372 372

: :

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

los bonos et malos mittit, sicut primo los bonos et malos mittit, sicut primo probatum est per inductas auctoritates, probatum est per inductas auctoritates, sed differenter bonos enim mittit et sed differenter bonos enim mittit et collatione potestatis et informatione bonæ collatione potestatis et informatione bonæ voluntatis ad Dei voluntatem exsequen- voluntatis ad Dei voluntatem exsequen- dam unde illi missi purgant, illumi- dam unde illi missi purgant, illumi- nant, et reducendo in Deum perficiunt, nant, et reducendo in Deum perficiunt, et juvant, et adminiculantur hominibus et juvant, et adminiculantur hominibus ad salutem. Malos autem sola collatione ad salutem. Malos autem sola collatione potestatis mittit, et ordinatione iniquæ potestatis mittit, et ordinatione iniquæ suæ voluntatis, quam non permitteret, suæ voluntatis, quam non permitteret, nisi æterna dispositione ordinasset quid nisi æterna dispositione ordinasset quid et quantum bonum de malitia voluntatis et quantum bonum de malitia voluntatis eorum eliceret, ut dicit Augustinus. Ma- eorum eliceret, ut dicit Augustinus. Ma- lignus autem spiritus qui mittitur, non lignus autem spiritus qui mittitur, non intendit nisi malitiam exsequi et ideo intendit nisi malitiam exsequi et ideo dicitur a Gregorio: «Ignorans dispositio- dicitur a Gregorio: «Ignorans dispositio- nem et ordinationem Dei, invitus ordina- nem et ordinationem Dei, invitus ordina- tioni Dei servire cogitur. » Et hoc est tioni Dei servire cogitur. » Et hoc est quod dicit Gregorius, quod Deo militat, quod dicit Gregorius, quod Deo militat, etiam id quod per malitiam voluntatis etiam id quod per malitiam voluntatis repugnat. repugnat.

Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod hoc Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod hoc modo mittitur Assur et hoc notatur modo mittitur Assur et hoc notatur ibidem cum subditur, Isa. x, 7 : Ipse ibidem cum subditur, Isa. x, 7 : Ipse autem non sic arbitrabitur, cor ejus non autem non sic arbitrabitur, cor ejus non ita existimabit: sed ad conterendum erit ita existimabit: sed ad conterendum erit cor ejus, et ad internecionem gentium cor ejus, et ad internecionem gentium non paucarum. Voluntas enim ejus non paucarum. Voluntas enim ejus semper est ad malum ordinatio autem semper est ad malum ordinatio autem ejus potestatis ad bonum, quod ex mala ejus potestatis ad bonum, quod ex mala voluntate ejus elicitur. voluntate ejus elicitur.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

geli mittuntur collatione potestatis, et geli mittuntur collatione potestatis, et ordinatione iniquæ voluntatis, quæ ordinatione iniquæ voluntatis, quæ optime ordinatur ad hoc quod mali non optime ordinatur ad hoc quod mali non redeuntes a culpa per poenitentiam, pre- redeuntes a culpa per poenitentiam, pre- mantur vexatione spirituum maligno- mantur vexatione spirituum maligno- rum sicut et Apostolus, I ad Corinth. rum sicut et Apostolus, I ad Corinth. v, 5, fornicatorem tradidit Satanæ ve- v, 5, fornicatorem tradidit Satanæ ve- xandum in interitum carnis et hoc in- xandum in interitum carnis et hoc in- tendit dicere Gregorius. tendit dicere Gregorius.

AD ALIUD dicendum, quod spiritus AD ALIUD dicendum, quod spiritus mendax ordinatione divinæ potestatis, mendax ordinatione divinæ potestatis, non intentione malitiæ quam intendit non intentione malitiæ quam intendit spiritus nequam, dicitur missus a Deo : spiritus nequam, dicitur missus a Deo : et hoc innuit Glossa interlinearis ibidem, et hoc innuit Glossa interlinearis ibidem, super illud III Reg. xxII, 20: Quis deci- super illud III Reg. xxII, 20: Quis deci- piet Achab? sic dicens, quod exigebant piet Achab? sic dicens, quod exigebant merita ejus, ut scilicet deciperetur et merita ejus, ut scilicet deciperetur et occideretur. Et hoc est quod dicitur, occideretur. Et hoc est quod dicitur, II ad Thessal. II, 10 et 11: Mittet illis II ad Thessal. II, 10 et 11: Mittet illis Deus operationem erroris, ut credant Deus operationem erroris, ut credant mendacio, ut judicentur omnes qui non mendacio, ut judicentur omnes qui non crediderunt veritati, sed consenserunt crediderunt veritati, sed consenserunt iniquitati. iniquitati.

PER IDEM patet solutio ad sequens: PER IDEM patet solutio ad sequens: quia expresse hoc dicit Gregorius. quia expresse hoc dicit Gregorius.

Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod mali An- Ad 4. AD ALIUD dicendum, quod mali An-

AD ALIUD dicendum, quod Glossæ illius AD ALIUD dicendum, quod Glossæ illius intentio est quæ dicta est, quod Deus mit- intentio est quæ dicta est, quod Deus mit- tit Angelos malos collatione potestatis, tit Angelos malos collatione potestatis, et ordinatione malignæ voluntatis: et et ordinatione malignæ voluntatis: et tunc sunt ministri justitiæ vindicantis in tunc sunt ministri justitiæ vindicantis in peccatores. peccatores.

AD ALIUD dicendum, quod missio qua AD ALIUD dicendum, quod missio qua Deus mittit Angelos malos in porcos, hoc Deus mittit Angelos malos in porcos, hoc est, luxuriosos, non est nisi collatio po- est, luxuriosos, non est nisi collatio po- testatis et ordinatio iniquæ voluntatis, qua testatis et ordinatio iniquæ voluntatis, qua coram Deo justum est, ut qui in sordibus coram Deo justum est, ut qui in sordibus est, sordescat adhuc, sicut qui justus est, est, sordescat adhuc, sicut qui justus est, justificetur adhuc, sicut dicitur, Apocal. justificetur adhuc, sicut dicitur, Apocal. XXII, 10. XXII, 10.

AD PRIMUM quod contra objicitur, di- AD PRIMUM quod contra objicitur, di- cendum quod Deus mittens seductorem, cendum quod Deus mittens seductorem, non operatur seductionem, nisi idem in- non operatur seductionem, nisi idem in- tenderet quod seductor intendit: sed hoc tenderet quod seductor intendit: sed hoc non est verum Deus enim non intendit non est verum Deus enim non intendit nisi bonum quod elicit ex ordinatione nisi bonum quod elicit ex ordinatione iniquæ voluntatis seductoris. iniquæ voluntatis seductoris.

OMNINO eodem modo dicendum est ad OMNINO eodem modo dicendum est ad secundum: mittens enim intendentem per- secundum: mittens enim intendentem per- dere, nihil operatur ad perditionem nisi dere, nihil operatur ad perditionem nisi idem intendat cum perdente: et hoc non idem intendat cum perdente: et hoc non intendit Deus mittendo, sed potius in- intendit Deus mittendo, sed potius in- tendit bonum quod elicit ex perditione. tendit bonum quod elicit ex perditione. perdentis. perdentis.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad object. Ad object.

Ad objec Ad objec

AD ULTIMUM dicendum eodem modo, Ad objec AD ULTIMUM dicendum eodem modo, Ad objec quod Deus mittens destructorem, non quod Deus mittens destructorem, non intendit quod destructor intendit: sed intendit quod destructor intendit: sed intendit ad bonum ordinare malitiam vo- intendit ad bonum ordinare malitiam vo- luntatis destructoris et ideo nihil co- luntatis destructoris et ideo nihil co- operatur, quamvis destructor tamquam operatur, quamvis destructor tamquam minister justitiæ ejus deserviat etiam minister justitiæ ejus deserviat etiam invitus quia sicut dicitur, II Machab. invitus quia sicut dicitur, II Machab. IV, 17: In leges divinas impie agere im- IV, 17: In leges divinas impie agere im- pune non cedit. Et ad has pœnas infli- pune non cedit. Et ad has pœnas infli- gendas dæmones semper mittuntur. gendas dæmones semper mittuntur.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 34. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 34.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum omnes Angeli vel quidam de bo- Utrum omnes Angeli vel quidam de bo- nis mittantur ? nis mittantur ?

TERTIO quæritur, Utrum omnes Angeli, TERTIO quæritur, Utrum omnes Angeli, vel quidam de bonis mittantur ? vel quidam de bonis mittantur ?

Et videtur, quod non omnes. Et videtur, quod non omnes.

1. Ezechiel.1,26, super illud: Quasi ad- 1. Ezechiel.1,26, super illud: Quasi ad- spectus lapidis sapphiri similitudo thro- spectus lapidis sapphiri similitudo thro- ni. Gregorius: « Adspectus lapidis sap- ni. Gregorius: « Adspectus lapidis sap- phiri, aerei coloris est. Huic virtutes cœ- phiri, aerei coloris est. Huic virtutes cœ- lestes comparantur: quia spiritus quibus lestes comparantur: quia spiritus quibus Deus omnipotens altius præsidet, supe- Deus omnipotens altius præsidet, supe- rioris loci in cœlestibus dignitatem te- rioris loci in cœlestibus dignitatem te- nent. Similiter Throni virtutes cœlestes nent. Similiter Throni virtutes cœlestes sunt, qui ipsos Angelos loci dignitate sunt, qui ipsos Angelos loci dignitate transcendunt. » Cum enim Angeli nuntii transcendunt. » Cum enim Angeli nuntii dicuntur, et sæpe Angeli ad nuntianda dicuntur, et sæpe Angeli ad nuntianda quædam hominibus veniant, Throni quædam hominibus veniant, Throni missi ad ministerium nuntii numquam missi ad ministerium nuntii numquam leguntur. leguntur.

