IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39.

in hac hierarchia esse æquiformes ₁: cum in hac hierarchia esse æquiformes ₁: cum jam probatum sit, quod unus est altior, jam probatum sit, quod unus est altior, et alter inferior: et ita videntur non et alter inferior: et ita videntur non esse æquiformes. esse æquiformes.

« «

2. Adhuc, Quæritur de hoc quod dicit 2. Adhuc, Quæritur de hoc quod dicit Dionysius, ibidem, quod prima cœ- Dionysius, ibidem, quod prima cœ- lestium essentiarum dispositio in circuitu lestium essentiarum dispositio in circuitu Dei, et circa Deum immediate est stans, Dei, et circa Deum immediate est stans, et simpliciter et incessanter circumiens et simpliciter et incessanter circumiens æternam ejus scientiam secundum ex- æternam ejus scientiam secundum ex- cellentissimam quantum Angelis est pos- cellentissimam quantum Angelis est pos- sibile semper mobilem collationem 2. » sibile semper mobilem collationem 2. » In his verbis est contrarietas: dicit enim In his verbis est contrarietas: dicit enim eas stare, et circumire: quæ duo simul eas stare, et circumire: quæ duo simul esse non possunt. esse non possunt.

3. Adhuc quæratur, Quis sit motus 3. Adhuc quæratur, Quis sit motus circularis quo circumeunt? circularis quo circumeunt?

4. Adhuc, Hic non assignat motum An- 4. Adhuc, Hic non assignat motum An- gelorum, nisi circularem. Et in libro de Di- gelorum, nisi circularem. Et in libro de Di- vinis nominibus, assignattres motus Ange- vinis nominibus, assignattres motus Ange- lorum, scilicet circularem, rectum, et obli- lorum, scilicet circularem, rectum, et obli- quum. Ergo vel in cœlesti est diminutus, quum. Ergo vel in cœlesti est diminutus, vel in libro de Divinis nominibus est su- vel in libro de Divinis nominibus est su- perfluus. perfluus.

5. Adhuc, Quæritur etiam hic de pro- 5. Adhuc, Quæritur etiam hic de pro- prietatibus primæ hierarchiæ, quas di- prietatibus primæ hierarchiæ, quas di- stinguit Dionysius, ibidem dicens, quod stinguit Dionysius, ibidem dicens, quod prima ejus proprietas est, quod multas prima ejus proprietas est, quod multas et beatas videt pure contemplationes. et beatas videt pure contemplationes. Secunda est, quod simplos et immedia- Secunda est, quod simplos et immedia- tos videt fulgores. Tertia est, quod est tos videt fulgores. Tertia est, quod est illuminata et divino alimento repleta. illuminata et divino alimento repleta. Quarta, quod repleta est multa quidem Quarta, quod repleta est multa quidem primo data fusione, solaque domestica primo data fusione, solaque domestica et vivifica divinæ refectionis unitate. et vivifica divinæ refectionis unitate. Quinta, quod multa communione Dei et Quinta, quod multa communione Dei et cooperatione digna effecta ad Deum, ut cooperatione digna effecta ad Deum, ut possibile, similitudine bonarum habitu- possibile, similitudine bonarum habitu- dinum et actionum. Sexta est, quod dinum et actionum. Sexta est, quod multa divinorum superposite cognoscens multa divinorum superposite cognoscens et divinæ scientiæ et cognitionis in parti- et divinæ scientiæ et cognitionis in parti- cipatione secundum quod fas est facta. cipatione secundum quod fas est facta. Quæritur ergo, Penes quid accipiantur Quæritur ergo, Penes quid accipiantur inductæ proprietates ? inductæ proprietates ?

447 447

ordines de prima hierarchia non dicun- ordines de prima hierarchia non dicun- tur æquiformes a beato Dyonisio, nisi tur æquiformes a beato Dyonisio, nisi quantum ad actum hierarchicum et ille: quantum ad actum hierarchicum et ille: consistit in hoc quod est immediate ac- consistit in hoc quod est immediate ac- cipere illuminationes a Deo : illumina- cipere illuminationes a Deo : illumina- tiones dico, quæ pertinent ad officium et tiones dico, quæ pertinent ad officium et gradum ordinis, in quo constituuntur : gradum ordinis, in quo constituuntur : in modo tamen dignitatis illarum illumi- in modo tamen dignitatis illarum illumi- nationum non sunt æquiformes: dignior nationum non sunt æquiformes: dignior enim et altior illuminatio Seraphin, et enim et altior illuminatio Seraphin, et post hoc illuminatio Cherubin, et post post hoc illuminatio Cherubin, et post hoc illuminatio Thronorum. hoc illuminatio Thronorum.

AD ALIUD dicendum, quod secundum Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod secundum Ad 2. commentum quod est super eadem verba commentum quod est super eadem verba Dionysii, quod est commentum Maximi, Dionysii, quod est commentum Maximi, respectu diversorum dicuntur et stare, et respectu diversorum dicuntur et stare, et circumire : « Stare, quia sicut dicit Au- circumire : « Stare, quia sicut dicit Au- gustinus in libro XII Confessionum³, gustinus in libro XII Confessionum³, juxta Deum existentes, ejusdem æterni- juxta Deum existentes, ejusdem æterni- tatis participatione qua Deus æternus est, tatis participatione qua Deus æternus est, immobiliter et inalterabiliter stant in esse immobiliter et inalterabiliter stant in esse et bono quod perceperunt. Moveri autem et bono quod perceperunt. Moveri autem et circumire dicuntur: quia incessabili et circumire dicuntur: quia incessabili desiderio et conatu semper festinant plus desiderio et conatu semper festinant plus et plus ascendere in illuminationes ejus : et plus ascendere in illuminationes ejus : et sic respectu diversorum et stant et et sic respectu diversorum et stant et circumeunt. circumeunt.

AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit Philosophus in VIII Physicorum, motus Philosophus in VIII Physicorum, motus circularis solus est perpetuus, et incor- circularis solus est perpetuus, et incor- ruptibilis, et simplex, ab eodem in idem ruptibilis, et simplex, ab eodem in idem semper et circa idem centrum immobile. semper et circa idem centrum immobile. Et penes hanc similitudinem dicuntur Et penes hanc similitudinem dicuntur moveri circulariter, qui sunt in suprema moveri circulariter, qui sunt in suprema hierarchia quia a Deo moventur in hierarchia quia a Deo moventur in Deum motu perpetuo et simplici: quia Deum motu perpetuo et simplici: quia motu intelligentiæ semper moventur cir- motu intelligentiæ semper moventur cir- ca scientiam ejus. Hoc autem infe- ca scientiam ejus. Hoc autem infe- rioribus Angelis non contingit: quia rioribus Angelis non contingit: quia illi accipiunt ab Angelis superioribus illi accipiunt ab Angelis superioribus illuminationes, et per illas revertun- illuminationes, et per illas revertun- tur in Deum : et ideo non moventur tur in Deum : et ideo non moventur ab eodem in idem et circa idem sem- ab eodem in idem et circa idem sem- per. per.

AD ALIUD dicendum, quod procul du- AD ALIUD dicendum, quod procul du- SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod bio intelligentia angelica tres motus ha- SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod bio intelligentia angelica tres motus ha-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Cœlesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Cœlesti hierarchia, cap. 7. cap. 7.

2 IDEM, Ibidem. 2 IDEM, Ibidem.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum,cap.11. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum,cap.11.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

448 448

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bet, ut determinat Dionysius in libro de bet, ut determinat Dionysius in libro de Divinis nominibus: sed inter illos tan- Divinis nominibus: sed inter illos tan- tum motus circularis attribuitur hierar- tum motus circularis attribuitur hierar- chiæ primæ, eo quod illi Angeli imme- chiæ primæ, eo quod illi Angeli imme- diatam conversionem habent in Deum, diatam conversionem habent in Deum, sicut motus circularis est ab eodem in sicut motus circularis est ab eodem in idem, et circa idem. Et hoc probatur ex idem, et circa idem. Et hoc probatur ex ipsis definitionibus motuum, quæ ponun- ipsis definitionibus motuum, quæ ponun- tur in libro de Divinis nominibus, sic: tur in libro de Divinis nominibus, sic: « Moveri quidem dicuntur divinæ men- « Moveri quidem dicuntur divinæ men- tes circulariter quidem, unite, sine prin- tes circulariter quidem, unite, sine prin- cipiis, et interminabilibus illuminationi- cipiis, et interminabilibus illuminationi- bus pulchri et boni 2. » Et dicit unite bus pulchri et boni 2. » Et dicit unite propter simplicitatem motus et unifor- propter simplicitatem motus et unifor- mitatem. Et dicit sine principiis, quia mitatem. Et dicit sine principiis, quia non accipiunt illuminationes ab aliquo non accipiunt illuminationes ab aliquo creato, sed ab ipso Deo, qui sine princi- creato, sed ab ipso Deo, qui sine princi- piis est æternus. Et dicit interminabili. piis est æternus. Et dicit interminabili. bus, quia semper est in ratione finis et bus, quia semper est in ratione finis et principii et quod tale est, interminabile principii et quod tale est, interminabile est, ut dicit Philosophus in VIII Physi- est, ut dicit Philosophus in VIII Physi-

corum. In directum autem moventur corum. In directum autem moventur divinæ mentes, quando procedunt ad divinæ mentes, quando procedunt ad subjectorum providentiam, recte circa subjectorum providentiam, recte circa subjecta omnia transeuntes. Et dicit subjecta omnia transeuntes. Et dicit subjecta omnia creata : quando enim subjecta omnia creata : quando enim providentia intelligentiæ providerit illa providentia intelligentiæ providerit illa quæ conferunt subjectis, non revertitur quæ conferunt subjectis, non revertitur ab eodem in idem, sed transit motu in- ab eodem in idem, sed transit motu in- telligentiæ super subjecta de uno in telligentiæ super subjecta de uno in aliud proficiendo ad similitudinem recti aliud proficiendo ad similitudinem recti motus. In obliquum autem moventur di- motus. In obliquum autem moventur di- vinæ mentes, quando et providentes in- vinæ mentes, quando et providentes in- ferioribus minus habentibus, ingressibi- ferioribus minus habentibus, ingressibi- liter manent in identitate circa iden- liter manent in identitate circa iden- titatis causam, pulchrum scilicet et titatis causam, pulchrum scilicet et bonum, indesinenter circum chorum bonum, indesinenter circum chorum agentes. Et hoc fit, quando providentia agentes. Et hoc fit, quando providentia inferiorum quibus provident, quasi re- inferiorum quibus provident, quasi re- flectuntur in principium et finem pul- flectuntur in principium et finem pul- chri et boni, a quo et propter quod om- chri et boni, a quo et propter quod om- ne pulchrum est in creaturis, sicut in ne pulchrum est in creaturis, sicut in præhabitis dictum est, quod visio vesper- præhabitis dictum est, quod visio vesper- tina qua cognoscitur res in seipsa, re- tina qua cognoscitur res in seipsa, re- flectitur ad matutinam, quando refertur flectitur ad matutinam, quando refertur ad laudem Creatoris. ad laudem Creatoris.

