IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 24. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 24.

Si autem instantiæ hæreticorum con- Si autem instantiæ hæreticorum con- descendatur, ut anagogice exponatur de descendatur, ut anagogice exponatur de proelio quod factum est in cœlo: tunc proelio quod factum est in cœlo: tunc prælium nihil aliud est, quam conatus, prælium nihil aliud est, quam conatus, quo contra justitiam Angeli mali conati quo contra justitiam Angeli mali conati sunt obtinere Dei similitudinem in hoc sunt obtinere Dei similitudinem in hoc quod essent propriæ potestatis et talis quod essent propriæ potestatis et talis conatus nec moram requirit, nec magnæ conatus nec moram requirit, nec magnæ virtutis resistentiam, quia in se debilissi- virtutis resistentiam, quia in se debilissi- mus est. Et hoc Michaeli attribuitur ra- mus est. Et hoc Michaeli attribuitur ra- tione interpretationis nominis: Michael tione interpretationis nominis: Michael enim quis ut Deus interpretatur: quod enim quis ut Deus interpretatur: quod congrue cum increpatione et pugna di- congrue cum increpatione et pugna di- citur ei, qui similitudinem Dei obtinere citur ei, qui similitudinem Dei obtinere nititur conatu impio et contra justitiam. nititur conatu impio et contra justitiam.

JUXTA hoc ulterius quæritur de ruden- JUXTA hoc ulterius quæritur de ruden- tibus, de quibus dicit Petrus in secunda tibus, de quibus dicit Petrus in secunda canonica, 11, 4: Deus Angelis peccanti- canonica, 11, 4: Deus Angelis peccanti- bus non pepercit, sed rudentibus inferni bus non pepercit, sed rudentibus inferni detractos in tartarum tradidit crucian- detractos in tartarum tradidit crucian- dos, in judicium reservari. dos, in judicium reservari.

Super quod dicit Petrus Gallus hære- Super quod dicit Petrus Gallus hære-

267 267

ticus, quod per hoc patet pugnam in ticus, quod per hoc patet pugnam in cœlo fuisse, et Angelos cadentes primo cœlo fuisse, et Angelos cadentes primo corpora ætherea habuisse, in quibus li- corpora ætherea habuisse, in quibus li- gati funibus de cœlo præcipitati sunt. gati funibus de cœlo præcipitati sunt.

SED CONTRA hoc est, quod secundum SED CONTRA hoc est, quod secundum hoc Petrus debuisset hic dixisse, Funi- hoc Petrus debuisset hic dixisse, Funi- bus, non rudentibus : eo enim ipso bus, non rudentibus : eo enim ipso quod dixit, Rudentibus, significabat se quod dixit, Rudentibus, significabat se metaphorice loqui. Unde Glossa ibidem metaphorice loqui. Unde Glossa ibidem sic dicit : « Rudentes sunt funes, quibus sic dicit : « Rudentes sunt funes, quibus nautæ velum suspendunt, ut flante aura nautæ velum suspendunt, ut flante aura portus tranquillitatem relinquant, seque portus tranquillitatem relinquant, seque super ambiguis fluctibus credant. Qui- super ambiguis fluctibus credant. Qui- bus rudentibus convenienter immundo- bus rudentibus convenienter immundo- rum spirituum conamina comparantur, rum spirituum conamina comparantur, qui mox ut flante superbia impulsi, se qui mox ut flante superbia impulsi, se adversus Creatorem erexerunt, ipsis ela- adversus Creatorem erexerunt, ipsis ela- tionis suæ conatibus portum felicitatis tionis suæ conatibus portum felicitatis æternæ reliquerunt, et in profundum æternæ reliquerunt, et in profundum abyssi rapti sunt et dimersi.» Unde pa- abyssi rapti sunt et dimersi.» Unde pa- tet, quod nec corpora habuerunt, nec tet, quod nec corpora habuerunt, nec funibus ligati præcipitati sunt, ut fingit funibus ligati præcipitati sunt, ut fingit hæreticus. hæreticus.

QUÆSTIO XXIV. QUÆSTIO XXIV.

Quando ceciderit malus Angelus ' ? Quando ceciderit malus Angelus ' ?

1 1

Deinde quæritur, Quando cecidit? Deinde quæritur, Quando cecidit? Et videtur, quod ab initio a primo in- Et videtur, quod ab initio a primo in- stanti ex quo factus fuit. stanti ex quo factus fuit.

1. Per illud Joannis, vш1,44: Ille homi- 1. Per illud Joannis, vш1,44: Ille homi- cida erat ab initio, et in veritate non cida erat ab initio, et in veritate non stetit. stetit.

2. Adhuc, Augustinus in libro XI su- 2. Adhuc, Augustinus in libro XI su- per Genesim ad litteram : « Angelus ma- per Genesim ad litteram : « Angelus ma- lus beatæ atque angelicæ vitæ dulcedi- lus beatæ atque angelicæ vitæ dulcedi- nem non gustavit, quam non utique ac- nem non gustavit, quam non utique ac-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. VI. Art. 3. Tom. XXVII hu. tentiarum, Dist. VI. Art. 3. Tom. XXVII hu. jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part.

ceptam fastidivit, sed nolendo accipere ceptam fastidivit, sed nolendo accipere deseruit et amisit. Proinde nec sui casus deseruit et amisit. Proinde nec sui casus præscius esse potuit, quoniam sapientia præscius esse potuit, quoniam sapientia pietatis fructus est. Ille autem continuo pietatis fructus est. Ille autem continuo impius, consequenter et mente cæcus, impius, consequenter et mente cæcus, non ex eo quod acceperat cedidit, sed ex non ex eo quod acceperat cedidit, sed ex eo quod acciperet si Deo subdi voluisset. eo quod acciperet si Deo subdi voluisset. Quod profecto quia noluit, et ab eo Quod profecto quia noluit, et ab eo quod accepturus erat cecidit, et potesta- quod accepturus erat cecidit, et potesta- tem illius sub quo esse noluit, non eva- tem illius sub quo esse noluit, non eva-

Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 66. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 66. Tom. XXXIV. Tom. XXXIV.

