ed contra. ed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

402 402

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Et videtur, quod non dicit enim Gre- Et videtur, quod non dicit enim Gre- gorius, quod sub Deo conformes habent gorius, quod sub Deo conformes habent voluntates Angeli. Ergo unus non con- voluntates Angeli. Ergo unus non con- tradicet alteri. tradicet alteri.

CONTRA: CONTRA:

1. Daniel. x, 13: Princeps Persarum 1. Daniel. x, 13: Princeps Persarum restitit mihi viginti et uno diebus. Et dicit restitit mihi viginti et uno diebus. Et dicit Gregorius, quod princeps Persarum fuit Gregorius, quod princeps Persarum fuit bonus Angelus præpositus genti illi. bonus Angelus præpositus genti illi. Verba autem ista dixit Michael ad Daniel, Verba autem ista dixit Michael ad Daniel, qui etiam fuit bonus Angelus. Ergo in qui etiam fuit bonus Angelus. Ergo in custodia unus bonus contradicit alii custodia unus bonus contradicit alii bono. bono.

2. Adhuc, Ibidem, y. 20: Nunc rever- 2. Adhuc, Ibidem, y. 20: Nunc rever- tar ut prælier adversus principem Per- tar ut prælier adversus principem Per- sarum, contradicentem scilicet tuis preci- sarum, contradicentem scilicet tuis preci- bus et meæ legationi. Ergo videtur, bus et meæ legationi. Ergo videtur, quod ex custodia in Angelis est contra- quod ex custodia in Angelis est contra- dictio et proelium. dictio et proelium.

SOLUTIO. Dicendum ad primo quæsi- SOLUTIO. Dicendum ad primo quæsi- tum, quod Angelis bonis non accidit tum, quod Angelis bonis non accidit gaudium et tristitia, secundum quod sem- gaudium et tristitia, secundum quod sem- per sunt in genere passionum : sunt enim per sunt in genere passionum : sunt enim confirmati in beatitudine, et spiritualis confirmati in beatitudine, et spiritualis et intellectualis naturæ, quæ passionibus et intellectualis naturæ, quæ passionibus subjacere non potest. subjacere non potest.

tio et jucunditas. Et ideo etiam Philoso- tio et jucunditas. Et ideo etiam Philoso- phus dicit in VII Ethicorum, quod cujus phus dicit in VII Ethicorum, quod cujus natura simplex est, una simplici semper natura simplex est, una simplici semper gaudet operatione, sicut Deus et Ange- gaudet operatione, sicut Deus et Ange- lus. lus.

Dicendum ergo, quod gaudium Ange- Dicendum ergo, quod gaudium Ange- lorum dicitur diffusio naturæ angelicæ lorum dicitur diffusio naturæ angelicæ operatione, quæ sibi propria est secun- operatione, quæ sibi propria est secun- dum theophaniam et illuminationem de- dum theophaniam et illuminationem de- scendentem a Deo in ipsum : et ideo scendentem a Deo in ipsum : et ideo dicuntur gaudere in conversione pecca- dicuntur gaudere in conversione pecca- torum et profectibus bonorum: quia hoc torum et profectibus bonorum: quia hoc per illuminationes descendit in eos. Sed per illuminationes descendit in eos. Sed tunc non sequitur, si accidit eis tale gau- tunc non sequitur, si accidit eis tale gau- dium, quod accidat eis tristitia, eo quod dium, quod accidat eis tristitia, eo quod opposita sunt nata fieri circa idem: quia opposita sunt nata fieri circa idem: quia sicut dicit Aristoteles in III Ethicorum, sicut dicit Aristoteles in III Ethicorum, tale gaudium et talis delectatio, non ha- tale gaudium et talis delectatio, non ha- bent contrarium : quamvis gaudium et bent contrarium : quamvis gaudium et delectatio in genere passionum existentia, delectatio in genere passionum existentia, tristitiam habeant contrariam. tristitiam habeant contrariam.

Ad Ad

AD ALIUD dicendum, quod illa verba AD ALIUD dicendum, quod illa verba Isaiæ litteraliter exponuntur de nuntiis Isaiæ litteraliter exponuntur de nuntiis Ezechie missis ad Rabsacen, et ad alios Ezechie missis ad Rabsacen, et ad alios duces regis Assyriorum, qui cum pacem duces regis Assyriorum, qui cum pacem quam quærebant, non invenerunt in ip- quam quærebant, non invenerunt in ip- sis, amare flebant. Allegorice autem ex- sis, amare flebant. Allegorice autem ex- ponuntur de bonis Prælatis. qui quotidie ponuntur de bonis Prælatis. qui quotidie flent pro excessibus subditorum. Anago- flent pro excessibus subditorum. Anago- gice autem exponuntur de Angelis : et gice autem exponuntur de Angelis : et tunc non possunt intelligi de tristitia et tunc non possunt intelligi de tristitia et gaudio in passionibus: sed quia in cor- gaudio in passionibus: sed quia in cor- porali visione vel imaginaria ad modum porali visione vel imaginaria ad modum gaudentium vel ad modum flentium se gaudentium vel ad modum flentium se habeant, sicut narrat Hieronymus in vi- habeant, sicut narrat Hieronymus in vi- tis Patrum de quodam Angelo, qui tis Patrum de quodam Angelo, qui quemdam monachum peccato consen- quemdam monachum peccato consen- tientem sequebatur complosis manibus tientem sequebatur complosis manibus et flens et postea cum conversus esset et flens et postea cum conversus esset a peccato monachus, ambabus manibus a peccato monachus, ambabus manibus excepit eum Angelus ridens et gaudens. excepit eum Angelus ridens et gaudens. ID QUOD in contrarium objicitur, proce- Adob ID QUOD in contrarium objicitur, proce- Adob

AD ID quod ulterius objicitur de Evan- AD ID quod ulterius objicitur de Evan- gelio Lucæ, xv, 10, dicendum, quod gelio Lucæ, xv, 10, dicendum, quod licet Plato dixerit, quod et tristitia et læ. licet Plato dixerit, quod et tristitia et læ. titia et hujusmodi passiones semper sint titia et hujusmodi passiones semper sint in genere passionum, et sint generationes in genere passionum, et sint generationes sive actiones in sensibilem animam, se- sive actiones in sensibilem animam, se- cundum quod Aristoteles etiam in Præ- cundum quod Aristoteles etiam in Præ- dicamentis passionem vel passibilem dicamentis passionem vel passibilem qualitatem dividit in inferentem et illa- qualitatem dividit in inferentem et illa- tam, et in VII Physicorum dicit secun- tam, et in VII Physicorum dicit secun- dum hanc solam qualitatis speciem esse dum hanc solam qualitatis speciem esse alterationem tamen in hoc Platoni non alterationem tamen in hoc Platoni non consensit Aristoteles et alii Peripatetici : consensit Aristoteles et alii Peripatetici : sed dixerunt gaudium verum esse et de- sed dixerunt gaudium verum esse et de- lectationem veram in operatione proprii lectationem veram in operatione proprii et connaturalis habitus non impedita. Et dit. et connaturalis habitus non impedita. Et dit. hoc apparet in X Ethicorum expresse, ubi hoc apparet in X Ethicorum expresse, ubi hoc dicit Aristoteles et probat. Et ibidem hoc dicit Aristoteles et probat. Et ibidem dicit Michael Ephesius, quod diffusio dicit Michael Ephesius, quod diffusio uniuscujusque naturæ et refloritio in uniuscujusque naturæ et refloritio in operatione proprii et connaturalis habi- operatione proprii et connaturalis habi- tus verum gaudium est et vera delecta- tus verum gaudium est et vera delecta-

AD ID quod juxta hoc ulterius quæri- Ad que AD ID quod juxta hoc ulterius quæri- Ad que tur, dicendum quod Angelus præscitum tur, dicendum quod Angelus præscitum custodiens, vult eum salvari: quia hoc custodiens, vult eum salvari: quia hoc Deus vult eum velle et in hoc confor- Deus vult eum velle et in hoc confor- mat voluntatem suam voluntati divinæ, mat voluntatem suam voluntati divinæ,

d quæst.2. d quæst.2.

Ad I. Ad I.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 36. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 36.

et ideo etiam custodiam non subtrahit. et ideo etiam custodiam non subtrahit.

Et licet sciat eum esse damnandum, per Et licet sciat eum esse damnandum, per custodiam tamen facit, quod minor est custodiam tamen facit, quod minor est ejus damnatio, quo minus peccat, quam ejus damnatio, quo minus peccat, quam si non custodiretur. Finalem etiam vo- si non custodiretur. Finalem etiam vo- luntatem ejus sciens ad damnationem luntatem ejus sciens ad damnationem ejus, conformat voluntatem suam volun- ejus, conformat voluntatem suam volun- tati divinæ. Non enim sunt opposita ista, tati divinæ. Non enim sunt opposita ista, aliquem velle salvari propter curam aliquem velle salvari propter curam commissam, et eumdem velle damnari commissam, et eumdem velle damnari propter finalem sententiam divinam et propter finalem sententiam divinam et propter finalem impœnitentiam. propter finalem impœnitentiam.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum AD ID quod ulterius quæritur, Utrum eis accrescat meritum vel demeritum ? eis accrescat meritum vel demeritum ? Dicendum, quod duplex est meritum, Dicendum, quod duplex est meritum, scilicet substantiale, et accidentale. Sub- scilicet substantiale, et accidentale. Sub- stantiale consistit in visione Dei, et frui- stantiale consistit in visione Dei, et frui- tione quantum ad statum beatitudinis, in tione quantum ad statum beatitudinis, in quantitate autem charitatis quantum ad quantitate autem charitatis quantum ad virtutem merendi. Et hoc in Angelis bo- virtutem merendi. Et hoc in Angelis bo- nis confirmatis non crescit, nec decrc- nis confirmatis non crescit, nec decrc- scit. Est etiam præmium accidentale et scit. Est etiam præmium accidentale et meritum similiter et hoc quantum ad meritum similiter et hoc quantum ad præmium est gaudere de multis bonis præmium est gaudere de multis bonis quæ fecit aliquis, vel de beatitudine mul- quæ fecit aliquis, vel de beatitudine mul- torum quos convertit et custodivit. Et torum quos convertit et custodivit. Et hoc meritum continue crescit et decre- hoc meritum continue crescit et decre- scit in quibusdam. Quo enim plura bona scit in quibusdam. Quo enim plura bona fecit quis plures custodiendo, eo in pluri- fecit quis plures custodiendo, eo in pluri- bus gaudebit et Angelus et homo et bus gaudebit et Angelus et homo et quo pauciora fecit, eo etiam pauciori- quo pauciora fecit, eo etiam pauciori- bus gaudebit. Et hoc modo non est in- bus gaudebit. Et hoc modo non est in- conveniens dicere, quod crescat in eis conveniens dicere, quod crescat in eis meritum ex custodia: et similiter acci- meritum ex custodia: et similiter acci- dentale præmium hoc modo crescit. Sed dentale præmium hoc modo crescit. Sed tunc non est dicendum, quod ex negli- tunc non est dicendum, quod ex negli- gentia decrescit : quia Angelus bonus gentia decrescit : quia Angelus bonus numquam negligens est, quod faciat quod numquam negligens est, quod faciat quod in se est. in se est.

