creando indiguisset : bona ne temporis in creando indiguisset : bona ergo est expositio quæ dicit: In princi- ergo est expositio quæ dicit: In princi- pio, hoc est, in initio temporis. pio, hoc est, in initio temporis.

AD ALIUD dicendum, quod tempus est AD ALIUD dicendum, quod tempus est unum de coæquævis, quod ratione sui unum de coæquævis, quod ratione sui initii indivisibilis, scilicet nunc, creatum initii indivisibilis, scilicet nunc, creatum est simul cum coelo et terra. Et ideo sicut est simul cum coelo et terra. Et ideo sicut non sequitur, quod aliquod continuum non sequitur, quod aliquod continuum secundum esse continui sit in suo initio secundum esse continui sit in suo initio a quo fluit, sed continue post: ita non a quo fluit, sed continue post: ita non sequitur, quod tempus secundum esse sequitur, quod tempus secundum esse temporis sit in sui initio, sed continue temporis sit in sui initio, sed continue post. Nec est simile de coelo et terra : post. Nec est simile de coelo et terra : quia illa esse suum simul habent: tempus quia illa esse suum simul habent: tempus autem esse suum habet in successione. autem esse suum habet in successione.

AD ALIUD quo quæritur, Quare dicit AD ALIUD quo quæritur, Quare dicit coelum et terram? coelum et terram?

Dicendum, quod propter hoc nominat Dicendum, quod propter hoc nominat cœlum et terram, quia in corporeis crea- cœlum et terram, quia in corporeis crea-

1 Cf. Supra, Quæst. 45. 1 Cf. Supra, Quæst. 45.

tis diversa est materia incorruptibilium et tis diversa est materia incorruptibilium et corruptibilium et per cælum supponitur corruptibilium et per cælum supponitur materia incorruptibilium, et per terram materia incorruptibilium, et per terram materia corruptibilium: quæ distinctio- materia corruptibilium: quæ distinctio- ne non ita signanter notaretur, si indi- ne non ita signanter notaretur, si indi- stincte dixisset: In principio creavit stincte dixisset: In principio creavit materiam omnium corporeorum. Secun- materiam omnium corporeorum. Secun- dum Augustinum etiam per metonymiam dum Augustinum etiam per metonymiam intelligitur per cœlum angelica natura intelligitur per cœlum angelica natura informis creata, quæ non intelligeretur, informis creata, quæ non intelligeretur, si dixisset informem materiam in com- si dixisset informem materiam in com- muni. Et per eamdem figuram per muni. Et per eamdem figuram per terram intelligitur materia omnium ge- terram intelligitur materia omnium ge- neratorum et corruptorum: hæc enim, neratorum et corruptorum: hæc enim, ut dicit Philosophus, locus est omnium ut dicit Philosophus, locus est omnium generabilium et corruptibilium. generabilium et corruptibilium.

AD ALIUD dicendum, quod simplici AD ALIUD dicendum, quod simplici nomine materia generabilium et corrup- nomine materia generabilium et corrup- tibilium designari non debuit, nisi per tibilium designari non debuit, nisi per metonymiam. Si enim per essentiam metonymiam. Si enim per essentiam designatur, tunc multis nominibus no- designatur, tunc multis nominibus no- minatur, ut dicit Augustinus, et quan- minatur, ut dicit Augustinus, et quan- doque dicitur terra, quandoque aqua. doque dicitur terra, quandoque aqua. Terra, ratione quæ dicta est: aqua, quia Terra, ratione quæ dicta est: aqua, quia sicut aqua ductilis est in omnem for- sicut aqua ductilis est in omnem for- mam quandoque chaos, quia sicut dicit mam quandoque chaos, quia sicut dicit Augustinus, omnia elementa in se ha- Augustinus, omnia elementa in se ha- buit confusa terra quidem in imo, tria buit confusa terra quidem in imo, tria autem alia per modum spissæ nebulæ autem alia per modum spissæ nebulæ oppansa per circuitum. Et hæc verba oppansa per circuitum. Et hæc verba Augustini ponit Magister in libro II Sen- Augustini ponit Magister in libro II Sen- tentiarum, dist. XII, cap. Nunc superest tentiarum, dist. XII, cap. Nunc superest quod secundo proponebatur explicare. quod secundo proponebatur explicare.

AD AD

ALIUD dicendum, quod nomine ALIUD dicendum, quod nomine terræ convenienter non potuit designari terræ convenienter non potuit designari propter causam quæ dicta est: quia di- propter causam quæ dicta est: quia di- versa est materia incorruptibilium et versa est materia incorruptibilium et corruptibilium. Et sicut ex terra produ- corruptibilium. Et sicut ex terra produ- cta sunt generabilia, ita ex coelo ingene- cta sunt generabilia, ita ex coelo ingene- rabilia, sicut sol, luna, et stellæ, quæ ad rabilia, sicut sol, luna, et stellæ, quæ ad formas proprias et ad loca quarta die formas proprias et ad loca quarta die distincta sunt et ornata. Quare autem distincta sunt et ornata. Quare autem terra dicatur inanis et vacua, et non terra dicatur inanis et vacua, et non cœlum, in præhabitis est expositum, in cœlum, in præhabitis est expositum, in quæstione ubi determinatur, quomodo quæstione ubi determinatur, quomodo creatio coeli et terræ est ante omnem creatio coeli et terræ est ante omnem diem. Sed hoc est addendum hic, quod diem. Sed hoc est addendum hic, quod

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 47. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 47.

materiæ primæ informi attribuuntur materiæ primæ informi attribuuntur propriæ passiones loci, quæ sunt inane et propriæ passiones loci, quæ sunt inane et vacuum quamvis Aristoteles in IV Phy- vacuum quamvis Aristoteles in IV Phy- sicorum reprehendit Hesiodum de hoc, sicorum reprehendit Hesiodum de hoc, quod dixit eamdem receptibilitatem esse quod dixit eamdem receptibilitatem esse loci et materiæ. Hoc enim ideo fit, quia loci et materiæ. Hoc enim ideo fit, quia in multis receptibilitas materiæ convenit in multis receptibilitas materiæ convenit cum receptibilitate loci. Sicut enim ad cum receptibilitate loci. Sicut enim ad locum a generante est motus formati locum a generante est motus formati secundum generationem, et a loco uno secundum generationem, et a loco uno eodem loco manente immobili: ita ad eodem loco manente immobili: ita ad materiam quæ universale receptaculum materiam quæ universale receptaculum est formarum, ut dicit Plato in Timæo, est formarum, ut dicit Plato in Timæo, et a materia est motus formarum una et a materia est motus formarum una materia manente immobili. Et ideo etiam materia manente immobili. Et ideo etiam Aristoteles in IV Physicorum dicit hæc Aristoteles in IV Physicorum dicit hæc verba «Dicitur quandoque vacuum in verba «Dicitur quandoque vacuum in quo non est hoc aliquid, neque substantia quo non est hoc aliquid, neque substantia corporea, ut dicunt quidam vacuum esse corporea, ut dicunt quidam vacuum esse corporis materiam. » Et ideo non dicitur corporis materiam. » Et ideo non dicitur inanis et vacua, quod destituatur solidi- inanis et vacua, quod destituatur solidi- tate corporis per omnes enim distantias tate corporis per omnes enim distantias mensurarum suarum plena est tali soli- mensurarum suarum plena est tali soli- ditate sed ideo dicitur inanis et vacua, ditate sed ideo dicitur inanis et vacua, quia per omnes mensuras distantiæ suæ quia per omnes mensuras distantiæ suæ vacua fuit et inanis, forma distinguente vacua fuit et inanis, forma distinguente

et ornante. et ornante.