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, eap. 4. eap. 4.

AD ULTIMUM dicendum, quod proprie- AD ULTIMUM dicendum, quod proprie- tates primæ hierarchiæ accipiuntur se- tates primæ hierarchiæ accipiuntur se- cundum quatuor, quæ considerantur in cundum quatuor, quæ considerantur in participatione illuminationis. Hæc enim. participatione illuminationis. Hæc enim. consideratur secundum intellectum, et se- consideratur secundum intellectum, et se- cundum affectum, et etiam in operatione cundum affectum, et etiam in operatione consideratur secundum singula horum, et consideratur secundum singula horum, et secundum omnia simul. Et si considera- secundum omnia simul. Et si considera- tur secundum hoc quod est in intellectu : tur secundum hoc quod est in intellectu : tunc accipitur prima proprietas, quæ est, tunc accipitur prima proprietas, quæ est, quod multas et beatas videt pure con- quod multas et beatas videt pure con- templationes. Penes idem quantum ad templationes. Penes idem quantum ad modum percipiendi accipitur secunda, modum percipiendi accipitur secunda, quæ est, quod simplos et immediatos quæ est, quod simplos et immediatos videt fulgores. Et differt prima a secun- videt fulgores. Et differt prima a secun- da: quia prima est de rebus quas per- da: quia prima est de rebus quas per- cipit in illuminatione secunda est de cipit in illuminatione secunda est de modo perceptionis illuminationis, quæ modo perceptionis illuminationis, quæ illuminat ad res illas videndas. Penes illuminat ad res illas videndas. Penes idem accipitur ultima, quæ est hæc, idem accipitur ultima, quæ est hæc, quod multa divinorum superposite co- quod multa divinorum superposite co- gnoscens, et divinæ scientiæ et cognitio- gnoscens, et divinæ scientiæ et cognitio- nis in participatione secundum quod fas nis in participatione secundum quod fas est facta. Et accipitur hæc illuminario et est facta. Et accipitur hæc illuminario et quantum ad numerum scitorum, et quantum ad numerum scitorum, et quantum ad modum sciendi, et quantum quantum ad modum sciendi, et quantum ad reductionem cognitionis in Deum. Et ad reductionem cognitionis in Deum. Et hoc notatur per tria verba quæ ponit hoc notatur per tria verba quæ ponit Dionysius in proprietate illa : numerus Dionysius in proprietate illa : numerus enim scibilium notatur per hoc quod di- enim scibilium notatur per hoc quod di- cit, Multa divinorum : modus per hoc cit, Multa divinorum : modus per hoc quod dicit, superposite cognoscens: non quod dicit, superposite cognoscens: non enim cognoscit superposite ut media et enim cognoscit superposite ut media et infima. Reductio autem in divinam infima. Reductio autem in divinam scientiam notatur per hoc quod dicit, scientiam notatur per hoc quod dicit, Divinæ scientiæ et cognitionis in partici- Divinæ scientiæ et cognitionis in partici- patione secundnm quod fas est facta. Hæ patione secundnm quod fas est facta. Hæ igitur tres proprietates accipiuntur se- igitur tres proprietates accipiuntur se- cundum considerationem illuminationis cundum considerationem illuminationis in intellectu. in intellectu.

Si autem consideratur secundum quod Si autem consideratur secundum quod est in affectu tunc est proprietas quarta est in affectu tunc est proprietas quarta quæ est hæc, quod repleta est multa quæ est hæc, quod repleta est multa quidem primo data fusione, solaque do- quidem primo data fusione, solaque do- mestica et vivifica divinæ refectionis uni- mestica et vivifica divinæ refectionis uni- tate. In affectum enim infunduntur uni- tate. In affectum enim infunduntur uni-

1 IDEM, Ibidem. 1 IDEM, Ibidem.

Ad 5. Ad 5.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39.

tate et bonitate divina sicut domestici tate et bonitate divina sicut domestici

Dei, et quasi concellanei in superiori Dei, et quasi concellanei in superiori domo gloriæ in vestibulo divinitatis ha- domo gloriæ in vestibulo divinitatis ha- bitantes. Et illa infusio vivificat in quan- bitantes. Et illa infusio vivificat in quan- tum conjungit ad unum primum simplex tum conjungit ad unum primum simplex et indivisibile. Hæc eadem reficit per et indivisibile. Hæc eadem reficit per dulcedinem fruitionis in veritate et boni- dulcedinem fruitionis in veritate et boni- tate divina. tate divina.

Si autem consideratur secundum in- Si autem consideratur secundum in- tellectum et affectum: tunc est proprie- tellectum et affectum: tunc est proprie- tas tertia quæ est hæc, quod est illumi- tas tertia quæ est hæc, quod est illumi- nata et divino alimento repleta: tunc nata et divino alimento repleta: tunc enim illuminata est quantum ad intel- enim illuminata est quantum ad intel- lectum divino autem alimento repleta lectum divino autem alimento repleta quantum ad affectum. quantum ad affectum.

Si vero consideratur secundum opus, Si vero consideratur secundum opus, et secundum intellectum, et secundum et secundum intellectum, et secundum affectum simul : tunc est proprietas affectum simul : tunc est proprietas quinta quæ est hæc, quod multa commu- quinta quæ est hæc, quod multa commu- nione Dei et cooperatione digna affecta nione Dei et cooperatione digna affecta ad Deum, ut possibile, similitudine bo- ad Deum, ut possibile, similitudine bo- narum habitudinum et actionum. Supe- narum habitudinum et actionum. Supe- riores enim in hoc cooperatores Dei effi- riores enim in hoc cooperatores Dei effi- ciuntur, quod illuminant inferiores sicut ciuntur, quod illuminant inferiores sicut Deus. Similitudinem autem divinam præ Deus. Similitudinem autem divinam præ cæteris habent in habitudinibus et actio- cæteris habent in habitudinibus et actio- nibus in hoc, quod præ cæteris divinas nibus in hoc, quod præ cæteris divinas bonitates secundum intellectum et affe- bonitates secundum intellectum et affe- ctum in bono, vero, et pulchro partici- ctum in bono, vero, et pulchro partici- pant propter quod a beato Dionysio di- pant propter quod a beato Dionysio di- cuntur agalmata divina, hoc est, expres- cuntur agalmata divina, hoc est, expres- sæ similitudines. Dicuntur etiam investi- sæ similitudines. Dicuntur etiam investi- biles esse circa Deum eo quod decore biles esse circa Deum eo quod decore ejus præ cæteris vestiuntur, sicut dicitur ejus præ cæteris vestiuntur, sicut dicitur in Psalmo XCII, 1: Dominus regnavit, in Psalmo XCII, 1: Dominus regnavit, decorem indutus est. Et alibi, in Psalmo decorem indutus est. Et alibi, in Psalmo CIII, 2 Amictus lumine sicut vestimento. CIII, 2 Amictus lumine sicut vestimento. Ignis enim altissimum petit : quod com- Ignis enim altissimum petit : quod com- petit Seraphin. Lumen et illuminatio de petit Seraphin. Lumen et illuminatio de altissimo venit. Psal. Lxxv, 5: Illumi- altissimo venit. Psal. Lxxv, 5: Illumi- nans tu mirabiliter a montibus æternis : nans tu mirabiliter a montibus æternis : et hoc competit Cherubin. Thronus in et hoc competit Cherubin. Thronus in sublimissimis locatur : quod competit sublimissimis locatur : quod competit Thronis, propter quod, Isa. xiv, 13, Lu- Thronis, propter quod, Isa. xiv, 13, Lu- cifer qui concupivit æqualitatem Dei, cifer qui concupivit æqualitatem Dei, dixit Supra astra Dei exaltabo solium dixit Supra astra Dei exaltabo solium

meum. meum.

Ista ergo sunt tria vestibula et tres cellæ Ista ergo sunt tria vestibula et tres cellæ immediate sub coelo Trinitatis collocatæ. immediate sub coelo Trinitatis collocatæ.

XXXII XXXII

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

De secunda hierarchia. De secunda hierarchia.

449 449

DEINDE, Quæritur de secunda hierar- DEINDE, Quæritur de secunda hierar- chia. chia.

Et quæruntur tria: quorum primum Et quæruntur tria: quorum primum est de ordinibus in hac hierarchia positis est de ordinibus in hac hierarchia positis in speciali. in speciali.

Secundum, De tribus ordinibus in Secundum, De tribus ordinibus in communi. communi.

Tertium, De hierarchia horum trium Tertium, De hierarchia horum trium ordinum. ordinum.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS 1. ARTICULUS 1.

De ordinibus in secunda hierarchia po- De ordinibus in secunda hierarchia po- sitis, in speciali. sitis, in speciali.

