Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

282 282

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

SOLUTIO. Hæc tria sunt malum dæmo- SOLUTIO. Hæc tria sunt malum dæmo- nis secundum ordinem dæmonis in bo- nis secundum ordinem dæmonis in bo- num in quo corruptus est per peccatum. num in quo corruptus est per peccatum. Perfectus enim ordo in bonum consistit Perfectus enim ordo in bonum consistit in tribus in rationali creatura, ut scilicet in tribus in rationali creatura, ut scilicet optime ordinetur contra malum secun- optime ordinetur contra malum secun- dum fugam, et optime in bonum eligen- dum fugam, et optime in bonum eligen- dum et faciendum, et optime in verum dum et faciendum, et optime in verum secundum intellectum dirigentem, et secundum intellectum dirigentem, et contra malum et in bonum. Et contra contra malum et in bonum. Et contra primum ordinem est furor irrationabilis, primum ordinem est furor irrationabilis, contra secundum demens concupiscen- contra secundum demens concupiscen- tia, contra tertium phantasia proterva. tia, contra tertium phantasia proterva.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod fu- AD PRIMUM ergo dicendum, quod fu- ror irrationabilis non dicitur a privatio- ror irrationabilis non dicitur a privatio- ne potentiæ rationis, nec a privatione ne potentiæ rationis, nec a privatione habitus rationis, nec a privatione actus habitus rationis, nec a privatione actus qui est nuntiare contra quod furendum qui est nuntiare contra quod furendum sit vel irascendum: sed dicitur a priva- sit vel irascendum: sed dicitur a priva- tione ordinis rationis. Rationis enim est tione ordinis rationis. Rationis enim est ordinare motivam in omni actu suo, ut ordinare motivam in omni actu suo, ut ordinate moveatur. Unde deberet ordi- ordinate moveatur. Unde deberet ordi- nare, quod dæmon non irasceretur ma- nare, quod dæmon non irasceretur ma- lo tunc enim esset ira per zelum quæ lo tunc enim esset ira per zelum quæ ordinata est et bona. Nunc autem per ordinata est et bona. Nunc autem per corruptionem peccati inordinato motu corruptionem peccati inordinato motu irascitur bono et furit contra ipsum: et irascitur bono et furit contra ipsum: et a privatione talis ordinis dicitur furor a privatione talis ordinis dicitur furor irrationabilis. irrationabilis.

AD ID quod objicitur de demente con- AD ID quod objicitur de demente con- cupiscentia, fere eodem modo respon- cupiscentia, fere eodem modo respon- dendum est. Mens enim grammatice a dendum est. Mens enim grammatice a metior, metiris derivatur, ut dicit Da- metior, metiris derivatur, ut dicit Da- mascenus: sed secundum quod dicit mascenus: sed secundum quod dicit Aristoteles in X primæ philosophiæ, Aristoteles in X primæ philosophiæ, sapiens mensura est omnium: quia sic- sapiens mensura est omnium: quia sic- ut idem dicit in primo primæ philoso- ut idem dicit in primo primæ philoso- phiæ, sapientis est ordinare : et sicut phiæ, sapientis est ordinare : et sicut dicit in VII Ethicorum, continentia est dicit in VII Ethicorum, continentia est mora in mente. Unde mentis est ordi- mora in mente. Unde mentis est ordi- nare et mensurare quid et quantum de- nare et mensurare quid et quantum de- beat concupisci, et qualiter quodlibet. beat concupisci, et qualiter quodlibet. Et quia in dæmone his actibus privatur Et quia in dæmone his actibus privatur mens concupiscit enim malum, et odit mens concupiscit enim malum, et odit bonum, et multum concupiscit malum, bonum, et multum concupiscit malum, et perverso ordine rationis et mentis: et perverso ordine rationis et mentis: ideo a tali corruptione dicitur demens ideo a tali corruptione dicitur demens concupiscentia, et non a privatione men- concupiscentia, et non a privatione men- tis secundum quod potentia est, neque tis secundum quod potentia est, neque

a privatione mentis secundum quod ha- a privatione mentis secundum quod ha- bitus est, nec a privatione omnis actus bitus est, nec a privatione omnis actus mentis, sed illius qui dictus est, secun- mentis, sed illius qui dictus est, secun- dum quod mentis est ordinare et mensu- dum quod mentis est ordinare et mensu- rare ea quæ concupiscenda sunt secun- rare ea quæ concupiscenda sunt secun- dum quid, et quantum, et qualiter, ut dum quid, et quantum, et qualiter, ut dictum est. dictum est.

AD ID autem quod objicitur de phan- AD ID autem quod objicitur de phan- tasia proterva, dicendum quod phanta- tasia proterva, dicendum quod phanta- sia non sumitur ibi secundum quod est sia non sumitur ibi secundum quod est potentia sensibilis animæ: sed a simili- potentia sensibilis animæ: sed a simili- tudine per translationem corruptus in- tudine per translationem corruptus in- tellectus ad verum, dicitur phantasticus. tellectus ad verum, dicitur phantasticus. Sicut intelligibile in phantasmate accep- Sicut intelligibile in phantasmate accep- tum, obscuratum est appenditiis mate- tum, obscuratum est appenditiis mate- rialibus, ut dicit Avicenna, et lumine rialibus, ut dicit Avicenna, et lumine intelligentiæ non perlustratur, nisi sepa- intelligentiæ non perlustratur, nisi sepa- ratum ab illis: ita intellectus dæmonis ratum ab illis: ita intellectus dæmonis obscuratus per peccatum, non accipit obscuratus per peccatum, non accipit verum quod intelligibile est, nisi in um- verum quod intelligibile est, nisi in um- bra corruptionis peccati: et cum ex ra- bra corruptionis peccati: et cum ex ra- tione non possit contra verum negando, tione non possit contra verum negando, quia, sicut dicitur in apocrypho Esdræ, quia, sicut dicitur in apocrypho Esdræ, III, 12 Super omnia vincit veritas, ta- III, 12 Super omnia vincit veritas, ta- men potervit ex malitia contra verum: men potervit ex malitia contra verum: et hoc malum accidit ei ex peccato quod et hoc malum accidit ei ex peccato quod incidit, quia cum ante peccatum deifor- incidit, quia cum ante peccatum deifor- mis esset intellectus, et lumen veritatis mis esset intellectus, et lumen veritatis in lumine divino acciperet, sicut dicitur, in lumine divino acciperet, sicut dicitur, Psal. xxxv, 10: In lumine tuo videbi- Psal. xxxv, 10: In lumine tuo videbi- mus lumen modo corrupto intellectu mus lumen modo corrupto intellectu per peccatum, umbroso accipit intelle- per peccatum, umbroso accipit intelle- ctu, et ideo protervit contra ipsum. ctu, et ideo protervit contra ipsum.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTÍCULUS III. ARTÍCULUS III.

Utrum synderesis sit in dæmone? Utrum synderesis sit in dæmone?

Tertio quæritur de synderesi, Utrum Tertio quæritur de synderesi, Utrum ipsa sit in dæmone? quia secundum eam ipsa sit in dæmone? quia secundum eam

est vermis conscientiæ. est vermis conscientiæ.

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

Ad 3. Ad 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 25. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 25.

1. Si enim esset in dæmone, tunc per 1. Si enim esset in dæmone, tunc per naturam esset in ipso et cum una na- naturam esset in ipso et cum una na- tura sit boni et mali Angeli, tunc etiam tura sit boni et mali Angeli, tunc etiam esset in bono Angelo: hoc autem non esset in bono Angelo: hoc autem non videtur synderesis enim, ut dicit Gre- videtur synderesis enim, ut dicit Gre- gorius, proprium actum habet remur- gorius, proprium actum habet remur- murare malo, et hunc non habet in bono murare malo, et hunc non habet in bono Angelo, quia non habet malum: nec Angelo, quia non habet malum: nec habet in malo, quia non remurmurat habet in malo, quia non remurmurat malo, sed placet ei: ergo secundum malo, sed placet ei: ergo secundum actum proprium nec est in bono nec in actum proprium nec est in bono nec in malo omnis autem potentia inest se- malo omnis autem potentia inest se- cundum actum proprium: ergo videtur, cundum actum proprium: ergo videtur, quod potentia, quæ dicitur synderesis, quod potentia, quæ dicitur synderesis, nec sit in bono, nec in malo Angelo. nec sit in bono, nec in malo Angelo.

2. Adhuc, Hieronymus super princi- 2. Adhuc, Hieronymus super princi- pium Ezechielis, super illud: Facies pium Ezechielis, super illud: Facies aquila desuper ipsorum quatuor¹ : di- aquila desuper ipsorum quatuor¹ : di- cit, quod « per faciem aquilæ significatur cit, quod « per faciem aquilæ significatur synderesis in homine : » et non attribuit synderesis in homine : » et non attribuit ipsam Angelo ergo videtur, quod An- ipsam Angelo ergo videtur, quod An- gelis non conveniat. gelis non conveniat.

3. Adhuc, Ibidem dicit Hieronymus, 3. Adhuc, Ibidem dicit Hieronymus, quod « synderesis data est homini in adju- quod « synderesis data est homini in adju- torium resurgendi de peccato : » Angelus torium resurgendi de peccato : » Angelus non resurgit a peccato, quia bonus non non resurgit a peccato, quia bonus non peccavit, et malus reparari non potest: peccavit, et malus reparari non potest: ergo videtur, quod synderesis non in ergo videtur, quod synderesis non in insit Angelis. insit Angelis.