Ad id quod objicitur primo in contra- Ad id quod objicitur primo in contra- rium de Hesychio super Origenem, di- rium de Hesychio super Origenem, di- cendum quod loquitur ibi de judicio com- cendum quod loquitur ibi de judicio com- parationis, quo scilicet judicatur homo parationis, quo scilicet judicatur homo custoditus ab Angelo : et justus condem- custoditus ab Angelo : et justus condem- natur quando invenitur, quod ex incuria natur quando invenitur, quod ex incuria vel negligentia Angeli non peccaverit, sed vel negligentia Angeli non peccaverit, sed ex electione voluntatis propriæ: et non ex electione voluntatis propriæ: et non loquitur de judicio quo judicetur Angelus. loquitur de judicio quo judicetur Angelus.

403 403

AD ALIUD dicendum, quod Angeli pro AD ALIUD dicendum, quod Angeli pro beneficiis laudandi sunt boni: sed iidem beneficiis laudandi sunt boni: sed iidem non possunt culpari de maleficiis, quia non possunt culpari de maleficiis, quia nulla sunt. Sed hoc quod additur, quod nulla sunt. Sed hoc quod additur, quod pro maleficiis culpantur: intelligitur de pro maleficiis culpantur: intelligitur de malis Angelis qui persuaserunt populo, malis Angelis qui persuaserunt populo, quod Beelphegor, hoc est, idolo tentigi- quod Beelphegor, hoc est, idolo tentigi- nis initiaretur. nis initiaretur.

AD ALIUD dicendum, quod sicut concor- AD ALIUD dicendum, quod sicut concor- diter dicunt Augustinus, Gregorius et diter dicunt Augustinus, Gregorius et Origenes, termini populorum in beatitu- Origenes, termini populorum in beatitu- dine statuti sunt secundum numeros An- dine statuti sunt secundum numeros An- gelorum, ut dicitur Deuter. xXXII, 8. gelorum, ut dicitur Deuter. xXXII, 8. Unde quidam sancti assumuntur in al- Unde quidam sancti assumuntur in al- tiori hierarchia, quidam in media, qui- tiori hierarchia, quidam in media, qui- dam in infima. Et hoc modo Paulus dam in infima. Et hoc modo Paulus quibusdam Angelis invenitur altior, quos quibusdam Angelis invenitur altior, quos transcendit in præmio. Et similiter est transcendit in præmio. Et similiter est in aliis sanctis. Sed sicut dicit Hierony- in aliis sanctis. Sed sicut dicit Hierony- mus in sermone, Cogitis me, o Paula et mus in sermone, Cogitis me, o Paula et Eustochium: « De sola matre Domini Eustochium: « De sola matre Domini credendum est, quod exaltata sit super credendum est, quod exaltata sit super omnes choros Angelorum ad coelestia omnes choros Angelorum ad coelestia regna. » Cujus causam reddit Anselmus regna. » Cujus causam reddit Anselmus in libro de Conceptu virginali dicens : in libro de Conceptu virginali dicens : « Decebat, ut ea puritate qua major sub « Decebat, ut ea puritate qua major sub Deo nequit intelligi, Virgo illa niteret, Deo nequit intelligi, Virgo illa niteret, cui Deus Pater unicum Filium suum, cui Deus Pater unicum Filium suum, quem de corde suo æqualem sibi geni- quem de corde suo æqualem sibi geni- tum, tamquam seipsum diligebat, ita tum, tamquam seipsum diligebat, ita dare disponebat, etc. » Quia ergo puri- dare disponebat, etc. » Quia ergo puri- tate vitæ et meriti omnes puritates exces- tate vitæ et meriti omnes puritates exces- sit Angelorum. justum fuit ut dignitate sit Angelorum. justum fuit ut dignitate beatitudinis exaltaretur super omnes beatitudinis exaltaretur super omnes choros Angelorum. choros Angelorum.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad object. AD ID quod contra objicitur, dicendum Ad object. quod intelligitur de præmio substantiali, quod intelligitur de præmio substantiali, et non accidentali. et non accidentali.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. 3. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. 3. dum quod nec contradictio, nec prœlium dum quod nec contradictio, nec prœlium est inter Angelos ex custodia. Non enim est inter Angelos ex custodia. Non enim contradicunt ista, populum esse liberan- contradicunt ista, populum esse liberan- dum propter preces Danielis et aliorum dum propter preces Danielis et aliorum Prophetarum, et populum non esse libe- Prophetarum, et populum non esse libe- randum ex eo, quod non adhuc sufficien- randum ex eo, quod non adhuc sufficien- ter sit purgatus propter captivitatem : ter sit purgatus propter captivitatem : quod allegabat princeps Persarum contra quod allegabat princeps Persarum contra Michaelem. Nec potest dici prælium, Michaelem. Nec potest dici prælium,

404 404

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cum talia referantur ad summam volun- cum talia referantur ad summam volun- tatem Dei et exspectatio sententiæ ejus tatem Dei et exspectatio sententiæ ejus concordia est quæ fit in Angelis. Et hoc concordia est quæ fit in Angelis. Et hoc est quod dicitur, Job, xxv, 2: Qui facit est quod dicitur, Job, xxv, 2: Qui facit concordiam in sublimibus suis, scilicet concordiam in sublimibus suis, scilicet principibus. Et hoc patet per verba Gre- principibus. Et hoc patet per verba Gre- gorii ibidem sic dicentis : « Sublimes gorii ibidem sic dicentis : « Sublimes spiritus gentibus principantes, nequa- spiritus gentibus principantes, nequa- quam pro injusta agentibus decertant: quam pro injusta agentibus decertant: sed eorum facta juste judicantes exami- sed eorum facta juste judicantes exami- nant. Cumque uniuscujusque gentis culpa nant. Cumque uniuscujusque gentis culpa vel justitia ad supernæ curiæ consilium vel justitia ad supernæ curiæ consilium

non ob- non ob-

deducitur, ejusdem gentis præpositus vel deducitur, ejusdem gentis præpositus vel obtinuisse in certamine vel obtinuisse in certamine vel tinuisse perhibetur : quorum tamen tinuisse perhibetur : quorum tamen omnium una victoria est, sui super se omnium una victoria est, sui super se opificis voluntas summa quam dum opificis voluntas summa quam dum semper adspiciunt, quod obtinere ne- semper adspiciunt, quod obtinere ne- queunt, numquam volunt. Eosdem quo- queunt, numquam volunt. Eosdem quo- que angelicos spiritus decertare contra que angelicos spiritus decertare contra potestates aereas non ignoramus. » Re- potestates aereas non ignoramus. » Re- cte ergo dicitur, quod Angeli contra se cte ergo dicitur, quod Angeli contra se veniunt, quando subjectarum sibi gen- veniunt, quando subjectarum sibi gen- tium merita contradicunt. tium merita contradicunt.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 37. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 37.

405 405

TRACTATUS X. TRACTATUS X.

DE HIERARCHIIS. DE HIERARCHIIS.

Consequenter quærendum est de his quæ tangit Magister in libro II Consequenter quærendum est de his quæ tangit Magister in libro II Sententiarum, distinct. IX, cap. Post prædicta superest cognoscere. Ubi Sententiarum, distinct. IX, cap. Post prædicta superest cognoscere. Ubi dicitur, quod in ordinibus Angelorum inveniuntur tria terna, et in singulis dicitur, quod in ordinibus Angelorum inveniuntur tria terna, et in singulis tres ordines, ut Trinitatis similitudo insinuetur in eis impressa. Tria enim tres ordines, ut Trinitatis similitudo insinuetur in eis impressa. Tria enim terna sunt tres hierarchiæ. terna sunt tres hierarchiæ.

Gratia cujus quærenda sunt de hierarchia sex: quorum primum est, Gratia cujus quærenda sunt de hierarchia sex: quorum primum est, Quid sit hierarchia ? Quid sit hierarchia ?

Secundum, Quæ sit divisio hierarchiæ ? Secundum, Quæ sit divisio hierarchiæ ?

Tertium, De ordinibus hierarchiarum. Tertium, De ordinibus hierarchiarum.

Quartum, De theophania, et actibus hierarchicis, qui sunt illuminare, Quartum, De theophania, et actibus hierarchicis, qui sunt illuminare, purgare, et perficere. purgare, et perficere.

Quintum, De connexione et synagoga Angelorum. Quintum, De connexione et synagoga Angelorum.