PRIMO ergo quæritur de ordinibus po- PRIMO ergo quæritur de ordinibus po- sitis in speciali. sitis in speciali.

Et quæruntur tria, scilicet de Domi- Et quæruntur tria, scilicet de Domi- nationibus, de Virtutibus, et de Potesta- nationibus, de Virtutibus, et de Potesta- tibus hi enim ordines a Dionysio in tibus hi enim ordines a Dionysio in media hierarchia ponuntur. media hierarchia ponuntur.

De Dominationibus duo quæruntur, De Dominationibus duo quæruntur, scilicet quid sunt ? scilicet quid sunt ?

Et secundo, De proprietatibus eorum. Et secundo, De proprietatibus eorum.

29 29

450 450

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ARTICULI PRIMI ARTICULI PRIMI

PARTICULA I PARTICULA I

ET QUÆSITUM PRIMUM. ET QUÆSITUM PRIMUM.

De Dominationibus quid sint ¹? De Dominationibus quid sint ¹?

AD PRIMUM objicitur sic: AD PRIMUM objicitur sic:

1. Dionysius in libro de Divinis nomi- 1. Dionysius in libro de Divinis nomi- nibus dicit sic definiens Dominationem: nibus dicit sic definiens Dominationem: « Dominatio est non pejorum (sive infe- « Dominatio est non pejorum (sive infe- « riorum) excessus tantum,sed et omnis « riorum) excessus tantum,sed et omnis « pulchrorum et bonorum perfecta et om- « pulchrorum et bonorum perfecta et om- « nimoda possessio, et vera et cadere non « nimoda possessio, et vera et cadere non « valens fortitudo ². » « valens fortitudo ². »

Quæritur ergo, Utrum secundum hanc Quæritur ergo, Utrum secundum hanc definitionem Dominationibus conveniat definitionem Dominationibus conveniat dominatio? dominatio?

Et videtur, quod non : quia Et videtur, quod non : quia

1. Non est in eis perfecta et omnimoda 1. Non est in eis perfecta et omnimoda possessio pulchrorum et bonorum, sed possessio pulchrorum et bonorum, sed in Deo tantum unde cum hoc sit de in Deo tantum unde cum hoc sit de definitione Dominationis, non videtur definitione Dominationis, non videtur secundum hanc definitionem convenire secundum hanc definitionem convenire Angelis qui sunt in ordine Dominatio- Angelis qui sunt in ordine Dominatio-

num. num.

2. Adhuc, Dicit Gregorius, quod omnis 2. Adhuc, Dicit Gregorius, quod omnis creatura in nihilum decideret, nisi eam creatura in nihilum decideret, nisi eam manus omnipotentis conditoris contine- manus omnipotentis conditoris contine- ret. Ergo nulla creatura habet veram et ret. Ergo nulla creatura habet veram et non cadere valentem fortitudinem: An- non cadere valentem fortitudinem: An- geli autem qui dicuntur Dominationes, geli autem qui dicuntur Dominationes, creaturæ sunt ergo talem fortitudinem creaturæ sunt ergo talem fortitudinem non habent et hoc est de definitione non habent et hoc est de definitione Dominationum : ergo dominatio non Dominationum : ergo dominatio non convenit Angelis qui dicuntur Domina- convenit Angelis qui dicuntur Domina- tiones, secundum præinduciam defini- tiones, secundum præinduciam defini- tio nem. tio nem.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 42, Art. 1. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 42, Art. 1. Tom. XXXIV hujusce novæ editionis nostræ. XXXIV hujusce novæ editionis nostræ.

3. Adhuc, Gregorius in Homilia de 3. Adhuc, Gregorius in Homilia de centum ovibus et centum drachmis dicit: centum ovibus et centum drachmis dicit: « Dominationes vocantur, qui etiam Po- « Dominationes vocantur, qui etiam Po- testates et Principatus dissimilitudine alta testates et Principatus dissimilitudine alta transcendunt. Nam principari, est inter transcendunt. Nam principari, est inter reliquos priorem existere dominari ve. reliquos priorem existere dominari ve. ro, est etiam subjectos quosque possi- ro, est etiam subjectos quosque possi- dere. Ea ergo Angelorum agmina quæ dere. Ea ergo Angelorum agmina quæ mira potentia præeminent, pro eo quod mira potentia præeminent, pro eo quod eis cætera ad obediendum subjecta sunt, eis cætera ad obediendum subjecta sunt, Dominationes vocantur. » Cum ergo di- Dominationes vocantur. » Cum ergo di- catur dominatio relative ad servum, vi- catur dominatio relative ad servum, vi- detur quod alii Angeli serviles sint ad detur quod alii Angeli serviles sint ad Dominationes, quod absurdum est: er- Dominationes, quod absurdum est: er- go nec superiores proprie in media hie- go nec superiores proprie in media hie- rarchia vocantur. rarchia vocantur.

4. Adhuc, Gregorius, ibidem, « Sunt 4. Adhuc, Gregorius, ibidem, « Sunt nonnulli qui sic in semetipsis cunctis vi- nonnulli qui sic in semetipsis cunctis vi- tiis omnibusque desideriis dominantur, tiis omnibusque desideriis dominantur, ut ipso jure munditiæ, dii inter homines ut ipso jure munditiæ, dii inter homines vocentur. Unde ad Moysen dicitur, Exod. vocentur. Unde ad Moysen dicitur, Exod. VII, 1 Ecce constitui te Deum Pharao- VII, 1 Ecce constitui te Deum Pharao- nis. Quo ergo isti nisi inter numerum nis. Quo ergo isti nisi inter numerum Dominationum currunt? » Ex hoc acci- Dominationum currunt? » Ex hoc acci- pitur, quod superiores Angeli in media pitur, quod superiores Angeli in media hierarchia potius dii, quam Dominatio- hierarchia potius dii, quam Dominatio- nes vel domini debent vocari. nes vel domini debent vocari.

5. Adhuc, Bernardus in sermone 19 5. Adhuc, Bernardus in sermone 19 super Cantica dicit sic : << Diligunt et super Cantica dicit sic : << Diligunt et Dominationes Deum. Cur? » Et respon- Dominationes Deum. Cur? » Et respon- det sic : « Nescio quid subtilius subli- det sic : « Nescio quid subtilius subli- miusque indagare de Dei interminabili miusque indagare de Dei interminabili atque irrefragabili dominatu, laudabili atque irrefragabili dominatu, laudabili quadam præsumptione feruntur, quod quadam præsumptione feruntur, quod scilicet ubique universitatis non solum scilicet ubique universitatis non solum potens, sed et præsens, supra infraque potens, sed et præsens, supra infraque obsequi rectissimæ voluntati suæ cursum obsequi rectissimæ voluntati suæ cursum temporum, motus corporum, nutus men- temporum, motus corporum, nutus men- tium, ordine utique pulcherrimo cogat, tium, ordine utique pulcherrimo cogat, idque tam vigili cura, ut ne puncto qui- idque tam vigili cura, ut ne puncto qui- dem aut iota uni, ut dicitur, horum om- dem aut iota uni, ut dicitur, horum om- nium debitum subtrahere famulatum nium debitum subtrahere famulatum nullatenus liceat: opera tamen tam facili, nullatenus liceat: opera tamen tam facili, ut turbationem seu anxietatem nullam ut turbationem seu anxietatem nullam gubernator sentiat. Intuentes ergo Do- gubernator sentiat. Intuentes ergo Do-

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, сар. 12. сар. 12.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39.

minum sabaoth tanta cum tranquillitate minum sabaoth tanta cum tranquillitate

omnia judicantem, intensissimæ suavis- omnia judicantem, intensissimæ suavis- simæque contemplationis stupore nimio simæque contemplationis stupore nimio sed sensato rapti in illud divinæ clarita- sed sensato rapti in illud divinæ clarita- tis tam ingens pelagus, recipiunt sese in tis tam ingens pelagus, recipiunt sese in secretiori quodam miræ tranquillitatis secretiori quodam miræ tranquillitatis recessu, ubi tanta pace ac securitate recessu, ubi tanta pace ac securitate fruuntur, ut quiescentibus ipsis pro reve- fruuntur, ut quiescentibus ipsis pro reve- rentia prærogativæ tamquam vere Domi- rentia prærogativæ tamquam vere Domi- nationibus militare ac ministrare videa- nationibus militare ac ministrare videa- tur cætera multitudo. » Sed recipi in tur cætera multitudo. » Sed recipi in secretiori contemplationis (ut præhabi- secretiori contemplationis (ut præhabi- tum est) convenit primæ hierarchiæ : tum est) convenit primæ hierarchiæ : hoc ergo non videtur debere attribui hoc ergo non videtur debere attribui Dominationibus quæ sunt de secunda Dominationibus quæ sunt de secunda hierarchia. hierarchia.

6. Adhuc, Frui tranquillitate pacis 6. Adhuc, Frui tranquillitate pacis potius videtur convenire Thronis, quam potius videtur convenire Thronis, quam Dominationibus, secundum ea quæ præ- Dominationibus, secundum ea quæ præ- habita sunt. habita sunt.

7. Adhuc, In eodem sermone infra 7. Adhuc, In eodem sermone infra Bernardus dicit sic: « A Domina- Bernardus dicit sic: « A Domina- tionibus diligitur Deus ob placidissimam tionibus diligitur Deus ob placidissimam voluntatem, qua licet ubique dominetur voluntatem, qua licet ubique dominetur in fortitudine brachii sui, virtute tamen in fortitudine brachii sui, virtute tamen potentiori pro sua ingenita lenitate potentiori pro sua ingenita lenitate et imperturbabili tranquillitate disponit et imperturbabili tranquillitate disponit omnia suaviter. » Ex hoc accipitur, omnia suaviter. » Ex hoc accipitur, quod non dicuntur Dominationes a do- quod non dicuntur Dominationes a do- minio quod in ipsis est, sed a dominio minio quod in ipsis est, sed a dominio quod in Deo contemplantur: et sic cum quod in Deo contemplantur: et sic cum alii idem contemplentur, deberent dici alii idem contemplentur, deberent dici Dominationes sicut et ipsi. Dominationes sicut et ipsi.