4. Adhuc, Gregorius super illud Job, 4. Adhuc, Gregorius super illud Job, 1, 15 Evasi ego solus, ut nuntiarem 1, 15 Evasi ego solus, ut nuntiarem tibi dicit, quod « synderesis est scintilla tibi dicit, quod « synderesis est scintilla conscientiæ, quæ remurmurat malo, et conscientiæ, quæ remurmurat malo, et nuntiat malum quod factum est. » Si er- nuntiat malum quod factum est. » Si er- go conscientia non est in Angelo, sequi- go conscientia non est in Angelo, sequi- tur quod nec scintilla conscientiæ, nec tur quod nec scintilla conscientiæ, nec synderesis. synderesis.

Quod autem conscientia non sit in Quod autem conscientia non sit in Angelo, probatur sic: A quocumque re- Angelo, probatur sic: A quocumque re- moventur omnes differentiæ alicujus moventur omnes differentiæ alicujus communis, ab illo eodem removetur communis, ab illo eodem removetur illud commune : sed differentiæ con- illud commune : sed differentiæ con- scientiæ, sunt recta et erronea, sana et scientiæ, sunt recta et erronea, sana et cauteriata, tranquilla et perturbata : et cauteriata, tranquilla et perturbata : et omnes hæ differentiæ removentur a na- omnes hæ differentiæ removentur a na- tura angelica. Natura enim angelica se- tura angelica. Natura enim angelica se- cundum se recía est per deiformem in- cundum se recía est per deiformem in-

4. Ezechiel, 1, 10. 4. Ezechiel, 1, 10.

283 283

tellectum et ideo non indiget rectifi- tellectum et ideo non indiget rectifi- cante conscientia. Similiter secundum se cante conscientia. Similiter secundum se ordinata est, licet secundum electionem ordinata est, licet secundum electionem liberi arbitrii inordinata sit in dæmoni- liberi arbitrii inordinata sit in dæmoni- bus. Similiter secundum se sana est, bus. Similiter secundum se sana est, nusquam cauteriata, et secundum se nusquam cauteriata, et secundum se tranquilla, et non perturbata. Frustra tranquilla, et non perturbata. Frustra ergo daretur ei conscientia ad hos actus : ergo daretur ei conscientia ad hos actus : et in operibus divinis nihil est frustra : et in operibus divinis nihil est frustra : ergo videtur, quod non sit eis data con- ergo videtur, quod non sit eis data con- scientia ergo nec synderesis, quia syn- scientia ergo nec synderesis, quia syn- deresis est scintilla conscientiæ, ut dicit deresis est scintilla conscientiæ, ut dicit Gregorius. Gregorius.

CONTRA: CONTRA:

1. Basiliussuper principium Proverbio- 1. Basiliussuper principium Proverbio- rum dicit, quod « synderesis est naturale rum dicit, quod « synderesis est naturale judicatorium, in quo scripta est lex na- judicatorium, in quo scripta est lex na- turalis. » Tale judicatorium de faciendis turalis. » Tale judicatorium de faciendis et non faciendis est in Angelis tam bonis, et non faciendis est in Angelis tam bonis, quam malis. Ergo synderesis est in An- quam malis. Ergo synderesis est in An- gelis. gelis.

2. Adhuc, Gregorius super Job: << Syn- 2. Adhuc, Gregorius super Job: << Syn- deresis est scintilla conscientiæ, quæ in- deresis est scintilla conscientiæ, quæ in- clinat ad bonum, et remurmurat malo : » clinat ad bonum, et remurmurat malo : » talis inclinatio ad bonum et remurmu- talis inclinatio ad bonum et remurmu- ratio convenit naturæ angelicæ : ergo ratio convenit naturæ angelicæ : ergo synderesis convenit naturæ angelicæ. synderesis convenit naturæ angelicæ.

3. Adhuc, Gaudium et delectatio sunt 3. Adhuc, Gaudium et delectatio sunt in conscientia boni: et hoc convenit et in conscientia boni: et hoc convenit et pertinet ad beatitudinem boni Angeli : pertinet ad beatitudinem boni Angeli : ergo synderesis et conscientia secundum ergo synderesis et conscientia secundum hunc actum conveniunt bono Angelo. hunc actum conveniunt bono Angelo.

4. Adhuc, Tristitia et remorsus con- 4. Adhuc, Tristitia et remorsus con- scientiæ sunt secundum conscientiam scientiæ sunt secundum conscientiam mali, ita quod (sicut dicit Aristoteles in mali, ita quod (sicut dicit Aristoteles in IX Ethicorum) aliquando non invenien- IX Ethicorum) aliquando non invenien- tes in seipsis unde delectentur, interfi- tes in seipsis unde delectentur, interfi- ciunt seipsos. Unde, Sapient. xvII, 10: ciunt seipsos. Unde, Sapient. xvII, 10: Semper præsumit sæva, perturbata con- Semper præsumit sæva, perturbata con- scientia. Et hoc pertinet ad damnatio- scientia. Et hoc pertinet ad damnatio- nem peccati per ordinem justitiæ divi- nem peccati per ordinem justitiæ divi- næ næ

ergo hoc debet esse in Angelo ergo hoc debet esse in Angelo malo ergo et synderesis. malo ergo et synderesis.

5. Adhuc, Synderesis et prohæresis 5. Adhuc, Synderesis et prohæresis ejusdem ordinationis sunt prohæresis ejusdem ordinationis sunt prohæresis enim habitus est intelligibilis, regens in enim habitus est intelligibilis, regens in eligentia eligendorum : synderesis autem eligentia eligendorum : synderesis autem

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

284 284

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est potentia habitualis, habitu intellectivo est potentia habitualis, habitu intellectivo regens in his quæ secundum ordinem regens in his quæ secundum ordinem naturalem et rectum appetenda vel fu- naturalem et rectum appetenda vel fu- gienda sunt propter quod dicit Philo- gienda sunt propter quod dicit Philo- sophus in primo Ethicorum, quod pro- sophus in primo Ethicorum, quod pro- hæresis alicujus boni operativa esse vi- hæresis alicujus boni operativa esse vi- detur prohæresis est in Angelis : ergo detur prohæresis est in Angelis : ergo et synderesis. et synderesis.

SOLUTIO. Dicendum, sicut dicitur, SOLUTIO. Dicendum, sicut dicitur, Isaiæ, LXVI, 24: Vermis eorum non mo- Isaiæ, LXVI, 24: Vermis eorum non mo- rietur. Sicut dæmones habent afflictio- rietur. Sicut dæmones habent afflictio- nem ignis ita etiam habent afflictionem nem ignis ita etiam habent afflictionem ex remorsu conscientiæ, sive synderesis ex remorsu conscientiæ, sive synderesis murmurantis contra malum, et remorden- murmurantis contra malum, et remorden- tis peccantem. Unde concedendum est, tis peccantem. Unde concedendum est, quod synderesis est in bonis et in malis quod synderesis est in bonis et in malis Angelis, sed in bonis ad jucunditatem Angelis, sed in bonis ad jucunditatem conscientiæ, in malis autem ad afflictio- conscientiæ, in malis autem ad afflictio- nem et tristitiam ejusdem conscientiæ. nem et tristitiam ejusdem conscientiæ.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod in AD PRIMUM ergo dicendum, quod in bono Angelo est synderesis non secun- bono Angelo est synderesis non secun- dum remurmurationem vel remorsum, dum remurmurationem vel remorsum, sed ad jucunditatem et delectationem sed ad jucunditatem et delectationem conscientiæ in malis autem est secun- conscientiæ in malis autem est secun- dum remorsum et afflictionem. Illud dum remorsum et afflictionem. Illud vero pertinet ad beatitudinem bonorum, vero pertinet ad beatitudinem bonorum, et istud ad condemnationem malorum. et istud ad condemnationem malorum.

AD ALIUD dicendum, quod Hierony- AD ALIUD dicendum, quod Hierony- mus vult, quod synderesis differenter sit mus vult, quod synderesis differenter sit hominibus et Angelis : quia synderesis hominibus et Angelis : quia synderesis secundum omnes actus convenit homini, secundum omnes actus convenit homini, et non secundum omnes suos actus An- et non secundum omnes suos actus An- gelo. gelo.

Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod secundum Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod secundum actum qui est resurgere de peccatis, non actum qui est resurgere de peccatis, non convenit Angelis, sed secundum alios convenit Angelis, sed secundum alios actus qui dicti sunt. actus qui dicti sunt.

Ad 4. Ad 4.

AD ALIUD dicendum, quod secundum AD ALIUD dicendum, quod secundum actus illarum differentiarum omnes, syn- actus illarum differentiarum omnes, syn- deresis est in homine, et non in Angelo : deresis est in homine, et non in Angelo : sed secundum alios actus secundum sed secundum alios actus secundum quos est naturale judicatorium, et facit quos est naturale judicatorium, et facit jucundari in bono in conscientia, et affli- jucundari in bono in conscientia, et affli- ctionem in malo perpetrato, est in An- ctionem in malo perpetrato, est in An-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. VI, Art. 5. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. VI, Art. 5. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part.

gelis: secundum primum quidem in gelis: secundum primum quidem in ipsa natura angelica, et secundum se- ipsa natura angelica, et secundum se- cundum in bonis Angelis, et secundum cundum in bonis Angelis, et secundum tertium in malis Angelis. tertium in malis Angelis.

QUÆ in contrarium sunt adducta, con- Ad object. QUÆ in contrarium sunt adducta, con- Ad object. ceduntur et procedunt. ceduntur et procedunt.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

In quid ceciderit Angelus malus quoad In quid ceciderit Angelus malus quoad locum 1 ? locum 1 ?

DEINDE quæritur, In quid malus An- DEINDE quæritur, In quid malus An- gelus cecidit quoad locum? gelus cecidit quoad locum?

