IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 27. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 27.

sive in sensu exteriori, sive interiori, eo sive in sensu exteriori, sive interiori, eo modo et ea virtute qua cognoscit alia modo et ea virtute qua cognoscit alia sensibilia. sensibilia.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Qualiter Angeli tam boni quam mali Qualiter Angeli tam boni quam mali possint super intellectum ' ? possint super intellectum ' ?

Secundo quæritur, Qualiter Angeli bo- Secundo quæritur, Qualiter Angeli bo- ni et mali possint super intellectum ? ni et mali possint super intellectum ? Videtur enim, quod non possint nec Videtur enim, quod non possint nec boni nec mali : boni nec mali :

1. Secundum rationem enim et intel- 1. Secundum rationem enim et intel- lectum est homo ad imaginem Dei: lectum est homo ad imaginem Dei: imago autem Dei, ut dicit Augustinus, imago autem Dei, ut dicit Augustinus, non formatur nisi a Deo dicit enim non formatur nisi a Deo dicit enim Augustinus, quod inter mentem nostram Augustinus, quod inter mentem nostram in qua imago Dei impressa est, et Deum in qua imago Dei impressa est, et Deum cujus imago est, nihil est medium. Si cujus imago est, nihil est medium. Si autem illuminaretur ab Angelo bono, autem illuminaretur ab Angelo bono, vel obnubilaretur ab Angelo malo: vel obnubilaretur ab Angelo malo: oporteret, quod Angelus ille sic formans oporteret, quod Angelus ille sic formans intellectum vel deformans, superior esset intellectum vel deformans, superior esset intellectu et sic medius esset inter in- intellectu et sic medius esset inter in- tellectum nostrum, et Deum : quod non tellectum nostrum, et Deum : quod non est verum secundum Augustinum. est verum secundum Augustinum.

: :

2. Adhuc, Super illud Psalmi IV, 7: 2. Adhuc, Super illud Psalmi IV, 7: Signatum est super nos lumen vultus Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine distinguit Glossa triplicem tui, Domine distinguit Glossa triplicem imaginem, scilicet creationis, similitu- imaginem, scilicet creationis, similitu- dinis, et recreationis. Et dicit, quod dinis, et recreationis. Et dicit, quod imago recreationis est fides, spes, et imago recreationis est fides, spes, et charitas, per quas virtutes formatur et charitas, per quas virtutes formatur et imago creationis et imago similitudinis: imago creationis et imago similitudinis: fides autem, spes, et charitas non sunt fides autem, spes, et charitas non sunt nisi a Deo, et non ab Angelo bono vel nisi a Deo, et non ab Angelo bono vel malo ergo intellectualis nostra natura malo ergo intellectualis nostra natura non formatur nisi a Deo : sed si ab An- non formatur nisi a Deo : sed si ab An- gelo bono illuminaretur, ab Angelo bo- gelo bono illuminaretur, ab Angelo bo-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. VIII, Art. 10. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. VIII, Art. 10. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis nostræ. Cf. etiam Iam jusce novæ editionis nostræ. Cf. etiam Iam Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst.

297 297

no ad lumen formaretur: et hoc esse no ad lumen formaretur: et hoc esse non potest, si a solo Deo formanda est non potest, si a solo Deo formanda est ad lumen veritatis. ad lumen veritatis.

Ex eodem arguitur, quod non defor- Ex eodem arguitur, quod non defor- matur a malo Angelo Angelus enim bo- matur a malo Angelo Angelus enim bo- nus potentior est in formando quam An- nus potentior est in formando quam An- gelus malus in deformando: sed bonus gelus malus in deformando: sed bonus Angelus non potest formare imaginem: Angelus non potest formare imaginem: ergo nec malus Angelus potest defor- ergo nec malus Angelus potest defor-

mare. mare.

3. Adhuc, Si ita esset, quod Angelus 3. Adhuc, Si ita esset, quod Angelus bonus haberet posse super intellectum, bonus haberet posse super intellectum, cum inferior natura de necessitate susci- cum inferior natura de necessitate susci- piat actionem superioris in corporalibus, piat actionem superioris in corporalibus, sicut patet in sole, cujus actionem de sicut patet in sole, cujus actionem de necessitate suscipit hemisphærium: et necessitate suscipit hemisphærium: et de igne, cujus actionem de necessitate de igne, cujus actionem de necessitate suscipit cremabile videtur tunc, quod suscipit cremabile videtur tunc, quod intellectus noster de necessitate suscipe- intellectus noster de necessitate suscipe- ret impressiones Angeli tam boni, quam ret impressiones Angeli tam boni, quam mali et hoc falsum est, quia intellectus mali et hoc falsum est, quia intellectus noster libertatem habet, et non necessi- noster libertatem habet, et non necessi- tatem ad suscipiendum bonum vel ma- tatem ad suscipiendum bonum vel ma- lum. lum.

4. Adhuc, Damascenus de malis An- 4. Adhuc, Damascenus de malis An- gelis loquens in libro II de Fide ortho- gelis loquens in libro II de Fide ortho- doxa, dicit sic: « Violentiam inferre doxa, dicit sic: « Violentiam inferre non prævaluit. In nobis est enim susci- non prævaluit. In nobis est enim susci- pere, vel non suscipere immissiones eo- pere, vel non suscipere immissiones eo- rum 2. » Ergo non est necesse intelle- rum 2. » Ergo non est necesse intelle- ctum nostrum ab Angelo bono vel malo ctum nostrum ab Angelo bono vel malo suscipere tales impressiones. suscipere tales impressiones.

ULTERIUS hic quæritur ratione verbi ULTERIUS hic quæritur ratione verbi Damasceni. Utrum tales impressiones di- Damasceni. Utrum tales impressiones di- cantur immissiones, sive fiant a bonis cantur immissiones, sive fiant a bonis Angelis, sive a malis? Angelis, sive a malis?

Et videtur, quod sic : Et videtur, quod sic :

1. Glossa super illud Job, xix, 9 : 1. Glossa super illud Job, xix, 9 : Spoliavit me gloria mea, dicit sic : « Ma- Spoliavit me gloria mea, dicit sic : « Ma- ligni spiritus in afflictorum cordibus co- ligni spiritus in afflictorum cordibus co- gitationes suas immittere gitationes suas immittere non desi- non desi- stunt. » Cum ergo potentior sit Angelus stunt. » Cum ergo potentior sit Angelus bonus ad bona, quam malus ad mala, bonus ad bona, quam malus ad mala,

34. Art. 1 et 2. Tom. XXXIV. 34. Art. 1 et 2. Tom. XXXIV.

2S J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 2S J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 4. cap. 4.

Quæst. Quæst.

Quæst. 2. Quæst. 2.

298 298

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

videtur quod etiam boni possint immit- videtur quod etiam boni possint immit- tere bonas cogitationes in intellectum. tere bonas cogitationes in intellectum.

2. Adhuc, Joan. XIII, 2: Cum diabo- 2. Adhuc, Joan. XIII, 2: Cum diabo- lus jam misisset in cor ut traderet eum lus jam misisset in cor ut traderet eum Judas Simonis Iscariotæ Glossa ibi- Judas Simonis Iscariotæ Glossa ibi- dem «Per mali suggestionem. » Et dem «Per mali suggestionem. » Et ex illo arguitur ut prius, quod etiam ex illo arguitur ut prius, quod etiam bonus per boni suggestionem potest im- bonus per boni suggestionem potest im- mittere in cor, hoc est, in intellectum, et mittere in cor, hoc est, in intellectum, et multo melius quam malus, quia potentior multo melius quam malus, quia potentior est ad bonum, quam malus ad malum. est ad bonum, quam malus ad malum.

3. Adhuc, In Psalmo LXXVII, 49, super 3. Adhuc, In Psalmo LXXVII, 49, super illud Immissiones per Angelos ma- illud Immissiones per Angelos ma- los, dicit Glossa Augustini: «Indignatio los, dicit Glossa Augustini: «Indignatio hominis pertinet ad tumidam superbiam, hominis pertinet ad tumidam superbiam, ira ad nefandam audaciam, tribulatio ad ira ad nefandam audaciam, tribulatio ad confusam desperationem. Tunc per dia- confusam desperationem. Tunc per dia- bolos ad illicitas immissiones præci- bolos ad illicitas immissiones præci- pitantur nudati defensione Dei. » Ex pitantur nudati defensione Dei. » Ex hoc idem arguitur quod prius: si hoc idem arguitur quod prius: si enim Angelus malus ad illicitas immis- enim Angelus malus ad illicitas immis- siones potest præcipitare homines, mul- siones potest præcipitare homines, mul- to magis Angelus bonus, cum potentior to magis Angelus bonus, cum potentior sit in bono, quam malus in malo. sit in bono, quam malus in malo.

ULTERIUS quæritur hic, Si aliquam po- ULTERIUS quæritur hic, Si aliquam po- testatem habeant super voluntatem, sive testatem habeant super voluntatem, sive super affectum rationalem ? super affectum rationalem ?

Et videtur, quod sic: Et videtur, quod sic:

1. Ad Hebr. 1, 7, super illud: Qui 1. Ad Hebr. 1, 7, super illud: Qui facit Angelos suos spiritus, et ministros facit Angelos suos spiritus, et ministros suos flammam ignis 1: Glossa, « Mini- suos flammam ignis 1: Glossa, « Mini- stros suos flammam ignis facit, quia mi- stros suos flammam ignis facit, quia mi- nistri Ecclesiæ igne suo dum spiritu fer- nistri Ecclesiæ igne suo dum spiritu fer- vent, vitia nostra exurunt: fœnum enim vent, vitia nostra exurunt: fœnum enim tuum et stipulam exurunt ignito eloquio tuum et stipulam exurunt ignito eloquio prædicationis. » Et si hoc possunt mi- prædicationis. » Et si hoc possunt mi- nistri Ecclesiæ, multo magis possunt hoc nistri Ecclesiæ, multo magis possunt hoc Angeli. Angeli.

