IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 43. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 43.

507 507

TRACTATUS XI. TRACTATUS XI.

DE CREATIONE ALIARUM RERUM, ET PRÆCIPUE DE CREATIONE ALIARUM RERUM, ET PRÆCIPUE OPERUM SEX DIERUM OPERUM SEX DIERUM

DISTINCTIONE, ET REQUIE SEPTIMI DIEI. DISTINCTIONE, ET REQUIE SEPTIMI DIEI.

Post tractatum de Angelis; jam tractata sunt quæ dicuntur in decima Post tractatum de Angelis; jam tractata sunt quæ dicuntur in decima distinctione et undecima, ubi tractatum est de missione et custodia Ange- distinctione et undecima, ubi tractatum est de missione et custodia Ange- lorum transeundum est ad ea quæ dicuntur in distinctione XII, ubi Magi- lorum transeundum est ad ea quæ dicuntur in distinctione XII, ubi Magi- ster dicit, quod nunc superest de aliarum quoque rerum creatione, et præ- ster dicit, quod nunc superest de aliarum quoque rerum creatione, et præ- cipue de operum sex dierum distinctione nonnulla in medium proferre. Et cipue de operum sex dierum distinctione nonnulla in medium proferre. Et mox dicit : « Cum Deus in sapientia sua angelicos condidit spiritus, alia mox dicit : « Cum Deus in sapientia sua angelicos condidit spiritus, alia etiam creavit, sicut ostendit supra memorata Scriptura, Genes. 1, 1, quæ etiam creavit, sicut ostendit supra memorata Scriptura, Genes. 1, 1, quæ dicit: In principio creavit Deus cœlum, id est, Angelos: et terram, id est, dicit: In principio creavit Deus cœlum, id est, Angelos: et terram, id est, materiam quatuor elementorum adhuc confusam et informem, quæ a materiam quatuor elementorum adhuc confusam et informem, quæ a Græcis dicta est chaos: et hæc fuit ante omnem diem. Græcis dicta est chaos: et hæc fuit ante omnem diem.

Ratione cujus quæruntur hic quatuor. Ratione cujus quæruntur hic quatuor.

Primo, Quare nomine cœli et terræ intelligitur spiritualis et corporalis Primo, Quare nomine cœli et terræ intelligitur spiritualis et corporalis

creatura? creatura?

Secundo, An conveniebat corporalem creaturam primo in materia con- Secundo, An conveniebat corporalem creaturam primo in materia con- fusa et informi fieri? an per speciem et locum distinctam ? fusa et informi fieri? an per speciem et locum distinctam ?

Tertio, Quomodo hoc opus fuerit ante omnem diem ? Tertio, Quomodo hoc opus fuerit ante omnem diem ?

Quarto, Ratione ejus quod in fine ejusdem capituli dicit : « Quæ non Quarto, Ratione ejus quod in fine ejusdem capituli dicit : « Quæ non simul, ut quibusdam sanctorum patrum placuit, sed per intervalla tempo- simul, ut quibusdam sanctorum patrum placuit, sed per intervalla tempo- rum ac sex volumina dierum, ut aliis visum est, formavit. » Ratione enim rum ac sex volumina dierum, ut aliis visum est, formavit. » Ratione enim hujus quæritur, Utrum simul vel per successiones temporum omnia creata hujus quæritur, Utrum simul vel per successiones temporum omnia creata

sint ? sint ?

508 508

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUÆSTIO XLIII. QUÆSTIO XLIII.

Quare nomine cœli et terræ intelligitur spiritualis et corporalis Quare nomine cœli et terræ intelligitur spiritualis et corporalis creatura ? creatura ?

Ad primum proceditur sic : Ad primum proceditur sic :

1. Cœlum corporale est: ergo per 1. Cœlum corporale est: ergo per convenientiam non potest intelligi spiri- convenientiam non potest intelligi spiri- tualis creatura. Mala est ergo expositio tualis creatura. Mala est ergo expositio cum dicitur: In principio creavit Deus cum dicitur: In principio creavit Deus cœlum, id est, Angelos. cœlum, id est, Angelos.

2. Adhuc, Boetius in libro de Duabus 2. Adhuc, Boetius in libro de Duabus naturis in una persona Christi dicit, naturis in una persona Christi dicit, quod natura spiritualis et intellectualis quod natura spiritualis et intellectualis non est ex aliqua materia: cœlum cum non est ex aliqua materia: cœlum cum sit corpus, ex materia est : ergo inconve- sit corpus, ex materia est : ergo inconve-

pondere montes, et colles in statera ? Et pondere montes, et colles in statera ? Et quæritur ratio dicti istius. quæritur ratio dicti istius.

SOLUTIO. Dicendum est, sicut dicit Ari- Solutio SOLUTIO. Dicendum est, sicut dicit Ari- Solutio stoteles in I de Calo et Mundo, quod stoteles in I de Calo et Mundo, quod omnes antiqui convenerunt in hoc, quod omnes antiqui convenerunt in hoc, quod locus Dei et intellectualium et incorpo- locus Dei et intellectualium et incorpo- ralium substantiarum, quas intelligen- ralium substantiarum, quas intelligen- tias vocaverunt antiqui Angelos, esse tias vocaverunt antiqui Angelos, esse coelum et ideo per metonymiam in coelum et ideo per metonymiam in creatione cœli intelligitur creatio An- creatione cœli intelligitur creatio An-

nienter angelica natura informis intelli- gelorum. In empyreo enim quod maxi- nienter angelica natura informis intelli- gelorum. In empyreo enim quod maxi- gitur per coelum. gitur per coelum.

3. Adhuc, Aer, aqua, et ignis nobilio- 3. Adhuc, Aer, aqua, et ignis nobilio- ra elementa sunt quam terra: materia ra elementa sunt quam terra: materia ergo corporalium creaturarum conve- ergo corporalium creaturarum conve- nientius intelligitur per ignem, aquam, nientius intelligitur per ignem, aquam, et aerem, quam per terram : et sic per et aerem, quam per terram : et sic per terram non deberet intelligi materia terram non deberet intelligi materia corporalium creaturarum. corporalium creaturarum.

4. Adhuc, Cum utrumque sit et sen- 4. Adhuc, Cum utrumque sit et sen- sibile et intelligibile, scilicet. et cœlum sibile et intelligibile, scilicet. et cœlum et terra quare in Psalmo cxxxv, 5, et terra quare in Psalmo cxxxv, 5, dicitur Qui fecit cœlos in intellectu ? dicitur Qui fecit cœlos in intellectu ? De terra vero dicitur, ibidem, *. 6, quod De terra vero dicitur, ibidem, *. 6, quod firmavit eam super aquas? firmavit eam super aquas?

5. Adhuc, Isa. XLVIII, 13, dicit sic: 5. Adhuc, Isa. XLVIII, 13, dicit sic: Manus mea fundavit terram, et dextera Manus mea fundavit terram, et dextera mea mensa est cælos. Quare dicit sine mea mensa est cælos. Quare dicit sine distinctione, Manus mea fundavit ter- distinctione, Manus mea fundavit ter- ram et cum distinctione, Dextera mea ram et cum distinctione, Dextera mea mensa est cælos? mensa est cælos?

6. Adhuc, Isaiæ, XL, 12 et 13, dicitur: 6. Adhuc, Isaiæ, XL, 12 et 13, dicitur: Quis mensus est pugillo aquas, et cælos Quis mensus est pugillo aquas, et cælos palmo ponderavit? Quis appendit tribus palmo ponderavit? Quis appendit tribus digitis molem terræ, et libravit in digitis molem terræ, et libravit in

me coelum, et dignius cœlum vocatur, me coelum, et dignius cœlum vocatur, creati sunt tamquam in loco sibi magis creati sunt tamquam in loco sibi magis congruo inter omnes creaturas. congruo inter omnes creaturas.

Est hujus etiam alia ratio: quia lu- Est hujus etiam alia ratio: quia lu- men inter omnes formas corporales ma- men inter omnes formas corporales ma- gis convenit cum substantia spirituali et gis convenit cum substantia spirituali et intellectuali. Propter quod etiam Au- intellectuali. Propter quod etiam Au- gustinus dicit, quod perfectiori ratione gustinus dicit, quod perfectiori ratione lucis et propria nomen lucis prædicatur lucis et propria nomen lucis prædicatur de spirituali lumine, quam de corporali. de spirituali lumine, quam de corporali. Et ratione hujus convenientiæ etiam Et ratione hujus convenientiæ etiam per coelum, quando ex natura propria per coelum, quando ex natura propria luminosum est, intelligitur spiritualis luminosum est, intelligitur spiritualis creatura, quæ veri luminis capax est. creatura, quæ veri luminis capax est. Alia enim corpora, sicut ignis, aer, aqua Alia enim corpora, sicut ignis, aer, aqua (sicut dicit Aristoteles in II de Anima) (sicut dicit Aristoteles in II de Anima) ex se non lucent, nec capacia sunt lucis, ex se non lucent, nec capacia sunt lucis, sed ex convenientia cum perpetuo supe- sed ex convenientia cum perpetuo supe- rius corpore. rius corpore.

ET PER hoc patet solutio ad primum : ET PER hoc patet solutio ad primum : quia licet cœlum corporeum sit, tamen quia licet cœlum corporeum sit, tamen propter duas rationes dictas angelica propter duas rationes dictas angelica natura convenienter intelligitur per cœ- natura convenienter intelligitur per cœ- lum. lum.

Ad 1 Ad 1

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 43. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 43.