268 268

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sit 1. » Et ex hoc sequitur idem quod sit 1. » Et ex hoc sequitur idem quod prius, scilicet quod ab initio cecidit. prius, scilicet quod ab initio cecidit.

SED CONTRA: SED CONTRA:

1. Augustinus, ibidem, « Quod puta- 1. Augustinus, ibidem, « Quod puta- tur diabolus numquam in veritate ste- tur diabolus numquam in veritate ste- tisse, numquam cum Angelis beatam vi- tisse, numquam cum Angelis beatam vi- tam duxisse, sed ab ipso conditionis suæ tam duxisse, sed ab ipso conditionis suæ initio cecidisse, non sic accipiendum est, initio cecidisse, non sic accipiendum est, ut non propria voluntate depravatus, sed ut non propria voluntate depravatus, sed malus a bono Deo creatus putetur: alio- malus a bono Deo creatus putetur: alio- quin non ab initio cecidisse diceretur, quin non ab initio cecidisse diceretur, neque enim cecidit si talis factus fuit. » neque enim cecidit si talis factus fuit. »

2. Adhuc, Augustinus, ibidem dicit, 2. Adhuc, Augustinus, ibidem dicit, quod postquam factus est, accepit justi- quod postquam factus est, accepit justi- tiam et rationem antequam caderet. Ergo tiam et rationem antequam caderet. Ergo non ab initio cecidit, sed post initium non ab initio cecidit, sed post initium suæ conditionis. suæ conditionis.

3. Adhuc, Anselmus dicit, quod An- 3. Adhuc, Anselmus dicit, quod An- gelus factus voluit beatitudinem, et per- gelus factus voluit beatitudinem, et per- severare in ea: sed non pervoluit, hoc severare in ea: sed non pervoluit, hoc est perseveranter voluit. est perseveranter voluit.

4. Adhuc, Magister in Historiis inducit 4. Adhuc, Magister in Historiis inducit Bedam, et quosdam sanctos dicentes, Bedam, et quosdam sanctos dicentes, quod secundo die ceciderunt Angeli et quod secundo die ceciderunt Angeli et de hoc assignaverunt tres rationes: qua- de hoc assignaverunt tres rationes: qua- rum prima accipitur ex ipso numero: rum prima accipitur ex ipso numero: binarius enim prius recedit ab unitate: binarius enim prius recedit ab unitate: et hoc competenter significabat recessum et hoc competenter significabat recessum Angeli a monade Deo, Deus enim mo- Angeli a monade Deo, Deus enim mo- nas est propter individuitatem et simpli- nas est propter individuitatem et simpli- citatem. Secunda ratio est: quia cum, citatem. Secunda ratio est: quia cum, Genes, 1, 3, dicitur: Fiat lux, secundum Genes, 1, 3, dicitur: Fiat lux, secundum Augustinum intelligitur angelica natura Augustinum intelligitur angelica natura formata per gratiam. Similiter cum dici- formata per gratiam. Similiter cum dici- tur, Genes. 1, 7: Divisit Deus aquas quæ tur, Genes. 1, 7: Divisit Deus aquas quæ sunt sub firmamento, ab his quæ erant sunt sub firmamento, ab his quæ erant super firmamentum, quæ ad loca cali- super firmamentum, quæ ad loca cali- ginosa descenderunt. ginosa descenderunt.

Dicit Augustinus in libro XII Confes- Dicit Augustinus in libro XII Confes- sionum, quod per aquas quæ descende- sionum, quod per aquas quæ descende- runt in præceps, significantur Angeli runt in præceps, significantur Angeli qui descenderunt in abyssum, de quibus, qui descenderunt in abyssum, de quibus, Job, xxvi, 5, dicitur: Ecce gigantes ge- Job, xxvi, 5, dicitur: Ecce gigantes ge- munt sub aquis, et qui habitant cum munt sub aquis, et qui habitant cum eis. Et, Isa. xiv, 9, dicitur ad Nabucho- eis. Et, Isa. xiv, 9, dicitur ad Nabucho- donosor Suscitavit tibi gigantes. Et hoc donosor Suscitavit tibi gigantes. Et hoc opus secunda die factum est. Tertia ra- opus secunda die factum est. Tertia ra-

: :

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad

tio est, Genes. 1, 8, quia opus secundæ diei tio est, Genes. 1, 8, quia opus secundæ diei benedictione caret. Non enim dicitur: benedictione caret. Non enim dicitur: Vidit Deus quod esset bonum. Quod illi Vidit Deus quod esset bonum. Quod illi dicunt omissum propter ruinam caden- dicunt omissum propter ruinam caden- tium Angelorum: et ideo etiam in ho- tium Angelorum: et ideo etiam in ho- nore stantium faciunt missas celebrare. nore stantium faciunt missas celebrare.

SOLUTIO. Dicendum, quod tempus et Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod tempus et Solutio. momentum casus malorum incertum est, momentum casus malorum incertum est, et non determinatum: sed certum est, et non determinatum: sed certum est, quod boni creati sunt, et propria voluntate quod boni creati sunt, et propria voluntate depravata sic ceciderunt. Etideo Magister depravata sic ceciderunt. Etideo Magister in libro II Sententiarum, distinct. IV, in libro II Sententiarum, distinct. IV, cap. Aliis autem videtur, dicit morulam cap. Aliis autem videtur, dicit morulam fuisse inter creationem et casum. Et cum fuisse inter creationem et casum. Et cum dicit Dominus, Joan. vIII, 44: Ille homi- dicit Dominus, Joan. vIII, 44: Ille homi- cida erat ab initio glossat, hoc est, cida erat ab initio glossat, hoc est, « subito post initium. » « subito post initium. »

Posset tamen dici, quod aliud est ini- Posset tamen dici, quod aliud est ini- tium temporis, et aliud initium creationis tium temporis, et aliud initium creationis Angeli, et aliud initium status Angeli. Angeli, et aliud initium status Angeli. Et quod verbum Domini non intelligitur Et quod verbum Domini non intelligitur de initio temporis, vel de initio creatio- de initio temporis, vel de initio creatio- nis, sed de initio status: status enim fuit nis, sed de initio status: status enim fuit ante creationem sicut quælibet res im- ante creationem sicut quælibet res im- perfecta est in sui initio, perfecta autem perfecta est in sui initio, perfecta autem in statu pleno. in statu pleno.

