Ad 3. Ad 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39.

AD ULTIMUM dicendum, quod prophe- AD ULTIMUM dicendum, quod prophe- ticus ordo est in descensu illuminationis: ticus ordo est in descensu illuminationis: prophetia enim, ut dicit Cassiodorus 1, prophetia enim, ut dicit Cassiodorus 1, est divina inspiratio, rerum eventus est divina inspiratio, rerum eventus immobili veritate denuntians. Et hæc immobili veritate denuntians. Et hæc inspiratio et illuminatio primo descendit inspiratio et illuminatio primo descendit in Angelos, et ab ipsis in Prophetas. Et in Angelos, et ab ipsis in Prophetas. Et hoc est quod dicitur, Sapientiæ, VII, 27, hoc est quod dicitur, Sapientiæ, VII, 27, quod spiritus sapientiæ per nationes in quod spiritus sapientiæ per nationes in animas sanctas se transfert, amicos Dei animas sanctas se transfert, amicos Dei et Prophetas constituit. et Prophetas constituit.

ARTICULI PRIMI ARTICULI PRIMI

PARTICULA III PARTICULA III

ET QUÆSITUM PRIMUM. ET QUÆSITUM PRIMUM.

De Angelis, quid sint 2 ? De Angelis, quid sint 2 ?

Deinde, quæritur de Angelis. Deinde, quæritur de Angelis. Et quæruntur duo, scilicet quid sint, et Et quæruntur duo, scilicet quid sint, et quæ sint proprietates eorum? quæ sint proprietates eorum?

AD PRIMUM objicitur sic: AD PRIMUM objicitur sic:

1. Gregorius in Homilia de centum 1. Gregorius in Homilia de centum drachmis et centum ovibus dicit sic: drachmis et centum ovibus dicit sic: « Illi dicuntur Angeli qui minina nun- « Illi dicuntur Angeli qui minina nun- tiant. » Minima autem nuntiare non est tiant. » Minima autem nuntiare non est officium ad dignitatem pertinens: ergo officium ad dignitatem pertinens: ergo videtur quod ab hoc nullus ordo hierar- videtur quod ab hoc nullus ordo hierar-

chiæ deberet denominari. chiæ deberet denominari.

2. Adhuc, Gregorius, ibidem, << Sunt 2. Adhuc, Gregorius, ibidem, << Sunt plerique qui parva capiunt, sed tamen plerique qui parva capiunt, sed tamen hæc eadem parva pie annuntiare fratri- hæc eadem parva pie annuntiare fratri- bus non desistunt. Isti itaque in Ange- bus non desistunt. Isti itaque in Ange- lorum numerum currunt. » Sed qui parva lorum numerum currunt. » Sed qui parva capiunt et annuntiant in Ecclesia, digni- capiunt et annuntiant in Ecclesia, digni- tatis gradum non obtinent: nec in cœlo tatis gradum non obtinent: nec in cœlo parva annuntiare officium est dignitatis parva annuntiare officium est dignitatis vel ordinis et sic nullus ordo ab hoc vel ordinis et sic nullus ordo ab hoc debet denominari. debet denominari.

1 CASSIODORUS, Prologo in Psalmos. 1 CASSIODORUS, Prologo in Psalmos.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de

477 477

3. Adhuc, Gregorius : « Angelus no- 3. Adhuc, Gregorius : « Angelus no- men officii est, non naturæ. » Sed ad men officii est, non naturæ. » Sed ad singulos gradus Angelorum et ordines singulos gradus Angelorum et ordines quilibet Angelus habet dispositionem quilibet Angelus habet dispositionem naturæ: quia aliter non esset verum naturæ: quia aliter non esset verum quod dicitur in libro II Sententiarum, quod dicitur in libro II Sententiarum, dist. IX, cap. Hic considerandum, ubi dist. IX, cap. Hic considerandum, ubi dicitur sic : « Ordo Angelorum dicitur dicitur sic : « Ordo Angelorum dicitur « multitudo cœlestium spirituum, qui « multitudo cœlestium spirituum, qui «< inter se in aliquo munere gratiæ simi- «< inter se in aliquo munere gratiæ simi- « lantur, sicut et in naturalium donorum « lantur, sicut et in naturalium donorum « participatione conveniunt. » Cum ergo « participatione conveniunt. » Cum ergo Angelorum nomen dicatur nomen officii, Angelorum nomen dicatur nomen officii, videtur quod nullus ordo coelestis sim- videtur quod nullus ordo coelestis sim- pliciter debet vocari Angelus. pliciter debet vocari Angelus.

4. Adhuc, Bernardus in libro V de 4. Adhuc, Bernardus in libro V de Consideratione ad Eugenium : « Pute- Consideratione ad Eugenium : « Pute- mus Angelos dici, qui singuli singulis mus Angelos dici, qui singuli singulis hominibus dati creduntur, in ministerium hominibus dati creduntur, in ministerium missi, secundum Pauli doctrinam, ad missi, secundum Pauli doctrinam, ad Hebr. 1, 17, propter eos qui hæreditatem Hebr. 1, 17, propter eos qui hæreditatem capient salutis. De quibus Salvator, capient salutis. De quibus Salvator, Matth. XVIII, 10: Angeli eorum in cœlis Matth. XVIII, 10: Angeli eorum in cœlis semper vident faciem Patris mei qui in semper vident faciem Patris mei qui in cælis est. » Ex hoc accipitur, quod non cælis est. » Ex hoc accipitur, quod non ab annuntiare Angeli dicuntur, sed ab ab annuntiare Angeli dicuntur, sed ab officio custodiæ quo singuli singulis dati officio custodiæ quo singuli singulis dati sunt hominibus. sunt hominibus.

5. Adhuc, Bernardus in sermone 19 5. Adhuc, Bernardus in sermone 19 super Cantica: « Angelica creatura irre- super Cantica: « Angelica creatura irre- percussa mentis acie intuetur divinorum percussa mentis acie intuetur divinorum judiciorum abyssum multam, quorum judiciorum abyssum multam, quorum summæ æquitatis ineffabili delectatione summæ æquitatis ineffabili delectatione beata, gloriatur insuper effectui ea man- beata, gloriatur insuper effectui ea man- cipari super suum ministerium ac pa- cipari super suum ministerium ac pa- lam fieri. » Ex hoc accipitur, quod lam fieri. » Ex hoc accipitur, quod nec a ministerio custodiæ, nec ab annun- nec a ministerio custodiæ, nec ab annun- tiatione minimorum dicuntur Angeli, tiatione minimorum dicuntur Angeli, sed potius ab intuitione abyssi judiciorum sed potius ab intuitione abyssi judiciorum Dei: et ab hoc quod per eos hæc judicia Dei: et ab hoc quod per eos hæc judicia effectui mancipantur et palam fiunt. effectui mancipantur et palam fiunt.

6. Adhuc, Bernardus, ibidem, << Dili- 6. Adhuc, Bernardus, ibidem, << Dili- gitur Deus ab Angelis ob judiciorum su- gitur Deus ab Angelis ob judiciorum su- orum summam æquitatem ab Archan- orum summam æquitatem ab Archan- gelis vero ob consiliorum summam gelis vero ob consiliorum summam moderationem. » Et ex hoc sequitur moderationem. » Et ex hoc sequitur

Creaturis, Tract. IV, Quæst. 49, Art. 1. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 49, Art. 1. Tom. XXXIV hujusce novæ editionis nostræ. XXXIV hujusce novæ editionis nostræ.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

478 478

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

idem quod prius, scilicet quod Angeli idem quod prius, scilicet quod Angeli non dicuntur propter nuntiare parva vel non dicuntur propter nuntiare parva vel communia, sed propter contemplationem communia, sed propter contemplationem judiciorum Dei. judiciorum Dei.

SOLUTIO. Dicendum cum beato Grego- SOLUTIO. Dicendum cum beato Grego- rio, quod Angeli dicuntur inferiores qui rio, quod Angeli dicuntur inferiores qui complent et terminant totum ornatum complent et terminant totum ornatum cœlestis hierarchiæ, ut dicit Dionysius: cœlestis hierarchiæ, ut dicit Dionysius: et illi sunt, qui æquitatem judiciorum et illi sunt, qui æquitatem judiciorum Dei contemplantur, quæ æquitas consistit Dei contemplantur, quæ æquitas consistit in retributione bonorum sive malorum : in retributione bonorum sive malorum : et illam effectui mancipant per officium et illam effectui mancipant per officium custodiæ, et palam faciunt fieri per nun- custodiæ, et palam faciunt fieri per nun- tiationem et revelationem: et hoc magnæ tiationem et revelationem: et hoc magnæ dignitatis officium est. dignitatis officium est.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod mi- AD PRIMUM ergo dicendum, quod mi- nima non dicuntur ibi simpliciter parva: nima non dicuntur ibi simpliciter parva: sed simpliciter magna, respective parva: sed simpliciter magna, respective parva: respectu enim eorum quæ nuntiant Ar- respectu enim eorum quæ nuntiant Ar- changeli quæ supernaturalia sunt, minima changeli quæ supernaturalia sunt, minima dicuntur quæ pertinent ad æquitatem dicuntur quæ pertinent ad æquitatem providentiæ communis et dispensatio- providentiæ communis et dispensatio- nem uniuscujusque ad justam sui meriti nem uniuscujusque ad justam sui meriti retributionem, quamvis in se contemplari retributionem, quamvis in se contemplari causas et rationes talium in Verbo maxi- causas et rationes talium in Verbo maxi- mum sit. mum sit.