AD DICTUM Boetii dicendum, quod licet AD DICTUM Boetii dicendum, quod licet cœlum sit corpus materiatum et non in- cœlum sit corpus materiatum et non in- tellectualis natura, tamen intellectualis tellectualis natura, tamen intellectualis natura intelligitur per coelum, non sicut natura intelligitur per coelum, non sicut materiatum in materia, quia materia materiatum in materia, quia materia numquam est principium cognoscendi numquam est principium cognoscendi aliquid nisi in potentia: sed per meto- aliquid nisi in potentia: sed per meto- nymiam, ut dictum est, quia proprius nymiam, ut dictum est, quia proprius locus inter locos corporeos substantia- locus inter locos corporeos substantia- rum intellectualium est coelum et pri- rum intellectualium est coelum et pri-

ma forma quæ super creata primo re- ma forma quæ super creata primo re- splenduit, ut dicit Dionysius, est lumen splenduit, ut dicit Dionysius, est lumen intellectuale, cujus propria imago et si- intellectuale, cujus propria imago et si- militudo est lumen corporale. militudo est lumen corporale.

AD ALIUD dicendum, quod informis for- AD ALIUD dicendum, quod informis for- mabilitas convenientissime intelligitur mabilitas convenientissime intelligitur per terram. Terra enim recipit et tenet per terram. Terra enim recipit et tenet formas et figuras : eo quod simplicis est formas et figuras : eo quod simplicis est soliditatis et gravitatis et quietis. Et hoc soliditatis et gravitatis et quietis. Et hoc non habet ignis, nec habet aer, nec aqua. non habet ignis, nec habet aer, nec aqua. Ignis enim motu calidi dissipat formas : Ignis enim motu calidi dissipat formas : eo quod motum habet movendi a cen- eo quod motum habet movendi a cen- tro ad circumferentiam. Aer autem tro ad circumferentiam. Aer autem ratione humidi spiritualis quod ha- ratione humidi spiritualis quod ha- bet, non tenet eas, nec recipit eas bet, non tenet eas, nec recipit eas secundum esse naturale, sed secundum secundum esse naturale, sed secundum esse spirituale sicut medium in sensu. esse spirituale sicut medium in sensu. Aqua vero recipit aliquid facile, sed non Aqua vero recipit aliquid facile, sed non tenet. Unde hæc duo elementa nec sim- tenet. Unde hæc duo elementa nec sim- pliciter levia, nec simpliciter gratia sunt: pliciter levia, nec simpliciter gratia sunt: sed sunt levia in alio, et gravia in alio, sed sunt levia in alio, et gravia in alio, ut dicit Philosophus in IV de Cœlo et ut dicit Philosophus in IV de Cœlo et Mundo. Et ideo facile decidunt a formis Mundo. Et ideo facile decidunt a formis receptis. receptis.

AD ALIUD dicendum, quod licet utrum- AD ALIUD dicendum, quod licet utrum- que sit intelligibile et sensibile apud que sit intelligibile et sensibile apud utentes sensu, utentes sensu, tamen cœlum in intelle- tamen cœlum in intelle- ctu fieri dicitur, hoc est, in lumine in- ctu fieri dicitur, hoc est, in lumine in- tellectus quia ipsum de natura sui lu- tellectus quia ipsum de natura sui lu- minosum est, et sic est imago et simili- minosum est, et sic est imago et simili- tudo luminis intellectualis, quod non tudo luminis intellectualis, quod non habet terra. Terra vero dicitur fundari habet terra. Terra vero dicitur fundari super aquas, non in quantum est terra, super aquas, non in quantum est terra, sive unum de quatuor elementis: quia sive unum de quatuor elementis: quia sic ex ea nihil fit, ut dicit Avicenna, sic ex ea nihil fit, ut dicit Avicenna, et ponitur in fine Meteororum, ubi dicit et ponitur in fine Meteororum, ubi dicit sic « Terra pura lapis non fit: quia sic « Terra pura lapis non fit: quia continuationem non facit, sed comminu- continuationem non facit, sed comminu- tionem. » Dicit ergo fundari super aquas, tionem. » Dicit ergo fundari super aquas,

509 509

in quantum est materia formabilis in in quantum est materia formabilis in species corporeas: quia ex aquis recipit species corporeas: quia ex aquis recipit et continuationem et formabilitatem. et continuationem et formabilitatem.

AD ALIUD dicendum, quod manus Do- AD ALIUD dicendum, quod manus Do- mini dicitur potestas operandi, quæ dici- mini dicitur potestas operandi, quæ dici- tur terram fundasse, eo quod immobilis tur terram fundasse, eo quod immobilis est in centro ad quam, sicut Alpetragius est in centro ad quam, sicut Alpetragius dicit in Astrologia sua, sumitur virtus dicit in Astrologia sua, sumitur virtus primi motoris: et ideo immobilis est et primi motoris: et ideo immobilis est et quiescit et est fundamentum aliorum quiescit et est fundamentum aliorum elementorum, eo quod fundamentum elementorum, eo quod fundamentum non movetur, sed sustentat et terminat non movetur, sed sustentat et terminat alia superædificata. Et ideo dicit: Manus alia superædificata. Et ideo dicit: Manus mea fundavit terram: quia potestas mea fundavit terram: quia potestas operationis divinæ hoc contulit terræ. operationis divinæ hoc contulit terræ. Dextera autem dicitur mensurasse cœ- Dextera autem dicitur mensurasse cœ- los quia materia coli sola determina- los quia materia coli sola determina- tur quantitate, et non contrarietate: tur quantitate, et non contrarietate: primum autem mensuræ subjacens in primum autem mensuræ subjacens in corporalibus, quantitas est: et hoc dici- corporalibus, quantitas est: et hoc dici- tur fieri per dexteram, quia sicut dicit tur fieri per dexteram, quia sicut dicit Philosophus in II de Coelo et Mundo, Philosophus in II de Coelo et Mundo, dextera est unde motus: sinistra autem dextera est unde motus: sinistra autem

per quam fit regyratio. Et quia vis mo- per quam fit regyratio. Et quia vis mo- tiva et motus in omnibus sunt a motu tiva et motus in omnibus sunt a motu coeli, sicut dicit Philosophus in VIII coeli, sicut dicit Philosophus in VIII Physicorum, quod est tamquam vita Physicorum, quod est tamquam vita quædam existentibus omnibus: ideo di- quædam existentibus omnibus: ideo di- ctum est hoc per dexteram coeli factum, ctum est hoc per dexteram coeli factum, quia virtus motoris primi, qui est Deus, quia virtus motoris primi, qui est Deus, virtutem motivam causat in coelo, et virtutem motivam causat in coelo, et per cœlum in omnibus aliis mobilibus. per cœlum in omnibus aliis mobilibus. Quidam tamen Sancti metaphorice lo- Quidam tamen Sancti metaphorice lo- quentes, dicunt, quod dextera potior est quentes, dicunt, quod dextera potior est pars in animali, et quod per dexteram pars in animali, et quod per dexteram intelliguntur potiora bona, quæ sunt in intelliguntur potiora bona, quæ sunt in cœlo: et propter hoc dicuntur mensura- cœlo: et propter hoc dicuntur mensura- ri dextera. ri dextera.

AD ULTIMUM dicendum, quod sicut di- AD ULTIMUM dicendum, quod sicut di- cit Aristoteles in XII Animalium, ma- cit Aristoteles in XII Animalium, ma- nus est organum intellectus practici nus est organum intellectus practici sive operativi: et divisa est manus in. sive operativi: et divisa est manus in. digitos, ad subtilitatem et operis expres- digitos, ad subtilitatem et operis expres- sionem. Unde tres digiti quibus appendi- sionem. Unde tres digiti quibus appendi- tur moles terræ, tres sunt expressiones tur moles terræ, tres sunt expressiones operis Dei in ipsa. Et hæ sunt gravitas, operis Dei in ipsa. Et hæ sunt gravitas, qua stat in centro ut fundamentum, te- qua stat in centro ut fundamentum, te- nens omnes impressiones quæ fiunt in nens omnes impressiones quæ fiunt in ipsa a superioribus. Secunda est frigi- ipsa a superioribus. Secunda est frigi-

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

510 510

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ditas, qua disponitur ad generationem ditas, qua disponitur ad generationem et corruptionem generabilium et corru- et corruptionem generabilium et corru- ptibilium. Tertia est siccitas, qua dispo- ptibilium. Tertia est siccitas, qua dispo- nitur ad tensionem formarum et figura- nitur ad tensionem formarum et figura- rum : ex qua causatur densitas et opaci- rum : ex qua causatur densitas et opaci- tas, ad quam cum fit reflexio lumina- tas, ad quam cum fit reflexio lumina- rium superiorum, divaricatio fit lumi- rium superiorum, divaricatio fit lumi- nis et diffusio caloris, qua terrænascentia nis et diffusio caloris, qua terrænascentia quasi concepto quodam spiritu vitæ vi- quasi concepto quodam spiritu vitæ vi- vificantur et moventur ad generatio- vificantur et moventur ad generatio-

nem. nem.