Et per hoc patet solutio etiam ad duas Et per hoc patet solutio etiam ad duas auctoritates Augustini sequentes. auctoritates Augustini sequentes.

NOTANDUM tamen, quod super hac quæ- NOTANDUM tamen, quod super hac quæ- stione Augustinus in libro XI super Ge- stione Augustinus in libro XI super Ge- nesim ad litteram, quatuor opiniones nesim ad litteram, quatuor opiniones inducit, quarum prima est, quod ab ini- inducit, quarum prima est, quod ab ini- tio status suæ conditionis diabolus a bea- tio status suæ conditionis diabolus a bea- titudine cecidit, non quam habuit, sed titudine cecidit, non quam habuit, sed quam habuisset si voluisset et stetisset. quam habuisset si voluisset et stetisset.

Secunda est, quod ut quidam dicunt, Secunda est, quod ut quidam dicunt, fuerunt quidam Angeli inferioris ordinis fuerunt quidam Angeli inferioris ordinis in hoc mundo præscii suæ beatitudinis, a in hoc mundo præscii suæ beatitudinis, a quibus ipse diabolus cecidit, cæteris po- quibus ipse diabolus cecidit, cæteris po- stea beatificatis. Sed dicit de hac, quod stea beatificatis. Sed dicit de hac, quod probari non potest: ideo hæc opinio ab probari non potest: ideo hæc opinio ab omnibus tamquam hæretica reprobata omnibus tamquam hæretica reprobata

est. est.

Tertia, quod Lucifer de superioribus Tertia, quod Lucifer de superioribus Angelis existens, casum suum præscivit, Angelis existens, casum suum præscivit, sicut boni Angeli præsciverunt suam bea- sicut boni Angeli præsciverunt suam bea-

litteram, cap. 23. litteram, cap. 23.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23.

titudinem sed quia rationabiliter inve- titudinem sed quia rationabiliter inve- niri non potest, quare sic inter Angelos niri non potest, quare sic inter Angelos Deus distinxerit, ideo etiam hæc opinio Deus distinxerit, ideo etiam hæc opinio reprobata est. reprobata est.

Quarta opinio est, quod tam boni quam Quarta opinio est, quod tam boni quam mali incerti fuerunt sui status: sed boni mali incerti fuerunt sui status: sed boni ante confirmationem profecerunt, et mali ante confirmationem profecerunt, et mali aversi sunt ? Verba Augustini posita sunt aversi sunt ? Verba Augustini posita sunt supra de hoc in quæstione, Utrum An- supra de hoc in quæstione, Utrum An- gelus potuit esse præscius sui casus ' ? gelus potuit esse præscius sui casus ' ? Unde Augustinus, ibidem, « Peccatores Unde Augustinus, ibidem, « Peccatores Angelos minime dubitemus esse detru- Angelos minime dubitemus esse detru-

1 1

269 269

sos tanquam in carcerem caliginis hujus sos tanquam in carcerem caliginis hujus aereæ circa istas terras, secundum Apo- aereæ circa istas terras, secundum Apo- stolicam fidem in judicio puniendos ser- stolicam fidem in judicio puniendos ser- vari, et illa in superna beatitudine bea- vari, et illa in superna beatitudine bea- torum Angelorum non esse incertam torum Angelorum non esse incertam vitam æternam, nec nobis secundum Dei vitam æternam, nec nobis secundum Dei misericordiam et gratiam et fidelissimam misericordiam et gratiam et fidelissimam pollicitationem incertam futuram, cum pollicitationem incertam futuram, cum fuerimus bonis Angelis post resurrectio- fuerimus bonis Angelis post resurrectio- nem et istorum corporum mutationern nem et istorum corporum mutationern copulati ³. » copulati ³. »

QUESTIO XXV. QUESTIO XXV.

In quid ceciderit Angelus malus ? In quid ceciderit Angelus malus ?

Deinde quæritur, In quid cecidit ? Deinde quæritur, In quid cecidit ?

Et quæruntur tria, scilicet in quid ce- Et quæruntur tria, scilicet in quid ce- cidit quoad culpam ? cidit quoad culpam ?

Tertium, Utrum culpa sua aliquid vir- Tertium, Utrum culpa sua aliquid vir- tutis secum compatiatur? tutis secum compatiatur?

Quartum, Quæ sit causa obstinationis Quartum, Quæ sit causa obstinationis

Secundo, In quid cecidit quoad pœ- ejus in malo? Secundo, In quid cecidit quoad pœ- ejus in malo?

nam? nam?

Tertio, In quid cecidit quoad locum ? Tertio, In quid cecidit quoad locum ?

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

In quid ceciderit Angelus malus quoad In quid ceciderit Angelus malus quoad culpam ? culpam ?

CIRCA PRIMUM quæruntur quatuor. CIRCA PRIMUM quæruntur quatuor. Quorum primum est, Utrum adhuc in Quorum primum est, Utrum adhuc in peccato suo perseveret ? peccato suo perseveret ?

Secundum, Utrum omni motu suo pec- Secundum, Utrum omni motu suo pec-

cet? cet?

1 Cf. Supra, Tract. IV, Quæst. 18, Membr. 3, 1 Cf. Supra, Tract. IV, Quæst. 18, Membr. 3, Art. 1. Art. 1.

2 II Petr. II, 4. 2 II Petr. II, 4.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum Angelus malus adhuc in peccato Utrum Angelus malus adhuc in peccato suo perseveret * ? suo perseveret * ?

