Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad quæst. 2. Ad quæst. 2.

312 312

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

rior, quando scilicet anima inclinatur ad rior, quando scilicet anima inclinatur ad verba suggerentis: et sic fuit in Heva. verba suggerentis: et sic fuit in Heva. Et partim exterior, et completio interior, Et partim exterior, et completio interior, quando ad exteriorem suggestionem dæ- quando ad exteriorem suggestionem dæ- monis et inclinatur anima, et trahitur monis et inclinatur anima, et trahitur per concupiscentiam corpus. per concupiscentiam corpus.

AD ALIUD dicendum, quod inferior por- AD ALIUD dicendum, quod inferior por- tio rationis, eo quod est circa carnalia et tio rationis, eo quod est circa carnalia et vicina carni, dicitur caro, quia facile vicina carni, dicitur caro, quia facile emollescit et hac ratione etiam dicitur emollescit et hac ratione etiam dicitur mulier, quia emollit superiora tamquam mulier, quia emollit superiora tamquam

virum. virum.

: :

AD ALIUD dicendum, quod omnis dele- AD ALIUD dicendum, quod omnis dele- ctatio quantum est de se, vincit et ligat ctatio quantum est de se, vincit et ligat vinculo trahente, quamvis non liget vin- vinculo trahente, quamvis non liget vin- culo obligante ad mortem æternam. Pro- culo obligante ad mortem æternam. Pro- pter quod dicit Philosophus in VII Ethi- pter quod dicit Philosophus in VII Ethi- corum, quod incontinens vi passionis corum, quod incontinens vi passionis extrahitur a regimine mentis, ita quod extrahitur a regimine mentis, ita quod nescit facienda quemadmodum oportet nescit facienda quemadmodum oportet eum scire: sicut qui stat in fumo oculis eum scire: sicut qui stat in fumo oculis apertis, videt quidem, sed non videt apertis, videt quidem, sed non videt quemadmodum oportet eum videre. quemadmodum oportet eum videre.

AD ID quod ulterius quæritur de divi- AD ID quod ulterius quæritur de divi- sione Gregorii, dicendum, quod illa da- sione Gregorii, dicendum, quod illa da- tur per modos machinationis diaboli. tur per modos machinationis diaboli. Illi enim sunt vel in prosperis, vel ad- Illi enim sunt vel in prosperis, vel ad- versis. In adversis dupliciter, scilicet versis. In adversis dupliciter, scilicet respectu præsentis adversitatis, vel fu- respectu præsentis adversitatis, vel fu- turæ. Si respectu futuræ: tunc est ille turæ. Si respectu futuræ: tunc est ille modus qui dicitur. In minando terret: modus qui dicitur. In minando terret: hoc fit, quando alicui incutit timorem hoc fit, quando alicui incutit timorem defectus corporis, vel temporalium, vel defectus corporis, vel temporalium, vel ne possit perseverare: et sic retrahit a ne possit perseverare: et sic retrahit a proposito serviendi Deo. Si autem est proposito serviendi Deo. Si autem est respectu præsentis adversitatis: tunc non respectu præsentis adversitatis: tunc non potest esse nisi de nimia tristitia mali potest esse nisi de nimia tristitia mali imminentis. Et hoc est vel malum culpæ, imminentis. Et hoc est vel malum culpæ, vel malum pœnæ : et si est malum culpæ, vel malum pœnæ : et si est malum culpæ, tunc desperando frangit: si est malum tunc desperando frangit: si est malum pœnæ, tunc opprimendo rapit. Et dico pœnæ, tunc opprimendo rapit. Et dico nimiam tristitiam respectu præsentis nimiam tristitiam respectu præsentis mali culpæ, vel pœnæ : quia moderatio mali culpæ, vel pœnæ : quia moderatio tristitiæ non est tentatio, sed potius vir- tristitiæ non est tentatio, sed potius vir- tus pœnitentis. II ad Corinth. vII, 10: tus pœnitentis. II ad Corinth. vII, 10: Sæculi tristitia mortem operatur. Tristi- Sæculi tristitia mortem operatur. Tristi- tia autem quæ secundum Deum est, tia autem quæ secundum Deum est, pænitentiam in salutem stabilem opera- pænitentiam in salutem stabilem opera-

tur. Si autem tentat per prospera: tunc tur. Si autem tentat per prospera: tunc tentat secundum conversionem ad com- tentat secundum conversionem ad com- mutabile bonum: et hæc conversio du- mutabile bonum: et hæc conversio du- pliciter consideratur, scilicet vel gene- pliciter consideratur, scilicet vel gene- raliter ad quodcumque commutabile raliter ad quodcumque commutabile bonum vel specialiter ad hoc bonum vel bonum vel specialiter ad hoc bonum vel illud. Si generaliter, tunc insidiando cir- illud. Si generaliter, tunc insidiando cir- cumvolat: et tunc insidiari nihil aliud est, cumvolat: et tunc insidiari nihil aliud est, nisi observare omnem modum ut inclinet nisi observare omnem modum ut inclinet ad illectionem boni commutabilis: et per ad illectionem boni commutabilis: et per hoc abstrahit a desiderio boni incommu- hoc abstrahit a desiderio boni incommu- tabilis. Si autem est specialiter ad hoc tabilis. Si autem est specialiter ad hoc bonum vel illud: tunc aut est respectu bonum vel illud: tunc aut est respectu præsentis boni, vel futuri. Si respectu præsentis boni, vel futuri. Si respectu præsentis, tunc suadendo blanditur : præsentis, tunc suadendo blanditur : et tunc suadere nihil aliud est, nisi ra- et tunc suadere nihil aliud est, nisi ra- tiones assignare ex parte necessitatis tiones assignare ex parte necessitatis humanæ quare hoc bonum appetendum humanæ quare hoc bonum appetendum sit, ut sub obtentu necessitatis ingerat sit, ut sub obtentu necessitatis ingerat voluptates. Si vero est respectu futuri, voluptates. Si vero est respectu futuri, tunc promittendo decipit, ut sub spe tunc promittendo decipit, ut sub spe promissionis aliquod illicitum commit- promissionis aliquod illicitum commit- tatur sicut est illud Matthæi, iv, 9 : Hæc tatur sicut est illud Matthæi, iv, 9 : Hæc omnia tibi dabo, si cadens adoraveris omnia tibi dabo, si cadens adoraveris

me. me.

Sic ergo accipi possunt modi quos po- Sic ergo accipi possunt modi quos po- nit Gregorius. nit Gregorius.

Quidam autem sic distinxerunt, quod Quidam autem sic distinxerunt, quod tentatio diaboli vel est secundum vires tentatio diaboli vel est secundum vires apprehensivas, quæ per extensionem apprehensivas, quæ per extensionem fiunt practicæ vel est secundum vires fiunt practicæ vel est secundum vires motivas. Si est secundum apprehensi- motivas. Si est secundum apprehensi- vas aut est ex parte phantasiæ, secun- vas aut est ex parte phantasiæ, secun- dum quod accipit a sensu multitudinem dum quod accipit a sensu multitudinem sensibilium et tunc dicunt, quod insi- sensibilium et tunc dicunt, quod insi- diando circumvolat, ut per aliquid sen- diando circumvolat, ut per aliquid sen- sibilium decipiat. Si autem ex parte sibilium decipiat. Si autem ex parte phantasiæ, secundum quod movet con- phantasiæ, secundum quod movet con- cupiscibilem: tunc dicunt, quod suadendo cupiscibilem: tunc dicunt, quod suadendo blanditur, ut concupiscibilem illiciat. Si blanditur, ut concupiscibilem illiciat. Si autem est ex parte motivarum tantum : autem est ex parte motivarum tantum : tunc aut est secundum actum irascibilis, tunc aut est secundum actum irascibilis, aut secundum actum concupiscibilis. Si aut secundum actum concupiscibilis. Si primo modo: tunc est aut contra actum primo modo: tunc est aut contra actum fortitudinis, aut contra actum spei: illæ fortitudinis, aut contra actum spei: illæ enim duæ virtutes sunt in irascibili. Si enim duæ virtutes sunt in irascibili. Si est contra actum fortitudinis: tunc di- est contra actum fortitudinis: tunc di- cunt, quod opprimendo rapit. Si est cunt, quod opprimendo rapit. Si est contra actum spei, hoc dicunt esse du- contra actum spei, hoc dicunt esse du-

Ad 1. Ad 1.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 28. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 28.