Sextum, Utrum ordines manebunt post diem judicii, vel non ? Sextum, Utrum ordines manebunt post diem judicii, vel non ?

Quoad primum quæruntur tria juxta triplicem definitionem hierarchiæ. Quoad primum quæruntur tria juxta triplicem definitionem hierarchiæ.

QUÆSTIO XXXVII. QUÆSTIO XXXVII.

Quid sit hierarchia ? Quid sit hierarchia ?

AD PRIMUM proceditur sic: AD PRIMUM proceditur sic:

Dicit Dionysius in libro de Coelesti Dicit Dionysius in libro de Coelesti hierarchia sic: « Est quidem hierarchia hierarchia sic: « Est quidem hierarchia secundum me ordo divinus, et scientia, secundum me ordo divinus, et scientia,

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia,

et actio, deiforme quantum possibile est et actio, deiforme quantum possibile est similans, et ad inditas ei divinitus illumi- similans, et ad inditas ei divinitus illumi- nationes proportionaliter in Dei simili- nationes proportionaliter in Dei simili- tudinem ascendens ¹. » tudinem ascendens ¹. »

cap. 3. cap. 3.

406 406

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

In eodem capite infra ponit aliam defi- In eodem capite infra ponit aliam defi- nitionem, istam scilicet, «Hierarchiam nitionem, istam scilicet, «Hierarchiam qui dicit, sacram quamdam universaliter qui dicit, sacram quamdam universaliter declarat dispositionem, imaginem divinæ declarat dispositionem, imaginem divinæ speciositatis in ordinibus et scientiis hie- speciositatis in ordinibus et scientiis hie- rarchicis propriæ illuminationis sacrifi- rarchicis propriæ illuminationis sacrifi- cantem mysteria, et ad proprium princi- cantem mysteria, et ad proprium princi- pium ut licet assimilatam. » pium ut licet assimilatam. »

Antiqui tamen Magistri dederunt ter- Antiqui tamen Magistri dederunt ter- tiam, istam scilicet, « Hierarchia est sa- tiam, istam scilicet, « Hierarchia est sa- crarum et rationabilium personarum or- crarum et rationabilium personarum or- dinata potestas, in subditis proprium dinata potestas, in subditis proprium

retinens dominatum. » retinens dominatum. »

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

De prima definitione hierarchiæ'. De prima definitione hierarchiæ'.

minatur secundum prius et posterius: et minatur secundum prius et posterius: et non determinatur, secundum quam ra- non determinatur, secundum quam ra- tionem prioris et posterioris ordinata sit tionem prioris et posterioris ordinata sit hierarchia. hierarchia.

3. Adhuc, Cum dicitur, quod hierar- 3. Adhuc, Cum dicitur, quod hierar- chia est ordo divinus, et scientia, et chia est ordo divinus, et scientia, et actio, unumquodque istorum prædicatur actio, unumquodque istorum prædicatur in recto de hierarchia : ergo ordo est in recto de hierarchia : ergo ordo est scientia, et ordo est actio: quod falsum scientia, et ordo est actio: quod falsum est ordo enim ut forma et ratio ponitur est ordo enim ut forma et ratio ponitur circa scientiam et actionem et in tali circa scientiam et actionem et in tali habitudine constructionis, quæ secun- habitudine constructionis, quæ secun- dum causam formalem est, non construi- dum causam formalem est, non construi- tur rectus cum recto mediante verbo tur rectus cum recto mediante verbo substantivo, sed rectus cum obliquo : ut substantivo, sed rectus cum obliquo : ut dicatur, Hierarchia est ordo scientiæ et dicatur, Hierarchia est ordo scientiæ et actionis quia aliter non notaretur trans- actionis quia aliter non notaretur trans- itio et diversitas inter causam et causatum. itio et diversitas inter causam et causatum. 4. Ulterius objicitur de hoc quod dicit, 4. Ulterius objicitur de hoc quod dicit, Scientia. Unus solus est ordo Cherubin Scientia. Unus solus est ordo Cherubin a plenitudine scientiæ denominatus: et a plenitudine scientiæ denominatus: et non est idem definitivum communis et non est idem definitivum communis et

CONTRA primam istarum definitionum proprii: cum ergo scientia proprium sit CONTRA primam istarum definitionum proprii: cum ergo scientia proprium sit objicitur sic: objicitur sic:

1. Ordo hierarchiæ est pars : et pars 1. Ordo hierarchiæ est pars : et pars non ponitur in definitione totius : ergo non ponitur in definitione totius : ergo male dicitur, Hierarchia est ordo. male dicitur, Hierarchia est ordo.

2. Adhuc, Cum dicitur, Hierarchia est 2. Adhuc, Cum dicitur, Hierarchia est ordo divinus aut intelligitur de ordine ordo divinus aut intelligitur de ordine qui in Deo est, aut de ordine qui est a qui in Deo est, aut de ordine qui est a Deo. Si primo modo: non potest esse, Deo. Si primo modo: non potest esse, ut dicit Augustinus, nisi ordo naturæ, ut dicit Augustinus, nisi ordo naturæ, quo alter scilicet sit ex altero, non quo quo alter scilicet sit ex altero, non quo alter prior altero : et secundum hoc unus alter prior altero : et secundum hoc unus Angelus esset ex alio, et una hierarchia Angelus esset ex alio, et una hierarchia ex alia quod hæresis est. Si secundo ex alia quod hæresis est. Si secundo modo tunc intelligitur de ordine quo modo tunc intelligitur de ordine quo universitas ordinata est: et hoc non est universitas ordinata est: et hoc non est verum quia sic Deus omnia creavit in verum quia sic Deus omnia creavit in modo, specie, et ordine et sic in omni- modo, specie, et ordine et sic in omni- bus rebus esset hierarchia: quod falsum bus rebus esset hierarchia: quod falsum

est. est.

Si forte dicatur, quod ordo dicitur ibi Si forte dicatur, quod ordo dicitur ibi ratio ordinis tunc videtur esse imperfe- ratio ordinis tunc videtur esse imperfe- ctus Dionysius, quia omnis ordo deter- ctus Dionysius, quia omnis ordo deter-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. IX, Art. 1. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. IX, Art. 1. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de

unius ordinis, non debuit poni in defini- unius ordinis, non debuit poni in defini- tione communi. tione communi.

5. Adhuc, Cum dicitur, Scientia: aut 5. Adhuc, Cum dicitur, Scientia: aut intelligitur de scientia quæ est de scibili intelligitur de scientia quæ est de scibili creato, aut de scientia quæ est de scibili creato, aut de scientia quæ est de scibili increato. Si primo modo: cum illa per- increato. Si primo modo: cum illa per- tineat ad cognitionem naturalem Ange- tineat ad cognitionem naturalem Ange- lorum, quæ secundum Augustinum, ve- lorum, quæ secundum Augustinum, ve- spertina est cognitio, videtur quod spertina est cognitio, videtur quod secundum cognitionem vespertinam di- secundum cognitionem vespertinam di- stinguerentur hierarchiæ et ordines : stinguerentur hierarchiæ et ordines : quod falsum est. Si secundo modo. quod falsum est. Si secundo modo. CONTRA: Secundum scibile increatum CONTRA: Secundum scibile increatum omnes immediate ordinantur ad Deum : omnes immediate ordinantur ad Deum : hierarchia autem dicit ordinem superio- hierarchia autem dicit ordinem superio- ris et inferioris. ris et inferioris.

6. Adhuc, Hierarchia quantum est de 6. Adhuc, Hierarchia quantum est de vi nominis et compositione, non dicit vi nominis et compositione, non dicit nisi sacrum principatum de perfectione nisi sacrum principatum de perfectione autem principatus non est scientia, sed autem principatus non est scientia, sed potestas et actio : ergo in definitione hie- potestas et actio : ergo in definitione hie- rarchiæ male ponitur scientia. rarchiæ male ponitur scientia.

Creaturis, Tract. IV, Quæst. 35, Art. 1. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 35, Art. 1. Tom. XXXIV. XXXIV.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 37. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 37.

7. Ulterius quæritur de hoc quod di- 7. Ulterius quæritur de hoc quod di- cit, Actio. Cum enim status patriæ magis cit, Actio. Cum enim status patriæ magis sit determinatus quieti contemplationis, sit determinatus quieti contemplationis, quam actioni : et hierarchia cœlestis sit quam actioni : et hierarchia cœlestis sit secundum statum patriæ: videtur quod secundum statum patriæ: videtur quod non convenienter ponitur actio in defini- non convenienter ponitur actio in defini- tione hierarchiæ. tione hierarchiæ.

3. Adhuc, Quæcumque in hierarchiis 3. Adhuc, Quæcumque in hierarchiis ultima est, illa nihil agit, sed agitur ab ultima est, illa nihil agit, sed agitur ab aliis superioribus in generali: ergo in aliis superioribus in generali: ergo in definitione hierarchiæ male ponitur definitione hierarchiæ male ponitur

actio. actio.

9. Ulterius quæritur de hoc quod di- 9. Ulterius quæritur de hoc quod di- citur, Deiforme quantum possibile est. citur, Deiforme quantum possibile est. similans. Deiforme enim aut dicit crea-. similans. Deiforme enim aut dicit crea-. tum quid, aut increatum. Si creatum: tum quid, aut increatum. Si creatum: non potest esse ratio gloriæ: quia nihil non potest esse ratio gloriæ: quia nihil creatum ratio gloriæ est. Si increatum: creatum ratio gloriæ est. Si increatum: tunc non est deiforme, sed ipse Deus: et tunc non est deiforme, sed ipse Deus: et sic omni modo dicitur inconvenienter sic omni modo dicitur inconvenienter deiforme. deiforme.