Quidam tamen sacri expositores con- Quidam tamen sacri expositores con- siderantes ista ex parte Dei creantis, et siderantes ista ex parte Dei creantis, et non ex parte terræ creatæ, dicunt tres non ex parte terræ creatæ, dicunt tres digitos esse potentiam Patris, sapien- digitos esse potentiam Patris, sapien- tiam Filii, et bonitatem Spiritus sancti, tiam Filii, et bonitatem Spiritus sancti, quibus appensa est in centro moles ter- quibus appensa est in centro moles ter- ræ. Et dicitur appensa, quia undique ræ. Et dicitur appensa, quia undique æqualiter distat a circumferentia cœli et æqualiter distat a circumferentia cœli et aliorum elementorum. Coeli autem di- aliorum elementorum. Coeli autem di- cuntur ponderari palmo palmus enim cuntur ponderari palmo palmus enim secundum Geometros est quantitas cir- secundum Geometros est quantitas cir- culi, quem describit extremitas digito- culi, quem describit extremitas digito- rum clausa super pollicem, ut sit id rum clausa super pollicem, ut sit id quod tenetur manu, quasi in circulo quod tenetur manu, quasi in circulo contineatur. Et per hanc metaphoram contineatur. Et per hanc metaphoram cœli circumferentia exterior dicitur pon- cœli circumferentia exterior dicitur pon- derari palmo : quia intra ipsam contine- derari palmo : quia intra ipsam contine- tur omnis creatura. Dicit enim Dama- tur omnis creatura. Dicit enim Dama- scenus, quod « cœlum est continentia scenus, quod « cœlum est continentia visibilium et invisibilium creaturarum. » visibilium et invisibilium creaturarum. » Sic enim universitas creaturarum manu Sic enim universitas creaturarum manu

potentiæ divinæ continetur ne diffluat et potentiæ divinæ continetur ne diffluat et dissolvatur in non esse. dissolvatur in non esse.

Plato autem in Timæo aliam rationem Plato autem in Timæo aliam rationem dicit, quare in principio mundi sensibilis dicit, quare in principio mundi sensibilis complevit Deus creationem mundi per complevit Deus creationem mundi per cœlum et terram. Dicit enim, quod per cœlum et terram. Dicit enim, quod per cœlum significatur ignis, eo quod hoc cœlum significatur ignis, eo quod hoc dativum luminis est ex sui natura. dativum luminis est ex sui natura. Nullus autem sensuum inter eos qui sen- Nullus autem sensuum inter eos qui sen- tiunt per medium extrinsecum, ita cer- tiunt per medium extrinsecum, ita cer- tificat sicut visus, qui certificat per tificat sicut visus, qui certificat per lumen. Inter sensus autem qui non sen- lumen. Inter sensus autem qui non sen- tiunt per medium distans, nullus ita tiunt per medium distans, nullus ita certificat sicut tactus. Tangibilitatem au- certificat sicut tactus. Tangibilitatem au- tem facit terra. Et ideo Creator tamquam tem facit terra. Et ideo Creator tamquam ex duobus solidis et firmis incepit mundi ex duobus solidis et firmis incepit mundi creationem ponens corpus luminosum creationem ponens corpus luminosum et luminis dativum in summo, et corpus et luminis dativum in summo, et corpus opacum tangibile in imo, et media com- opacum tangibile in imo, et media com- plens aere et aqua, ut perfectum sit plens aere et aqua, ut perfectum sit mundi corpus. Aqua enim plus se habet mundi corpus. Aqua enim plus se habet ad terram, et aer plus ad cœlum igneum : ad terram, et aer plus ad cœlum igneum : sicut in mathematicis quælibet duo so- sicut in mathematicis quælibet duo so- lida per media conjunguntur, ut patet. lida per media conjunguntur, ut patet. Si enim accipiam ter tria, sunt novem : Si enim accipiam ter tria, sunt novem : et accipiam ter tria ter, sunt viginti et accipiam ter tria ter, sunt viginti septem. Et sunt duo solidi numeri con- septem. Et sunt duo solidi numeri con- juncti duobus mediis duodecim et decem juncti duobus mediis duodecim et decem et octo et duodecim se habet ad novem et octo et duodecim se habet ad novem in sexquitertia proportione, et in eadem in sexquitertia proportione, et in eadem proportione se habet viginti septem ad proportione se habet viginti septem ad decem et octo. decem et octo.

QUESTIO XLIV. QUESTIO XLIV.

An conveniebat corporalem creaturam primo in materia confusa An conveniebat corporalem creaturam primo in materia confusa et informi fieri, an per speciem et locum distinctam ? et informi fieri, an per speciem et locum distinctam ?

SECUNDO quæritur, An conveniebat SECUNDO quæritur, An conveniebat corporalem creaturam primo in materia corporalem creaturam primo in materia

confusa et informi fieri, an per speciem confusa et informi fieri, an per speciem et locum distinctam ? et locum distinctam ?

ed contra. ed contra.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 44. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 44.

Et videtur, quod non conveniebat fieri Et videtur, quod non conveniebat fieri in materia confusa. Et ad hoc quidam in materia confusa. Et ad hoc quidam objiciunt sic: objiciunt sic:

1. A perfectissimo agente perfectissi- 1. A perfectissimo agente perfectissi- mum est opus Deus est perfectissimum mum est opus Deus est perfectissimum agens: et ejus propria actio est creatio : agens: et ejus propria actio est creatio : ergo per creationem a Deo non fit nisi ergo per creationem a Deo non fit nisi opus perfectissimum. Videtur ergo, quod opus perfectissimum. Videtur ergo, quod materia sive forma a Deo non fiat, nisi per materia sive forma a Deo non fiat, nisi per creationem. Non ergo corporalia primo creationem. Non ergo corporalia primo fiunt in materia confusa, et postea di- fiunt in materia confusa, et postea di- stinguuntur per formam: sed statim per stinguuntur per formam: sed statim per creationem fit compositum ex materia et creationem fit compositum ex materia et forma. forma.

2. Adhuc, Confusio repugnat ordini 2. Adhuc, Confusio repugnat ordini sapientiæ creatoris. Cum ergo creator sapientiæ creatoris. Cum ergo creator omnia facit in sapientia, ut dicitur in omnia facit in sapientia, ut dicitur in Psalmo C, 241, videtur quod non fe- Psalmo C, 241, videtur quod non fe- cerit in confusione, sed in distinctione cerit in confusione, sed in distinctione formarum. formarum.

3. Adhuc, Confusum est quod in se 3. Adhuc, Confusum est quod in se habet formas, sed non distinctas. Vide- habet formas, sed non distinctas. Vide- tur ergo, quod habeat sicut permixtas. tur ergo, quod habeat sicut permixtas. Contrariæ autem formæ elementorum in Contrariæ autem formæ elementorum in mixto agunt et patiuntur ad mixti disso- mixto agunt et patiuntur ad mixti disso- lutionem. Ergo materia prima omnium lutionem. Ergo materia prima omnium corporalium in se dissolubilis et corrup- corporalium in se dissolubilis et corrup- tibilis fuit ergo principium naturæ esse tibilis fuit ergo principium naturæ esse non potuit. Dicit enim Aristoteles in non potuit. Dicit enim Aristoteles in I Physicorum, quod principium essen- I Physicorum, quod principium essen- tiale naturæ incorruptibile est. tiale naturæ incorruptibile est.

4. Adhuc, In naturalibus et in his quæ 4. Adhuc, In naturalibus et in his quæ fiunt a proposito sive ab intellectu, num- fiunt a proposito sive ab intellectu, num- quam fit materia sine forma. Cum ergo quam fit materia sine forma. Cum ergo naturalia et quæ fiunt a proposito, exem- naturalia et quæ fiunt a proposito, exem- plata sint ab his quæ fiunt a sapientia plata sint ab his quæ fiunt a sapientia divina, videtur quod sapientia divina non divina, videtur quod sapientia divina non facit primo materiam, et postea distinguit facit primo materiam, et postea distinguit formam. formam.

eam per eam per

SED CONTRA hoc est, SED CONTRA hoc est,

1. Quod dicit Hieronymus, Gregorius, 1. Quod dicit Hieronymus, Gregorius, Beda, et Strabus, Ambrosius, et omnes Beda, et Strabus, Ambrosius, et omnes alii præter Augustinum. Et tamen ille alii præter Augustinum. Et tamen ille etiam in libro XII Confessionum dicit, etiam in libro XII Confessionum dicit, quod Deus primo fecit informitatem quod Deus primo fecit informitatem materiæ, quam postea distinxit per for- materiæ, quam postea distinxit per for-

mas. » mas. »

511 511

2. Adhuc, Ovidius in libro I Metamor- 2. Adhuc, Ovidius in libro I Metamor- phoseon : phoseon :

Ante mare, et terras, et quod tegit omnia Ante mare, et terras, et quod tegit omnia cœlum, cœlum,

Unus erat toto naturæ vultus in orbe, Unus erat toto naturæ vultus in orbe, Quem dixere chaos. Quem dixere chaos.

3. Adhuc, Boetius in libro III de Con- 3. Adhuc, Boetius in libro III de Con- solatione philosophiæ : solatione philosophiæ :

Quem non externæ populerunt fingere causæ Quem non externæ populerunt fingere causæ Materiæ fluitantis opus : verum insita summi Materiæ fluitantis opus : verum insita summi Forma boni livore carens, tu cuncta superno Forma boni livore carens, tu cuncta superno Ducis ab exemplo. Ducis ab exemplo.

Ergo materia omnium primo fluitabat Ergo materia omnium primo fluitabat confusa, et postea exemplo mundi arche- confusa, et postea exemplo mundi arche- typi distincta est per formas, sicut dicit typi distincta est per formas, sicut dicit Plato. Plato.