8. Adhuc, Bernardus in libro V de 8. Adhuc, Bernardus in libro V de Consideratione ad Eugenium dicit sic: Consideratione ad Eugenium dicit sic: « Putemus Dominationes adeo cunctis « Putemus Dominationes adeo cunctis supereminere præfatis ordinibus, ut re- supereminere præfatis ordinibus, ut re- spectu horum cæteri videantur omnes spectu horum cæteri videantur omnes administratorii spiritus, et ad istos tam- administratorii spiritus, et ad istos tam- quam ad dominos referri regimina Prin- quam ad dominos referri regimina Prin- cipatuum, tutamina Potestatum, opera- cipatuum, tutamina Potestatum, opera- tiones Virtutum, revelationes Archange- tiones Virtutum, revelationes Archange- lorum, curam et providentiam Angelo- lorum, curam et providentiam Angelo- rum. » Ex hoc videtur, quod omnes rum. » Ex hoc videtur, quod omnes inferiores Angeli rationes officiorum inferiores Angeli rationes officiorum

1 S. BERNARDUS, Lib. V de Consideratione, 1 S. BERNARDUS, Lib. V de Consideratione, cap. 4. cap. 4.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

451 451

suorum reddunt Dominationibus, et suorum reddunt Dominationibus, et quod propter hoc Dominationes dicuntur quod propter hoc Dominationes dicuntur a dominio quod in seipsis sit, et non a a dominio quod in seipsis sit, et non a dominio quod in Deo contemplantur: dominio quod in Deo contemplantur: et sic videtur Bernardus sibi esse con- et sic videtur Bernardus sibi esse con- trarius. trarius.

SOLUTIO. Dicendum, quod Domina- SOLUTIO. Dicendum, quod Domina- tiones dicuntur a dominio secundum tiones dicuntur a dominio secundum quod definitur a Dionysio in libro de quod definitur a Dionysio in libro de Divinis nominibus 2. Ad perfectum au- Divinis nominibus 2. Ad perfectum au- tem dominium tria exiguntur. Primum tem dominium tria exiguntur. Primum est superpositio pejorum sive inferiorum. est superpositio pejorum sive inferiorum. Pejora autem dicuntur omnia depri- Pejora autem dicuntur omnia depri- mentia in servitutem aliquam, quæ a mentia in servitutem aliquam, quæ a substantia intellectuali possent tollere substantia intellectuali possent tollere libertatem. Quod contingit tribus modis, libertatem. Quod contingit tribus modis, scilicet ab obligatione materiæ: sicut scilicet ab obligatione materiæ: sicut anima hominis quæ intellectualis natura anima hominis quæ intellectualis natura est, ex unione ad corpus in multam de- est, ex unione ad corpus in multam de- primitur servitutem. Propter quod Ari- primitur servitutem. Propter quod Ari- stoteles in primo primæ philosophiæ dicit, stoteles in primo primæ philosophiæ dicit, quod multipliciter humana natura ancilla quod multipliciter humana natura ancilla est, et libera, hoc est, sui causa esse non est, et libera, hoc est, sui causa esse non potest. Liberum enim dicimus, ut ibi- potest. Liberum enim dicimus, ut ibi- dem dicit, quod sui causa est. Nec diffe- dem dicit, quod sui causa est. Nec diffe- rentia esse potest, sed potius subjecta rentia esse potest, sed potius subjecta servituti materiæ, sicut dicitur, ad Ro- servituti materiæ, sicut dicitur, ad Ro- man. VIII, 20, quod subjecta est creatura man. VIII, 20, quod subjecta est creatura servituti non volens 3. Et loquitur de servituti non volens 3. Et loquitur de servitute corruptionis, quæ est ex obliga- servitute corruptionis, quæ est ex obliga- tione materiæ corruptibilis. tione materiæ corruptibilis.

Secunda servitus est quæ dicitur ser. Secunda servitus est quæ dicitur ser. vitus conditionalis, qua unus homo alte- vitus conditionalis, qua unus homo alte- ri subjicitur, ut omnes suos actus et ri subjicitur, ut omnes suos actus et possessiones ad illum referat, et nomine possessiones ad illum referat, et nomine illius agat et possideat quidquid agit et illius agat et possideat quidquid agit et possidet. Genes. 1x, 25 Maledictus possidet. Genes. 1x, 25 Maledictus Chanaan, servus servorum erit fratribus Chanaan, servus servorum erit fratribus suis. Et hæc quidem servitus inducta est suis. Et hæc quidem servitus inducta est per peccatum. Justum enim fuit, ut qui per peccatum. Justum enim fuit, ut qui peccavit in superiorem secundum natu- peccavit in superiorem secundum natu- ram, hoc est, in patrem, in potestate ram, hoc est, in patrem, in potestate subderetur æquali per naturam, et sic subderetur æquali per naturam, et sic deprimeretur in servitutem. deprimeretur in servitutem.

cap. 12. cap. 12.

3 Vulgata habet, ad Roman. VIII. 20: Vanitati 3 Vulgata habet, ad Roman. VIII. 20: Vanitati creatura subjecta est non volens. creatura subjecta est non volens.

Solutio. Solutio.

452 452

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Tertia servitus est peccati. Joan. VIII, Tertia servitus est peccati. Joan. VIII, 34 Qui facit peccatum, servus est pec- 34 Qui facit peccatum, servus est pec- cati. Deprimitur enim quis per peccatum cati. Deprimitur enim quis per peccatum (ut dicit Damascenus ¹) ab eo quod est (ut dicit Damascenus ¹) ab eo quod est secundum naturam, in id quod est contra secundum naturam, in id quod est contra naturam, ut scilicet jam non libere agat naturam, ut scilicet jam non libere agat secundum facultatem rationis et volun- secundum facultatem rationis et volun- tatis, sed ut damnatus homo agat ea ad tatis, sed ut damnatus homo agat ea ad quæ pondere peccati deprimitur. Ad Ro- quæ pondere peccati deprimitur. Ad Ro- man. VII, 15 et seq Non quod volo man. VII, 15 et seq Non quod volo bonum, hoc ego : sed quod odi malum, bonum, hoc ego : sed quod odi malum, illud facio. Si autem quod nolo, illud illud facio. Si autem quod nolo, illud facio, consentio legi, quoniam bona est. facio, consentio legi, quoniam bona est. Nunc autem jam non ego operor illud: Nunc autem jam non ego operor illud: sed quod habitat in me peccatum. sed quod habitat in me peccatum.

Ab omnibus ergo his sic in servitutem Ab omnibus ergo his sic in servitutem deprimentibus, superpositionem et ex- deprimentibus, superpositionem et ex- cessum dicit dominium prout est in An- cessum dicit dominium prout est in An- gelis quia nec obligatione materiæ, nec gelis quia nec obligatione materiæ, nec conditione a pecato inducta, nec peccato conditione a pecato inducta, nec peccato in pejus aliquod sive servile deprimi in pejus aliquod sive servile deprimi possunt et hoc dicit prima pars defini- possunt et hoc dicit prima pars defini- tionis inductæ. tionis inductæ.

Sed quia omnis superpositio necesse Sed quia omnis superpositio necesse est ut causetur a bonis quæ excellenti est ut causetur a bonis quæ excellenti dignitate sua aliquem ponunt in sublimi, dignitate sua aliquem ponunt in sublimi, ideo in secunda parte addit in definitione ideo in secunda parte addit in definitione dicens, quod est omnis et pulchrorum et dicens, quod est omnis et pulchrorum et bonorum perfectio et omnimoda posses- bonorum perfectio et omnimoda posses- sio. Et dicit, Possessio, ut ad nutum sio. Et dicit, Possessio, ut ad nutum habeatur, sicut id in quo jam pedes in- habeatur, sicut id in quo jam pedes in- tellectus et affectus positi sunt. Et dicit, tellectus et affectus positi sunt. Et dicit, Perfecta, ut extremæ et in summo vir- Perfecta, ut extremæ et in summo vir- tutes habeantur: quia, sicut dicit Aristo- tutes habeantur: quia, sicut dicit Aristo- teles in IV Ethicorum, licet virtutes teles in IV Ethicorum, licet virtutes morales in passionibus et operationibus morales in passionibus et operationibus sint medium quoad nos determinata ra- sint medium quoad nos determinata ra- tione, tamen in bono sunt extremum, tione, tamen in bono sunt extremum, præcipue in actu potentiæ ad quem se- præcipue in actu potentiæ ad quem se- cundum habitum potentiam perficiunt. cundum habitum potentiam perficiunt. Et hoc est secundum quod Dionysius Et hoc est secundum quod Dionysius ponit in definitione dominii præinducta: ponit in definitione dominii præinducta: quod maxime in Angelis est, qui Domi- quod maxime in Angelis est, qui Domi- nationes dicuntur: quia illi possessione nationes dicuntur: quia illi possessione pulchrorum et bonorum excedunt et pulchrorum et bonorum excedunt et superponuntur aliis ita ut ad nutum et superponuntur aliis ita ut ad nutum et dispositionem eorum ministeria aliorum dispositionem eorum ministeria aliorum

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

inferiorum disponi et ordinari dicantur. inferiorum disponi et ordinari dicantur. Et hæc est causa propter quam secun- Et hæc est causa propter quam secun- dum Bernardum et Gregorium Domina- dum Bernardum et Gregorium Domina- tiones missi numquam leguntur ad mi- tiones missi numquam leguntur ad mi- nisteria, sed in intimis manentes cum nisteria, sed in intimis manentes cum Deo disponunt actus et ministeria mi- Deo disponunt actus et ministeria mi- nistrantium, Virtutum scilicet, et Pote- nistrantium, Virtutum scilicet, et Pote- statum, Principatuum, Archangelorum, statum, Principatuum, Archangelorum, et Angelorum. et Angelorum.