4 4

Primo quæritur, Utrum adhuc perse- Primo quæritur, Utrum adhuc perse- veret in peccato suo? veret in peccato suo?

Et videtur, quod sic: Et videtur, quod sic:

1. In Psalmo LXXIII, 23, dicitur: Su- 1. In Psalmo LXXIII, 23, dicitur: Su-

litteram, cap. 27. litteram, cap. 27.

4 Cf. Opp. B. Alberti. Ja Part. Summæ de 4 Cf. Opp. B. Alberti. Ja Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 67, Art. 1. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 67, Art. 1. Tom. XXXIV hujusce novæ editionis nostræ. XXXIV hujusce novæ editionis nostræ.

270 270

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

perbia eorum qui te oderunt, ascendit perbia eorum qui te oderunt, ascendit semper. Sed, II Sententiarum, distinct. V, semper. Sed, II Sententiarum, distinct. V, cap. Post hæc consideratio, sic dicitur cap. Post hæc consideratio, sic dicitur de cadentibus dæmonibus : « Averti, est de cadentibus dæmonibus : « Averti, est odio habere, vel invidere. » Invidiæ odio habere, vel invidere. » Invidiæ namque mater est superbia, qua volue- namque mater est superbia, qua volue- runt se parificare Deo. Ergo superbia runt se parificare Deo. Ergo superbia eorum qui te oderunt, est superbia dia- eorum qui te oderunt, est superbia dia- boli cadentis: et illa ascendit semper: boli cadentis: et illa ascendit semper: ergo adhuc perdurat in primo peccato ergo adhuc perdurat in primo peccato

suo. suo.

2. Adhuc Glossa super illud Isaiæ, 2. Adhuc Glossa super illud Isaiæ, XIV, 12: Quomodo cecidisti de cœlo, Lu- XIV, 12: Quomodo cecidisti de cœlo, Lu- cifer, sic dicit: « Lucifer major aliis An- cifer, sic dicit: « Lucifer major aliis An- gelis in exordio creatus, et inter Ange- gelis in exordio creatus, et inter Ange- los gloriosus corruit, secundum illud los gloriosus corruit, secundum illud Lucæ, x, 18 Videbam Satanam sicut Lucæ, x, 18 Videbam Satanam sicut fulgur de cœlo cadentem. Et qui in corde fulgur de cœlo cadentem. Et qui in corde prius dicebat et cogitabat: In cœlum prius dicebat et cogitabat: In cœlum conscendam, super astra Dei exaltabo conscendam, super astra Dei exaltabo solium meum, hoc est, ad solium Dei: solium meum, hoc est, ad solium Dei: sedebo in monte testamenti, in lateribus sedebo in monte testamenti, in lateribus Aquilonis idem quoque post lapsum Aquilonis idem quoque post lapsum arrogat sibi. Unde et gloriatur ascendere arrogat sibi. Unde et gloriatur ascendere super Angelos in cœlum, et super nubes, super Angelos in cœlum, et super nubes, hoc est, corda elatorum: et sedere in hoc est, corda elatorum: et sedere in monte testamenti, hoc est, in Ecclesia: monte testamenti, hoc est, in Ecclesia: et in lateribus Aquilonis, hoc est, in fri- et in lateribus Aquilonis, hoc est, in fri- gidis et obscuris. » Ex hoc accipitur, gidis et obscuris. » Ex hoc accipitur, quod adhuc vult esse similis Deo, et sic quod adhuc vult esse similis Deo, et sic perdurat in peccato primo. perdurat in peccato primo.

3. Adhuc, Augustinus in libro XI su- 3. Adhuc, Augustinus in libro XI su- per Genesim ad litteram dicit, quod dia- per Genesim ad litteram dicit, quod dia- bolus Hevæ persuasit similitudinem suæ bolus Hevæ persuasit similitudinem suæ voluntatis sed dicit Boetius, quod simi- voluntatis sed dicit Boetius, quod simi- litudo est, quorum est qualitas una, cum litudo est, quorum est qualitas una, cum tamen inter se substantialiter differant: tamen inter se substantialiter differant: ergo quod persuasit Hevæ, fuit in sua ergo quod persuasit Hevæ, fuit in sua voluntate: persuasit autem Hevæ, quod voluntate: persuasit autem Hevæ, quod futura esset sicut Deus sciens bonum et futura esset sicut Deus sciens bonum et malum ergo post casum adhuc habuit malum ergo post casum adhuc habuit in voluntate, quod esset sicut Deus: et in voluntate, quod esset sicut Deus: et non est ratio quare postea cessaverit ab non est ratio quare postea cessaverit ab hac voluntate: ergo adhuc perdurat in hac voluntate: ergo adhuc perdurat in peccato, quod vult esse sicut Deus, et sic peccato, quod vult esse sicut Deus, et sic adhuc perdurat in primo peccato. adhuc perdurat in primo peccato.

4. Adhuc, Hujus signum dicit esse 4. Adhuc, Hujus signum dicit esse

1 Isa. XIV, 13. 1 Isa. XIV, 13.

Augustinus quod vult esse sicut Deus, Augustinus quod vult esse sicut Deus, quia nititur habere Apostolos suos qui quia nititur habere Apostolos suos qui eum prædicent, sicut dicitur, II ad Co- eum prædicent, sicut dicitur, II ad Co- rinth. xi, 13 quod pseudoapostoli trans- rinth. xi, 13 quod pseudoapostoli trans- figurant se in Apostolos Christi. Et non figurant se in Apostolos Christi. Et non mirum, ipse enim Satanas transfigurat mirum, ipse enim Satanas transfigurat se in Angelum lucis. Non est ergo mag- se in Angelum lucis. Non est ergo mag- num si ministri ejus transfigurentur velut num si ministri ejus transfigurentur velut ministri justitiæ: quorum finis erit se- ministri justitiæ: quorum finis erit se- cundum opera ipsorum. cundum opera ipsorum.