10. Adhuc, Anselmus et Boetius di- 10. Adhuc, Anselmus et Boetius di- cunt, quod similitudo est ex uno quod cunt, quod similitudo est ex uno quod est in pluribus, est enim similitudo re- est in pluribus, est enim similitudo re- rum differentium eadem qualitas: sed rum differentium eadem qualitas: sed nihil unum re est in Deo et Angelis: nihil unum re est in Deo et Angelis: ergo nihil est ibi, quod est deiforme ergo nihil est ibi, quod est deiforme quantum est possibile similans: et sic quantum est possibile similans: et sic male ponitur in definitione hierarchiæ. male ponitur in definitione hierarchiæ.

11. Adhuc, Dionysius in eodem ca- 11. Adhuc, Dionysius in eodem ca- pite « Interpretatio hierarchiæ est pite « Interpretatio hierarchiæ est quantum est possibile similitudo ad quantum est possibile similitudo ad Deum et unitas. » Quæratur ergo, Quo- Deum et unitas. » Quæratur ergo, Quo- modo sit similitudo, et quomodo unitas ? modo sit similitudo, et quomodo unitas ? Et si forte dicatur, quod est unitas in Et si forte dicatur, quod est unitas in consensione voluntatum, sicut dicit consensione voluntatum, sicut dicit Apostolus, I ad Corinth. vi, 17: Qui Apostolus, I ad Corinth. vi, 17: Qui adhæret Domino, unus spiritus est. Hoc adhæret Domino, unus spiritus est. Hoc videtur parum esse: quia etiam hic in videtur parum esse: quia etiam hic in via multi per charitatem sic Deo uniun- via multi per charitatem sic Deo uniun-

tur. tur.

12. Adhuc, Hilarius in libro de Essen- 12. Adhuc, Hilarius in libro de Essen- tia Patris et Filii, dicit sic: « Volun- tia Patris et Filii, dicit sic: « Volun- tatis tantum inter Patrem et Filium hæ- tatis tantum inter Patrem et Filium hæ- retici mentientes unitatem, unitatis no- retici mentientes unitatem, unitatis no- stræ ad Deum utebantur exemplo, tam- stræ ad Deum utebantur exemplo, tam- quam nobis ad Filium et per Filium quam nobis ad Filium et per Filium

1 Vel, S. HILARIUS, Lib. VIII de Trinitate 1 Vel, S. HILARIUS, Lib. VIII de Trinitate

407 407

ad Patrem obsequio tantum ac voluntate ad Patrem obsequio tantum ac voluntate religionis unitis, nulla per sacramentum religionis unitis, nulla per sacramentum carnis et sanguinis naturalis nobis pro- carnis et sanguinis naturalis nobis pro- prietas communionis indulgeretur : cum prietas communionis indulgeretur : cum et per honorem nobis datum Dei Filii, et per honorem nobis datum Dei Filii, et per manentem in nobis carnaliter et per manentem in nobis carnaliter Filium, et in eo nobis corporaliter et Filium, et in eo nobis corporaliter et inseparabiliter unitis, mysterium veræ inseparabiliter unitis, mysterium veræ ac naturalis unitatis sit prædicandum. ac naturalis unitatis sit prædicandum. Ergo per sumptionem Eucharistiæ natu- Ergo per sumptionem Eucharistiæ natu- raliter est in nobis Christus, et sumus raliter est in nobis Christus, et sumus naturaliter secum unum: sicut ipse dicit, naturaliter secum unum: sicut ipse dicit, Joan. VI, 57: Qui manducat meam car- Joan. VI, 57: Qui manducat meam car- nem et bibit meum sanguinem, in me nem et bibit meum sanguinem, in me manet, et ego in illo. Ex ex hac auctori- manet, et ego in illo. Ex ex hac auctori- tate ulterius videtur, quod sicut Christus tate ulterius videtur, quod sicut Christus est unum cum Patre, ita nos in Christi est unum cum Patre, ita nos in Christi sacramento efficiamur unum: sicut di- sacramento efficiamur unum: sicut di- citur, Joan. xvII, 21, ubi Christus dicit citur, Joan. xvII, 21, ubi Christus dicit ad Patrem de Apostolis: Ut omnes unum ad Patrem de Apostolis: Ut omnes unum sint, sicut tu Pater, in me, et ego in te, sint, sicut tu Pater, in me, et ego in te, ut et ipsi in nobis unum in sint. » Si ut et ipsi in nobis unum in sint. » Si ergo talis unitas est inter Angelos et ergo talis unitas est inter Angelos et Deum, oportet quod aliquid essentiale Deum, oportet quod aliquid essentiale Dei sit in Angelis, quod uniat eos: sicut Dei sit in Angelis, quod uniat eos: sicut in nobis sacramentum est unum, in quo in nobis sacramentum est unum, in quo Christus essentialiter est in nobis, et nos Christus essentialiter est in nobis, et nos in ipso. I ad Corinth. x, 17: Unus pa- in ipso. I ad Corinth. x, 17: Unus pa- nis, unum corpus multi sumus, scilicet nis, unum corpus multi sumus, scilicet in Christo, omnes qui de uno pane par- in Christo, omnes qui de uno pane par- ticipamus. Nihil autem talium est in ticipamus. Nihil autem talium est in Angelis. Ergo videtur, quod hierarchia Angelis. Ergo videtur, quod hierarchia eorum male definitur per talem unita- eorum male definitur per talem unita-

tem. tem.

13. Ulterius, Quæritur de ultima parte 13. Ulterius, Quæritur de ultima parte qua dicitur, Et ad inditas ei divinitus qua dicitur, Et ad inditas ei divinitus iluminationes proportionaliter in Dei iluminationes proportionaliter in Dei similitudinem ascendens. Ascensus enim similitudinem ascendens. Ascensus enim ille non est secundum locum, sed secun- ille non est secundum locum, sed secun- dum quantitatem et dignitatem gloriæ : dum quantitatem et dignitatem gloriæ : secundum hoc ergo videtur, quod quæ- secundum hoc ergo videtur, quod quæ- libet hierarchia potest exaltari continue : libet hierarchia potest exaltari continue : et sic media potest venire ad primam, et. et sic media potest venire ad primam, et. ultima ad mediam et primam : quod in- ultima ad mediam et primam : quod in- conveniens est. conveniens est.

14. Adhuc, Quæritur cum dicitur, 14. Adhuc, Quæritur cum dicitur, Proportionaliter, ad quid attendatur. Proportionaliter, ad quid attendatur.

(Nota edit. Lugd.) (Nota edit. Lugd.)

408 408

ram, ram,

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

proportio? aut enim attenditur ad natu- proportio? aut enim attenditur ad natu- aut ad conatum, aut ad meritum. aut ad conatum, aut ad meritum. Non ad naturam: quia sic qui esset Non ad naturam: quia sic qui esset subtilioris essentiæ, et perspicacioris in- subtilioris essentiæ, et perspicacioris in- telligentiæ, et liberioris arbitrii, esset de telligentiæ, et liberioris arbitrii, esset de summa hierarchia et sic Lucifer qui summa hierarchia et sic Lucifer qui talem habuit naturam, fuisset de summa talem habuit naturam, fuisset de summa hierarchia quod est contra Damasce- hierarchia quod est contra Damasce- num et Gregorium Nyssenum, qui di- num et Gregorium Nyssenum, qui di- cunt, quod fuit unus de his qui terrestri cunt, quod fuit unus de his qui terrestri ordini præerant. Si ad conatum notatur ordini præerant. Si ad conatum notatur proportio cum unus de media vel infi- proportio cum unus de media vel infi- ma hierarchia continue crescat in tali ma hierarchia continue crescat in tali conatu, et ponatur hoc posse fieri, ille conatu, et ponatur hoc posse fieri, ille de infima vel media hierarchia erit de de infima vel media hierarchia erit de superiori quod falsum est. Si autem superiori quod falsum est. Si autem notatur ad meritum, idem sequitur : notatur ad meritum, idem sequitur : quia cum non habeant meritum nisi quia cum non habeant meritum nisi custodiæ, posset multiplicari meritum in custodiæ, posset multiplicari meritum in inferiori plusquam in superiori, et sic inferiori plusquam in superiori, et sic ascenderet ad superiora: quod falsum ascenderet ad superiora: quod falsum est, quia gradus hierarchiarum immo- est, quia gradus hierarchiarum immo- biles sunt. biles sunt.

15. Adhuc, Objicitur contra totam de- 15. Adhuc, Objicitur contra totam de- finitionem simul. Non enim videtur esse finitionem simul. Non enim videtur esse hierarchia ordo divinus, scientia, et hierarchia ordo divinus, scientia, et actio sed potius videtur esse similitudo actio sed potius videtur esse similitudo ad Deum, et unitas sciens et agens in ad Deum, et unitas sciens et agens in modum Dei dicit enim sic Dionysius modum Dei dicit enim sic Dionysius in Cœlesti hierarchia : « Interpretatio in Cœlesti hierarchia : « Interpretatio hierarchiæ est, quantum possibile est, hierarchiæ est, quantum possibile est, similitudo ad Deum, et unitas, ipsum similitudo ad Deum, et unitas, ipsum habens omnis sanctæ et scientiæ et actio- habens omnis sanctæ et scientiæ et actio- nis ducem, et ad suum divinissimum nis ducem, et ad suum divinissimum decorem immutabiliter quidem definiens, decorem immutabiliter quidem definiens, quantum vero est possibile, reformat, quantum vero est possibile, reformat, et suos laudatores, agalmata divina per- et suos laudatores, agalmata divina per- ficit, specula clarissima et munda, rece- ficit, specula clarissima et munda, rece- ptiva principalis luminis *. ptiva principalis luminis *.