2. Adhuc, Soli illi spiritus qui Angeli 2. Adhuc, Soli illi spiritus qui Angeli vocantur et nuntii interpretantur, nun- vocantur et nuntii interpretantur, nun- tiorum nomen habent: nuntius autem tiorum nomen habent: nuntius autem est, qui mittitur ad exteriora : ergo soli est, qui mittitur ad exteriora : ergo soli illi mittuntur ad exteriora, et non alii. illi mittuntur ad exteriora, et non alii.

3. Adhuc, Gregorius : « Superiora illa 3. Adhuc, Gregorius : « Superiora illa agmina quæ circa Deum sunt, usum ex- agmina quæ circa Deum sunt, usum ex- terioris officii non habent 1. » Videtur terioris officii non habent 1. » Videtur ergo, quod Cherubin, Seraphin, et Throni ergo, quod Cherubin, Seraphin, et Throni ad exteriora officia numquam mittantur. ad exteriora officia numquam mittantur. 4. Adhuc, Daniel. VII, 10: Millia mil- 4. Adhuc, Daniel. VII, 10: Millia mil- lium ministrabant ei, et decies millies lium ministrabant ei, et decies millies centena millia assistebant ei. Ergo qui- centena millia assistebant ei. Ergo qui- dam ministrant, et quidam assistunt: dam ministrant, et quidam assistunt: sed non mittuntur nisi qui ministrant, sed non mittuntur nisi qui ministrant, quia non mittuntur nisi ad ministerium: quia non mittuntur nisi ad ministerium: videtur ergo, quod assistentes non mit- videtur ergo, quod assistentes non mit- tuntur ergo non omnes mittuntur. tuntur ergo non omnes mittuntur.

SOLUTIO. Ad hanc quæstionem respon- SOLUTIO. Ad hanc quæstionem respon- det Magister in libro II Sententiarum, det Magister in libro II Sententiarum,

1 S. GREGORIUS MAGNUS, Homil. XXXIV in 1 S. GREGORIUS MAGNUS, Homil. XXXIV in Evangelium. Evangelium.

373 373

distinct.X, cap. 1, sic: «Quidam putant in distinct.X, cap. 1, sic: «Quidam putant in illa multitudine cœlestium spirituum ali- illa multitudine cœlestium spirituum ali- quos esse, qui foras pro officio suo quos esse, qui foras pro officio suo exeunt alios qui intus semper assistunt, exeunt alios qui intus semper assistunt, sicut scriptum est in Daniele, vi, 10: sicut scriptum est in Daniele, vi, 10: Millia millium, etc. » Et confirmat hoc Millia millium, etc. » Et confirmat hoc per Dionysium in Coelesti hierarchia, qui per Dionysium in Coelesti hierarchia, qui de prælatione spirituum ait : « Superiora de prælatione spirituum ait : « Superiora illa agmina ab intimis numquam recè- illa agmina ab intimis numquam recè- dunt: quoniam ea quæ præeminent, dunt: quoniam ea quæ præeminent, usum exterioris officii numquam habent.» usum exterioris officii numquam habent.» Et statim objicit in contrarium per illud Et statim objicit in contrarium per illud Isaiæ, v1, 6: Volavit ad me unus de Sera- Isaiæ, v1, 6: Volavit ad me unus de Sera- phim: qui ordo superior est et excellen- phim: qui ordo superior est et excellen- tior. Ideoque si de illo ordine mittuntur, tior. Ideoque si de illo ordine mittuntur, non est ambigendum, quin etiam et de non est ambigendum, quin etiam et de aliis mittantur. Objicit etiam per hoc aliis mittantur. Objicit etiam per hoc quod dicitur, ad Hebr. 1, 14: Nonne om- quod dicitur, ad Hebr. 1, 14: Nonne om- nes sunt administratorii spiritus, in mi- nes sunt administratorii spiritus, in mi- nisterium missi propter eos qui hæredita- nisterium missi propter eos qui hæredita- tem capient salutis. tem capient salutis.

Et solvit tandem dicens, quod «qui- Et solvit tandem dicens, quod «qui- dam dicunt omnes quidem mitti, sed alios dam dicunt omnes quidem mitti, sed alios sæpius et quasi ex officio injuncto, qui sæpius et quasi ex officio injuncto, qui Angeli vel Archangeli nominantur: alios Angeli vel Archangeli nominantur: alios vero rarius mitti, scilicet majores, causa vero rarius mitti, scilicet majores, causa extra communem dispensationem oborta: extra communem dispensationem oborta: qui cum ministerium Angelorum susci- qui cum ministerium Angelorum susci- piunt, etiam nomen assumunt. Unde in piunt, etiam nomen assumunt. Unde in Psalmo CIII, 4: Qui facis Angelos tuos Psalmo CIII, 4: Qui facis Angelos tuos spiritus : quia illi qui natura spiritus spiritus : quia illi qui natura spiritus sunt, aliquando Angeli, id est, nuntii sunt, aliquando Angeli, id est, nuntii fiunt. » fiunt. »

Innuit etiam solutionem aliam dicen- Innuit etiam solutionem aliam dicen-

tium, quod omnes mittuntur, scilicet su- tium, quod omnes mittuntur, scilicet su- periores ad medios, medii ad inferiores, periores ad medios, medii ad inferiores, et inferiores ad nos. Et hoc confirmant et inferiores ad nos. Et hoc confirmant

per dictum Gregorii, qui super illud per dictum Gregorii, qui super illud Isaiæ, vi, 6 Volavit ad me unus de Se- Isaiæ, vi, 6 Volavit ad me unus de Se- raphim, sic dicit : « Utrum per se hoc raphim, sic dicit : « Utrum per se hoc faciant superiores Angeli, an per subjecta faciant superiores Angeli, an per subjecta agmina agatur, nos affirmare nolumus agmina agatur, nos affirmare nolumus quod certis testimoniis non approba- quod certis testimoniis non approba- mus.» Dionysius tamen expresse asserit mus.» Dionysius tamen expresse asserit hoc in Colesti hierarchia, sicut patet in hoc in Colesti hierarchia, sicut patet in antehabitis. antehabitis.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 13. cap. 13.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

374 374

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Adhuc quidam dicunt omnes mitti, Adhuc quidam dicunt omnes mitti, confirmantes per hoc, quod quædam in confirmantes per hoc, quod quædam in Scriptura leguntur esse facta per Cheru- Scriptura leguntur esse facta per Cheru- bin, quædam per Seraphin, et similiter bin, quædam per Seraphin, et similiter per alios effectus a quibus nominantur per alios effectus a quibus nominantur Angeli et ideo dicunt omnes de omnibus Angeli et ideo dicunt omnes de omnibus ordinibus mitti. Et dicunt, quod Michael ordinibus mitti. Et dicunt, quod Michael et Gabriel de superiori ordine sunt: et et Gabriel de superiori ordine sunt: et ideo supremum de conceptu Virginis et ideo supremum de conceptu Virginis et incarnatione Filii Dei missi sunt nuntiare. incarnatione Filii Dei missi sunt nuntiare. Et videtur fuisse opinio Magistri in Sen- Et videtur fuisse opinio Magistri in Sen- tentiis, et Præpositivi, et Gulielmi An- tentiis, et Præpositivi, et Gulielmi An- tisiodorensis. tisiodorensis.

AD CONTRA objecta respondent. Ad pri- AD CONTRA objecta respondent. Ad pri- mum quod faciunt, quod in hoc est usus mum quod faciunt, quod in hoc est usus ministerii exterioris. Dicunt enim, quod ministerii exterioris. Dicunt enim, quod est ministerium actus interioris, quod fit est ministerium actus interioris, quod fit circa spiritum, sive animam sive Ange- circa spiritum, sive animam sive Ange- lum, et hoc fit secundum actum hierar- lum, et hoc fit secundum actum hierar- chicum, qui tres sunt, ut dicit Dionysius, chicum, qui tres sunt, ut dicit Dionysius, scilicet purgare, illuminare, et perficere scilicet purgare, illuminare, et perficere sive reducere in Deum et ad hos actus sive reducere in Deum et ad hos actus omnes mittuntur. Et est usus actus mi- omnes mittuntur. Et est usus actus mi- nisterii exterioris, quod triplex est, sci- nisterii exterioris, quod triplex est, sci- licet nuntiare exterius, punire malos, licet nuntiare exterius, punire malos, et juvare etiam corporaliter bonos. Et et juvare etiam corporaliter bonos. Et ad hos non dicunt mitti nisi inferiores : ad hos non dicunt mitti nisi inferiores : et dicunt, quod hoc est quod dicit Gre- et dicunt, quod hoc est quod dicit Gre- gorius, quod superiora agmina usum gorius, quod superiora agmina usum exterioris officii non habent. exterioris officii non habent.

AD ALIUD dicendum, quod soli Angeli AD ALIUD dicendum, quod soli Angeli dicuntur nuntii, non quia soli mittuntur, dicuntur nuntii, non quia soli mittuntur, sed quia frequentius mittuntur ad exte- sed quia frequentius mittuntur ad exte- riora propter quod etiam (ut dicunt) riora propter quod etiam (ut dicunt) omnes coelestes spiritus Angeli dicuntur. omnes coelestes spiritus Angeli dicuntur.

AD DICTUM Gregorii patet solutio per AD DICTUM Gregorii patet solutio per paulo ante dicta secundum eos qui hanc paulo ante dicta secundum eos qui hanc tenent opinionem. tenent opinionem.