pliciter si enim contra actum spei est, pliciter si enim contra actum spei est, secundum quod spes est futuri boni exspe- secundum quod spes est futuri boni exspe- ctatio, tunc dicunt, quod promittendo ctatio, tunc dicunt, quod promittendo decipit. Si autem contra actum spei, decipit. Si autem contra actum spei, secundum quod est spes veniæ de per- secundum quod est spes veniæ de per- petrato malo, tunc dicunt, quod despe- petrato malo, tunc dicunt, quod despe- rando frangit. Isti dicunt, quod contra rando frangit. Isti dicunt, quod contra actum rationis nulla machinatio est : actum rationis nulla machinatio est : quia, sicut supra habitum est, diabolus quia, sicut supra habitum est, diabolus supra rationem immediate nihil potest: supra rationem immediate nihil potest: et si potest, potest mediante phantasia. et si potest, potest mediante phantasia. Isti etiam dicunt, quod licet machinari Isti etiam dicunt, quod licet machinari possit contra actum fortitudinis, tamen possit contra actum fortitudinis, tamen non potest machinari contra actum ju- non potest machinari contra actum ju- stitiæ, eo quod ille in ratione est: et ea- stitiæ, eo quod ille in ratione est: et ea- dem ratione non potest machinari con- dem ratione non potest machinari con- tra actum prudentiæ, quia illa etiam tra actum prudentiæ, quia illa etiam simpliciter in ratione est. Dicunt etiam, simpliciter in ratione est. Dicunt etiam, quod si machinatur contra actum tempe- quod si machinatur contra actum tempe- rantiæ quæ est in concupiscibili, hoc non rantiæ quæ est in concupiscibili, hoc non est, nisi secundum quod concupiscibilis est, nisi secundum quod concupiscibilis ordinata est ad bonum ut nunc et hoc ordinata est ad bonum ut nunc et hoc ex seipso susceptum est. Unde si machi- ex seipso susceptum est. Unde si machi- natur contra hoc, tunc suadendo blan- natur contra hoc, tunc suadendo blan- ditur. Dicunt etiam, quod licet machi- ditur. Dicunt etiam, quod licet machi- netur contra actum spei, tamen non netur contra actum spei, tamen non machinatur contra actum charitatis, quia machinatur contra actum charitatis, quia charitas in voluntate rationabili est, su- charitas in voluntate rationabili est, su- pra quam, ut supra habitum est, dæmon pra quam, ut supra habitum est, dæmon non potest. Dicunt etiam adhuc, quod non potest. Dicunt etiam adhuc, quod fides in ratione et in intellectu est: et fides in ratione et in intellectu est: et si diabolus machinatur contra illam, hoc si diabolus machinatur contra illam, hoc non potest facere immediate, sed per non potest facere immediate, sed per phantasiam phantasticis rationibus : et phantasiam phantasticis rationibus : et sic machinatio ejus reducitur ad illam sic machinatio ejus reducitur ad illam quæ est, Insidiando circumvolat. Sic quæ est, Insidiando circumvolat. Sic ergo dicunt sufficientem esse divisionem ergo dicunt sufficientem esse divisionem Gregorii. Gregorii.

AD PRIMUM ergo quod contra objicitur, AD PRIMUM ergo quod contra objicitur, dicendum quod oppressio illa non sonat dicendum quod oppressio illa non sonat coactionem voluntatis omnimodam, sed coactionem voluntatis omnimodam, sed occasionalem quod fit, quando multa occasionalem quod fit, quando multa mala ingeminantur alicui, ut ex multis mala ingeminantur alicui, ut ex multis amittat virtutem mansuetudinis et tran- amittat virtutem mansuetudinis et tran- quillitatis sicut factum fuit in beato quillitatis sicut factum fuit in beato Job, in quo uno nuntio referente mala, Job, in quo uno nuntio referente mala, alius supervenit pejora nuntians¹. alius supervenit pejora nuntians¹.

1 Cf. Job, 1, passim. 1 Cf. Job, 1, passim.

313 313

AD ALIUD dicendum, quod oppressio AD ALIUD dicendum, quod oppressio illa ordinatur ad voluntatem et ratio- illa ordinatur ad voluntatem et ratio- nem, sed, sicut dictum est, occasiona- nem, sed, sicut dictum est, occasiona- liter, et non coactive: enim coactiva liter, et non coactive: enim coactiva esset, non esset tentatio sive machina- esset, non esset tentatio sive machina- tio, sed violentia. tio, sed violentia.

AD ALIUD dicendum, quod tentatio AD ALIUD dicendum, quod tentatio diaboli non potest esse in aliquid, nisi diaboli non potest esse in aliquid, nisi ex licentia conditoris, sicut dicit Glossa ex licentia conditoris, sicut dicit Glossa super epist. I Petr. v, 8: tamen quia super epist. I Petr. v, 8: tamen quia diabolus tentando non tentat intuitu diabolus tentando non tentat intuitu obedientiæ Creatoris, sed potius intuitu obedientiæ Creatoris, sed potius intuitu malitiæ propriæ exsequendæ, propter malitiæ propriæ exsequendæ, propter hoc oppressio et raptus dicuntur esse hoc oppressio et raptus dicuntur esse diaboli, et non Dei dantis licen- diaboli, et non Dei dantis licen-

tiam. tiam.

AD ALIUD dicendum, quod licet in via AD ALIUD dicendum, quod licet in via mandatorum, quæ recta est, non sit mandatorum, quæ recta est, non sit periculum ex ipsa via: tamen ex scan- periculum ex ipsa via: tamen ex scan- dalis quæ sunt juxta viam, et insidiis dalis quæ sunt juxta viam, et insidiis multa pericula sunt: sicut dicitur in multa pericula sunt: sicut dicitur in Psalmo cxxxix, 6: Juxta iter scanda- Psalmo cxxxix, 6: Juxta iter scanda- lum posuerunt mihi. Et in illis circum- lum posuerunt mihi. Et in illis circum-

volat insidiando. Est etiam via, ut dicit volat insidiando. Est etiam via, ut dicit Gregorius super illud Job, XVIII, 10: Gregorius super illud Job, XVIII, 10: Abscondita est in terra pedica ejus, et Abscondita est in terra pedica ejus, et decipula illius super semitam: quod decipula illius super semitam: quod via dicitur inclinatio cordis ad desidera- via dicitur inclinatio cordis ad desidera- bilia sive delectabilia, in qua via homo bilia sive delectabilia, in qua via homo sæpe cadit in periculum, sicut dicitur, sæpe cadit in periculum, sicut dicitur, Proverb. xiv, 12: Est via quæ videtur Proverb. xiv, 12: Est via quæ videtur homini recta, novissima autem ejus homini recta, novissima autem ejus ducunt ad interitum. Et in hac via sæpe ducunt ad interitum. Et in hac via sæpe diabolus insidiando circumvolat, obnu- diabolus insidiando circumvolat, obnu- bilando rationem, ne possit discernere bilando rationem, ne possit discernere rectum, et illiciendo voluntatem ad li- rectum, et illiciendo voluntatem ad li- bidinosum, et sic abducat a via recta bidinosum, et sic abducat a via recta mandatorum. mandatorum.

AD ALIUD dicendum, quod circumvo- AD ALIUD dicendum, quod circumvo- lare dicitur quia per multa et non per lare dicitur quia per multa et non per unum insidiatur, ad similitudinem eo- unum insidiatur, ad similitudinem eo- rum qui in via per multos et in multis rum qui in via per multos et in multis ponunt insidias : ut si unum periculum ponunt insidias : ut si unum periculum viator evadat, incidat in alterum. viator evadat, incidat in alterum.

AD ALIUD dicendum, quod hoc pro- AD ALIUD dicendum, quod hoc pro- cederet, si per minas effugaret a se: cederet, si per minas effugaret a se: sed hoc non intendit diabolus, sed per sed hoc non intendit diabolus, sed per

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

Ad 9. Ad 9.

Ad 10. Ad 10.

Ad 11. Ad 11.

314 314

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

minas intendit effugare a Deo, ut sibi apparentem examinationem sive irrita- minas intendit effugare a Deo, ut sibi apparentem examinationem sive irrita- appropinquent. appropinquent.

AD ALIUD dicendum, quod fractio AD ALIUD dicendum, quod fractio desperationis non sonat omnimodam desperationis non sonat omnimodam impossibilitatem redeundi ad salutem, impossibilitatem redeundi ad salutem, sed sonat corruptionem ordinis ad hoc sed sonat corruptionem ordinis ad hoc per quod omnia peccata remittuntur per per quod omnia peccata remittuntur per misericordiam Dei, ad quod bono ordine misericordiam Dei, ad quod bono ordine ordinatur pœnitens per spem. Desperans ordinatur pœnitens per spem. Desperans autem in eodem ordine fractus et cor- autem in eodem ordine fractus et cor- ruptus est per desperationem, sicut patet ruptus est per desperationem, sicut patet in verbis Cain, Genes. IV, 13: Major in verbis Cain, Genes. IV, 13: Major est iniquitas mea, quam ut veniam est iniquitas mea, quam ut veniam

merear. merear.

AD ALIUD dicendum, quod diabolus AD ALIUD dicendum, quod diabolus nihil potest dare, sed fallaci promissione nihil potest dare, sed fallaci promissione promittit, non vera et ideo dicitur, promittit, non vera et ideo dicitur, quod promittendo decipit, sicut, Ge- quod promittendo decipit, sicut, Ge- nes. 111, 5, promisit Hevæ, quod futura nes. 111, 5, promisit Hevæ, quod futura esset sicut Deus, sciens omnia: sed de- esset sicut Deus, sciens omnia: sed de- cepit eam. cepit eam.

AD ALIUD dicendum, quod multi sunt AD ALIUD dicendum, quod multi sunt particulares modi machinationis: sed in particulares modi machinationis: sed in communi reducuntur ad sex, sicut patet communi reducuntur ad sex, sicut patet ex assignatione duplici divisionis, quæ ex assignatione duplici divisionis, quæ in principio istius solutionis dicta est. in principio istius solutionis dicta est. Sive enim dæmon immisceat se sapori Sive enim dæmon immisceat se sapori bus ciborum, sive sanguini humano, bus ciborum, sive sanguini humano, sive aliis exterioribus vel interioribus, sive aliis exterioribus vel interioribus, totum reducitur ad illam machinationem totum reducitur ad illam machinationem qua dicitur, Suadendo blanditur : in qua dicitur, Suadendo blanditur : in omnibus enim illis illicitam conversio- omnibus enim illis illicitam conversio- nem ad bonum commutabile intendit nem ad bonum commutabile intendit persuadere. persuadere.

PER IDEM patet solutio ad dictum PER IDEM patet solutio ad dictum Gregorii, quia per cibum lactuca sua- Gregorii, quia per cibum lactuca sua- dendo blandiebatur mulieri. dendo blandiebatur mulieri.