» »

16. Adhuc, Magister Hugo de sancto 16. Adhuc, Magister Hugo de sancto Victore in Commento, dicit sic: << In eo Victore in Commento, dicit sic: << In eo quod illuminantur Angeli, fiunt gratiæ quod illuminantur Angeli, fiunt gratiæ participes in eo vero quod illuminant, participes in eo vero quod illuminant, efficiuntur potestatis consortes. » Et efficiuntur potestatis consortes. » Et constat ex his modis hierarchia, quam constat ex his modis hierarchia, quam perficit gratia ex officio et virtute et perficit gratia ex officio et virtute et

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 3. cap. 3.

ministerio. Sed in definitione præinducta ministerio. Sed in definitione præinducta nulla fit mentio potestatis in hoc quod nulla fit mentio potestatis in hoc quod illuminat nec mentio gratiæ, nec vir- illuminat nec mentio gratiæ, nec vir- tutis, nec ministerii. Ergo videtur peni- tutis, nec ministerii. Ergo videtur peni- tus esse imperfecta. tus esse imperfecta.

17. Adhuc, Dionysius in Celesti hie- 17. Adhuc, Dionysius in Celesti hie- rarchia dicit sic : « Hierarchia quidem rarchia dicit sic : « Hierarchia quidem inditæ claritatis est repleta, eamque ite- inditæ claritatis est repleta, eamque ite- rum copiose in ea quæ sequuntur, est rum copiose in ea quæ sequuntur, est declarans secundum divinas leges 2. » declarans secundum divinas leges 2. » Ergo videtur, quod per refusionem clari- Ergo videtur, quod per refusionem clari- tatis in inferiora esset hierarchia defi- tatis in inferiora esset hierarchia defi- nienda et hoc non fit : ergo definitio nienda et hoc non fit : ergo definitio est imperfecta. est imperfecta.

SOLUTIO. Antequam disputemus de se- SOLUTIO. Antequam disputemus de se- cunda et tertia definitionibus, solvamus cunda et tertia definitionibus, solvamus quæ objecta sunt contra istam, ne pro- quæ objecta sunt contra istam, ne pro- lixitas objectionum generet confusio- lixitas objectionum generet confusio-

nem. nem.

Sciendum ergo, quod ista prima defi- Sciendum ergo, quod ista prima defi- nitio datur per essentialia hierarchiæ. nitio datur per essentialia hierarchiæ. Est enim hierarchia totum potestati- Est enim hierarchia totum potestati- vum: totum autem potestativum in suis vum: totum autem potestativum in suis partibus sic se habet, quod prima pars partibus sic se habet, quod prima pars potestative clauditur in sequenti sive potestative clauditur in sequenti sive media, et media in ultima, sicut in II de media, et media in ultima, sicut in II de Anima dicit Aristoteles, quod vegetati- Anima dicit Aristoteles, quod vegetati- vum est in sensitivo, et vegetativum et vum est in sensitivo, et vegetativum et sensitivum in intellectuali, sicut trigo- sensitivum in intellectuali, sicut trigo- num est in tetragono. Et ideo etiam di- num est in tetragono. Et ideo etiam di- cunt Dionysius et Boetius quod quid- cunt Dionysius et Boetius quod quid- quid potest potentia inferior, potest quid potest potentia inferior, potest potentia superior excellenter et eminen- potentia superior excellenter et eminen- ter, sed non convertitur. Et ita est in ter, sed non convertitur. Et ita est in istis cum dicitur, Hierarchia est ordo, et istis cum dicitur, Hierarchia est ordo, et scientia, et actio: ordo enim dicit hie- scientia, et actio: ordo enim dicit hie- rarchiam secundum quoddam suæ pote- rarchiam secundum quoddam suæ pote- statis scientia autem dicit eam, deter- statis scientia autem dicit eam, deter- minando eam in qua est ordo sive pote- minando eam in qua est ordo sive pote- stas ordinis actio autem dicit eamdem stas ordinis actio autem dicit eamdem potestatem secundum complementum. potestatem secundum complementum.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ordo AD PRIMUM ergo dicendum, quod ordo dicitur duobus modis, scilicet ratio or- dicitur duobus modis, scilicet ratio or- dinis sive forma, et res ordinatæ. Secun- dinis sive forma, et res ordinatæ. Secun- dum quod ordo dicit res ordinatas, sic dum quod ordo dicit res ordinatas, sic

2 IDEM, Ibidem. 2 IDEM, Ibidem.

Solutio Solutio

Ad Ad

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 37. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 37.

dicit Magister in libro II Sententiarum, dicit Magister in libro II Sententiarum, dist. IX, cap. Hic considerandum, quod dist. IX, cap. Hic considerandum, quod « ordo est multitudo cœlestium spiri- « ordo est multitudo cœlestium spiri- tuum, qui inter se in aliquo dono gratiæ tuum, qui inter se in aliquo dono gratiæ similantur, sicut et in naturalium dato- similantur, sicut et in naturalium dato- rum munere conveniunt. » Et per hunc rum munere conveniunt. » Et per hunc modum non ponitur ordo in definitione modum non ponitur ordo in definitione hierarchiæ, sed secundum quod est ratio hierarchiæ, sed secundum quod est ratio vel forma ordinis in personis ordinatis. vel forma ordinis in personis ordinatis. Et ad hoc intelligendum, sciendum Et ad hoc intelligendum, sciendum quod hierarchia secundum essentiam quod hierarchia secundum essentiam consistit in duobus consequenter ordi- consistit in duobus consequenter ordi- natis, sicut dicit Hugo de sancto Victore natis, sicut dicit Hugo de sancto Victore in Commento, scilicet in participatione in Commento, scilicet in participatione gratiæ illuminationis, et in effusione gratiæ illuminationis, et in effusione ipsius super inferiora. Ad participatio- ipsius super inferiora. Ad participatio- nem autem illuminationis tria exiguntur, nem autem illuminationis tria exiguntur, scilicet conversio ad principium illumi- scilicet conversio ad principium illumi- nationis. Et hanc conversionem dicit nationis. Et hanc conversionem dicit ordo nisi enim ordinetur ad principium ordo nisi enim ordinetur ad principium illuminationis, non accipiet illuminatio- illuminationis, non accipiet illuminatio- nem. Secundum est receptio luminis. Et nem. Secundum est receptio luminis. Et hoc dicit scientia scientia enim non est hoc dicit scientia scientia enim non est nisi receptum lumen ab illuminatore. nisi receptum lumen ab illuminatore. Tertium est effusio luminis in inferiores. Tertium est effusio luminis in inferiores. Et hoc dicit actio: sicut enim scientia Et hoc dicit actio: sicut enim scientia acta est in ipso per illuminatorem pri- acta est in ipso per illuminatorem pri- mum, ita agit eam in inferiori per infu- mum, ita agit eam in inferiori per infu- siones illuminationis et in hoc consistit siones illuminationis et in hoc consistit perfectio hierarchiæ sive actus hierar- perfectio hierarchiæ sive actus hierar- chiæ. chiæ.

: :

Et quod ita sit, accipitur ex verbis Et quod ita sit, accipitur ex verbis Dionysii in Coelesti hierarchia. Dicit Dionysii in Coelesti hierarchia. Dicit enim «Est unicuique hierarchiam sor- enim «Est unicuique hierarchiam sor- tientium perfectio, hoc est, secundum tientium perfectio, hoc est, secundum propriam analogiam in Dei imitationem propriam analogiam in Dei imitationem ` ascendere, et omnium divinius, ut elo- ` ascendere, et omnium divinius, ut elo- quia aiunt, Dei cooperatorem fieri, et quia aiunt, Dei cooperatorem fieri, et ostendere divinam in seipso actionem ostendere divinam in seipso actionem secundum quod possibile est relucen- secundum quod possibile est relucen- tem. Utpote quoniam ordo hierarchiæ tem. Utpote quoniam ordo hierarchiæ est, quosdam quidem purgari, quosdam est, quosdam quidem purgari, quosdam vero purgare et quosdam quidem illu- vero purgare et quosdam quidem illu- minari, quosdam vero illuminare: et minari, quosdam vero illuminare: et quosdam quidem perfici, quosdam vero quosdam quidem perfici, quosdam vero perficere. » Ex hoc accipitur, quod perficere. » Ex hoc accipitur, quod ordo in definitione hierarchiæ dicit ra- ordo in definitione hierarchiæ dicit ra-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia,

409 409

tionem ordinationis et conversionis ad tionem ordinationis et conversionis ad primum principium illuminationis, et primum principium illuminationis, et consequenter ad illuminabilia inferiora : consequenter ad illuminabilia inferiora : actio autem dicit perfectionem secun- actio autem dicit perfectionem secun- dum acceptam illuminationem, quæ est dum acceptam illuminationem, quæ est actio acta ab illuminatore post illumi- actio acta ab illuminatore post illumi- natum secundum proximum illuminatori natum secundum proximum illuminatori primo, et consequenter dicit effusionem primo, et consequenter dicit effusionem luminis super inferiores: in quo efficitur luminis super inferiores: in quo efficitur Dei cooperator. Et hoc expressius habe- Dei cooperator. Et hoc expressius habe- tur ex verbo Dionysii in fine cap. 3, ubi tur ex verbo Dionysii in fine cap. 3, ubi sic dicit: «Unusquisque hierarchiæ dis- sic dicit: «Unusquisque hierarchiæ dis- positionis ordo secundum propriam ana- positionis ordo secundum propriam ana- logiam reducitur ad divinam coopera- logiam reducitur ad divinam coopera- tionem, illa perficiens gratia et Deo data tionem, illa perficiens gratia et Deo data virtute, quæ divinitati naturaliter et virtute, quæ divinitati naturaliter et supernaturaliter insunt, et ab ea super- supernaturaliter insunt, et ab ea super- essentialiter acta in inferiores, et ad essentialiter acta in inferiores, et ad possibilem Deum diligentium animorum possibilem Deum diligentium animorum imitationem hierarchiæ manifestata. » imitationem hierarchiæ manifestata. » Sensus est, quod illuminati a Deo dedu- Sensus est, quod illuminati a Deo dedu- cuntur ad Dei cooperationem in hoc, cuntur ad Dei cooperationem in hoc, quod sicut sunt illuminati a Deo, ita illu - quod sicut sunt illuminati a Deo, ita illu - minant alios et perficiunt per gratiam minant alios et perficiunt per gratiam et virtutem datam eis a Deo. et virtutem datam eis a Deo.