AD ALIUD dicendum, quod illa divisio AD ALIUD dicendum, quod illa divisio non datur ut dividat inter Angelos, sed non datur ut dividat inter Angelos, sed ut distinguat duas virtutes Angelorum, ut distinguat duas virtutes Angelorum, assistricem scilicet, et ministratricem : assistricem scilicet, et ministratricem : unde dicit Gregorius, quod quamvis quan- unde dicit Gregorius, quod quamvis quan- doque ministrant, tamen ab intimis non doque ministrant, tamen ab intimis non recedunt. recedunt.

Et Et

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

Ad quid mittantur Angeli? Ad quid mittantur Angeli?

per per

QUARTO quæritur, Ad quid mittantur ? QUARTO quæritur, Ad quid mittantur ? illud Apostoli, ad Hebr. 1, 14, illud Apostoli, ad Hebr. 1, 14, videtur, quod mittantur ad homines sal- videtur, quod mittantur ad homines sal- vandos, et propter homines: quia ibi sic vandos, et propter homines: quia ibi sic dicitur: In ministerium missi propter eos dicitur: In ministerium missi propter eos qui hæreditatem capient salutis. qui hæreditatem capient salutis.

SED CONTRA objicitur: quia hoc vide- SED CONTRA objicitur: quia hoc vide- tur esse contra ordinem quem Deus in- tur esse contra ordinem quem Deus in- didit universitati creaturarum et humanis didit universitati creaturarum et humanis dispositionibus. De ordine enim universi- dispositionibus. De ordine enim universi- tatis quærit Philosophus in XI primæ tatis quærit Philosophus in XI primæ philosophiæ tractans, utrum cœlestia philosophiæ tractans, utrum cœlestia moveantur propter terrena ? et Commen- moveantur propter terrena ? et Commen- tator diffinit ibidem, quod non, dicens, tator diffinit ibidem, quod non, dicens, quod « nihil movetur propter indignius quod « nihil movetur propter indignius se. » In humanis etiam ministeriis re- se. » In humanis etiam ministeriis re- gum non mittitur nobilior ad ignobilio- gum non mittitur nobilior ad ignobilio- rem, sed e converso. Constat autem, rem, sed e converso. Constat autem, quod Angelus dignior et nobilior est ho- quod Angelus dignior et nobilior est ho- mine. Ergo et contra naturalem ordinem mine. Ergo et contra naturalem ordinem et contra humanam dispositionem est, et contra humanam dispositionem est, quod Angelus mittatur ad hominem pro- quod Angelus mittatur ad hominem pro- pter hominem sive propter hominum sa- pter hominem sive propter hominum sa- lutem. lutem.

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut in or- SOLUTIO. Dicendum, quod sicut in or- dine naturali unus est finis proprius su- dine naturali unus est finis proprius su- periorum corporum et digniorum in na- periorum corporum et digniorum in na- tura et alter est utilitas adjuncta illi fini. tura et alter est utilitas adjuncta illi fini. Finis enim proprius motus corporum su- Finis enim proprius motus corporum su- periorum, ut dicit Philosophus, est ut periorum, ut dicit Philosophus, est ut conformet se virtuti moventis primi : ut conformet se virtuti moventis primi : ut sicut ille causat inferiora per agentem sicut ille causat inferiora per agentem intellectum, et dispositionem scientiæ intellectum, et dispositionem scientiæ suæ practicæ, ita corpora mota eadem suæ practicæ, ita corpora mota eadem causent instrumentaliter subserviendo. causent instrumentaliter subserviendo. Et hujus signum est, quod omnia corpora Et hujus signum est, quod omnia corpora superiora moventur motu diurno, qui superiora moventur motu diurno, qui est motu primi motoris, et ab Aristotele est motu primi motoris, et ab Aristotele in XI primæ philosophiæ vocatur motus in XI primæ philosophiæ vocatur motus

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 34. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 34.

375 375

aplanes, licet habeant quædam eorum aplanes, licet habeant quædam eorum motus proprios a propriis motoribus: qui motus proprios a propriis motoribus: qui motus ab eodem Philosopho ibidem vo- motus ab eodem Philosopho ibidem vo- catur motus planes sive erraticus, eo catur motus planes sive erraticus, eo quod est ab Occidente in Orientem: quod est ab Occidente in Orientem: propter quod dicit Plato, quod Deus propter quod dicit Plato, quod Deus creans mundum, circulum cœli distinxit creans mundum, circulum cœli distinxit in duos circulos, scilicet circulum motus in duos circulos, scilicet circulum motus aplanes, et circulum motus planes: et aplanes, et circulum motus planes: et alterum, scilicet circulum planes, reflexit alterum, scilicet circulum planes, reflexit in septem. Utilitas autem adjuncta est in septem. Utilitas autem adjuncta est generatio et corruptio in inferioribus se- generatio et corruptio in inferioribus se- cundum accessum et recessum obliqui cundum accessum et recessum obliqui circuli. Similiter est in dispositionibus circuli. Similiter est in dispositionibus officiorum humanorum, in quibus quam- officiorum humanorum, in quibus quam- vis nobilior ordinetur supra ignobilio- vis nobilior ordinetur supra ignobilio- rem, et ignobilior ad subserviendum rem, et ignobilior ad subserviendum nobiliori tamen propter aliquam utili- nobiliori tamen propter aliquam utili- tatem obortam aliquando nobilior supre- tatem obortam aliquando nobilior supre- mo domino ministrat, exercendo mini- mo domino ministrat, exercendo mini- sterium circa ignobiliorem. Et ita est in sterium circa ignobiliorem. Et ita est in Angelis quod licet missis ad homines Angelis quod licet missis ad homines principalis finis missionis sit, quod ob- principalis finis missionis sit, quod ob- temperent voluntati divinæ, et ponant temperent voluntati divinæ, et ponant illam in effectu quem vult Deus: tamen illam in effectu quem vult Deus: tamen utilitas adujncta est salus hominum : et utilitas adujncta est salus hominum : et ideo mitti dicuntur ad inferiores et mi- ideo mitti dicuntur ad inferiores et mi- nistrare circa eos. Unde principalis finis nistrare circa eos. Unde principalis finis est, obedire voluntati divinæ, et eam po- est, obedire voluntati divinæ, et eam po- nere in effectu adjuncta tamen est ope- nere in effectu adjuncta tamen est ope- ratio salutis humanæ. Et hoc nec dis- ratio salutis humanæ. Et hoc nec dis- cordat a naturali ordine creaturarum cordat a naturali ordine creaturarum universitatis, nec a dispositione humano- universitatis, nec a dispositione humano- rum officiorum. rum officiorum.

Ad dictum autem Apostoli quod con- Ad dictum autem Apostoli quod con- tra hoc adductum est, dicendum quod tra hoc adductum est, dicendum quod Apostolus tangit finem adjunctum, et Apostolus tangit finem adjunctum, et non principalem finem missionis Ange- non principalem finem missionis Ange- lorum, nisi sicut principalis tangitur in lorum, nisi sicut principalis tangitur in adjuncto voluntas enim Dei, cui obtem- adjuncto voluntas enim Dei, cui obtem- perare intendunt Angeli, est de salute perare intendunt Angeli, est de salute hominum. hominum.

MEMBRUM V. MEMBRUM V.

Quibus mittantur Angeļi? Quibus mittantur Angeļi?

QUINTO quæritur, Quibus mittantur? QUINTO quæritur, Quibus mittantur? Et videtur, quod ad pusillos, qui Et videtur, quod ad pusillos, qui seipsos sufficienter juvare non possunt, seipsos sufficienter juvare non possunt, per illud Matthæi, xvIII, 10, ubi Domi- per illud Matthæi, xvIII, 10, ubi Domi- nus monet cessandum esse a scandalo nus monet cessandum esse a scandalo pusillorum et contemptu, dicens: Videte pusillorum et contemptu, dicens: Videte ne contemnatis unum ex his pusillis, sci- ne contemnatis unum ex his pusillis, sci- licet qui in me credunt: dico enim vobis, licet qui in me credunt: dico enim vobis, quia Angeli eorum in cælis semper vi- quia Angeli eorum in cælis semper vi- dent faciem Patris mei qui in cœlis est. dent faciem Patris mei qui in cœlis est.

Sed tunc quæritur, Utrum quilibet Sed tunc quæritur, Utrum quilibet Angelus circa pusillos tantum exerceat Angelus circa pusillos tantum exerceat actum illius doni a quo denominatur, ut actum illius doni a quo denominatur, ut Seraphin actum incendii charitatis, Seraphin actum incendii charitatis, Cherubin actum lucis scientiæ et intel- Cherubin actum lucis scientiæ et intel- ligentiæ, Throni actum judicii et deter- ligentiæ, Throni actum judicii et deter- minationis justitiæ, et sic de aliis: vel minationis justitiæ, et sic de aliis: vel unusquisque missus Angelus promptus unusquisque missus Angelus promptus et paratus est ad ministerium exercere et paratus est ad ministerium exercere actus omnium donorum aliorum omnium actus omnium donorum aliorum omnium Angelorum ? Angelorum ?

: :

Et videtur, quod primo modo res se Et videtur, quod primo modo res se habeat quia in humanis ubi unus intro- habeat quia in humanis ubi unus intro- mittit se de officio alterius, confusio fit mittit se de officio alterius, confusio fit ministeriorum: confusio autem talis in ministeriorum: confusio autem talis in dispositione regis cœlestis esse non pot- dispositione regis cœlestis esse non pot- est: quod significatur, III Reg. xx, 5, est: quod significatur, III Reg. xx, 5, ubi dicitur, quod regina Saba videns ubi dicitur, quod regina Saba videns ordinem ministrantium in curia Salomo- ordinem ministrantium in curia Salomo- nis, non habebat ultra spiritum. nis, non habebat ultra spiritum.