AD ALIUD dicendum, quod in Ecclesia AD ALIUD dicendum, quod in Ecclesia parva, hoc est, rationes dispensationis parva, hoc est, rationes dispensationis gratiarum contemplari in sapientia divina gratiarum contemplari in sapientia divina magnum est et tales etiam secundum magnum est et tales etiam secundum dicta Sanctorum debent poni custodes dicta Sanctorum debent poni custodes animarum. Et si quandoque non ponun- animarum. Et si quandoque non ponun- tur tales, fit abusio attributionis malo- tur tales, fit abusio attributionis malo- rum. Propter quod et exemplar ejus in rum. Propter quod et exemplar ejus in coelo pertinet ad ordinem dignitatis: 'in coelo pertinet ad ordinem dignitatis: 'in quo tamen sicut in termino decor com- quo tamen sicut in termino decor com- pletur cœlestis hierarchiæ, quia in illo pletur cœlestis hierarchiæ, quia in illo jam incipit contingere ecclesiasticam hie- jam incipit contingere ecclesiasticam hie- rarchiam. rarchiam.

AD ALIUD dicendum, quod Angeli ex AD ALIUD dicendum, quod Angeli ex dispositione naturalium, quæ sunt sim- dispositione naturalium, quæ sunt sim- plicitas essentiæ, et perspicacitas intelli- plicitas essentiæ, et perspicacitas intelli- gentiæ, aptitudinem habent ad hanc gentiæ, aptitudinem habent ad hanc theophaniam quæ facit eos contemplari theophaniam quæ facit eos contemplari

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 49, Art. 2. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 49, Art. 2. Tom. XXXIV hujusce novæ editionis nostræ. XXXIV hujusce novæ editionis nostræ.

abyssum judiciorum in dispositione salu- abyssum judiciorum in dispositione salu- tis hominum. Et quod dicit Gregorius, tis hominum. Et quod dicit Gregorius, quod est nomen officii, non naturæ : ideo quod est nomen officii, non naturæ : ideo dicit, quia nomen imponitur ab ultimo dicit, quia nomen imponitur ab ultimo complente, et non ab eo quod potentiali- complente, et non ab eo quod potentiali- ter disponit ad hoc. ter disponit ad hoc.

AD ALIUD dicendum, quod beatus Ber- AD ALIUD dicendum, quod beatus Ber- nardus determinat ibi Angelos ab actu nardus determinat ibi Angelos ab actu consequente, et non a principali: quam- consequente, et non a principali: quam- vis enim primus actus sit contemplari vis enim primus actus sit contemplari abyssum judiciorum et æquitatem, ta- abyssum judiciorum et æquitatem, ta- men quia per officium custodiæ hæc pa- men quia per officium custodiæ hæc pa- lam fiunt, et effectui mancipantur, ideo lam fiunt, et effectui mancipantur, ideo ab hoc actu determinat Angelos beatus ab hoc actu determinat Angelos beatus Bernardus. Bernardus.

AD ALIUD dicendum, quod auctoritas AD ALIUD dicendum, quod auctoritas Bernardi nihil aliud dicit, nisi quod Bernardi nihil aliud dicit, nisi quod primo et secundario actu convenit Ange- primo et secundario actu convenit Ange- lis, quod est contemplatio per theopha- lis, quod est contemplatio per theopha- niam et deductio ad effectum per custo- niam et deductio ad effectum per custo- diam, et nuntiatio per revelationem, sic- diam, et nuntiatio per revelationem, sic- ut patet ex inductis. ut patet ex inductis.

AD SEQUENS patet solutio, quia omnino AD SEQUENS patet solutio, quia omnino idem est cum præcedenti. idem est cum præcedenti.

ARTICULI PRIMI ARTICULI PRIMI

PARTICULA III PARTICULA III

ET QUÆSITUM SECUNDUM. ET QUÆSITUM SECUNDUM.

Quæ sint proprietates Angelorum ¹? Quæ sint proprietates Angelorum ¹?

Secundo quæritur, Quæ sint proprie- Secundo quæritur, Quæ sint proprie- tates Angelorum ? tates Angelorum ?

Et sumantur verba Dionysii in Et sumantur verba Dionysii in Colesti hierarchia 2, ubi sic dicit, Colesti hierarchia 2, ubi sic dicit, quod « Archangeli cum Angelis conve- quod « Archangeli cum Angelis conve- niunt quia ejus prophetico est ordini niunt quia ejus prophetico est ordini conveniens, divinas illuminationes per conveniens, divinas illuminationes per primas virtutes suscipere, et Angelis eas primas virtutes suscipere, et Angelis eas

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Cœlesti hierarchia, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Cœlesti hierarchia, сар. 11. сар. 11.

Ad. Ad.

Ad 5 Ad 5

Ad 6 Ad 6

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39.

deiformiter nuntiare, et per Angelos no- deiformiter nuntiare, et per Angelos no- bis manifestare secundum uniuscujusque bis manifestare secundum uniuscujusque divinitus illuminatorum analogiam. » divinitus illuminatorum analogiam. » Et assignat causam dicti sic dicens: Et assignat causam dicti sic dicens: « Angeli completive consummant omnes « Angeli completive consummant omnes coelestium animorum dispositiones. Et coelestium animorum dispositiones. Et ideo eorum proprium est tantum a su- ideo eorum proprium est tantum a su- perioribus accipere, et nobis nuntiare. » perioribus accipere, et nobis nuntiare. » Videtur hoc esse falsum: quia Videtur hoc esse falsum: quia

1. Quorum est una et communis et in- 1. Quorum est una et communis et in- tellectualis natura, eorum modus illumi- tellectualis natura, eorum modus illumi- nandi est unus. Et hoc probatur in nandi est unus. Et hoc probatur in hominibus, qui omnes unius sunt naturæ hominibus, qui omnes unius sunt naturæ rationalis accipientis a sensibus: et ideo rationalis accipientis a sensibus: et ideo omnes illuminantur per speculum et omnes illuminantur per speculum et ænigma, ut dicit Apostolus, I ad Corinth. ænigma, ut dicit Apostolus, I ad Corinth. XIII, 12 Videmus nunc per speculum in XIII, 12 Videmus nunc per speculum in ænigmate. Cum ergo omnium Angelo- ænigmate. Cum ergo omnium Angelo- rum superiorum et inferiorum sit una rum superiorum et inferiorum sit una intellectualis natura, videtur quod omnes intellectualis natura, videtur quod omnes uno modo, a Deo scilicet immediate uno modo, a Deo scilicet immediate accipiunt illuminationem, et non inferio- accipiunt illuminationem, et non inferio- res a superioribus. res a superioribus.

2. Adhuc, Dionysius in Coelesti hie- 2. Adhuc, Dionysius in Coelesti hie- rarchia, assignat rationem quare omnes rarchia, assignat rationem quare omnes dicuntur Angeli et superiores et inferio- dicuntur Angeli et superiores et inferio- res, dicens sic: « Angeli dicuntur com- res, dicens sic: « Angeli dicuntur com- muni nominatione: quia secundum muni nominatione: quia secundum omnium cœlestium hierarchiarum virtu- omnium cœlestium hierarchiarum virtu- tem unam habent in deiforme et ex Deo tem unam habent in deiforme et ex Deo datum lumen, subjectionem supereminen- datum lumen, subjectionem supereminen- tem communicationem. » Et ex hoc ac- tem communicationem. » Et ex hoc ac- cipitur, quod omnes dicuntur Angeli, cipitur, quod omnes dicuntur Angeli, propterea quod lumini divino æqualiter propterea quod lumini divino æqualiter subjiciuntur, et æqualiter participant subjiciuntur, et æqualiter participant ipsum et sic unus non accipit ab alio, ipsum et sic unus non accipit ab alio, sed omnes a Deo. sed omnes a Deo.

3. Adhuc, Super idem dicit Commen- 3. Adhuc, Super idem dicit Commen- tator sic: « Notandum, quod sanctus tator sic: « Notandum, quod sanctus pater prædicet communes esse omnium pater prædicet communes esse omnium Angelorum nominationes ex novem or- Angelorum nominationes ex novem or- dinibus Angelorum, pro eo quod com- dinibus Angelorum, pro eo quod com- muniter illuminentur a Deo specifica Dei muniter illuminentur a Deo specifica Dei lucis datione. » Et ex hoc sequitur idem lucis datione. » Et ex hoc sequitur idem quod prius, quod a Deo illuminantur quod prius, quod a Deo illuminantur non unus ab alio. non unus ab alio.

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 5. cap. 5.

479 479

4. Adhuc, Bernardus in libro V de 4. Adhuc, Bernardus in libro V de Consideratione ad Eugenium : « Creatura Consideratione ad Eugenium : « Creatura coeli videt Verbum, et in Verbo facta per coeli videt Verbum, et in Verbo facta per Verbum 2. » Non ergo unus videt ad Verbum 2. » Non ergo unus videt ad alterum ut accipiat illuminationem: sed alterum ut accipiat illuminationem: sed omnes convertuntur ad Verbum. omnes convertuntur ad Verbum.

5. Adhuc, Bernardus, ibidem, « Opti- 5. Adhuc, Bernardus, ibidem, « Opti- mum videndi genus, si nullius egueris mum videndi genus, si nullius egueris ad omne quod nosse libuerit, te conten- ad omne quod nosse libuerit, te conten- tus alioquin juvari, aliunde obnoxium tus alioquin juvari, aliunde obnoxium fieri est minusque a perfecto istud, et fieri est minusque a perfecto istud, et minus liberum est. » Ex hoc accipitur, minus liberum est. » Ex hoc accipitur, quod si Angelus unus accipit ab alio quod si Angelus unus accipit ab alio illuminationem, obnoxius est ei : et illuminationem, obnoxius est ei : et hoc est inconveniens: ergo omnes il- hoc est inconveniens: ergo omnes il- luminantur a Deo, et non unus ab luminantur a Deo, et non unus ab alio. alio.