2. Adhuc, Beda sic dicit: « Dæmones 2. Adhuc, Beda sic dicit: « Dæmones sunt incentores malarum cogitationum, sunt incentores malarum cogitationum, et non immissores 2 : » sed non incen- et non immissores 2 : » sed non incen- ditur nisi affectus sive voluntas: ergo ditur nisi affectus sive voluntas: ergo dæmones incendunt affectum et volun- dæmones incendunt affectum et volun- tatem ergo multo magis potest hoc bo- tatem ergo multo magis potest hoc bo- nus Angelus in bono. nus Angelus in bono.

1 Cf. Psal. CII, 4. 1 Cf. Psal. CII, 4.

2 VENERAB. BEDA, Super illum locum Actuum 2 VENERAB. BEDA, Super illum locum Actuum

CONTRA: CONTRA:

Si accensibile appropinquat accensivo, Si accensibile appropinquat accensivo, de necessitate accenditur: ergo si An- de necessitate accenditur: ergo si An- gelus bonus vel malus incendit volunta- gelus bonus vel malus incendit volunta- tem ad bona sive ad mala quotiescum- tem ad bona sive ad mala quotiescum- que Angelus bonus vel malus suadendo que Angelus bonus vel malus suadendo vel suggerendo appropinquat voluntati, vel suggerendo appropinquat voluntati, toties voluntas de neccessitate accendi- toties voluntas de neccessitate accendi- tur ergo aliquam potest violentiam in- tur ergo aliquam potest violentiam in- ferre voluntati: quod directe est contra ferre voluntati: quod directe est contra Augustinum, et Bernardum, qui in lib. Augustinum, et Bernardum, qui in lib. de Libero arbitrio dicit, quod potentissi- de Libero arbitrio dicit, quod potentissi- mum in anima voluntas est, et in hoc mum in anima voluntas est, et in hoc gerit typum et similitudinem divinæ vo- gerit typum et similitudinem divinæ vo- luntatis. luntatis.

Sed contra Sed contra

ULTERIUS quæritur, Quare Scriptura Quæst. 3. ULTERIUS quæritur, Quare Scriptura Quæst. 3. dicit aliquando Angelos malos immisso- dicit aliquando Angelos malos immisso- res esse malarum cogitationum, et non res esse malarum cogitationum, et non dicit bonos Angelos immissores esse bo- dicit bonos Angelos immissores esse bo- narum? narum?

Adhuc quæritur, Quare Beda non dicit Quest 4." Adhuc quæritur, Quare Beda non dicit Quest 4." malos esse immissores, sed incentores malos esse immissores, sed incentores malarum cogitationum, cum in corde malarum cogitationum, cum in corde non possit incendi, nisi quod prius im- non possit incendi, nisi quod prius im- missum est ? missum est ?

SOLUTIO. Dicendum, quod in hac quæ- SOLUTIO. Dicendum, quod in hac quæ- stione valde diversificati sunt Doctores stione valde diversificati sunt Doctores

ante nos. ante nos.

Philippus enim cancellarius Parisien- Philippus enim cancellarius Parisien- sis dixit, quod solus Deus potuit super sis dixit, quod solus Deus potuit super voluntatem in homine, informando eam, voluntatem in homine, informando eam, et convertendo ad quidquid voluerit. Et et convertendo ad quidquid voluerit. Et hoc confirmabat per auctoritatem Ful- hoc confirmabat per auctoritatem Ful- gentii: quæ ponitur in Glossa super gentii: quæ ponitur in Glossa super epist. ad Roman. 1, 24, super illud: Tra- epist. ad Roman. 1, 24, super illud: Tra- didit illos Deus, etc, ubi dicit Fulgen- didit illos Deus, etc, ubi dicit Fulgen- tius sic, quod « solus Deus operatur in tius sic, quod « solus Deus operatur in cordibus hominum ad inclinandas volun- cordibus hominum ad inclinandas volun- tates eorum ad quidquid voluerit, sive tates eorum ad quidquid voluerit, sive ad bonum, sive ad malum. Sed in honum ad bonum, sive ad malum. Sed in honum inclinat appositione gratiæ ope: antis: in inclinat appositione gratiæ ope: antis: in malum autem non inclinat faciendo ma- malum autem non inclinat faciendo ma- lum, sed subtractione gratiæ ejusdem : lum, sed subtractione gratiæ ejusdem :

Apostolorum, v, 3: Cur tentavit Satanas cor Apostolorum, v, 3: Cur tentavit Satanas cor

tuum? tuum?

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 27. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 27.

sicut sol dicitur facere tenebras, ubi non sicut sol dicitur facere tenebras, ubi non illuminat. » illuminat. »

Dixit etiam, quod « Angelus bonus Dixit etiam, quod « Angelus bonus potest super sensum exteriorem, et super potest super sensum exteriorem, et super sensum interiorem, qui est imaginatio, sensum interiorem, qui est imaginatio, et phantasia, et æstimativa, et memora- et phantasia, et æstimativa, et memora- lis, et sensus communis. » Dicit enim lis, et sensus communis. » Dicit enim Avicenna in VI de Naturalibus, quod Avicenna in VI de Naturalibus, quod quinque sunt sensus interiores, sicut quinque sunt sensus interiores, sicut sunt quinque exteriores, qui jam enu- sunt quinque exteriores, qui jam enu- merati sunt. Et quod potest etiam super merati sunt. Et quod potest etiam super intellectum, maxime possibilem. Et ra- intellectum, maxime possibilem. Et ra- tio sua fuit, quia aliter tres visiones, sci- tio sua fuit, quia aliter tres visiones, sci- licet corporalis, imaginaria, et intelle- licet corporalis, imaginaria, et intelle- ctualis, quas distinguit Augustinus in libro ctualis, quas distinguit Augustinus in libro XII super Genesim ad litteram, non per- XII super Genesim ad litteram, non per- ficerentur ministerio Angelorum bono- ficerentur ministerio Angelorum bono- rum et hoc esset contra Augustinum, rum et hoc esset contra Augustinum, qui expresse dicit, quod ministerio An- qui expresse dicit, quod ministerio An- gelorum hæ tres visiones perficiuntur. gelorum hæ tres visiones perficiuntur.

Dixit etiam, quod malus Angelus potest Dixit etiam, quod malus Angelus potest super sensum exteriorem et interiorem, super sensum exteriorem et interiorem, obnubilando, et illusiones faciendo in obnubilando, et illusiones faciendo in sensibilibus et phantasmatibus: sed im- sensibilibus et phantasmatibus: sed im- mediate super intellectum non potest, mediate super intellectum non potest, eo quod intellectus verorum est et lumi- eo quod intellectus verorum est et lumi- nis spiritualis receptivus: ipse autem nis spiritualis receptivus: ipse autem pater mendacii est, et aversus a lumine: pater mendacii est, et aversus a lumine: propter quod, Joh, 111, 6, ut dicit Gre- propter quod, Joh, 111, 6, ut dicit Gre- gorius, tenebrosus turbo dicitur, super gorius, tenebrosus turbo dicitur, super illud «Noctem illam tenebrosus turbo illud «Noctem illam tenebrosus turbo possideat non computetur in diebus possideat non computetur in diebus anni, etc. Mediate autem potest procu- anni, etc. Mediate autem potest procu- rare deceptionem in intellectu et ratione rare deceptionem in intellectu et ratione secundum conversionem intellectus ad secundum conversionem intellectus ad inferiora, turbando scilicet phantasmata, inferiora, turbando scilicet phantasmata, quibus turbatis intellectus non potest quibus turbatis intellectus non potest accipere ab eis clarum lumen veritatis, accipere ab eis clarum lumen veritatis, et decipitur. et decipitur.

Quod autem Angeli boni possint super Quod autem Angeli boni possint super intellectum, probabat per Hieronymum intellectum, probabat per Hieronymum qui sic dicit: «Angeli hominibus auxi- qui sic dicit: «Angeli hominibus auxi- lium tribuunt, ministrantes eis salutem, lium tribuunt, ministrantes eis salutem, et annuntiantes eis dona largissima. » Et et annuntiantes eis dona largissima. » Et quod Angeli mali non possint super in- quod Angeli mali non possint super in- tellectum et voluntatem, probabat per tellectum et voluntatem, probabat per illud Genesis, IV, 7: Sub te erit appeti- illud Genesis, IV, 7: Sub te erit appeti- tus ejus. Dicebat enim, quod illæ poten- tus ejus. Dicebat enim, quod illæ poten- tiæ, scilicet intellectus, et voluntas, li- tiæ, scilicet intellectus, et voluntas, li-

299 299

beræ sunt et ideo ab Angelo malo non beræ sunt et ideo ab Angelo malo non possunt inclinari, nisi ad quod voluerint. possunt inclinari, nisi ad quod voluerint. Et quod Angelus bonus potest super in- Et quod Angelus bonus potest super in- tellectum, est ex lumine divino, cui con- tellectum, est ex lumine divino, cui con- junctus est Angelus bonus et non malus: junctus est Angelus bonus et non malus: per quod sicut per agens proprium An- per quod sicut per agens proprium An- gelus bonus operatur in intellectu, et gelus bonus operatur in intellectu, et imprimit in eum intelligibilia intellectua- imprimit in eum intelligibilia intellectua- lis visionis. lis visionis.

Et hæc opinio est valde rationabilis et Et hæc opinio est valde rationabilis et concordans dictis Sanctorum, et ideo concordans dictis Sanctorum, et ideo tenenda. tenenda.