AD ALIUD dicendum, quod vitia capi- AD ALIUD dicendum, quod vitia capi- talia et filiæ eorum, quæ ponit Grego- talia et filiæ eorum, quæ ponit Grego- rius super Job, in Glossa, licet multa rius super Job, in Glossa, licet multa sint particulariter, tamen duplici movent sint particulariter, tamen duplici movent objecto, scilicet apparentis boni, et ap- objecto, scilicet apparentis boni, et ap- parentis mali ut ira est contra apparens parentis mali ut ira est contra apparens malum, et similiter acedia, et similiter malum, et similiter acedia, et similiter invidia. Gula vero, et luxuria, et ava- invidia. Gula vero, et luxuria, et ava- ritia in apparens bonum. Et ideo ten- ritia in apparens bonum. Et ideo ten- tatio iræ, acediæ, et invidiæ reducuntur tatio iræ, acediæ, et invidiæ reducuntur ad illam machinationem quæ est, Mi- ad illam machinationem quæ est, Mi- nando terret. Ita enim insurgit contra nando terret. Ita enim insurgit contra

tionem. Acedia vero ad difficultatem tionem. Acedia vero ad difficultatem cultus Dei et servitii minatur in corde. cultus Dei et servitii minatur in corde. Invidia vero minatur impedimentum Invidia vero minatur impedimentum excellentiæ vel prosperitatis propriæ ex excellentiæ vel prosperitatis propriæ ex bono proximi provenire. Unde omnia bono proximi provenire. Unde omnia ista minando terrent. Alia vero peccata ista minando terrent. Alia vero peccata capitalia, quæ sunt per conversionem ad capitalia, quæ sunt per conversionem ad bonum ut nunc, sive apparens, omnia bonum ut nunc, sive apparens, omnia comprehenduntur sub illa machinatione comprehenduntur sub illa machinatione quæ est, Suadendo blanditur. quæ est, Suadendo blanditur.

AD ALIUD dicendum, quod in somnis AD ALIUD dicendum, quod in somnis vera prædicere, et ante tempus excitare, vera prædicere, et ante tempus excitare, ad machinationem reducuntur quæ est, ad machinationem reducuntur quæ est, Promittendo decipere. Bonis enim qui- Promittendo decipere. Bonis enim qui- busdam præsentibus promittit futura busdam præsentibus promittit futura majora. Latratibus vero vel ictibus in- majora. Latratibus vero vel ictibus in- quietare psallentes, reducitur ad id quod quietare psallentes, reducitur ad id quod est, Comminando terrere. Blasphemia est, Comminando terrere. Blasphemia autem provenit ex infidelitate: et ideo autem provenit ex infidelitate: et ideo sicut obnubilat circumvolando per insi- sicut obnubilat circumvolando per insi- dias fidem, ut pertrahat ad infidelitatem: dias fidem, ut pertrahat ad infidelitatem: sic etiam insidiando circumvolat ut per- sic etiam insidiando circumvolat ut per- trahat ad blasphemiam. trahat ad blasphemiam.

QUOD AUTEM mathematici vera dicunt, QUOD AUTEM mathematici vera dicunt, ut aliquando decipiant et quod in som- ut aliquando decipiant et quod in som- niis vera revelantur, ut postea falsitas niis vera revelantur, ut postea falsitas ingeratur: ad illam reducitur quæ est, ingeratur: ad illam reducitur quæ est, Promittendo decipere. Promittendo decipere.

Ad 12. Ad 12.

Ad 13. Ad 13.

Ex HIS patet responsio ad sequentia Ad 14 et 15. Ex HIS patet responsio ad sequentia Ad 14 et 15. duo argumenta. duo argumenta.

AD ID quod quæritur de tertia · divi- AD ID quod quæritur de tertia · divi- sione, dicendum, quod humana tentatio sione, dicendum, quod humana tentatio dicitur ibi quæ fit in his sine quibus non dicitur ibi quæ fit in his sine quibus non est infirmitas humana. Diabolica autem est infirmitas humana. Diabolica autem præsumptio in his quæ fiunt contra præsumptio in his quæ fiunt contra præceptum Dei, quæ provenit ex con- præceptum Dei, quæ provenit ex con- temptu præcepti et præcipientis. Et temptu præcepti et præcipientis. Et propter hoc in Glossa non ponitur dia- propter hoc in Glossa non ponitur dia- bolica tentatio, sed diabolica præsump- bolica tentatio, sed diabolica præsump- tio, et humana tentatio, Angelica per- tio, et humana tentatio, Angelica per- fectio. Et dicitur præsumptio diabolica fectio. Et dicitur præsumptio diabolica quam suadet diabolus, non infirmitas quam suadet diabolus, non infirmitas humana, et quæ est ad imitationem dia- humana, et quæ est ad imitationem dia- boli in pertinacia permanentis. Angelica boli in pertinacia permanentis. Angelica vero perfectio, ut dicit Glossa, est in vero perfectio, ut dicit Glossa, est in nullo errare, sed Deo pio et casto amore nullo errare, sed Deo pio et casto amore semper inhærere, ut dicit Augustinus. semper inhærere, ut dicit Augustinus.

Ad quæst. 3. Ad quæst. 3.

Ad 1. Ad 1.

Infirmitatis Infirmitatis

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 28. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 28.

vero humanæ est tentari. vero humanæ est tentari. Et hæc tentatio quæ cadit in humanam Et hæc tentatio quæ cadit in humanam infirmitatem aut est pro bonis animæ, infirmitatem aut est pro bonis animæ, aut pro bonis aliis. Si pro bonis animæ: aut pro bonis aliis. Si pro bonis animæ: tunc est in periculis, quæ pro bonis ani- tunc est in periculis, quæ pro bonis ani- mæ retinendis sustinemus. Et tunc est mæ retinendis sustinemus. Et tunc est duobus modis: homo enim in periculo duobus modis: homo enim in periculo aut habet possibilitatem evadendi peri- aut habet possibilitatem evadendi peri- culum, aut non. Si est cum possibilitate culum, aut non. Si est cum possibilitate evadendi periculum: tunc est illa quam evadendi periculum: tunc est illa quam dicit Glossa, quod « in necessitate vel dicit Glossa, quod « in necessitate vel pressura non diffidat homo de Deo, pressura non diffidat homo de Deo, auxilium humanum quærendo. » Si au- auxilium humanum quærendo. » Si au- tem est in impossibilitate evadendi pe- tem est in impossibilitate evadendi pe- riculum tunc est illa quam dicit Glos- riculum tunc est illa quam dicit Glos- sa, «Pati pro Christo, humana tentatio sa, «Pati pro Christo, humana tentatio est. » Et ideo dicit Glossa, quod illæ est. » Et ideo dicit Glossa, quod illæ duæ tentationes sunt, per quas proficitur duæ tentationes sunt, per quas proficitur apud Deum nec dicuntur tentationes, apud Deum nec dicuntur tentationes, nisi quia sunt interrogationes infirmi- nisi quia sunt interrogationes infirmi- tatis humanæ, utrum constanter Deo tatis humanæ, utrum constanter Deo adhæreat. Si autem tentatio est pro bo- adhæreat. Si autem tentatio est pro bo- nis aliis, ad infirmitatem tamen huma- nis aliis, ad infirmitatem tamen huma- nam pertinentibus: tunc multiplicatur nam pertinentibus: tunc multiplicatur secundum tres vires quæ referuntur ad secundum tres vires quæ referuntur ad opus hujus vitæ. Et illa quidem quæ opus hujus vitæ. Et illa quidem quæ est aliter sapere quam res se habet est aliter sapere quam res se habet cum bono animo, non usque ad singu- cum bono animo, non usque ad singu- laritatem sensus condendi schismatis vel laritatem sensus condendi schismatis vel hæresis, sumpta est penes opus rationis. hæresis, sumpta est penes opus rationis. Illa vero quæ amare est ea sine quibus Illa vero quæ amare est ea sine quibus vita ista non ducitur, sumpta est penes vita ista non ducitur, sumpta est penes opus concupiscibilis. Illa vero cum quis opus concupiscibilis. Illa vero cum quis irascitur in fratrem studio correctionis, irascitur in fratrem studio correctionis, plus tamen quam tranquillitas humana plus tamen quam tranquillitas humana postulat, sumpta est penes opus irasci- postulat, sumpta est penes opus irasci- bilis. bilis.

Et sic patet quomodo terminatur, et Et sic patet quomodo terminatur, et quod sufficiens sit divisio humanæ ten- quod sufficiens sit divisio humanæ ten- tationis. tationis.

PATET etiam solutio ad objecta: hu- PATET etiam solutio ad objecta: hu- mana enim tentatio non dividitur contra mana enim tentatio non dividitur contra diabolicam tentationem, sed contra dia- diabolicam tentationem, sed contra dia- bolicam præsumptionem: et ideo non bolicam præsumptionem: et ideo non oportet, quod si una cst multiplex, quod oportet, quod si una cst multiplex, quod et alia licet enim quædam tentatio sit et alia licet enim quædam tentatio sit a carne, quædam a mundo, semper ta- a carne, quædam a mundo, semper ta- men sunt in his quæ pertinent ad præ- men sunt in his quæ pertinent ad præ- sentem vitam. sentem vitam.

315 315

AD ALIUD dicendum, quod non dicitur AD ALIUD dicendum, quod non dicitur diabolica tentatio, quod sit ad similitudi- diabolica tentatio, quod sit ad similitudi- nem tentationis diaboli sed dicitur dia- nem tentationis diaboli sed dicitur dia- bolica præsumptio, propter rationem bolica præsumptio, propter rationem quæ dicta est. quæ dicta est.

AD ALIUD dicendum, quod pro Christo AD ALIUD dicendum, quod pro Christo pati non dicitur tentatio, nisi pro tanto, pati non dicitur tentatio, nisi pro tanto, quia est interrogatio infirmitatis huma- quia est interrogatio infirmitatis huma- næ, utrum constanter Deo adhæreat, ut næ, utrum constanter Deo adhæreat, ut jam dictum est. jam dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod quærere AD ALIUD dicendum, quod quærere consilium humanum, prudentiæ virtutis consilium humanum, prudentiæ virtutis est tamen ratione ejus quod dicitur in est tamen ratione ejus quod dicitur in periculis interrogatio, infirmitatis hu- periculis interrogatio, infirmitatis hu- manæ est, et ex hoc accipit nomen ten- manæ est, et ex hoc accipit nomen ten- tationis. tationis.