AD ALIUD dicendum, quod iste ordo AD ALIUD dicendum, quod iste ordo habet rationem prioris et posterioris re- habet rationem prioris et posterioris re- spectu diversorum. In hoc enim quod spectu diversorum. In hoc enim quod dicit conversionem ad primum illumi- dicit conversionem ad primum illumi- natorem, illuminator est primus, et illu- natorem, illuminator est primus, et illu- minatus est secundus. In hoc autem minatus est secundus. In hoc autem quod dicit effusionem illuminationis, quod dicit effusionem illuminationis, illuminatus est secundus, et in quem illuminatus est secundus, et in quem effudit illuminationem, est ultimus sive effudit illuminationem, est ultimus sive postremus. postremus.

Et si quis objiciat, quod æque potentes Et si quis objiciat, quod æque potentes sunt, qui sunt in una hierarchia : dicen- sunt, qui sunt in una hierarchia : dicen- dum, quod non intendit illam æquipo- dum, quod non intendit illam æquipo- tentiam, nisi in actu hierarchico, et non tentiam, nisi in actu hierarchico, et non in aliis. in aliis.

AD HOC autem quod objicitur, quod AD HOC autem quod objicitur, quod scientia et actio deberent cadere oblique scientia et actio deberent cadere oblique in definitione, dicendum, quod utrum- in definitione, dicendum, quod utrum- que potest fieri. Si enim dicatur ordo que potest fieri. Si enim dicatur ordo formaliter tunc constat, quod est ordo formaliter tunc constat, quod est ordo scientiæ et actionis. Si autem dicatur scientiæ et actionis. Si autem dicatur secundum quod est ratio vel forma secundum quod est ratio vel forma

cap. 3. cap. 3.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

410 410

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ordinis in personis ordinatis: tunc ordo ordinis in personis ordinatis: tunc ordo est ordinata potestas, et ordinata scien- est ordinata potestas, et ordinata scien- tia, et ordinata actio in acceptione illu- tia, et ordinata actio in acceptione illu- minationis et transfusione et ita consi- minationis et transfusione et ita consi- derat Dionysius. derat Dionysius.

AD ID quod ulterius quæritur de AD ID quod ulterius quæritur de scientia, dicendum quod aliter sumitur scientia, dicendum quod aliter sumitur scientia in definitione hierarchiæ, et scientia in definitione hierarchiæ, et aliter quando est proprium ordinis qui aliter quando est proprium ordinis qui dicitur Cherubin. In definitione enim dicitur Cherubin. In definitione enim hierarchiæ sumitur scientia generali- hierarchiæ sumitur scientia generali- ter pro qualibet illuminatione a verbo ter pro qualibet illuminatione a verbo descendente per theophanias in intelli- descendente per theophanias in intelli- gentiam angelicam, et ab ipsa intelli- gentiam angelicam, et ab ipsa intelli- gentia angelica transfusibilem super alios gentia angelica transfusibilem super alios Angelos inferiores: quæ non est de Angelos inferiores: quæ non est de scibili increato tantum, sed etiam de scibili increato tantum, sed etiam de aliis quæ Angelis revelantur. Sed Che- aliis quæ Angelis revelantur. Sed Che- rubin denominatur a dono scientiæ spe- rubin denominatur a dono scientiæ spe- cialis, quæ est de scibili increato. cialis, quæ est de scibili increato.

AD AD

ALIUD dicendum, quod scientia ALIUD dicendum, quod scientia dicitur ibi de quocumque scibili, quod dicitur ibi de quocumque scibili, quod per theophanias accipitur a Verbo: et per theophanias accipitur a Verbo: et ideo pertinet ad cognitionem matutinam, ideo pertinet ad cognitionem matutinam, quia cognitio in Verbo matutina est: et quia cognitio in Verbo matutina est: et ideo hierarchiarum distinctio est secun- ideo hierarchiarum distinctio est secun- dum cognitionem matutinam, non ves- dum cognitionem matutinam, non ves- pertinám. pertinám.

AD ALIUD dicendum, quod intentio AD ALIUD dicendum, quod intentio nominis dupliciter capi potest, scilicet nominis dupliciter capi potest, scilicet per compositionem, et per significatum: per compositionem, et per significatum: compositio enim potius dicit modum compositio enim potius dicit modum significandi, quam significatum. Si acci- significandi, quam significatum. Si acci- piatur per compositionem: tunc verum piatur per compositionem: tunc verum est quod probat objectio: componitur est quod probat objectio: componitur enim nomen hierarchia a tapòv, quod est enim nomen hierarchia a tapòv, quod est sacrum : et ¿pxí, quod est principatus: sacrum : et ¿pxí, quod est principatus: et hoc modo de perfectione ejus sunt et hoc modo de perfectione ejus sunt potentia et actio principaliter. Sed quia potentia et actio principaliter. Sed quia potentia et actio determinantur et sunt potentia et actio determinantur et sunt circa scientiam per illuminationem theo- circa scientiam per illuminationem theo- phaniæ acceptam, propter hoc de es- phaniæ acceptam, propter hoc de es- sentialibus hierarchiæ ponitur etiam sentialibus hierarchiæ ponitur etiam scientia. scientia.

AD HOC quod ulterius quæritur de hoc AD HOC quod ulterius quæritur de hoc quod dicit, Actio, dicendum, quod duplex quod dicit, Actio, dicendum, quod duplex est actio: simplex quidem, et composita. est actio: simplex quidem, et composita. Simplex est, quæ simplicis naturæ est in Simplex est, quæ simplicis naturæ est in unum reductæ et de hac dicit Aristo- unum reductæ et de hac dicit Aristo-

teles in VII Ethicorum, quod si cujus teles in VII Ethicorum, quod si cujus natura simplex est, una et simplici gau- natura simplex est, una et simplici gau- det operatione et delectatio in gaudio det operatione et delectatio in gaudio illo non habet contrarium. Et talis actio illo non habet contrarium. Et talis actio magis competit beatitudini et quieti: magis competit beatitudini et quieti: talis enim actio intelligentiæ est in con- talis enim actio intelligentiæ est in con- templatione theorematum, quorum ve- templatione theorematum, quorum ve- ritas perspicua demonstrationis est, et ritas perspicua demonstrationis est, et in influentia contemplationis ejusdem in influentia contemplationis ejusdem super alios ut in inferioribus fiat, quod super alios ut in inferioribus fiat, quod in superioribus jam factum est: et sic in superioribus jam factum est: et sic inferiores per medios, et per medios in inferiores per medios, et per medios in summum hierarchiæ lumen actione summum hierarchiæ lumen actione thearchica reducuntur. Est etiam actio thearchica reducuntur. Est etiam actio composita quæ cum motu est, de qua composita quæ cum motu est, de qua dicit Auctor sex principiorum, quod dicit Auctor sex principiorum, quod « omnis actio in motu, et omnis motus « omnis actio in motu, et omnis motus in actione firmatur. » Et hoc repugnat in actione firmatur. » Et hoc repugnat statui quietis et contemplationis. statui quietis et contemplationis.

AD ALIUD dicendum, quod ultima hie- AD ALIUD dicendum, quod ultima hie- rarchia est humana: et hæc nihil agit in rarchia est humana: et hæc nihil agit in aliam inferiorem hierarchiam, quia infe- aliam inferiorem hierarchiam, quia infe- rior nulla est. Tamen quia personæ in rior nulla est. Tamen quia personæ in eadem hierarchia existentes, ordinatæ eadem hierarchia existentes, ordinatæ sunt secundum gradus prælationis et sunt secundum gradus prælationis et subjectionis, una persona agit in aliam subjectionis, una persona agit in aliam transfusione luminis perceptæ: et ideo in transfusione luminis perceptæ: et ideo in definitione generali hierarchiæ ponitur definitione generali hierarchiæ ponitur actio. actio.

Ad 8 Ad 8

AD ALIUD dicendum, quod deiforme Ad 9.. AD ALIUD dicendum, quod deiforme Ad 9.. dicit creatum formatum ad similitudinem dicit creatum formatum ad similitudinem formæ Dei proportionaliter dicit enim formæ Dei proportionaliter dicit enim habitum scientiæ formatum ad similitu- habitum scientiæ formatum ad similitu- dinem scientiæ divinæ, eo quod lumine dinem scientiæ divinæ, eo quod lumine divino perficitur: et dicit actionem quæ divino perficitur: et dicit actionem quæ supernaturaliter et superessentialiter est supernaturaliter et superessentialiter est in Deo: et est in Angelo proportionaliter in Deo: et est in Angelo proportionaliter ad similitudinem Dei participative, hoc ad similitudinem Dei participative, hoc modo, quod sicut Deus lumen quod in modo, quod sicut Deus lumen quod in ipso est et essentiale sibi est, agit in ipso est et essentiale sibi est, agit in alium transfundendo : ita participans alium transfundendo : ita participans lumen illud, agat participatum sibi lu- lumen illud, agat participatum sibi lu- men in alium sibi inferiorem, illumi- men in alium sibi inferiorem, illumi- nando et communicando sibi lumen nando et communicando sibi lumen perceptum, et sic reducat eum in lumen perceptum, et sic reducat eum in lumen divinum, ut sic perficiat ipsum. divinum, ut sic perficiat ipsum.

AD ALIUD dicendum, quod similitudo AD ALIUD dicendum, quod similitudo duplex est, scilicet rei, et habitudinis. duplex est, scilicet rei, et habitudinis. Similitudo rei, est rerum differentium Similitudo rei, est rerum differentium

Ad 10, Ad 10,

Ad 11. Ad 11.