AD ALIUD dicendum, quod unum sim- AD ALIUD dicendum, quod unum sim- plex non potest nominari, nisi confuse plex non potest nominari, nisi confuse multis nominibus: quia imponens no- multis nominibus: quia imponens no- men afficitur qualitate a qua imponit men afficitur qualitate a qua imponit nomen, et afficitur substantia ejus cui nomen, et afficitur substantia ejus cui imponit. Et propter hoc omne nomen imponit. Et propter hoc omne nomen significat substantiam cum qualitate: significat substantiam cum qualitate: sed unum confusum qualitatibus multo- sed unum confusum qualitatibus multo- rum, uno nomine significari non potest, rum, uno nomine significari non potest, sed multis et talis designatio multis sed multis et talis designatio multis nominibus facta (quæ designant multas nominibus facta (quæ designant multas qualitates confusas in ipso) magis valet qualitates confusas in ipso) magis valet ad eruditionem imperitorum. Et iste est ad eruditionem imperitorum. Et iste est intellectus verbi Augustini. intellectus verbi Augustini.

Ad 7, AD ALIUD dicendum, quod abyssum Ad 7, AD ALIUD dicendum, quod abyssum vocat primam materiam, ratione quæ vocat primam materiam, ratione quæ dicta est in objiciendo secundum Augu- dicta est in objiciendo secundum Augu- stinum. stinum.

Et ad dictum Manichæi dicendum, Et ad dictum Manichæi dicendum, quod ab æterno Deus habitat lucem inac- quod ab æterno Deus habitat lucem inac- cessibilem, sicut dicitur, I ad Timoth. VI, cessibilem, sicut dicitur, I ad Timoth. VI, 16. Et dicit Augustinus in libro II super 16. Et dicit Augustinus in libro II super

525 525

Genesim ad litteram, quod « lux et lu- Genesim ad litteram, quod « lux et lu- men magis proprie dicitur de lumine men magis proprie dicitur de lumine spirituali, quam corporali: et illa lux spirituali, quam corporali: et illa lux secundum rationem et substantiam et secundum rationem et substantiam et durationem fuit ante omnem tenebram. >> durationem fuit ante omnem tenebram. >> Et ideo Manichæus nescivit quid diceret. Et ideo Manichæus nescivit quid diceret. Tenebra enim in corporalibus nihil aliud Tenebra enim in corporalibus nihil aliud est nisi lucis absentia, et nihil est in exi- est nisi lucis absentia, et nihil est in exi- stentibus vel de numero existentium, et stentibus vel de numero existentium, et ideo nullum ordinem habet in factis a ideo nullum ordinem habet in factis a prima causa: nec est ante, nec est post, prima causa: nec est ante, nec est post, quod nihil est. quod nihil est.

AD OBJECTIONEM Magistri quam ipse AD OBJECTIONEM Magistri quam ipse solvit ibidem, per distinctionem ejus di- solvit ibidem, per distinctionem ejus di- cendum est, quod tenebra quandoque cendum est, quod tenebra quandoque significat simplicem privationem et ne- significat simplicem privationem et ne- gationem luminis et sic de tenebra lo- gationem luminis et sic de tenebra lo- quuntur Augustinus et Moyses : quia quuntur Augustinus et Moyses : quia sic omnis creati non esse præcedit suum sic omnis creati non esse præcedit suum esse. Dicitur etiam tenebra subjectum esse. Dicitur etiam tenebra subjectum illuminabile non habens illuminationem illuminabile non habens illuminationem secundum actum : sicut aer non illumi- secundum actum : sicut aer non illumi- natus, dicitur tenebra: et sic inducitur natus, dicitur tenebra: et sic inducitur ad laudandum Deum. Et est simile, quia ad laudandum Deum. Et est simile, quia cæcitas absolute nihil ponit: cæcitas cæcitas absolute nihil ponit: cæcitas autem in cæco ponit faciem visus su- autem in cæco ponit faciem visus su- sceptibilem, sed visum non habentem. sceptibilem, sed visum non habentem.

AD ALIUD dicendum, quod ordo crea- AD ALIUD dicendum, quod ordo crea- tionis non contrariatur ordini naturæ : in tionis non contrariatur ordini naturæ : in omni enim natura processus est a non omni enim natura processus est a non esse in esse. Et sic in creatione a non esse in esse. Et sic in creatione a non esse lucis processus est in esse lucis: esse lucis processus est in esse lucis: propter quod etiam Aristoteles in fine propter quod etiam Aristoteles in fine primi Physicorum privationem ponit primi Physicorum privationem ponit principium motus et mutationis. principium motus et mutationis.

Ad 8. Ad 8.

AD ID quod ulterius quæritur, quis sit Ad quæst. AD ID quod ulterius quæritur, quis sit Ad quæst. spiritus qui ferebatur super aquas? spiritus qui ferebatur super aquas?

Dicendum, quod secundum Hierony- Dicendum, quod secundum Hierony- mum et Hebraicam veritatem non pot- mum et Hebraicam veritatem non pot- est intelligi de spiritu creato. Dicit enim est intelligi de spiritu creato. Dicit enim Glossa sic: « In hebræo habetur mere- Glossa sic: « In hebræo habetur mere- phor, hoc est, incubabat vel fovebat phor, hoc est, incubabat vel fovebat more volucris ova calore animantis. » more volucris ova calore animantis. » Intelligimus ergo non de spiritu mundi Intelligimus ergo non de spiritu mundi dici, ut putant multi, sed de Spiritu dici, ut putant multi, sed de Spiritu sancto quia ipse omnium vivificator sancto quia ipse omnium vivificator est. Quia autem vivificator, et conditor. est. Quia autem vivificator, et conditor. Si conditor, et Deus. Ait enim, Psal. Si conditor, et Deus. Ait enim, Psal.

526 526

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

CII, 30 Emittes Spiritum tuum, et CII, 30 Emittes Spiritum tuum, et creabuntur. creabuntur.

Et tunc ad quæstionem, Quare non Et tunc ad quæstionem, Quare non facit mentionem de aere et igne ? Dicen- facit mentionem de aere et igne ? Dicen- dum, quod ignis secundum Augustinum dum, quod ignis secundum Augustinum et Ambrosium in Hexameron intelligi- et Ambrosium in Hexameron intelligi- tur in cœlo, et aer similiter, propter hoc tur in cœlo, et aer similiter, propter hoc quod utrumque istorum est corpus rece- quod utrumque istorum est corpus rece- ptivum luminis in profundum sui: quod ptivum luminis in profundum sui: quod non potest esse, ut dicit Aristoteles in II non potest esse, ut dicit Aristoteles in II de Anima, nisi ex convenientia cum per- de Anima, nisi ex convenientia cum per- petuo superius corpore. petuo superius corpore.