AD ALIUD dicendum, quod in periculis AD ALIUD dicendum, quod in periculis ubi grex quæritur, et non pastor, non ubi grex quæritur, et non pastor, non potest homo confugere ad auxilium hu- potest homo confugere ad auxilium hu- manum, et evadere: sed tunc habet lo- manum, et evadere: sed tunc habet lo- cum quod dicitur, Joan. x, 11: Bonus cum quod dicitur, Joan. x, 11: Bonus pastor animam suam dat pro ovibus pastor animam suam dat pro ovibus suis. Sed ubi quæritur pastor, et non suis. Sed ubi quæritur pastor, et non grex, potest et debet confugere ad con- grex, potest et debet confugere ad con- silium humanum, et evadere: quia tunc silium humanum, et evadere: quia tunc grex aliunde habet confortationem : et grex aliunde habet confortationem : et sic effugit Paulus. sic effugit Paulus.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

PER HOC patet solutio ad sequens : Ad 6. PER HOC patet solutio ad sequens : Ad 6. iste enim est sensus Glossæ, quæ indu- iste enim est sensus Glossæ, quæ indu- citur ibidem. citur ibidem.

AD ULTIMUM quod de Philosopho AD ULTIMUM quod de Philosopho objicitur, patet solutio per antedicta : objicitur, patet solutio per antedicta : quia non oportet, quod multiplex sit quia non oportet, quod multiplex sit præsumptio diabolica, cum non oppo- præsumptio diabolica, cum non oppo- natur humanæ tentationi quæ multiplex natur humanæ tentationi quæ multiplex est. est.

Ad 7. Ad 7.

AD ID quod ulterius quæritur, Quid Adquæst. 4. AD ID quod ulterius quæritur, Quid Adquæst. 4.

sit tentare Deum? sit tentare Deum?

Dicendum, quod secundum Glossam Dicendum, quod secundum Glossam super Deuter. vi, 13, Deum tentat, qui super Deuter. vi, 13, Deum tentat, qui habens quid faciat, sine ratione com- habens quid faciat, sine ratione com- mittit se et fidem periculo, volens expe- mittit se et fidem periculo, volens expe- riri utrum possit liberari a Deo. Et ideo riri utrum possit liberari a Deo. Et ideo tentatio Dei supponit tria, scilicet po- tentatio Dei supponit tria, scilicet po- stulationem miraculi sine ratione utili- stulationem miraculi sine ratione utili- tatis, et quod committat se vel fidem tatis, et quod committat se vel fidem periculo, tamquam per hoc velit experiri periculo, tamquam per hoc velit experiri utrum Deo sit credendum. Unde imper- utrum Deo sit credendum. Unde imper-

Ad quæst. 5. Ad quæst. 5.

316 316

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

fecta fides est in corde tentantis Deum. fecta fides est in corde tentantis Deum. Et hoc expres-e dicit Glossa super illum Et hoc expres-e dicit Glossa super illum versum 9 Psalmi xciv: Ubi me tenta- versum 9 Psalmi xciv: Ubi me tenta- verunt patres vestri. Dicit enim, quod verunt patres vestri. Dicit enim, quod « dolose miraculum postulaverunt, in « dolose miraculum postulaverunt, in corde non credentes. » Hoc etiam patet corde non credentes. » Hoc etiam patet ex ipsa serie historiæ Exodi, xvi, 2 et ex ipsa serie historiæ Exodi, xvi, 2 et seq., ubi dubitantes utrum Deus posset seq., ubi dubitantes utrum Deus posset dare panem in deserto, et parare men- dare panem in deserto, et parare men- sam populo suo, remiserunt notam sam populo suo, remiserunt notam imperfectæ fidei, dicentes: Estne Do- imperfectæ fidei, dicentes: Estne Do- minus in nobis, an non ¹? minus in nobis, an non ¹?

AD ID quod ulterius quæritur de pro- AD ID quod ulterius quæritur de pro- fectu tentationis, dicendum, quod licet fectu tentationis, dicendum, quod licet ad multa valeant tentationes, tamen ad multa valeant tentationes, tamen Beda assignat quatuor ad quæ speciali- Beda assignat quatuor ad quæ speciali- ter valent, scilicet ad delicti emunda- ter valent, scilicet ad delicti emunda- tionem et hujus exemplum dicit esse tionem et hujus exemplum dicit esse Mariam sororem Moysi ³. Et ad virtutum Mariam sororem Moysi ³. Et ad virtutum probationem et hujus exemplum dicit probationem et hujus exemplum dicit esse in Job et Tobia. Et ad humilitatem esse in Job et Tobia. Et ad humilitatem

et experimentum propriæ fragilitatis et et experimentum propriæ fragilitatis et virtutis et hujus exemplum dicit esse virtutis et hujus exemplum dicit esse in Paulo. Et ad gloriam Dei manife- in Paulo. Et ad gloriam Dei manife- standam : et hujus exemplum dicit esse standam : et hujus exemplum dicit esse in cæco nato 4. Glossa tamen super in cæco nato 4. Glossa tamen super Matthæum, IV, 1 et seq., sic dicit : «Om- Matthæum, IV, 1 et seq., sic dicit : «Om- nibus quæ in mundo sunt ut armis utitur nibus quæ in mundo sunt ut armis utitur diabolus contra nos. Nam nihil est in diabolus contra nos. Nam nihil est in mundo, sicut dicitur, I Joan. 11, 16, nisi mundo, sicut dicitur, I Joan. 11, 16, nisi concupiscentia carnis, concupiscentia concupiscentia carnis, concupiscentia oculorum, et superbia vitæ. In his enim oculorum, et superbia vitæ. In his enim tribus omnia genera tentationum com- tribus omnia genera tentationum com- prehenduntur. » Sed sciendum, quod prehenduntur. » Sed sciendum, quod Glossa illa non distinguit speciales mo- Glossa illa non distinguit speciales mo- dos tentationis, sed genera tentationum dos tentationis, sed genera tentationum distinguit penes generalia objecta et distinguit penes generalia objecta et generales fines peccatorum. Omne enim generales fines peccatorum. Omne enim peccatum hominis fit aut propter con- peccatum hominis fit aut propter con- cupiscentiam carnis, aut propter su- cupiscentiam carnis, aut propter su- perbiam vitæ, aut propter concupiscen- perbiam vitæ, aut propter concupiscen- tiam oculorum. tiam oculorum.

QUÆSTIO XXIX. QUÆSTIO XXIX.

Utrum dæmones intrent in corpora hominum, et obsideant eos in Utrum dæmones intrent in corpora hominum, et obsideant eos in corpore et anima 5 ? corpore et anima 5 ?

Juxta hoc quæritur, Utrum dæmones Juxta hoc quæritur, Utrum dæmones intrent in corpora hominum, et obsi- intrent in corpora hominum, et obsi- deant eos in corpore et in anima? deant eos in corpore et in anima?

Hæc enim est quæstio Augustini. Hæc enim est quæstio Augustini. 1. Quod enim dæmones intrent in 1. Quod enim dæmones intrent in corpora hominum, probatur sic in Evan- corpora hominum, probatur sic in Evan- gelio Lucæ iv, 35, et Matth. vii, 28 et gelio Lucæ iv, 35, et Matth. vii, 28 et seq., ubi præcepit Dominus ut exirent a seq., ubi præcepit Dominus ut exirent a

corporibus hominum obsessis. Ergo in corporibus hominum obsessis. Ergo in corporibus hominum fuerunt : quia ni- corporibus hominum fuerunt : quia ni- hil expellitur ab homine, nisi prius hil expellitur ab homine, nisi prius fuerit in eo, fuerit in eo,

2. Adhuc, lbi de necessitate est virtus 2. Adhuc, lbi de necessitate est virtus operans, ubi operatio: et ubi est virtus, operans, ubi operatio: et ubi est virtus, ibi est substantia quæ est subjectum vir- ibi est substantia quæ est subjectum vir- tutis ergo a primo ad ultimum, ubi est tutis ergo a primo ad ultimum, ubi est

1 Exod. XVII, 7. 1 Exod. XVII, 7.

2 Cf. Numer. XII, 9 et seq. 2 Cf. Numer. XII, 9 et seq.

3 Cf. II ad Corinth. XI, 8 et 9. 3 Cf. II ad Corinth. XI, 8 et 9.

* Cf. Joan. 18, 3. * Cf. Joan. 18, 3.

5 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 5 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen-

tentiarum, Dist. VIII, Art. 6. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. VIII, Art. 6. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 69 Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 69 Art. 3, Part. 1 et 2. Tom. XXXIV. Art. 3, Part. 1 et 2. Tom. XXXIV.

Sed contra. Sed contra.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 29. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 29.

operatio, ibi est substantia diaboli : sed operatio, ibi est substantia diaboli : sed operatio interius sentitur in corpore : operatio interius sentitur in corpore : ergo et substantia dæmonis est interius ergo et substantia dæmonis est interius in corpore. in corpore.

3. Adhuc, Joan. x, 27: Post buccel- 3. Adhuc, Joan. x, 27: Post buccel- lam, introivit in eum Satanas. Ergo lam, introivit in eum Satanas. Ergo Satanas fuit in corpore Judæ et eadem Satanas fuit in corpore Judæ et eadem ratione in corporibus aliorum hominum. ratione in corporibus aliorum hominum. 4. Adhuc, Act. v, 3, dixit Petrus 4. Adhuc, Act. v, 3, dixit Petrus Ananiæ: Cur tentavit Satanas cor Ananiæ: Cur tentavit Satanas cor tuum? Ergo Satanas cor Ananiæ movit tuum? Ergo Satanas cor Ananiæ movit ad tentationem: sed probat Aristoteles ad tentationem: sed probat Aristoteles in VII Physicorum, quod inter movens in VII Physicorum, quod inter movens et motum non est medium: ergo Sata- et motum non est medium: ergo Sata- nas immediate fuit in corde Ananiæ. nas immediate fuit in corde Ananiæ.