Et dicit Magister in libro II Sententia- Et dicit Magister in libro II Sententia- rum, distinct. VI, cap. Solet quæri, quod rum, distinct. VI, cap. Solet quæri, quod « in istum caliginosum aerem cecide- « in istum caliginosum aerem cecide- runt » quotidie tamen descendunt in runt » quotidie tamen descendunt in infernum, qui animas impiorum illuc infernum, qui animas impiorum illuc deferunt, et ibi cruciant. De Lucifero deferunt, et ibi cruciant. De Lucifero etiam dicit, quod quidam opinantur, etiam dicit, quod quidam opinantur, quod in inferno religatus sit, et ad nos quod in inferno religatus sit, et ad nos tentandos modo ante tempora Antichristi tentandos modo ante tempora Antichristi accessum non habeat. accessum non habeat.

CONTRA hoc tamen objicitur. CONTRA hoc tamen objicitur.

1. Il Petr. 11, 4, dicitur, quod ruden- 1. Il Petr. 11, 4, dicitur, quod ruden- tibus inferni detracti sunt, qui trahunt tibus inferni detracti sunt, qui trahunt in infernum, non in istum aerem. in infernum, non in istum aerem.

2. Adhuc, Locus poenarum æternarum 2. Adhuc, Locus poenarum æternarum infernus est: dæmones autem condem- infernus est: dæmones autem condem- nati sunt ad poenas æternas: ergo vide- nati sunt ad poenas æternas: ergo vide- tur, quod ceciderunt in infernum. tur, quod ceciderunt in infernum.

3. Adhuc, Summæ superbiæ per ratio- 3. Adhuc, Summæ superbiæ per ratio- nem condemnantis justitiæ debetur infi- nem condemnantis justitiæ debetur infi- mus locus infimus locus infernus est : mus locus infimus locus infernus est : ergo summa superbia eorum projecta est ergo summa superbia eorum projecta est in infernum. in infernum.

CONTRA: CONTRA:

1. II Sententiarum, distinct. VI, cap. 1. II Sententiarum, distinct. VI, cap. Solet autem quæri, dicitur, quod « in Solet autem quæri, dicitur, quod « in istum caliginosum aerem projecti sunt. » istum caliginosum aerem projecti sunt. »

Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 67. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 67. Art. 6. Tom. XXXIV. Art. 6. Tom. XXXIV.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 25. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 25.

2. Adhuc, Apocal. x11, 9: Projectus 2. Adhuc, Apocal. x11, 9: Projectus est draco ille magnus, serpens antiquus, est draco ille magnus, serpens antiquus, qui vocatur diabolus et Satanas,... et qui vocatur diabolus et Satanas,... et projectus est in terram, et Angeli ejus projectus est in terram, et Angeli ejus cum illo missi sunt. Et, ibidem, t. 12: cum illo missi sunt. Et, ibidem, t. 12: Væ terræ et mari, quia descendit diabolus Væ terræ et mari, quia descendit diabolus ad vos, habens iram magnam. ad vos, habens iram magnam.

3. Adhuc, Videtur quod alium locum 3. Adhuc, Videtur quod alium locum sui casus habuerunt ante passionem Do- sui casus habuerunt ante passionem Do- mini, et alium post, et alium in die judi- mini, et alium post, et alium in die judi- cii. Apocal. xx, 1 et seq. Et vidi An- cii. Apocal. xx, 1 et seq. Et vidi An- gelum descendentem de cælo, habentem gelum descendentem de cælo, habentem clavem abyssi, et catenam magnam in clavem abyssi, et catenam magnam in manu sua. Et apprehendit draconem, manu sua. Et apprehendit draconem, serpentem antiquum, qui est diabolus et serpentem antiquum, qui est diabolus et Satanas, et ligavit eum per annos mille : Satanas, et ligavit eum per annos mille : et misit eum in abyssum, et clausit, et et misit eum in abyssum, et clausit, et signavit super illum. Et infra, v. 7 : signavit super illum. Et infra, v. 7 : Et cum consummati fuerint mille anni, Et cum consummati fuerint mille anni, solvetur Satanas de carcere suo, et exi- solvetur Satanas de carcere suo, et exi- bit, et seducet gentes quæ sunt super bit, et seducet gentes quæ sunt super quatuor angulos terræ, Gog et Magog. quatuor angulos terræ, Gog et Magog. Ergo videtur, quod ante tempus Incarna- Ergo videtur, quod ante tempus Incarna- tionis fuit in mundo cum hominibus, et tionis fuit in mundo cum hominibus, et per totum tempus gratiæ (quod per mille per totum tempus gratiæ (quod per mille annos significatur) religatus sit in abysso, annos significatur) religatus sit in abysso, et tempore Antichristi iterum futurus in et tempore Antichristi iterum futurus in mundo cum hominibus. mundo cum hominibus.

SOLUTIO. Dicendum, quod duplex est SOLUTIO. Dicendum, quod duplex est locus in quem cecidit dæmon. Unus se- locus in quem cecidit dæmon. Unus se- cundum debitum culpæ superbiæ suæ. cundum debitum culpæ superbiæ suæ. Alter secundum ordinem providentiæ di- Alter secundum ordinem providentiæ di- vinæ, quæ etiam malum quod fit, ut di- vinæ, quæ etiam malum quod fit, ut di- cit Augustinus, fieri non permitteret, nisi cit Augustinus, fieri non permitteret, nisi sciret quæ bona ex malo facto eliceret. sciret quæ bona ex malo facto eliceret. Et de talibus dicit Gregorius, quod « Deo Et de talibus dicit Gregorius, quod « Deo militat etiam id quod per malitiam vo- militat etiam id quod per malitiam vo- luntatis contrariatur et obstat. » Primus luntatis contrariatur et obstat. » Primus

1 Matt. IV, 1 et seq. 1 Matt. IV, 1 et seq.

285 285

locus casus, est profundum inferni: talis locus casus, est profundum inferni: talis enim locus quia infimus est, tantæ su- enim locus quia infimus est, tantæ su- perbiæ debetur. Isa. xiv, 15: Verumta. perbiæ debetur. Isa. xiv, 15: Verumta. men ad infernum detraheris, in profun- men ad infernum detraheris, in profun- dum laci. Secundus locus est iste cali- dum laci. Secundus locus est iste cali- ginosus aer, in quo usque ad diem judicii ginosus aer, in quo usque ad diem judicii in exercitio tentationis hominum conti- in exercitio tentationis hominum conti- nentur. Hoc enim bonum, quod est nentur. Hoc enim bonum, quod est exercitium virtutis Sanctorum, elicuit exercitium virtutis Sanctorum, elicuit providentia divina de tanto malo. providentia divina de tanto malo.

PRIMO igitur modo procedunt primæ PRIMO igitur modo procedunt primæ rationes quia procul dubio tantæ super- rationes quia procul dubio tantæ super- biæ demerito debebatur infimus locus: biæ demerito debebatur infimus locus: ut scilicet de summo loco luminis, hoc ut scilicet de summo loco luminis, hoc est, de coelo empyreo in carcerem ima- est, de coelo empyreo in carcerem ima- rum tenebrarum detruderetur, perpetuis rum tenebrarum detruderetur, perpetuis ignibus affligendus. Verumtamen est, ignibus affligendus. Verumtamen est, quod quantum ad exercitium tentationis quod quantum ad exercitium tentationis diversas habet potestates. Ante tempora diversas habet potestates. Ante tempora enim Antichristi dicitur habere religa- enim Antichristi dicitur habere religa- tam potestatem : eo quod in deserto tam potestatem : eo quod in deserto tentavit Christum, et victus est. Et in tentavit Christum, et victus est. Et in passione tentavit impedire passionem passione tentavit impedire passionem Christi, et iterum victus est : ubi appa- Christi, et iterum victus est : ubi appa- ruit uxori Pilati, et voluit impedire pas- ruit uxori Pilati, et voluit impedire pas- sionem Christi unde tunc superatus sionem Christi unde tunc superatus minorem habuit potestatem. Tempore minorem habuit potestatem. Tempore vero Antichristi, sicut dicitur, II ad Thes- vero Antichristi, sicut dicitur, II ad Thes- sal. 1, 10 et 11: Eo quod charitatem sal. 1, 10 et 11: Eo quod charitatem veritatis non receperunt ut salvi fierent, veritatis non receperunt ut salvi fierent, ideo mittet illis Deus operationem erro- ideo mittet illis Deus operationem erro- ris, ut credant mendacio, ut judicentur ris, ut credant mendacio, ut judicentur omnes qui non crediderunt veritati: di- omnes qui non crediderunt veritati: di- citur solvendus esse ad ministerium An- citur solvendus esse ad ministerium An- tichristi, relaxata sibi potestate. tichristi, relaxata sibi potestate.

: :

Et quantum ad hunc ordinem provi- Et quantum ad hunc ordinem provi- dentiæ procedunt rationes in contrarium dentiæ procedunt rationes in contrarium adductæ. adductæ.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

2 Matth. xxvII, 19. 2 Matth. xxvII, 19.

286 286

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

TRACTATUS VI. TRACTATUS VI.

DE PRÆLATIONE ANGELORUM TAM BONORUM DE PRÆLATIONE ANGELORUM TAM BONORUM QUAM MALORUM. QUAM MALORUM.

Deinde ratione ejus quod dicitur in libro II Sententiarum, distinct. VI, Deinde ratione ejus quod dicitur in libro II Sententiarum, distinct. VI, cap. Et sicut inter bonos Angelos alii aliis præsunt, quæritur de prælatione cap. Et sicut inter bonos Angelos alii aliis præsunt, quæritur de prælatione Angelorum tam bonorum quam malorum. Angelorum tam bonorum quam malorum.