Et ideo Augustinus dicit, quod per Et ideo Augustinus dicit, quod per cælum intelligitur quidquid est de mate- cælum intelligitur quidquid est de mate- ria prima, præter terram. Dicit enim sic ria prima, præter terram. Dicit enim sic in libro contra Manichæum, quod Moy- in libro contra Manichæum, quod Moy- ses dicens: In principio creavit Deus ses dicens: In principio creavit Deus

coelum et terram, totum opus creationis coelum et terram, totum opus creationis ab imo usque ad summum comprehen- ab imo usque ad summum comprehen- dit. Et hoc congruit dicto Platonis, qui dit. Et hoc congruit dicto Platonis, qui dicit, quod creator mundi sensibilis cœ- dicit, quod creator mundi sensibilis cœ- lum igneum et terram tamquam duo lum igneum et terram tamquam duo extrema solida in mundo sensibili po- extrema solida in mundo sensibili po- suit quæ duobus mediis colligavit, aere suit quæ duobus mediis colligavit, aere scilicet, et aqua, et sicut in numeris duo scilicet, et aqua, et sicut in numeris duo solidi numeri semper duobus mediis nu- solidi numeri semper duobus mediis nu- meris colligantur. Et de his satis dictum meris colligantur. Et de his satis dictum est supra, ubi quæsitum est de Opere est supra, ubi quæsitum est de Opere creationis quod est ante omnem diem 1. creationis quod est ante omnem diem 1.

AD ID quod objicitur in contrarium, Ad object. AD ID quod objicitur in contrarium, Ad object. jam patet solutio: quia de Spiritu san- jam patet solutio: quia de Spiritu san- cto intelligitur. Et dicta est ratio quare cto intelligitur. Et dicta est ratio quare non facit mentionem de igne et aere : non facit mentionem de igne et aere : hæc enim in cœlo supponuntur. hæc enim in cœlo supponuntur.

QUESTIO XLVIII. QUESTIO XLVIII.

De tribus quæstionibus quas movit Magister. Prima, Quare illa ma- De tribus quæstionibus quas movit Magister. Prima, Quare illa ma- teria confusa informis dicatur ? Secunda, Ubi ad esse prodi- teria confusa informis dicatur ? Secunda, Ubi ad esse prodi- erit? Tertia, Quantum in altuma scenderit ? erit? Tertia, Quantum in altuma scenderit ?

Deinde, Quæritur de hoc quod dicit Deinde, Quæritur de hoc quod dicit Magister in libro II Sententiarum, di- Magister in libro II Sententiarum, di- stinct. XII, cap. De qua re priusquam stinct. XII, cap. De qua re priusquam tractemus. Ubi Magister tres movet tractemus. Ubi Magister tres movet quæstiones. quæstiones.

distinctam receperat formam, qualem distinctam receperat formam, qualem modo cernimus. modo cernimus.

Sed si hæc responsio vera est : Sed si hæc responsio vera est :

1. Tunc videtur ordo creationis contra- 1. Tunc videtur ordo creationis contra- riari ordini naturæ: quod inconveniens riari ordini naturæ: quod inconveniens

Prima est, Quare illa materia confusa est, cum ordo naturæ procedat ab ordine Prima est, Quare illa materia confusa est, cum ordo naturæ procedat ab ordine informis dicitur ? informis dicitur ?

Secunda, Ubi ad esse prodierit? Secunda, Ubi ad esse prodierit? Tertia, Quantum in altum ascenderit? Tertia, Quantum in altum ascenderit?

AD PRIMAM quæstionem respondet, quod AD PRIMAM quæstionem respondet, quod prima materia non ideo dicitur confusa et prima materia non ideo dicitur confusa et informis, quod nullam penitus habuerit informis, quod nullam penitus habuerit formam, quia nihil corporeum exsitere formam, quia nihil corporeum exsitere potest, quod nullam habeat formam : potest, quod nullam habeat formam : sed quia nondum pulchram aperteque sed quia nondum pulchram aperteque

1 Cf. Supra, Quæst. 45. 1 Cf. Supra, Quæst. 45.

creationis. In tota enim natura simplex creationis. In tota enim natura simplex est ante compositum vel confusum, et est ante compositum vel confusum, et ex simplici componitur confusum sive ex simplici componitur confusum sive compositum. Si ergo in ordine creatio- compositum. Si ergo in ordine creatio- nis confusum et compositum est ante nis confusum et compositum est ante simplex, et simplex fit ex composito et simplex, et simplex fit ex composito et confuso, ordo creationis contrarius est confuso, ordo creationis contrarius est ordini naturæ quod summæ sapientiæ ordini naturæ quod summæ sapientiæ non convenit, cujus est omnia ordinate non convenit, cujus est omnia ordinate facere, et etiam inordinata ad ordinem facere, et etiam inordinata ad ordinem

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 48. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 48.

redigere. Dicit enim Aristoteles in I redigere. Dicit enim Aristoteles in I primæ philosophiæ, quod « sapientis est primæ philosophiæ, quod « sapientis est ordinare, et non ordinari. » ordinare, et non ordinari. »

2. Adhuc, Secundum hoc inconve- 2. Adhuc, Secundum hoc inconve- niens nomen imponitur libro Geneseos. niens nomen imponitur libro Geneseos. Dicit enim Damascenus, quod generalis Dicit enim Damascenus, quod generalis est generatio per creationem, particula- est generatio per creationem, particula- ris vero generatio per naturam. In omni ris vero generatio per naturam. In omni autem generatione mixtum et confusum autem generatione mixtum et confusum fit ex simplicibus. Via autem corruptio- fit ex simplicibus. Via autem corruptio- nis non generationis est, quando mix- nis non generationis est, quando mix- tum sive confusum resolvitur in simpli- tum sive confusum resolvitur in simpli- cia. Si ergo sic resolvendo processit cia. Si ergo sic resolvendo processit creator, videtur potius processisse via creator, videtur potius processisse via corruptionis, quam via generationis: et corruptionis, quam via generationis: et sic inconvenienter talis processus voca- sic inconvenienter talis processus voca- tur Genesis. tur Genesis.

RESPONDET etiam Magister ad secun- RESPONDET etiam Magister ad secun- dam quæstionem, ibidem in cap. Nunc dam quæstionem, ibidem in cap. Nunc superest quod secundo proponebatur ex- superest quod secundo proponebatur ex- plicare. plicare.

Et est responsio Ambrosii in Hexa- Et est responsio Ambrosii in Hexa- meron et dicit quod, nihil temere meron et dicit quod, nihil temere asserendo dici potest, quod illa prima asserendo dici potest, quod illa prima omnium rerum moles quando creata est, omnium rerum moles quando creata est, ibidem ad esse videtur prodiisse, ubi ibidem ad esse videtur prodiisse, ubi nunc formata subsistit. nunc formata subsistit.

Et hæc responsio videtur inconve- Et hæc responsio videtur inconve- niens. niens.

1. Non est enim idem locus simplicis 1. Non est enim idem locus simplicis et compositi secundum naturam. Pro- et compositi secundum naturam. Pro- bat enim Aristoteles in VIII Physico- bat enim Aristoteles in VIII Physico- rum, quod motus localis a generante est rum, quod motus localis a generante est vel removente prohibens: eo quod ge- vel removente prohibens: eo quod ge- nerans, ut ibidem dicit Commentator, nerans, ut ibidem dicit Commentator, quantum dat de forma, tantum dat de quantum dat de forma, tantum dat de consequentibus formam, scilicet de loco consequentibus formam, scilicet de loco et motu hæc enim formam consequun- et motu hæc enim formam consequun- tur. Si ergo materia prima primo con- tur. Si ergo materia prima primo con- fusa fuit, et nullam distinctam habuit fusa fuit, et nullam distinctam habuit formam, non potuit idem locus esse con- formam, non potuit idem locus esse con- fusi et commixti et distincti. fusi et commixti et distincti.