6. Adhuc, In luminibus corporalibus 6. Adhuc, In luminibus corporalibus sic est, quod quanto magis est multi- sic est, quod quanto magis est multi- tudo mediorum, tanto minor est claritas tudo mediorum, tanto minor est claritas luminis, sicut patet in sole, luna, aere, luminis, sicut patet in sole, luna, aere, et terra major est enim claritas in sole, et terra major est enim claritas in sole, et minor in luna, quæ illuminatur a et minor in luna, quæ illuminatur a sole adhuc minor in aere, et minima sole adhuc minor in aere, et minima in terra. Si ergo proportionaliter se ha- in terra. Si ergo proportionaliter se ha- bent spiritualia sicut corporalia: tunc bent spiritualia sicut corporalia: tunc videtur, quod in descensu illuminatio- videtur, quod in descensu illuminatio- num a superioribus in inferiores, conti- num a superioribus in inferiores, conti- nue sit minor claritas et sic inferiores nue sit minor claritas et sic inferiores minus clare vident, quam superiores : minus clare vident, quam superiores : quod est contra Evangelium, Matth. quod est contra Evangelium, Matth. XVIII, 10, ubi dicit de inferioribus Ange- XVIII, 10, ubi dicit de inferioribus Ange- lis ministrantibus: Angeli eorum lis ministrantibus: Angeli eorum cælis semper vident faciem Patris mei cælis semper vident faciem Patris mei qui in cœlis est. In facie enim Dei se- qui in cœlis est. In facie enim Dei se- cundum se non est major, et minor cla- cundum se non est major, et minor cla- ritas et ideo æqualiter illuminantur su- ritas et ideo æqualiter illuminantur su- periores et inferiores. periores et inferiores.

in in

SOLUTIO. Dicendum, quod duplex est SOLUTIO. Dicendum, quod duplex est illuminatio, scilicet quæ pertinet ad bea- illuminatio, scilicet quæ pertinet ad bea- titudinem, et illa quæ pertinet ad actum titudinem, et illa quæ pertinet ad actum officii uniuscujusque Angeli ex ordine officii uniuscujusque Angeli ex ordine suo. Prima quæ pertinet ad beatitudi- suo. Prima quæ pertinet ad beatitudi- nem, immediate est a Deo super omnes nem, immediate est a Deo super omnes Angelos quia secundum illam omnes Angelos quia secundum illam omnes

2 S. BERNARDUS, Lib. V de Consideratione, 2 S. BERNARDUS, Lib. V de Consideratione, cap. 1. cap. 1.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

480 480

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

immediate vident Deum. Illa vero quæ immediate vident Deum. Illa vero quæ pertinet ad actum officii, a superioribus pertinet ad actum officii, a superioribus descendit in inferiores. Licet etiam illa descendit in inferiores. Licet etiam illa possit aliquando fieri immediate a Deo : possit aliquando fieri immediate a Deo : quia quidquid potest potentia inferior, quia quidquid potest potentia inferior, potest et superior, sed non convertitur: potest et superior, sed non convertitur: unde quidquid potest Angelus, potest et unde quidquid potest Angelus, potest et Deus, sed non convertitur. Sed tamen Deus, sed non convertitur. Sed tamen hæc illuminatio quando descendit a su- hæc illuminatio quando descendit a su- perioribus in inferiores, non sequitur, perioribus in inferiores, non sequitur, quod aliquod medium sit inter inferiores quod aliquod medium sit inter inferiores et Deum. Et hujus causa est, quia supe- et Deum. Et hujus causa est, quia supe- riores non transfundunt illuminationes riores non transfundunt illuminationes in inferiores in aliquo signo creato, sed in inferiores in aliquo signo creato, sed ipsa illuminatione increata cognoscibilis ipsa illuminatione increata cognoscibilis accepta sub eodem cognoscibili increato accepta sub eodem cognoscibili increato immediate conjunguntur et superiores immediate conjunguntur et superiores et inferiores. et inferiores.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet omnium Angelorum in genere intelle- omnium Angelorum in genere intelle- ctualis natura sit una, tamen non sequi- ctualis natura sit una, tamen non sequi- tur, quod perspicacitas intelligentiæ in tur, quod perspicacitas intelligentiæ in omnibus sit una: hæc enim differens est omnibus sit una: hæc enim differens est secundum esse illius generis in specie et secundum esse illius generis in specie et numero: et ideo non sequitur, quod li- numero: et ideo non sequitur, quod li- cet cognoscibile ab omnibus sit unum, cet cognoscibile ab omnibus sit unum, illuminatio descendens ab illo cognosci illuminatio descendens ab illo cognosci bili in omnibus sit æqualis, sed potius in bili in omnibus sit æqualis, sed potius in superioribus qui immediate convertun- superioribus qui immediate convertun- tur in Deum (ut dicit Dionysius) est ma- tur in Deum (ut dicit Dionysius) est ma- nifestatione prima : in mediis qui de nifestatione prima : in mediis qui de media sunt hierarchia, est manifestatione media sunt hierarchia, est manifestatione secunda et in infima est manifestatione secunda et in infima est manifestatione tertia, sicut in antehabitis determinatum tertia, sicut in antehabitis determinatum

est. est.

AD ALIUD dicendum, quod in cognosci- AD ALIUD dicendum, quod in cognosci- bili (cui subjacent Angeli) duo sunt. bili (cui subjacent Angeli) duo sunt. Unum est lumen descendens, et est in- Unum est lumen descendens, et est in- formans intellectum cognoscentis et ele- formans intellectum cognoscentis et ele- vans et perficiens ipsum ut possit aciem vans et perficiens ipsum ut possit aciem figere in excellenti luce cognoscibilis. figere in excellenti luce cognoscibilis. Aliud est cognoscibile ipsum quod cog- Aliud est cognoscibile ipsum quod cog- noscitur. Primum ergo differenter est in noscitur. Primum ergo differenter est in Angelis quia est in superioribus mani- Angelis quia est in superioribus mani- festatione prima, in mediis manifestatio- festatione prima, in mediis manifestatio- ne secunda, et in ultimis manifestatione ne secunda, et in ultimis manifestatione tertia. Secundum autem quod est cog- tertia. Secundum autem quod est cog- noscibile ipsum, æqualiter est in omni- noscibile ipsum, æqualiter est in omni- bus. Et ideo dicit Dionysius, quod uni bus. Et ideo dicit Dionysius, quod uni

lumini subjiciuntur omnes, quamvis non lumini subjiciuntur omnes, quamvis non æqualiter participent ipsum, sed sub di- æqualiter participent ipsum, sed sub di- versa manifestatione, ut dictum est. versa manifestatione, ut dictum est.

PER IDEM patet solutio ad verbum PER IDEM patet solutio ad verbum Commentatoris quia idem est cum di- Commentatoris quia idem est cum di- cto Dionysii nisi quod exponit ipsum. cto Dionysii nisi quod exponit ipsum.

AD ALIUD dicendum, quod omnes con- AD ALIUD dicendum, quod omnes con- vertuntur ad Deum, sicut dicit Augusti- vertuntur ad Deum, sicut dicit Augusti- nus super Genesim ad litteram : sed nus super Genesim ad litteram : sed cum perceptio luminis Verbi differens sit cum perceptio luminis Verbi differens sit in summis, mediis, et imis, propter diffe- in summis, mediis, et imis, propter diffe- rentem perspicacitatem intelligentiæ : rentem perspicacitatem intelligentiæ : ideo in theophaniis pertinentibus ad ideo in theophaniis pertinentibus ad actus officiorum, necesse est imos con- actus officiorum, necesse est imos con- verti ad medios, et medios ad supre- verti ad medios, et medios ad supre- mos quia imi talium theophaniarum mos quia imi talium theophaniarum non sunt perceptibiles in manifestatione non sunt perceptibiles in manifestatione prima, vel secunda, sed tertia manife- prima, vel secunda, sed tertia manife- statione et medii non sunt perceptibiles statione et medii non sunt perceptibiles earumdem in manifestatione prima, sed earumdem in manifestatione prima, sed secunda, ut dicit Dionysius, sicut in secunda, ut dicit Dionysius, sicut in quæstione de divisione hierarchiarum quæstione de divisione hierarchiarum

determinatum est. determinatum est.

AD ALIUD dicendum, quod illuminatus AD ALIUD dicendum, quod illuminatus non fit obnoxius illuminatori, nisi ubi non fit obnoxius illuminatori, nisi ubi illuminator proprio lumine illuminat, illuminator proprio lumine illuminat, sicut est in hominibus, ubi discipulus sicut est in hominibus, ubi discipulus obnoxius fit doctori. Ad Galat. vi, 6: obnoxius fit doctori. Ad Galat. vi, 6: Communicet autem is qui catechizatur Communicet autem is qui catechizatur verbo, hoc est dicere, ei qui se catechi- verbo, hoc est dicere, ei qui se catechi- zat, in omnibus bonis. In Angelis au- zat, in omnibus bonis. In Angelis au- tem non sic est. Superiores enim non tem non sic est. Superiores enim non proprio lumine illuminant inferiores, sed proprio lumine illuminant inferiores, sed lumine theophaniæ descendentis a Deo. lumine theophaniæ descendentis a Deo. Unde quamvis superiores talis illumina- Unde quamvis superiores talis illumina- tionis sint ministri, auctor tamen hujus tionis sint ministri, auctor tamen hujus illuminationis non est nisi Deus : et ideo illuminationis non est nisi Deus : et ideo inferiores illuminati non efficiuntur ob- inferiores illuminati non efficiuntur ob- noxii superioribus, sed Deo soli. noxii superioribus, sed Deo soli.