Tertium autem quod exigitur ad per- Tertium autem quod exigitur ad per- fectum dominium, est vera et non cadere fectum dominium, est vera et non cadere valens fortitudo. Et dicitur fortitudo non valens fortitudo. Et dicitur fortitudo non cardinalis virtus, sed robur inditum ex cardinalis virtus, sed robur inditum ex perfecta et omnimoda possessione pul- perfecta et omnimoda possessione pul- chrorum et bonorum, quo se et subjecta chrorum et bonorum, quo se et subjecta sibi tenere potest, ne cadere valeant a sibi tenere potest, ne cadere valeant a bonis ab illuminatione per theophaniam bonis ab illuminatione per theophaniam perceptis. Propter quod etiam dicit Am- perceptis. Propter quod etiam dicit Am- brosius quod « Dominus est nomen non brosius quod « Dominus est nomen non naturæ sed potestatis. » In tali ergo per- naturæ sed potestatis. » In tali ergo per- fecta ratione dominii dominium convenit fecta ratione dominii dominium convenit Dominationibus. Dominationibus.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod per- AD PRIMUM ergo dicendum, quod per- fecta et omnimoda possessio bonorum et fecta et omnimoda possessio bonorum et pulchrorum Deo convenit per essentiam : pulchrorum Deo convenit per essentiam : sed secundum participationem et analo- sed secundum participationem et analo- giam propriæ facultatis nihil prohibet giam propriæ facultatis nihil prohibet convenire Angelis, quamvis creaturæ convenire Angelis, quamvis creaturæ sint. sint.

Ad f. Ad f.

AD ALIUD dicendum, quod in Angelis Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod in Angelis Ad 2. dominium non dicitur eodem modo sic- dominium non dicitur eodem modo sic- ut in Deo, quia per essentiam vera et ut in Deo, quia per essentiam vera et cadere non valens fortitudo, soli Deo cadere non valens fortitudo, soli Deo convenit: sed per participationem con- convenit: sed per participationem con- firmationis in bono, convenit etiam firmationis in bono, convenit etiam Angelis bonis ex dono Dei. Angelis bonis ex dono Dei.

AD ALIUD dicendum, quod in Angelis AD ALIUD dicendum, quod in Angelis dominium non dicitur in relatione ad dominium non dicitur in relatione ad servitutem ut dominus ad servum, sed servitutem ut dominus ad servum, sed ex sola simplici superpositione super ex sola simplici superpositione super omnia quæcumque possunt deprimere omnia quæcumque possunt deprimere in servitutem, ut dictum est. Quamvis in servitutem, ut dictum est. Quamvis enim in civilibus superatus qui ad obse- enim in civilibus superatus qui ad obse- quia superantis superatus est, dicatur quia superantis superatus est, dicatur servus, et per oppositionem relationis servus, et per oppositionem relationis dicatur ad dominium tamen secundum dicatur ad dominium tamen secundum Socratem et Platonem et alios Stoicos Socratem et Platonem et alios Stoicos

cap. 4. cap. 4.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39.

qui de perfectione hominis secundum qui de perfectione hominis secundum virtutem plenius scripserunt, servus virtutem plenius scripserunt, servus dicitur, qui de bono providentiæ non dicitur, qui de bono providentiæ non tantum habet ut sibi vel aliis provideat: tantum habet ut sibi vel aliis provideat: et ideo sub providentia alterius oportet et ideo sub providentia alterius oportet eum vivere et agere quidquid agit. Et eum vivere et agere quidquid agit. Et dicitur liber, qui sibi causa potest esse dicitur liber, qui sibi causa potest esse sufficiens in actu bonæ providentiæ. Et sufficiens in actu bonæ providentiæ. Et dicitur dominus, qui ex superpositione dicitur dominus, qui ex superpositione pulchrorum et bonorum sibi et aliis pulchrorum et bonorum sibi et aliis sufficit ad actum bonæ providentiæ. Et sufficit ad actum bonæ providentiæ. Et hoc expresse dicitur a Platone in Poli- hoc expresse dicitur a Platone in Poli- tegia, quam non de verbo ad verbum, tegia, quam non de verbo ad verbum, sed per sensus et sententias transtulit sed per sensus et sententias transtulit Apuleius Philosophus. Trahitur etiam Apuleius Philosophus. Trahitur etiam de verbo Aristotelis qui in primo Ethi- de verbo Aristotelis qui in primo Ethi- corum inducit Homerum dicentem, quod corum inducit Homerum dicentem, quod « optimus est, qui secundum naturam in « optimus est, qui secundum naturam in bonis providentiæ perfectus est. Et hic bonis providentiæ perfectus est. Et hic rursus bonus est, qui licet secundum rursus bonus est, qui licet secundum naturam non sit bonus, tamen alium naturam non sit bonus, tamen alium bonum in animo ponit, et ad illum re- bonum in animo ponit, et ad illum re- spicit,ut ad illum dirigatur et corrigatur spicit,ut ad illum dirigatur et corrigatur in bono providentiæ. Qui autem nec per in bono providentiæ. Qui autem nec per naturam bonus est, nec alium talem in naturam bonus est, nec alium talem in animo ponit hic profecto inutilis est animo ponit hic profecto inutilis est vir, ut dicit Homerus. » Unde ex dicto vir, ut dicit Homerus. » Unde ex dicto Gregorii non sequitur, quod aliquid ser- Gregorii non sequitur, quod aliquid ser- vitutis sit in aliis Angelis, sed quod ex vitutis sit in aliis Angelis, sed quod ex illuminationibus Dominationum trans- illuminationibus Dominationum trans- fusis in alios Angelos inferiores, actus fusis in alios Angelos inferiores, actus ministeriorum eorumdem et disponantur ministeriorum eorumdem et disponantur et ordinentur. et ordinentur.

AD ALIUD dicendum, quod fallacia AD ALIUD dicendum, quod fallacia æquivocationis est in argumento. Dii æquivocationis est in argumento. Dii enim æquivoce dicuntur de his qui per enim æquivoce dicuntur de his qui per naturam dii sunt, ut Pater et Filius et naturam dii sunt, ut Pater et Filius et Spiritus sanctus : et de dominis qui Spiritus sanctus : et de dominis qui superpositione pulchrorum et bonorum superpositione pulchrorum et bonorum donorum dii et domini dicuntur, sicut donorum dii et domini dicuntur, sicut Moyses et alii prælati et illi ab eodem Moyses et alii prælati et illi ab eodem dicuntur et dii et domini. Unde Glossa dicuntur et dii et domini. Unde Glossa super illud Psalmi LxxxI. 1: Deus stetit super illud Psalmi LxxxI. 1: Deus stetit in synagoga deorum: dicit, quod prælati in synagoga deorum: dicit, quod prælati aliis superpositi ibi dii dicuntur: melius aliis superpositi ibi dii dicuntur: melius tamen dicuntur domini, quia dominus in tamen dicuntur domini, quia dominus in ipsa intentione nominis talem dicit super- ipsa intentione nominis talem dicit super- positionem, quam secundum intentionem positionem, quam secundum intentionem nominis non dicit hoc nomen, Deus. nominis non dicit hoc nomen, Deus.

453 453

AD ALIUD dicendum, quod beatus Ber- AD ALIUD dicendum, quod beatus Ber- nardus non intendit aliud dicere, nisi nardus non intendit aliud dicere, nisi quod dictum est, scilicet quod Domina- quod dictum est, scilicet quod Domina- tiones per theophaniam quam ex domi- tiones per theophaniam quam ex domi- nio universorum contemplando perci- nio universorum contemplando perci- piunt, qua dominationi ejus universa piunt, qua dominationi ejus universa obediunt, intelligunt qualiter distri- obediunt, intelligunt qualiter distri- buenda sunt ministeria Virtutum, Pote- buenda sunt ministeria Virtutum, Pote- statum, Principatuum, Archangelorum, et statum, Principatuum, Archangelorum, et Angelorum et per refusionem ejusdem Angelorum et per refusionem ejusdem illuminationis super inferiores illuminant illuminationis super inferiores illuminant eos ad ordinem et dispensationem mini- eos ad ordinem et dispensationem mini- steriorum, ut scilicet quilibet illuminetur steriorum, ut scilicet quilibet illuminetur in quo et ubi et quando et circa quos in quo et ubi et quando et circa quos ministret. Nec intendit, quod illam illu- ministret. Nec intendit, quod illam illu- minationem immediate ab intimis Dei minationem immediate ab intimis Dei recipiant: sed potius Throni recipiunt recipiant: sed potius Throni recipiunt eam ab intimis, et réceptam transfun- eam ab intimis, et réceptam transfun- dunt in Dominationes: in qua sic recep- dunt in Dominationes: in qua sic recep- ta Dominationes contemplantur qualiter ta Dominationes contemplantur qualiter universitas creaturæ obedit et ministrat universitas creaturæ obedit et ministrat domino dominorum: qui sicut dicitur, domino dominorum: qui sicut dicitur, Isa. v1, 3, Dominus sabaoth vocatur, Isa. v1, 3, Dominus sabaoth vocatur, hoc est, virtutum vel exercituum. hoc est, virtutum vel exercituum.

AD ALIUD dicendum, quod frui tran- AD ALIUD dicendum, quod frui tran- quillitate pacis et convenit Thronis, et quillitate pacis et convenit Thronis, et convenit Dominationibus diversa ratione. convenit Dominationibus diversa ratione. Convenit Thronis secundum tranquilli- Convenit Thronis secundum tranquilli- tatem divinæ insessionis et quietis. Do- tatem divinæ insessionis et quietis. Do- minationibus convenit secundum tran- minationibus convenit secundum tran- quillitatem dispositionis ministeriorum, quillitatem dispositionis ministeriorum, quorum turbationi ad exteriora missi quorum turbationi ad exteriora missi numquam permiscentur, quamvis in numquam permiscentur, quamvis in intimis contemplando ista suavissime intimis contemplando ista suavissime disponant secundum tranquillitatem et disponant secundum tranquillitatem et lenitatem ejus de quo dicitur, Sapient. lenitatem ejus de quo dicitur, Sapient. VIII, 1, quod attingit a fine usque ad VIII, 1, quod attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia sua- finem fortiter, et disponit omnia sua-

viter. viter.