IN CONTRARIUM tamen hujus est, IN CONTRARIUM tamen hujus est, 1. Quod dicitur a beato Gregorio, quia 1. Quod dicitur a beato Gregorio, quia licet in Thronis Dominus sedeat, et sua licet in Thronis Dominus sedeat, et sua judicia disponat, tamen etiam dicitur in judicia disponat, tamen etiam dicitur in Psalmo LXXXIX, 2, quod sedet super Psalmo LXXXIX, 2, quod sedet super Cherubin ut rex et judex. Et licet Angeli Cherubin ut rex et judex. Et licet Angeli sint nuntiantes, et ab officio nuntiorum sint nuntiantes, et ab officio nuntiorum ordo eorum denominetur, tamen Grego- ordo eorum denominetur, tamen Grego- rius dicit, quod etiam alii Angeli de aliis rius dicit, quod etiam alii Angeli de aliis ordinibus multa nuntiant. Et sunt hæc ordinibus multa nuntiant. Et sunt hæc

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

376 376

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

verba Gregorii: «In illa superna civi- verba Gregorii: «In illa superna civi- sate sic specialia sunt quædam singu- sate sic specialia sunt quædam singu- lorum, ut tamen communia sint om- lorum, ut tamen communia sint om- nium: et quod quisque habet in se ex nium: et quod quisque habet in se ex parte, hoc totum in alio ordine possi- parte, hoc totum in alio ordine possi- deat': » deat': »

2. Adhuc, Expresse dicit Dionysius in 2. Adhuc, Expresse dicit Dionysius in Coleşti hierarchia 2, quod purgans labia Coleşti hierarchia 2, quod purgans labia Prophetæ per calculum ignitum ³, fuit Prophetæ per calculum ignitum ³, fuit de ordine inferiori: et tamen exercuit de ordine inferiori: et tamen exercuit actum officii superioris circa Prophe- actum officii superioris circa Prophe- tam et si inferior hoc fecit, tunc quili- tam et si inferior hoc fecit, tunc quili- bet alius potest hoc facere. bet alius potest hoc facere.

SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate (sicut et ante nos quidam antiqui dixe- (sicut et ante nos quidam antiqui dixe- runt) secundum dictum Gregorii, quilibet runt) secundum dictum Gregorii, quilibet Angelus promptus et paratus est ad Angelus promptus et paratus est ad exercendum officia omnium aliorum. Et exercendum officia omnium aliorum. Et quod ordo nominatur a dono uno, non quod ordo nominatur a dono uno, non

ideo est, quod solus acceperit illud, sed ideo est, quod solus acceperit illud, sed ut dicit Gregorius, quia plenius accepit ut dicit Gregorius, quia plenius accepit illud, et frequentius exercet actum ejus. illud, et frequentius exercet actum ejus. Et ita determinat Magister in libro II Et ita determinat Magister in libro II Sententiarum, distinct. IX, cap. Hæc Sententiarum, distinct. IX, cap. Hæc nomina illis. nomina illis.

Ad id autem quod objicitur de confu- Ad id autem quod objicitur de confu- sione ministeriorum, dicendum quod non sione ministeriorum, dicendum quod non fit confusio quia ex hoc quod unus fit confusio quia ex hoc quod unus Angelus officium alterius aliquando Angelus officium alterius aliquando exercet, proprium non negligit, quin exercet, proprium non negligit, quin expediat illud tempore et loco opportu- expediat illud tempore et loco opportu- nis. In humanis autem ubi unus se in nis. In humanis autem ubi unus se in officium alterius ingerit, fit confusio : officium alterius ingerit, fit confusio : quia infirmitas humana tanta est, quod quia infirmitas humana tanta est, quod plura simul et ordinate et opportunis plura simul et ordinate et opportunis tempore et loco agere non potest. tempore et loco agere non potest.

Quæ in contrarium adducuntur, pro- Quæ in contrarium adducuntur, pro- cedunt sicut inducta sunt. cedunt sicut inducta sunt.

QUÆSTIO XXXV. QUÆSTIO XXXV.

De locutione Angelorum. De locutione Angelorum.

DEINDE quæritur de locutione Angelo- DEINDE quæritur de locutione Angelo- rum, quæ maxime fit in missione eorum. rum, quæ maxime fit in missione eorum. Et quæruntur sex, quorum primum Et quæruntur sex, quorum primum est, An loquantur? est, An loquantur?

Secundum, Quo sermone loquantur ? Secundum, Quo sermone loquantur ? Tertium, De organis loquentium et Tertium, De organis loquentium et audientium? audientium?

Quartum, Utrum omnes omnibus lo- Quartum, Utrum omnes omnibus lo- quantur, vel quidam quibusdam? quantur, vel quidam quibusdam?

Quintum, Utrum omnia vel quædam Quintum, Utrum omnia vel quædam loquantur? loquantur?

Sextum, Utrum omnes eodem modo Sextum, Utrum omnes eodem modo loquantur ad animas, et ad se invicem, loquantur ad animas, et ad se invicem, et ad Deum. et ad Deum.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

4 4

Utrum Angeli loquantur * ? Utrum Angeli loquantur * ?

PRIMO ergo quæritur, An loquantur ? PRIMO ergo quæritur, An loquantur ?

1 S. GREGORIUS MAGNUS, Homil. XXXIV in 1 S. GREGORIUS MAGNUS, Homil. XXXIV in Evangel. Evangel.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 13. cap. 13.

3 Isa. VI, 6 et 7. 3 Isa. VI, 6 et 7.

4 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 4 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. IX, Art. 13. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. IX, Art. 13. Tom. XXV hujusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 60, Art. 1. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 60, Art. 1. Tom. XXXIV ejusdem editionis. XXXIV ejusdem editionis.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 35. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 35.

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. I ad Corinth. XIII, 1: Si linguis 1. I ad Corinth. XIII, 1: Si linguis hominum loquar et Angelorum. Ergo hominum loquar et Angelorum. Ergo videtur, quod loquantur. videtur, quod loquantur.

2. Adhuc ibidem in Glossa super illud, 2. Adhuc ibidem in Glossa super illud, Si linguis hominum loquar, et Angelo- Si linguis hominum loquar, et Angelo- rum. «Linguæ quibus superiores signifi- rum. «Linguæ quibus superiores signifi- cant inferioribus quod de Dei voluntate cant inferioribus quod de Dei voluntate perceperunt, quod fit nutibus et signis.» perceperunt, quod fit nutibus et signis.»

3. Adhuc, Damascenus in libro II de 3. Adhuc, Damascenus in libro II de Fide orthodoxa dicit : « Angeli sunt lu- Fide orthodoxa dicit : « Angeli sunt lu- mina illuminationem habentia ex primo mina illuminationem habentia ex primo principio, non lingua et auditu indigen- principio, non lingua et auditu indigen- tia, sed sine sermone voce prolato tra- tia, sed sine sermone voce prolato tra- dentia sibi invicem et consilia sua et dentia sibi invicem et consilia sua et intelligentias. » Ergo loquuntur, licet intelligentias. » Ergo loquuntur, licet non loquantur voce prolata. non loquantur voce prolata.

4. Adhuc, Boetius et Dionysius: 4. Adhuc, Boetius et Dionysius: Quidquid potest potentia inferior, potest Quidquid potest potentia inferior, potest et potentia superior excellenter et emi- et potentia superior excellenter et emi- nenter sed homo in ratione potentiæ nenter sed homo in ratione potentiæ inferior est, quam Angelus ergo quod inferior est, quam Angelus ergo quod per rationem potest homo, hoc per ra- per rationem potest homo, hoc per ra- tionem potest Angelus excellenter et tionem potest Angelus excellenter et eminenter sed homo potest interpretari eminenter sed homo potest interpretari conceptus suos ad alterum: ergo Ange- conceptus suos ad alterum: ergo Ange- lus potest multo excellentius conceptus lus potest multo excellentius conceptus suos interpretari: et hoc est loqui : ergo suos interpretari: et hoc est loqui : ergo Angelus potest loqui. Angelus potest loqui.

6. Adhuc, Zachar. 1, 14: Angelus qui 6. Adhuc, Zachar. 1, 14: Angelus qui loquebatur in me: sed plus ordinis ha- loquebatur in me: sed plus ordinis ha- bet Angelus ad Angelum, quam Angelus bet Angelus ad Angelum, quam Angelus ad animam si ergo loquitur ad animam, ad animam si ergo loquitur ad animam, loquitur ad Angelum. loquitur ad Angelum.

6. Adhuc, Constat, quod secundum 6. Adhuc, Constat, quod secundum Dionysium, Angeli superiores plus no- Dionysium, Angeli superiores plus no- verunt de Dei voluntate, quam inferio- verunt de Dei voluntate, quam inferio- res propter quod illuminationes a su- res propter quod illuminationes a su- perioribus descendunt in inferiores, ut perioribus descendunt in inferiores, ut dicit Augustinus. Aut ergo habent po- dicit Augustinus. Aut ergo habent po- testatem tradendi inferioribus quæ no- testatem tradendi inferioribus quæ no- verunt de Deo, aut non. Si non: tunc in verunt de Deo, aut non. Si non: tunc in tradendo suas intelligentias, impotentio- tradendo suas intelligentias, impotentio- res sunt quam homines, quod absurdum res sunt quam homines, quod absurdum est. Si habent cum tradere intelligen- est. Si habent cum tradere intelligen- tias alteri sit interpretari eas ad alterum, tias alteri sit interpretari eas ad alterum,

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 3. cap. 3.