AD ULTIMUM dicendum, quod non est AD ULTIMUM dicendum, quod non est simile in luminibus corporalibus et spi- simile in luminibus corporalibus et spi- ritualibus: quia secundum in corporali- ritualibus: quia secundum in corporali- bus non exhibet primum illuminans in bus non exhibet primum illuminans in virtute primi, sed potius in facultate qua virtute primi, sed potius in facultate qua recipit ipsum. Luna enim non exhibet recipit ipsum. Luna enim non exhibet solem in specie, sed lumen solis exhibet solem in specie, sed lumen solis exhibet in facultate qua percipit. Similiter est de in facultate qua percipit. Similiter est de aere, et de tertia. In spiritualibus autem aere, et de tertia. In spiritualibus autem superior per theophaniam acceptam a superior per theophaniam acceptam a

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

lutio. lutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39.

Deo, quando influit eam inferiori, peri- Deo, quando influit eam inferiori, peri- cit inferiorem, et convertit ut contemple- cit inferiorem, et convertit ut contemple- tur per speciem primum illuminatorem, tur per speciem primum illuminatorem, Deum scilicet et sic nulla fit minoratio Deum scilicet et sic nulla fit minoratio luminis per multiplicationem mediorum. luminis per multiplicationem mediorum.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS. II. ARTICULUS. II.

De prædictis tribus ordinibus, scilicet De prædictis tribus ordinibus, scilicet Principatibus, Archangelis, et Ange- Principatibus, Archangelis, et Ange- lis in communi ¹. lis in communi ¹.

481 481

ad salutem, scilicet per actum prælatio- ad salutem, scilicet per actum prælatio- nis gubernati. Prælationes autem omnes nis gubernati. Prælationes autem omnes reducuntur ad Principatus: quia princi- reducuntur ad Principatus: quia princi- pum est disponere omnes prælationes. pum est disponere omnes prælationes. Secundus actus est in annuntiatione Secundus actus est in annuntiatione magnorum pertinentium ad auctorem¯ magnorum pertinentium ad auctorem¯ salutis et hoc pertinet ad Archangelos. salutis et hoc pertinet ad Archangelos. Tertius est annuntiatio eorum quæ com- Tertius est annuntiatio eorum quæ com- muniter ad salutem singulorum perti- muniter ad salutem singulorum perti- nent et hoc pertinet ad Angelos, Et nent et hoc pertinet ad Angelos, Et quia hic tribus actibus sufficienter dispo- quia hic tribus actibus sufficienter dispo- nitur salus hominis, ideo in ultima hie- nitur salus hominis, ideo in ultima hie- rarchia, quæ pertinet vel quæ præest rarchia, quæ pertinet vel quæ præest ecclesiasticæ hierarchiæ, non sunt nisi ecclesiasticæ hierarchiæ, non sunt nisi tres ordines, et hi sunt qui dicti sunt. tres ordines, et hi sunt qui dicti sunt.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod om- AD PRIMUM ergo dicendum, quod om- nia hujusmodi officia reducuntur ad nia hujusmodi officia reducuntur ad Principatus, et in dispositione sunt Ar- Principatus, et in dispositione sunt Ar- changelorum, qui principes dicuntur, changelorum, qui principes dicuntur,

Deinde, Quæritur de his tribus in sicut dicitur, Isa. xxx, 5: Non vocabi- Deinde, Quæritur de his tribus in sicut dicitur, Isa. xxx, 5: Non vocabi- communi. communi. tur ultra is qui insipiens est, princeps. tur ultra is qui insipiens est, princeps. Et videtur, quod plures esse debeant Et infra, y. 8 Princeps vero ea quæ Et videtur, quod plures esse debeant Et infra, y. 8 Princeps vero ea quæ ordines in infima hierarchia. ordines in infima hierarchia. sunt digna principe cogitabit, et ipse' sunt digna principe cogitabit, et ipse' super duces stabit. super duces stabit.

1. Plura sunt enim officia humana, 1. Plura sunt enim officia humana, quam principatus. Sunt enim ducatus,. quam principatus. Sunt enim ducatus,. et regna, et hujusmodi. Et videtur, quod et regna, et hujusmodi. Et videtur, quod specialibus ordinibus Angelorum hæc specialibus ordinibus Angelorum hæc officia sint attribuenda et sic multipli- officia sint attribuenda et sic multipli- cari debent secundum officia humana. cari debent secundum officia humana. 2. Adhuc, Dicit Dionysius in Eccle- 2. Adhuc, Dicit Dionysius in Eccle- siastica hierarchia, quod tres sunt ordi- siastica hierarchia, quod tres sunt ordi- nes sacri, diaconatus, presbyteratus, et nes sacri, diaconatus, presbyteratus, et episcopalis. Cum ergo ecclesiastica hie- episcopalis. Cum ergo ecclesiastica hie- rarchia a cœlesti descendat, videtur quod rarchia a cœlesti descendat, videtur quod tres ordines illis respondentes deberent tres ordines illis respondentes deberent esse in cœlesti. esse in cœlesti.

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut prima SOLUTIO. Dicendum, quod sicut prima hierarchia accipitur secundum assistere hierarchia accipitur secundum assistere Deo, ita secunda sumitur penes potesta- Deo, ita secunda sumitur penes potesta- tem pertinentem ad gubernationem tem pertinentem ad gubernationem mundi et hoc jam in præcedentibus mundi et hoc jam in præcedentibus determinatum est. Tres autem ordines determinatum est. Tres autem ordines ultimæ hierarchiæ sumuntur penes actus ultimæ hierarchiæ sumuntur penes actus pertinentes ad dispositiones hominum. pertinentes ad dispositiones hominum. Homines autem disponuntur tripliciter Homines autem disponuntur tripliciter

1 Cf. Opp B. Alberti. I Part. Summæ de 1 Cf. Opp B. Alberti. I Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 50, Tom. XXXIV Creaturis, Tract. IV, Quæst. 50, Tom. XXXIV

XXXII XXXII

AD ULTIMUM dicendum, quod secun- AD ULTIMUM dicendum, quod secun- dum Dionysium, tres ordines ecclesia- dum Dionysium, tres ordines ecclesia- sticæ hierarchiæ pertinent ad Angelos : sticæ hierarchiæ pertinent ad Angelos : quia per eos annuntiatur et disponitur id' quia per eos annuntiatur et disponitur id' quod est salutis singulorum. Et ideo di- quod est salutis singulorum. Et ideo di- cit, quod Sacerdotes et Episcopi Angeli cit, quod Sacerdotes et Episcopi Angeli dicuntur quia habent officia Angelo-' dicuntur quia habent officia Angelo-' rum. Nec oportet, si ecclesiastica hie- rum. Nec oportet, si ecclesiastica hie- rarchia descendit a coelesti, quod pro- rarchia descendit a coelesti, quod pro- pter hoc in omnibus similis sit ei : non pter hoc in omnibus similis sit ei : non enim descendit nisi quantum ad modum enim descendit nisi quantum ad modum purgationis, illuminationis, et perfectio-· purgationis, illuminationis, et perfectio-· nis quod pontificatus divinus vocatur a nis quod pontificatus divinus vocatur a beato Dionysius. Sed quantum ad offi- beato Dionysius. Sed quantum ad offi- cia, multa sunt in humanis propter ne- ' cia, multa sunt in humanis propter ne- ' cessitatem et materiàlem servitutem ho- cessitatem et materiàlem servitutem ho- minis officia, quæ non possunt esse in minis officia, quæ non possunt esse in angelicis. angelicis.

novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

31 31

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

482 482

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

De hierarchia Principatuum, Archan- De hierarchia Principatuum, Archan- gelorum, et Angelorum ‘. gelorum, et Angelorum ‘.

Deinde, Quæritur de hierarchia horum Deinde, Quæritur de hierarchia horum trium in communi, scilicet quis sit actus trium in communi, scilicet quis sit actus proprius istius hierarchie? proprius istius hierarchie?

Et dicitur communiter, converti super Et dicitur communiter, converti super hominem, et disponere ea quæ pertinent hominem, et disponere ea quæ pertinent ad salutem hominis. ad salutem hominis.

1. SED CONTRA hoc esse videtur, quod 1. SED CONTRA hoc esse videtur, quod etiam Virtutum, quarum est exhibere etiam Virtutum, quarum est exhibere miracula, et Potestatum quarum est ar- miracula, et Potestatum quarum est ar- cere nocentia, est conversio super homi- cere nocentia, est conversio super homi- nes et illi sunt de media hierarchia: nes et illi sunt de media hierarchia: non ergo est proprium hoc inferioris hie- non ergo est proprium hoc inferioris hie- rarchiæ, sed commune cum secunda. rarchiæ, sed commune cum secunda.

2. Adhuc, Dionysius in Coelesti hie- 2. Adhuc, Dionysius in Coelesti hie- rarchia : « Excellentissimam quidem rarchia : « Excellentissimam quidem enim dispositionem tamquam ipsi occul- enim dispositionem tamquam ipsi occul- to primitus ordinate proximante clam to primitus ordinate proximante clam formans æstimandum ordinare secun- formans æstimandum ordinare secun- dam. Secundam vero quæ completur a dam. Secundam vero quæ completur a sanctis Dominationibus, et Virtutibus, sanctis Dominationibus, et Virtutibus, et Potestatibus, præesse illi quæ comple- et Potestatibus, præesse illi quæ comple- tur a Principatibus, Archangelis, et An- tur a Principatibus, Archangelis, et An- gelis, et illi per consequentia præcipere, gelis, et illi per consequentia præcipere, et illam ut inferiorem nobis præesse et illam ut inferiorem nobis præesse et præcipere ³. » et præcipere ³. »

3. Adhuc, Dionysius, ibidem, « Pri- 3. Adhuc, Dionysius, ibidem, « Pri- ma quidem hierarchia formatur manife- ma quidem hierarchia formatur manife- stius: ea vero quæ post eam est, occul- stius: ea vero quæ post eam est, occul- tius Principatuum vero et Archange- tius Principatuum vero et Archange- lorum et Angelorum manifestativam lorum et Angelorum manifestativam disposit onem humanis hierarchiis per disposit onem humanis hierarchiis per consequentia præcipere, ut sit per ordi- consequentia præcipere, ut sit per ordi- nem, ascensus in Deum et conversio et nem, ascensus in Deum et conversio et

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst 51. Tom. XXXIV Creaturis, Tract. IV, Quæst 51. Tom. XXXIV novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

communicatio et unitas. » Ex hoc acci- communicatio et unitas. » Ex hoc acci- pitur, quod suprema hierarchia circa oc- pitur, quod suprema hierarchia circa oc- cultissimum est, et media circa manife- cultissimum est, et media circa manife- stius, et infima circa manifestissimum. stius, et infima circa manifestissimum. Et hoc videtur esse contra verba Diony- Et hoc videtur esse contra verba Diony- sii in præhabitis posita, quod scilicet sii in præhabitis posita, quod scilicet prima videt manifestatione prima, et se- prima videt manifestatione prima, et se- cunda manifestatione secunda, et tertia cunda manifestatione secunda, et tertia manifestatione tertia. manifestatione tertia.