AD PRIMUM ergo quod in contrarium AD PRIMUM ergo quod in contrarium objicitur, quod non possit Angelus bo- objicitur, quod non possit Angelus bo- nus super intellectum, dicendum, quod nus super intellectum, dicendum, quod formatione gratiæ mens nostra non for- formatione gratiæ mens nostra non for- matur nisi a Deo, et hoc intendit Augu- matur nisi a Deo, et hoc intendit Augu- stinus: sed formatione specierum intelle- stinus: sed formatione specierum intelle- ctualis visionis, quibus annuntiantur dona ctualis visionis, quibus annuntiantur dona largissima, ut dicit Hieronymus, et dis- largissima, ut dicit Hieronymus, et dis- ponitur homo ad gratiam, potest for- ponitur homo ad gratiam, potest for- mari ab Angelo bono operatione luminis mari ab Angelo bono operatione luminis divini, ut dictum est. divini, ut dictum est.

PER IDEM patet solutio ad sequens : PER IDEM patet solutio ad sequens : imago enim recreationis format imagi- imago enim recreationis format imagi- nem similitudinis et creationis, forma- nem similitudinis et creationis, forma- tione gratiæ et hoc non potest esse nisi tione gratiæ et hoc non potest esse nisi a Deo sed formatio dispositionis per a Deo sed formatio dispositionis per species intellectualis visionis potest esse species intellectualis visionis potest esse ab Angelo bono operante per lumen di- ab Angelo bono operante per lumen di-

vinum. vinum.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

AD ALIUD dicendum, quod sola volun- AD ALIUD dicendum, quod sola volun- tas libera est simpliciter ad eligendum et tas libera est simpliciter ad eligendum et suscipiendum: vi enim conclusionis et suscipiendum: vi enim conclusionis et veritatis aliquando intellectus recte ordi- veritatis aliquando intellectus recte ordi- natus cogitur ad concedendam. Sed hoc natus cogitur ad concedendam. Sed hoc verum est, quod in ipso intellectu est verum est, quod in ipso intellectu est et in libertate ejus, per affectum converti et in libertate ejus, per affectum converti ad intelligibile, et averti ab eo. Et pro- ad intelligibile, et averti ab eo. Et pro- pter hoc non est simile quod inducitur pter hoc non est simile quod inducitur pro simili. In agente enim corporali pro simili. In agente enim corporali et patiente, patiens necessitatem habet et patiente, patiens necessitatem habet suscipere actionem agentis et imprimen- suscipere actionem agentis et imprimen- tis, vel averti ab ipso in spiritualibus tis, vel averti ab ipso in spiritualibus autem et voluntariis non est sic, non autem et voluntariis non est sic, non enim in patiente est suscipere actionem enim in patiente est suscipere actionem agentis imprimentis, vel averti ab ipso. agentis imprimentis, vel averti ab ipso. PER HOC patet solutio ad dictum Da- Ad 4. PER HOC patet solutio ad dictum Da- Ad 4. masceni, quia hoc expresse dicit, masceni, quia hoc expresse dicit,

: :

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1.

Ad 1. Ad 1.

300 300

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ID quod ulterius quæritur, dixit AD ID quod ulterius quæritur, dixit idem Cancellarius, quod immittere dici- idem Cancellarius, quod immittere dici- tur multis modis. Aliquando enim refertur tur multis modis. Aliquando enim refertur ad propriam suggestionem aliquando ad propriam suggestionem aliquando refertur ad opus sequens suggestionem, refertur ad opus sequens suggestionem, quando scilicet per suggestionem jam quando scilicet per suggestionem jam factam et acceptam aliquis immittitur in factam et acceptam aliquis immittitur in bonum opus vel in malum mediante sug- bonum opus vel in malum mediante sug- gestione illa et sic accipitur in malo in gestione illa et sic accipitur in malo in loco illo Psalmi LXXVII, 49: Immissiones loco illo Psalmi LXXVII, 49: Immissiones per Angelos malos: sicut patet per per Angelos malos: sicut patet per Glossam paulo ante super idem indu- Glossam paulo ante super idem indu- ctam. Et sic accipitur etiam illud Joannis, ctam. Et sic accipitur etiam illud Joannis, XIII, 2 Cum diabolus jam misisset in XIII, 2 Cum diabolus jam misisset in cor ut traderet eum Judas. Per sugge- cor ut traderet eum Judas. Per sugge- stionem enim acceptam a Juda, immisit stionem enim acceptam a Juda, immisit eum diabolus in malum opus traditionis. eum diabolus in malum opus traditionis. Sic etiam in bono accipitur in Psalmo Sic etiam in bono accipitur in Psalmo xxx, 8, ubi dicitur: Immittet Angelus xxx, 8, ubi dicitur: Immittet Angelus Domini. Per illuminationes enim et per- Domini. Per illuminationes enim et per- suasiones ad bonum boni Angeli immit- suasiones ad bonum boni Angeli immit- tunt homines in multa bona: et hic sen- tunt homines in multa bona: et hic sen- sus juvatur ex alia translatione, quæ sic sus juvatur ex alia translatione, quæ sic dicit: «Circumdat Angelus Domini in dicit: «Circumdat Angelus Domini in gyro timentium eum. «Aliquando refertur gyro timentium eum. «Aliquando refertur ad ipsas species sive formas intelligibiles, ad ipsas species sive formas intelligibiles, quæ per suggestionem inducuntur in in- quæ per suggestionem inducuntur in in- tellectum: quæ tamen per abstractionem tellectum: quæ tamen per abstractionem non possunt fieri in Angelo, eo quod non possunt fieri in Angelo, eo quod potentias sensibiles non habeat, median- potentias sensibiles non habeat, median- tibus quibus fit abstractio, si tales formas tibus quibus fit abstractio, si tales formas immitteret Angelus, cum non possit im- immitteret Angelus, cum non possit im- mittere nisi quod habet, oporteret quod mittere nisi quod habet, oporteret quod ipse Angelus faceret eas, et sic creator ipse Angelus faceret eas, et sic creator esset formarum: quod falsum est, creare esset formarum: quod falsum est, creare enim non convenit nisi soli Deo. Et sic enim non convenit nisi soli Deo. Et sic dicitur a Sanctis, quod Angeli boni et dicitur a Sanctis, quod Angeli boni et Angeli mali non sunt immissores, sed Angeli mali non sunt immissores, sed incentores formarum intelligibilium, incentores formarum intelligibilium, quas vel Deus creando immittit, vel ani- quas vel Deus creando immittit, vel ani- ma intellectualis per abstractionem a sen- ma intellectualis per abstractionem a sen- sibilibus colligit. sibilibus colligit.

Ad quæst. 2. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. 2. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum, quod ignem charitatis in corde non dum, quod ignem charitatis in corde non potest facere, nisi Deus, vel creando eam potest facere, nisi Deus, vel creando eam in nobis, vel dando eam nobis ex boni- in nobis, vel dando eam nobis ex boni- tate sua. Lucæ, XII, 49: Ignem veni mit- tate sua. Lucæ, XII, 49: Ignem veni mit- tere in terram, et quid volo nisi ut ac- tere in terram, et quid volo nisi ut ac-

cendatur? A ministris autem Ecclesiæ et cendatur? A ministris autem Ecclesiæ et a Prædicatoribus potest homo disponi a Prædicatoribus potest homo disponi ad charitatem, vel ut habilior fiat ad re- ad charitatem, vel ut habilior fiat ad re- cipiendam gratiam, vel ut charitas, quæ cipiendam gratiam, vel ut charitas, quæ est in ipso, amplius ferveat, et cremabi- est in ipso, amplius ferveat, et cremabi- lia venialium peccatorum fortius exurat: lia venialium peccatorum fortius exurat: propter hoc enim carbones desolatorii propter hoc enim carbones desolatorii dicuntur ardores charitatis, sicut dicit dicuntur ardores charitatis, sicut dicit Augustinus in libro X Confessionum, ubi Augustinus in libro X Confessionum, ubi tractat illud verbum Psalmi cxix, 3 et 4: tractat illud verbum Psalmi cxix, 3 et 4: Quid detur tibi, aut quid apponatur tibi Quid detur tibi, aut quid apponatur tibi ad linguam dolosam? Sagittæ potentis ad linguam dolosam? Sagittæ potentis acutæ, cum carbonibus desolatoriis. Sic acutæ, cum carbonibus desolatoriis. Sic enim Angeli possunt disponendo operari, enim Angeli possunt disponendo operari, sed charitatem dare non possunt. sed charitatem dare non possunt.

AD ALIUD dicendum, quod dæmones AD ALIUD dicendum, quod dæmones non sunt incentores, nisi disponendo et non sunt incentores, nisi disponendo et turbando phantasmata ad incensionem, turbando phantasmata ad incensionem, sicut dictum est. Et quod non sunt im- sicut dictum est. Et quod non sunt im- missores, causa jam dicta est. missores, causa jam dicta est.

Ad 2. Ad 2.