4. Adhuc, Per rationem quidam pro- 4. Adhuc, Per rationem quidam pro- bant idem. Dicunt enim, quod et anti- bant idem. Dicunt enim, quod et anti- qui Philosophi dixerunt, quod omnis ge- qui Philosophi dixerunt, quod omnis ge- neratio et factio alicujus ex aliquo, est neratio et factio alicujus ex aliquo, est ex convenienti: distinctio ergo quæ est ex convenienti: distinctio ergo quæ est opus divinum post creationem, erit ex opus divinum post creationem, erit ex convenienti: conveniens autem esse non convenienti: conveniens autem esse non potest, nisi sit ex materia in se formas potest, nisi sit ex materia in se formas distinctorum habente confusas et indi- distinctorum habente confusas et indi- stinctas ante opus ergo distinctionis stinctas ante opus ergo distinctionis fuit materia quæ dicta est chaos, cm- fuit materia quæ dicta est chaos, cm- nium formas habens indistincte. nium formas habens indistincte.

5. Adhuc, In libro de Intelligibilibus 5. Adhuc, In libro de Intelligibilibus dicitur, quod omnis forma quæ est a dicitur, quod omnis forma quæ est a primo motore sicut in actu et in exem- primo motore sicut in actu et in exem- plari, est in materia prima sicut in po- plari, est in materia prima sicut in po- tentia. Et ideo dicitur, quod prima causa tentia. Et ideo dicitur, quod prima causa quæ potest omnia facere, imaginem ha- quæ potest omnia facere, imaginem ha- bet materiam primam ex qua possunt bet materiam primam ex qua possunt omnia fieri. Cum ergo quilibet artifex omnia fieri. Cum ergo quilibet artifex formando opus suum, non operatur nisi formando opus suum, non operatur nisi in eo ex quo possunt omnia fieri quæ in eo ex quo possunt omnia fieri quæ sunt suæ artis, videtur quod etiam Deus sunt suæ artis, videtur quod etiam Deus opus distinctionis et ornatus non facit, opus distinctionis et ornatus non facit, nisi ex materia et in materia qua pos- nisi ex materia et in materia qua pos- sunt fieri omnia opera sua et recipere sunt fieri omnia opera sua et recipere omnes formas operum suorum: et hoc omnes formas operum suorum: et hoc non est nisi materia quæ dicta est chaos, non est nisi materia quæ dicta est chaos, habens confuse omnes formas: ergo ex habens confuse omnes formas: ergo ex

1 Psal. CII, 24: Omnia in sapientia fecisti. 1 Psal. CII, 24: Omnia in sapientia fecisti.

Quæst, Quæst,

512 512

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tali materia operatus est Deus opus di- tali materia operatus est Deus opus di- stinctionis et ornatus: et sic a principio stinctionis et ornatus: et sic a principio non fecit Deus omnia simul in formis non fecit Deus omnia simul in formis distincta, sed in materia quæ dicta est distincta, sed in materia quæ dicta est chaos. chaos.

JUXTA HOC quæritur, Utrum sicut per JUXTA HOC quæritur, Utrum sicut per terram intelligitur materia elementorum terram intelligitur materia elementorum et elementatorum confusa et indistincta, et elementatorum confusa et indistincta, ita per coelum intelligatur materia colo- ita per coelum intelligatur materia colo- rum coelestium confusa et indistincta? rum coelestium confusa et indistincta? Et videtur, quod sic: quia Et videtur, quod sic: quia

1. Sicut ignis primo informiter fuit in 1. Sicut ignis primo informiter fuit in materia, et postea per distinctionem for- materia, et postea per distinctionem for- mam et locum accepit, et similiter alia mam et locum accepit, et similiter alia elementa et elementata. elementa et elementata.

Similiter cum dicitur cælum, indi- Similiter cum dicitur cælum, indi- stincte proponitur, et postea per distin- stincte proponitur, et postea per distin- ctionem ad esse coeli distinguitur, cum ctionem ad esse coeli distinguitur, cum dicitur Fiat firmamentum in medio dicitur Fiat firmamentum in medio aquarum firmamentum enim dicit hoc aquarum firmamentum enim dicit hoc et speciale cœlum. et speciale cœlum.

1 1

2. Adhuc, Hoc videtur sentire Augu- 2. Adhuc, Hoc videtur sentire Augu- stinus in libro contra Manichæum sic stinus in libro contra Manichæum sic dicens: «Dicitur terra vacua et inanis 2 : dicens: «Dicitur terra vacua et inanis 2 : quia terra nunc habet ut fiant aliqua ex quia terra nunc habet ut fiant aliqua ex illa, quæ tunc non habuit: nunc enim illa, quæ tunc non habuit: nunc enim est quasi mater quæ est gravida multo- est quasi mater quæ est gravida multo- rum foetuum. » Cum ergo etiam cœlum rum foetuum. » Cum ergo etiam cœlum primo in se habuerit unde fierent cœli primo in se habuerit unde fierent cœli distincti et stellæ distinctæ, videtur quod distincti et stellæ distinctæ, videtur quod cœlum dicat informem materiam, respe- cœlum dicat informem materiam, respe- ctu coelestium, sicut materia dicit infor- ctu coelestium, sicut materia dicit infor- mem materiam respectu elementorum et mem materiam respectu elementorum et elementatorum. elementatorum.

3. Adhuc, Augustinus contra Mani- 3. Adhuc, Augustinus contra Mani- chæos «Primo materia facta est con- chæos «Primo materia facta est con- fusa et informis, unde omnia fierent quæ fusa et informis, unde omnia fierent quæ distincta atque formata sunt: quam distincta atque formata sunt: quam credo a Græcis chaos appellari: sic enim credo a Græcis chaos appellari: sic enim in alio loco, hoc est, in libro Sapientiæ, in alio loco, hoc est, in libro Sapientiæ, x1, 18 in laudibus Dei dicitur: Tu fecisti x1, 18 in laudibus Dei dicitur: Tu fecisti mundum de materia informi. Quod aliqui mundum de materia informi. Quod aliqui codices habent, de materia invisa 3. Et codices habent, de materia invisa 3. Et

1 Genes. 1, 6. 1 Genes. 1, 6.

2 Genes. 1, 2: Terra erat inanis et vacua. 2 Genes. 1, 2: Terra erat inanis et vacua. 3 Vulgata habet, Sapient. x1, 18: Non impos- 3 Vulgata habet, Sapient. x1, 18: Non impos- sibilis erat omnipotens manus tua, quæ creavit sibilis erat omnipotens manus tua, quæ creavit

ideo certissime creditur Deus omnia ex ideo certissime creditur Deus omnia ex nihilo fecisse: quia etiamsi omnia for- nihilo fecisse: quia etiamsi omnia for- mata de prima materia facta sunt, ipsa mata de prima materia facta sunt, ipsa tamen materia de omnino nihilo prius tamen materia de omnino nihilo prius facta est. facta est.

4. Adhuc, Augustinus, ibidem, « In 4. Adhuc, Augustinus, ibidem, « In formis illa materia (quam de nihilo fecit formis illa materia (quam de nihilo fecit Deus) appellata est primo coelum et terra: Deus) appellata est primo coelum et terra: non quia hoc jam erat, sed quia hoc pot- non quia hoc jam erat, sed quia hoc pot- erat esse. Postea legitur factum cœlum erat esse. Postea legitur factum cœlum ex ipsa quemadmodum si semen arbo- ex ipsa quemadmodum si semen arbo- ris considerantes, ibi dicamus esse radi- ris considerantes, ibi dicamus esse radi- ces et robur et ramos et fructus et folia, ces et robur et ramos et fructus et folia, non quia jam sint, sed quia inde futura non quia jam sint, sed quia inde futura sunt. Sic dictum est: In principio crea- sunt. Sic dictum est: In principio crea- vit Deus coelum et terram, quasi semen vit Deus coelum et terram, quasi semen coeli et terræ, cum in confuso adhuc coeli et terræ, cum in confuso adhuc esset cœli et terræ materia: sed quia cer- esset cœli et terræ materia: sed quia cer- tum erat inde futura esse coelum et ter- tum erat inde futura esse coelum et ter- ram, ideo et ipsa materia coelum et terra ram, ideo et ipsa materia coelum et terra appellata est. » appellata est. »

5. Sed si sic est, quod tam per cœlum 5. Sed si sic est, quod tam per cœlum quam per terram intelligitur materia con- quam per terram intelligitur materia con- fusa tunc habet locum quæstio, quare fusa tunc habet locum quæstio, quare de terra dicitur, quod erat inanis et va- de terra dicitur, quod erat inanis et va- cua 5, vel secundum Septuaginta, in- cua 5, vel secundum Septuaginta, in- structibilis et incomposita: de cœlo au- structibilis et incomposita: de cœlo au- tem nihil talium legitur? tem nihil talium legitur?

SOLUTIO. Dicendum, quod Sancti di- Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod Sancti di- Solutio. versificati sunt in solutione hujus quæ- versificati sunt in solutione hujus quæ- stionis. Augustinus enim dixit, quod stionis. Augustinus enim dixit, quod omnia simul facta sunt in forma et ma- omnia simul facta sunt in forma et ma- teria secundum genera et species sicut teria secundum genera et species sicut nunc sunt. Cui videntur consentire Da- nunc sunt. Cui videntur consentire Da- mascenus et Gregorius Nyssenus qui di- mascenus et Gregorius Nyssenus qui di- cunt, quod de singulis speciebus anima- cunt, quod de singulis speciebus anima- lium duo perfecta secundum speciem et lium duo perfecta secundum speciem et sexum primo creavit Deus, ex quibus sexum primo creavit Deus, ex quibus alia propagarentur. Aliis autem sanctis, alia propagarentur. Aliis autem sanctis, sicut Gregorio, Hieronymo et aliis magis sicut Gregorio, Hieronymo et aliis magis placuit, quod primo creavit materiam placuit, quod primo creavit materiam confusam elementorum et elementato- confusam elementorum et elementato- rum, et ex illa per distinctionem et or- rum, et ex illa per distinctionem et or-

orbem terrarum ex materia invisa, etc. orbem terrarum ex materia invisa, etc. 4 Genes. I, 1. 4 Genes. I, 1.