377 377

habent interpretari potentias suas ad habent interpretari potentias suas ad alterum et hoc est loqui: ergo habent alterum et hoc est loqui: ergo habent potentiam loquendi. potentiam loquendi.

CONTRA: CONTRA:

1. Basilius super illud Deuteronomii, 1. Basilius super illud Deuteronomii, XXVII, 9 Attende, et audi, sic dicit: XXVII, 9 Attende, et audi, sic dicit: « Sermonis nobis usum Deus qui nos « Sermonis nobis usum Deus qui nos creavit indulsit, pro eo, ut cordis occulta creavit indulsit, pro eo, ut cordis occulta invicem nobis verbi ministerio pande- invicem nobis verbi ministerio pande- remus ut communi in alterutrum affe- remus ut communi in alterutrum affe- ctione naturæ unusquisque nostrum pro- ctione naturæ unusquisque nostrum pro- ximo suo velut ex arcanis quibusdam ximo suo velut ex arcanis quibusdam domiciliis consilii secreta depromeret. Si domiciliis consilii secreta depromeret. Si enim nuda solummodo atque intecta enim nuda solummodo atque intecta anima viveremus, ex ipsis tantum men- anima viveremus, ex ipsis tantum men- tis motibus atque cogitationibus inten- tis motibus atque cogitationibus inten- tionibusque cogitationum alterutrum tionibusque cogitationum alterutrum nosceremur. » Ex hoc accipitur, quod nosceremur. » Ex hoc accipitur, quod animæ nude sine locutione ex ipsis men- animæ nude sine locutione ex ipsis men- tis motibus ad invicem cognoscunt con- tis motibus ad invicem cognoscunt con- ceptus. Ergo multo magis Angeli. ceptus. Ergo multo magis Angeli.

2. Adhuc, Basilius,ibidem, « Quoniam 2. Adhuc, Basilius,ibidem, « Quoniam vigor animæ velamine carnis cooperitur, vigor animæ velamine carnis cooperitur, ad indicanda atque in publicam faciem ad indicanda atque in publicam faciem proferenda ea quæ in profundo cordis proferenda ea quæ in profundo cordis vel cogitationibus vel sensibus commo- vel cogitationibus vel sensibus commo- ventur nobis, et nominibus et vocabu- ventur nobis, et nominibus et vocabu- lis indigemus. » Ex hoc accipitur, quod lis indigemus. » Ex hoc accipitur, quod ubi non est velamen carnis, ibi non est ubi non est velamen carnis, ibi non est de vocabulis et nominibus indigentia : de vocabulis et nominibus indigentia : ergo nec de locutione. ergo nec de locutione.

3. Adhuc, I ad Corinth. IV, 5, super 3. Adhuc, I ad Corinth. IV, 5, super illud: Nolite ante tempus judicare, dicit illud: Nolite ante tempus judicare, dicit Glossa sic: « Gesta et cogitata bona vel Glossa sic: « Gesta et cogitata bona vel mala tunc erunt aperta: et quia omnia mala tunc erunt aperta: et quia omnia tunc erunt nota, tunc omnes poterunt tunc erunt nota, tunc omnes poterunt judicare de se et de aliis. » In Angelis judicare de se et de aliis. » In Angelis ergo (qui lumina divina sunt, ut dicit ergo (qui lumina divina sunt, ut dicit Damascenus) gesta et cogitata erunt om- Damascenus) gesta et cogitata erunt om- nibus nota et sic vana est locutio: et nibus nota et sic vana est locutio: et nihil vanum est in operibus Dei: ergo nihil vanum est in operibus Dei: ergo non est locutio inter Angelos. non est locutio inter Angelos.

4. Adhuc, Augustinus: « In coelis non 4. Adhuc, Augustinus: « In coelis non erunt cogitationes volubiles hinc illuc, erunt cogitationes volubiles hinc illuc, aut inde huc: sed omnia simul videbi- aut inde huc: sed omnia simul videbi- mus in uno 2. » Cum ergo Angeli non mus in uno 2. » Cum ergo Angeli non

16. 16.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap.

Sed contra Sed contra

Solutio. Solutio.

378 378

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sic modo habeant cogitationes volubiles, sic modo habeant cogitationes volubiles, sed omnia simul in uno videant, non est sed omnia simul in uno videant, non est necesse unum loqui ad alterum aliquid necesse unum loqui ad alterum aliquid de conceptu cordis sui et sic non erit de conceptu cordis sui et sic non erit locutio inter Angelos. locutio inter Angelos.

5. Adhuc, Gregorius in libro IV Dia- 5. Adhuc, Gregorius in libro IV Dia- logorum dicit: «Quid est quod non vi- logorum dicit: «Quid est quod non vi- deat, qui videntem omnia videt 1 ? » Et deat, qui videntem omnia videt 1 ? » Et loquitur de Angelis: cum ergo quilibet loquitur de Angelis: cum ergo quilibet Angelus videt omnia videntem, quilibet Angelus videt omnia videntem, quilibet videt omnia, et quæ in se sunt, et quæ videt omnia, et quæ in se sunt, et quæ in alio ergo nulla indigent locutione. in alio ergo nulla indigent locutione.

6. Adhuc, Gregorius super illud Job, 6. Adhuc, Gregorius super illud Job, XXVIII, 17: Non adæquabitur ei aurum XXVIII, 17: Non adæquabitur ei aurum vel vitrum: dicit, quod « in resurrectione vel vitrum: dicit, quod « in resurrectione corporibus glorificatis sanctorum unius- corporibus glorificatis sanctorum unius- cujusque mentem ab alterius oculis cujusque mentem ab alterius oculis membrorum corpulentia non abscon- membrorum corpulentia non abscon- det 2. » Cum ergo in Angelis nulla sit cor- det 2. » Cum ergo in Angelis nulla sit cor- pulentia, mens unius non absconditur ab pulentia, mens unius non absconditur ab alterius spiritualibus sive intellectualibus alterius spiritualibus sive intellectualibus oculis et sic sequitur iterum, quod non oculis et sic sequitur iterum, quod non est necessaria locutio. est necessaria locutio.

7. Adhuc, In luminibus corporalibus 7. Adhuc, In luminibus corporalibus sic est, quod ad hoc quod unum mani- sic est, quod ad hoc quod unum mani- festetur alteri, nihil exigitur nisi directa festetur alteri, nihil exigitur nisi directa oppositio, et quod inter ea non sit me- oppositio, et quod inter ea non sit me- dium prohibens, ut dicit Anselmus: et dium prohibens, ut dicit Anselmus: et quod proportionata distantia distent ab quod proportionata distantia distent ab invicem, ita quod non nimis ab invicem invicem, ita quod non nimis ab invicem sint elongata. Cum ergo duo vel plures sint elongata. Cum ergo duo vel plures Angeli sint lumina intellectualia, nec Angeli sint lumina intellectualia, nec inter ea sit medium prohibens, et sint ad inter ea sit medium prohibens, et sint ad invicem ordinata, nec nimis ab invicem invicem ordinata, nec nimis ab invicem elongata, videtur quod unum seipso ma- elongata, videtur quod unum seipso ma- nifestetur alteri, et quidquid est in ipso: nifestetur alteri, et quidquid est in ipso: ergo inter ea vana esset locutio, et ad ergo inter ea vana esset locutio, et ad nihil utilis. nihil utilis.

SOLUTIO. Dicendum, quod Angeli lo- SOLUTIO. Dicendum, quod Angeli lo- quuntur ad invicem, ut dicit Glossa, et quuntur ad invicem, ut dicit Glossa, et Damascenus, et in Apocalypsi expresse Damascenus, et in Apocalypsi expresse legitur, et Daniel.x,9 et 11, et Zachar.1, 9 legitur, et Daniel.x,9 et 11, et Zachar.1, 9 et 14 et ex quo hæc auctoritas expresse et 14 et ex quo hæc auctoritas expresse promulgavit, consentiendum est ita esse. promulgavit, consentiendum est ita esse.

1 S. GREGORIUS, Lib. IV Dialogorum, cap. 33. 1 S. GREGORIUS, Lib. IV Dialogorum, cap. 33. Cf. etiam, Lib. II Moralium, cap. 3. Cf. etiam, Lib. II Moralium, cap. 3.

2 S. GREGORIUS, Lib. XVIII Moralium, cap. 2 S. GREGORIUS, Lib. XVIII Moralium, cap.

Qualiter autem loquantur, et quo ser- Qualiter autem loquantur, et quo ser- mone, in sequenti membro quæstionis mone, in sequenti membro quæstionis hujus erit manifestum. hujus erit manifestum.

Primo ergo inductæ rationes et aucto- Primo ergo inductæ rationes et aucto- ritates concedendæ sunt. ritates concedendæ sunt.

AD DICTA Basilii quæ adducta sunt in Ad object AD DICTA Basilii quæ adducta sunt in Ad object contrarium, dicendum quod Basilius non contrarium, dicendum quod Basilius non ostendit nisi causam, quare nobis Deus ostendit nisi causam, quare nobis Deus indulsit usum sermonis, qui voce corpo- indulsit usum sermonis, qui voce corpo- rea profertur ad alterum distantem et rea profertur ad alterum distantem et distinctum ab ipso loquente et bene distinctum ab ipso loquente et bene concedendum est, quod si nuda et inte- concedendum est, quod si nuda et inte- cta anima viveremus, tali sermone non cta anima viveremus, tali sermone non uteremur sed ex hoc non sequitur, uteremur sed ex hoc non sequitur, quod nullo nutu mentis et nullo signo quod nullo nutu mentis et nullo signo indigeremus ad hoc, quod unus alteri indigeremus ad hoc, quod unus alteri conceptus suos manifestaret: unde etiam conceptus suos manifestaret: unde etiam Angeli tali sermone non utuntur, nisi as- Angeli tali sermone non utuntur, nisi as- sumptis corporibus. sumptis corporibus.