Et quæruntur hic duo, scilicet qualiter Angelus præest Angelo tam Et quæruntur hic duo, scilicet qualiter Angelus præest Angelo tam bonus quam malus ? bonus quam malus ?

Et qualiter Angelus tam bonus quam malus præest animæ rationali ? Et qualiter Angelus tam bonus quam malus præest animæ rationali ? Hæc enim et revelationem accipit ab Angelo bono, et illusionem ab Angelo Hæc enim et revelationem accipit ab Angelo bono, et illusionem ab Angelo malo. malo.

QUESTIO XXVI. QUESTIO XXVI.

Qualiter Angelus tam bonus quam malus præest Angelo ? Qualiter Angelus tam bonus quam malus præest Angelo ?

Circa primum quæruntur duo, scilicet Circa primum quæruntur duo, scilicet

qualiter bonus Angelus præest bono, et qualiter bonus Angelus præest bono, et

malus malo? malus malo?

MEMBRUM 1. MEMBRUM 1.

Secundo, Quis sit actus superioris in Qualiter Angelus præsit Angelo? Et si Secundo, Quis sit actus superioris in Qualiter Angelus præsit Angelo? Et si inferiorem? inferiorem?

bonus bono, et malus malo præest, bonus bono, et malus malo præest,

utrum præsit per naturam vel per utrum præsit per naturam vel per gratiam ¹? gratiam ¹?

AD PRIMUM objicitur sic: AD PRIMUM objicitur sic:

Videtur enim, quod Angelus non de- Videtur enim, quod Angelus non de-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. VI, Art. 4. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. VI, Art. 4. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam Ian Part. jusce novæ editionis. Cf. etiam Ian Part.

Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 68, Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 68, Art. 1 et 2. Tom. XXXIV. Art. 1 et 2. Tom. XXXIV.

Quæst. 1. Quæst. 1.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST, 26. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST, 26.

beat præesse Angelo per naturam insti- beat præesse Angelo per naturam insti-

tutam. tutam.

1. Subjectio enim vel servitus est, vel 1. Subjectio enim vel servitus est, vel simile aliquid servituti : et hoc inductum simile aliquid servituti : et hoc inductum est ex peccato: sicut patet, Genes. ix, est ex peccato: sicut patet, Genes. ix, 25, ubi Noe dixit propter peccatum deri- 25, ubi Noe dixit propter peccatum deri- sionis filii Maledictus Chanaan, servus sionis filii Maledictus Chanaan, servus servorum erit fratribus suis. Ubi dicit servorum erit fratribus suis. Ubi dicit Gregorius in Glossa, quod « natura om- Gregorius in Glossa, quod « natura om- nes homines æquales genuit et ideo nes homines æquales genuit et ideo contra naturam est superbire, et homi- contra naturam est superbire, et homi- nem homini velle præesse. » A simili nem homini velle præesse. » A simili ergo cum Deus omnes Angelos in hoc ergo cum Deus omnes Angelos in hoc æquales constituit, quod omnes naturæ æquales constituit, quod omnes naturæ rationales sunt et deiformis intellectus, rationales sunt et deiformis intellectus, superbire est contra naturam Angeli, et superbire est contra naturam Angeli, et similiter, quod Angelus Angelo præsit. similiter, quod Angelus Angelo præsit.

2. Adhuc, II Sententiarum, distinct. III, 2. Adhuc, II Sententiarum, distinct. III, cap. Et sicut in prædictis, dicit Ma- cap. Et sicut in prædictis, dicit Ma- gister sic: «Omnes Angeli quædam com- gister sic: «Omnes Angeli quædam com- « munia et æqualia habebant. Quod spi- « munia et æqualia habebant. Quod spi- « ritus erant, quod indissolubiles, et « ritus erant, quod indissolubiles, et « immortales erant, commune omnibus « immortales erant, commune omnibus « erat et æquale. » In æqualibus, autem « erat et æquale. » In æqualibus, autem non est gradus superioritatis et inferio- non est gradus superioritatis et inferio- ritatis contra naturam ergo est, si unus ritatis contra naturam ergo est, si unus alteri supponatur, et unus alii præfera- alteri supponatur, et unus alii præfera- tur. tur.

3. Adhuc, Cum naturæ completio sit 3. Adhuc, Cum naturæ completio sit gratia, et gratiæ completio sit gloria: si gratia, et gratiæ completio sit gloria: si per naturam unus prælatus esset alteri, per naturam unus prælatus esset alteri, et unus subjectus alteri, hoc completius et unus subjectus alteri, hoc completius esset post acceptam gratiam, et comple- esset post acceptam gratiam, et comple- tissimum in perfecta gloria: erit autem tissimum in perfecta gloria: erit autem perfectissima gloria post diem judicii, perfectissima gloria post diem judicii, quando tota ruina Angelorum erit ex quando tota ruina Angelorum erit ex numero electorum restaurata: sed tunc numero electorum restaurata: sed tunc evacuabitur omnis prælatio. I ad Co- evacuabitur omnis prælatio. I ad Co- rinth. xv, 24: Cum evacuaverit omnem rinth. xv, 24: Cum evacuaverit omnem principatum, et potestatem, et virtutem. principatum, et potestatem, et virtutem. Ubi Glossa Augustini dicit : « Quamdiu Ubi Glossa Augustini dicit : « Quamdiu durat mundus, Angeli Angelis, homines durat mundus, Angeli Angelis, homines hominibus, et dæmones dæmonibus præ- hominibus, et dæmones dæmonibus præ- sunt: sed in futuro omnis evacuabitur sunt: sed in futuro omnis evacuabitur prælatio. » Ergo a destructione conse- prælatio. » Ergo a destructione conse- quentis, non est de natura angelica, quod quentis, non est de natura angelica, quod unus Angelus præsit, et alter subsit. unus Angelus præsit, et alter subsit.

PROPTER ho quæritur, Utrum ex gra- PROPTER ho quæritur, Utrum ex gra-

287 287

tia hoc habeant, quod unus alteri tia hoc habeant, quod unus alteri præest? præest?

Et videtur, quod non quia sicut jam Et videtur, quod non quia sicut jam dictum est, si ex gratia esset, in futuro dictum est, si ex gratia esset, in futuro non evacuatur, perfectio enim gratiæ non evacuatur, perfectio enim gratiæ non evacuaretur, sed completur per glo- non evacuaretur, sed completur per glo- riam. I ad Corinth. xII, 8: Charitas riam. I ad Corinth. xII, 8: Charitas numquam excidit. numquam excidit. CONTRA: CONTRA:

1. Gregorius super Ezechielem XXVIII, 1. Gregorius super Ezechielem XXVIII, 12, super illud: Tu signaculum similitu- 12, super illud: Tu signaculum similitu- dinis, dicit sic: « Dum Lucifer cunctis An- dinis, dicit sic: « Dum Lucifer cunctis An- gelorum agminibus prælatus fuit, eorum gelorum agminibus prælatus fuit, eorum comparatione clarior fuit. » Et paulo comparatione clarior fuit. » Et paulo post, ibidem, « Tanta species illum pul- post, ibidem, « Tanta species illum pul- chriorem reddidit, quanta illum supposi- chriorem reddidit, quanta illum supposi- ta multitudo decoravit. » Ergo per na- ta multitudo decoravit. » Ergo per na- turam præpositus iuit omnibus aliis: turam præpositus iuit omnibus aliis: gradus ergo prælationis in Angelis sunt gradus ergo prælationis in Angelis sunt per naturam. per naturam.

2. Adhuc, Gregorius, ibidem, « Con- 2. Adhuc, Gregorius, ibidem, « Con- sideret homo quid ipse superbiendo de sideret homo quid ipse superbiendo de elationis suæ culpa passurus sit, dum elationis suæ culpa passurus sit, dum superbienti illi Deus parcere noluit, superbienti illi Deus parcere noluit, quem creando in gloria tanto culmine quem creando in gloria tanto culmine virtutis elevavit. Consideret quid et in virtutis elevavit. Consideret quid et in terra elatus mereatur, si et prælatus An- terra elatus mereatur, si et prælatus An- gelus Angelis in cœlo prosternitur. » Et gelus Angelis in cœlo prosternitur. » Et ex hoc accipitur, quod in primo statu ex hoc accipitur, quod in primo statu conditionis naturæ angelicæ Angelus An- conditionis naturæ angelicæ Angelus An- gelis prælatus fuit. gelis prælatus fuit.

3. Adhuc, Videtur quod hoc habeant 3. Adhuc, Videtur quod hoc habeant ex gratia. Gregorius super illud Apo- ex gratia. Gregorius super illud Apo- stoli, I ad Corinth. xv, 24: Cum evacua- stoli, I ad Corinth. xv, 24: Cum evacua- verit, dicit sic: « Hominibus Angeli, An- verit, dicit sic: « Hominibus Angeli, An- gelis Archangeli, Deus autem omnibus gelis Archangeli, Deus autem omnibus præest per naturam et gratiam. » Ergo præest per naturam et gratiam. » Ergo Angelis Archangeli, et hominibus Angeli Angelis Archangeli, et hominibus Angeli præsunt per naturam et gratiam. præsunt per naturam et gratiam.

Sed contra. Sed contra.

ULTERIUS quæritur, Si malus Angelus Quæst. 2. ULTERIUS quæritur, Si malus Angelus Quæst. 2. præest malo Angelo ? præest malo Angelo ?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Ordo enim secundum rationem boni 1. Ordo enim secundum rationem boni determinatur, et per malitiam a ratione determinatur, et per malitiam a ratione boni cecidit ergo et a gradu prælatio- boni cecidit ergo et a gradu prælatio- nis. nis.