AD ALIUD quod in contrarium objici- Ad object AD ALIUD quod in contrarium objici- Ad object tur, dicendum, quod non est simile de tur, dicendum, quod non est simile de incensivo corporali et spirituali: incensi- incensivo corporali et spirituali: incensi- vum enim corporale necessitatem habet vum enim corporale necessitatem habet ad incensionem ex obligatione materiæ, ad incensionem ex obligatione materiæ, quando appropinquat incensivo: et hoc quando appropinquat incensivo: et hoc modo non est in incensivo spirituali et modo non est in incensivo spirituali et incensibili, cujus causa paulo ante dicta incensibili, cujus causa paulo ante dicta est. est.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst dum, quod suggestio mala a diabolo est: dum, quod suggestio mala a diabolo est: et ideo dicitur ab eo immitti, quia ad et ideo dicitur ab eo immitti, quia ad Deum sicut ad principium reduci non Deum sicut ad principium reduci non potest, sed stat in diabolo sicut in causa potest, sed stat in diabolo sicut in causa deficiente. Bona autem cogitatio non est deficiente. Bona autem cogitatio non est ab Angelo sicut a causa prima, sed sicut ab Angelo sicut a causa prima, sed sicut a causa media sive instrumentali: et ideo a causa media sive instrumentali: et ideo Angelus non dicitur bonæ cogitationis Angelus non dicitur bonæ cogitationis immissor, sed Deus: Angelus enim præ- immissor, sed Deus: Angelus enim præ- parator est vel incentor: cor enim mun- parator est vel incentor: cor enim mun- dum et bonum creat in nobis Deus per dum et bonum creat in nobis Deus per seipsum, et non per Angelum. seipsum, et non per Angelum.

AD DICTUM Bedæ patet solutio per ante- Ad quæst. AD DICTUM Bedæ patet solutio per ante- Ad quæst. dicta Angelus enim malus non potest dicta Angelus enim malus non potest immittere, nisi quod habet apud se et immittere, nisi quod habet apud se et cum non possit habere tales formas per cum non possit habere tales formas per abstractionem, si haberet eas, oporteret abstractionem, si haberet eas, oporteret

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 27. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 27.

quod faceret eas et hoc esse non potest quod faceret eas et hoc esse non potest at dictum est: incentor ergo esse potest, at dictum est: incentor ergo esse potest, non immissor. non immissor.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum Angeli boni et mali sunt immis- Utrum Angeli boni et mali sunt immis- sores visionum, vel incentores tan- sores visionum, vel incentores tan- tum 1 ? tum 1 ?

301 301

Quæstionum dicit, quod « quando mali- Quæstionum dicit, quod « quando mali- gnus spiritus obstruit meatus intelligen- gnus spiritus obstruit meatus intelligen- tiæ, per quos pandere lumen rationis ra- tiæ, per quos pandere lumen rationis ra- dius æternæ lucis solet, fit ratione dius æternæ lucis solet, fit ratione corruptionis contractæ in anima et obte- corruptionis contractæ in anima et obte- nebrationis. » Cum igitur ex obstructione nebrationis. » Cum igitur ex obstructione meatus intelligentiæ impediatur anima, meatus intelligentiæ impediatur anima, ne erigat se ad bonas cogitationes, et bo- ne erigat se ad bonas cogitationes, et bo- nus Angelus fortior sit in promovendo nus Angelus fortior sit in promovendo quam malus in impediendo, videtur quod quam malus in impediendo, videtur quod contra hæc duo impedimenta dupliciter contra hæc duo impedimenta dupliciter expedit animam, scilicet illuminando ad expedit animam, scilicet illuminando ad intuitum spiritualium bonorum, ex qui- intuitum spiritualium bonorum, ex qui- bus intuitis per intellectum ad bonas co- bus intuitis per intellectum ad bonas co-

TERTIO quæritur, Utrum Angeli boni gitationes excitatur anima, et arcendo TERTIO quæritur, Utrum Angeli boni gitationes excitatur anima, et arcendo

et mali sunt immissores talium visio- et mali sunt immissores talium visio- num, vel incentores tantum, ut dicit num, vel incentores tantum, ut dicit Beda? Beda?

Et quia hoc jam determinatum est: Et quia hoc jam determinatum est: non restat quærendum, nisi de modo in- non restat quærendum, nisi de modo in- censionis. censionis.

Inveniuntur autem a Sanctis multi Inveniuntur autem a Sanctis multi modi assignati, quibus illuminatur intel- modi assignati, quibus illuminatur intel- lectus, et accenditur affectus. lectus, et accenditur affectus.

1. Aliquando per remotionem impedi- 1. Aliquando per remotionem impedi- menti sicut dicit Glossa super illud menti sicut dicit Glossa super illud Psalmi cxv, 73: Da mihi intellectum Psalmi cxv, 73: Da mihi intellectum ut discam mandata tua. Sic ipse solus ut discam mandata tua. Sic ipse solus Deus scilicet dat intellectum: etsi ali- Deus scilicet dat intellectum: etsi ali- quando ministro Angelo, sicut Daniel. x, quando ministro Angelo, sicut Daniel. x, 14, ubi nos habemus sic: Gabriel, fac 14, ubi nos habemus sic: Gabriel, fac intelligere istam visionem: alia transla- intelligere istam visionem: alia transla- tio habet: Veni ut docerem te, etc. Deus tio habet: Veni ut docerem te, etc. Deus tamen per seipsum (qui lux est) illumi- tamen per seipsum (qui lux est) illumi- nat pias mentes etsi aliquando utitur nat pias mentes etsi aliquando utitur Angeli ministerio: ita enim dicitur An- Angeli ministerio: ita enim dicitur An- gelus intellectum dare homini, ut quis gelus intellectum dare homini, ut quis quam dicitur dare lumen domui, cum per quam dicitur dare lumen domui, cum per fenestram facit eam luce non sua pene- fenestram facit eam luce non sua pene- trari, et sic illustrat eam. Videtur ergo, trari, et sic illustrat eam. Videtur ergo, quod per remotionem impedimenti An- quod per remotionem impedimenti An- gelus et illustrat et accendit hominem ad gelus et illustrat et accendit hominem ad

veritatem et devotionem. veritatem et devotionem.

malos Angelos, ne talia impedimenta malos Angelos, ne talia impedimenta procurare possint. procurare possint.

3. Adhuc, In libro XII super Genesim 3. Adhuc, In libro XII super Genesim ad litteram dicitur, quod revelationes ad litteram dicitur, quod revelationes aliquando fiunt hominibus ab Angelis in aliquando fiunt hominibus ab Angelis in somnis. Et subditur: << Vigilantibus somnis. Et subditur: << Vigilantibus etiam occulto quodam instinctu ingestas etiam occulto quodam instinctu ingestas esse cogitationes quibus divinarent novi- esse cogitationes quibus divinarent novi- sicut Caiphas pontifex prophetavit, sicut Caiphas pontifex prophetavit, cum prophetandi voluntatem non habe- cum prophetandi voluntatem non habe- ret, nec prophetare intenderet ³. » Ex ret, nec prophetare intenderet ³. » Ex hoc accipitur, quod in somnis ordinando hoc accipitur, quod in somnis ordinando phantasmata aliquando illuminatur etiam phantasmata aliquando illuminatur etiam lumine prophetiæ intellectus. lumine prophetiæ intellectus.

mus, mus,

4. Adhuc, Numer. xxiv, 3 et 4: Dixit 4. Adhuc, Numer. xxiv, 3 et 4: Dixit homo, cujus obturatus est oculus : dixit homo, cujus obturatus est oculus : dixit auditor sermonum Dei, qui visionem auditor sermonum Dei, qui visionem Omnipotentis intuitus est, qui cadit, et Omnipotentis intuitus est, qui cadit, et sic aperiuntur oculi ejus. Et intendit di- sic aperiuntur oculi ejus. Et intendit di- cere, quod cadens in somnum, apertos cere, quod cadens in somnum, apertos accepit oculos ministerio Angelorum ad accepit oculos ministerio Angelorum ad lumen prophetiæ. lumen prophetiæ.

5. Adhuc, Si similitudo a corporalibus 5. Adhuc, Si similitudo a corporalibus sumitur secundum doctrinam Dionysii sumitur secundum doctrinam Dionysii in Cœlesti hierarchia *, tunc multiplica- in Cœlesti hierarchia *, tunc multiplica- tionem luminis semper sequitur incensio tionem luminis semper sequitur incensio ignis: quod secundum Euclidem in libro ignis: quod secundum Euclidem in libro de Visu, maxime fit in speculis puris et de Visu, maxime fit in speculis puris et

2. Adhuc, Augustinus in libro LXXXIII concavis, in quibus reflexio radiorum lu- 2. Adhuc, Augustinus in libro LXXXIII concavis, in quibus reflexio radiorum lu-

1 Cf. Opp. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. VIII, Art. 9. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. VIII, Art. 9. Tom. XXVII hujusce novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

litteram, cap. 22. litteram, cap. 22.

3 Cf. Joan. XI, 49 et seq. 3 Cf. Joan. XI, 49 et seq.

* S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, * S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia,

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XII super Genesim ad 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XII super Genesim ad

cap. 13. cap. 13.

Solutio. Solutio.

302 302

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

minis statim elicit flammam ignis et ca- minis statim elicit flammam ignis et ca- lorem incensivum et maximi ardoris. lorem incensivum et maximi ardoris. Ergo a simili, multiplicato lumine veri Ergo a simili, multiplicato lumine veri tatis in intellectum per Angelum bonum, tatis in intellectum per Angelum bonum, de necessitate videtur accendi affectus ad de necessitate videtur accendi affectus ad pietatem et devotionem intellectorum: si- pietatem et devotionem intellectorum: si- cut dicitur, Jerem.xx, 9: Factus est, scilicet cut dicitur, Jerem.xx, 9: Factus est, scilicet sermo Domini, in corde meo velut ignis sermo Domini, in corde meo velut ignis exæstuans, claususque in ossibus meis, exæstuans, claususque in ossibus meis, hoc est, in fortissimis viribus animæ et hoc est, in fortissimis viribus animæ et purissimis et defeci, ferre non sustinens. purissimis et defeci, ferre non sustinens. Et, Thren. 1, 13 De excelso misit ignem Et, Thren. 1, 13 De excelso misit ignem in ossibus meis, et erudivit me. in ossibus meis, et erudivit me.