AD ALIUD dictum Basilii, omni eodem Ad object.2. AD ALIUD dictum Basilii, omni eodem Ad object.2. modo solvendum est: quia rectė idem modo solvendum est: quia rectė idem est. est.

AD ALIUD dicendum, quod Glossa su- Ad object, 3- AD ALIUD dicendum, quod Glossa su- Ad object, 3- per epist. I ad Corinth. IV, 5, loquitur per epist. I ad Corinth. IV, 5, loquitur de lumine divino, quod in judicio per- de lumine divino, quod in judicio per- lustrabit et manifestabit conscientias om- lustrabit et manifestabit conscientias om- nium et omnibus, ita quod non est ne- nium et omnibus, ita quod non est ne- cesse quid de se vel aliis indicet. Sed cesse quid de se vel aliis indicet. Sed tale lumen non est angelicæ intelligen- tale lumen non est angelicæ intelligen- tiæ imo illud multa clausa tenet in se- tiæ imo illud multa clausa tenet in se- ipso: et ideo ut illa pandantur alii, indi- ipso: et ideo ut illa pandantur alii, indi- get locutione spirituali, etsi non corpo- get locutione spirituali, etsi non corpo- rali. rali. t? t? AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Ad object. AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Ad object. loquitur de cognitione t evisione in Ver- loquitur de cognitione t evisione in Ver- bo, quæ non erit volubilis, sed in uno. bo, quæ non erit volubilis, sed in uno. Sed de conceptis in mente Angeli, si de- Sed de conceptis in mente Angeli, si de- beat conferre de his Angelus quæ et qua- beat conferre de his Angelus quæ et qua- liter talia manifestet alii Angelo, oportet liter talia manifestet alii Angelo, oportet quod habeat cogitationes volubiles, scili- quod habeat cogitationes volubiles, scili- cet hinc illuc, et inde huc, et quibus si- cet hinc illuc, et inde huc, et quibus si- gnis talia interpretetur ad alterum. gnis talia interpretetur ad alterum. Propter quos motus dicit Augustinus ³, Propter quos motus dicit Augustinus ³, et ponitur in libro I Sententiarum, dis- et ponitur in libro I Sententiarum, dis- tinct. XXXVII, quod Deus movet creatu- tinct. XXXVII, quod Deus movet creatu-

30. 30.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII super Genesim ad 3 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII super Genesim ad litteram, cap. 26. litteram, cap. 26.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 35. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 35.

379 379

Ad object. 5. Ad object. 5.

ram spiritualem per tempus, etsi non per ram spiritualem per tempus, etsi non per

locum. locum.

AD DICTUM Gregorii omni eodem modo AD DICTUM Gregorii omni eodem modo respondendum est: quia loquitur de vi- respondendum est: quia loquitur de vi- sione quæ est in Verbo, ad quam mani- sione quæ est in Verbo, ad quam mani- festandam non est necessaria locutio, festandam non est necessaria locutio, sed potius ad illa manifestanda quæ sed potius ad illa manifestanda quæ clausa sunt in conceptibus Angelorum. clausa sunt in conceptibus Angelorum. Ad object. 6 AD ALIUD dicendum, quod Gregorius Ad object. 6 AD ALIUD dicendum, quod Gregorius

loquitur de visione Dei in glorificatis, loquitur de visione Dei in glorificatis, quæ pars beatitudinis est illud enim quæ pars beatitudinis est illud enim quod de Deo concipit, corpulentia non quod de Deo concipit, corpulentia non absconditur. Unde beatus Bernardus in absconditur. Unde beatus Bernardus in libro V de Consideratione ad Eugenium libro V de Consideratione ad Eugenium dicit: «O beata visio videre Deum in dicit: «O beata visio videre Deum in seipso, videre Deum et in meipso, vi- seipso, videre Deum et in meipso, vi- dere et in omnibus beatis! » Unde ut dere et in omnibus beatis! » Unde ut plenum sit gaudium, corpulentia non plenum sit gaudium, corpulentia non abscondit quod de Deo unusquisque in abscondit quod de Deo unusquisque in se concipit ut sic gaudeamus de Deo in se concipit ut sic gaudeamus de Deo in Deo, de Deo in nobis, de Deo in omni- Deo, de Deo in nobis, de Deo in omni- bus beatis. Et sic dicit Augustinus in li- bus beatis. Et sic dicit Augustinus in li- bro XXII de Civitate Dei, quod erit in bro XXII de Civitate Dei, quod erit in dispari claritate pax et gaudium. Sed dispari claritate pax et gaudium. Sed propter alios conceptus qui clausi sunt propter alios conceptus qui clausi sunt in mentibus Angelorum et animarum in mentibus Angelorum et animarum beatarum, necessaria erit locutio: quia beatarum, necessaria erit locutio: quia aliter ad alterutrum non possunt inter- aliter ad alterutrum non possunt inter- pretari. pretari.

Ad object. 7. AD ULTIMUM dicendum, quod non est Ad object. 7. AD ULTIMUM dicendum, quod non est simile de luminibus corporalibus, et lu- simile de luminibus corporalibus, et lu- minibus spiritualibus: lumen enim cor- minibus spiritualibus: lumen enim cor- porale de necessitate naturæ habet, quod porale de necessitate naturæ habet, quod manifestet seipsum: lumen autem spi- manifestet seipsum: lumen autem spi- rituale sive intellectuale in libertate vo- rituale sive intellectuale in libertate vo- luntatis habet, quod manifestet se vel luntatis habet, quod manifestet se vel non manifestet et ideo si manifestat se, non manifestet et ideo si manifestat se, oportet quod per interpretationem fiat, oportet quod per interpretationem fiat, quæ est locutio. quæ est locutio.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. IX, Art. 13 ad quæst. Tom. XXV tiarum, Dist. IX, Art. 13 ad quæst. Tom. XXV hujusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. hujusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de Creaturis. Tract. IV, Quæst. 60, Summæ de Creaturis. Tract. IV, Quæst. 60,

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Quo sermone Angeli loquantur¹? Quo sermone Angeli loquantur¹?

SECUNDO quæritur, Quo sermone lo- SECUNDO quæritur, Quo sermone lo- quantur? quantur?

1. Et dicit Glossa super epist. I ad 1. Et dicit Glossa super epist. I ad Corinth. XIII, 1, quod nutibus et signis Corinth. XIII, 1, quod nutibus et signis loquuntur. Et videtur inconveniens: nu- loquuntur. Et videtur inconveniens: nu- tus enim potius deservit demonstrationi tus enim potius deservit demonstrationi visus, quam locutioni et sic videtur, visus, quam locutioni et sic videtur, quod per nutus non proprie fit locutio. quod per nutus non proprie fit locutio. 2. Adhuc, Basilius in auctoritate præ- 2. Adhuc, Basilius in auctoritate præ- inducta dicit, quod « si intecta et nuda inducta dicit, quod « si intecta et nuda anima viveremus, ex ipsis tantum men- anima viveremus, ex ipsis tantum men- tis motibus et intentionibus cogitatio- tis motibus et intentionibus cogitatio- num alterutrum nosceremur. » Si ergo num alterutrum nosceremur. » Si ergo concordari debent dicta Sanctorum, mo- concordari debent dicta Sanctorum, mo- tus mentis erit idem quod nutus, et inten- tus mentis erit idem quod nutus, et inten- tio cogitationum erit idem quod signum. tio cogitationum erit idem quod signum.

2 2

3. Adhuc, Quæritur de signo, Quid 3. Adhuc, Quæritur de signo, Quid vocatur ibi signum? Aut enim est si- vocatur ibi signum? Aut enim est si- gnum institutum ad placitum, aut est si- gnum institutum ad placitum, aut est si- gnum quod per naturam rem significat, gnum quod per naturam rem significat, sicut fumus significat ignem. Si primo sicut fumus significat ignem. Si primo modo tunc cum res sint plures quam si- modo tunc cum res sint plures quam si- gna, ut dicit Aristoteles in I Elencho- gna, ut dicit Aristoteles in I Elencho- rum 3, oportebit quod unum signum ad rum 3, oportebit quod unum signum ad plures referatur, et erit æquivocum: et plures referatur, et erit æquivocum: et tune in Angelis quemadmodum in lo- tune in Angelis quemadmodum in lo- cutione hominum generabit confusum et cutione hominum generabit confusum et falsum intellectum: quod absurdum est: falsum intellectum: quod absurdum est: quia dicit Damascenus, quod sine voce quia dicit Damascenus, quod sine voce prolato sermone tradunt sibi suas in- prolato sermone tradunt sibi suas in- telligentias discretas et determinatas In- telligentias discretas et determinatas In- telligentias autem discretas et determina- telligentias autem discretas et determina- tas non traderet confusum et multiplex tas non traderet confusum et multiplex signum. signum.

4. Adhuc, Si per talia signa esset lo- 4. Adhuc, Si per talia signa esset lo- cutio, oporteret quod sicut in homini- cutio, oporteret quod sicut in homini-

Art. 2. Tom. XXXIV ejusdem editionis. Art. 2. Tom. XXXIV ejusdem editionis.

2 S. BASILIUS, Super illud Deuteronomii, XXVII, 2 S. BASILIUS, Super illud Deuteronomii, XXVII, 9 Attende, et audi. 9 Attende, et audi.