5. Adhuc, Philosophus in libro XVI 5. Adhuc, Philosophus in libro XVI de Animalibus : « Si non tangit, non de Animalibus : « Si non tangit, non agit et si non agit, non sequitur altera- agit et si non agit, non sequitur altera- tio : » sed in obsessis corporibus senti- tio : » sed in obsessis corporibus senti- tur alteratio, et in sanguine, et in sensu, tur alteratio, et in sanguine, et in sensu, et in phantasia, et humoribus: ergo da- et in phantasia, et humoribus: ergo da- mon interius agit ad alterationem illam mon interius agit ad alterationem illam ergo interius tangit : sed non tangunt ergo interius tangit : sed non tangunt se, nisi quæ per substantiam sunt simul : se, nisi quæ per substantiam sunt simul : ergo dæmon per substantiam est in ob- ergo dæmon per substantiam est in ob- sessis corporibus. sessis corporibus.

CONTRA: CONTRA:

1. Augustinus in libro de Ecclesiasti- 1. Augustinus in libro de Ecclesiasti- cis dogmatibus : « Dæmones per energi- cis dogmatibus : « Dæmones per energi- cam operationem non credimus substan- cam operationem non credimus substan- tialiter illabi cordi, sed applicatione, et tialiter illabi cordi, sed applicatione, et oppressione uniri '. » Sed quod applica- oppressione uniri '. » Sed quod applica- tur alicui, non est intra ipsum et quod tur alicui, non est intra ipsum et quod opprimit aliquid, supra ipsum est, non opprimit aliquid, supra ipsum est, non intra ipsum. Ergo dæmones cum appli- intra ipsum. Ergo dæmones cum appli- cantur et opprimunt corpora, non sunt cantur et opprimunt corpora, non sunt intra, sed extra per substantiam. intra, sed extra per substantiam.

2. Adhuc, Beda, « Satanas cor Ana- 2. Adhuc, Beda, « Satanas cor Ana- niæ implevit, non intrando per substan- niæ implevit, non intrando per substan- tiam, sed malitiæ suæ vires inferendo. » tiam, sed malitiæ suæ vires inferendo. » Ergo videtur, quod dæmones per sub- Ergo videtur, quod dæmones per sub- stantiam non intrent in corpora homi- stantiam non intrent in corpora homi- num, sed per effectum malitiæ. num, sed per effectum malitiæ.

3. Adhuc, Hoc videtur concordare 3. Adhuc, Hoc videtur concordare sacramentis Ecclesiæ, quæ exorcistas or- sacramentis Ecclesiæ, quæ exorcistas or- dinat inter minores ordines, qui potesta- dinat inter minores ordines, qui potesta- tem habeant imponendi manus super tem habeant imponendi manus super energumenos, sive baptizatos, sive ca- energumenos, sive baptizatos, sive ca- techumenos. Energumeni autem dicun- techumenos. Energumeni autem dicun-

317 317

tur ab quod est in, et pyo labor, tur ab quod est in, et pyo labor, quasi interius laborantes malitia dæmo- quasi interius laborantes malitia dæmo- nis non ergo per substantiam dicuntur nis non ergo per substantiam dicuntur esse interius, sed per effectum malitiæ. esse interius, sed per effectum malitiæ. 4. Adhuc, Episcopus cum ordinat 4. Adhuc, Episcopus cum ordinat exorcistas, sic dicit : « Domine sancte, exorcistas, sic dicit : « Domine sancte, « pater omnipotens, æterne Deus, bene- « pater omnipotens, æterne Deus, bene- « dicere dignare hos famulos tuos in « dicere dignare hos famulos tuos in « officium Exorcistarum ut per imposi- « officium Exorcistarum ut per imposi- << tionem manuum et oris officium, po- << tionem manuum et oris officium, po- << testatem et imperium habeant spiritus << testatem et imperium habeant spiritus « immundos coercendi. » Et non dicit, « immundos coercendi. » Et non dicit, Spiritus immundos per substantiam eji- Spiritus immundos per substantiam eji- ciendi. Videtur ergo, quod per effectum ciendi. Videtur ergo, quod per effectum malitiæ sint intus, et non per substan- malitiæ sint intus, et non per substan- tiam. tiam.

5. Adhuc, Si philosophis de ista mate- 5. Adhuc, Si philosophis de ista mate- ria credendum est, Avicenna in canone ria credendum est, Avicenna in canone 2, ubi loquitur de medicina furiosorum, 2, ubi loquitur de medicina furiosorum, ubique malitiam melancholiæ vocat dæ- ubique malitiam melancholiæ vocat dæ- monem quod non potest esse rationabi- monem quod non potest esse rationabi- liter, nisi quia dæmon per substantiam liter, nisi quia dæmon per substantiam non est intus, sed per turbationem me- non est intus, sed per turbationem me- lancholiæ et malitiam. lancholiæ et malitiam.

SOLUTIO. Cum Evangelio et Augusti- Solutio. SOLUTIO. Cum Evangelio et Augusti- Solutio. no dicimus, quod dæmones per substan- no dicimus, quod dæmones per substan- tiam sunt in corporibus obsessis. Dicit tiam sunt in corporibus obsessis. Dicit enim Augustinus, quod immiscent se enim Augustinus, quod immiscent se sanguini ad movendum ad concupiscen- sanguini ad movendum ad concupiscen- tiam. Matthæi autem vII, 28 et seq., tiam. Matthæi autem vII, 28 et seq., Marci, v, 9, et Luc. vIII, 30, dicitur ex- Marci, v, 9, et Luc. vIII, 30, dicitur ex- presse, cum Dominus quæreret : Quod presse, cum Dominus quæreret : Quod tibi nomen est ? Respondit dæmon: Le- tibi nomen est ? Respondit dæmon: Le- gio mihi nomen est. Et subjungit Evan- gio mihi nomen est. Et subjungit Evan- gelium causam dicens: Quia intrave- gelium causam dicens: Quia intrave- rant multa dæmonia in eum. Nec dice- rant multa dæmonia in eum. Nec dice- rentur intrasse in eum, nisi per sub- rentur intrasse in eum, nisi per sub- stantiam fuissent in ipso. Similiter, stantiam fuissent in ipso. Similiter, Matth. x, 43, et Luc. XI, 24, expresse Matth. x, 43, et Luc. XI, 24, expresse dicit Dominus: Cum immundus spiritus dicit Dominus: Cum immundus spiritus exierit ab homine. Et non dicit, Cum exierit ab homine. Et non dicit, Cum malitia immundi spiritus exierit ab ho- malitia immundi spiritus exierit ab ho- mine. Et ibidem infra, y. 44, ipse im- mine. Et ibidem infra, y. 44, ipse im- mundus spiritus dicit: Revertar in do- mundus spiritus dicit: Revertar in do- mum meam, unde exivi. Et non dicit, mum meam, unde exivi. Et non dicit, Malitiam meam inferam illi, cui eam Malitiam meam inferam illi, cui eam subtraxi. subtraxi.

Et ideo prima pars rationum istius Et ideo prima pars rationum istius

318 318

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quæstionis videtur mihi esse conceden- quæstionis videtur mihi esse conceden- da. Rationes enim illæ omnes conclu- da. Rationes enim illæ omnes conclu-

dunt, quod dæmones per substantiam dunt, quod dæmones per substantiam sunt in corporibus obsessorum. sunt in corporibus obsessorum. Ad object. 1 AD DICTUM Augustini quod adducitur Ad object. 1 AD DICTUM Augustini quod adducitur in contrarium, dicendum, quod Augu- in contrarium, dicendum, quod Augu- stinus vocat cor, animam sive spiritum stinus vocat cor, animam sive spiritum hominis in illum enim nihil substan- hominis in illum enim nihil substan- tialiter illabitur, nisi Deus, ut dicit tialiter illabitur, nisi Deus, ut dicit Beda sicut etiam cor dicitur in Psalmo Beda sicut etiam cor dicitur in Psalmo XXXII, 15: Qui finxit sigillatim corda XXXII, 15: Qui finxit sigillatim corda eorum. Sigillatim enim Deus creat ani- eorum. Sigillatim enim Deus creat ani- mas, sed non cor, quod est particula mas, sed non cor, quod est particula corporis, in qua secundum Philosophum corporis, in qua secundum Philosophum sedes animæ est. Vocat autem energicam sedes animæ est. Vocat autem energicam operationem, interiorem laborem sen- operationem, interiorem laborem sen- suum vel humorum et virtutum anima- suum vel humorum et virtutum anima- lium et sensibilium, sicut imaginationis, lium et sensibilium, sicut imaginationis, et phantasiæ quas turbat dæmon ad et phantasiæ quas turbat dæmon ad subversionem regiminis rationis, et ad subversionem regiminis rationis, et ad inordinatos clamores et agitationes cor- inordinatos clamores et agitationes cor- porum obsessorum. Et vocat applicatio- porum obsessorum. Et vocat applicatio- nem, similitudinem operationis dæmonis nem, similitudinem operationis dæmonis cum operationibus naturæ : quia sicut cum operationibus naturæ : quia sicut natura per sensibilia movet phantasiam, natura per sensibilia movet phantasiam, ita dæmon per eadem sensibilia turbata ita dæmon per eadem sensibilia turbata movet eam ad malitiam per æstimatio- movet eam ad malitiam per æstimatio- nem mali, quod putat cum sensibilibus nem mali, quod putat cum sensibilibus esse acceptum æstimatio enim est de esse acceptum æstimatio enim est de his quæ cum sensu accipiuntur. Et sicut his quæ cum sensu accipiuntur. Et sicut natura per spiritus ab humoribus reso- natura per spiritus ab humoribus reso- lutos, formas imaginabiles et rationales lutos, formas imaginabiles et rationales et intellectuales mittit ad virtutes anima- et intellectuales mittit ad virtutes anima- les sive sensibilis animæ, sive rationa- les sive sensibilis animæ, sive rationa- lis, quæ in anteriori cella capitis vel me- lis, quæ in anteriori cella capitis vel me- dia vel extrema operantur: ita dæmon dia vel extrema operantur: ita dæmon turbando eosdem humores, et per con- turbando eosdem humores, et per con- sequens turbando spiritus qui sunt, ut sequens turbando spiritus qui sunt, ut dicit Avicenna, vehicula formarum ani- dicit Avicenna, vehicula formarum ani- malium, mittit formas turbatas ad eas- malium, mittit formas turbatas ad eas- dem cellulas, ex quibus æstimationes dem cellulas, ex quibus æstimationes inordinatæ et conceptiones et memoriæ inordinatæ et conceptiones et memoriæ oriuntur, per quas ulterius causantur et oriuntur, per quas ulterius causantur et inordinati motus dæmoniacorum : ita ut inordinati motus dæmoniacorum : ita ut aliquando dæmon videatur discerpere aliquando dæmon videatur discerpere