4. Adhuc quæritur, Quæ differentia sit 4. Adhuc quæritur, Quæ differentia sit inter ascensionem et conversionem in inter ascensionem et conversionem in Deum, et communicationem et unionem, Deum, et communicationem et unionem, de quibus Dionysius fecit mentionem ? de quibus Dionysius fecit mentionem ?

SOLUTIO. Dicendum, quod actus isti SOLUTIO. Dicendum, quod actus isti hierarchiæ proprius est illuminationum Solutio hierarchiæ proprius est illuminationum Solutio perceptio ad dispositionem salutis perti- perceptio ad dispositionem salutis perti- nentium, ut dicit Dionysius. nentium, ut dicit Dionysius.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod actus AD PRIMUM ergo dicendum, quod actus Virtutum et Potestatum primus est ad Ad Virtutum et Potestatum primus est ad Ad generalem mundi gubernationem: quia generalem mundi gubernationem: quia tamen hoc principaliter est ad salutem tamen hoc principaliter est ad salutem hominis, propter quem omnia facta hominis, propter quem omnia facta sunt, propter hoc actus consequens ipso- sunt, propter hoc actus consequens ipso- rum, est conversio super homines, ut rum, est conversio super homines, ut scilicet miracula faciant, ut homines scilicet miracula faciant, ut homines facilius convertantur ad fidem, et pote- facilius convertantur ad fidem, et pote- states arceant contrarias, ne salutem states arceant contrarias, ne salutem hominis impediant: sed isti hierarchiæ hominis impediant: sed isti hierarchiæ est proprium primo et principali actu est proprium primo et principali actu uniuscujusque ordinis positi in ea. uniuscujusque ordinis positi in ea.

AD ALIUD dicendum, quod occultum AD ALIUD dicendum, quod occultum dicitur duobus modis, simpliciter scili- Ad 2 ot dicitur duobus modis, simpliciter scili- Ad 2 ot cet sive in se, et quoad nos. Simpliciter cet sive in se, et quoad nos. Simpliciter occultum est, quod maxime est eleva- occultum est, quod maxime est eleva- tum super cognitionem omnis creaturæ : tum super cognitionem omnis creaturæ : et hoc est Deus. Et ex hoc occultissimo et hoc est Deus. Et ex hoc occultissimo quidem clam formatur prima hierarchia. quidem clam formatur prima hierarchia. Occultum quoad nos est, quod ex nostro Occultum quoad nos est, quod ex nostro quod ei circumponitur, a vigore proprii quod ei circumponitur, a vigore proprii luminis distans occultatur. Et hoc modo luminis distans occultatur. Et hoc modo occultissimum est in tertia hierarchia. occultissimum est in tertia hierarchia. Et ideo non est contrarium ei quod dicit Et ideo non est contrarium ei quod dicit Dionysius cum æquivoce sumatur occul- Dionysius cum æquivoce sumatur occul- tum et simpliciter prima manifesta- tum et simpliciter prima manifesta-

2 S. DIONYSIUS, Liber de Coelesti hierarchia, 2 S. DIONYSIUS, Liber de Coelesti hierarchia, cap. 9. cap. 9.

Ad 4. Ad 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST, 40. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST, 40.

tione est in prima hierarchia, et secunda tione est in prima hierarchia, et secunda manifestatione in secunda, et tertia ma- manifestatione in secunda, et tertia ma- nifestatione in tertia. nifestatione in tertia.

Et hoc est quod dicit Dionysius in ar- Et hoc est quod dicit Dionysius in ar- gumento sequenti. gumento sequenti.

AD ULTIMUM dicendum, quod inter illa AD ULTIMUM dicendum, quod inter illa quatuor differentia est: quia prima duo quatuor differentia est: quia prima duo dicunt motum in Deum. Ascensio qui- dicunt motum in Deum. Ascensio qui-

483 483

dem dicit motum in Deum per rationem dem dicit motum in Deum per rationem termini a quo conversio autem eum- termini a quo conversio autem eum- dem motum per rationem termini ad dem motum per rationem termini ad quem. Alia duo dicunt effectum ejusdem quem. Alia duo dicunt effectum ejusdem motus, et communicatio dicit effectum motus, et communicatio dicit effectum ejusdem motus prout est in fieri : unio ejusdem motus prout est in fieri : unio autem eumdem dicit, prout est in perfe- autem eumdem dicit, prout est in perfe- cto esse. cto esse.

QUESTIO XL. QUESTIO XL.

De theophania et actibus hierarchicis, qui sunt illuminare, De theophania et actibus hierarchicis, qui sunt illuminare, purgare, et perficere. purgare, et perficere.

Consequenter quæritur de theophaniis Consequenter quæritur de theophaniis quibus distinguuntur hierarchiæ. quibus distinguuntur hierarchiæ.

Et quæruntur duo, scilicet de theopha- Et quæruntur duo, scilicet de theopha- nia, et de actibus qui sunt illuminare, nia, et de actibus qui sunt illuminare, purgare, et perficere, quos agunt secun- purgare, et perficere, quos agunt secun- dum theophanias. dum theophanias.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

De theophania. De theophania.

Circa theophaniam quæruntur duo, Circa theophaniam quæruntur duo, scilicet quid sit theophania, et unde de- scilicet quid sit theophania, et unde de- scendat in Angelos, utrum scilicet a Deo scendat in Angelos, utrum scilicet a Deo solo, vel etiam ab homine Christo et a solo, vel etiam ab homine Christo et a beata virgine? beata virgine?

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit theophania ¹ ? Quid sit theophania ¹ ?

Primo ergo quæritur, Quid sit theo- Primo ergo quæritur, Quid sit theo- phania ? phania ?

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Quæst. 32, Art. 1. Tom. XXXIV hu- Creaturis, Quæst. 32, Art. 1. Tom. XXXIV hu- jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

Et accipiantur verba Dionysii, in Cæ- Et accipiantur verba Dionysii, in Cæ- lesti hierarchia, ubi sic dicit : « Sapien. lesti hierarchia, ubi sic dicit : « Sapien. tissima theologia visionem illam quæ in tissima theologia visionem illam quæ in ipsa est descripta, revelavit divinam, qua- ipsa est descripta, revelavit divinam, qua- si in forma informium similitudinem ex si in forma informium similitudinem ex videntium in divinum reductione pulchre videntium in divinum reductione pulchre vocari theophaniam *. » Sensus est hujus vocari theophaniam *. » Sensus est hujus auctoritatis, quod scientia theologiæ quæ auctoritatis, quod scientia theologiæ quæ sapientissima est, quia est de Deo, pul- sapientissima est, quia est de Deo, pul- chre revelavit Theologis ipsam visionem chre revelavit Theologis ipsam visionem quæ descripta est in theologia, vocari quæ descripta est in theologia, vocari theophaniam, quasi divinam similitudi- theophaniam, quasi divinam similitudi- nem in forma informium descripta, hoc nem in forma informium descripta, hoc est, in forma symbolorum, quæ informia est, in forma symbolorum, quæ informia sunt ad spiritualia. Similitudinem dico sunt ad spiritualia. Similitudinem dico factam vel creatam ex reductione viden- factam vel creatam ex reductione viden- tium in divinum, hoc est, in divinas tium in divinum, hoc est, in divinas

res. res.

Adhuc, Commentator ibidem dicit, Adhuc, Commentator ibidem dicit, quod theophania dicitur, quasi per ipsam, quod theophania dicitur, quasi per ipsam, videntibus divina facta illuminatio- videntibus divina facta illuminatio- ne, quam ipsa divina sanctorum perfi- ne, quam ipsa divina sanctorum perfi-

ciunt. ciunt.

CONTRA hoc objicitur sic, quod CONTRA hoc objicitur sic, quod

1. Secundum hoc non erit theophania, 1. Secundum hoc non erit theophania, nisi in symbolis quæ in corporalibus ac- nisi in symbolis quæ in corporalibus ac- cipiuntur et cum Angeli non accipiant cipiuntur et cum Angeli non accipiant

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia,

cap. 4. cap. 4.

484 484

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

lluminationes in corporalibus, videtur lluminationes in corporalibus, videtur quod Angeli non habent theophanias: quod Angeli non habent theophanias: quod falsum est. quod falsum est.