3 ARISTOTELES, I Elenchorum, cap. 1. 3 ARISTOTELES, I Elenchorum, cap. 1.

380 380

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bus doctrina et disciplina signorum præ- bus doctrina et disciplina signorum præ- cedit locutionem factam ad intellectum, cedit locutionem factam ad intellectum, eo quod talia signa non sunt eadem apud eo quod talia signa non sunt eadem apud omnes: ita esset apud Angelos, quod omnes: ita esset apud Angelos, quod oporteret eos prius discere intentionem oporteret eos prius discere intentionem signorum, et postea loqui per ea: quod signorum, et postea loqui per ea: quod absurdum est: Angeli enim vel in Verbo absurdum est: Angeli enim vel in Verbo vel per species concreatas sibi notitiam vel per species concreatas sibi notitiam habent rerum, ut in antehabitis deter- habent rerum, ut in antehabitis deter- minatum est, et de novo notitiam non minatum est, et de novo notitiam non accipiunt per doctrinam, vel inventio- accipiunt per doctrinam, vel inventio- nem, vel experimentum. Si autem sun' nem, vel experimentum. Si autem sun' signa naturalia rerum de quibus loquun- signa naturalia rerum de quibus loquun- tur: aut sunt communia, aut convertibi- tur: aut sunt communia, aut convertibi- lia. Si communia tunc determinatum lia. Si communia tunc determinatum intellectum de re non faciunt, commune intellectum de re non faciunt, commune enim non est proprium nisi secundum enim non est proprium nisi secundum potentiam, ut docet Aristoteles in fine potentiam, ut docet Aristoteles in fine secundi Priorum: nec ex ipso ostende- secundi Priorum: nec ex ipso ostende- retur res, nisi fallaciter secundum falla- retur res, nisi fallaciter secundum falla- ciam consequentis dicit enim Aristote- ciam consequentis dicit enim Aristote- teles in II Priorum, quod ex talibus teles in II Priorum, quod ex talibus signis syllogizare in secunda figura, in- signis syllogizare in secunda figura, in- ducit fallaciam consequentis. ducit fallaciam consequentis.

5. Adhuc, Augustinus dicit, quod 5. Adhuc, Augustinus dicit, quod signum est, quod præter speciem quam signum est, quod præter speciem quam ingerit sensibus vel cogitationi, aliud ingerit sensibus vel cogitationi, aliud facit in notitiam venire. Et ideo refertur facit in notitiam venire. Et ideo refertur signum ad signatum, quia de signato signum ad signatum, quia de signato facit notitiam. Et si talibus signis in lo- facit notitiam. Et si talibus signis in lo- quendo utuntur Angeli: tunc videtur, quendo utuntur Angeli: tunc videtur, quod signum nihil aliud sit nisi species quod signum nihil aliud sit nisi species intelligibilis de qua loquitur Angelus: et intelligibilis de qua loquitur Angelus: et cum illæ species sint in Angelis omnibus cum illæ species sint in Angelis omnibus et eodem modo a creatione, videtur et eodem modo a creatione, videtur quod unus scit quod alius scit: et sic quod unus scit quod alius scit: et sic non erit necessaria locutio. non erit necessaria locutio.

6. Adhuc, Proportionaliter locutio est 6. Adhuc, Proportionaliter locutio est inter homines et Angelos: sed inter ho- inter homines et Angelos: sed inter ho- mines non esset locutio, nisi ea quæ sunt mines non esset locutio, nisi ea quæ sunt in voce, essent notæ passionum quæ sunt in voce, essent notæ passionum quæ sunt in anima: nec esset locutio de rebus, in anima: nec esset locutio de rebus, nisi passiones quæ sunt in anima, essent nisi passiones quæ sunt in anima, essent notæ rerum, ut in primo Perihermenias notæ rerum, ut in primo Perihermenias docet Aristoteles: si ergo proportionali- docet Aristoteles: si ergo proportionali-

ter locutio est in Angelis, oportet quod ter locutio est in Angelis, oportet quod signa per quæ loquuntur, sint signa in- signa per quæ loquuntur, sint signa in- tentionum et specierum quæ sunt intelli- tentionum et specierum quæ sunt intelli- gentia angelica: quia aliter per illa unus gentia angelica: quia aliter per illa unus Angelus non manifestaret alii suos con- Angelus non manifestaret alii suos con- ceptus quos habet in seipso: et oportet, ceptus quos habet in seipso: et oportet, quod illæ species sint notæ rerum de quod illæ species sint notæ rerum de quibus loquuntur: aliter enim unus An- quibus loquuntur: aliter enim unus An- gelus non intelligeret res de quibus lo- gelus non intelligeret res de quibus lo- quitur alius. quitur alius.

SOLUTIO. Concedendum est sicut di- SOLUTIO. Concedendum est sicut di- cunt Sancti, quod nutibus et signis lo- cunt Sancti, quod nutibus et signis lo- quuntur Angeli, et quod ad locutionem quuntur Angeli, et quod ad locutionem tria exiguntur: conversio scilicet lumi- tria exiguntur: conversio scilicet lumi- nis intelligentiæ angelicæ super speciem nis intelligentiæ angelicæ super speciem rei de qua vult loqui: et hæc species rei de qua vult loqui: et hæc species vocatur signum per quod loquitur An- vocatur signum per quod loquitur An- gelus. Secundum est voluntas manife- gelus. Secundum est voluntas manife- standi alteri Angelo conceptum suum : et standi alteri Angelo conceptum suum : et hoc a Basilio vocatur intentio cogitatio- hoc a Basilio vocatur intentio cogitatio- num, in hunc enim finem tendit Angelus num, in hunc enim finem tendit Angelus loquendo: et dicit Augustinus, quod in- loquendo: et dicit Augustinus, quod in- tentio est voluntas cum fine. Exigitur tentio est voluntas cum fine. Exigitur etiam tertio innuitio per lumen intelli- etiam tertio innuitio per lumen intelli- gentiæ ad rem quam vult manifestare: gentiæ ad rem quam vult manifestare: et hæc vocatur nutus. Dicit autem Au-. et hæc vocatur nutus. Dicit autem Au-. gustinus in libro XV de Trinitate², quod gustinus in libro XV de Trinitate², quod formata cogitatio de ea re quam scimus, formata cogitatio de ea re quam scimus, verbum est, quod interius in intellectu verbum est, quod interius in intellectu dispositum est, antequam vel dispositio- dispositum est, antequam vel dispositio- nem accipiat aliquam vocis vel imagi- nem accipiat aliquam vocis vel imagi- nem. Unde dicit de illo, quod nec Græ- nem. Unde dicit de illo, quod nec Græ- cum, nec Latinum est, nec alicujus lin- cum, nec Latinum est, nec alicujus lin- guæ habet sonum. Et de eodem loquens guæ habet sonum. Et de eodem loquens Damascenus, in libro Il de Fide orthodoxa Damascenus, in libro Il de Fide orthodoxa sic dicit: «Rursus dividit rationalis ani- sic dicit: «Rursus dividit rationalis ani- ma interius dispositum sermonem et ma interius dispositum sermonem et prolatum. Est autem interius dispositus prolatum. Est autem interius dispositus sermo, motus in excogitando fines sine sermo, motus in excogitando fines sine aliqua enuntiatione. Unde multoties si- aliqua enuntiatione. Unde multoties si- lentes sermonem totum apud nosmetip- lentes sermonem totum apud nosmetip- sos transimus, et in somnis disputamus. sos transimus, et in somnis disputamus. Prolatus vero sermo et in syllabis et in Prolatus vero sermo et in syllabis et in voce operationem habet¹. » Et hoc est voce operationem habet¹. » Et hoc est

1 S. AUGUSTINUS, Lib. II de Doctrina chri- 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. II de Doctrina chri- 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, stiana, cap.1. stiana, cap.1.

2 IDEM, Lib. XV de Trinitate, cap. 10. 2 IDEM, Lib. XV de Trinitate, cap. 10.

cap. 21. cap. 21.

Solutio Solutio

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

381 381

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 35. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 35. tionem luminis intelligentiæ ad rem de- tionem luminis intelligentiæ ad rem de- terminata. terminata.

quod dicit Damascenus, quod tradunt sibi quod dicit Damascenus, quod tradunt sibi suas intelligentias quantum ad conceptus suas intelligentias quantum ad conceptus qui sunt de rebus, et sua consilia quan- qui sunt de rebus, et sua consilia quan- tum ad conceptus qui sunt de operandis tum ad conceptus qui sunt de operandis sine voce prolato sermone. sine voce prolato sermone.

Et hoc sic prænotato, facile est re- Et hoc sic prænotato, facile est re- spondere ad quæstionem et ad objecta. spondere ad quæstionem et ad objecta.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod nu- AD PRIMUM ergo dicendum, quod nu- tus in sensibilibus deservit demonstra- tus in sensibilibus deservit demonstra- tioni visus sed nutus qui est innuitio et tioni visus sed nutus qui est innuitio et directio luminis intelligentiæ ad rem cu- directio luminis intelligentiæ ad rem cu- jus species concepta est in intellectu, de- jus species concepta est in intellectu, de- servit locutioni spirituali et immateriali: servit locutioni spirituali et immateriali: ergo in argumento est fallacia æquivoca- ergo in argumento est fallacia æquivoca- tionis. tionis.