5 Ibidem, v. 2. 5 Ibidem, v. 2.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

id 3. id 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 44. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 44.

natum secundum species et genera res natum secundum species et genera res formavit sicut adhuc sunt. Et utrumque formavit sicut adhuc sunt. Et utrumque horum Catholicum est, quamvis dictum horum Catholicum est, quamvis dictum Gregorii et aliorum magis consonet litte- Gregorii et aliorum magis consonet litte- ræ Genesis. ræ Genesis.

ET SECUNDUM illos ad primum sic re- ET SECUNDUM illos ad primum sic re- spondendum est, quod perfectissimi spondendum est, quod perfectissimi agentis virtus quæ infinita est in poten- agentis virtus quæ infinita est in poten- tia, non potest considerari in opere ope- tia, non potest considerari in opere ope- rato, quod diversæ essentiæ est ab ipso: rato, quod diversæ essentiæ est ab ipso: eo quod illud creatum est, et nihil crea- eo quod illud creatum est, et nihil crea- tum susceptibile est infinitæ virtutis, sed tum susceptibile est infinitæ virtutis, sed consideratur in modo operationis: quia consideratur in modo operationis: quia scilicet opus in forma et materia facit ex scilicet opus in forma et materia facit ex nihilo, et quia operari habet in volun- nihilo, et quia operari habet in volun- tate, et sicut vult operatur. Ad Roman. tate, et sicut vult operatur. Ad Roman. IV, 17: Qui vocat ea quæ non sunt, tam- IV, 17: Qui vocat ea quæ non sunt, tam- quam ea quæ sunt: quamvis materia in- quam ea quæ sunt: quamvis materia in- formis natura et non tempore præcedat formis natura et non tempore præcedat opus formatum, ut dicit Augustinus et opus formatum, ut dicit Augustinus et omnes Sancti. omnes Sancti.

AD ALIUD dicendum, quod confusio AD ALIUD dicendum, quod confusio quæ repugnat ordini sapientiæ, est con- quæ repugnat ordini sapientiæ, est con- fusio non ordinabilis. Confusum autem fusio non ordinabilis. Confusum autem quod in se habet unde redigatur in ordi- quod in se habet unde redigatur in ordi- nem per distinctionem, non repugnat nem per distinctionem, non repugnat ordini sapientiæ, sed potius concordat : ordini sapientiæ, sed potius concordat : quia mixtum continuum et determinatum quia mixtum continuum et determinatum ad speciem et figuram sicut sunt elemen- ad speciem et figuram sicut sunt elemen- tata, ex uno simplici fieri non potest. tata, ex uno simplici fieri non potest.

AD ALIUD dicendum, quod miscibilium AD ALIUD dicendum, quod miscibilium simplicium qualitates in mixto non simplicium qualitates in mixto non agunt, nisi ubi secundum actum sunt. In agunt, nisi ubi secundum actum sunt. In illo autem mixto quod chaos Græci vo- illo autem mixto quod chaos Græci vo- cant, secundum actum qualitates elemen- cant, secundum actum qualitates elemen- tales non fuerunt solutæ, sed ligatæ pro- tales non fuerunt solutæ, sed ligatæ pro- portionibus miscibilium : sicut etiam portionibus miscibilium : sicut etiam sunt in mixtis et complexionatis. Et hoc sunt in mixtis et complexionatis. Et hoc est etiam quod dicit Boetius in libro III est etiam quod dicit Boetius in libro III de Consolatione Philosophiæ: de Consolatione Philosophiæ:

Tu numeris elementa ligas,ut frigora flammis, Tu numeris elementa ligas,ut frigora flammis, Arida conveniant liquidis, ne purior ignis Arida conveniant liquidis, ne purior ignis Evolet, et mersas deducant pondera terras. Evolet, et mersas deducant pondera terras.

Numeros enim Boetius hic vocat pro- Numeros enim Boetius hic vocat pro- portiones mixtorum in mixto vel com- portiones mixtorum in mixto vel com-

* Cf. Supra, Quæst. 4, passim. * Cf. Supra, Quæst. 4, passim.

XXXII XXXII

513 513

plexionato, in quo minimum cujuslibet plexionato, in quo minimum cujuslibet miscibilium cum minimo alterius est : miscibilium cum minimo alterius est : quia, sicut dicit Aristoteles in Il de Ge- quia, sicut dicit Aristoteles in Il de Ge- neratione et Corruptione, mixtio est mi- neratione et Corruptione, mixtio est mi- scibilium alteratorum unio. scibilium alteratorum unio.

AD ALIUD dicendum, quod licet natura- AD ALIUD dicendum, quod licet natura- lia et illa quæ fiunt a proposito, exem- lia et illa quæ fiunt a proposito, exem- plata sint a sapientia divina, tamen plata sint a sapientia divina, tamen exemplum illud non implet exemplar se- exemplum illud non implet exemplar se- cundum omnem modum, imo deficit ab cundum omnem modum, imo deficit ab ipso quia sapientia non operatur super ipso quia sapientia non operatur super præjacentem materiam, quia si ita ope- præjacentem materiam, quia si ita ope- raretur, aliquo indigeret ad opus, sine raretur, aliquo indigeret ad opus, sine quo operari non posset, et non esset quo operari non posset, et non esset agens perfectissimum. Sed natura et agens perfectissimum. Sed natura et propositum non operatur, nisi super præ- propositum non operatur, nisi super præ- jacentem materiam. jacentem materiam.

Ad 4. Ad 4.

AD ID quod objicitur in contrarium, Ad object. 1. AD ID quod objicitur in contrarium, Ad object. 1. dicendum quod sancti illi secundum litte- dicendum quod sancti illi secundum litte- ram Genesis dicunt, quod per opus crea- ram Genesis dicunt, quod per opus crea- tionis produxit materiam confusam pri- tionis produxit materiam confusam pri- mo, quæ confusa postea per opera die- mo, quæ confusa postea per opera die- rum distincta et ornata est. rum distincta et ornata est.

AD DICTUM Augustini dicendum, quod AD DICTUM Augustini dicendum, quod ipse intelligit informitatem præcedere ipse intelligit informitatem præcedere formam natura, non tempore: sicut et formam natura, non tempore: sicut et Plato in Timæo dixit, matriculam sive Plato in Timæo dixit, matriculam sive receptaculum formarum primo a Deo receptaculum formarum primo a Deo esse factum secundum ordinem naturæ : esse factum secundum ordinem naturæ : et postea formas per se existentes illi esse et postea formas per se existentes illi esse incorporatas et positas sicut in Euripo, incorporatas et positas sicut in Euripo, in quo per motum et alterationem conti- in quo per motum et alterationem conti- nuam sustinet ebullitionem. nuam sustinet ebullitionem.

2 et 3. 2 et 3.

AD DICTUM Ovidii dicendum, quod opi- Ad object. AD DICTUM Ovidii dicendum, quod opi- Ad object. nio de confusa et mixta materia ab anti- nio de confusa et mixta materia ab anti- quis Epicureis Philosophis derivata est, quis Epicureis Philosophis derivata est, quam tangunt Ovidius et Boetius. quam tangunt Ovidius et Boetius.

AD RATIONEM dicendum, quod illa ratio Adobject. 4. AD RATIONEM dicendum, quod illa ratio Adobject. 4. pro illa opinione satis conveniens est: pro illa opinione satis conveniens est: sed tamen non est sufficiens, quia alio sed tamen non est sufficiens, quia alio modo potest esse ex convenienti, sicut modo potest esse ex convenienti, sicut sufficienter determinatum est in tractatu sufficienter determinatum est in tractatu de erroribus Aristotelis et Platonis, quæ- de erroribus Aristotelis et Platonis, quæ- stione de generatione formarum 1. stione de generatione formarum 1.

AD ALIUD dicendum, quod licet poten- Ad object. 5. AD ALIUD dicendum, quod licet poten- Ad object. 5. tia primæ materiæ quædam sit imago et tia primæ materiæ quædam sit imago et similitudo potentiæ divinæ, tamen in similitudo potentiæ divinæ, tamen in

33 33

Ad quæst. Ad quæst. Ad 1. Ad 1.

514 514

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

multis deficit ab ipsa, et non æquat eam. multis deficit ab ipsa, et non æquat eam. Non enim omnia quæ Deus potest fa- Non enim omnia quæ Deus potest fa- cere, et ut potest facere, possunt fieri ex cere, et ut potest facere, possunt fieri ex materia vel in materia: et idcirco non est materia vel in materia: et idcirco non est necesse, quod Deus semper operetur ex necesse, quod Deus semper operetur ex tali materia distinguendo et ornando. tali materia distinguendo et ornando.