eos, sicut dicitur, Marc. I, 26: Et di- eos, sicut dicitur, Marc. I, 26: Et di- scerpens eum spiritus immundus, et ex- scerpens eum spiritus immundus, et ex- clamans voce magna, exivit ab eo. Op- clamans voce magna, exivit ab eo. Op- pressio vero vocatur potentia dæmonis pressio vero vocatur potentia dæmonis super vires naturales. Et quod ita sit, super vires naturales. Et quod ita sit, per Glossam probatur super I Petr. v, per Glossam probatur super I Petr. v, 8, super illud: Circuit, quærens quem 8, super illud: Circuit, quærens quem devoret: quæ sic dicit : « Tamquam ho- devoret: quæ sic dicit : « Tamquam ho- stis obsidens muros clausos, explorat an stis obsidens muros clausos, explorat an sit aliqua pars murorum minus stabilis, sit aliqua pars murorum minus stabilis, cujus aditu ad interiora penetret: offert cujus aditu ad interiora penetret: offert oculis formas illicitas et faciles volupta- oculis formas illicitas et faciles volupta- tes, ut visu destruat castitatem aures tes, ut visu destruat castitatem aures per canora, ut emolliat Christianum vi- per canora, ut emolliat Christianum vi- gorem: linguam convicio provocat, ma- gorem: linguam convicio provocat, ma- num injuriis lacessentibus ad cædem in- num injuriis lacessentibus ad cædem in- stigat honores terrenos promittit, ut stigat honores terrenos promittit, ut cœlestes adimat et cum latenter non cœlestes adimat et cum latenter non potest fallere, apertos addit terrores: in potest fallere, apertos addit terrores: in pace subdolus, in persecutione violen- pace subdolus, in persecutione violen-

tus. » tus. »

EODFM modo respondendum est ad id Ad object. 2 EODFM modo respondendum est ad id Ad object. 2 quod objicitur de Beda: quia etiam cor quod objicitur de Beda: quia etiam cor vocat animam, et non partem corporis, vocat animam, et non partem corporis, quæ sedes est animæ animam enim quæ sedes est animæ animam enim non intra, sed effectu malitiæ vexat, ap- non intra, sed effectu malitiæ vexat, ap- plicando se sibi, et opprimendo eam, ut plicando se sibi, et opprimendo eam, ut dictum est. dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod Ecclesia Ad object.. AD ALIUD dicendum, quod Ecclesia Ad object.. hoc intendit, ut scilicet per substantiam hoc intendit, ut scilicet per substantiam ejiciantur de corporibus exorcismis Ec- ejiciantur de corporibus exorcismis Ec- clesiæ, et effectus malitiæ removeatur de clesiæ, et effectus malitiæ removeatur de animabus, quo interius faciunt laborare animabus, quo interius faciunt laborare animas secundum virtutes animales. animas secundum virtutes animales.

AD ALIUD dicendum, quod unum dici- Ad object.4. AD ALIUD dicendum, quod unum dici- Ad object.4. tur in verbis Episcopi, et alterum intelli- tur in verbis Episcopi, et alterum intelli- gitur quasi præsuppositum : coerceri gitur quasi præsuppositum : coerceri enim non possunt nisi ejiciantur. enim non possunt nisi ejiciantur.

AD ULTIMUM dicendum, quod in veri- Ad object. 5. AD ULTIMUM dicendum, quod in veri- Ad object. 5. tate Avicenna, eo quod Sarraceni reci- tate Avicenna, eo quod Sarraceni reci- piunt legem Moysi, et credunt esse dæ- piunt legem Moysi, et credunt esse dæ- mones, malitiam melancholiæ vocat dæ- mones, malitiam melancholiæ vocat dæ- mones eo quod dæmon per malitiam mones eo quod dæmon per malitiam melancholiæ maxime turbat regimen ra- melancholiæ maxime turbat regimen ra- tionis, eo modo quo dictum est. tionis, eo modo quo dictum est.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 30. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 30.

319 319

TRACTATUS VIII. TRACTATUS VIII.

Deinde ratione hujus quod dicitur in libro II Sententiarum, distinctione Deinde ratione hujus quod dicitur in libro II Sententiarum, distinctione VII', cap. Quorum scientia atque virtute etiam magicæ artes exercentur, VII', cap. Quorum scientia atque virtute etiam magicæ artes exercentur, quæritur, Si præstigia magorum facta, sint miracula, vel non? quæritur, Si præstigia magorum facta, sint miracula, vel non?

Et quæruntur duo, scilicet de his quæ fecerunt magi coram Pharaone 2. Et quæruntur duo, scilicet de his quæ fecerunt magi coram Pharaone 2. Secundo, De his quæ adhuc faciunt ad hominum delusionem. Secundo, De his quæ adhuc faciunt ad hominum delusionem.

QUÆSTIO XXX. QUÆSTIO XXX.

Si præstigia magorum facta, sint miracula, vel non? Si præstigia magorum facta, sint miracula, vel non?

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

De his quæ fecerunt dæmones in De his quæ fecerunt dæmones in Ægypto. Ægypto.

Circa primum quærunt duo, scilicet Circa primum quærunt duo, scilicet an magorum opera fuerint miracula? an magorum opera fuerint miracula?

Et secundo, Quid dæmones operentur Et secundo, Quid dæmones operentur in talibus mirabilibus ? in talibus mirabilibus ?

1 Cf. II Sententiarum, Dist. VII, cap, F. Vide 1 Cf. II Sententiarum, Dist. VII, cap, F. Vide edit. nostram opp. B. Alberti. Tom. XXVII. edit. nostram opp. B. Alberti. Tom. XXVII.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

De mirabilibus magorum factis coram De mirabilibus magorum factis coram Pharaone, an fuerint miracula? Pharaone, an fuerint miracula?

Ad primum sic proceditur : Ad primum sic proceditur :

1. Exod. vII, 10 et 11, super illud: 1. Exod. vII, 10 et 11, super illud: Tulitque Aaron virgam coram Pharaone Tulitque Aaron virgam coram Pharaone et servis ejus, quæ versa est in colu- et servis ejus, quæ versa est in colu- brum. Vocavit autem Pharao sapientes brum. Vocavit autem Pharao sapientes

2 Cf. Exod. VII, 11 et seq. 2 Cf. Exod. VII, 11 et seq.

320 320

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

et maleficos, et fecerunt etiam ipsi per sticum ergo vera opera fuerunt opera et maleficos, et fecerunt etiam ipsi per sticum ergo vera opera fuerunt opera incantationes ægyptiacas et arcana quæ-magorum, et non phantastica tantum. incantationes ægyptiacas et arcana quæ-magorum, et non phantastica tantum. dam (Interlinearis, dæmonum), simili- dam (Interlinearis, dæmonum), simili- ter. Si ergo Aaron et Moyses verum sig- ter. Si ergo Aaron et Moyses verum sig- num fecerunt sive miraculum: et male- num fecerunt sive miraculum: et male- fici per incantationes et arcana dæmo- fici per incantationes et arcana dæmo- num fecerunt similiter: tunc etiam ma- num fecerunt similiter: tunc etiam ma- lefici fecerunt verum signum et verum lefici fecerunt verum signum et verum miraculum. miraculum.

2. Adhuc, Ibidem subditur, . 12: 2. Adhuc, Ibidem subditur, . 12: Projeceruntque singuli virgas suas, quæ Projeceruntque singuli virgas suas, quæ versæ sunt in dracones: sed devora- versæ sunt in dracones: sed devora- vit virga Aaron virgas eorum. Super vit virga Aaron virgas eorum. Super illud dicit Augustinus in magna Glossa illud dicit Augustinus in magna Glossa marginali quæ incipit, « Et devo- marginali quæ incipit, « Et devo- ravit virgas Aaron : » et dicit sic : ravit virgas Aaron : » et dicit sic : « Si dictum esset, Absorbuit draco Aa- « Si dictum esset, Absorbuit draco Aa- ron virgas eorum, intelligeretur verus ron virgas eorum, intelligeretur verus draco Aaron phantastica illa figmenta draco Aaron phantastica illa figmenta non absorbuisse, sed virgas. Hoc enim non absorbuisse, sed virgas. Hoc enim potuit absorbere quod erant, et non potuit absorbere quod erant, et non quod esse videbantur et non erant. Sed quod esse videbantur et non erant. Sed quia dixit, Absorbuit virga Aaron virgas quia dixit, Absorbuit virga Aaron virgas eorum draco potuit virgas absorbere, eorum draco potuit virgas absorbere, non virga. Sed eo nomine appellata est non virga. Sed eo nomine appellata est res unde versa est, non in quam versa res unde versa est, non in quam versa est, quia in id etiam reversa est, ideo est, quia in id etiam reversa est, ideo hoc vocari debebat quod principaliter hoc vocari debebat quod principaliter erat. » Ex his accipitur, quod virga ma- erat. » Ex his accipitur, quod virga ma- leficorum vere versæ sunt in dracones : leficorum vere versæ sunt in dracones : devorari enim non potuit nisi quod vere devorari enim non potuit nisi quod vere erat ergo virga incantatorum in veros erat ergo virga incantatorum in veros dracones versæ sunt: et sic non erant dracones versæ sunt: et sic non erant secundum phantasiam tantum, sed se- secundum phantasiam tantum, sed se- cundum veritatem opera magorum. cundum veritatem opera magorum.