Ad 2. Ad 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 37. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 37.

eadem qualitas. Et de hac loquuntur Boe- eadem qualitas. Et de hac loquuntur Boe- tius et Anselmus. Et talis similitudo non tius et Anselmus. Et talis similitudo non est inter creatorem et creaturam. Simi- est inter creatorem et creaturam. Simi- litudo habitudinis est, sicut cum dico, litudo habitudinis est, sicut cum dico, Sicut se habet rector navis ad navem, Sicut se habet rector navis ad navem, ita rector civitatis ad civitatem: uterque ita rector civitatis ad civitatem: uterque enim regit arte, non sorte, quamvis non enim regit arte, non sorte, quamvis non eadem arte ambo regant. Et talis simili- eadem arte ambo regant. Et talis simili- tudo est inter creatorem et creaturam: tudo est inter creatorem et creaturam: quia sicut Deus per theophanias trans- quia sicut Deus per theophanias trans- fundit mundissimum et clarissimum lu- fundit mundissimum et clarissimum lu- men in subjectam creaturam, ita parti- men in subjectam creaturam, ita parti- cipans illud lumen Angelus, transfundit cipans illud lumen Angelus, transfundit in alium et sicut theophaniam perci- in alium et sicut theophaniam perci- piens Angelus, agalma, hoc est, imago piens Angelus, agalma, hoc est, imago et similitudo divini luminis efficitur par- et similitudo divini luminis efficitur par- ticipatione theophaniæ, ita inferior An- ticipatione theophaniæ, ita inferior An- gelus illuminatus a superiori, ejusdem gelus illuminatus a superiori, ejusdem luminis efficitur agalma per illuminatio- luminis efficitur agalma per illuminatio- nem in se transfusam ab Angelo. Et hoc nem in se transfusam ab Angelo. Et hoc est quod dicitur, Job. xxv, 3: Numquid est quod dicitur, Job. xxv, 3: Numquid est numerus militum ejus? Et super est numerus militum ejus? Et super quem non surgit lumen ejus ? Ac si di- quem non surgit lumen ejus ? Ac si di- cat Quamvis innumerabilis sit numerus cat Quamvis innumerabilis sit numerus militum ejus, tamen nullus ex omnibus militum ejus, tamen nullus ex omnibus est, super quem non oriatur et manife- est, super quem non oriatur et manife- stetur lumen theophaniæ, quæ procedit stetur lumen theophaniæ, quæ procedit ab ipso. Et in hoc hierarchia est dei- ab ipso. Et in hoc hierarchia est dei- forme similans. forme similans.

AD ALIUD dicendum, quod jam patuit AD ALIUD dicendum, quod jam patuit in quod est similitudo: quia, ut dicit in quod est similitudo: quia, ut dicit Aristoteles in X Metaphysicorum, quod Aristoteles in X Metaphysicorum, quod unum in qualitate facit simile, et unum unum in qualitate facit simile, et unum in quantitate facit æquale, et unum in in quantitate facit æquale, et unum in substantia facit idem: ita dicimus, quod substantia facit idem: ita dicimus, quod unum in proportione similitudinis facit unum in proportione similitudinis facit analogicam unitatem, quæ a Dionysio analogicam unitatem, quæ a Dionysio in præinducta definitione dicitur unitas: in præinducta definitione dicitur unitas: nec vocatur ibi unitas consensionis vo- nec vocatur ibi unitas consensionis vo- luntatum et charitatis, qualis est inter luntatum et charitatis, qualis est inter Deum et Sanctos. Deum et Sanctos.

AD DICTUM Hilarii dicendum, quod Hi- AD DICTUM Hilarii dicendum, quod Hi- larius condemnat hæreticos et Arianos: larius condemnat hæreticos et Arianos: quia inter Patrem et Filium et Spiritum quia inter Patrem et Filium et Spiritum sanctum non dicebant esse unionem, sanctum non dicebant esse unionem, nisi consensus voluntatum: et negabant nisi consensus voluntatum: et negabant unitatem ejusdem essentiæ, qua Pater unitatem ejusdem essentiæ, qua Pater est in Filio, et Filius in Patre, et uter- est in Filio, et Filius in Patre, et uter- que in Spiritu sancto. Reprehendit etiam que in Spiritu sancto. Reprehendit etiam

411 411

exemplum quod inducebant, scilicet quod exemplum quod inducebant, scilicet quod inter nos et Deum non esset nisi unio inter nos et Deum non esset nisi unio consensus voluntatis cum inter nos et consensus voluntatis cum inter nos et Deum etiam sit alia unio, quæ est ex Deum etiam sit alia unio, quæ est ex conformitate naturæ humanæ assumptæ conformitate naturæ humanæ assumptæ in personam Filii, quam ostendit duplex in personam Filii, quam ostendit duplex sumptio sacramenti. Spiritualis enim sumptio sacramenti. Spiritualis enim sumptio ostendit unionem quæ est ex sumptio ostendit unionem quæ est ex consensu voluntatum et charitatis. Sa- consensu voluntatum et charitatis. Sa- cramentalis autem sumptio, per quam cramentalis autem sumptio, per quam Christus in utraque natura est in nobis, Christus in utraque natura est in nobis, ostendit unionem quæ est ex conformi- ostendit unionem quæ est ex conformi- tate naturæ assumptæ. Et hoc et non tate naturæ assumptæ. Et hoc et non amplius intendit dicere Hilarius: et con- amplius intendit dicere Hilarius: et con- firmat per illud quod inductum est de firmat per illud quod inductum est de Joanne, v1, 57, et per illud quod indu- Joanne, v1, 57, et per illud quod indu- ctum est de Joanne, xvII, 21. ctum est de Joanne, xvII, 21.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod ascensus ille notatur ad cla- dum quod ascensus ille notatur ad cla- ritatem illuminationis, ad quam continue ritatem illuminationis, ad quam continue proficit illuminatus quantum sibi possi- proficit illuminatus quantum sibi possi- bile est ex naturali potestate, sic enim. bile est ex naturali potestate, sic enim. omnes Angeli proficiunt et non nota-. omnes Angeli proficiunt et non nota-. tur profectus ad gradum dignitatis, se- tur profectus ad gradum dignitatis, se- cundum quem distinguitur hierarchia: cundum quem distinguitur hierarchia: et ideo distinctio hierarchiarum manet et ideo distinctio hierarchiarum manet inviolata et immobilis. inviolata et immobilis.

AD ALIUD dicendum, quod proportio- AD ALIUD dicendum, quod proportio- natur simul ad naturam et ad conatum : natur simul ad naturam et ad conatum : quia qui subtilioris est essentiæ et per- quia qui subtilioris est essentiæ et per- spicacioris intelligentiæ, majorem habet spicacioris intelligentiæ, majorem habet conatum. Sed conclusio non sequitur conatum. Sed conclusio non sequitur propter hoc quia ascensio non est ad propter hoc quia ascensio non est ad gradum distinctionis hierarchiæ, ut di- gradum distinctionis hierarchiæ, ut di- ctum est, sed ad modum participationis ctum est, sed ad modum participationis theophaniæ, quæ per illuminationem a theophaniæ, quæ per illuminationem a superioribus transfunditur in inferiores. superioribus transfunditur in inferiores.

AD ID quod ulterius contra totam de-. AD ID quod ulterius contra totam de-. finitionem objicitur, dicendum quod Dio- finitionem objicitur, dicendum quod Dio- nysius cœlestem hierarchiam determinat, nysius cœlestem hierarchiam determinat, secundum quod comparatur ad supercœ- secundum quod comparatur ad supercœ- lestem thearchiam secundum causam lestem thearchiam secundum causam efficientem, formalem, et finalem. Et efficientem, formalem, et finalem. Et secundum causam efficientem dicit, quod secundum causam efficientem dicit, quod ipsum Deum habet ducem scientiæ et ipsum Deum habet ducem scientiæ et actionis: secundum causam formalem et actionis: secundum causam formalem et exemplarem dicit, quod est deiforme exemplarem dicit, quod est deiforme quantum est possibile similans: secun- quantum est possibile similans: secun- dum causam finalem dicit, quod in ipsum dum causam finalem dicit, quod in ipsum

Ad 13 Ad 13

Ad 14. Ad 14.

Ad 15. Ad 15.

Ad 16. Ad 16.

Ad 17. Ad 17.

412 412

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est proportionaliter ascendens, sicut est proportionaliter ascendens, sicut quælibet res proficit et ascendit in suum quælibet res proficit et ascendit in suum finem ultimum, qui est suum bonum et finem ultimum, qui est suum bonum et optimum. optimum.

AD ALIUD dicendum, quod in hierar- AD ALIUD dicendum, quod in hierar- chia perficitur gratia illuminationis et chia perficitur gratia illuminationis et virtus quæ est ultimum potestatis, in- virtus quæ est ultimum potestatis, in- telligitur in ascensu ad deiforme. Offi- telligitur in ascensu ad deiforme. Offi- cium autem quod est congruus actus cium autem quod est congruus actus personæ, ut dicit Tullius, intelligitur in personæ, ut dicit Tullius, intelligitur in actione secundum se. Ministerium au- actione secundum se. Ministerium au- tem intelligitur in actione secundum tem intelligitur in actione secundum quod terminatur ad eum secundum quod terminatur ad eum secundum quem agit illuminationem perceptam. Et quem agit illuminationem perceptam. Et sic omnia quæ dicit Magister Hugo, im- sic omnia quæ dicit Magister Hugo, im- plicite intelliguntur in definitione præ- plicite intelliguntur in definitione præ- inducta. inducta.