2. Adhuc, Si ita esset, tunc qui plus 2. Adhuc, Si ita esset, tunc qui plus peccavit, subjiciendus esset in prælatione peccavit, subjiciendus esset in prælatione

Sed contra. Sed contra.

288 288

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

omnibus aliis, hoc enim exigeret demeri- omnibus aliis, hoc enim exigeret demeri- tum iniquitatis suæ: sed hoc non est tum iniquitatis suæ: sed hoc non est verum, adhuc enim Lucifer dicitur prin- verum, adhuc enim Lucifer dicitur prin- ceps dæmonum, et habetur, Matth. xxv, ceps dæmonum, et habetur, Matth. xxv, 41 Discedite a me, maledicti, in ignem 41 Discedite a me, maledicti, in ignem æternum, qui paratus est diabolo et æternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus. Ubi alii dæmones non di- angelis ejus. Ubi alii dæmones non di- cuntur Angeli ejus ex creatione, sed ex cuntur Angeli ejus ex creatione, sed ex subjectione potestatis. Similiter adhuc subjectione potestatis. Similiter adhuc dicitur princeps mundi hujus, Joan. xii, dicitur princeps mundi hujus, Joan. xii, 31: Princeps hujus mundi ejicietur fo- 31: Princeps hujus mundi ejicietur fo- ras. Similiter dicitur princeps tenebra- ras. Similiter dicitur princeps tenebra- rum¹ : quorum nihil posset esse secun- rum¹ : quorum nihil posset esse secun- dum ordinem justitiæ divinæ, si in malis dum ordinem justitiæ divinæ, si in malis Angelis essent gradus prælationis. Angelis essent gradus prælationis.

3. Adhuc, Si secundum ordinem justi- 3. Adhuc, Si secundum ordinem justi- tiæ divinæ inter malos essent gradus tiæ divinæ inter malos essent gradus prælationis, tunc qui plus peccavit, aliis prælationis, tunc qui plus peccavit, aliis esset tradendus ad torquendum: et e esset tradendus ad torquendum: et e contra est ergo videtur, quod in malis contra est ergo videtur, quod in malis non sit gradus prælationis. non sit gradus prælationis.

« «

« «

CONTRA: CONTRA:

1. II Sententiarum, distinct. VI, cap. 1. II Sententiarum, distinct. VI, cap. Et sicut inter bonos, dicit sic: << Habent Et sicut inter bonos, dicit sic: << Habent « quoque secundum modum scientiæ « quoque secundum modum scientiæ majoris vel minoris, prælationes alias majoris vel minoris, prælationes alias « majores vel minores. Quidam enim uni « majores vel minores. Quidam enim uni provinciæ, alii uni homini, alii uni vi- provinciæ, alii uni homini, alii uni vi- «tio præsunt. Unde dicitur spiritus «tio præsunt. Unde dicitur spiritus « superbiæ, spiritus luxuriæ, et hujus- « superbiæ, spiritus luxuriæ, et hujus- « modi: quia de illo vitio maxime potest « modi: quia de illo vitio maxime potest << homines tentare, a quo denominatur. »> << homines tentare, a quo denominatur. »> 2. Adhuc, Ibidem, « Inde etiam est, 2. Adhuc, Ibidem, « Inde etiam est, quod nomine dæmonis divitiæ nuncu- quod nomine dæmonis divitiæ nuncu- « pantur, scilicet mammona. Est enim « pantur, scilicet mammona. Est enim << Mammon nomen dæmonis: quo no- << Mammon nomen dæmonis: quo no- << mine vocantur divitiæ secundum Syram << mine vocantur divitiæ secundum Syram linguam. Hoc autem non ideo est, quod linguam. Hoc autem non ideo est, quod « diabolus in potestate habeat dare vel « diabolus in potestate habeat dare vel « auferre divitias cui velit sed quia eis « auferre divitias cui velit sed quia eis « utitur ad hominum tentationem et de- « utitur ad hominum tentationem et de- «< ceptionem. » «< ceptionem. »

« «

« «

3. Adhuc, Josue, XI, 19, super illud: 3. Adhuc, Josue, XI, 19, super illud: Omnes bellando cepit: Glossa adamanti- Omnes bellando cepit: Glossa adamanti- na sic dicit : « Non est putandum, quod na sic dicit : « Non est putandum, quod unus fornicationis spiritus seducat eum unus fornicationis spiritus seducat eum

Ad Ephes. VI, 12: Adversus rectores tenebra- Ad Ephes. VI, 12: Adversus rectores tenebra- rum harum, etc. rum harum, etc.

qui in Britannia fornicatur, et illum qui qui in Britannia fornicatur, et illum qui in Judæa, vel aliis locis, neque unum in Judæa, vel aliis locis, neque unum esse spiritum iræ, qui in diversis locis esse spiritum iræ, qui in diversis locis diversos homines exagitat: sed puto diversos homines exagitat: sed puto magis spiritum fornicationis unum esse, magis spiritum fornicationis unum esse, et innumeros qui in hoc ei officio pareant, et innumeros qui in hoc ei officio pareant, et per singulos homines diversos spiritus et per singulos homines diversos spiritus esse sub uno militantes, qui eos ad hu- esse sub uno militantes, qui eos ad hu- jusmodi peccata sollicitent. Similiter ira- jusmodi peccata sollicitent. Similiter ira- cundiæ principem unum esse arbitror, cundiæ principem unum esse arbitror, et innumeros sub ipso, et idem de cæ- et innumeros sub ipso, et idem de cæ- teris peccatis. Ideo non unus principatus teris peccatis. Ideo non unus principatus dicitur esse ab Apostolo 2, sed plures, dicitur esse ab Apostolo 2, sed plures, contra quos nobis pugna est. » contra quos nobis pugna est. »

SOLUTIO istorum fundanda est super SOLUTIO istorum fundanda est super quoddam verbum, quod dicit Magister in quoddam verbum, quod dicit Magister in libro secundo Sententiarum, distinct. IX, libro secundo Sententiarum, distinct. IX, cap. Hic considerandum est, ubi dicit: cap. Hic considerandum est, ubi dicit: « Ordo Angelorum dicitur multitudo « Ordo Angelorum dicitur multitudo « cœlestium spirituum qui inter se in « cœlestium spirituum qui inter se in aliquo munere gratiæ similantur, sicut aliquo munere gratiæ similantur, sicut « et in naturalium datorum participa- « et in naturalium datorum participa- «tione conveniunt. » «tione conveniunt. »

" "

Ad primum ergo secundum hoc di- Ad primum ergo secundum hoc di- cendum, quod Angeli in naturalibus non cendum, quod Angeli in naturalibus non sunt creati æquales: nec gradus præla- sunt creati æquales: nec gradus præla- tionis et subjectionis fecit in eis pecca- tionis et subjectionis fecit in eis pecca- tum sicut et in hominibus: sed potius tum sicut et in hominibus: sed potius inclinatio datorum naturalium quæ sun inclinatio datorum naturalium quæ sun secundum Augustinum et Magistrum in secundum Augustinum et Magistrum in libro II Sententiarum, distinct. III, sim- libro II Sententiarum, distinct. III, sim- plicitas essentiæ, perspicacitas intelligen- plicitas essentiæ, perspicacitas intelligen- tiæ, liberi arbitrii potestas, et discretio tiæ, liberi arbitrii potestas, et discretio personalis, de quibus jam ante multa personalis, de quibus jam ante multa disputata sunt. Unde si ordo prælationis disputata sunt. Unde si ordo prælationis et subjectionis dicitur præeminentia in et subjectionis dicitur præeminentia in talibus datis naturalibus, in quibus inæ. talibus datis naturalibus, in quibus inæ. quales sunt Angeli, ordo est a natura per quales sunt Angeli, ordo est a natura per dispositionem qua unus disponitur ad dispositionem qua unus disponitur ad gradum superioritatis, et alter ad gra- gradum superioritatis, et alter ad gra- dum subjectionis. Si vero dicitur a per- dum subjectionis. Si vero dicitur a per- fectione gratiæ: tunc ordo non est a fectione gratiæ: tunc ordo non est a natura, sed a convenientia doni gratiæ, natura, sed a convenientia doni gratiæ, in quo quædam multitudo Angelorum in quo quædam multitudo Angelorum convenit. Et talis subjectio nihil habet convenit. Et talis subjectio nihil habet

2 Ad Ephes VI, 12. 2 Ad Ephes VI, 12.

Solatio Solatio

quæst 1. quæst 1.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

servituti simile: libere enim unus subji- servituti simile: libere enim unus subji- citur alteri eo quod illuminationes per- citur alteri eo quod illuminationes per- cipit ab ipso, sicut Apostolus, ad Galat. cipit ab ipso, sicut Apostolus, ad Galat. IV, 13, dicit de omnibus fidelibus: Vos IV, 13, dicit de omnibus fidelibus: Vos in libertatem vocati estis, fratres, tan- in libertatem vocati estis, fratres, tan- tum ne libertatem in occasionem detis tum ne libertatem in occasionem detis carnis. Unde talis subjectio nihil habet carnis. Unde talis subjectio nihil habet simile, cum servitute hominis, quæ ex simile, cum servitute hominis, quæ ex peccato causata est: nec tale præesse, peccato causata est: nec tale præesse, est contra naturam superbire: quia se- est contra naturam superbire: quia se- cundum naturam homini concessum est: cundum naturam homini concessum est: est enim gradus naturæ quem facit ordi- est enim gradus naturæ quem facit ordi- natrix providentia: sicut etiam secun- natrix providentia: sicut etiam secun- dum naturam homini concessum est, ut dum naturam homini concessum est, ut præsit piscibus maris, et volatilibus cæli, præsit piscibus maris, et volatilibus cæli, et bestiis, universæque terræ. Et sicut et bestiis, universæque terræ. Et sicut dicit Plato in Timæo, quod ordini natu- dicit Plato in Timæo, quod ordini natu- turali congruit et rationi, ut sapientio- turali congruit et rationi, ut sapientio- res et meliores præsint, et alii subsint, res et meliores præsint, et alii subsint, non subjectione servitutis, sed subjectione non subjectione servitutis, sed subjectione providentiæ et regiminis. Unde etiam providentiæ et regiminis. Unde etiam inter Angelos quidam dicuntur domina- inter Angelos quidam dicuntur domina- tores, quorum (ut dicit Gregorius) ordi- tores, quorum (ut dicit Gregorius) ordi- natione disponuntur actus ministran- natione disponuntur actus ministran- tium. tium.