3. Adhuc, Strabus in Glossa ibidem: 3. Adhuc, Strabus in Glossa ibidem: « Dæmones quamvis mali, naturam « Dæmones quamvis mali, naturam suam non amiserunt. Ideo dum per in- suam non amiserunt. Ideo dum per in- cantationem eorum malefici aliquid effi- cantationem eorum malefici aliquid effi- cere conantur, discurrunt per mundum, cere conantur, discurrunt per mundum, et subito semina eorum de quibus hic et subito semina eorum de quibus hic agitur, afferunt, sicque ex illis, scilicet agitur, afferunt, sicque ex illis, scilicet seminibus, permittente Deo, novas re- seminibus, permittente Deo, novas re- rum species producunt. » Ergo ex virgis rum species producunt. » Ergo ex virgis magi novas species produxerunt, hoc magi novas species produxerunt, hoc est, dracones novas autem species pro- est, dracones novas autem species pro- ducere verum opus est, et non phanta- ducere verum opus est, et non phanta-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Trinitate, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. III de Trinitate, cap.

4. Adhuc, Augustinus in Glossa ma- 4. Adhuc, Augustinus in Glossa ma- gna : « Insunt rebus corporeis per om- gna : « Insunt rebus corporeis per om- nia elementa mundi quædam occultæ nia elementa mundi quædam occultæ seminariæ rationes, quibus cum data seminariæ rationes, quibus cum data fuerit oportunitas temporalis atque cau- fuerit oportunitas temporalis atque cau- salis, prorumpunt in species modis suis salis, prorumpunt in species modis suis et finibus debitas. Si ergo per incanta- et finibus debitas. Si ergo per incanta- tiones magorum, per semina indita vir- tiones magorum, per semina indita vir- gis, virgæ proruperunt in serpentes mo- gis, virgæ proruperunt in serpentes mo- dis et finibus illorum debitis, et tale dis et finibus illorum debitis, et tale opus verum opus est et naturale, etiam opus verum opus est et naturale, etiam vera et naturalia fuerunt opera mago- vera et naturalia fuerunt opera mago- rum et propter modum, quia subito rum et propter modum, quia subito fecerunt, vera miracula sunt dicenda. fecerunt, vera miracula sunt dicenda.

5. Adhuc, Magister in præinducto li- 5. Adhuc, Magister in præinducto li- bro Il Sententiarum, distinct. VII, eo- bro Il Sententiarum, distinct. VII, eo- dem cap. inducit Augustinum in libro dem cap. inducit Augustinum in libro III de Trinitate sic dicentem: « Video, III de Trinitate sic dicentem: « Video, inquit, infirmæ cogitationi quid possit inquit, infirmæ cogitationi quid possit occurrere cur scilicet ista miracula occurrere cur scilicet ista miracula etiam magicis artibus fiant. Nam et magi etiam magicis artibus fiant. Nam et magi Pharaonis serpentes fecerunt, et alia ¹. » Pharaonis serpentes fecerunt, et alia ¹. » Ex hoc accipitur, quod magi Pharaonis Ex hoc accipitur, quod magi Pharaonis vera miracula fecerunt. vera miracula fecerunt.

CONTRA: CONTRA:

1. Strabus in Glossa ibidem: << Scien- 1. Strabus in Glossa ibidem: << Scien- dum quod diabolicis figmentis oculos dum quod diabolicis figmentis oculos spectantium deludebant, ut res in sua spectantium deludebant, ut res in sua natura manentes aliud viderentur. » Ergo natura manentes aliud viderentur. » Ergo videtur, quod figmenta fuerunt opera eo- videtur, quod figmenta fuerunt opera eo- rum, et nun vera opera. rum, et nun vera opera.

2. Adhuc, Augustinus in Glossa ma- 2. Adhuc, Augustinus in Glossa ma- gna: « Quid ergo dicendum est de virgis gna: « Quid ergo dicendum est de virgis magorum, an veri dracones factæ fue- magorum, an veri dracones factæ fue- rant, sed ea ratione virgæ appellatæ rant, sed ea ratione virgæ appellatæ sunt, qua et virga Aaron: an potius vi- sunt, qua et virga Aaron: an potius vi- debantur esse quod non erant ludifica- debantur esse quod non erant ludifica- tione venefica? » Ex hoc accipitur, quod tione venefica? » Ex hoc accipitur, quod ad minus dubium est, utrum fuerunt ad minus dubium est, utrum fuerunt opera magorum, vel phantastica. opera magorum, vel phantastica.

3. Adhuc, Tempore Antichristi major 3. Adhuc, Tempore Antichristi major erit potestas dæmonum quam nunc, sic- erit potestas dæmonum quam nunc, sic- ut in præmissis determinatum est: sed ut in præmissis determinatum est: sed sicut dicitur, II ad Thessal. 11,9, adventus sicut dicitur, II ad Thessal. 11,9, adventus Antichristi erit secundum operationem Antichristi erit secundum operationem

7. 7.

Sed contra Sed contra

Quæst. Quæst.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 30. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 30.

Satanæ, in omni virtute, et prodigiis, et Satanæ, in omni virtute, et prodigiis, et signis mendacibus. Et illud tractans in signis mendacibus. Et illud tractans in libro XX de Civitate Dei dicit Augusti- libro XX de Civitate Dei dicit Augusti- nus « Tunc solvetur ille Satanas, et per nus « Tunc solvetur ille Satanas, et per Antichristum in omni sua virtute mirabi- Antichristum in omni sua virtute mirabi- liter quidem, sed mendaciter operabitur: liter quidem, sed mendaciter operabitur: mortales sensus per phantasmata decep- mortales sensus per phantasmata decep- turus 1. » Cum ergo tunc minoris pote- turus 1. » Cum ergo tunc minoris pote- statis fuerint tempore Moysi, etiam ten- statis fuerint tempore Moysi, etiam ten- pore Moysi vera signa facere non potue- pore Moysi vera signa facere non potue- runt, sed fallacia. runt, sed fallacia.

Sed contra. Sed contra.

4. Adhuc, Augustinus in libro III de 4. Adhuc, Augustinus in libro III de Trinitate: «Per dæmones magicæ artes Trinitate: «Per dæmones magicæ artes possunt quidquid possunt: nec possunt possunt quidquid possunt: nec possunt valere aliquid nisi data desuper pote- valere aliquid nisi data desuper pote- state. Datur autem vel ad fallendum state. Datur autem vel ad fallendum fallaces, sicut in Ægyptios, et in ipsos fallaces, sicut in Ægyptios, et in ipsos etiam magos data est, ut in eorum spi etiam magos data est, ut in eorum spi rituum seductione viderentur admirandi, rituum seductione viderentur admirandi, a quibus fiebant a Dei veritate dam- a quibus fiebant a Dei veritate dam- nandi. » Sed in veris operibus trans- nandi. » Sed in veris operibus trans- mutationum de specie in speciem nullus mutationum de specie in speciem nullus fallitur. Ergo transmutationes virgarum fallitur. Ergo transmutationes virgarum per magos factæ, non fuerunt veræ, sed per magos factæ, non fuerunt veræ, sed phantasticæ et deceptoriæ: aliter enim phantasticæ et deceptoriæ: aliter enim non fuissent ad fallendum fallaces. non fuissent ad fallendum fallaces.

ULTERIUS quæritur, Cum magi mini- ULTERIUS quæritur, Cum magi mini- sterio dæmonum fecerunt serpentes ex sterio dæmonum fecerunt serpentes ex virgis, ita quod dæmones collegerunt se- virgis, ita quod dæmones collegerunt se- mina vertentia virgas in serpentes, utrum mina vertentia virgas in serpentes, utrum hoc miraculum esse dicendum est? hoc miraculum esse dicendum est?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

Dicit enim Augustinns in libro de Dicit enim Augustinns in libro de Mirabilibus sacræ Scripturæ : « Omnium Mirabilibus sacræ Scripturæ : « Omnium eorum quæ fecit Deus per Moysen et eorum quæ fecit Deus per Moysen et Aaron, nihil contra naturam factum est. Aaron, nihil contra naturam factum est. Ranæ enim de aquis et sciniphes de Ranæ enim de aquis et sciniphes de pulvere naturaliter oriuntur: aqua in pulvere naturaliter oriuntur: aqua in sanguinem non contra naturam versa sanguinem non contra naturam versa est sed quod in aliis rebus per tempo- est sed quod in aliis rebus per tempo- ris successionem naturaliter fieret, hoc ris successionem naturaliter fieret, hoc jubente Deo protinus efficitur. » jubente Deo protinus efficitur. »

CONTRA: Licet vinum (ut dicit Empe- CONTRA: Licet vinum (ut dicit Empe- docles) fiat ex aqua putrefacta in vite docles) fiat ex aqua putrefacta in vite naturaliter tamen cum vinum subito fit naturaliter tamen cum vinum subito fit

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XX de Civitate Dei, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XX de Civitate Dei, cap. cap. 19. 19.