AD ULTIMUM dicendum, quod refusio AD ULTIMUM dicendum, quod refusio in inferiores expresse intelligitur in in inferiores expresse intelligitur in actione deiformi: et hoc inducitur in actione deiformi: et hoc inducitur in præinducta definitione: et ideo definitio præinducta definitione: et ideo definitio perfecta est et quælibet, ut dicit Diony- perfecta est et quælibet, ut dicit Diony- sius, suos phiasotas, hoc est, subjectos sius, suos phiasotas, hoc est, subjectos per transfusionem illuminationis perce- per transfusionem illuminationis perce- ptæ, facit agalmata divina et specula ptæ, facit agalmata divina et specula munda et clarissima, in quibus munde munda et clarissima, in quibus munde et clare resultat lumen divinum. et clare resultat lumen divinum.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

De secunda definitione hierarchiæ ¹? De secunda definitione hierarchiæ ¹?

SECUNDO quæritur de secunda defini- SECUNDO quæritur de secunda defini- tione quæ est hæc : « Hierarchiam qui tione quæ est hæc : « Hierarchiam qui « dicit, sacram quamdam universaliter « dicit, sacram quamdam universaliter « declarat dispositionem, imaginem di- « declarat dispositionem, imaginem di- « vinæ speciositatis in ordinibus et scien- « vinæ speciositatis in ordinibus et scien- « tiis hierarchicis propriæ illuminationis « tiis hierarchicis propriæ illuminationis « sacrificantem mysteria, et ad proprium « sacrificantem mysteria, et ad proprium « principium ut licet assimilatam. » « principium ut licet assimilatam. »

1. Quæritur ergo primo de hoc quod 1. Quæritur ergo primo de hoc quod

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. IX, Art. 1. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. IX, Art. 1. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Sum. jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Sum.

dicit, Sacram quamdam universaliter dicit, Sacram quamdam universaliter declarat dispositionem: cum enim dici- declarat dispositionem: cum enim dici- tur, Sacram quamdam, infinitum est et tur, Sacram quamdam, infinitum est et vagum quod dicitur, et non determina- vagum quod dicitur, et non determina- tum per infinitum autem et vagum ni- tum per infinitum autem et vagum ni- hil definitur et determinatur: ergo hoc hil definitur et determinatur: ergo hoc modo hierarchia non debuit definiri. modo hierarchia non debuit definiri.

2. Adhuc, Dispositio non est nisi situs 2. Adhuc, Dispositio non est nisi situs vel qualitatis dicit enim Philosophus in vel qualitatis dicit enim Philosophus in Sex principiis, quod dispositio est quæ- Sex principiis, quod dispositio est quæ- dam partium ordo secundum differentias dam partium ordo secundum differentias loci vel situs situs autem in Angelis non loci vel situs situs autem in Angelis non est, quia non sunt corporales: ergo per est, quia non sunt corporales: ergo per talem dispositionem angelica hierarchia talem dispositionem angelica hierarchia non debuit definiri. non debuit definiri.

Si forte dicatur, quod situs est ibi Si forte dicatur, quod situs est ibi dispositio qualitatis, secundum quod dispositio qualitatis, secundum quod una species qualitatis est dispositio vel una species qualitatis est dispositio vel habitus. CONTRA hoc est, quod dispositio habitus. CONTRA hoc est, quod dispositio sic est imperfectum quid, sicut natura sic est imperfectum quid, sicut natura disponitur ad formam, et est imperfecta disponitur ad formam, et est imperfecta ad illam. ad illam.

3. Adhuc, Videtur male dicere cum 3. Adhuc, Videtur male dicere cum dicit, Universaliter quamdam declarat dicit, Universaliter quamdam declarat dispositionem: hoc enim significare vi- dispositionem: hoc enim significare vi- detur multitudinem declarantium: cum, detur multitudinem declarantium: cum, sicut dicit Philosophus in VII primæ sicut dicit Philosophus in VII primæ philosophiæ, ea quæ ponuntur in defini- philosophiæ, ea quæ ponuntur in defini- tione, ponuntur in ea ut unum, et non tione, ponuntur in ea ut unum, et non ut multa. ut multa.

4. Adhuc, Inconvenienter dicitur, 4. Adhuc, Inconvenienter dicitur, quod nomen hierarchiæ declarat defini- quod nomen hierarchiæ declarat defini- tionem cum potius e converso defini- tionem cum potius e converso defini- tio declaret nomen, quam nomen defi- tio declaret nomen, quam nomen defi- nitionem. nitionem.

5. Adhuc quæritur, Quare potius dica- 5. Adhuc quæritur, Quare potius dica- tur, Divinæ speciositatis, quam divinæ tur, Divinæ speciositatis, quam divinæ bonitatis, vel potentiæ, vel veritatis. bonitatis, vel potentiæ, vel veritatis.

6. Adhuc, Cum in definitione præha- 6. Adhuc, Cum in definitione præha- bita posuerit ordinem, scientiam, et bita posuerit ordinem, scientiam, et actionem, quare hic facit mentionem de actionem, quare hic facit mentionem de ordinibus et scientiis et potentiis hierar- ordinibus et scientiis et potentiis hierar- chicis, et tacet de actione? chicis, et tacet de actione?

7. Adhuc, Quæritur de hoc quod di- 7. Adhuc, Quæritur de hoc quod di- cit, Imaginem. Dicit enim Augustinus cit, Imaginem. Dicit enim Augustinus

mæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 35, Art. 2. mæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 35, Art. 2. Tom. XXXIV. Tom. XXXIV.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 37. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. X, QUÆST. 37.

in sermone de imagine, quod ubi imago, in sermone de imagine, quod ubi imago, continue similitudo: sed non ubi simi- continue similitudo: sed non ubi simi- litudo, continue imago. Et causa dicti litudo, continue imago. Et causa dicti est, ut ipse dicit, quod imago dicit ex- est, ut ipse dicit, quod imago dicit ex- pressam et plenam similitudinem: si- pressam et plenam similitudinem: si- militudo autem non. Unde Hilarius in militudo autem non. Unde Hilarius in libro X de Trinitate dicit, quod « imago libro X de Trinitate dicit, quod « imago est rei ad rem coæquandam et imagi- est rei ad rem coæquandam et imagi- nandam species indifferens: » talem nandam species indifferens: » talem autem similitudinem plenam et expres- autem similitudinem plenam et expres- sam Angeli non habent cum divina spe- sam Angeli non habent cum divina spe- ciositate: ergo videtur, quod male dica- ciositate: ergo videtur, quod male dica- tur, Imaginem divinæ speciositatis. tur, Imaginem divinæ speciositatis.

8. Adhuc, Quæritur de hoc quod dicit, 8. Adhuc, Quæritur de hoc quod dicit, Propriæ illuminationis sacrificantem Propriæ illuminationis sacrificantem mysteria. Non enim proprium est, quod mysteria. Non enim proprium est, quod aliunde est habitum: sed in præhabita aliunde est habitum: sed in præhabita definitione ex verbis Dionysii, determi- definitione ex verbis Dionysii, determi- natum est quod illuminationes Angelo- natum est quod illuminationes Angelo- rum sunt inditæ eis a Deo ergo non rum sunt inditæ eis a Deo ergo non sunt propriæ. sunt propriæ.

9. Adhuc, Dionysius in Coelesti hierar- 9. Adhuc, Dionysius in Coelesti hierar- chia dicit sic: « Est unicuique hierar- chia dicit sic: « Est unicuique hierar- chiam sortientium perfectio, hoc est, chiam sortientium perfectio, hoc est, secundum propriam analogiam in Dei secundum propriam analogiam in Dei imitationem ascendere et omnium di- imitationem ascendere et omnium di- vinius, ut eloquia aiunt, Dei cooperato- vinius, ut eloquia aiunt, Dei cooperato- rem fieri, et ostendere divinam in seipso rem fieri, et ostendere divinam in seipso actionem secundum quod possibile est actionem secundum quod possibile est relucentem. Utpote quoniam ordo hie- relucentem. Utpote quoniam ordo hie- rarchiæ est quosdam quidem purgari, rarchiæ est quosdam quidem purgari, quosdam vero purgare: et quosdam qui- quosdam vero purgare: et quosdam qui- dem illuminari, quosdam vero illumi- dem illuminari, quosdam vero illumi- nare: et quosdam quidem perfici, quos- nare: et quosdam quidem perfici, quos- dam vero perficere '. » Quæratur ergo, dam vero perficere '. » Quæratur ergo, quare hic facit mentionem de illumina- quare hic facit mentionem de illumina- tione, et non de purgatione vel perfe- tione, et non de purgatione vel perfe- ctione? ctione?

10. Adhuc, Quæritur de hoc quod 10. Adhuc, Quæritur de hoc quod dicit, Sacrificantem mysteria: mysteria dicit, Sacrificantem mysteria: mysteria enim in Græco, Latine sonat occulta: enim in Græco, Latine sonat occulta: occulta autem illuminationi non conve- occulta autem illuminationi non conve- niunt, sed manifesta: videtur igitur, niunt, sed manifesta: videtur igitur, quod potius deberet dici, Propriæ illu- quod potius deberet dici, Propriæ illu- minationis sacrificantem manifesta, quam minationis sacrificantem manifesta, quam mysteria. mysteria.

11. Adhuc quæritur, Per quem mo- 11. Adhuc quæritur, Per quem mo-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti bierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti bierarchia,

413 413

dum sacrificat? Sacrificia enini sacra dum sacrificat? Sacrificia enini sacra efficiuntur per hoc, quod Deo offerunt, efficiuntur per hoc, quod Deo offerunt, et sic de non sacro fit sacrum: illumi- et sic de non sacro fit sacrum: illumi- nationes autem non efficiuntur sacræ nationes autem non efficiuntur sacræ per hoc, quod ad Deum referuntur: sed per hoc, quod ad Deum referuntur: sed potius sacræ sunt per hoc, quod in theo- potius sacræ sunt per hoc, quod in theo- phaniis a sacratissimo lumine descen- phaniis a sacratissimo lumine descen- dunt hierarchia ergo angelica non dunt hierarchia ergo angelica non sacrificat mysteria illuminationum, sed sacrificat mysteria illuminationum, sed sacratis utitur. sacratis utitur.