Nititur etiam habere Prophetas qui Nititur etiam habere Prophetas qui vaticinentur in spiritu suo. III Reg. XXII, vaticinentur in spiritu suo. III Reg. XXII, 22: Ero spiritus mendax in ore omnium 22: Ero spiritus mendax in ore omnium Prophetarum ejus. Apocal. xvi, 13 : Vidi Prophetarum ejus. Apocal. xvi, 13 : Vidi de ore draconis, et de ore bestiæ, et de de ore draconis, et de ore bestiæ, et de ore pseudoprophetæ spiritus tres immun- ore pseudoprophetæ spiritus tres immun- dos in modum ranarum. dos in modum ranarum.

Nititur habere pseudoapostolos, Matth. Nititur habere pseudoapostolos, Matth. xxiv, 11: Multi pseudoprophetæ surgent, xxiv, 11: Multi pseudoprophetæ surgent, et seducent multos. Et nititur habere et seducent multos. Et nititur habere pseudomartyres, sicut dicit Eusebius in pseudomartyres, sicut dicit Eusebius in historia ecclesiastica quod multi hære- historia ecclesiastica quod multi hære- tici passi sunt cum martyribus, et adhuc tici passi sunt cum martyribus, et adhuc patiuntur pertinacia erroris sui. Et sic ni- patiuntur pertinacia erroris sui. Et sic ni- titur habere cæteros gradus Ecclesiasti- titur habere cæteros gradus Ecclesiasti- cos, cupiens esse sicut Deus: ergo adhuc cos, cupiens esse sicut Deus: ergo adhuc perdurat in peccato primo. perdurat in peccato primo.

CONTRA: CONTRA:

In II canonica Petri, 11, 11, super illud: In II canonica Petri, 11, 11, super illud: Ubi Angeli fortitudine et virtute cum Ubi Angeli fortitudine et virtute cum sint majores, dicit Glossa sic: « Ibi cru- sint majores, dicit Glossa sic: « Ibi cru- ciabuntur iniqui, ubi Angeli mali, qui ciabuntur iniqui, ubi Angeli mali, qui prius superbierant contra Deum, et inde prius superbierant contra Deum, et inde puniti sunt, jam non portant, sed potius puniti sunt, jam non portant, sed potius abjiciunt judicium superbiendi contra abjiciunt judicium superbiendi contra Deum, quod est exsecrabile adversum Deum, quod est exsecrabile adversum seipsos: quia pro illo graviter puniun- seipsos: quia pro illo graviter puniun- tur, et territi magnitudine pœnarum jam tur, et territi magnitudine pœnarum jam ab illo judicio præsumptionis desistunt. » ab illo judicio præsumptionis desistunt. » Ergo non adhuc perdurant in illo, sed Ergo non adhuc perdurant in illo, sed desistunt. desistunt.

Sed contra. Sed contra.

SOLUTIO. Distinguendum est in appetitu Solutio. SOLUTIO. Distinguendum est in appetitu Solutio. dæmonis: potest enim comparari ad ra- dæmonis: potest enim comparari ad ra- dicem sive ad iniquam voluntatem ex dicem sive ad iniquam voluntatem ex qua procedit: vel potest comparari ad qua procedit: vel potest comparari ad objectum, sive ad altitudinem Dei in objectum, sive ad altitudinem Dei in

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 25. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 25.

quam procedit. Et primo modo adhuc quam procedit. Et primo modo adhuc dupliciter consideratur, scilicet quoad dupliciter consideratur, scilicet quoad naturam voluntatis, et quoad iniquitatem naturam voluntatis, et quoad iniquitatem quæ informat voluntatem. Si primo mo- quæ informat voluntatem. Si primo mo- do tunc naturæ remorsus contradicit do tunc naturæ remorsus contradicit appetitui propter scintillam rationis, quæ appetitui propter scintillam rationis, quæ synderesis vocatur: et quoad hoc, sicut synderesis vocatur: et quoad hoc, sicut dicit Glossa inducta, desistunt ab iniqua dicit Glossa inducta, desistunt ab iniqua voluntate, et hoc est secundum quid tan- voluntate, et hoc est secundum quid tan- tum. Si autem comparatur ad iniquita- tum. Si autem comparatur ad iniquita- tem voluntatis, secundum quod iniqua tem voluntatis, secundum quod iniqua est, quæ rationem naturalem vincit in est, quæ rationem naturalem vincit in dæmone, et trahit ad actum : tunc adhuc dæmone, et trahit ad actum : tunc adhuc idem usurpat sibi quod prius: non ta- idem usurpat sibi quod prius: non ta- men in eodem, sed in simili, ut scilicet in men in eodem, sed in simili, ut scilicet in malis habeat potestatem sicut Deus in malis habeat potestatem sicut Deus in bonis. Si vero comparatur voluntas ad bonis. Si vero comparatur voluntas ad objectum, iterum dupliciter attenditur. objectum, iterum dupliciter attenditur. Voluntatis enim objectum est ipsum vo- Voluntatis enim objectum est ipsum vo- litum et hoc potest intelligi conjunctum litum et hoc potest intelligi conjunctum culpæ tantum, vel conjunctum pœnæ culpæ tantum, vel conjunctum pœnæ per culpam. Et si primo modo: tunc per culpam. Et si primo modo: tunc non desistunt ab iniqua voluntate. Si se- non desistunt ab iniqua voluntate. Si se- cundo modo sic decor justitiæ resultat cundo modo sic decor justitiæ resultat ´ in culpa punita : et quia displicet dæmoni ´ in culpa punita : et quia displicet dæmoni omnis decor justitiæ, ideo sic desistit ab omnis decor justitiæ, ideo sic desistit ab iniqua voluntate. Cujus etiam alia ratio iniqua voluntate. Cujus etiam alia ratio est, quia sicut dicit Augustinus, pœnam est, quia sicut dicit Augustinus, pœnam horret natura bona: et quia dæmon natu- horret natura bona: et quia dæmon natu- ræ bonæ est et intellectualis, in eo horret ræ bonæ est et intellectualis, in eo horret poenam, et horrore pœnæ aliquando de- poenam, et horrore pœnæ aliquando de- sistit ab iniqna voluntate, cum tamen sistit ab iniqna voluntate, cum tamen culpa semper placeat ei. culpa semper placeat ei.