Et per hoc patet solutio ad ea quæ Et per hoc patet solutio ad ea quæ quæruntur circa primum, scilicet utrum quæruntur circa primum, scilicet utrum prælatio sit a natura. prælatio sit a natura.

AD ID quod quæritur, Utrum sit ex AD ID quod quæritur, Utrum sit ex gratia? Dicendum, quod complementum gratia? Dicendum, quod complementum talis prælationis est ex gratia, et ex dono talis prælationis est ex gratia, et ex dono gratiæ. Et bene concedendum est, quod gratiæ. Et bene concedendum est, quod complementum naturæ est gratia, et complementum naturæ est gratia, et complementum gratiæ gloria. complementum gratiæ gloria.

Ad id autem quod objicitur, quod tunc Ad id autem quod objicitur, quod tunc non esset evacuanda in maxima gloria non esset evacuanda in maxima gloria post diem judicii talis pra·latio: dicen- post diem judicii talis pra·latio: dicen- dum, quod propter plenitudinem gloriæ dum, quod propter plenitudinem gloriæ non evacuatur, sed propter hoc, quod non evacuatur, sed propter hoc, quod tunc finitur officium ministerii Angelo- tunc finitur officium ministerii Angelo- rum, rum, et officium exercitii tentationis dæ- et officium exercitii tentationis dæ- monum, et omnia immediate in Deum monum, et omnia immediate in Deum referuntur, aut sicut ad judicem, aut sic- referuntur, aut sicut ad judicem, aut sic- ut ad objectum gloriæ omnium. Unde et ut ad objectum gloriæ omnium. Unde et ipse Apostolus ibidem statim subdit: ipse Apostolus ibidem statim subdit: Et erit Deus omnia in omnibus 2. Et erit Deus omnia in omnibus 2.

1 Genes. 1, 26. 1 Genes. 1, 26.

XXXII XXXII

289 289

AD ID quod ulterius quæri'ur de præ- Ad quæst. 2. AD ID quod ulterius quæri'ur de præ- Ad quæst. 2. latione dæmonum: dicendum sicut in latione dæmonum: dicendum sicut in auctoritatibus inductis dicitur, quod auctoritatibus inductis dicitur, quod quamdiu durat mundus, dæmones dæ- quamdiu durat mundus, dæmones dæ- monibus præsunt, propter exercitium monibus præsunt, propter exercitium tentationis, in quo unus dæmon subji- tentationis, in quo unus dæmon subji- citur alteri : sicut inter tortores alicujus citur alteri : sicut inter tortores alicujus regis unus alteri subjicitur ad obedien- regis unus alteri subjicitur ad obedien- dum, duplici ratione, scilicet quia hoc dum, duplici ratione, scilicet quia hoc pertinet ad ordinem familiæ regni: aut pertinet ad ordinem familiæ regni: aut ex voluntaria subjectione, quia scilicet ex voluntaria subjectione, quia scilicet unus dæmon voluntarie se subjicit alte- unus dæmon voluntarie se subjicit alte- ri, ut secundum mandatum ejus de eo- ri, ut secundum mandatum ejus de eo- dem vitio tentet, de quo superior ten- dem vitio tentet, de quo superior ten- tandi accepit potestatem. tandi accepit potestatem.

AD PRIMUM quod in contrarium objici- AD PRIMUM quod in contrarium objici- tur, dicendum, quod ordo in hoc retinet tur, dicendum, quod ordo in hoc retinet rationém boni, quod prælatio inter ma- rationém boni, quod prælatio inter ma- los Angelos a providentia divina ordina- los Angelos a providentia divina ordina- tur ad bona, quæ eliciuntur ex tentatione tur ad bona, quæ eliciuntur ex tentatione dæmonum et ab illo bono per peccatum dæmonum et ab illo bono per peccatum Angelus non cecidit, sed polius per pro- Angelus non cecidit, sed polius per pro- videntiam Dei ad illud ordinatur, ne videntiam Dei ad illud ordinatur, ne malilia ejus penitus indecora rema- malilia ejus penitus indecora rema-

neat. neat.

AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- deret si gradus prælationis dæmonum deret si gradus prælationis dæmonum d stinguerentur secundum quantitatem d stinguerentur secundum quantitatem merit peccati eorum: sed hoc non est merit peccati eorum: sed hoc non est verum, d.stinguuntur enim secundum verum, d.stinguuntur enim secundum ordinem providentiæ secundum quod ordinem providentiæ secundum quod valent ad exercitium tentationis, in quo valent ad exercitium tentationis, in quo qui nequior est aliis, habet imperare. qui nequior est aliis, habet imperare.

AD ULTIMUM dicendum codem modo: AD ULTIMUM dicendum codem modo: hoc enim etiam procedit ac si gradus hoc enim etiam procedit ac si gradus distinguantur secundum demeritum ini- distinguantur secundum demeritum ini- quitatum: et hoc non est verum, ut di- quitatum: et hoc non est verum, ut di-

ctum est. ctum est.

2 I ad Corinth. xv, 26. 2 I ad Corinth. xv, 26.

19 19

Ad. I. Ad. I.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

290 290

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Adhuc, Augustinus (et ponitur in li- Adhuc, Augustinus (et ponitur in li- bro de Spiritu et anima) dicit, quod in- bro de Spiritu et anima) dicit, quod in- ter mentem nostram in qua imago Dei ter mentem nostram in qua imago Dei est impressa, et Deum,nihil est medium. est impressa, et Deum,nihil est medium. Cum ergo, sicut dicit Gregorius, imago Cum ergo, sicut dicit Gregorius, imago

Quis sit actus superioris in inferiorem¹? Dei expressior sit in Angelo, quam in Quis sit actus superioris in inferiorem¹? Dei expressior sit in Angelo, quam in

Secundo quæritur, Quis sit actus su- Secundo quæritur, Quis sit actus su- perioris in inferiorem ? perioris in inferiorem ?

Et hic ab omnibus dicitur illuminatio, Et hic ab omnibus dicitur illuminatio, descendens a superiore in inferiorem in descendens a superiore in inferiorem in theophaniis et aliis illuminationibus, sic- theophaniis et aliis illuminationibus, sic- ut dicit beatus Dionysius. Quæ illumina ut dicit beatus Dionysius. Quæ illumina tio tria operatur in inferiori, scilicet pur- tio tria operatur in inferiori, scilicet pur- gationem, luminis immissionem sive gationem, luminis immissionem sive infusionem, et perfectionem. Purgat enim infusionem, et perfectionem. Purgat enim in hoc, quod ab illuminato tollit dissi- in hoc, quod ab illuminato tollit dissi- militudinis habitum, hoc est, habitualem militudinis habitum, hoc est, habitualem nescientiam in qua fuit antequam illumi- nescientiam in qua fuit antequam illumi- naretur in hoc enim dissimilis fuit illu- naretur in hoc enim dissimilis fuit illu- minatis a veritate. Illuminat in hoc, minatis a veritate. Illuminat in hoc, quod revelat ei per lumen veritatis quod quod revelat ei per lumen veritatis quod ante nescivit. Perficit in hoc, quod per ante nescivit. Perficit in hoc, quod per lumen infusum reducit et convertit eum lumen infusum reducit et convertit eum ad fontem æterni luminis, qui Deus est; ad fontem æterni luminis, qui Deus est; ut illi toto amore inhæreat. Sicut enim ut illi toto amore inhæreat. Sicut enim secundum Dionysium, bonum est quod secundum Dionysium, bonum est quod est a bono, et plantatum in bono, et ad est a bono, et plantatum in bono, et ad bonum ita lumen illuminationis talis, bonum ita lumen illuminationis talis, est a lumine superiori, et plantatum in est a lumine superiori, et plantatum in forma talis luminis ad lumen æterni fon- forma talis luminis ad lumen æterni fon- tis, sicut dicitur, Isa. Lx, 19: Erit tibi tis, sicut dicitur, Isa. Lx, 19: Erit tibi Dominus in lucem sempiternam, et Deus Dominus in lucem sempiternam, et Deus tuus in gloriam tuam. Per primum pur- tuus in gloriam tuam. Per primum pur- gat, per secundum illuminat, per tertium gat, per secundum illuminat, per tertium perficit. perficit.

Quæritur ergo, Si ad istam illumina- Quæritur ergo, Si ad istam illumina- tionem necessaria sit prælatio angelica? tionem necessaria sit prælatio angelica?