AD ID quod ulterius quæritur ¹, dicen- AD ID quod ulterius quæritur ¹, dicen- dum quod secundum Augustinum nihil dum quod secundum Augustinum nihil prohibet, quod per cælum intelligatur prohibet, quod per cælum intelligatur indistincta materia coli, quæ postea in indistincta materia coli, quæ postea in hoc vel in illud cœlum distincta est: quia, hoc vel in illud cœlum distincta est: quia, sicut dicit Augustinus, materia illa mul- sicut dicit Augustinus, materia illa mul- tis rationibus vocata est, ut ex multis tis rationibus vocata est, ut ex multis vocabulis exprimeretur, quod informitas vocabulis exprimeretur, quod informitas ejus ad multa est formabilis. Unde Au- ejus ad multa est formabilis. Unde Au- gustinus: « Non absurde etiam prima gustinus: « Non absurde etiam prima materia aqua dicta est: quia omnia materia aqua dicta est: quia omnia quæ in terra nascuntur, sive animalia, quæ in terra nascuntur, sive animalia, sive arbores, sive herbæ et si qua his sive arbores, sive herbæ et si qua his sunt similia, ab humore incipiunt for- sunt similia, ab humore incipiunt for- mari atque nutriri. Hæc ergo nomina mari atque nutriri. Hæc ergo nomina omnia, sive cœlum, sive terra invisibilis omnia, sive cœlum, sive terra invisibilis et incomposita, et abyssus cum tenebris, et incomposita, et abyssus cum tenebris, sive aqua super quam ferebatur spiritus sive aqua super quam ferebatur spiritus Dei, nomina sunt unius informis mate- Dei, nomina sunt unius informis mate- riæ, ut res ignota notis vocabulis insi- riæ, ut res ignota notis vocabulis insi- nuaretur. Dicta est ergo cœlum et terra: nuaretur. Dicta est ergo cœlum et terra: quia inde futurum erat cœlum et terra. quia inde futurum erat cœlum et terra. Dicta est terra invisibilis et incomposita Dicta est terra invisibilis et incomposita et tenebrosa super abyssum: quia in- et tenebrosa super abyssum: quia in- formis erat et nulla specie cerni poterat formis erat et nulla specie cerni poterat aut tractari, etiamsi esset homo qui vi- aut tractari, etiamsi esset homo qui vi- deret aut tractaret. Dicta est etiam aqua: deret aut tractaret. Dicta est etiam aqua: quia facilis et ductilis subjacebat ope- quia facilis et ductilis subjacebat ope- ranti, ut de illa omnia formarentur. Sub ranti, ut de illa omnia formarentur. Sub his nominibus omnibus materia erat in- his nominibus omnibus materia erat in- visa et informis, de qua Deus condidit visa et informis, de qua Deus condidit mundum. >> mundum. >>

AD SEQUENS dicendum, quod non est AD SEQUENS dicendum, quod non est inconveniens si sic dicatur secundum inconveniens si sic dicatur secundum Augustinum. Augustinum.

AD ALIUD dicendum, quod secundum AD ALIUD dicendum, quod secundum Augustinum materia præcessit formatio- Augustinum materia præcessit formatio- nem natura sicut etiam dixit Plato, ut nem natura sicut etiam dixit Plato, ut paulo ante dictum est. paulo ante dictum est.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Ad 4. nihil aliud intendit ostendere, nisi quare nihil aliud intendit ostendere, nisi quare tot nominibus vocatur, et quod præcedit tot nominibus vocatur, et quod præcedit natura formationem. Et propter hoc di- natura formationem. Et propter hoc di- xit Moysen dixisse: In principio creavit xit Moysen dixisse: In principio creavit Deus cœlum et terram. Deus cœlum et terram.

AD ULTIMUM dicendum, quod secun- AD ULTIMUM dicendum, quod secun- dum Augustinum in libro contra Mani- dum Augustinum in libro contra Mani- chæos, terra dicitur inanis et vacua, quia chæos, terra dicitur inanis et vacua, quia adhuc non habuit in se virtutem semen- adhuc non habuit in se virtutem semen- tivam, qua generabilia et corruptibilia tivam, qua generabilia et corruptibilia produceret. Et dicitur vacua et inanis, produceret. Et dicitur vacua et inanis, quia receptaculum est horum : et nihil quia receptaculum est horum : et nihil horum adhuc habuit, sed hæc postea horum adhuc habuit, sed hæc postea per opus distinctionis et ornatus accepit. per opus distinctionis et ornatus accepit. Et dicitur incomposita, quia compositio- Et dicitur incomposita, quia compositio- nem formæ et materiæ non habuit. Et nem formæ et materiæ non habuit. Et dicitur instructibilis, quia per opus or- dicitur instructibilis, quia per opus or- natus constructa non fuit. Nihil horum natus constructa non fuit. Nihil horum de cœlo dici poterat : eo quod natura de cœlo dici poterat : eo quod natura coelestis etiam communis in se habuit coelestis etiam communis in se habuit per naturam luminosi, unde cœli in per naturam luminosi, unde cœli in specie determinati et stellæ formaren- specie determinati et stellæ formaren-

tur. tur.

Utrum autem una materia sit om- Utrum autem una materia sit om- nium, et utrum una sit materia corrup- nium, et utrum una sit materia corrup- tibilium et incorruptibilium, in anteha- tibilium et incorruptibilium, in anteha- bitis determinatum est in tractatu de er- bitis determinatum est in tractatu de er- roribus Aristotelis et Platonis, quæstione roribus Aristotelis et Platonis, quæstione de materia prima³ et hoc hic non de materia prima³ et hoc hic non oportet inquiri pro nunc. oportet inquiri pro nunc.

Ad 5 Ad 5

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XII, Art. 1. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. XII, Art. 1. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis nostræ. jusce novæ editionis nostræ.

2 Genes. I, 1. 2 Genes. I, 1.

3 Cf. Supra, Quæst. 4. 3 Cf. Supra, Quæst. 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 45. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 45.

515 515

QUESTIO XLV. QUESTIO XLV.

Quomodo opus creationis cœli et terræ ante omnem diem creatum Quomodo opus creationis cœli et terræ ante omnem diem creatum fuerit ? fuerit ?

TERTIO quæritur, Quomodo hoc opus TERTIO quæritur, Quomodo hoc opus quod est creatio coeli et terræ, ante om- quod est creatio coeli et terræ, ante om- nem diem creatum fuerit, sicut in Lit- nem diem creatum fuerit, sicut in Lit- tera dicit Magister per verba Augustini ? tera dicit Magister per verba Augustini ? Dicit enim sic: « Et hoc fuit ante om- Dicit enim sic: « Et hoc fuit ante om- « nem diem. » « nem diem. »

SED CONTRA hoc est quod dicitur, SED CONTRA hoc est quod dicitur,

1. Genes. II, 4, sic: Istæ sunt generatio 1. Genes. II, 4, sic: Istæ sunt generatio nes cœli et terræ, quando creatæ sunt, in nes cœli et terræ, quando creatæ sunt, in die quo fecit Dominus Deus cœlum et die quo fecit Dominus Deus cœlum et terram, et non ante omnem diem. terram, et non ante omnem diem.

2. Adhuc, Ibidem dicit Augustinus in 2. Adhuc, Ibidem dicit Augustinus in Glossa marginali longa: Septuaginta Glossa marginali longa: Septuaginta alia translatio habet sic: « Hic est liber alia translatio habet sic: « Hic est liber creaturæ cœli et terræ, cum factus est creaturæ cœli et terræ, cum factus est dies, fecit Deus cœlum et terram, et dies, fecit Deus cœlum et terram, et omne viride agri. » Super quod Augu- omne viride agri. » Super quod Augu- stinus «Firmior fit sententia qua dicitur stinus «Firmior fit sententia qua dicitur unum diem fecisse Deum, unde alii sex unum diem fecisse Deum, unde alii sex dies vel septem hujus unius diei repeti- dies vel septem hujus unius diei repeti- tione numerari potuerunt: quando Scri- tione numerari potuerunt: quando Scri- ptura concludens cuncta quæ ab initio ptura concludens cuncta quæ ab initio huc usque dixerat, ait: Hic est liber huc usque dixerat, ait: Hic est liber creaturæ cœli et terræ, cum factus est creaturæ cœli et terræ, cum factus est dies. » Ergo videtur, quod ista facta dies. » Ergo videtur, quod ista facta sint in die, et non ante omnem diem. sint in die, et non ante omnem diem.

3. Adhuc, Glossa Bedæ ibidem est 3. Adhuc, Glossa Bedæ ibidem est super illud, Cum factus est dies: « In super illud, Cum factus est dies: « In die quo fecit Dominus Deus cœlum et die quo fecit Dominus Deus cœlum et terram, hoc est, in tempore. Diem enim terram, hoc est, in tempore. Diem enim ponit pro omni tempore, quo primor- ponit pro omni tempore, quo primor- dialis creatura formata est. Hæc Glos- dialis creatura formata est. Hæc Glos- sa rationem non habet, nisi omne tem- sa rationem non habet, nisi omne tem- pus sit nox vel dies. Ex hoc sequitur, pus sit nox vel dies. Ex hoc sequitur, cum in nocte non fecerit, quod in die cum in nocte non fecerit, quod in die fecit, et non ante omnem diem facta sint. fecit, et non ante omnem diem facta sint.

4. Adhu, Objectio Manichæi est; Si 4. Adhu, Objectio Manichæi est; Si

Deus fecit cœlum et terram ante omnem Deus fecit cœlum et terram ante omnem diem, quando tenebræ erant super fa- diem, quando tenebræ erant super fa- ciem abyssi tunc ipse operatus est in ciem abyssi tunc ipse operatus est in tenebris: non ergo verum est quod dici- tenebris: non ergo verum est quod dici- tur, I ad Timoth. vi, 16: Qui solus ha- tur, I ad Timoth. vi, 16: Qui solus ha- bet immortalitatem, et lucem inhabitat bet immortalitatem, et lucem inhabitat inaccessibilem. Si enim operatus est in inaccessibilem. Si enim operatus est in tenebris, habitavit in tenebris, et non in tenebris, habitavit in tenebris, et non in luce inaccessibili. Et sic cum in luce luce inaccessibili. Et sic cum in luce inaccessibili habitans Deus, fecit cœlum inaccessibili habitans Deus, fecit cœlum et terram lux autem inaccessibilis fa- et terram lux autem inaccessibilis fa- ciat diem dicit enim textus : ciat diem dicit enim textus : « Cum « Cum factus est dies, fecit Deus cœlum et ter- factus est dies, fecit Deus cœlum et ter- ram » videtur quod non ante omnem ram » videtur quod non ante omnem diem fecerit, sed in die. diem fecerit, sed in die.