AD OBJECTUM ergo dicendum, quod AD OBJECTUM ergo dicendum, quod auctoritates primo inductæ loquuntur de auctoritates primo inductæ loquuntur de actu voluntatis comparato ad iniquam actu voluntatis comparato ad iniquam voluntatem, secundum quod iniqua est : voluntatem, secundum quod iniqua est : et de comparatione voluntatis ad obje- et de comparatione voluntatis ad obje- ctum conjunctum culpæ tantum, et non ctum conjunctum culpæ tantum, et non pœnæ et sic superbia eorum semper pœnæ et sic superbia eorum semper ascendit et numquam desistit, et simili- ascendit et numquam desistit, et simili- tudinem Dei semper usurpat. tudinem Dei semper usurpat.

Glossa autem quæ est super epistolam Glossa autem quæ est super epistolam Petri inducta in contrarium, loquitur de Petri inducta in contrarium, loquitur de comparatione voluntatis ad naturam et comparatione voluntatis ad naturam et

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. V, Art. 6. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. V, Art. 6. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de

271 271

ad scintillam rationis, et de comparatione ad scintillam rationis, et de comparatione voluntatis ad objectum cum culpa et voluntatis ad objectum cum culpa et poena et sic a superbiendo malus spiri- poena et sic a superbiendo malus spiri- tus aliquando desistit. tus aliquando desistit.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum omni motu suo peccet Angelus Utrum omni motu suo peccet Angelus malus '? malus '?

Secundo quæritur, Utrum omni motu Secundo quæritur, Utrum omni motu suo peccet? suo peccet?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Glossa super primam epistolam ad 1. Glossa super primam epistolam ad Corinth. 1, 10: « Diabolus omnia male Corinth. 1, 10: « Diabolus omnia male agit: » sed omnia mala agere, est omni agit: » sed omnia mala agere, est omni molu peccare ergo omni motu suo pec- molu peccare ergo omni motu suo pec-

cat. cat.

2. Adhuc, Augustinus : « Tota vita in- 2. Adhuc, Augustinus : « Tota vita in- fidelium peccatum est: » sed diabolus fidelium peccatum est: » sed diabolus infideli deterior est: ergo multo magis infideli deterior est: ergo multo magis tota vita diaboli peccatum est: ergo omni tota vita diaboli peccatum est: ergo omni motu suo peccat. motu suo peccat.

3. Adhuc, Hoc videtur sonare nomen 3. Adhuc, Hoc videtur sonare nomen obstinationis in malo: obstinatus enim obstinationis in malo: obstinatus enim inflexibilis est a malo: ergo non facit inflexibilis est a malo: ergo non facit nisi malum: non facere nisi malum, nisi malum: non facere nisi malum, omni motu suo est peccare: ergo omni omni motu suo est peccare: ergo omni motu suo peccal. motu suo peccal.

4. Adhuc, Per opposita se habent vita 4. Adhuc, Per opposita se habent vita boni Angeli et vita mali: sed vita boni boni Angeli et vita mali: sed vita boni Angeli, tota refertur ad gratiam et glo- Angeli, tota refertur ad gratiam et glo- riam Dei ergo vita mali Angeli, tota riam Dei ergo vita mali Angeli, tota est contraria gloriæ et gratiæ: contra- est contraria gloriæ et gratiæ: contra- rium gratiæ et gloriæ Dei totum est rium gratiæ et gloriæ Dei totum est peccatum: ergo vita mali Angeli, tota peccatum: ergo vita mali Angeli, tota est peccatum ergo omni motu suo pec- est peccatum ergo omni motu suo pec-

cat. cat.

Creaturis, Tract. IV, Quæst. 67, Art. 2. Tom, Creaturis, Tract. IV, Quæst. 67, Art. 2. Tom, XXXIV. XXXIV.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

272 272

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

5. Adhuc, Augustinus super epistolam 5. Adhuc, Augustinus super epistolam primam ad Corinthios: « Sicut Christus primam ad Corinthios: « Sicut Christus agit omnia bene, ita diabolus agit omnia agit omnia bene, ita diabolus agit omnia male. » Ergo omni motu suo peccat. male. » Ergo omni motu suo peccat. CONTRA: CONTRA:

Diabolus ad imperium Christi exivit Diabolus ad imperium Christi exivit ab obsessis. Luc. XI, 14: Erat Jesus eji- ab obsessis. Luc. XI, 14: Erat Jesus eji- ciens dæmonium, et illud erat mutum. ciens dæmonium, et illud erat mutum. Et constat, quod illo motu quo Deo obe- Et constat, quod illo motu quo Deo obe- divit, non peccavit: ergo omni motu non divit, non peccavit: ergo omni motu non peccat. peccat.

SOLUTIO. Motus diaboli duplices sunt, SOLUTIO. Motus diaboli duplices sunt, secundum duplices potentias a quibus secundum duplices potentias a quibus egrediuntur. Sunt enim in ipso potentiæ egrediuntur. Sunt enim in ipso potentiæ naturales, de quibus dicit Dionysius in naturales, de quibus dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus 1, quod libro de Divinis nominibus 1, quod « data illis naturalia nequaquam ea mu- « data illis naturalia nequaquam ea mu- tata esse dicimus, sed sunt integra et tata esse dicimus, sed sunt integra et splendidissima. » Et sunt in eo potentiæ splendidissima. » Et sunt in eo potentiæ deliberativæ et rationales, ordinantes deliberativæ et rationales, ordinantes actus diaboli. Et hæ considerantur dupli- actus diaboli. Et hæ considerantur dupli- citer, scilicet in se, prout fluunt a natura citer, scilicet in se, prout fluunt a natura bona ct prout sunt informatæ peccato bona ct prout sunt informatæ peccato obstinationis in malo. obstinationis in malo.