SOLUTIO. Concedendum, quod omnibus SOLUTIO. Concedendum, quod omnibus his modis Angeli boni accendunt affe- his modis Angeli boni accendunt affe- ctus fidelium, scilicet aliquando per ctus fidelium, scilicet aliquando per remotionem impedimenti, sicut dicit remotionem impedimenti, sicut dicit Augustinus in libro LXXXIII Quæstio- Augustinus in libro LXXXIII Quæstio- num. Aliquando patefaciendo meatus num. Aliquando patefaciendo meatus veritatis ad intellectum, ut lumen æter- veritatis ad intellectum, ut lumen æter- næ veritatis libere ad intellectum venire næ veritatis libere ad intellectum venire possit sicut dicit Glossa super illud possit sicut dicit Glossa super illud Psalmi cxvII, 73, adducta: Da mihi Psalmi cxvII, 73, adducta: Da mihi intellectum. Dicit enim Costabenluce in intellectum. Dicit enim Costabenluce in libro de Differentia spiritus et animæ, · libro de Differentia spiritus et animæ, · quod ad cellulam quæ dicitur logistica quod ad cellulam quæ dicitur logistica sive rationalis, in qua operatur vis in- sive rationalis, in qua operatur vis in- tellectiva in spiritu animali, meatus sunt tellectiva in spiritu animali, meatus sunt duo. Unus ab anteriori, a sensu commu- duo. Unus ab anteriori, a sensu commu- ni et imaginativa virtute, deferens for- ni et imaginativa virtute, deferens for- mas ad cellam logisticam. Alter a poste- mas ad cellam logisticam. Alter a poste- riori, formas a memoriali virtute et riori, formas a memoriali virtute et recordativa sive reminiscentia, ad eam- recordativa sive reminiscentia, ad eam- dem cellam formas deferens. Et istæ duæ dem cellam formas deferens. Et istæ duæ viæ aliquando dupliciter obstruuntur. viæ aliquando dupliciter obstruuntur.

Obstruuntur enim aliquando nigredine Obstruuntur enim aliquando nigredine et spissitudine spiritus animalis et obnu- et spissitudine spiritus animalis et obnu- bilatione aliquando quadam caruncula, bilatione aliquando quadam caruncula,

quæ ibi est, obstruente meatum. Et hu- quæ ibi est, obstruente meatum. Et hu- jus signum dicit esse, quod cum homo jus signum dicit esse, quod cum homo est in magna cogitatione et subtili, agoni- est in magna cogitatione et subtili, agoni- zat flectendo caput ante, et retro, et ad zat flectendo caput ante, et retro, et ad dextrum, et ad sinistrum : per quod dextrum, et ad sinistrum : per quod naturæ intendit removere obstaculum, naturæ intendit removere obstaculum, ut formæ intelligibiles lucide et libere ut formæ intelligibiles lucide et libere possint transire ad intellectum. Et cum, possint transire ad intellectum. Et cum, sicut in præhabitis dictum est, Angeli sicut in præhabitis dictum est, Angeli tam boni quam mali operentur in phan- tam boni quam mali operentur in phan- tasmatibus et dormiendo et vigilando, tasmatibus et dormiendo et vigilando, ordinando, disponendo, illuminando, ordinando, disponendo, illuminando, obnubilando sic operatio bonorum An- obnubilando sic operatio bonorum An- gelorum confert ad illuminationem intel- gelorum confert ad illuminationem intel- lectus. lectus.

Aliquando etiam species intelligibiles, Aliquando etiam species intelligibiles, sicut dicit Augustinus in libro XII super sicut dicit Augustinus in libro XII super Genesim ad litteram, unitione mirabili Genesim ad litteram, unitione mirabili et mixtione sui ad animam ipsi intelle- et mixtione sui ad animam ipsi intelle- ctui per lumen divinum ingerendo. Et ctui per lumen divinum ingerendo. Et de hoc quidam satis conveniens dede- de hoc quidam satis conveniens dede- runt exemplum. Quando enim duo specu- runt exemplum. Quando enim duo specu- la opponuntur sibi invicem directa op- la opponuntur sibi invicem directa op- positione, species quæ sunt in uno, positione, species quæ sunt in uno, resultant in alio. Sic Angelo conjuncto resultant in alio. Sic Angelo conjuncto intellectui hominis, species quas habet intellectui hominis, species quas habet in lumine divino, cui conjunctus est, in lumine divino, cui conjunctus est, resultant in intellectu hominis actu lumi- resultant in intellectu hominis actu lumi- nis divini, cujus virtute species illæ sunt nis divini, cujus virtute species illæ sunt apud hominem, quas cum limpide in- apud hominem, quas cum limpide in- tuetur intellectus, inflammatur et incan- tuetur intellectus, inflammatur et incan- descit calore charitatis affectus. descit calore charitatis affectus.

ET PER hoc patet solutio ad totum : ET PER hoc patet solutio ad totum : omnes enim modi adducti, boni sunt. Et omnes enim modi adducti, boni sunt. Et licet solus Deus dat intellectum, qui est licet solus Deus dat intellectum, qui est donum Spiritus sancti, tamen ad recep- donum Spiritus sancti, tamen ad recep- tionem ejus in anima multipliciter uti- tionem ejus in anima multipliciter uti- tur ministerio Angelorum, ut dictum tur ministerio Angelorum, ut dictum

est. est.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 28. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 28.

303 303

TRACTATUS VII. TRACTATUS VII.

DE TENTATIONE ET OBSESSIONE DÆMONUM. DE TENTATIONE ET OBSESSIONE DÆMONUM.

Deinde quæritur de hoc quod dicitur in libro II Sententiarum, distinct. Deinde quæritur de hoc quod dicitur in libro II Sententiarum, distinct. IV cap. ultimo : Aliis quoque qui a Sanctis juste & pudice viventibus vin- IV cap. ultimo : Aliis quoque qui a Sanctis juste & pudice viventibus vin- cuntur, potestas alios tentandi videtur adimi. cuntur, potestas alios tentandi videtur adimi.

QUESTIO XXVIII. QUESTIO XXVIII.

De tentatione dæmonum. De tentatione dæmonum.

Ratione enim hujus quæritur de ten- Ratione enim hujus quæritur de ten- tatione dæmonum. tatione dæmonum.

Et quæruntur tria, scilicet quid sit ten- Et quæruntur tria, scilicet quid sit ten- tatio? tatio?

Secundo, Quis sit tentator? Secundo, Quis sit tentator?

Tertio, Qui sunt modi tentandi, et Tertio, Qui sunt modi tentandi, et quot? quot?

Quis autem sit progressus tentationis Quis autem sit progressus tentationis a serpente in sensualitatem, et a sen- a serpente in sensualitatem, et a sen- sualitate in inferiorem partem rationis, sualitate in inferiorem partem rationis, et ab inferiori parte rationis in superio- et ab inferiori parte rationis in superio- rem, infra cum de casu Adæ disputabi- rem, infra cum de casu Adæ disputabi- tur, erit inquirendum. tur, erit inquirendum.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Quid sit tentatio¹? Quid sit tentatio¹?

AD PRIMUM proceditur sic : AD PRIMUM proceditur sic :

Super illud Genesis, xxII, 1 : Tentavit Super illud Genesis, xxII, 1 : Tentavit Deus Abraham, dicit Glossa sic: « Tentare Deus Abraham, dicit Glossa sic: « Tentare pro eo quod est probare dicimus, unde pro eo quod est probare dicimus, unde scriptum est, Deuter. XIII, 3: Tentat vos scriptum est, Deuter. XIII, 3: Tentat vos Dominus Deus vester, ut palam fiat Dominus Deus vester, ut palam fiat

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen. 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen. tentiarum, Dist. XXI, Art. 1. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. XXI, Art. 1. Tom. XXVII hu- usce hovæ editionis. Cf. etiam Jam Part. usce hovæ editionis. Cf. etiam Jam Part.

Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 69, Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 69, Art. 1. Tom. XXXIV. Art. 1. Tom. XXXIV.

contra. contra.

utio. utio.

304 304

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

utrum diligatis eum, an non. Vires utrum diligatis eum, an non. Vires enim dilectionis suæ homo ignorat, nisi enim dilectionis suæ homo ignorat, nisi experimento cognoscat. » Ex hoc acci- experimento cognoscat. » Ex hoc acci- pitur, quod tentatio est probatio alicu- pitur, quod tentatio est probatio alicu- jus ad acceptationem experimenti. jus ad acceptationem experimenti.

SED CONTRA hoc videtur esse, quod SED CONTRA hoc videtur esse, quod 1. Dicitur, Joan. 111, 25, quod Chri- 1. Dicitur, Joan. 111, 25, quod Chri- sto opus non erat ut quis testimo- sto opus non erat ut quis testimo- nium perhiberet de homine: ipse enim nium perhiberet de homine: ipse enim sciebat quid esset in homine. Cum er- sciebat quid esset in homine. Cum er- go Deus cognoscat omnia quæ sunt in go Deus cognoscat omnia quæ sunt in nobis, non oportet, quod utatur proba- nobis, non oportet, quod utatur proba- tione ad acceptionem experimenti: con- tione ad acceptionem experimenti: con- stat autem, quod tentat Deus: tenta- stat autem, quod tentat Deus: tenta- vit enim Abraham ergo videtur quod vit enim Abraham ergo videtur quod tentatio non sit probatio ad acceptionem tentatio non sit probatio ad acceptionem experimenti. experimenti.