2. Adhuc, Commentator ibidem dicit 2. Adhuc, Commentator ibidem dicit sic «Habent namque et ipsi spiritus sic «Habent namque et ipsi spiritus signa sua, demonstrationes scilicet per signa sua, demonstrationes scilicet per quas de invisibilibus Dei et valde occultis quas de invisibilibus Dei et valde occultis et secretis absconditis intus naturaliter et et secretis absconditis intus naturaliter et invisibiliter et simpliciter erudiuntur: invisibiliter et simpliciter erudiuntur: quæ quidem signa quantum ad nos, et ea quæ quidem signa quantum ad nos, et ea quæ apud nos sunt visibilia, omnino in- quæ apud nos sunt visibilia, omnino in- visibilia æstimantur: quantum vero ad visibilia æstimantur: quantum vero ad illam multum invisibilem et inaccessibi- illam multum invisibilem et inaccessibi- lem et incomprehensibilem divinitatis lem et incomprehensibilem divinitatis lucem, quasi foris sunt, et procedunt ab lucem, quasi foris sunt, et procedunt ab intus ad demonstrationem. Propter quod intus ad demonstrationem. Propter quod et ipsa signa quæ superveniunt mentibus et ipsa signa quæ superveniunt mentibus sive animis divinitus illuminatis, theo- sive animis divinitus illuminatis, theo- phaniæ, id est, divinæ apparitiones di- phaniæ, id est, divinæ apparitiones di- cuntur quia in eis ad manifestationem cuntur quia in eis ad manifestationem alicujus occulti venientibus, id quod om- alicujus occulti venientibus, id quod om- nino occultum Dei est, demonstratur. » nino occultum Dei est, demonstratur. » Ex hoc accipitur, quod theophania est Ex hoc accipitur, quod theophania est illuminatio procedens ab intus ad mani- illuminatio procedens ab intus ad mani- festationem alicujus occulti de Deo. Sed festationem alicujus occulti de Deo. Sed tunc quæritur, Utrum in illa illuminatio- tunc quæritur, Utrum in illa illuminatio- ne duo sint, sicut in lumine scientiæ ? In ne duo sint, sicut in lumine scientiæ ? In scientia enim est lumen ipsius scientiæ scientia enim est lumen ipsius scientiæ convincens intellectum de veritate scito- convincens intellectum de veritate scito- rum et hoc est quod vocatur scientia con- rum et hoc est quod vocatur scientia con- clusionis ab Aristotele in I Posteriorum. Et clusionis ab Aristotele in I Posteriorum. Et est ibi lumen principii præexistens, a quo est ibi lumen principii præexistens, a quo elicitur scientia conclusionis per conse- elicitur scientia conclusionis per conse- quentia. Sicut etiam Platonici dixerunt quentia. Sicut etiam Platonici dixerunt esse duplex lumen in oculo: unum quod esse duplex lumen in oculo: unum quod ab oculo diffunditur super visibile cum ab oculo diffunditur super visibile cum radio visivo alterum quod objicitur radio visivo alterum quod objicitur oculo et informat ipsum, quod est spe- oculo et informat ipsum, quod est spe- cies visibilis. Sicut etiam in fide duplex cies visibilis. Sicut etiam in fide duplex lumen dicunt esse Sancti. Unum quod lumen dicunt esse Sancti. Unum quod est elevans intellectum nostrum ad hoc, est elevans intellectum nostrum ad hoc, quod aciem figat in articulum creditum quod aciem figat in articulum creditum qui est supra rationem. Dicit enim Au- qui est supra rationem. Dicit enim Au- gustinus, quod « mentis nostræ invalida gustinus, quod « mentis nostræ invalida acies, in tam excellenti luce non figitur, acies, in tam excellenti luce non figitur, nisi per justitiam fidei emundetur. » Er- nisi per justitiam fidei emundetur. » Er-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 7. cap. 7.

go videtur quod in fide sit lumen elevans go videtur quod in fide sit lumen elevans intellectum ad credibibile quod ad hoc intellectum ad credibibile quod ad hoc influitur intellectui, ut possit species influitur intellectui, ut possit species credibilis informari. Et hoc expresse vi- credibilis informari. Et hoc expresse vi- detur dicere Dionysius in libro de Divinis detur dicere Dionysius in libro de Divinis nominibus, sic: « Fides est lumen collo- nominibus, sic: « Fides est lumen collo- cans credentes in prima veritate, et pri- cans credentes in prima veritate, et pri- mam veritatem in ipsis 1. » Si ergo sic est mam veritatem in ipsis 1. » Si ergo sic est in theophaniis: tunc est unum lumen de- in theophaniis: tunc est unum lumen de- scendens in intellectum Angeli, et elevans scendens in intellectum Angeli, et elevans ipsum ad hoc, quod figi possit intellectus ipsum ad hoc, quod figi possit intellectus Angeli in illo occulto, quod divinum Angeli in illo occulto, quod divinum occultum a Dionysio vocatur. occultum a Dionysio vocatur.

3. Adhuc, Hoc videtur Dionysius di- 3. Adhuc, Hoc videtur Dionysius di- cere in epistola ad Gaium monachum cere in epistola ad Gaium monachum sic: « Deus est super mentem et super sic: « Deus est super mentem et super substantiam et superpositæ ipsius tene- substantiam et superpositæ ipsius tene- bræ et cooperiunt et contegunt omne bræ et cooperiunt et contegunt omne lumen, et absconditur omni conditioni. lumen, et absconditur omni conditioni. Et si aliquis videns Deum, intellexit quod' Et si aliquis videns Deum, intellexit quod' videt, non ipsum vidit, sed aliquid eorum videt, non ipsum vidit, sed aliquid eorum quæ sunt ejus, quæ existunt et cogno- quæ sunt ejus, quæ existunt et cogno- scuntur. » Ex hoc accipitur, quod intel- scuntur. » Ex hoc accipitur, quod intel- lectus angelicus aliquid accipit a Deo' lectus angelicus aliquid accipit a Deo' quo juvatur ad hoc, quod Deum videre quo juvatur ad hoc, quod Deum videre possit. possit.

4. Adhuc, Chrysostomus in Homilia 4. Adhuc, Chrysostomus in Homilia super Joannem: « Ipsum quod est Deus, super Joannem: « Ipsum quod est Deus, non solum Prophetæ non viderunt, sed non solum Prophetæ non viderunt, sed neque Angeli viderunt, neque Archan- neque Angeli viderunt, neque Archan- geli. » geli. »

5. Adhuc, Chrysostomus, ibidem, 5. Adhuc, Chrysostomus, ibidem, « Si interrogaveris Angelos quid vide- « Si interrogaveris Angelos quid vide- rint, audies quidem de substantia nihil rint, audies quidem de substantia nihil respondentes, Gloria vero in altissimis respondentes, Gloria vero in altissimis Deo solum decantantes. Et si Seraphin Deo solum decantantes. Et si Seraphin et Cherubin concupieris aliquid dicere, et Cherubin concupieris aliquid dicere, mysticam sanctimonii melodiam audies: mysticam sanctimonii melodiam audies: Sanctus, sanctus, sanctus, et quoniam Sanctus, sanctus, sanctus, et quoniam plena est omnis terra gloria ejus ³. Si plena est omnis terra gloria ejus ³. Si supernas Virtutes, tibi item responde- supernas Virtutes, tibi item responde- bunt, sibi unum opus esse ut Deum bunt, sibi unum opus esse ut Deum laudent. Et nihil respondent de visione laudent. Et nihil respondent de visione substantiæ. » Ergo videtur, quod sub- substantiæ. » Ergo videtur, quod sub- stantiam Dei non vident sub aliquo lu- stantiam Dei non vident sub aliquo lu- mine descendente in ipsos, et juvante mine descendente in ipsos, et juvante

2 Luc. II, 14. 2 Luc. II, 14. 3 Isa. vi, 3. 3 Isa. vi, 3.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 40. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 40.

intellectum ad hoc quod possit figi quod intellectum ad hoc quod possit figi quod Deus est. Deus est.

6. Adhuc, Joannes quidam expositor 6. Adhuc, Joannes quidam expositor sic dicit «Per seipsam nulli creaturæ sic dicit «Per seipsam nulli creaturæ sive rationali sive intellectuali compre- sive rationali sive intellectuali compre- hensibilis est veritas Deus, sed super hensibilis est veritas Deus, sed super omnem sensum est exaltata et intelle- omnem sensum est exaltata et intelle- ctum. Neque Angeli cognoscunt per se ctum. Neque Angeli cognoscunt per se quid sit Deus, vel quid sit veritas: hoc quid sit Deus, vel quid sit veritas: hoc enim ab omni creatura remotum est: sed enim ab omni creatura remotum est: sed solummodo cognoscunt se esse, et veri- solummodo cognoscunt se esse, et veri- tatem quæ Deus est, superessentialiter tatem quæ Deus est, superessentialiter esse, et ab ipsa omnia procedere. » Et isti esse, et ab ipsa omnia procedere. » Et isti sancti qui inducti sunt, dicunt hoc sen- sancti qui inducti sunt, dicunt hoc sen- tire Joannem, quando dicit: Deum nemo tire Joannem, quando dicit: Deum nemo viditumquam, unigenitus Filius, qui est in viditumquam, unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, ipse enarravit. Unde Joan- sinu Patris, ipse enarravit. Unde Joan- nes Chrysostomus in præinducta homilia nes Chrysostomus in præinducta homilia idem verbum tractans, sic concludit di- idem verbum tractans, sic concludit di- cens. « Solus ergo videt se Pater et Fi- cens. « Solus ergo videt se Pater et Fi- lius et Spiritus sanctus. » Ex omnibus lius et Spiritus sanctus. » Ex omnibus his accipitur, quod a nullo Angelorum his accipitur, quod a nullo Angelorum Deus immediate videtur, sed sub theo- Deus immediate videtur, sed sub theo- phaniis illuminantibus ad ipsum. SED phaniis illuminantibus ad ipsum. SED CONTRA hoc est quod dicitur in prima Ca- CONTRA hoc est quod dicitur in prima Ca- nonica Joannis, III, 2 : Scimus, quoniam nonica Joannis, III, 2 : Scimus, quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quo- cum apparuerit, similes ei erimus, quo- niam videbimus eum sicuti est. Est etiam niam videbimus eum sicuti est. Est etiam contra hoc quod dicitur, Matth. xvIII, contra hoc quod dicitur, Matth. xvIII, 10 Angeli eorum in cælis semper vi- 10 Angeli eorum in cælis semper vi- dent faciem Patris mei qui in cælis est. dent faciem Patris mei qui in cælis est.