CONTRA: CONTRA:

Augustinus in libro XII Confessio- Augustinus in libro XII Confessio- num «Informem materiam fecisti ante num «Informem materiam fecisti ante omnem diem. » Informis autem materia omnem diem. » Informis autem materia dicitur coelum et terra, sicut dictum est: dicitur coelum et terra, sicut dictum est: ergo cœlum et terram fecit ante omnem ergo cœlum et terram fecit ante omnem diem. diem.

SOLUTIO. Dicendum, quod coelum et SOLUTIO. Dicendum, quod coelum et terra facta sunt ante omnem diem, na- terra facta sunt ante omnem diem, na- turalem scilicet et artificialem: quæ dies turalem scilicet et artificialem: quæ dies perficitur gyratione lucis vel solis orien- perficitur gyratione lucis vel solis orien- tis et occidentis: hoc enim proprie dici- tis et occidentis: hoc enim proprie dici- tur dies, secundum quod dies dicitur tur dies, secundum quod dies dicitur potentia luminis super terram gyrantis potentia luminis super terram gyrantis per quatuor angulos coeli, qui sunt per quatuor angulos coeli, qui sunt Oriens et Occidens: angulos medii coeli, Oriens et Occidens: angulos medii coeli, angulus mediæ terræ. Angulus medii angulus mediæ terræ. Angulus medii cœli, facit meridiem : et angulus mediæ cœli, facit meridiem : et angulus mediæ terræ, facit mediam noctem. Et sic di- terræ, facit mediam noctem. Et sic di- ctum est, quod cœlum et terra sunt ante ctum est, quod cœlum et terra sunt ante omnem diem. omnem diem.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad Ad

3. 3.

516 516

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod dies AD PRIMUM ergo dicendum, quod dies ibi secundum expositionem Bedæ dici- ibi secundum expositionem Bedæ dici- tur tempus, quo illustrari sive venu- tur tempus, quo illustrari sive venu- stari cœpit materia prima ad formam stari cœpit materia prima ad formam coeli et ad formam terræ: quibus tam- coeli et ad formam terræ: quibus tam- quam duobus solidis perficitur mundus quam duobus solidis perficitur mundus sensibilis, ut dicit Plato, et paulo ante sensibilis, ut dicit Plato, et paulo ante dictum est supra, in Quæstione 43. Et dictum est supra, in Quæstione 43. Et tunc per synecdochen dies ponitur pro tunc per synecdochen dies ponitur pro tempore: eo quod dignior pars temporis tempore: eo quod dignior pars temporis dies est. A primo enim nunc temporis dies est. A primo enim nunc temporis factura cœpit cœli et terræ : propter factura cœpit cœli et terræ : propter quod etiam tempus et coelum dicuntur quod etiam tempus et coelum dicuntur esse coæquæva : et hoc ponitur pro die. esse coæquæva : et hoc ponitur pro die.

Secundum vero expositionem Augu- Secundum vero expositionem Augu- stini dies dicitur angelica natura, in qua stini dies dicitur angelica natura, in qua mane est conversio ad Verbum, acci- mane est conversio ad Verbum, acci- piendo notitiam creaturæ fiendæ in Deo : piendo notitiam creaturæ fiendæ in Deo : vespera vero, cognitio creaturæ in seip- vespera vero, cognitio creaturæ in seip- sa ut refertur ad laudem Creatoris. Et sa ut refertur ad laudem Creatoris. Et hæc est dies, quæ septies repetita, vi- hæc est dies, quæ septies repetita, vi- sione matutina et vespertina, septem sione matutina et vespertina, septem facit dies, ut dicit Augustinus. Et de his facit dies, ut dicit Augustinus. Et de his supra in tractatu de cognitione Angelo- supra in tractatu de cognitione Angelo- rum, quæstionibus de visione matutina rum, quæstionibus de visione matutina et vespertina, multum dictum est¹. et vespertina, multum dictum est¹.

AD ALIUD dicendum, quod illa Glossa AD ALIUD dicendum, quod illa Glossa sumpta est ex libro VI super Genesim ad sumpta est ex libro VI super Genesim ad litteram nec aliquid habet contrarieta- litteram nec aliquid habet contrarieta- tis, quod ante omnem diem quem fece- tis, quod ante omnem diem quem fece- rat gyratio luminis corporalis, facta sint rat gyratio luminis corporalis, facta sint cœlum et terra, cum facta sint in die cœlum et terra, cum facta sint in die qui est illustratio intelligentiæ angelicæ qui est illustratio intelligentiæ angelicæ in Verbo de rebus faciendis et factis. in Verbo de rebus faciendis et factis.

AD DICTUM Bedæ jam patet solutio: AD DICTUM Bedæ jam patet solutio: quia per synecdochen per diem intelligi- quia per synecdochen per diem intelligi- tur ibi tempus, sicut, II ad Corinth. vI, tur ibi tempus, sicut, II ad Corinth. vI, 2: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce 2: Ecce nunc tempus acceptabile, ecce nunc dies salutis. Et sic verum est, quod nunc dies salutis. Et sic verum est, quod non ante omnem diem, hoc est, non non ante omnem diem, hoc est, non ante omne tempus fecit Deus coelum et ante omne tempus fecit Deus coelum et

1 Cf. Supra, Tract. IV, Quæst. 14, Membr. 3, 1 Cf. Supra, Tract. IV, Quæst. 14, Membr. 3, Art. 2, part. 2, et quæstionem incidentem quæ Art. 2, part. 2, et quæstionem incidentem quæ

terram fecit enim in initio temporis, terram fecit enim in initio temporis, hoc est, in principio nunc temporis, a hoc est, in principio nunc temporis, a cujus decursu et fluxu tempus accepit cujus decursu et fluxu tempus accepit esse sicut ab eo quod est sua substantia, esse sicut ab eo quod est sua substantia, ut dicit Aristoteles in IV Physicorum. De ut dicit Aristoteles in IV Physicorum. De his autem multum dictum est supra in his autem multum dictum est supra in tractatu de tempore, quæstione, A quo tractatu de tempore, quæstione, A quo inceperit tempus? inceperit tempus?

Ad objectionem Manichæi dicendum Ad objectionem Manichæi dicendum est, quod error Manichæi est, quod Deus est, quod error Manichæi est, quod Deus tenebrarum fecerit mundum. Dixit enim tenebrarum fecerit mundum. Dixit enim Deum includi definitione corporali, sicut Deum includi definitione corporali, sicut alia creatura includitur. Et ideo dixit, alia creatura includitur. Et ideo dixit, quod ante lucem habitaret in tenebris et quod ante lucem habitaret in tenebris et includeretur. Et hic impiissimus error includeretur. Et hic impiissimus error est Deus enim cum sit immensus loco, est Deus enim cum sit immensus loco, et tempore, et intellectu, non includitur et tempore, et intellectu, non includitur in aliquo, sed in omnibus est ut conti- in aliquo, sed in omnibus est ut conti- nens et salvans: nec umquam sibi deest nens et salvans: nec umquam sibi deest lux inaccessibilis quæ ipse est : ex luce lux inaccessibilis quæ ipse est : ex luce enim sapientiæ suæ facit quidquid facit : enim sapientiæ suæ facit quidquid facit : et, sicut dicitur, Sapient. vii, 29 et 30, et, sicut dicitur, Sapient. vii, 29 et 30, illa lux incomparabilis est luci omni illa lux incomparabilis est luci omni corporali, nec umquam occidit. Dicitur corporali, nec umquam occidit. Dicitur enim ibi Luci comparata, invenitur enim ibi Luci comparata, invenitur prior. Illi enim succedit nox: sapien- prior. Illi enim succedit nox: sapien- tiam autem non vincit malitia. tiam autem non vincit malitia.

Ad 4. Ad 4.

AD ILLUD quod contra objicitur, dicen- Ad object, AD ILLUD quod contra objicitur, dicen- Ad object, dum quod informis materia dicitur duo- dum quod informis materia dicitur duo- bus modis, scilicet a forma distincta. Et bus modis, scilicet a forma distincta. Et sic informis materia significatur per cœ- sic informis materia significatur per cœ- lum et terram, et facta est ante omnem lum et terram, et facta est ante omnem diem quæ gyratione luminis constituitur, diem quæ gyratione luminis constituitur, ut dictum est. Dicitur etiam informis ut dictum est. Dicitur etiam informis materia, ut dicit Plato, receptaculum materia, ut dicit Plato, receptaculum omnis formæ antequam aliquam recipiat. omnis formæ antequam aliquam recipiat. Et sic materia non est facta in aliquo Et sic materia non est facta in aliquo die, nec in aliquo tempore, sed cum die die, nec in aliquo tempore, sed cum die et tempore, eo quod materia hoc modo et tempore, eo quod materia hoc modo dicta et tempus coæquæva sint, ut dicit dicta et tempus coæquæva sint, ut dicit Augustinus. Augustinus.

paulo post sequitur. paulo post sequitur.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 46. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. XI, QUÆST. 46.