2. Si forte dicatur, quod intelligitur de 2. Si forte dicatur, quod intelligitur de tentatione quæ est a diabolo, et non a tentatione quæ est a diabolo, et non a Deo. CONTRA Illa quæ sunt in nobis, Deo. CONTRA Illa quæ sunt in nobis, aut sunt naturalia, aut sunt voluntaria. aut sunt naturalia, aut sunt voluntaria. Si sunt naturalia, illa cognoscit dæmon Si sunt naturalia, illa cognoscit dæmon per habitus concreatos sibi et naturaliter, per habitus concreatos sibi et naturaliter, sicut cognoscit cætera sensibilia ad illa sicut cognoscit cætera sensibilia ad illa ergo non oportet eum uti probatione ergo non oportet eum uti probatione experimenti. Si sunt voluntaria: aut experimenti. Si sunt voluntaria: aut manifestantur signo corporali, aut non. manifestantur signo corporali, aut non. Si non manifestantur signo corporali, Si non manifestantur signo corporali, nullo modo cognoscet ea, sicut in ante- nullo modo cognoscet ea, sicut in ante- habitis probatum est et sic in vacuum habitis probatum est et sic in vacuum uteretur probatione experimenti ad illa uteretur probatione experimenti ad illa cognoscenda. Si autem manifestantur cognoscenda. Si autem manifestantur signo corporali tunc cognoscit ea sicut signo corporali tunc cognoscit ea sicut et alia, sicut in antehabitis probatum et alia, sicut in antehabitis probatum est, et sic iterum non indiget probatione est, et sic iterum non indiget probatione experimenti. experimenti.

3. Adhuc, In philosophia, ut dicit 3. Adhuc, In philosophia, ut dicit Aristoteles in Topicis, tentator non accipit Aristoteles in Topicis, tentator non accipit experimentum scientiæ, sed ignorantiæ : experimentum scientiæ, sed ignorantiæ : videtur ergo, quod tentatio non sit pro- videtur ergo, quod tentatio non sit pro- batio ad acceptionem experimenti ut batio ad acceptionem experimenti ut sciat et sic videtur, quod definitio quæ sciat et sic videtur, quod definitio quæ ponitur in Glossa, inutilis sit. ponitur in Glossa, inutilis sit.

SOLUTIO. Ad hoc per distinctionem SOLUTIO. Ad hoc per distinctionem solvendum est. Dicitur enim tentatio solvendum est. Dicitur enim tentatio sex modis et in omnibus illis modis sex modis et in omnibus illis modis est in genere probationis, et ad unum est in genere probationis, et ad unum finem in communi, qui est acceptio ex- finem in communi, qui est acceptio ex-

perimenti. Et hoc attendens Glossa præ- perimenti. Et hoc attendens Glossa præ- inducta, dicit quod tentare pro eo quod inducta, dicit quod tentare pro eo quod est probare dicimus: et quod homo est probare dicimus: et quod homo vires suæ dilectionis ignorat, nisi expe- vires suæ dilectionis ignorat, nisi expe- rimento cognoscat. rimento cognoscat.

Primo quidem modo dicitur tentatio Primo quidem modo dicitur tentatio in communi, probatio ad acceptionem in communi, probatio ad acceptionem experimenti scientiæ vel ignorantiæ : et experimenti scientiæ vel ignorantiæ : et sic dicit Aristoteles, quod tentator imita- sic dicit Aristoteles, quod tentator imita- tor est dialectici, et probat tentando cir- tor est dialectici, et probat tentando cir-

са са

communia, quibus scitis non de communia, quibus scitis non de necessitate scitur ars, sed quibus ignora- necessitate scitur ars, sed quibus ignora- tis de necessitate ignoratur : et ille est tis de necessitate ignoratur : et ille est tentator qui non accipit experimentum tentator qui non accipit experimentum nisi ignorantiæ. Et est tentator qui tentat nisi ignorantiæ. Et est tentator qui tentat circa propria principia singulorum, ex circa propria principia singulorum, ex quibus de necessitate sequitur conclusio quibus de necessitate sequitur conclusio et scientia, quæ est effectus et habitus et scientia, quæ est effectus et habitus conclusionis et hæc tentatio accipit conclusionis et hæc tentatio accipit experimentum scientiæ et ignorantiæ : experimentum scientiæ et ignorantiæ : propria enim sunt quibus scitis de neces- propria enim sunt quibus scitis de neces- sitate scitur ars, et quibus ignoratis de sitate scitur ars, et quibus ignoratis de necessitate ignoratur. necessitate ignoratur.

Secundo modo dicitur tentatio, pro- Secundo modo dicitur tentatio, pro- batio ad experimentum electionis et batio ad experimentum electionis et inclinationis voluntatis ad id quod in- inclinationis voluntatis ad id quod in- tendit tentator: et sic dicitur tentare tendit tentator: et sic dicitur tentare homo hominem, quia nititur inclinare homo hominem, quia nititur inclinare eum ad voluntatem suam, et Angelus eum ad voluntatem suam, et Angelus bonus hominem eodem modo, et Ange- bonus hominem eodem modo, et Ange- lus malus hominem. Et sic dicit Magi- lus malus hominem. Et sic dicit Magi- ster Hugo de tentatione diaboli, quod ster Hugo de tentatione diaboli, quod «< tentatio est impulsus ad illicitum : » «< tentatio est impulsus ad illicitum : » tentatio autem Angeli boni vel hominis tentatio autem Angeli boni vel hominis boni ad illud quod licitum est, impellit, boni ad illud quod licitum est, impellit, et est persuasiva ibi inclinatio voluntatis et est persuasiva ibi inclinatio voluntatis sive inductio ad id quod intendit persua- sive inductio ad id quod intendit persua- dens Angelus vel homo. dens Angelus vel homo.

Tertio modo dicitur tentatio, probatio Tertio modo dicitur tentatio, probatio per difficilia ad acceptionem experimenti per difficilia ad acceptionem experimenti dilectionis vel fidelitatis et hoc modo dilectionis vel fidelitatis et hoc modo dicitur, Eccli. v1,7: Si possides amicum, dicitur, Eccli. v1,7: Si possides amicum, in tentatione posside illum, et ne facile in tentatione posside illum, et ne facile credas ei. credas ei.

Quarto modo dicitur tentatio, probatio Quarto modo dicitur tentatio, probatio per difficilia ad acceptionem experimen- per difficilia ad acceptionem experimen- ti, quod de viribus dilectionis et fideli- ti, quod de viribus dilectionis et fideli- tatis non ipse tentator et probator acci- tatis non ipse tentator et probator acci- piat, sed tentatus et probatus, ut se piat, sed tentatus et probatus, ut se

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 28. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 28.

scilicet et vires suas cognoscens plus de scilicet et vires suas cognoscens plus de Deo præsumat. Et sic accipitur illud Deo præsumat. Et sic accipitur illud Sapientiæ, III, 5: Deus tentavit eos, et Sapientiæ, III, 5: Deus tentavit eos, et invenit illos dignos se, hoc est, invenire invenit illos dignos se, hoc est, invenire se fecit per experimentum. Et illud se fecit per experimentum. Et illud Tobiæ, x11, 13: Quia acceptus eras Deo, Tobiæ, x11, 13: Quia acceptus eras Deo, necesse fuit ut tentatio probaret te, hoc necesse fuit ut tentatio probaret te, hoc est, probatum te tibi ostenderet. Et est, probatum te tibi ostenderet. Et illud Deuteronomii, XIII, 3 Tentat illud Deuteronomii, XIII, 3 Tentat vos Dominus Deus vester, ut palam fiat, vos Dominus Deus vester, ut palam fiat, hoc est, ut scire vos faciat utrum diliga- hoc est, ut scire vos faciat utrum diliga-

tis eum. tis eum.

Quinto modo dicitur tentatio, probatio Quinto modo dicitur tentatio, probatio per exercitium operum, ut accipiatur per exercitium operum, ut accipiatur experimentum potestatis sive facultatis experimentum potestatis sive facultatis in opere. Et sic tentatur manus, utrum in opere. Et sic tentatur manus, utrum sit potens ad tenendum: et securis, utrum sit potens ad tenendum: et securis, utrum sit potens ad incidendum: et jumentum, sit potens ad incidendum: et jumentum, utrum potens sit ad laborandum. Luc. utrum potens sit ad laborandum. Luc. XIV, 19 Juga boum emi quinque, et eo XIV, 19 Juga boum emi quinque, et eo probare illa. Et sic etiam tentat se homo probare illa. Et sic etiam tentat se homo in virtute quantæ potestatis sit, cum in virtute quantæ potestatis sit, cum exercet se ad opera virtutum. Et sic ac- exercet se ad opera virtutum. Et sic ac- cipitur, Daniel. 1, 13, ubi Daniel dixit cipitur, Daniel. 1, 13, ubi Daniel dixit ad eunuchum Tenta nos, obsecro,servos ad eunuchum Tenta nos, obsecro,servos tuos diebus decem, et dentur nobis legu- tuos diebus decem, et dentur nobis legu- mina ... et sicut videris, facies cum ser- mina ... et sicut videris, facies cum ser- vis tuis. Et sic etiam accipitur illud Ec- vis tuis. Et sic etiam accipitur illud Ec- clesiastici, xxxiv, 11: Qui tentatus non clesiastici, xxxiv, 11: Qui tentatus non est, qualia scit? hoc est, qui virium est, qualia scit? hoc est, qui virium suarum experimentum non accepit, qua- suarum experimentum non accepit, qua- lia potest scire de seipso? lia potest scire de seipso?