7. Adhuc, Magister Hugo de sancto 7. Adhuc, Magister Hugo de sancto Victore: « Quid est dicere Deum sub Victore: « Quid est dicere Deum sub theophania videri, et sine theophania theophania videri, et sine theophania non videri, nisi Deum ut est numquam non videri, nisi Deum ut est numquam videri? Quod expresse contra Joannem videri? Quod expresse contra Joannem est qui dicit Videbimus eum sicuti est. est qui dicit Videbimus eum sicuti est. Et contra Paulum, I ad Corinth.x11, 12: Et contra Paulum, I ad Corinth.x11, 12: Videmus nunc per speculum in ænigma- Videmus nunc per speculum in ænigma- te tunc autem facie ad faciem Tollant te tunc autem facie ad faciem Tollant igitur theophanias suas: quia sicut in igitur theophanias suas: quia sicut in creando nihil nos creavit præter ipsum, creando nihil nos creavit præter ipsum, ita in visione gloriæ nihil nos sistet us- ita in visione gloriæ nihil nos sistet us- que ipsum. » que ipsum. »

: :

SOLUTIO. Dicendum quod in veritate SOLUTIO. Dicendum quod in veritate in theophania est duplex lumen, sicut et in theophania est duplex lumen, sicut et

1 Joan. 1, 18. 1 Joan. 1, 18.

485 485

in scientia et in fide. Unum quod descen- in scientia et in fide. Unum quod descen- dit in intellectum Angeli et est lumen dit in intellectum Angeli et est lumen gloriæ et gratiæ creatæ, elevans intelle- gloriæ et gratiæ creatæ, elevans intelle- ctum ut acies ejus in excellentissima luce ctum ut acies ejus in excellentissima luce increata figi possit, ut videat eam sicuti increata figi possit, ut videat eam sicuti est. Unde illud non est medium inter est. Unde illud non est medium inter visum et Angelum videntem: non enim visum et Angelum videntem: non enim mediat, sed confortat videntem ut videre mediat, sed confortat videntem ut videre possit et potius habet rationem virtutis possit et potius habet rationem virtutis et gratiæ et gloriæ, quam rationem me- et gratiæ et gloriæ, quam rationem me- dii quo videatur Deus. Ab ipso enim dii quo videatur Deus. Ab ipso enim confortatur videns intellectus, et ut vi- confortatur videns intellectus, et ut vi- dere possit, et ut videatur Deus: et me- dere possit, et ut videatur Deus: et me- diante ipso non videtur occultum Dei, sed diante ipso non videtur occultum Dei, sed potius videtur immediate ab intellectu potius videtur immediate ab intellectu confortato per ipsum. confortato per ipsum.

AD ID quod primo objicitur, dicendum AD ID quod primo objicitur, dicendum quod theophania æquivocum est: dicitur quod theophania æquivocum est: dicitur enim communiter, et proprie. Commu- enim communiter, et proprie. Commu- niter omnis visio, sive symbolica, sive niter omnis visio, sive symbolica, sive mystica, sive per speciem expressa, in mystica, sive per speciem expressa, in qua aliquid apparet divinum, theophania qua aliquid apparet divinum, theophania dicitur. Et sic Dionysius in inducta au- dicitur. Et sic Dionysius in inducta au- ctoritate loquitur de theophania. Proprie ctoritate loquitur de theophania. Proprie autem dicitur theophania illuminatio autem dicitur theophania illuminatio descendens a Deo per modum gloriæ, descendens a Deo per modum gloriæ, per quam elevatur intellectus angelicus per quam elevatur intellectus angelicus et illuminatur ad cognoscendum id quod et illuminatur ad cognoscendum id quod agendum est ex ordine hierarchico in quo agendum est ex ordine hierarchico in quo constitutus est Angelus. constitutus est Angelus.

AD DICTUM Commentatoris dicendum, AD DICTUM Commentatoris dicendum, quod talis illuminatio descendens, a Com- quod talis illuminatio descendens, a Com- mentatore vocatur signum, quod licet mentatore vocatur signum, quod licet quoad nos sit invisibile et insensibile, ta- quoad nos sit invisibile et insensibile, ta- men signum dicitur ad Angelum, quia men signum dicitur ad Angelum, quia per ipsum significatur Angelo quid hie- per ipsum significatur Angelo quid hie- rarchica illuminatione sit agendum in rarchica illuminatione sit agendum in scientiis et actionibus hierarchicis secun- scientiis et actionibus hierarchicis secun- dum principatum sacrum in quo consti- dum principatum sacrum in quo consti- tuitur Angelus. tuitur Angelus.

Illa duo quæ objiciuntur in contrarium, Illa duo quæ objiciuntur in contrarium, jam soluta sunt per divisionem quæ data jam soluta sunt per divisionem quæ data est de nomine theophaniæ dicto commu- est de nomine theophaniæ dicto commu- niter et proprie. niter et proprie.

AD DICTUM Dionysii ad Gaium mona- AD DICTUM Dionysii ad Gaium mona- chum, dicendum quod hoc verum est, chum, dicendum quod hoc verum est, quod intellectus angelicus juvatur aliquo quod intellectus angelicus juvatur aliquo

* I Joan. III, 2. * I Joan. III, 2.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

.Ad 4. .Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

486 486

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ad videndum Deum, sine quo Deum vi- ad videndum Deum, sine quo Deum vi- dere non posset: sed hoc non habet ope- dere non posset: sed hoc non habet ope- rationem medii ad Deum qui videtur, sed rationem medii ad Deum qui videtur, sed operationem virtutis ad intellectum vi- operationem virtutis ad intellectum vi- dentis, ut dictum est. Et est simile, quod dentis, ut dictum est. Et est simile, quod herodius adunationem visus habet, per herodius adunationem visus habet, per quam pólest intueri solem in rota: quam quam pólest intueri solem in rota: quam quia non habet noctua vel vespertilio, quia non habet noctua vel vespertilio, solem in rota videre non potest. solem in rota videre non potest.

AD ID quod dicitur de Chrysostomo, AD ID quod dicitur de Chrysostomo, dicendum quod Chrysostomus loquitur dicendum quod Chrysostomus loquitur de visione comprehensionis, qua nulla de visione comprehensionis, qua nulla creatura umquam Deum vidit vel videbit: creatura umquam Deum vidit vel videbit: quia, sicut dicit Augustinus in libro de quia, sicut dicit Augustinus in libro de Videndo Deum ad Paulinam, « Solus Videndo Deum ad Paulinam, « Solus Deus suiipsius est comprehensor. » De Deus suiipsius est comprehensor. » De hoc tamen multa dicta sunt in primo libro, hoc tamen multa dicta sunt in primo libro, quæstione, An Deus possit videri per quæstione, An Deus possit videri per

essentiam ¹. essentiam ¹.

AD ALIUD dicendum, quod substantia AD ALIUD dicendum, quod substantia est duplex, scilicet quæ est Deus, et quæ est duplex, scilicet quæ est Deus, et quæ comprehensive dicit quid est Deus. Pri- comprehensive dicit quid est Deus. Pri- mam substantiam vident Angeli ut pela- mam substantiam vident Angeli ut pela- gus substantiæ infinitum. Et de hac bene gus substantiæ infinitum. Et de hac bene loquuntur, Isa. v1, 3: Dominus Deus loquuntur, Isa. v1, 3: Dominus Deus sabaoth 2. Dominus enim Deus talem di- sabaoth 2. Dominus enim Deus talem di- cit substantiam. Sed de illa quæ compre- cit substantiam. Sed de illa quæ compre- hensive dicit quid est Deus, nihil loquun- hensive dicit quid est Deus, nihil loquun- turquia illam non comprehendunt, ut turquia illam non comprehendunt, ut dictum est. dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod ex dicto AD ALIUD dicendum, quod ex dicto Joannis Episcopi et expositoris, nihil Joannis Episcopi et expositoris, nihil plus habetur, nisi quod incomprehensi- plus habetur, nisi quod incomprehensi- bilis est Deus, et visione comprehensio- bilis est Deus, et visione comprehensio- nis a nulla creatura visibilis: tamen vi- nis a nulla creatura visibilis: tamen vi- sione substantiæ ejus cognoscunt, quia sione substantiæ ejus cognoscunt, quia est Deus, et hoc quod est Deus, et quod est Deus, et hoc quod est Deus, et quod super omnem creaturam est exaltatus, super omnem creaturam est exaltatus, et quia omnia procedunt ab ipso, et quod et quia omnia procedunt ab ipso, et quod visione comprehensionis Deum nemo visione comprehensionis Deum nemo vidit umquam, nisi unigenitus Filius, vidit umquam, nisi unigenitus Filius, qui est in sinu Patris, et Spiritus san- qui est in sinu Patris, et Spiritus san- ctus, ut dictum est. ctus, ut dictum est.

Ad illud quod contra hoc objicitur, di- Ad illud quod contra hoc objicitur, di-

1Cf. Opp. B. Alberti. I* Part. Summæ theo- 1Cf. Opp. B. Alberti. I* Part. Summæ theo- logiæ, Tract. III, Quæst. 13, Art. 1 et seq. Tom. logiæ, Tract. III, Quæst. 13, Art. 1 et seq. Tom. XXXI hujusce novæ editionis. XXXI hujusce novæ editionis.