XXXII XXXII

321 321

ex aqua, miraculum est. Joan. 1, 11: ex aqua, miraculum est. Joan. 1, 11: Hoc fecit initium signorum Jesus in Hoc fecit initium signorum Jesus in Cana Galilææ.... et crediderunt in eum Cana Galilææ.... et crediderunt in eum discipuli ejus. Ergo a simili, cum trans- discipuli ejus. Ergo a simili, cum trans- mutatio virgarum in serpentes subito mutatio virgarum in serpentes subito facta sit et protinus, miraculum dicenda facta sit et protinus, miraculum dicenda est. est.

men men

SOLUTIO. Dicendum ad primo quæsi- Solutio. SOLUTIO. Dicendum ad primo quæsi- Solutio. tum, quod mutatio virgæ Aaron in dra- tum, quod mutatio virgæ Aaron in dra- conem, et mutatio virgarum magorum conem, et mutatio virgarum magorum in serpentes veræ fuerunt. Dicuntur ta- in serpentes veræ fuerunt. Dicuntur ta- mutationes virgarum magorum mutationes virgarum magorum mendacia ad fallendum fallaces permissa, mendacia ad fallendum fallaces permissa, non quod falsa sint in re, sed quia sem- non quod falsa sint in re, sed quia sem- per habent intentionem fallendi in illis per habent intentionem fallendi in illis operibus dæmones, quæ sic facere per- operibus dæmones, quæ sic facere per- mittuntur. Et hoc modo, II ad Thessal. mittuntur. Et hoc modo, II ad Thessal. 11, 9, omnia quæ fiunt a dæmonibus tem- 11, 9, omnia quæ fiunt a dæmonibus tem- poribus Antichristi, dicuntur signa et poribus Antichristi, dicuntur signa et prodigia mendacia: quia fiunt ad fallen- prodigia mendacia: quia fiunt ad fallen- dum fallaces, in quibus tamen exerce- dum fallaces, in quibus tamen exerce- rentur et probarentur Sancti qui tunc rentur et probarentur Sancti qui tunc temporis erunt. Et hoc est quod dicit temporis erunt. Et hoc est quod dicit Augustinus in libro III de Trinitate, Augustinus in libro III de Trinitate, quod fiunt ad monendum fideles, ne tale quod fiunt ad monendum fideles, ne tale quid facere pro magno desiderent, quod quid facere pro magno desiderent, quod etiam facere malis conceditur sive per- etiam facere malis conceditur sive per- mittitur. Propter quod etiam nobis in mittitur. Propter quod etiam nobis in Scriptura sunt prodita, vel ad exercen- Scriptura sunt prodita, vel ad exercen- dam, probandam, manifestandamque dam, probandam, manifestandamque justorum patientiam. Et hoc inducitur a justorum patientiam. Et hoc inducitur a Magistro in libro II Sententiarum, dis- Magistro in libro II Sententiarum, dis- tinctione VII, cap. ultimo. Unde Augu- tinctione VII, cap. ultimo. Unde Augu- stinus in libro XX de Civitate Dei dicit : stinus in libro XX de Civitate Dei dicit : « Sicut mali homines in terra, sic dæ- « Sicut mali homines in terra, sic dæ- mones non omnia quæ volunt facere mones non omnia quæ volunt facere possunt: nisi quantum illius ordinatione possunt: nisi quantum illius ordinatione sinuntur, cujus judicia sicut nemo plene sinuntur, cujus judicia sicut nemo plene comprehendit, ita nemo juste reprehen- comprehendit, ita nemo juste reprehen- dit. Unde dicimus, quod vere et secun- dit. Unde dicimus, quod vere et secun- dum rem factæ fuerunt mutationes Moysi dum rem factæ fuerunt mutationes Moysi et Aaron virgarum in dracones, et etiam et Aaron virgarum in dracones, et etiam magorum in dracones. Cujus indicium magorum in dracones. Cujus indicium est, quod textus Exodi dicit: Fecerunt et est, quod textus Exodi dicit: Fecerunt et malefici similiter: et, Exod. vIII, 19, ubi malefici similiter: et, Exod. vIII, 19, ubi

2 IDEM, Lib. III de Trinitate, cap. 7. 2 IDEM, Lib. III de Trinitate, cap. 7.

21 21

322 322

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sciniphes malefici producere non pote- sciniphes malefici producere non pote- rant, quas produxit Moyses, statim im- rant, quas produxit Moyses, statim im- potentiam suam confessi dixerunt : Di- potentiam suam confessi dixerunt : Di- gitus Dei est hic, hoc est, expresse gitus Dei est hic, hoc est, expresse indicium indicans virtutem divinam, indicium indicans virtutem divinam, quam nos non habemus: nec operatur quam nos non habemus: nec operatur ad maleficorum invocationem. » ad maleficorum invocationem. »

AD PRIMUM ergo dicendum, quod quin- AD PRIMUM ergo dicendum, quod quin- que prima concedenda sunt: quia con- que prima concedenda sunt: quia con- cludunt hoc quod dictum est ex dictis cludunt hoc quod dictum est ex dictis Sanctorum et textu. Sanctorum et textu. Adobject. 1. AD PRIMUM quod contra objicitur ex Adobject. 1. AD PRIMUM quod contra objicitur ex dicto Strabi, dicendum quod Strabus dicto Strabi, dicendum quod Strabus dubitando hoc dicit, et non asserendo, dubitando hoc dicit, et non asserendo, sicut in ipsa Glossa patet: « Aliqui enim sicut in ipsa Glossa patet: « Aliqui enim minus intelligentes litteram sic possent minus intelligentes litteram sic possent dicere, quamvis non verum est. » dicere, quamvis non verum est. » Ad object. 2. AD ALIUD dicendum, quod Augustinus Ad object. 2. AD ALIUD dicendum, quod Augustinus dicit esse dubium, non propter rem du- dicit esse dubium, non propter rem du- biam quam expresse determinat textus biam quam expresse determinat textus Exodi sed propter diversorum diversas Exodi sed propter diversorum diversas opiniones dubitantium, utrumine illud opiniones dubitantium, utrumine illud factum sit illusione, sicut sæpe dæmones factum sit illusione, sicut sæpe dæmones ludificant oculos intuentium phantasti- ludificant oculos intuentium phantasti- cis et non veris præstigiis. cis et non veris præstigiis.

A.I object. 3. A.I object. 3.

Ad object. 4. Ad object. 4.

Al quæst. Al quæst.

AD ALIUD jam patet solutio per ante- AD ALIUD jam patet solutio per ante- dicta signa enim dicuntur fallacia ab dicta signa enim dicuntur fallacia ab intentione fallendi, non a falsitate rei : et intentione fallendi, non a falsitate rei : et sic etiam tempore Moysi fallacia et men- sic etiam tempore Moysi fallacia et men- dacia fuerunt signa magorum. dacia fuerunt signa magorum.

AD ALIUD patet solutio per idem: fue- AD ALIUD patet solutio per idem: fue- runt enim ad fallendum fallaces ab inten- runt enim ad fallendum fallaces ab inten- tione fallendi, non a falsitate rei. tione fallendi, non a falsitate rei.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum, quod verum miraculum quatuor in dum, quod verum miraculum quatuor in se habet. se habet.

Unum quod dicunt Dionysius in Eccle- Unum quod dicunt Dionysius in Eccle- siastica hierarchia, et Chrysostomus super siastica hierarchia, et Chrysostomus super Joannem, quod scilicet sit opus solius Joannem, quod scilicet sit opus solius voluntatis divinæ, et non naturæ. voluntatis divinæ, et non naturæ.

Secundum quod etiam ponit Dionysius Secundum quod etiam ponit Dionysius in Ecclesiastica hierarchia, de resurre- in Ecclesiastica hierarchia, de resurre- ctione mortuorum, quod ita sit elevatum ctione mortuorum, quod ita sit elevatum super naturam, quod natura secundum super naturam, quod natura secundum ordinem potentiarum naturæ nullo modo ordinem potentiarum naturæ nullo modo possit in illud,nec ordinem habeat ad illud. possit in illud,nec ordinem habeat ad illud.

1 Cf. Matth. XIV, 19 et xv, 36. 1 Cf. Matth. XIV, 19 et xv, 36.

Tertium, quod ipsa productio non sit Tertium, quod ipsa productio non sit morosa, sicut productio naturæ, sed su- morosa, sicut productio naturæ, sed su- bita et in momento facta. Et hoc ponit bita et in momento facta. Et hoc ponit Augustinus in homilia VI super Joannem, Augustinus in homilia VI super Joannem, ubi dicitur, quod de quinque panibus et ubi dicitur, quod de quinque panibus et duobus piscibus pavit Dominus quinque duobus piscibus pavit Dominus quinque millia hominum . Dicit enim ibi, quod millia hominum . Dicit enim ibi, quod « majus miraculum est, quod de paucis « majus miraculum est, quod de paucis granis per segetes multiplicatis pascit granis per segetes multiplicatis pascit Dominus universum mundum, quam Dominus universum mundum, quam quod ex quinque panibus pavit quinque quod ex quinque panibus pavit quinque milia hominum. Sed illud nemo mira- milia hominum. Sed illud nemo mira- tur istud omnes mirantur, non quia tur istud omnes mirantur, non quia majus est, sed quia rarius est. » majus est, sed quia rarius est. »

Quartum etiam ponit Augustinus in Quartum etiam ponit Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum, scilicet libro LXXXIII Quæstionum, scilicet quod miraculum fit per publicam justi- quod miraculum fit per publicam justi- tiam, sive per signȧ publicæ justitiæ ad tiam, sive per signȧ publicæ justitiæ ad eruditionem credentium. Et hoc est eruditionem credentium. Et hoc est quod dicit Glossa Marci, xvi, 17, super quod dicit Glossa Marci, xvi, 17, super illud: Signa eos qui crediderint. Dicit illud: Signa eos qui crediderint. Dicit enim: « Signa in exordio Ecclesiæ fue- enim: « Signa in exordio Ecclesiæ fue- runt, ut fides credentium miraculis nu- runt, ut fides credentium miraculis nu- triretur: propter quod fide jam confir- triretur: propter quod fide jam confir- mata, cessaverunt. » mata, cessaverunt. »