: :

Sexto modo dicitur tentatio strictis- Sexto modo dicitur tentatio strictis- sime, actus dæmonis, observatio diaboli, sime, actus dæmonis, observatio diaboli, et insidiatio et circumvolatio, quia tota et insidiatio et circumvolatio, quia tota die continue instat ad hominis decep- die continue instat ad hominis decep- tionem. Et sic accipitur, I Petr. v, 8 et tionem. Et sic accipitur, I Petr. v, 8 et 9 Adversarius vester diabolus tam- 9 Adversarius vester diabolus tam- quam leo rugiens circuit, quærens quem quam leo rugiens circuit, quærens quem devoret cui resistite fortes in fide. devoret cui resistite fortes in fide. Lucæ, xxII, 31 et 32, dixit Dominus Lucæ, xxII, 31 et 32, dixit Dominus Simoni Petro: Simon, Simon, ecce Sa- Simoni Petro: Simon, Simon, ecce Sa- tanas expetivit vos ut cribraret sicut tanas expetivit vos ut cribraret sicut triticum ego autem rogavi pro te, ut triticum ego autem rogavi pro te, ut non deficiat fides tua et tu aliquando non deficiat fides tua et tu aliquando conversus, confirma fratres tuos. Unde conversus, confirma fratres tuos. Unde Chrysostomus in homilia 22 super Joan- Chrysostomus in homilia 22 super Joan- nem, sic dicit : « Plurimum nos diabolus nem, sic dicit : « Plurimum nos diabolus urget, plurimum nostræ insidiatur saluti. urget, plurimum nostræ insidiatur saluti.

XXXII XXXII

305 305

Invigilandum est igitur, et contra illius Invigilandum est igitur, et contra illius impetum unumquemque se omni ex impetum unumquemque se omni ex parte præmunire oportet: nam vel mi- parte præmunire oportet: nam vel mi- nimo aditu viam sibi quam latissimam nimo aditu viam sibi quam latissimam patefacit, paulatim vires accipit. Quod patefacit, paulatim vires accipit. Quod si qua nobis salutis nostræ cura est, ne si qua nobis salutis nostræ cura est, ne minima quidem in re eum nobis præva- minima quidem in re eum nobis præva- lere permittamus, ne mox in majoribus lere permittamus, ne mox in majoribus prævaleat. Summæ namque amentiæ prævaleat. Summæ namque amentiæ est, ut cum ille tantopere animarum est, ut cum ille tantopere animarum nostrarum perditioni invigilet, nos con- nostrarum perditioni invigilet, nos con- tra pro nostra ipsorum salute non eam- tra pro nostra ipsorum salute non eam- dem adhibeamus diligentiam. » Et hoc dem adhibeamus diligentiam. » Et hoc solo modo quærimus hic de tenta- solo modo quærimus hic de tenta-

tione. tione.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod Deus AD PRIMUM ergo dicendum, quod Deus non tentat ut ipse experimentum acci- non tentat ut ipse experimentum acci- piat, sed ut tentatus suæ virtutis expe- piat, sed ut tentatus suæ virtutis expe- rimentum accipiat, et cognoscat quid de rimentum accipiat, et cognoscat quid de Deo præsumere valeat. Dicit enim Gre- Deo præsumere valeat. Dicit enim Gre- gorius, quod « tanto altiori spe quis in gorius, quod « tanto altiori spe quis in Deum resurgit, quanto plus et fortiora Deum resurgit, quanto plus et fortiora pro nomine .ipsius pertulerit. >> pro nomine .ipsius pertulerit. >>

AD ALIUD dicendum, quod ea quæ AD ALIUD dicendum, quod ea quæ sunt in nobis voluntaria, non cognoscit sunt in nobis voluntaria, non cognoscit dæmon antequam fiant: et ideo persua- dæmon antequam fiant: et ideo persua- siva et inclinativa tentatione utitur ad siva et inclinativa tentatione utitur ad experiendum, utrum voluntas nostra experiendum, utrum voluntas nostra inclinetur ad eligendum id quod vult : inclinetur ad eligendum id quod vult : et hoc expresse dicit Gregorius super et hoc expresse dicit Gregorius super illud Job, XVIII, 10: Abscondita est in illud Job, XVIII, 10: Abscondita est in terra pedica ejus, et decipula illius terra pedica ejus, et decipula illius super semitam dicens, quod « semita super semitam dicens, quod « semita cordis inclinatio cordis est, super quam cordis inclinatio cordis est, super quam diabolus abscondit decipulam tentatio- diabolus abscondit decipulam tentatio- nis, ut facilius decipiat. » nis, ut facilius decipiat. »

AD ULTIMUM jam patet solutio: hoc AD ULTIMUM jam patet solutio: hoc enin intelligitur de tentatore qui est enin intelligitur de tentatore qui est tentator dialectici, et tentat circa com- tentator dialectici, et tentat circa com- munia: et de tali tentatione non loqui- munia: et de tali tentatione non loqui- mur hic. mur hic.

20 20

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

306 306

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Quis sit tentator ¹? Quis sit tentator ¹?

SECUNDO quæritur, Quis sit tentator? SECUNDO quæritur, Quis sit tentator? Et videtur, quod solus diabolus. Et videtur, quod solus diabolus. 1. I ad Thessal. 11, 5, super illud : 1. I ad Thessal. 11, 5, super illud : Ne forte tentaverit vos is qui tentat : Ne forte tentaverit vos is qui tentat : Glossa, «Diabolus, cujus officium est Glossa, «Diabolus, cujus officium est tentare. » tentare. »

2. Adhuc, Hieronymus in libro III 2. Adhuc, Hieronymus in libro III super Jeremiam, dicit sic: « Quidquid super Jeremiam, dicit sic: « Quidquid peccamus, quidquid die et nocte facimus peccamus, quidquid die et nocte facimus et malorum operum perpetramus: im- et malorum operum perpetramus: im- perium est dæmonum, qui numquam perium est dæmonum, qui numquam nobis dant requiem, et semper impellunt nobis dant requiem, et semper impellunt delictis augere delicta, et cumulum facere delictis augere delicta, et cumulum facere peccatorum » Cum ergo omnis ten- peccatorum » Cum ergo omnis ten- tatio propulsatio est ad illicitum, sive ad tatio propulsatio est ad illicitum, sive ad peccatum, videtur quod non sit tentator peccatum, videtur quod non sit tentator nisi dæmon. nisi dæmon.

3. Ad idem faciunt auctoritates in 3. Ad idem faciunt auctoritates in præcedenti articulo adductæ de Chryso- præcedenti articulo adductæ de Chryso- stomo, et I Petr. v, 8 et 9, et Luc. XXII, stomo, et I Petr. v, 8 et 9, et Luc. XXII, 31. In quibus omnibus expresse dicitur, 31. In quibus omnibus expresse dicitur, quod Satan sive diabolus est, qui tentat. quod Satan sive diabolus est, qui tentat.

4. Adhuc, Job, 1, 12 et 11, 6, expresse 4. Adhuc, Job, 1, 12 et 11, 6, expresse habetur, quod Dominus licentiam dedit habetur, quod Dominus licentiam dedit Satan ad tentandum Job. Cum ergo non Satan ad tentandum Job. Cum ergo non sit tentator, nisi cui Deus dat licentiam sit tentator, nisi cui Deus dat licentiam tentandi, videtur quod diabolus solus sit tentandi, videtur quod diabolus solus sit tentator. tentator.

5. Adhuc, Matth. IV, 3: Accedens ten- 5. Adhuc, Matth. IV, 3: Accedens ten- tator, dixit ei. Nomen tentatoris non tator, dixit ei. Nomen tentatoris non convenit, nisi ei cujus officium est ten- convenit, nisi ei cujus officium est ten- tare sed, sicut dicit Glossa prius indu- tare sed, sicut dicit Glossa prius indu- cta, solius diaboli est officium tentare: cta, solius diaboli est officium tentare: ergo solus diabolus est tentator. ergo solus diabolus est tentator.

6. Adhuc, Aut ille tentator est, qui 6. Adhuc, Aut ille tentator est, qui

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum. Dist. XXI, Art. 2. Tom. XXVII hu. tentiarum. Dist. XXI, Art. 2. Tom. XXVII hu. jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 69, Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 69,

licentiam dat tentandi, aut qui exercet licentiam dat tentandi, aut qui exercet actum tentationis: sed non est tentator actum tentationis: sed non est tentator qui dat licentiam, Deus scilicet. Jacobi, qui dat licentiam, Deus scilicet. Jacobi, 1, 13 Nemo cum tentatur, dicat quo- 1, 13 Nemo cum tentatur, dicat quo- niam a Deo tentatur Deus enim inten- niam a Deo tentatur Deus enim inten- tator malorum est, ipse enim neminem tator malorum est, ipse enim neminem tentat. Ergo relinquitur per locum a tentat. Ergo relinquitur per locum a divisione, quod solus diabolus tentator divisione, quod solus diabolus tentator sit, quia ille exercet actum tentationis. sit, quia ille exercet actum tentationis. SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Jacobi, 1, 14, dicitur: Unusquisque 1. Jacobi, 1, 14, dicitur: Unusquisque tentatur a concupiscentia sua, abstractus tentatur a concupiscentia sua, abstractus et illectus. et illectus.

2. Adhuc, Dicitur, quod mundus, 2. Adhuc, Dicitur, quod mundus, caro, dæmonia tentant. I Joan. II, 16: caro, dæmonia tentant. I Joan. II, 16: Omne quod est in mundo, concupiscen- Omne quod est in mundo, concupiscen- tia carnis est, et concupiscentia oculo- tia carnis est, et concupiscentia oculo- rum, et superbia vitæ. Ergo non videtur rum, et superbia vitæ. Ergo non videtur unus solus esse tentator, sed tres. unus solus esse tentator, sed tres.

Sed cont Sed cont

JUXTA hoc quæritur, Utrum Deus in- Quæst. JUXTA hoc quæritur, Utrum Deus in- Quæst. ducat aliquam tentationem ? ducat aliquam tentationem ? Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

Matth. vi, 13 Et ne nos inducas in Matth. vi, 13 Et ne nos inducas in tentationem hoc enim frustra a Deo tentationem hoc enim frustra a Deo peteretur, si nullus a Deo in tentatio- peteretur, si nullus a Deo in tentatio- nem induceretur. nem induceretur.