2. Adhuc, Videtur non esse verum 2. Adhuc, Videtur non esse verum quod ibidem dicit, quod « hoc terrenum quod ibidem dicit, quod « hoc terrenum elementum in uno eodemque loco, me- elementum in uno eodemque loco, me-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. XIV, Art. 1 et 2. Tom. XXVII tiarum, Dist. XIV, Art. 1 et 2. Tom. XXVII

527 527

dio scilicet subsistens, cæteris tribus in dio scilicet subsistens, cæteris tribus in una confusione permixtis circumquaque una confusione permixtis circumquaque in modo cujusdam nebulæ oppansis ita in modo cujusdam nebulæ oppansis ita obvolutum erat, ut apparere non posset obvolutum erat, ut apparere non posset quod fuit. » Hoc enim inconveniens esse quod fuit. » Hoc enim inconveniens esse videtur. Sicut enim jam habitum est, videtur. Sicut enim jam habitum est, et Avicenna dicit in IV Sufficientiæ et Avicenna dicit in IV Sufficientiæ physicorum, non idem est locus simpli- physicorum, non idem est locus simpli- cis et commixti. Si ergo terra simplex cis et commixti. Si ergo terra simplex in medio est tamquam in loco naturali in medio est tamquam in loco naturali et proprio, ad eum locum non potest et proprio, ad eum locum non potest subsistere confuse cum aliis. subsistere confuse cum aliis.

3. Adhuc, Avicenna et Algazel in 3. Adhuc, Avicenna et Algazel in Physicis suis, ubi tractant de loco, de Physicis suis, ubi tractant de loco, de quo Aristoteles tractat in IV Physico- quo Aristoteles tractat in IV Physico- rum, probant, quod si aliquid commix- rum, probant, quod si aliquid commix- tum esset ex omnibus, nullum locum tum esset ex omnibus, nullum locum habere posset in mundo, ad quem aut habere posset in mundo, ad quem aut moveretur, aut in quo generaretur et moveretur, aut in quo generaretur et esset. Si ergo illa moles commixta fuit esset. Si ergo illa moles commixta fuit æqualiter ex omnibus, nullo modo esse æqualiter ex omnibus, nullo modo esse potuit in aliquo loco simplicis elementi : potuit in aliquo loco simplicis elementi : et sic non in eodem loco fuit, in quo et sic non in eodem loco fuit, in quo formata postea constitit. formata postea constitit.

ADHUC, Quæritur de hoc quod statim ADHUC, Quæritur de hoc quod statim subdens dicit in eodem capitulo, ubi di- subdens dicit in eodem capitulo, ubi di- cit, quod « eousque in altum porrigeba- cit, quod « eousque in altum porrigeba- tur confusa illa materia, quousque nunc tur confusa illa materia, quousque nunc summitas corporeæ naturæ pertingit. » summitas corporeæ naturæ pertingit. » Et hoc videtur falsum: summitas enim Et hoc videtur falsum: summitas enim

corporeæ naturæ pertingit ad coelum corporeæ naturæ pertingit ad coelum empyreum coeli autem natura sive empyreum coeli autem natura sive substantia non est substantia confusibilis substantia non est substantia confusibilis sive commiscibilis cum aliis: omne enim sive commiscibilis cum aliis: omne enim commiscibile cum corruptibili, corrupti- commiscibile cum corruptibili, corrupti- bile est coeli autem substantia incorru- bile est coeli autem substantia incorru-

ptibilis est omnino : non ergo esse po- ptibilis est omnino : non ergo esse po- tuit, quod usque ad locum cœli ascen- tuit, quod usque ad locum cœli ascen- deret illa confusa materia. deret illa confusa materia.

Quæritur etiam de hoc quod statim Ad quæst. Quæritur etiam de hoc quod statim Ad quæst. sequitur in eodem capitulo, scilicet quod sequitur in eodem capitulo, scilicet quod moles illa in inferiori parte spissior et moles illa in inferiori parte spissior et crassior erat, in superiori vero rarior et crassior erat, in superiori vero rarior et levior atque subtilior existebat 1. De qua levior atque subtilior existebat 1. De qua rariori substantia putant quidam fuisse rariori substantia putant quidam fuisse

hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

528 528

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

aquas quæ supra firmamentum esse di- aquas quæ supra firmamentum esse di- cuntur 1. cuntur 1.

Hoc enim videtur impossibile : Hoc enim videtur impossibile : quia quia

1. Sicut jam habitum est, non potest 1. Sicut jam habitum est, non potest idem locus esse substantiæ corruptibilis idem locus esse substantiæ corruptibilis et incorruptibilis: super coelum autem et incorruptibilis: super coelum autem non est nisi locus incorruptibilium sub- non est nisi locus incorruptibilium sub- stantiarum aqua autem corruptibilis stantiarum aqua autem corruptibilis substantia est ergo super cœlum levari substantia est ergo super cœlum levari non potest. non potest.

2. Nec valet ratio Augustini super 2. Nec valet ratio Augustini super Genesim, ibidem tractans, quod si se- Genesim, ibidem tractans, quod si se- cundum philosophiam corpus dividitur cundum philosophiam corpus dividitur in infinitum, et philosophi concedunt, in infinitum, et philosophi concedunt, quod aqua vaporabiliter divisa in minu- quod aqua vaporabiliter divisa in minu- tas guttas suspenditur super aerem, sicut tas guttas suspenditur super aerem, sicut videmus in pluviis et roribus : quod videmus in pluviis et roribus : quod oporteat eos concedere, quod in multo oporteat eos concedere, quod in multo minores guttas vaporabiliter divisa al- minores guttas vaporabiliter divisa al- tius elevetur et super coelos suspen- tius elevetur et super coelos suspen- datur. Probat enim Aristoteles, quod datur. Probat enim Aristoteles, quod quæcumque habent substantiam incor- quæcumque habent substantiam incor- ruptibilem motam, reiterantur eodem ruptibilem motam, reiterantur eodem numero: sed quæ habent substantiam numero: sed quæ habent substantiam corruptibilem motam, non reiterantur corruptibilem motam, non reiterantur eodem numero sed specie. In firmamen- eodem numero sed specie. In firmamen- to autem et in his quæ sunt supra fir- to autem et in his quæ sunt supra fir- mamentum, non est nisi locus eorum mamentum, non est nisi locus eorum quæ habent substantiam incorruptibilem quæ habent substantiam incorruptibilem motam, ut sol, luna, et generaliter cœli motam, ut sol, luna, et generaliter cœli et cœlestes substantiæ: aquæ ergo cum et cœlestes substantiæ: aquæ ergo cum habeant substantiam corruptibilem mo- habeant substantiam corruptibilem mo- tam, supra elementum elevari non pos- tam, supra elementum elevari non pos- sunt. sunt.

3. Adhuc, Locus proprius elementi 3. Adhuc, Locus proprius elementi uniuscujusque est, ad quem movetur uniuscujusque est, ad quem movetur forma illius elementi accepta. Videmus forma illius elementi accepta. Videmus autem, quod aqua suspensa in aere mo- autem, quod aqua suspensa in aere mo- vetur deorsum, quando frigiditate loci vetur deorsum, quando frigiditate loci constringitur et formam accipit aquæ. constringitur et formam accipit aquæ. Locus ergo proprius aquæ est deor- Locus ergo proprius aquæ est deor- sum juxta terram. Si ergo opere dis- sum juxta terram. Si ergo opere dis- tinctionis determinatur ad locum pro- tinctionis determinatur ad locum pro- prium, determinatur ad hoc quod sit prium, determinatur ad hoc quod sit juxta terram, et non supra firmamen- juxta terram, et non supra firmamen-

tum. Nullæ ergo aquæ sunt supra firma- tum. Nullæ ergo aquæ sunt supra firma- mentum. mentum.

SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod Solutio, SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod Solutio, creatio demonstratio est potentiæ crean- creatio demonstratio est potentiæ crean- tis: omnipotentia autem creantis mani- tis: omnipotentia autem creantis mani- festatur in hoc, quod nullo indiget ad festatur in hoc, quod nullo indiget ad creandum, scilicet neque materia præ- creandum, scilicet neque materia præ- jacente, neque instrumento, neque suc. jacente, neque instrumento, neque suc. cessiva operatione in quibus omnibus cessiva operatione in quibus omnibus deficit natura, et naturæ potentia a po- deficit natura, et naturæ potentia a po- tentia creantis : et propter hoc in or- tentia creantis : et propter hoc in or- dine quo refertur creatum ad potentiam dine quo refertur creatum ad potentiam creantis demonstrandam, congruissimum creantis demonstrandam, congruissimum fuit omnia simul fieri in uno ex nihilo : fuit omnia simul fieri in uno ex nihilo : et quia omnia simul esse non possunt, et quia omnia simul esse non possunt, nisi in uno confuso et mixto, hoc ordine nisi in uno confuso et mixto, hoc ordine creationis ratione congruissima confu- creationis ratione congruissima confu- sum fuit ante simplex. sum fuit ante simplex.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod AD PRIMUM ergo dicendum, quod ordo naturæ imitatur ordinem creatio- ordo naturæ imitatur ordinem creatio- nis quantum potest, et non omnino : nis quantum potest, et non omnino : natura enim hoc ex hoc producit et non natura enim hoc ex hoc producit et non ex nihilo et instrumento operatur, sci- ex nihilo et instrumento operatur, sci- licet motu superiorum corporum et licet motu superiorum corporum et actione primarum qualitatum, et successi- actione primarum qualitatum, et successi- va operatione, scilicet hoc post hoc, et va operatione, scilicet hoc post hoc, et non totum simul, propter quod dicit non totum simul, propter quod dicit Aristoteles in libro XVI de Animalibus, Aristoteles in libro XVI de Animalibus, quod in generatione hominis non est quod in generatione hominis non est vivum et animal simul secundum vivum et animal simul secundum actum nec etiam animal et homo sunt actum nec etiam animal et homo sunt simul secundum actum, licet potentia si- simul secundum actum, licet potentia si- mul sint. Unde in hoc non potest natura mul sint. Unde in hoc non potest natura virtutem creantis imitari, licet imitetur virtutem creantis imitari, licet imitetur in hoc, quod sicut creator ex nihilo facit in hoc, quod sicut creator ex nihilo facit aliquid, ita natura ex actu non ente facit aliquid, ita natura ex actu non ente facit actu ens. actu ens.

AD ALIUD dicendum, quod convenien- AD ALIUD dicendum, quod convenien- tissimum est nomen Genesis. Perfecta tissimum est nomen Genesis. Perfecta enim generatio est, qua omnia simul enim generatio est, qua omnia simul esse accipiunt ex nihilo particularis esse accipiunt ex nihilo particularis autem et imperfecta est, qua accipit esse autem et imperfecta est, qua accipit esse aliquid ex aliquo et non simul. Unde aliquid ex aliquo et non simul. Unde creatio illa qua Deus cuncta creavit creatio illa qua Deus cuncta creavit simul, perfectissima est generatio : nec simul, perfectissima est generatio : nec

1 Genes. 1, 7: Et fecit Deus firmamentum, di- his quæ erant super firmamentum. 1 Genes. 1, 7: Et fecit Deus firmamentum, di- his quæ erant super firmamentum. visitque aquas quæ erant sub firmamento, ab visitque aquas quæ erant sub firmamento, ab

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 1. Ad 1.

id 2. id 2.

d 3. d 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 48. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 48.

similis est corruptioni, quia corruptio similis est corruptioni, quia corruptio est, quando unum ex multis composi- est, quando unum ex multis composi- tum via putrefactionis et destitutionis tum via putrefactionis et destitutionis resolvitur in componentia: hac autem resolvitur in componentia: hac autem via distinctionis multa quæ sunt in uno, via distinctionis multa quæ sunt in uno, determinantur ad formas proprias et loca determinantur ad formas proprias et loca propria. propria.

AD ID quod secundo quærebatur, di- AD ID quod secundo quærebatur, di- cendum quod responsio Magistri bona est. cendum quod responsio Magistri bona est. Ad objectum contra, dicendum quod Ad objectum contra, dicendum quod quando Aristoteles probat, quod motus quando Aristoteles probat, quod motus localis est a generante, et locus ad quem localis est a generante, et locus ad quem est motus, intelligit hoc de motu et loco est motus, intelligit hoc de motu et loco distinctis et propriis. Magister autem hic distinctis et propriis. Magister autem hic loquitur secundum Moysen de loco loquitur secundum Moysen de loco communi et confuso, qui est unus om- communi et confuso, qui est unus om- nium in uno confusorum: et ideo non nium in uno confusorum: et ideo non est contrarium quod probat Aristoteles est contrarium quod probat Aristoteles ei quod dicit Magister. ei quod dicit Magister.

AD ALIUD dicendum, quod idem lo- AD ALIUD dicendum, quod idem lo- cus est distincti in propria forma et con- cus est distincti in propria forma et con- fusi, quando confusum movetur secun- fusi, quando confusum movetur secun- dum dominans in ipso et ideo materia dum dominans in ipso et ideo materia confusa in parte inferiori in qua domi- confusa in parte inferiori in qua domi- nabatur terra, subsidente terra infe- nabatur terra, subsidente terra infe- rius ad medium, ad eumdem locum rius ad medium, ad eumdem locum movebatur ad quem nunc terra move- movebatur ad quem nunc terra move- tur. tur.

AD ALIUD dicendum, quod Avicenna AD ALIUD dicendum, quod Avicenna et Algazel hoc quod dicunt, probant de et Algazel hoc quod dicunt, probant de mixto, in quo ubique et in omnibus mixto, in quo ubique et in omnibus partibus æqualiter dominantur virtutes partibus æqualiter dominantur virtutes miscibilium. Hoc autem non erat in miscibilium. Hoc autem non erat in primo mixto in illo enim in inferiori primo mixto in illo enim in inferiori parte plus dominabatur terra: tria vero parte plus dominabatur terra: tria vero alia elementa oppansa in circuitu in alia elementa oppansa in circuitu in medio plus dominabantur: in superiori medio plus dominabantur: in superiori vero natura ætheris in circumitu totum vero natura ætheris in circumitu totum globum fluitantis materiæ ambientis et globum fluitantis materiæ ambientis et continentis. Et ideo idem locus com- continentis. Et ideo idem locus com- munis potuit esse talis materiæ cum munis potuit esse talis materiæ cum operibus distinctis. operibus distinctis.