Dicendum igitur, quod motus qui Dicendum igitur, quod motus qui egrediuntur a potentiis naturalibus, vel a egrediuntur a potentiis naturalibus, vel a potentiis deliberativis, secundum quod potentiis deliberativis, secundum quod fluunt a natura bona, non semper mali fluunt a natura bona, non semper mali sunt et proprie loquendo nec boni sunt sunt et proprie loquendo nec boni sunt bonitate virtutis, nec mali malitia vitii. bonitate virtutis, nec mali malitia vitii. Motus autem qui egrediuntur de poten- Motus autem qui egrediuntur de poten- tiis deliberativis, secundum quod stant tiis deliberativis, secundum quod stant in forma obstinationis in iniquitate, om- in forma obstinationis in iniquitate, om- nes mali sunt: qui etsi quandoque justi nes mali sunt: qui etsi quandoque justi sunt secundum quod ordinantur a pote- sunt secundum quod ordinantur a pote- state Dei, quæ semper justa est, ut dicit state Dei, quæ semper justa est, ut dicit Gregorius, tamen propter intentionem Gregorius, tamen propter intentionem malam mali sunt: motus enim intelli- malam mali sunt: motus enim intelli- gentiæ, præcipue ex fine intento et infor- gentiæ, præcipue ex fine intento et infor- matur et denominatur. matur et denominatur.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod AD PRIMUM ergo dicendum, quod Glossa illa intelligitur quantum ad in- Glossa illa intelligitur quantum ad in- tentionem diaboli, quæ semper mala est. tentionem diaboli, quæ semper mala est. AD ALIUD dicendum, quod Augustini AD ALIUD dicendum, quod Augustini

auctoritas intelligitur, quod tota vita auctoritas intelligitur, quod tota vita infidelium peccatum est, hoc est, in pec- infidelium peccatum est, hoc est, in pec- cato quia nullum peccatum sive modi- cato quia nullum peccatum sive modi- cum, sive grande, sine gratia remittitur, cum, sive grande, sine gratia remittitur, quam illi non habent: non tamen quam illi non habent: non tamen propter hoc quolibet motu suo peccant. propter hoc quolibet motu suo peccant.

AD ALIUD dicendum, quod obstinatio in AD ALIUD dicendum, quod obstinatio in malo non mutavit naturam, sed inten- malo non mutavit naturam, sed inten- tionem et ideo nihil prohibet, quin mo- tionem et ideo nihil prohibet, quin mo- tibus naturalibus non peccet. tibus naturalibus non peccet.

AD ALIUD dicendum, quod per opposi- AD ALIUD dicendum, quod per opposi- tum se habent Angelus bonus et malus : tum se habent Angelus bonus et malus : sed in Angelo bono sunt etiam potentiæ sed in Angelo bono sunt etiam potentiæ naturales, a quibus actus egredientes naturales, a quibus actus egredientes indifferentes sunt, secundum quod hu- indifferentes sunt, secundum quod hu- jusmodi: sed boni sunt bonitate gratiæ, jusmodi: sed boni sunt bonitate gratiæ, hoc est, per informationem intentionis, hoc est, per informationem intentionis, sicut et motus diaboli et mali efficiuntur sicut et motus diaboli et mali efficiuntur per intentionem informationis in malo. per intentionem informationis in malo.

AD ULTIMUM dicendum, quod Christus AD ULTIMUM dicendum, quod Christus omnia bene egit : quia per gratiam omnia bene egit : quia per gratiam unionis, qua unitus fuit deitati, per in- unionis, qua unitus fuit deitati, per in- tentionem omnia retulit ad gratiam et tentionem omnia retulit ad gratiam et gloriam Dei, et ad opus redemptionis : et gloriam Dei, et ad opus redemptionis : et diabolus omnia male, quia omnia refert diabolus omnia male, quia omnia refert ad Dei odium per intentionem obstinatam ad Dei odium per intentionem obstinatam

in malo. in malo.

AD ID quod objicitur in contrarium, di- AD ID quod objicitur in contrarium, di- cendum quod hoc ipso quod Deo obedit cendum quod hoc ipso quod Deo obedit exeundo de obessis, male agit, quia invi- exeundo de obessis, male agit, quia invi- tus fugit. Unde Augustinus super pri- tus fugit. Unde Augustinus super pri- mam canonicam Joannis : « Nemo in- mam canonicam Joannis : « Nemo in- vitus bene facit, etsi bonum est quod vitus bene facit, etsi bonum est quod facit. » facit. »

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum culpa diaboli aliquid virtutis Utrum culpa diaboli aliquid virtutis secum compatiatur 2 ? secum compatiatur 2 ?

Tertio quæritur, Utrum culpa diaboli Tertio quæritur, Utrum culpa diaboli aliquid secum virtutis compatiatur? aliquid secum virtutis compatiatur?

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, Creaturis, Tract. IV, Quæst. 67, Art. 3. Tom. 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, Creaturis, Tract. IV, Quæst. 67, Art. 3. Tom. cap. 4. cap. 4. XXXIV hujusce novæ editionis. XXXIV hujusce novæ editionis.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 2 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de

Ad 3 Ad 3

Ad 4. Ad 4.

Ad 5, Ad 5,

Ad object Ad object

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 25. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 25.

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Dionysius in libro de Divinis nomi- 1. Dionysius in libro de Divinis nomi- nibus « Quod secundum omnem mo- nibus « Quod secundum omnem mo- dum bono privatum est nusquam nullo dum bono privatum est nusquam nullo modo, nec erat, nec est, nec erit, nec modo, nec erat, nec est, nec erit, nec esse potest. » Ergo videtur, quod culpa esse potest. » Ergo videtur, quod culpa dæmonis aliquid habet virtutis admix- dæmonis aliquid habet virtutis admix- tum. tum.