Et videtur, quod non ab ipsa enim Et videtur, quod non ab ipsa enim summa sapientia sufficienter inferior for- summa sapientia sufficienter inferior for- matur ad talem illuminationem: nulla matur ad talem illuminationem: nulla ergo indigentia est Angeli superioris, ergo indigentia est Angeli superioris, qui sic illuminet inferiorem. qui sic illuminet inferiorem.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. X, Art. 4. Tom. XXVII hujusce tentiarum, Dist. X, Art. 4. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 32, Art. 1 et 2. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 32, Art. 1 et 2.

homine, inter quemlibet Angelum et homine, inter quemlibet Angelum et Deum nihil est medium: et sic superio- Deum nihil est medium: et sic superio- res Angeli non sunt medii in illuminando res Angeli non sunt medii in illuminando inter inferiores Angelos et Deum. inter inferiores Angelos et Deum.

ULTERIUS quæritur, Si superior illu- Quæst. ULTERIUS quæritur, Si superior illu- Quæst. minat inferiorem, utrum hoc habeat a minat inferiorem, utrum hoc habeat a natura, vel a gratia? natura, vel a gratia?

Et videtur, quod a natura: loqui enim Et videtur, quod a natura: loqui enim secundum quod bonus bonis loquitur, et secundum quod bonus bonis loquitur, et malus malis, et bonus malis, et malus malus malis, et bonus malis, et malus bonis, illuminatio quædam est de his, de bonis, illuminatio quædam est de his, de quibus loquitur unus ad alterum: et non quibus loquitur unus ad alterum: et non est a gratia, esset enim in Angelis etiam- est a gratia, esset enim in Angelis etiam- si nulla adesset eis gratia : ergo videtur, si nulla adesset eis gratia : ergo videtur, quod et illuminatio et revelatio sint a quod et illuminatio et revelatio sint a natura, et non a gratia. natura, et non a gratia.

Adhuc, Damaecenus in libro II de Adhuc, Damaecenus in libro II de Fide orthodoxa : « Qui eminent inter Fide orthodoxa : « Qui eminent inter Angelos, tradunt inferioribus cognitionem Angelos, tradunt inferioribus cognitionem suam secundum eminentiam ordinis et suam secundum eminentiam ordinis et naturæ 2. » Sed tradere cognitionem, est naturæ 2. » Sed tradere cognitionem, est illuminare et revelare. Ergo secundum illuminare et revelare. Ergo secundum conditionem naturæ superior illuminat conditionem naturæ superior illuminat inferiorem. inferiorem.

CONTRA: CONTRA:

: :

Illuminatio non est nisi luminis accep- Illuminatio non est nisi luminis accep- tio et traditio luminis acceptio non est tio et traditio luminis acceptio non est nisi per gratiam, et non a natura: ergo nisi per gratiam, et non a natura: ergo videtur, quod illuminatio non sit nisi per videtur, quod illuminatio non sit nisi per gratiam. gratiam.

Sed co Sed co

ULTERIUS quæritur, Si fiat per medium, Quest. ULTERIUS quæritur, Si fiat per medium, Quest. vel sine medio ? vel sine medio ?

Et videtur, quod per medium. Et videtur, quod per medium.

1. In inferioribus enim in quibus fit 1. In inferioribus enim in quibus fit intuellectualis visio et illuminatio, non intuellectualis visio et illuminatio, non perficitur illuminatio, nisi mediante theo- perficitur illuminatio, nisi mediante theo-

Tom. XXXIV. Tom. XXXIV.

2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 4. cap. 4.

i contra. i contra.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

phania, ut dicit Dionysius. Ergo et inter phania, ut dicit Dionysius. Ergo et inter Angelos cum superior illuminat inferio- Angelos cum superior illuminat inferio- rem, oportet quod medium aliquod rem, oportet quod medium aliquod sit, quod fluat ab illuminatore ad illumi- sit, quod fluat ab illuminatore ad illumi- natum. natum.

2. Adhuc, In naturalibus, ut dicunt 2. Adhuc, In naturalibus, ut dicunt Philosophi, nec secundum intellectum, Philosophi, nec secundum intellectum, nec secundum visum perficitur visio sive nec secundum visum perficitur visio sive illuminatio, nisi mediante eo quod est illuminatio, nisi mediante eo quod est actus, vel intelligibilium, sicut illustratio actus, vel intelligibilium, sicut illustratio intelligentiæ vel quod est actus visibi- intelligentiæ vel quod est actus visibi- lium, sicut lumen corporale. Cum ergo lium, sicut lumen corporale. Cum ergo naturalia imitentur divina sicut ars natu- naturalia imitentur divina sicut ars natu- ram, videtur quod etiam in divinis ram, videtur quod etiam in divinis quando unus spiritus illuminat alterum, quando unus spiritus illuminat alterum, illuminatio illa non perficiatur nisi me- illuminatio illa non perficiatur nisi me- diante aliquo. diante aliquo.

3. Adhuc, Quando unus Angelus illu- 3. Adhuc, Quando unus Angelus illu- minat alium, constat quod per essentiam minat alium, constat quod per essentiam non immittit se ei. Dicit enim Beda, quod non immittit se ei. Dicit enim Beda, quod per essentiam nihil illabitur spiritui an- per essentiam nihil illabitur spiritui an- gelico vel humano, nisi Deus : ergo gelico vel humano, nisi Deus : ergo oportet, quod utatur medio, vel non oportet, quod utatur medio, vel non illuminabit eum. illuminabit eum.

CONTRA: CONTRA:

Si utitur medio: aut illud medium est Si utitur medio: aut illud medium est corporale, vel spirituale. Constat, quod corporale, vel spirituale. Constat, quod non corporale, medium enim corporale non corporale, medium enim corporale non est nisi inter extrema corporalia: in non est nisi inter extrema corporalia: in tali autem illuminatione extrema spiri- tali autem illuminatione extrema spiri- tualia sunt, quia et illuminator est spiri- tualia sunt, quia et illuminator est spiri- tus, et illuminatus est spiritus. Si autem tus, et illuminatus est spiritus. Si autem dicatur, quod erit spirituale aut erit dicatur, quod erit spirituale aut erit substantia, aut accidens. Non substantia: substantia, aut accidens. Non substantia: non enim sunt nisi tres substantiæ spiri- non enim sunt nisi tres substantiæ spiri- tuales, scilicet Deus, Angelus, et anima tuales, scilicet Deus, Angelus, et anima rationalis et constat, quod Deus non est rationalis et constat, quod Deus non est media substantia inter illuminantem et media substantia inter illuminantem et illuminatum. Nec Angelus aliquis potest illuminatum. Nec Angelus aliquis potest esse medium: quia tunc ejusdem naturæ esse medium: quia tunc ejusdem naturæ esset medium et extremum. Nec anima esset medium et extremum. Nec anima rationalis potest esse: quia illa secundum rationalis potest esse: quia illa secundum naturam est inferior extremo sive An- naturam est inferior extremo sive An- gelo illuminato: medium autem debet gelo illuminato: medium autem debet esse inter extrema, non post extrema. Si esse inter extrema, non post extrema. Si dicatur, quod sit accidens, oportet quod dicatur, quod sit accidens, oportet quod sit in aliquo sicut in subjecto: aut ergo sit in aliquo sicut in subjecto: aut ergo est in illuminatore, aut in illuminato : et est in illuminatore, aut in illuminato : et quodcunque dicatur, non erit medium : quodcunque dicatur, non erit medium :

291 291

medium enim inter extrema est, et non medium enim inter extrema est, et non in extremo. in extremo.

SOLUTIO. Dicendum, quod in distinctio- SOLUTIO. Dicendum, quod in distinctio- nibus Angelorum secundum gradus præ- nibus Angelorum secundum gradus præ- lationis, hoc est de ipsius distinctionis lationis, hoc est de ipsius distinctionis ordine, ut dicunt Dionysius et Damasce- ordine, ut dicunt Dionysius et Damasce- nus, quod superiores de quibus plus nus, quod superiores de quibus plus noverunt et potentiores sunt, illuminant noverunt et potentiores sunt, illuminant inferiores aliter enim non esset verum inferiores aliter enim non esset verum quod dicit Ierotheus, quod amor sive quod dicit Ierotheus, quod amor sive naturalis sive divinus, qui secundum for- naturalis sive divinus, qui secundum for- mam boni movet, movet superiora ad mam boni movet, movet superiora ad inferiorum providentiam, sicut inferiora inferiorum providentiam, sicut inferiora movet ad conversionem eorum ad supe- movet ad conversionem eorum ad supe- riora et reverentiam: et sic inter inferiora riora et reverentiam: et sic inter inferiora et superiora fit quidam indissolubilis et superiora fit quidam indissolubilis amoris complexus. amoris complexus.