AD ALIUD solvendum est per distin- AD ALIUD solvendum est per distin- ctionem confusibilis sive commiscibilis. ctionem confusibilis sive commiscibilis. Dicitur enim confusibile sive commisci- Dicitur enim confusibile sive commisci- bile, quod alteratione suarum qualitatum bile, quod alteratione suarum qualitatum transit ad medium: sicut dicit Aristoteles transit ad medium: sicut dicit Aristoteles

XXXII XXXII

529 529

in II de Generatione et Corruptione, in II de Generatione et Corruptione, quod « mixtio est miscibilium alterato- quod « mixtio est miscibilium alterato- rum unio. » Et de hoc verum est, quod rum unio. » Et de hoc verum est, quod omne taliter confusum vel mixtum cor- omne taliter confusum vel mixtum cor- ruptibile est. Dicitur etiam confusum, ruptibile est. Dicitur etiam confusum, quod in eodem loco communi indistincte quod in eodem loco communi indistincte sociatum est multis. Et hoc modo nihil sociatum est multis. Et hoc modo nihil prohibet corruptibile sociari incorruptibi- prohibet corruptibile sociari incorruptibi- li et sic totam materiam elementorum et li et sic totam materiam elementorum et ætheris in uno loco fuisse confusam, et in ætheris in uno loco fuisse confusam, et in altitudine porrectam esse ultra locum fir- altitudine porrectam esse ultra locum fir- mamenti. mamenti.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad qusest. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad qusest. dum quod in veritate aquæ in actu aquæ, dum quod in veritate aquæ in actu aquæ, supra firmamentum nullo modo locari supra firmamentum nullo modo locari possunt sic enim sunt frigidum et hu- possunt sic enim sunt frigidum et hu- midum elementum in uno leve quod est midum elementum in uno leve quod est in terra, ex qua aqua ascendit, ut dicit in terra, ex qua aqua ascendit, ut dicit Aristoteles in IV de Coelo et Mundo: et Aristoteles in IV de Coelo et Mundo: et in duobus grave, igne scilicet et aere, a in duobus grave, igne scilicet et aere, a quibus descendit aqua. Dicitur etiam quibus descendit aqua. Dicitur etiam aqua perspicuum constantes habens par- aqua perspicuum constantes habens par- tes, luminis in profundum sui suscepti- tes, luminis in profundum sui suscepti- vum et sic coelum quod supra firma- vum et sic coelum quod supra firma- mentum est, propter talem convenientiam mentum est, propter talem convenientiam cum aqua in substantia dicitur aqueum, cum aqua in substantia dicitur aqueum, et propter soliditatem dicitur cælum et propter soliditatem dicitur cælum crystallinum, et propter formabilitatem crystallinum, et propter formabilitatem in diversas formas, prima materia con- in diversas formas, prima materia con- fusa vocatur aqua: quæ ratione supre- fusa vocatur aqua: quæ ratione supre- mæ partis quæ in naturam transit ætheris mæ partis quæ in naturam transit ætheris et formata est in cœlum aqueum et cry- et formata est in cœlum aqueum et cry- stallinum per distinctionem locata est stallinum per distinctionem locata est supra firmamentum : et hoc non est in- supra firmamentum : et hoc non est in- conveniens. conveniens.

RATIONES ergo contra inductæ omnes RATIONES ergo contra inductæ omnes procedunt, secundum quod aqua est ele- procedunt, secundum quod aqua est ele- mentum in propria forma et loco distin- mentum in propria forma et loco distin- ctum et ideo nihil valent: et est in eis ctum et ideo nihil valent: et est in eis deceptio secundum æquivocationem. Et deceptio secundum æquivocationem. Et sic etiam dicitur in hymno puerorum, sic etiam dicitur in hymno puerorum, Daniel. 1, 2 Benedicite, aquæ quæ su- Daniel. 1, 2 Benedicite, aquæ quæ su- pra cælos sunt, Domino. Ibi enim aquæ pra cælos sunt, Domino. Ibi enim aquæ vocantur perspicuum solidum in profun- vocantur perspicuum solidum in profun- dum sui luminis susceptivum. dum sui luminis susceptivum.

AD ULTIMUM dicendum, quod hoc argu- AD ULTIMUM dicendum, quod hoc argu- mentum concludit de aqua quæ est ele- mentum concludit de aqua quæ est ele- mentum sed nihil valet de aqua quæ mentum sed nihil valet de aqua quæ

34 34

530 530

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dicitur natura perspicui solidi luminis in dicitur natura perspicui solidi luminis in profundum sui susceptivi: sicut dicitur profundum sui susceptivi: sicut dicitur cœlum aqueum et crystallinum. Et quod cœlum aqueum et crystallinum. Et quod dicit Augustinus, quod si Philosophi dicit Augustinus, quod si Philosophi concedant per minutas guttas aquas va- concedant per minutas guttas aquas va- porabiliter suspendi super aerem, opor- porabiliter suspendi super aerem, opor- tet concedi quod in minutiores guttas tet concedi quod in minutiores guttas divisa suspendatur super ignem et cœ- divisa suspendatur super ignem et cœ- lum et altius ascendat: dicendum, quod lum et altius ascendat: dicendum, quod Augustinus ex hypothesi loquitur, scili- Augustinus ex hypothesi loquitur, scili- cet si illa esset causa ascensionis. Sed cet si illa esset causa ascensionis. Sed hoc falsum est in philosophia enim pro- hoc falsum est in philosophia enim pro-

batum est, quod corpus physicum ad batum est, quod corpus physicum ad formam physicam determinatum, non formam physicam determinatum, non dividitur in infinitum et quod ascen- dividitur in infinitum et quod ascen- sionis ejus non est causa divisio ejus sionis ejus non est causa divisio ejus super rarefactionem et levitas: sed ascen- super rarefactionem et levitas: sed ascen- sionis ejus causa est acceptio formæ ele- sionis ejus causa est acceptio formæ ele- menti superioris, cujus cum per trans- menti superioris, cujus cum per trans- mutationem generationis accipit formam, mutationem generationis accipit formam, per consequens accipit locum et motum : per consequens accipit locum et motum : vapor enim nihil aliud est, ut dicit Phi- vapor enim nihil aliud est, ut dicit Phi- losophus, nisi terra vel aqua in forma losophus, nisi terra vel aqua in forma aeris. aeris.

QUESTIO XLIX. QUESTIO XLIX.

De contrarietate quæ est inter Augustinum et alios sanctos ra- De contrarietate quæ est inter Augustinum et alios sanctos ra- tione hujus quod dicit Magister, quod sex diebus distinxit Deus tione hujus quod dicit Magister, quod sex diebus distinxit Deus et in formas proprias redegit cuncta quæ simul materialiter fe- et in formas proprias redegit cuncta quæ simul materialiter fe- cerat ¹. cerat ¹.

Deinde, Quæritur de his quæ dicit Ma- Deinde, Quæritur de his quæ dicit Ma- gister in libro II Sententiarum, distinct. gister in libro II Sententiarum, distinct. XII, in illo cap. Nunc superest,ut dispo- XII, in illo cap. Nunc superest,ut dispo- sitionem illam qualiter perfecta sit, etc. sitionem illam qualiter perfecta sit, etc.