AD ALIUD dicendum eodem modo, AD ALIUD dicendum eodem modo, quod scilicet Dominationes contemplan- quod scilicet Dominationes contemplan- tur illuminationem et rationem dominii tur illuminationem et rationem dominii divini in Deo et contemplando ejusdem divini in Deo et contemplando ejusdem gratiæ efficiuntur participes, ut in præ- gratiæ efficiuntur participes, ut in præ- habitis dictum est: et illuminando infe- habitis dictum est: et illuminando infe- riores de eodem, efficiuntur potestatis riores de eodem, efficiuntur potestatis consortes quod est commune omni consortes quod est commune omni hierarchiæ secundum quod est ordo, hierarchiæ secundum quod est ordo, scientia, et actio, secundum quod in scientia, et actio, secundum quod in

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

454 454

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quæstione de definitione hierarchiæ de- quæstione de definitione hierarchiæ de- terminatum est. Hoc autem secundum terminatum est. Hoc autem secundum illuminationem propriam, per quam qui- illuminationem propriam, per quam qui- libet Angelus in ordine et gradu hierar- libet Angelus in ordine et gradu hierar- chiæ constituitur, aliis Angelis non con- chiæ constituitur, aliis Angelis non con- venit et ideo Dominationes congrue venit et ideo Dominationes congrue vocari non possunt. vocari non possunt.

AD ULTIMUM dicendum, quod Bernar- AD ULTIMUM dicendum, quod Bernar- dus non est sibi contrarius. Inferiores dus non est sibi contrarius. Inferiores enim ordines qui a ministeriis denomi - enim ordines qui a ministeriis denomi - nati sunt, quinque sunt, et in alio non nati sunt, quinque sunt, et in alio non reddunt rationem Dominationibus, nisi reddunt rationem Dominationibus, nisi quod ab ipsis per eamdem illuminatio- quod ab ipsis per eamdem illuminatio- nem, ordinem et dispositionem ministe- nem, ordinem et dispositionem ministe- riorum accipiunt, et per eamdem in riorum accipiunt, et per eamdem in Deum reducuntur: sicut dicit Dionysius, Deum reducuntur: sicut dicit Dionysius, quod in omnibus hierarchiis lex divini- quod in omnibus hierarchiis lex divini- tatis est per prima media, et per media tatis est per prima media, et per media infima reducere et sicut ipse Dionysius infima reducere et sicut ipse Dionysius in primo capite de Cœlesti hierarchia in primo capite de Cœlesti hierarchia dicit, quod omnis Patre moto mani- dicit, quod omnis Patre moto mani- festationis luminum processio in nos festationis luminum processio in nos optime ac large proveniens, iterum ut optime ac large proveniens, iterum ut unifica virtus restituens (hoc est, con- unifica virtus restituens (hoc est, con- jungens primo uni indivisibili et semper jungens primo uni indivisibili et semper simplici) replet nos et convertit ad con- simplici) replet nos et convertit ad con- gregantis Patris unitatem, et deificam gregantis Patris unitatem, et deificam simplicitatem. » Et hoc est etiam quod simplicitatem. » Et hoc est etiam quod dicitur in libro de Causis, quod intelli- dicitur in libro de Causis, quod intelli- gentia est substantia quæ non dividitur : gentia est substantia quæ non dividitur : quia licet recipiat plures bonitates a pri- quia licet recipiat plures bonitates a pri- ma causa, secundum eas tamen non ma causa, secundum eas tamen non dividitur, sed unificatur: quia per eas dividitur, sed unificatur: quia per eas per similitudinem plus et plus accedit per similitudinem plus et plus accedit ad primum unum simplex, quod est in ad primum unum simplex, quod est in fine simplicitatis consistens. fine simplicitatis consistens.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 42, Art. 2. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 42, Art. 2. Tom.

ARTICULI PRIMI ARTICULI PRIMI

PARTICULA I PARTICULA I

ET QUÆSITUM SECUNDUM. ET QUÆSITUM SECUNDUM.

De proprietatibus Dominationum 1. De proprietatibus Dominationum 1.

SECUNDO, Quæritur de proprietatibus SECUNDO, Quæritur de proprietatibus Dominationum, quas enumerat Diony- Dominationum, quas enumerat Diony- sius in Coelesti hierarchia, sic dicens: sius in Coelesti hierarchia, sic dicens: « Igitur sanctarum Dominationum ma- « Igitur sanctarum Dominationum ma- nifestativam nominationem æstimo de- nifestativam nominationem æstimo de- clarare absolutam quamdam et omni clarare absolutam quamdam et omni pedestri minoratione liberam anagogen, pedestri minoratione liberam anagogen, nullaque tyrannicarum dissimilitudinum nullaque tyrannicarum dissimilitudinum ullo modo eam universaliter inclinatam, ullo modo eam universaliter inclinatam, liberaliter severam dominationem, omni liberaliter severam dominationem, omni minutivæ servituti superpositam, supe- minutivæ servituti superpositam, supe- riorem subjectione omni, remotam ab riorem subjectione omni, remotam ab universa dissimilitudine, et dominatio- universa dissimilitudine, et dominatio- nis incessanter appetentem, et ad illius nis incessanter appetentem, et ad illius ipsius naturaliter subsistentis virtutis si- ipsius naturaliter subsistentis virtutis si- militudinem quantum possibile et se- militudinem quantum possibile et se- ipsam et quæ post eam sunt, optime et ipsam et quæ post eam sunt, optime et speciose conformantem, ad nullum vane speciose conformantem, ad nullum vane videntium, sed ad proprie " universale videntium, sed ad proprie " universale conversam, et dominicæ semper deifor- conversam, et dominicæ semper deifor- mitatis in participatione, secundum quod mitatis in participatione, secundum quod possibile est ipsi factam. » possibile est ipsi factam. » Et quæritur, Et quæritur,

1. Quid vocetur hic pedestris minora- 1. Quid vocetur hic pedestris minora- tio ? nullus enim Angelorum pedestri tio ? nullus enim Angelorum pedestri minorationi subjicitur: commune est minorationi subjicitur: commune est ergo omnibus Angelis habere liberam ergo omnibus Angelis habere liberam anagogen et absolutam ab omni pede- anagogen et absolutam ab omni pede- stri minoratione. stri minoratione.

2. Adhuc, In eadem prima auctoritate 2. Adhuc, In eadem prima auctoritate dicit, Liberam et absolutam quæ idem dicit, Liberam et absolutam quæ idem videntur sonare: et sic alterum super- videntur sonare: et sic alterum super- fluit. fluit.

XXVIV hujusce novæ editionis. XXVIV hujusce novæ editionis.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39.

3. Adhuc, Hæc proprietas eadem vi- 3. Adhuc, Hæc proprietas eadem vi- detur esse cum quarta quæ est, Domi- detur esse cum quarta quæ est, Domi- nationem omni servituti minutivæ su- nationem omni servituti minutivæ su- perpositam. Idem est enim superponi perpositam. Idem est enim superponi minutivæ servituti, quod est habere li- minutivæ servituti, quod est habere li- beram et absolutam anagogen ab omni beram et absolutam anagogen ab omni pedestri minoratione. pedestri minoratione.

4. Adhuc, Similiter istæ duæ viden- 4. Adhuc, Similiter istæ duæ viden- tur eædem cum quinta quæ est, Supe- tur eædem cum quinta quæ est, Supe- riorem subjectione omni. Idem enim est riorem subjectione omni. Idem enim est esse superiorem subjectione omni, quod esse superiorem subjectione omni, quod est habere dominationem omni minutivæ est habere dominationem omni minutivæ servituti superpositam. servituti superpositam.

5. Adhuc quæritur, Quæ sint tyran- 5. Adhuc quæritur, Quæ sint tyran- nicæ dissimilitudines de quibus men- nicæ dissimilitudines de quibus men- tionem facit in secunda proprietate ? tionem facit in secunda proprietate ? Dixerunt enim Basilius, Boetius et Ari- Dixerunt enim Basilius, Boetius et Ari- stoteles, quod tyrannus in hoc dif- stoteles, quod tyrannus in hoc dif- fert a rege, quod rex consulit et statuit fert a rege, quod rex consulit et statuit quod omnibus est utile. Tyrannus vero quod omnibus est utile. Tyrannus vero neglecta communi utilitate, consulit et neglecta communi utilitate, consulit et statuit quod sibi est utile. Propter quod statuit quod sibi est utile. Propter quod Aristoteles in V Ethicorum dicit, quod Aristoteles in V Ethicorum dicit, quod « corruptio urbanitatis quæ regnum di- « corruptio urbanitatis quæ regnum di- citur, est in tyrannide per quam rex effi- citur, est in tyrannide per quam rex effi- citur tyrannus. » Cum ergo tale consi- citur tyrannus. » Cum ergo tale consi- lium et tale statutum non conveniat lium et tale statutum non conveniat Angelis, nec convenire possit, videtur Angelis, nec convenire possit, videtur quod superflue ab Angelis removetur quod superflue ab Angelis removetur tyrannica dissimilitudo. tyrannica dissimilitudo.

6. Adhuc, Quæritur de hoc quod dicit 6. Adhuc, Quæritur de hoc quod dicit in septima proprietate, Dominationis in septima proprietate, Dominationis incessanter appetentem: hoc enim vide- incessanter appetentem: hoc enim vide- tur esse ambitionis, et non gratiæ : unde tur esse ambitionis, et non gratiæ : unde propter talem ambitionem et appetitum propter talem ambitionem et appetitum dæmon expulsus est de cœlo. dæmon expulsus est de cœlo.