517 517

QUÆSTIO XLVI. QUÆSTIO XLVI.

Utrum simul vel per successiones temporum omnia creata sint ¹? Utrum simul vel per successiones temporum omnia creata sint ¹?

ed contra. ed contra.

QUARTO quæritur, Utrum simul vel per QUARTO quæritur, Utrum simul vel per successiones temporum omnia creata successiones temporum omnia creata sint? sint?

Et videtur, quod omnia simul. Et videtur, quod omnia simul.

1. Eccli. xvi, 1: Qui vivit in æter- 1. Eccli. xvi, 1: Qui vivit in æter- num, creavit omnia simul. Ergo omnia num, creavit omnia simul. Ergo omnia creavit Deus simul in forma et materia: creavit Deus simul in forma et materia: et sic non creavit per successionem tem- et sic non creavit per successionem tem- poris sex dierum. poris sex dierum.

2. Adhuc, Job, XL, 10: Ecce Behe- 2. Adhuc, Job, XL, 10: Ecce Behe- moth quem feci tecum. Behemoth autem moth quem feci tecum. Behemoth autem Angelus est, qui cecidit, cum quo homo Angelus est, qui cecidit, cum quo homo factus est. Homo autem sexta die factus factus est. Homo autem sexta die factus est. Ergo ea quæ sexta die sunt facta, est. Ergo ea quæ sexta die sunt facta, facta sunt cum his quæ in principio facta sunt cum his quæ in principio sunt facta et eadem ratio est de me- sunt facta et eadem ratio est de me- diis ergo omnia simul sunt facta. diis ergo omnia simul sunt facta.

3. Adhuc, Hoc expresse dicit Augu- 3. Adhuc, Hoc expresse dicit Augu- stinus in libro II super Genesim ad litte- stinus in libro II super Genesim ad litte-

ram. ram.

CONTRA: CONTRA:

1. Unumquodque mensuratur sui ge- 1. Unumquodque mensuratur sui ge- neris minimo et simplicissimo, ut dicit neris minimo et simplicissimo, ut dicit Aristoteles in IV primæ philosophiæ: Aristoteles in IV primæ philosophiæ: et in omnibus mensura respondet men- et in omnibus mensura respondet men- surato. Sed tam in creatis, quam distin- surato. Sed tam in creatis, quam distin- ctis et ornatis, mensurata distincta sunt ctis et ornatis, mensurata distincta sunt per esse et durationem. Ergo mensuræ per esse et durationem. Ergo mensuræ in quibus fiunt, distinctæ sunt : ergo et in quibus fiunt, distinctæ sunt : ergo et mensurationes secundum dies et horas mensurationes secundum dies et horas in quibus facta sunt omnia: non ergo in quibus facta sunt omnia: non ergo simul facta sunt: simul enim in tempore simul facta sunt: simul enim in tempore sunt, quorum esse et constitutionem sunt, quorum esse et constitutionem unum est tempus mensurans. unum est tempus mensurans.

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- * Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XII, Art. 1. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. XII, Art. 1. Tom. XXVII hu-

2. ADHUC, Boetius in libro IV de Con- 2. ADHUC, Boetius in libro IV de Con- solatione philosophiæ dicit, quod « nihil solatione philosophiæ dicit, quod « nihil est quod esse suum totum in uno indivi- est quod esse suum totum in uno indivi- sibili habeat et possideat. » Et hoc idem sibili habeat et possideat. » Et hoc idem dicit Avicenna in IX suæ primæ philoso- dicit Avicenna in IX suæ primæ philoso- phiæ. Et Boetius excipit Deum, qui phiæ. Et Boetius excipit Deum, qui totum esse suum in uno indivisibili pos- totum esse suum in uno indivisibili pos- sidet et ideo æternus est, nec creatus, sidet et ideo æternus est, nec creatus, nec factus. Avicenna vero excipit ens nec factus. Avicenna vero excipit ens necesse, quod facit debere esse in omni- necesse, quod facit debere esse in omni- bus quæ sunt, et in nulla parte sui est bus quæ sunt, et in nulla parte sui est in potentia ad aliquid a quo accipiat in potentia ad aliquid a quo accipiat vel aliquid quod est esse conse- vel aliquid quod est esse conse- quens. Omnia ergo creata et facta esse quens. Omnia ergo creata et facta esse habent distensum, quod non est simul habent distensum, quod non est simul in uno indivisibili. Sicut ergo unum- in uno indivisibili. Sicut ergo unum- quodque talium habet esse proprium et quodque talium habet esse proprium et propriam distinctionem sui esse propriam distinctionem sui esse : ita : ita necesse est, quod unumquodque pro- necesse est, quod unumquodque pro- priam habeat periodum in qua accipiat priam habeat periodum in qua accipiat suum esse. Quæcumque autem propria suum esse. Quæcumque autem propria periodo distinguuntur, numquam pos- periodo distinguuntur, numquam pos- sunt fieri simul. Ergo omnia creata dis- sunt fieri simul. Ergo omnia creata dis- tincta et ordinata simul in tempore fieri tincta et ordinata simul in tempore fieri non possunt. non possunt.

esse, esse,

GRATIA hujus ulterius quæritur sic se- Quæst. 1. GRATIA hujus ulterius quæritur sic se- Quæst. 1. cundum eos qui dicunt simul omnia cundum eos qui dicunt simul omnia facta esse, Utrum in uno et eodem indi- facta esse, Utrum in uno et eodem indi- visibili nunc omnia sint simul facta et visibili nunc omnia sint simul facta et creata ? creata ?

Et videtur, quod sic: Et videtur, quod sic:

1. Creata enim et facta illo modo con- 1. Creata enim et facta illo modo con- venientissime exeunt a creatore et facto- venientissime exeunt a creatore et facto-

jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Quæst 3. Quæst 3.

Solutio. Solutio.

518 518

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

re, quo maxime indicant potentiam re, quo maxime indicant potentiam creatoris et factoris sed maxime indi- creatoris et factoris sed maxime indi- cant potentiam creatoris, si omnia fiant cant potentiam creatoris, si omnia fiant in uno nunc, quam si in diversis : ergo in uno nunc, quam si in diversis : ergo videtur, quod omnia facta sunt in uno videtur, quod omnia facta sunt in uno nunc, et non in diversis. Videtur ergo, nunc, et non in diversis. Videtur ergo, quod magis congruebat, quod in uno quod magis congruebat, quod in uno nunc omnia fierent. nunc omnia fierent.

2. Adhuc, Constat, quod omnia in 2. Adhuc, Constat, quod omnia in singulari esse facta sunt. Singulare au- singulari esse facta sunt. Singulare au- tem, ut dicit Aristoteles in primo Physi- tem, ut dicit Aristoteles in primo Physi- corum, concernit hoc et nunc univer- corum, concernit hoc et nunc univer- sale autem ubique et semper. Sed maxi- sale autem ubique et semper. Sed maxi- ma potentia est, ea. quæ divisa sunt ma potentia est, ea. quæ divisa sunt secundum locum et tempus in uno nunc secundum locum et tempus in uno nunc facere. Cum ergo in opere suo resplen- facere. Cum ergo in opere suo resplen- deat potentia facientis, congruissime deat potentia facientis, congruissime Deus ad ostensionem potentiæ suæ om- Deus ad ostensionem potentiæ suæ om- nia fecit in uno nunc. nia fecit in uno nunc.

CONTRA: CONTRA:

Aliud est creare, et aliud facere. Crea- Aliud est creare, et aliud facere. Crea- tio enim, sicut habitum est, est ante tio enim, sicut habitum est, est ante omnem diem: factio autem in distin- omnem diem: factio autem in distin- ctione et ornatu distinguitur per sex ctione et ornatu distinguitur per sex dies ergo creatio et factio non sunt si- dies ergo creatio et factio non sunt si- mul in uno nunc non ergo omnia fecit mul in uno nunc non ergo omnia fecit Deus simul in uno nunc. Deus simul in uno nunc.

QUÆRITUR etiam de solutione Magistri QUÆRITUR etiam de solutione Magistri Hugonis de sancto Victore in suis Sen- Hugonis de sancto Victore in suis Sen- tentiis, qui sic dicit: «Mihi videtur tentiis, qui sic dicit: «Mihi videtur quantum conjicere valeo, inter creatio- quantum conjicere valeo, inter creatio- nem et dispositionem rerum ordinem nem et dispositionem rerum ordinem quidem temporis, sed nullam fuisse mo- quidem temporis, sed nullam fuisse mo- ram interjectam: ita ut vere quidem ram interjectam: ita ut vere quidem dici possit hoc post illud factum fuisse, dici possit hoc post illud factum fuisse, sed inter hoc factum et illud nullam om- sed inter hoc factum et illud nullam om- nino dilationem intervenisse. nino dilationem intervenisse.

QUÆRITUR etiam hic, Si Deus omnia QUÆRITUR etiam hic, Si Deus omnia creavit in nunc, utrum fuerit hoc nunc creavit in nunc, utrum fuerit hoc nunc æternitatis, vel ævi, vel temporis ? æternitatis, vel ævi, vel temporis ?

SOLUTIO. Dicendum, quod omnia simul SOLUTIO. Dicendum, quod omnia simul creata sunt dupliciter. Secundum Augu- creata sunt dupliciter. Secundum Augu- stinum enim omnia creata sunt simul in stinum enim omnia creata sunt simul in materia et forma, et distinctio sex die- materia et forma, et distinctio sex die-