Ibi enim dicit Magister, quod sex die- Ibi enim dicit Magister, quod sex die- bus distinxit Deus et in formas proprias bus distinxit Deus et in formas proprias redegit cuncta quæ simul materialiter redegit cuncta quæ simul materialiter fecerat. fecerat.

terra describitur, simul facta spiritualia terra describitur, simul facta spiritualia et corporalia et quidquid de cœlo et terra et corporalia et quidquid de cœlo et terra producitur, indicatur. » Sed hoc directe producitur, indicatur. » Sed hoc directe est contra textum Genesis, de quo dicit est contra textum Genesis, de quo dicit Augustinus in libro II súper Genesim ad Augustinus in libro II súper Genesim ad litteram, quod « major est Scripturæ litteram, quod « major est Scripturæ illius auctoritas, quam omnis humani illius auctoritas, quam omnis humani ingenii perspicacitas. » Ergo non licuit ingenii perspicacitas. » Ergo non licuit

Ubi quæritur de contrarietate quæ est Augustinum præter intellectum illius Ubi quæritur de contrarietate quæ est Augustinum præter intellectum illius inter Augustinum et alios sanctos. inter Augustinum et alios sanctos.

1. Ubi Augustinus inducit pro se, 1. Ubi Augustinus inducit pro se, quod omnia simul facta sunt in initio quod omnia simul facta sunt in initio temporis in forma et materia: et dicit temporis in forma et materia: et dicit hoc intelligere Scripturam, Eccli. XVIII, hoc intelligere Scripturam, Eccli. XVIII, 1: Qui vivit in æternum, creavit omnia 1: Qui vivit in æternum, creavit omnia simul. Quod etiam videtur dicere Grego- simul. Quod etiam videtur dicere Grego- rius sic dicens in Glossa super idem in rius sic dicens in Glossa super idem in Ecclesiastico: «Cum factum coelum et Ecclesiastico: «Cum factum coelum et

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XII, Art. 1. Tom. XXVII novæ tentiarum, Dist. XII, Art. 1. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. Cf. etiam Iam Part. Summe editionis nostræ. Cf. etiam Iam Part. Summe

textus aliquid dicere. textus aliquid dicere.

2. Adhuc, Si facta sunt simul ea quæ 2. Adhuc, Si facta sunt simul ea quæ prima et secunda et sic deinceps diebus prima et secunda et sic deinceps diebus facta sunt, cum non sint simul facta lo- facta sunt, cum non sint simul facta lo- co, oportet quod simul facta sint tempo- co, oportet quod simul facta sint tempo- re: ergo necesse est, quod prima dies re: ergo necesse est, quod prima dies fuerit cum secunda, et secunda fuerit fuerit cum secunda, et secunda fuerit cum tertia, et sic deinceps: quod est cum tertia, et sic deinceps: quod est inconveniens, quia cum tempus suc- inconveniens, quia cum tempus suc-

de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 72, Art. 2, part. de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 72, Art. 2, part. 3. Tom. XXXIV. 3. Tom. XXXIV.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 49. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 49.

cessivum sit, nullam partem potest ha- cessivum sit, nullam partem potest ha- bere cum alia, sed unam habet prius, et bere cum alia, sed unam habet prius, et alteram posterius: propter quod dicit alteram posterius: propter quod dicit Aristoteles in IV Physicorum, quod Aristoteles in IV Physicorum, quod « tempus est numerus motus secundum « tempus est numerus motus secundum prius et posterius. » prius et posterius. »

3. Adhuc, Distinctio in Genesi distin- 3. Adhuc, Distinctio in Genesi distin- guit mane et vesperam et successionem guit mane et vesperam et successionem diei ad diem, quæ non possunt intelligi diei ad diem, quæ non possunt intelligi esse simul. esse simul.

Quæritur ergo, Quid secundum Au- Quæritur ergo, Quid secundum Au- gustinum dicatur mane, quid vespera, gustinum dicatur mane, quid vespera, et quid dies, et quare nulla mentio fit de et quid dies, et quare nulla mentio fit de nocte, et qualiter Augustini opinio redu- nocte, et qualiter Augustini opinio redu- citur ad opinionem aliorum Sanctorum, citur ad opinionem aliorum Sanctorum, cum inter eos videatur esse contrarietas? cum inter eos videatur esse contrarietas?

SOLUTIO. Dicendum, quod non est con- SOLUTIO. Dicendum, quod non est con- trarietas Augustini et aliorum sancto- trarietas Augustini et aliorum sancto- rum, nec Augustini ad textum Genesis. rum, nec Augustini ad textum Genesis. Augustinus enim distinguit opera sex Augustinus enim distinguit opera sex dierum secundum sex illustrationes lucis dierum secundum sex illustrationes lucis spiritualis. Alii autem sancti distinguunt spiritualis. Alii autem sancti distinguunt ea secundum sex illustrationes lucis cor- ea secundum sex illustrationes lucis cor- poralis. Quia licet Deus simul fecerit poralis. Quia licet Deus simul fecerit cuncta et in eodem momento, ut in præ- cuncta et in eodem momento, ut in præ- habitis dictum est in tractatu de Angelo- habitis dictum est in tractatu de Angelo- rum naturalibus, quæstione de visione rum naturalibus, quæstione de visione matutina et vespertina: tamen quod matutina et vespertina: tamen quod simul per verbum Deus facere potuit, in simul per verbum Deus facere potuit, in intellectu Angeli simul illustrari non intellectu Angeli simul illustrari non potuit, nec simul in esse rerum secun- potuit, nec simul in esse rerum secun- dum genera et species et secundum dum genera et species et secundum differentiam causæ et causati reve- differentiam causæ et causati reve- lari in intellectu angelico potuit simul: lari in intellectu angelico potuit simul: quia, sicut dicit Aristoteles in Topicis 2, quia, sicut dicit Aristoteles in Topicis 2, « scire quidem plura possumus, intelli- « scire quidem plura possumus, intelli- gere vero secundum actum tantum gere vero secundum actum tantum unum » propter quod per lucem Verbi unum » propter quod per lucem Verbi in mente angelica de creatura fienda, in mente angelica de creatura fienda, apud Augustinum, vocatur mane: cogni- apud Augustinum, vocatur mane: cogni- tio perfecta rei factæ vocatur dies: relatio tio perfecta rei factæ vocatur dies: relatio ejusdem rei factæ ad laudem creatoris, ejusdem rei factæ ad laudem creatoris, et acceptio alterius cognitionis rei fiendæ et acceptio alterius cognitionis rei fiendæ in verbo vocatur vespera, sicut in præha- in verbo vocatur vespera, sicut in præha- bitis de cognitione matutina et vesperti- bitis de cognitione matutina et vesperti-