7. Adhuc, Quæritur de hoc quod dicit 7. Adhuc, Quæritur de hoc quod dicit in nona proprietate, scilicet ad nullum in nona proprietate, scilicet ad nullum vane videntium, sed ad proprie ő uni- vane videntium, sed ad proprie ő uni- versale conversam: nullus enim Ange- versale conversam: nullus enim Ange- lorum convertitur ad vanum, sed ad lorum convertitur ad vanum, sed ad vere existens hoc ergo commune est vere existens hoc ergo commune est Angelis et Dominationibus. Angelis et Dominationibus.

8. Adhuc, Quæritur de hoc quod dicit, 8. Adhuc, Quæritur de hoc quod dicit, Liberaliter severam, in tertia proprietate: Liberaliter severam, in tertia proprietate: liberalitas enim non proprie est conditio liberalitas enim non proprie est conditio dominii, sed per se virtus, ut dicit Ari- dominii, sed per se virtus, ut dicit Ari- stoteles in IV Ethicorum, quæ medium stoteles in IV Ethicorum, quæ medium est inter avaritiam et prodigalitatem. est inter avaritiam et prodigalitatem.

455 455

9. Adhuc, Severitas non est conditio 9. Adhuc, Severitas non est conditio nobilitatis in domino: non ergo debet nobilitatis in domino: non ergo debet poni inter proprietates Dominationum. poni inter proprietates Dominationum.

SOLUTIO. Dicendum, quod proprietates Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod proprietates Solutio. Dominationum multiplicantur secundum Dominationum multiplicantur secundum ea quæ faciunt dominium perfectum in ea quæ faciunt dominium perfectum in natura, et habitu, et operationė. natura, et habitu, et operationė.

Sicut enim in præhabitis dictum est, Sicut enim in præhabitis dictum est, natura quædam ancilla est, sicut natura natura quædam ancilla est, sicut natura humana eo quod conversa et ad vanita- humana eo quod conversa et ad vanita- tem mutabilitatis et propter superposi- tem mutabilitatis et propter superposi- tionem quæ importatur in nomine Domi- tionem quæ importatur in nomine Domi- nationum, Dominationes illi naturæ su- nationum, Dominationes illi naturæ su- perpositæ sunt: et sic omnibus vana perpositæ sunt: et sic omnibus vana videntibus, hoc est, experientibus super- videntibus, hoc est, experientibus super- posita, et ad id quod proprie est ő con- posita, et ad id quod proprie est ő con- versa per similitudinem: et penes hoc. versa per similitudinem: et penes hoc. accipitur proprietas nona. accipitur proprietas nona.

Est etiam servitus ex natura servili, Est etiam servitus ex natura servili, cujus est subesse et non superesse: cui cujus est subesse et non superesse: cui etiam superponitur dominatio Angelo- etiam superponitur dominatio Angelo- rum et penes hoc accipitur proprietas rum et penes hoc accipitur proprietas quarta. quarta.

Si autem consideratur dominium pe- Si autem consideratur dominium pe- nes habitus complentes dominationem: nes habitus complentes dominationem: tunc considerari potest duobus modis, tunc considerari potest duobus modis, scilicet in se, et in comparatione ad do- scilicet in se, et in comparatione ad do- minationem primam divinam. Si in se, minationem primam divinam. Si in se, hoc potest esse tribus modis. Aut enim hoc potest esse tribus modis. Aut enim consideratur secundum ipsum superesse, consideratur secundum ipsum superesse, quod est de substantia dominii, aut se- quod est de substantia dominii, aut se- cundum ea super quæ est, aut secundum cundum ea super quæ est, aut secundum unum in comparatione ad alterum. Si unum in comparatione ad alterum. Si primo modo tunc est proprietas sexta primo modo tunc est proprietas sexta quæ est, remotam esse ab universa dis- quæ est, remotam esse ab universa dis- similitudine. Et dicitur dissimilitudo similitudine. Et dicitur dissimilitudo vitium quod maculat dominium. Et su- vitium quod maculat dominium. Et su- per illud extollitur per hoc, quod multas per illud extollitur per hoc, quod multas bonitates accipit a Deo, per quas super- bonitates accipit a Deo, per quas super- est aliis. est aliis.

Si secundo modo: tunc sunt proprie- Si secundo modo: tunc sunt proprie- tates tres, secundum tria super quæ ex- tates tres, secundum tria super quæ ex- tollitur dominium. Extollitur enim se- tollitur dominium. Extollitur enim se- cundum minorationem materiæ, quæ cundum minorationem materiæ, quæ dicitur minoratio pedestris, eo quod ma- dicitur minoratio pedestris, eo quod ma- teria talis conculcatur quasi pedibus teria talis conculcatur quasi pedibus mutabilitate propria et miseria. Et penes mutabilitate propria et miseria. Et penes hoc accipitur proprietas prima, quæ est, hoc accipitur proprietas prima, quæ est,

456 456

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

absolutam quamdam et ab omni pede- absolutam quamdam et ab omni pede- stri minoratione liberam anagogen, hoc stri minoratione liberam anagogen, hoc est, sursum ductionem. Et dicitur ab- est, sursum ductionem. Et dicitur ab- soluta, in comparatione ad obligata ma- soluta, in comparatione ad obligata ma- teriæ ex qua sunt vel in qua sunt. Et teriæ ex qua sunt vel in qua sunt. Et dicitur libera in comparatione ad ea quæ dicitur libera in comparatione ad ea quæ licet non sint ex materia vel in materia, licet non sint ex materia vel in materia, tamen obligata sunt materiæ, sicut est tamen obligata sunt materiæ, sicut est intellectus hominis, qui conjunctus est intellectus hominis, qui conjunctus est continuo et tempori, ut in tertio de continuo et tempori, ut in tertio de Anima dicit Aristoteles. Et ex hac obli- Anima dicit Aristoteles. Et ex hac obli- gatione acutius et minus acute intelligit gatione acutius et minus acute intelligit secundum quod magis et minus est abs- secundum quod magis et minus est abs- tractus, ut docet Aristoteles in III de tractus, ut docet Aristoteles in III de Anima. Et propter hoc minutivam ser- Anima. Et propter hoc minutivam ser- vitutem patitur in actibus suis. Et ut vitutem patitur in actibus suis. Et ut dicit Alexander in libro de Motu cordis, dicit Alexander in libro de Motu cordis, illuminationum quæ sunt a primo, se- illuminationum quæ sunt a primo, se- cunda relatione perceptiva est anima cunda relatione perceptiva est anima rationalis humana. Et sic est proprietas rationalis humana. Et sic est proprietas quarta quæ est hæc, dominationem omni quarta quæ est hæc, dominationem omni minutivæ servituti superpositam. Et hoc minutivæ servituti superpositam. Et hoc est quod dicit commentum Maximi super est quod dicit commentum Maximi super idem verbum sic: « Sensibilia et corpo- idem verbum sic: « Sensibilia et corpo- ralia servituti convenientia dicit: nam ralia servituti convenientia dicit: nam non permittunt ea quæ vere sunt intelli- non permittunt ea quæ vere sunt intelli- gere. » gere. »

Si autem accipitur penes modum par- Si autem accipitur penes modum par- ticipandi ea quæ servituti subjiciunt, ticipandi ea quæ servituti subjiciunt, super quæ extollitur dominium Domina- super quæ extollitur dominium Domina- tionum tunc est proprietas quinta, quæ tionum tunc est proprietas quinta, quæ est, superiorem esse subjectione omni. est, superiorem esse subjectione omni.

Si vero consideratur tertio modo præ- Si vero consideratur tertio modo præ- dictæ divisionis tunc sunt proprietates dictæ divisionis tunc sunt proprietates duæ sumptæ penes ea in quibus domi- duæ sumptæ penes ea in quibus domi- nium male comparatur ad subditos. nium male comparatur ad subditos. Cum enim domini sit coercere subditum, Cum enim domini sit coercere subditum, potest esse coercitio remissa inducens potest esse coercitio remissa inducens dissolutionem in subditis: et contra hoc dissolutionem in subditis: et contra hoc dicitur, liberaliter severam, quæ est pro- dicitur, liberaliter severam, quæ est pro- prietas tertia. Potest etiam inclinari in prietas tertia. Potest etiam inclinari in furorem ad nocendum subditis: et con- furorem ad nocendum subditis: et con- tra hoc dicitur, nulla tyrannicarum dis- tra hoc dicitur, nulla tyrannicarum dis- similitudinum ullo modo universaliter similitudinum ullo modo universaliter inclinatam quæ est proprietas secunda. inclinatam quæ est proprietas secunda.

Si autem sumitur in comparatione ad Si autem sumitur in comparatione ad dominationem primam divinam : hoc dominationem primam divinam : hoc potest esse duobus modis. Aut enim erit potest esse duobus modis. Aut enim erit secundum appetitum ordinatum ad illam, secundum appetitum ordinatum ad illam,

ut assimilet se ei quantum potest: et sic ut assimilet se ei quantum potest: et sic est proprietas septima, quæ est, domi- est proprietas septima, quæ est, domi- nationis incessanter appetentem. Aut nationis incessanter appetentem. Aut potest esse ad hoc ut exaltetur super potest esse ad hoc ut exaltetur super ignominiose deprimentia: et sic est pro- ignominiose deprimentia: et sic est pro- prietas sexta, quæ est, remotam esse ab prietas sexta, quæ est, remotam esse ab universa dissimilitudine. Aut potest esse universa dissimilitudine. Aut potest esse secundum imitationem dominationis secundum imitationem dominationis primæ divinæ : et sic est proprietas primæ divinæ : et sic est proprietas octava, quæ est, ad illius ipsius natu- octava, quæ est, ad illius ipsius natu- raliter subsistentis virtutis similitudi- raliter subsistentis virtutis similitudi- nem quantum possibile et seipsam et nem quantum possibile et seipsam et quæ post eam sunt, optime et speciose quæ post eam sunt, optime et speciose conformantem. Et dicit, Quantum pos- conformantem. Et dicit, Quantum pos- sibile, optime et speciose conformantem: sibile, optime et speciose conformantem: quantum possibile, propter exaltationem quantum possibile, propter exaltationem potentia: optime, propter hoc quod sic potentia: optime, propter hoc quod sic attingit finem dominii: et speciose, quia attingit finem dominii: et speciose, quia in talibus laus est et speciositas domi- in talibus laus est et speciositas domi- minii. minii.