SED CONTRA : SED CONTRA :

1. Glossa ibidem: « In tentationem 1. Glossa ibidem: « In tentationem induci, est tentatione frangi, et tenta- induci, est tentatione frangi, et tenta- tione superari: et hoc non facit Deus, tione superari: et hoc non facit Deus, sed potius diabolus vel concupiscentia : » sed potius diabolus vel concupiscentia : » ergo videtur, quod Deus non inducat in ergo videtur, quod Deus non inducat in tentationem. tentationem.

2. Adhuc, I ad Corinth. x, 13: Fidelis 2. Adhuc, I ad Corinth. x, 13: Fidelis Deus est, qui non patietur vos tentari Deus est, qui non patietur vos tentari supra id quod potestis sed faciet etiam supra id quod potestis sed faciet etiam cum tentatione proventum, ut possitis cum tentatione proventum, ut possitis sustinere. Ergo videtur, quod Dei est sustinere. Ergo videtur, quod Dei est adjuvare contra inductionem in tenta- adjuvare contra inductionem in tenta- tionem : non ergo inducit aliquem in tionem : non ergo inducit aliquem in

tentationem. tentationem.

Sed co Sed co

ULTERIUS quæritur de hoc quod in libro Ques ULTERIUS quæritur de hoc quod in libro Ques

Art. 2. Tom. XXXIV. Art. 2. Tom. XXXIV.

2 S. HIERONYMUS, Lib. III super Jeremiam, 2 S. HIERONYMUS, Lib. III super Jeremiam,

cap. 16. cap. 16.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 28. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 28.

11 Sententiarum, distinct. VI, cap. ulti- 11 Sententiarum, distinct. VI, cap. ulti- mo, dicit Origenes sic: « Puto sane, mo, dicit Origenes sic: « Puto sane, quia Sancti repugnantes adversus istos quia Sancti repugnantes adversus istos incentores, et vincentes, minuant exer- incentores, et vincentes, minuant exer- citum dæmonum, vel ut quam plurimos citum dæmonum, vel ut quam plurimos eorum interimant: ne ultra fas sit illi eorum interimant: ne ultra fas sit illi spiritui, qui ab aliquo sancto caste et spiritui, qui ab aliquo sancto caste et pudice vivendo victus est, impugnare pudice vivendo victus est, impugnare iterum alium hominem. »> iterum alium hominem. »>

Hoc enim non videtur esse verum: Hoc enim non videtur esse verum: quia quia

1. Deus providentia sua tentationes 1. Deus providentia sua tentationes ordinavit, et fieri permittit ad exercitium ordinavit, et fieri permittit ad exercitium virtutis fidelium: sed in naturis tantus virtutis fidelium: sed in naturis tantus est ordo, ut in III de Anima dicit Aristo- est ordo, ut in III de Anima dicit Aristo- teles, quod « natura nec indiget neces- teles, quod « natura nec indiget neces- sariis, nec abundat superfluis. » In ope- sariis, nec abundat superfluis. » In ope- ribus autem Dei major ordo est. Ergo in ribus autem Dei major ordo est. Ergo in operibus providentiæ divinæ non est operibus providentiæ divinæ non est abundantia superflui: superfluum autem abundantia superflui: superfluum autem est facere per plures, quod fieri potest est facere per plures, quod fieri potest per unum sed idem dæmon qui victus per unum sed idem dæmon qui victus est ab uno, adhuc potest tentare alios: est ab uno, adhuc potest tentare alios: ergo superfluum est illum removere a pu- ergo superfluum est illum removere a pu- gna, et alteri licentiam dare impugnandi. gna, et alteri licentiam dare impugnandi.

2. Sed contra hoc iterum videtur esse 2. Sed contra hoc iterum videtur esse ibi, quod secundum moderamen justitiæ, ibi, quod secundum moderamen justitiæ, æquale debet esse pondus belli inter im- æquale debet esse pondus belli inter im- pugnantes et impugnatos: sed homines pugnantes et impugnatos: sed homines impugnati, per mortem continue dimi- impugnati, per mortem continue dimi- nuuntur si ergo exercitus dæmonum nuuntur si ergo exercitus dæmonum non diminueretur per victoriam homi- non diminueretur per victoriam homi- num, inæquale esset pondus belli inter num, inæquale esset pondus belli inter dæmones et homines per victoriam dæmones et homines per victoriam enim qua vincuntur, diminuuntur. enim qua vincuntur, diminuuntur.

SOLUTIO. Dicendum ad primo quasi- SOLUTIO. Dicendum ad primo quasi- tum, quod diabolus proprie loquendo tum, quod diabolus proprie loquendo tentator est triplici ratione. tentator est triplici ratione.

Prima est, quia invidiæ proprium est Prima est, quia invidiæ proprium est impugnare bonos: et dicitur, Sapient. impugnare bonos: et dicitur, Sapient. II, 24 Invidia diaboli mors introivit in II, 24 Invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum, hoc est, peccatum, orbem terrarum, hoc est, peccatum, quod est mors animæ. Unde sicut su- quod est mors animæ. Unde sicut su- perbia erexit se contra Deum, ita sicut perbia erexit se contra Deum, ita sicut dicit Augustinus in libro de Sancta vir- dicit Augustinus in libro de Sancta vir- ginitate, invidia quæ pedissequa est su- ginitate, invidia quæ pedissequa est su-

1 ORIGENES, Homilia XV ad librum Josue, cap. 1 ORIGENES, Homilia XV ad librum Josue, cap.

307 307

perbiæ, impugnavit et[tentavit hominem, perbiæ, impugnavit et[tentavit hominem, ne ad beatitudinem ascenderet, unde ipse ne ad beatitudinem ascenderet, unde ipse exciderat. exciderat.

Secunda ratio est, quia obstinatus est Secunda ratio est, quia obstinatus est in malo, sicut bonus Angelus confir- in malo, sicut bonus Angelus confir- matus est in bono. Unde in libro II Sen- matus est in bono. Unde in libro II Sen- tentiarum, distinct. VII, cap. Supra di- tentiarum, distinct. VII, cap. Supra di- ctum est, dicit Magister sic : « Mali per ctum est, dicit Magister sic : « Mali per malitiam adeo sunt obstinati, quod bo- malitiam adeo sunt obstinati, quod bo- nam voluntatem habere, sive velle non nam voluntatem habere, sive velle non valent, etsi bonum sit quod aliquando valent, etsi bonum sit quod aliquando volunt. Volunt enim aliquando aliquid volunt. Volunt enim aliquando aliquid fieri, quod Deus vult fieri, et utique illud fieri, quod Deus vult fieri, et utique illud bonum est et justum fieri: nec tamen bonum est et justum fieri: nec tamen cum bona voluntate illud volunt, nec cum bona voluntate illud volunt, nec bene illud volunt. Sed obstinati pro- bene illud volunt. Sed obstinati pro- prium est irasci contra omne bonum et prium est irasci contra omne bonum et impugnare illud : et cum diabolus sic sit impugnare illud : et cum diabolus sic sit obstinatus, suum proprium est et tentare obstinatus, suum proprium est et tentare et impugnare bonos. » et impugnare bonos. »

1 et 2. 1 et 2.

Tertia ratio est, quia primæ tenta- Tertia ratio est, quia primæ tenta- tionis, quæ facta est ad Adam et Hevam, tionis, quæ facta est ad Adam et Hevam, diabolus fuit inventor: et ab illa tenta- diabolus fuit inventor: et ab illa tenta- tione possibilitas tentandi in omnibus tione possibilitas tentandi in omnibus exorta est et creata. Unde cum virtus exorta est et creata. Unde cum virtus primæ tentationis in omnibus aliis ten- primæ tentationis in omnibus aliis ten- tationibus sit, et tentet, ut dicit Augu- tationibus sit, et tentet, ut dicit Augu- stinus in libro XII super Genesim ad stinus in libro XII super Genesim ad litteram, diabolus proprie tentator est, litteram, diabolus proprie tentator est, qui primæ tentationis est inventor. qui primæ tentationis est inventor. AD PRIMUM ergo dicendum, quod in Ad object. AD PRIMUM ergo dicendum, quod in Ad object. contrarium objicitur, quod unus solus est contrarium objicitur, quod unus solus est tentator sed objectum et materiam ten- tentator sed objectum et materiam ten- tationis aliquando accipit a concupi- tationis aliquando accipit a concupi- scentia carnis et sic sicut ab instrumen- scentia carnis et sic sicut ab instrumen- to, non sicut a tentatore dicitur, Jacobi, to, non sicut a tentatore dicitur, Jacobi, I, 14, quod unusquisque tentatur a con- I, 14, quod unusquisque tentatur a con- cupiscentia sua, abstractus ab incommu- cupiscentia sua, abstractus ab incommu- tabili bono, et illectus libidine boni com- tabili bono, et illectus libidine boni com- mutabilis. Aliquando accipit objectum mutabilis. Aliquando accipit objectum et materiam tentationis a spectaculis et materiam tentationis a spectaculis mundi, scilicet in divitiis, et honoribus. mundi, scilicet in divitiis, et honoribus. Aliquando accipit a seipso in superbia, Aliquando accipit a seipso in superbia, et invidia, et ira: et sic dicitur, quod et invidia, et ira: et sic dicitur, quod plura sunt tentantia instrumentaliter, plura sunt tentantia instrumentaliter, sicut objecta unus tamen est qui hæc sicut objecta unus tamen est qui hæc omnia movet sicut primus tentator. omnia movet sicut primus tentator.