2 Vulgata habet, Isa. VI, 3: Sanctus, sanctus, 2 Vulgata habet, Isa. VI, 3: Sanctus, sanctus,

cendum quod videbimus eum quidem cendum quod videbimus eum quidem facie ad faciem sicuti est, sed non visione facie ad faciem sicuti est, sed non visione comprehensionis. Et sic etiam Angeli comprehensionis. Et sic etiam Angeli vident faciem Patris sicuti est, sed non vident faciem Patris sicuti est, sed non visione comprehensionis. visione comprehensionis.

AD ULTIMUM dicendum, quod Magister AD ULTIMUM dicendum, quod Magister Hugo loquitur contra quosdam errantes, Hugo loquitur contra quosdam errantes, qui dicebant theophaniam esse medium qui dicebant theophaniam esse medium in quo videretur Deux, et extra quod non in quo videretur Deux, et extra quod non videretur: et hoc falsum est et erroneum. videretur: et hoc falsum est et erroneum. Sed per hoc non removetur, quin theo- Sed per hoc non removetur, quin theo- phania sit lumen descendens in intelle- phania sit lumen descendens in intelle- ctum videntis, et habens in eo operatio- ctum videntis, et habens in eo operatio- nem virtutis et gratiæ elevantis ipsum nem virtutis et gratiæ elevantis ipsum nt possit videre hoc quod sine ipso non nt possit videre hoc quod sine ipso non posset. posset.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Unde theophania descendat in Angelos, Unde theophania descendat in Angelos, utrum scilicet a solo Deo, vel etiam ab utrum scilicet a solo Deo, vel etiam ab homine Christo, vel etiam a beala Vir- homine Christo, vel etiam a beala Vir- gine³ ? gine³ ?

Secundo quæritur, Unde descendat in Secundo quæritur, Unde descendat in Angelos, utrum scilicet a solo Deo, vel Angelos, utrum scilicet a solo Deo, vel etiam ab homine Christo, vel etiam a etiam ab homine Christo, vel etiam a beata Virgine? beata Virgine?

Quod ab homine Christo descendant Quod ab homine Christo descendant illuminationes in Angelos, et non a solo illuminationes in Angelos, et non a solo Deo, probatur sic: Deo, probatur sic:

1. Dionysius in libro de Divinis nomi- 1. Dionysius in libro de Divinis nomi- nibus: «Sanctissimæ et provectissimæ nibus: «Sanctissimæ et provectissimæ virtutes existentes, et sicut in vestibulis virtutes existentes, et sicut in vestibulis supersubstantialis trinitatis collocatæ, ab supersubstantialis trinitatis collocatæ, ab ipsa et in ipsa et esse et deiformiter esse ipsa et in ipsa et esse et deiformiter esse habent et post illas subjectæ et extre- habent et post illas subjectæ et extre-

sanctus Dominus, Deus exercituum. sanctus Dominus, Deus exercituum.

3 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 3 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 32, Art. 2. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 32, Art. 2. Tom. XXXIV novæ editionis nostræ. XXXIV novæ editionis nostræ.

Ad 7. Ad 7.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 40. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 40.

mæ, sicut ad Angelos'. » Ex hoc accipi- mæ, sicut ad Angelos'. » Ex hoc accipi- tur, quod in mansionibus domus Dei, in tur, quod in mansionibus domus Dei, in qua mansiones multæ sunt, semper in- qua mansiones multæ sunt, semper in- ferior ad esse deiforme formatur a supe- ferior ad esse deiforme formatur a supe- riore. Cum ergo dicatur, ad Coloss. 111, riore. Cum ergo dicatur, ad Coloss. 111, 1, quod Dominus noster Jesus Christus 1, quod Dominus noster Jesus Christus sit in dextera Dei sedens super omnes sit in dextera Dei sedens super omnes Angelos, videtur quod ad esse deiforme Angelos, videtur quod ad esse deiforme formantur a theophaniis descendentibus formantur a theophaniis descendentibus ab homine Christo : et sic non a sclo Deo ab homine Christo : et sic non a sclo Deo recipiunt theophanias, sed etiam ab hu- recipiunt theophanias, sed etiam ab hu- manitate Christi. manitate Christi.

2. Adhuc, Dionysius in Colesti hierar- 2. Adhuc, Dionysius in Colesti hierar- chia sic dicit : « Quasdam quæstiones chia sic dicit : « Quasdam quæstiones Angeli faciunt apud ipsum Jesum quæ- Angeli faciunt apud ipsum Jesum quæ- rentes, et pro nobis suæ divinæ actionis rentes, et pro nobis suæ divinæ actionis scientiam discentes, et eas ipsum Jesum scientiam discentes, et eas ipsum Jesum immediate docentem, et prælargiens eis immediate docentem, et prælargiens eis manifestantem suam humanam benigni- manifestantem suam humanam benigni- tatem. Ego enim, inquit, disputo justi- tatem. Ego enim, inquit, disputo justi- tiam et judicium salutaris 3. » Et tangit tiam et judicium salutaris 3. » Et tangit hoc quod, Isa. LXIII, 1: Quis est iste, qui hoc quod, Isa. LXIII, 1: Quis est iste, qui venit de Edom, tinctis vestibus de Bos- venit de Edom, tinctis vestibus de Bos- ra? Et respondet Dominus: Ego qui ra? Et respondet Dominus: Ego qui loquor justitiam, et propugnator sum loquor justitiam, et propugnator sum ad salvandum. Ibi enim et alia transla- ad salvandum. Ibi enim et alia transla- tio habet: «Ego qui disputo justitiam et tio habet: «Ego qui disputo justitiam et judicium salutaris. » Ex hoc accipitur, judicium salutaris. » Ex hoc accipitur, quod Angeli a Christo homine quæstio- quod Angeli a Christo homine quæstio- nes faciunt, et quærunt de quæsitis illu- nes faciunt, et quærunt de quæsitis illu- minationes. Illuminationes ergo sive minationes. Illuminationes ergo sive theophanie a Christo homine descendunt theophanie a Christo homine descendunt in Angelos. in Angelos.

3. Adhuc, Glossa super idem verbum 3. Adhuc, Glossa super idem verbum Isaiæ, LXII, 1, sic dicit : « Quidam An- Isaiæ, LXII, 1, sic dicit : « Quidam An- geli non plene cognoscentes mysterium geli non plene cognoscentes mysterium incarnationis, passionis, et resurrectio- incarnationis, passionis, et resurrectio- nis, videntes ad cœlum ascendere Domi- nis, videntes ad cœlum ascendere Domi-

num num

cum multitudine Angelorum et cum multitudine Angelorum et sanctorum hominum propria virtute, sanctorum hominum propria virtute, non a Christo, sed ab Angelis comitanti- non a Christo, sed ab Angelis comitanti- bus quærunt incarnationis et passionis et bus quærunt incarnationis et passionis et resurrectionis et ascensionis mysterium. resurrectionis et ascensionis mysterium. Unde et quomodo et sibi et aliis aperiat Unde et quomodo et sibi et aliis aperiat regna cœlorum requirunt, dicentes Ange- regna cœlorum requirunt, dicentes Ange-

1 S, DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S, DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 5. cap. 5.

2 Joan. xiv, 2: In domo Patris mei mansiones 2 Joan. xiv, 2: In domo Patris mei mansiones

487 487

lis comitantibus eum, et non Christo : lis comitantibus eum, et non Christo : Quis est iste, qui venit de Edom? Et in Quis est iste, qui venit de Edom? Et in Psalmo xx, 8, 10 Quis est iste rex Psalmo xx, 8, 10 Quis est iste rex gloriæ ? et exspectant a Christo illumina- gloriæ ? et exspectant a Christo illumina- tionem. » Et ex hoc sequitur idem quod tionem. » Et ex hoc sequitur idem quod prius. prius.

4. Adhuc, Hieronymus dicit : « Qui- 4. Adhuc, Hieronymus dicit : « Qui- dam Angeli donec perficeretur myste- dam Angeli donec perficeretur myste- rium incarnationis, ad plenum non co- rium incarnationis, ad plenum non co- gnoverunt. Et constat, quod illi a Christo gnoverunt. Et constat, quod illi a Christo jam incarnato illuminationem accepe- jam incarnato illuminationem accepe-

runt. » runt. »

5. Adhuc, Apocal. XXI, 23: Civitas 5. Adhuc, Apocal. XXI, 23: Civitas non egel sole, neque luna, ut luceant in non egel sole, neque luna, ut luceant in ea. Dicit Glossa: « Claritas Dei illumi- ea. Dicit Glossa: « Claritas Dei illumi- navit eam, et lucerna ejus Agnus, id navit eam, et lucerna ejus Agnus, id est, humanitas ad illuminationem illo. est, humanitas ad illuminationem illo. rum. » Ergo ab humanitate Christi rum. » Ergo ab humanitate Christi descendunt illuminationes in homines descendunt illuminationes in homines qui sunt in patria. qui sunt in patria.

6. Adhuc, I Petri, 1, 12: In quem de- 6. Adhuc, I Petri, 1, 12: In quem de- siderant Angeli prospicere. Glossa, « Tan- siderant Angeli prospicere. Glossa, « Tan- ta est ejus qui passus est pro nobis gloria ta est ejus qui passus est pro nobis gloria posterior, ut etiam angelicæ virtutes in posterior, ut etiam angelicæ virtutes in coelo, cum sint æterna felicitate perfectæ, coelo, cum sint æterna felicitate perfectæ, non solum immortalis deitatis magnifi- non solum immortalis deitatis magnifi- centiam, sed etiam assumptæ humanita- centiam, sed etiam assumptæ humanita- tis ejus claritatem semper adspicere gau- tis ejus claritatem semper adspicere gau- deant. » Sed ad hoc adspiciunt, a quo deant. » Sed ad hoc adspiciunt, a quo illuminantur. Ergo ab humanitate Christi illuminantur. Ergo ab humanitate Christi