Si autem accipitur secundum actualemi Si autem accipitur secundum actualemi participationem quæ in tali dominio participationem quæ in tali dominio constituit: tunc est ultima sive decima, constituit: tunc est ultima sive decima, quæ est, dominicæ semper deiformitatis quæ est, dominicæ semper deiformitatis id participatione, secundum quod possi- id participatione, secundum quod possi- bile est ipsi faclam. bile est ipsi faclam.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod jam AD PRIMUM ergo dicendum, quod jam dictum est, quod vocatur pedestris mi- dictum est, quod vocatur pedestris mi- noratio: hæc enim est quæ materialia noratio: hæc enim est quæ materialia conculcat, et quasi servituti addicta con- conculcat, et quasi servituti addicta con- culcanda est et abjicienda, a qua ana- culcanda est et abjicienda, a qua ana- gogen ex natura habent omnes Angeli: gogen ex natura habent omnes Angeli: tamen ex illuminatione theophaniæ et tamen ex illuminatione theophaniæ et officii nomine non habent nisi Domina- officii nomine non habent nisi Domina- tiones. tiones.

AD ALIUD dicendum, quod libera di- AD ALIUD dicendum, quod libera di- cuntur, quæ ex materiam vel in materia cuntur, quæ ex materiam vel in materia non sunt, sed in seipsa sunt existentia, non sunt, sed in seipsa sunt existentia, sicut spiritualia. Absoluta vero dicun- sicut spiritualia. Absoluta vero dicun- tur, quæ ad materiam. per obligationem tur, quæ ad materiam. per obligationem non sunt inclinata, sicut diximus de in- non sunt inclinata, sicut diximus de in- tellectu animæ rationalis, qui conjunctus tellectu animæ rationalis, qui conjunctus est continuo et tempori: et sic differunt est continuo et tempori: et sic differunt ibera et absoluta et sic neutrum su- ibera et absoluta et sic neutrum su- perfluit. perfluit.

AD ALIUD dicendum, quod minutiva AD ALIUD dicendum, quod minutiva servitus communior est quam anagoge a servitus communior est quam anagoge a pedestri minoratione. Servitus enim mi- pedestri minoratione. Servitus enim mi- nutiva dominii ex multis est, scilicet ex nutiva dominii ex multis est, scilicet ex

Ad Ad

Ad 2. Ad 2.

Ad 8. Ad 8.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 39.

457 457

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

materia et passionibus quibus non do- materia et passionibus quibus non do- minantur, sicut est ira, et concupiscen- minantur, sicut est ira, et concupiscen- tia, et hujusmodi. Anagoge autem a tia, et hujusmodi. Anagoge autem a pedestri minoratione, non est nisi ex pedestri minoratione, non est nisi ex materia vel inclinatione ad illam. materia vel inclinatione ad illam.

AD ALIUD dicendum, quod quinta dif- AD ALIUD dicendum, quod quinta dif- fert ab aliis duabus communior est fert ab aliis duabus communior est enim quam utraque illarum. Multa enim enim quam utraque illarum. Multa enim subjiciunt, sicut conditio, peccata, pas- subjiciunt, sicut conditio, peccata, pas- sio, miseria, impedimenta, sensibilia, ne- sio, miseria, impedimenta, sensibilia, ne- cessitates, quæ non permittunt stare ani- cessitates, quæ non permittunt stare ani- mum in dominio recto et sui et aliorum : mum in dominio recto et sui et aliorum : et ut Plato dicit, non permittunt eum, et ut Plato dicit, non permittunt eum, scilicet animum in subjecta dominalem scilicet animum in subjecta dominalem justitiam operari. justitiam operari.

AD ALIUD dicendum, quod tyrannica AD ALIUD dicendum, quod tyrannica disimilitudo dicitur crudelitas, qua quis disimilitudo dicitur crudelitas, qua quis dominio non recto debacchatur in sub- dominio non recto debacchatur in sub- jectos, a qua verum dominium nomine jectos, a qua verum dominium nomine suo dicit remotionem: eo quod dissimi- suo dicit remotionem: eo quod dissimi- litudinem dicit a vera et dominali justi- litudinem dicit a vera et dominali justi- tia, qua quis regere debet subditos. tia, qua quis regere debet subditos.

AD ALIUD dicendum, quod appetere AD ALIUD dicendum, quod appetere dominari propter præesse et præferri, est dominari propter præesse et præferri, est ambitionis sed appetere superesse su- ambitionis sed appetere superesse su- per omnia servilia quocumque modo ad per omnia servilia quocumque modo ad servitutem inclinantia, ex multa posses- servitutem inclinantia, ex multa posses- sione pulchrorum et bonorum quæ eum sione pulchrorum et bonorum quæ eum dignum in gradum superioris ponunt, dignum in gradum superioris ponunt, est actus virtutis quæ dicitur magnani- est actus virtutis quæ dicitur magnani- mitas. Dicit enim Aristoteles in IV Ethi- mitas. Dicit enim Aristoteles in IV Ethi- corum, quod « magnanimus est, qui ma- corum, quod « magnanimus est, qui ma- gnificat se magnis dignus existens. »> gnificat se magnis dignus existens. »>

AD ALIUD dicendum, quod vanum ibi AD ALIUD dicendum, quod vanum ibi dicitur, quod non confert ad virtutem dicitur, quod non confert ad virtutem illuminationem: sicut dicitur, Sapient. illuminationem: sicut dicitur, Sapient. XIII, 1, quod vani sunt omnes homines XIII, 1, quod vani sunt omnes homines in quibus non subest scientia Dei. Et in quibus non subest scientia Dei. Et licet hoc omnes Angeli habeant ex con- licet hoc omnes Angeli habeant ex con- firmatione gratiæ, tamen ex illumina- firmatione gratiæ, tamen ex illumina- tione theophaniæ in gradu constituente, tione theophaniæ in gradu constituente, specialiter convenit hoc eis qui domi- specialiter convenit hoc eis qui domi- nium non quærunt in vanis sive muta- nium non quærunt in vanis sive muta- bilibus rebus. bilibus rebus.

AD ALIUD dicendum, quod hoc peccat AD ALIUD dicendum, quod hoc peccat secundum æquivocationem: liberaliter secundum æquivocationem: liberaliter

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 43, Art. 1. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 43, Art. 1. Tom.

enim non formatur a liberalitate virtute, enim non formatur a liberalitate virtute, sed a libero qui vere causa sui est, et non sed a libero qui vere causa sui est, et non est retractus ab actu vel passione crude- est retractus ab actu vel passione crude- litatis vel timiditatis vel alicujus alterius, litatis vel timiditatis vel alicujus alterius, quin libere dominetur secundum virtu- quin libere dominetur secundum virtu-

tem. tem.

AD ULTIMUM dicendum, quod severitas AD ULTIMUM dicendum, quod severitas dicitur dupliciter. Est enim severitas dicitur dupliciter. Est enim severitas mixta duritiei crudelitatis et rigori justi- mixta duritiei crudelitatis et rigori justi- tiæ et de hac dicit auctoritas Augustini, tiæ et de hac dicit auctoritas Augustini, quod aliquando detrahendum est severi- quod aliquando detrahendum est severi- tati. Dicitur etiam severitas sequela tati. Dicitur etiam severitas sequela simplicis veritatis. Veritati autem num- simplicis veritatis. Veritati autem num- quam aliquid detrahendum est : hoc quam aliquid detrahendum est : hoc enim esset violare veritatem judicii, et enim esset violare veritatem judicii, et lædere veritatem justitiæ dominalis, lædere veritatem justitiæ dominalis, quam ex jure dominus habet super sub- quam ex jure dominus habet super sub- ditos. Et ab hac severitate dicitur, quod ditos. Et ab hac severitate dicitur, quod dominatio Angelorum qui Dominationes dominatio Angelorum qui Dominationes dicuntur, severa est: hæc est enim con- dicuntur, severa est: hæc est enim con- ditio nobilitans dominationem. ditio nobilitans dominationem.

ARTICULI PRIMI ARTICULI PRIMI

PARTICULA II PARTICULA II

ET QUÆSITUM PRIMUM. ET QUÆSITUM PRIMUM.

De Virtutibus, quid sint'? De Virtutibus, quid sint'?

Deinde, Quæritur de Virtutibus, et Deinde, Quæritur de Virtutibus, et quæruntur duo: scilicet quid sint, et quæ quæruntur duo: scilicet quid sint, et quæ sint proprietates earum. sint proprietates earum.

AD PRIMUM Sic proceditur: AD PRIMUM Sic proceditur:

1. Dicit Gregorius in Homilia de cen- 1. Dicit Gregorius in Homilia de cen- tum ovibus, quod « nimirum spiritus tum ovibus, quod « nimirum spiritus illi Virtutes dicuntur, per quos signa, et illi Virtutes dicuntur, per quos signa, et miracula frequentius fiunt. » Sed signa miracula frequentius fiunt. » Sed signa et miracula fiunt ad confirmationem et miracula fiunt ad confirmationem fidei confirmatio autem fidei ad homi- fidei confirmatio autem fidei ad homi- num pertinet illuminationem: hominum num pertinet illuminationem: hominum

XXXIV novæ editionis nostræ. XXXIV novæ editionis nostræ.

Ad 9. Ad 9.

458 458

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.