AD ALIUD dicendum, quod motus men- AD ALIUD dicendum, quod motus men- tis secundum Basilium, cum innuitione tis secundum Basilium, cum innuitione et directione luminis intelligentiæ est et directione luminis intelligentiæ est nutus et sic concordant dicta Sancto- nutus et sic concordant dicta Sancto- rum. Intentio autem dicitur voluntas rum. Intentio autem dicitur voluntas manifestandi rem conceptam ab Angelo manifestandi rem conceptam ab Angelo loquente, ut dictum est. loquente, ut dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod jam parum AD ALIUD dicendum, quod jam parum ante expositum est quid sit signum est ante expositum est quid sit signum est enim species concepta sub voluntate enim species concepta sub voluntate manifestandi et innuitione luminis intel- manifestandi et innuitione luminis intel- ligentiæ ad res cujus est species. Et ideo ligentiæ ad res cujus est species. Et ideo nec est naturale, nec ad placitum, sed nec est naturale, nec ad placitum, sed verbum est intelligentiæ rei. Et ideo ra- verbum est intelligentiæ rei. Et ideo ra- tiones inductæ de signo ad placitum, tiones inductæ de signo ad placitum, vel naturali, nihil faciunt ad propositum: vel naturali, nihil faciunt ad propositum: signum enim prædicatur æquivoce de signum enim prædicatur æquivoce de signo ad placitum, et naturali, et verbo signo ad placitum, et naturali, et verbo quod est intellectus rei. Si enim esset quod est intellectus rei. Si enim esset communitas aliqua vel multiplicitas in communitas aliqua vel multiplicitas in illis signis, ex innuitione sive directione illis signis, ex innuitione sive directione luminis intelligentiæ ad rem cujus est luminis intelligentiæ ad rem cujus est signum, statim determinaretur et appro- signum, statim determinaretur et appro- priaretur, ita quod in eo cui loquitur An- priaretur, ita quod in eo cui loquitur An- gelus, nullum generaret confusum vel gelus, nullum generaret confusum vel incertum intellectum. incertum intellectum.

PER HOC etiam patet solutio ad sequens: PER HOC etiam patet solutio ad sequens: quia talia signa non sunt sicut sunt apud quia talia signa non sunt sicut sunt apud homines, sed sunt conceptus et species homines, sed sunt conceptus et species et verba intellectualia rerum per innui- et verba intellectualia rerum per innui-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. IX, Art. 16. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. IX, Art. 16. Tom. XXV hujusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de

AD ALIUD dicendum, quod signa illa AD ALIUD dicendum, quod signa illa species rerum sunt Angelis concreatæ : species rerum sunt Angelis concreatæ : et licet in communi eodem modo sint in et licet in communi eodem modo sint in omnibus Angelis per species concreatas, omnibus Angelis per species concreatas, tamen secundum quod stant sub con- tamen secundum quod stant sub con- ceptu et voluntate, unus concipit per eas ceptu et voluntate, unus concipit per eas quod non concipit alius: et ad hoc quod quod non concipit alius: et ad hoc quod unus manifestet aliis quod concipit, ne- unus manifestet aliis quod concipit, ne- cessaria est locutio. cessaria est locutio.

AD ULTIMUM dicendum, quod hoc sim- AD ULTIMUM dicendum, quod hoc sim- pliciter procedit : quia recte verum est: pliciter procedit : quia recte verum est: species enim intelligibiles sunt notæ con- species enim intelligibiles sunt notæ con- ceptuum Angelorum, et ipsi conceptus ceptuum Angelorum, et ipsi conceptus sunt notæ rerum de quibus loquuntur sunt notæ rerum de quibus loquuntur Angeli, sed sunt notæ intelligibiles, non Angeli, sed sunt notæ intelligibiles, non sensibiles: quia, sicut dicit Damascenus, sensibiles: quia, sicut dicit Damascenus, locutio eorum est sine voce prolato ser- locutio eorum est sine voce prolato ser-

mone. mone.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

De organis Angelorum loquentium et De organis Angelorum loquentium et audientium 1. audientium 1.

TERTIO, Quæritur de organis loquen- TERTIO, Quæritur de organis loquen- tium et audientium. tium et audientium.

Videtur, quod in Angelis debent esse Videtur, quod in Angelis debent esse linguæ, et aures spirituales: linguæ, et aures spirituales:

1. Aliter enim non posset assignari, 1. Aliter enim non posset assignari, qualiter verbum ab uno procederet in qualiter verbum ab uno procederet in alterum locutio enim non fit nisi verbum alterum locutio enim non fit nisi verbum procedat a dicente ad audientem: et id procedat a dicente ad audientem: et id quo verbum formatur, linguæ habet actum quo verbum formatur, linguæ habet actum et vicem et id quo recipitur, actum et vicem et id quo recipitur, actum habet auris et ita videtur, quod spiri- habet auris et ita videtur, quod spiri- tuales aures et linguæ sint in Angelis. tuales aures et linguæ sint in Angelis. Sicut et Apostolus nominat linguam di- Sicut et Apostolus nominat linguam di- cens, I ad Corinth, XIII, 1: Si linguis cens, I ad Corinth, XIII, 1: Si linguis hominum loquar, et Angelorum. hominum loquar, et Angelorum.

Creaturis, Tract. IV, Quæst. 60, Art. 3. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 60, Art. 3. Tom. XXXIV ejusdem editionis. XXXIV ejusdem editionis.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

382 382

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

2. Adhuc, Luc. XVI, 24, dives exutus 2. Adhuc, Luc. XVI, 24, dives exutus corpore, dixit se cruciari in lingua et si corpore, dixit se cruciari in lingua et si anima exuta corpore linguam habet, anima exuta corpore linguam habet, videtur quod et Angelus habeat: in hoc videtur quod et Angelus habeat: in hoc enim similes sunt, quod sunt substantiæ enim similes sunt, quod sunt substantiæ spirituales rationales, non ex materia spirituales rationales, non ex materia corporea existentes. corporea existentes.

CONTRA: Lingua instrumentum corpo- CONTRA: Lingua instrumentum corpo- rum est, et auris similiter: nihil corpo- rum est, et auris similiter: nihil corpo- reæ naturæ est in Angelo: ergo nihil reæ naturæ est in Angelo: ergo nihil talium est in eo. talium est in eo.

SOLUTIO. Dicendum, quod nihil talium SOLUTIO. Dicendum, quod nihil talium est in Angelo, nisi ad anagogicam signi- est in Angelo, nisi ad anagogicam signi- ficationem referatur, ut dicit Dionysius ficationem referatur, ut dicit Dionysius in libro de Coelesti hierarchia, ubi dicit in libro de Coelesti hierarchia, ubi dicit sic « Olfactivum vero significat discre- sic « Olfactivum vero significat discre- tivas virtutes: illud tivas virtutes: illud super intellectum super intellectum suave olentis distributionis, quantum suave olentis distributionis, quantum possibile, receptivum et eorum quæ sic possibile, receptivum et eorum quæ sic non sunt, per scientiam discretivum et non sunt, per scientiam discretivum et omnino refugitivum. Aurium vero vir- omnino refugitivum. Aurium vero vir- tutes illud particeps et gnosticum divinæ tutes illud particeps et gnosticum divinæ inspirationis susceptivum. » Unde lin- inspirationis susceptivum. » Unde lin- gua in Angelis nec materialis est, nec gua in Angelis nec materialis est, nec virtus organo determinata: sed potestas virtus organo determinata: sed potestas intellectualis interpretandi suos concep- intellectualis interpretandi suos concep- tus ad alterum, lingua vocatur ab Apo- tus ad alterum, lingua vocatur ab Apo- stolo secundum anagogicam significatio- stolo secundum anagogicam significatio-

nem. nem.

AD PRIMUM objectum dicendum, quod AD PRIMUM objectum dicendum, quod verbum a dicente Angelo non procedit verbum a dicente Angelo non procedit in audientem per aliquem spiritum me- in audientem per aliquem spiritum me- dium, qui sit verbi vehiculum, sicut est dium, qui sit verbi vehiculum, sicut est in locutione hominis: sed ab uno for- in locutione hominis: sed ab uno for- matur in altero, quando per intentionem matur in altero, quando per intentionem communicandi sibi suos conceptus diri- communicandi sibi suos conceptus diri- gunt ad invicem : sicut quod est in uno gunt ad invicem : sicut quod est in uno speculo, formatur in altero directe sibi speculo, formatur in altero directe sibi opposito, per processum luminis de uno opposito, per processum luminis de uno in alterum per reflexionem. Et hæ di- in alterum per reflexionem. Et hæ di- cuntur interpretativæ potestates et audi- cuntur interpretativæ potestates et audi- tivæ in Angelis secundum anagogicas tivæ in Angelis secundum anagogicas

: :

significationes et hoc vocat Apostolus significationes et hoc vocat Apostolus linguam, ut dictum est. linguam, ut dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod non est si- AD ALIUD dicendum, quod non est si- mile de Angelo, et anima exuta de cor- mile de Angelo, et anima exuta de cor- pore quia anima per hoc quod secun- pore quia anima per hoc quod secun- dum naturam est actus corporis, potentias dum naturam est actus corporis, potentias habet organicas quas retinet etiam exuta habet organicas quas retinet etiam exuta a corpore. Angelus autem nullius corpo- a corpore. Angelus autem nullius corpo- ris est actus, et nullam habet potentiam ris est actus, et nullam habet potentiam organicam: et si assumpto corpore di- organicam: et si assumpto corpore di- catur habere organum corporis, erit re- catur habere organum corporis, erit re- ferendum ad anagogicam significationem, ferendum ad anagogicam significationem, ut dictum est, secundum quod spiritualia ut dictum est, secundum quod spiritualia sæpe figuris corporalium describuntur, sæpe figuris corporalium describuntur, sicut in præhabitis in quæstione de figu- sicut in præhabitis in quæstione de figu- ris corporum dictum est. ris corporum dictum est.