AD OBJECTUM quod contra hoc est, di- AD OBJECTUM quod contra hoc est, di- cendum, quod illuminatio quæ est per cendum, quod illuminatio quæ est per gratiam gratum facientem, non potest gratiam gratum facientem, non potest esse nisi a Deo immediate et sic intelli- esse nisi a Deo immediate et sic intelli- gitur quod dicit Augustinus, quod inter gitur quod dicit Augustinus, quod inter mentem nostram in qua est impressa mentem nostram in qua est impressa imago Dei, et Deum informantem et imago Dei, et Deum informantem et illuminatorem nihil est medium. Sed illuminatorem nihil est medium. Sed illuminatio quæ est de civilibus acceptis, illuminatio quæ est de civilibus acceptis, sive per naturam, sive per gratiam re- sive per naturam, sive per gratiam re- velationis, potest unus Angelus illumi- velationis, potest unus Angelus illumi- nare alium, et Angelus animam rationa- nare alium, et Angelus animam rationa- lem: ita tamen, quod sola sapientia lem: ita tamen, quod sola sapientia divina auctoritate et virtute perficiat divina auctoritate et virtute perficiat omnes illuminationes : sed Angelus omnes illuminationes : sed Angelus Angelum illuminat instrumentaliter, et Angelum illuminat instrumentaliter, et potestate sibi collata ab auctore primæ potestate sibi collata ab auctore primæ illuminationis, qui est sapientia divina. illuminationis, qui est sapientia divina. Unde, Matth. xXIII, 10 Magister vester Unde, Matth. xXIII, 10 Magister vester unus est, Christus. Quod tractans Au- unus est, Christus. Quod tractans Au- gustinus in libro de Magistro, dicit, quod gustinus in libro de Magistro, dicit, quod et unus est Magister, et plures magistri : et unus est Magister, et plures magistri : unus auctoritate et virtute: plures ut unus auctoritate et virtute: plures ut instrumentales, et virtutem docendi a instrumentales, et virtutem docendi a primo accipientes et plures necessarii primo accipientes et plures necessarii sunt, ut disponant et præparent eum qui sunt, ut disponant et præparent eum qui docetur, ut facilius doctrinam veritatis docetur, ut facilius doctrinam veritatis accipiat. Unde Gregorius idem tractans accipiat. Unde Gregorius idem tractans sic dicit «Frustra extra laborat lingua sic dicit «Frustra extra laborat lingua Doctoris, nisi intus adsit virtus Condito- Doctoris, nisi intus adsit virtus Condito- ris. » ris. »

Solutio. Solutio.

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1.

Ad quæst. 2. Ad quæst. 2.

292 292

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum AD ID quod ulterius quæritur, Utrum sit a natura, vel gratia: dicendum, quod sit a natura, vel gratia: dicendum, quod ab utroque. In divinis enim et theopha- ab utroque. In divinis enim et theopha- niis non potest esse nisi a gratia. In his niis non potest esse nisi a gratia. In his autem quæ naturaliter per habitus con- autem quæ naturaliter per habitus con- creatos plus sciunt superiores quam in- creatos plus sciunt superiores quam in- feriores, et potentiores sunt, eo quod sunt feriores, et potentiores sunt, eo quod sunt perspicatioris intelligentiæ quam inferio- perspicatioris intelligentiæ quam inferio- res, potest esse a natura: nisi gratia res, potest esse a natura: nisi gratia dicatur gratis data, sicut totum quod sunt dicatur gratis data, sicut totum quod sunt et quod habent, gratia est. I ad Corinth. et quod habent, gratia est. I ad Corinth. xv, 10 Gratia Dei sum id quod sum. xv, 10 Gratia Dei sum id quod sum.

AD OBJECTUM contra dicendum, quod AD OBJECTUM contra dicendum, quod ipsa illuminatio gratia est, et etiam ipsa illuminatio gratia est, et etiam theophania, secundum quod data natu- theophania, secundum quod data natu- ralia gratis data et per meritum non ralia gratis data et per meritum non empta, gratia dicuntur: sed hæc gratia empta, gratia dicuntur: sed hæc gratia non est altioris virtutis, quam ipsa natura non est altioris virtutis, quam ipsa natura in datis naturalibus considerata. in datis naturalibus considerata.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum AD ID quod ulterius quæritur, Utrum sit per medium? sit per medium?

Dicendum, quod non potest esse nisi Dicendum, quod non potest esse nisi per medium, sicut probant objectiones per medium, sicut probant objectiones primo inductæ. Et bene concedendum primo inductæ. Et bene concedendum est, quod illud medium non est corporale, est, quod illud medium non est corporale, sed spirituale et non sit substantia quæ sed spirituale et non sit substantia quæ sit spiritus, vel divinus, vel angelicus, sit spiritus, vel divinus, vel angelicus, vel anima. Nec est proprie accidens, vel anima. Nec est proprie accidens, quia ab accidente non potest perfici sub- quia ab accidente non potest perfici sub-

stantia secundum proprium et connatu-. stantia secundum proprium et connatu-. ralem actum sicut etiam Aristoteles in ralem actum sicut etiam Aristoteles in VII Physicorum probat, quod secundum VII Physicorum probat, quod secundum illam speciem qualitatis quæ est disposi- illam speciem qualitatis quæ est disposi- tio et habitus, non potest esse motus tio et habitus, non potest esse motus physicus: quia sive accipiat virtutem physicus: quia sive accipiat virtutem intellectualem, sive moralem, secundum intellectualem, sive moralem, secundum eam non dicetur alteratus, sed perfectus: eam non dicetur alteratus, sed perfectus: et non secundum esse accidentale, sed et non secundum esse accidentale, sed secundum proprium et connaturalem ha- secundum proprium et connaturalem ha- bitum, qui est actus ultimus et perfectis- bitum, qui est actus ultimus et perfectis- simus, qui inest perfecte sicut vigilia, non simus, qui inest perfecte sicut vigilia, non sicut somnus sicut dicit Aristoteles in sicut somnus sicut dicit Aristoteles in II de Anima, quod actus ensis ultimus, II de Anima, quod actus ensis ultimus, est incidere, qui est ejus actus ut vigilia : est incidere, qui est ejus actus ut vigilia : figura autem ensis, est actus ejus ut figura autem ensis, est actus ejus ut

somnus. somnus.

Ad id quod quæritur, In quo sit? Ad id quod quæritur, In quo sit?

Dicendum, quod est in uno per com- Dicendum, quod est in uno per com- parationem ad alterum. Illuminatio enim parationem ad alterum. Illuminatio enim est in illuminatore, procedens in illumi- est in illuminatore, procedens in illumi- natum per ipsum actum illuminationis: natum per ipsum actum illuminationis: sicut species intelligibilis ab intelligentia sicut species intelligibilis ab intelligentia agente procedit in intellectum possibilem, agente procedit in intellectum possibilem, et facit eum actu intelligentem et per- et facit eum actu intelligentem et per- fectum secundum formam intelligibilis: fectum secundum formam intelligibilis: et sicut species visibilis per actum lucis et sicut species visibilis per actum lucis procedit in visum in oculo, et facit eum procedit in visum in oculo, et facit eum actu videntem et perfectum secundum actu videntem et perfectum secundum formam speciei visibilis. formam speciei visibilis.

QUÆSTIO XXVII. QUÆSTIO XXVII.

Qualiter Angelus tam bonus quam malus præsit animæ rationali? Qualiter Angelus tam bonus quam malus præsit animæ rationali?

Deinde quæritur, Qualiter Angelus tam Deinde quæritur, Qualiter Angelus tam bonus quam malus præsit animæ ratio- bonus quam malus præsit animæ ratio- nali? nali?

Hæc enim revelationem accipit ab Hæc enim revelationem accipit ab Angelo bono, et illusionem ab Angelo Angelo bono, et illusionem ab Angelo malo. Fit autem hoc tripliciter, ut dicit malo. Fit autem hoc tripliciter, ut dicit

Augustinus super Genesim ad litteram, Augustinus super Genesim ad litteram, scilicet secundum sensum exteriorem. scilicet secundum sensum exteriorem. Secundum imaginativam, quæ sicut dicit Secundum imaginativam, quæ sicut dicit Augustinus in libro XII super Genesim Augustinus in libro XII super Genesim ad litteram vocatur spiritus. Dicit enim ad litteram vocatur spiritus. Dicit enim sic « Spiritus est quædam vis animæ sic « Spiritus est quædam vis animæ

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

mente inferior, in qua imagines rerum mente inferior, in qua imagines rerum imprimuntur . » Fit etiam secundum imprimuntur . » Fit etiam secundum intellectum. intellectum.

Quæruntur ergo ista tria, scilicet qua- Quæruntur ergo ista tria, scilicet qua- liter boni Angeli et mali possint super liter boni Angeli et mali possint super sensum tam interiorem quam exterio- sensum tam interiorem quam exterio-

rem ? rem ?

Et, Qualiter possint super intellectum ? Et, Qualiter possint super intellectum ? Et, Utrum sint immissores talium vi- Et, Utrum sint immissores talium vi- sionum vel incentores, ut dicit Beda ? sionum vel incentores, ut dicit Beda ?

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Qualiter Angeli tam boni quam mali Qualiter Angeli tam boni quam mali possint super sensum interiorem vel possint super sensum interiorem vel exteriorem ? exteriorem ?

PRIMO ergo quæritur, Qualiter possint PRIMO ergo quæritur, Qualiter possint super sensum interiorem vel exteriorem? super sensum interiorem vel exteriorem?

1.Quod enim possint super sensum ex- 1.Quod enim possint super sensum ex- teriorem tam bonus quam malus, ex hoc teriorem tam bonus quam malus, ex hoc apparet, quod boni Angeli sensibiliter apparet, quod boni Angeli sensibiliter sæpe apparuerunt, et de multis instru- sæpe apparuerunt, et de multis instru- xerunt, tam per visum, quam per audi- xerunt, tam per visum, quam per audi- tum, sicut Abraham ³, et Lot *, et To- tum, sicut Abraham ³, et Lot *, et To- biam *. Quod etiam Angelus malus hoc biam *. Quod etiam Angelus malus hoc faciat, dicitur, II ad Corinth. xi, 14, faciat, dicitur, II ad Corinth. xi, 14, quod Satanas transfigurat se in Angelum quod Satanas transfigurat se in Angelum lucis, et sub hujusmodi transfiguratione, lucis, et sub hujusmodi transfiguratione, specie sensibili decipit tam per visum, specie sensibili decipit tam per visum, quam per auditum: sicut dicitur, quod quam per auditum: sicut dicitur, quod apparuit beato Martino. apparuit beato Martino.