1 Cf. Supra, Quæst. 14, Membr. 3, Art. 2, 1 Cf. Supra, Quæst. 14, Membr. 3, Art. 2, part 2. part 2.

531 531

na satis sufficienter ostensum est. Et hoc na satis sufficienter ostensum est. Et hoc dicit Augustinus præcipue propter hoc dicit Augustinus præcipue propter hoc quod dicitur, Genes. 11, 4 et 5, ubi poni- quod dicitur, Genes. 11, 4 et 5, ubi poni- tur epilogus creationis et dicitur sic: Istæ tur epilogus creationis et dicitur sic: Istæ sunt generationes cœli et terræ, quando sunt generationes cœli et terræ, quando creata sunt, in die quo fecit Dominus creata sunt, in die quo fecit Dominus Deus cælum et terram, et omne virgul- Deus cælum et terram, et omne virgul- tum agri: ubi habet translatio Septua- tum agri: ubi habet translatio Septua- ginta: « Cum factus est dies, fecit Deus ginta: « Cum factus est dies, fecit Deus coelum et terram, et omne virgultum coelum et terram, et omne virgultum agri, antequam oriretur in terra, om- agri, antequam oriretur in terra, om- nemque herbam regionis priusquam nemque herbam regionis priusquam germinaret. » Ex hoc enim arguit Au- germinaret. » Ex hoc enim arguit Au- gustinus, quod simul cum die factum est gustinus, quod simul cum die factum est opus creationis cœli et terræ, et opus opus creationis cœli et terræ, et opus distinctionis virgulti et herbarum, quod distinctionis virgulti et herbarum, quod tamen dicitur factum esse tertia die: et tamen dicitur factum esse tertia die: et hæc simul esse non possunt, secundum hæc simul esse non possunt, secundum quod dies dicitur esse illustratio luminis quod dies dicitur esse illustratio luminis corporalis: oportet ergo, quod alia dies corporalis: oportet ergo, quod alia dies quæratur quæ tunc facta est cum cœlo et quæratur quæ tunc facta est cum cœlo et terra. Et dicit hanc esse cognitionem terra. Et dicit hanc esse cognitionem angelicam conversam ad Verbum, quæ angelicam conversam ad Verbum, quæ tunc facta est lux et dies, quando conver- tunc facta est lux et dies, quando conver- sa est ad Verbum : quæ dies numeratur sa est ad Verbum : quæ dies numeratur per illustrationes factas in intelligentia per illustrationes factas in intelligentia angelica secundum genera et species angelica secundum genera et species creatorum, et distinguitur secundum re- creatorum, et distinguitur secundum re- lationem de creatura fienda vel facta, lationem de creatura fienda vel facta, vel relatione ad laudem creatoris, sicut vel relatione ad laudem creatoris, sicut dictum est. Et contra hoc nihil dicunt alii dictum est. Et contra hoc nihil dicunt alii sancti, nec textus Genesis, sed æqui- sancti, nec textus Genesis, sed æqui- voce accipitur apud eos dies: quia Au- voce accipitur apud eos dies: quia Au- gustinus accipit de illustratione intelli- gustinus accipit de illustratione intelli- gentiæ angelicæ sex modis factæ in uno gentiæ angelicæ sex modis factæ in uno et eodem die. et eodem die.

Alii vero sancti loquuntur de sex illu- Alii vero sancti loquuntur de sex illu- strationibus lucis corporeæ: quæ facta strationibus lucis corporeæ: quæ facta est super sex differentias rerum creata- est super sex differentias rerum creata- rum in distinctione et ornatu, eo quod rum in distinctione et ornatu, eo quod opus creationis, ut in præhabitis osten- opus creationis, ut in præhabitis osten- sum est, fuit ante omnem diem. Nec fit sum est, fuit ante omnem diem. Nec fit mentio secundum Augustinum de inter- mentio secundum Augustinum de inter- positione noctis: quia in omnibus istis positione noctis: quia in omnibus istis illustrationibus semper fuit conversio illustrationibus semper fuit conversio lucis angelicæ ad lucem æternam quæ lucis angelicæ ad lucem æternam quæ

2 ARISTOTELES, Lib. II Topicorum, cap. 4, in 2 ARISTOTELES, Lib. II Topicorum, cap. 4, in declaratione 33 loci (Nota edit Lugd.) declaratione 33 loci (Nota edit Lugd.)

Al 1. Al 1.

532 532

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Deus est nec umquam conversio fuit ad Deus est nec umquam conversio fuit ad creaturam ut inhæreret ei tamquam fini : creaturam ut inhæreret ei tamquam fini : quæ perversitas inducit tenebras spiritua- quæ perversitas inducit tenebras spiritua- les, quæ dicitur nox: et inducitur illud les, quæ dicitur nox: et inducitur illud Apostoli, ad Ephes. v, 8: Eratis ali- Apostoli, ad Ephes. v, 8: Eratis ali- quando tenebræ, nunc autem lux in Do- quando tenebræ, nunc autem lux in Do- mino. Ut filii lucis ambulate. Propter mino. Ut filii lucis ambulate. Propter quod dicit, quod lux principalius dicitur quod dicit, quod lux principalius dicitur de luce spirituali, quam de luce corpo- de luce spirituali, quam de luce corpo- rali eo quod lux corporalis a luce spi- rali eo quod lux corporalis a luce spi- rituali procedit ut causatum a causa. rituali procedit ut causatum a causa.

terra per distinctionem producta sunt, terra per distinctionem producta sunt, et per ornatum in materia: et postea di- et per ornatum in materia: et postea di- stincta sunt per formam et locum. Augu- stincta sunt per formam et locum. Augu- stinus autem intendit, quod simul facta stinus autem intendit, quod simul facta sunt in materia et forma, et distincta et sunt in materia et forma, et distincta et ornata per distinctas et diversas illustra- ornata per distinctas et diversas illustra- tiones ad diversas formas et diversa loca tiones ad diversas formas et diversa loca per distinctionem et ornatum: et sic Au- per distinctionem et ornatum: et sic Au- gustinus in nullo derogat textui Genesis, gustinus in nullo derogat textui Genesis, sed exponit, ut quod intus erat, per ex- sed exponit, ut quod intus erat, per ex- positionem extra appareat et intelligatur. positionem extra appareat et intelligatur. Ad aliud dicendum, quod hoc optime Ad 2. Ad aliud dicendum, quod hoc optime Ad 2. sequeretur, si Augustinus diem diceret sequeretur, si Augustinus diem diceret partem temporis, quo lux sive luminare partem temporis, quo lux sive luminare prius est in superiori hemisphærio illu- prius est in superiori hemisphærio illu- strando res creatas: et hoc non dicit Au- strando res creatas: et hoc non dicit Au- gustinus diem, sed potius illustrationem gustinus diem, sed potius illustrationem luminis angelici super creaturam fien- luminis angelici super creaturam fien- dam, factam, et ad laudem creatoris re- dam, factam, et ad laudem creatoris re- latam et hoc secundum creaturas diver- latam et hoc secundum creaturas diver- sas in uno momento esse potuit. Unde sas in uno momento esse potuit. Unde Et sic nulla contrarietas est inter Au- sophisma æquivocationis est in argu- Et sic nulla contrarietas est inter Au- sophisma æquivocationis est in argu- gustinum et alios sanctos. gustinum et alios sanctos.

Alii autem sancti dicunt, quod simul Alii autem sancti dicunt, quod simul in materia facta sunt omnia: quod non in materia facta sunt omnia: quod non est contrarium Augustino: et secundum est contrarium Augustino: et secundum hoc interpositio noctis est spatium, scili- hoc interpositio noctis est spatium, scili- cet quod lux illuminans corporaliter cet quod lux illuminans corporaliter transit per actum circuli, qui est inter transit per actum circuli, qui est inter occasum et ortum ejusdem lucis: quia occasum et ortum ejusdem lucis: quia tunc luci isti opponitur terræ opacitas, tunc luci isti opponitur terræ opacitas, quæ umbram facit in superiori hemi- quæ umbram facit in superiori hemi- sphærio, quæ umbra nox vocatur. sphærio, quæ umbra nox vocatur.

AD OBJECTUM contra, dicendum quod AD OBJECTUM contra, dicendum quod per dictum Gregorii intelligitur, quod per dictum Gregorii intelligitur, quod omnia simul facta sunt quæ de cœlo et omnia simul facta sunt quæ de cœlo et