2. Si quis dicat, quod Dionysius lo- 2. Si quis dicat, quod Dionysius lo- quitur ibi de bono quod convertitur cum quitur ibi de bono quod convertitur cum ente, quod est bonum naturæ. CONTRA: ente, quod est bonum naturæ. CONTRA: Sic sequitur in littera ibidem : « Impu- Sic sequitur in littera ibidem : « Impu- dicus quamvis privatus est bono secun- dicus quamvis privatus est bono secun- dum irrationabilem concupiscentiam, in dum irrationabilem concupiscentiam, in hoc quidem neque est, neque existentia hoc quidem neque est, neque existentia concupiscit in hoc tamen quod concu- concupiscit in hoc tamen quod concu- piscit, participat bonum secundum ipsam piscit, participat bonum secundum ipsam unitionis et amicitiæ obscuram resonan- unitionis et amicitiæ obscuram resonan- tiam. » Ex hoc patet, quod Dionysius tiam. » Ex hoc patet, quod Dionysius ponit bonum etiam in actu peccati: mul- ponit bonum etiam in actu peccati: mul- to ergo magis in agente et faciente pec- to ergo magis in agente et faciente pec- catum actus enim peccati voluntarius catum actus enim peccati voluntarius est: et non potest participare bono, nisi est: et non potest participare bono, nisi virtutis, quia ad aliud bonum non est virtutis, quia ad aliud bonum non est ordinatus et opposita apta sunt nata ordinatus et opposita apta sunt nata fieri circa idem : bonum autem virtutis et fieri circa idem : bonum autem virtutis et malum peccati opposita sunt. malum peccati opposita sunt.

3. Adhuc, Dionysius, ibidem, « Furor 3. Adhuc, Dionysius, ibidem, « Furor quidem participat bono, secundum ipsum quidem participat bono, secundum ipsum moveri et desiderare, apparentia mala ad moveri et desiderare, apparentia mala ad apparens pulchrum redigere et conver- apparens pulchrum redigere et conver- tere. » Ex hoc iterum accipitur, quod in tere. » Ex hoc iterum accipitur, quod in ipso furore bonum est quod desiderat ipso furore bonum est quod desiderat furens: et hoc si compatiatur secum furens: et hoc si compatiatur secum bonum virtutis, multo magis ipse qui fu- bonum virtutis, multo magis ipse qui fu- rit, compatitur secum bonum virtutis rit, compatitur secum bonum virtutis alicujus. alicujus.

4. Adhuc, Dionysius, ibidem, « Pessi- 4. Adhuc, Dionysius, ibidem, « Pessi- mam vitam desiderans et optimam ipsi mam vitam desiderans et optimam ipsi apparantem secundum ipsum desiderare apparantem secundum ipsum desiderare et ad optimam vitam respicere, partici- et ad optimam vitam respicere, partici- pat bonum. » Ex hoc etiam patet, quod pat bonum. » Ex hoc etiam patet, quod in intentione mali aliquid boni sit et ex in intentione mali aliquid boni sit et ex hoc sequitur idem quod prius. hoc sequitur idem quod prius.

: :

5. Adhuc. Jacob. 11, 19 Dæmones 5. Adhuc. Jacob. 11, 19 Dæmones credunt et contremiscunt. Sed si credunt: credunt et contremiscunt. Sed si credunt: vel credunt fide informi, vel fide forma- vel credunt fide informi, vel fide forma-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

XXXII XXXII

273 273

ta. Et quodcumque detur, aliquid virtu- ta. Et quodcumque detur, aliquid virtu- tis habent quia fides informis virtus tis habent quia fides informis virtus est: fides autem formata, perfecta virtus. est: fides autem formata, perfecta virtus.

6. Adhuc, Ibidem dicitur, quod con- 6. Adhuc, Ibidem dicitur, quod con- tremiscunt. Ergo timorem habent: aut tremiscunt. Ergo timorem habent: aut ergo servilem, aut castum. Et quodcum- ergo servilem, aut castum. Et quodcum- que dicatur, donum sancti Spiritus est : que dicatur, donum sancti Spiritus est : ex fide enim non oritur nisi timor qui ex fide enim non oritur nisi timor qui donum est Spiritus sancti : naturalis donum est Spiritus sancti : naturalis enim timor et humanus et mundanus non enim timor et humanus et mundanus non oriuntur ex fide. Donum autem Spiri- oriuntur ex fide. Donum autem Spiri- tus sancti aliquid virtutis est. Ergo ma- tus sancti aliquid virtutis est. Ergo ma- litia diaboli aliquid virtutis secundum litia diaboli aliquid virtutis secundum se patitur. se patitur.

7. Adhuc, Peccatum mortale in homi- 7. Adhuc, Peccatum mortale in homi- ne non repugnat virtuti politicæ : quia ne non repugnat virtuti politicæ : quia multi etiam infideles multas virtutes ha- multi etiam infideles multas virtutes ha- bent politicas, sicut dicitur de Philoso- bent politicas, sicut dicitur de Philoso- phis, et sicut dicit Homerus in heroicis phis, et sicut dicit Homerus in heroicis de Priamo et de Hectore. Unde Aristote- de Priamo et de Hectore. Unde Aristote- les in VII Ethicorum sic dicit : « Inquit les in VII Ethicorum sic dicit : « Inquit Homerus de Hectore, quod valde fuit Homerus de Hectore, quod valde fuit optimus, et propter conversationem ho- optimus, et propter conversationem ho- nestatis, qua semper heroicas virtutes nestatis, qua semper heroicas virtutes prætendit, non videbatur viri mortalis prætendit, non videbatur viri mortalis filius esse, filius esse, sed Dei. » Cum ergo dæmo- sed Dei. » Cum ergo dæmo- nes melioris naturæ sint, quam homo, nes melioris naturæ sint, quam homo, videtur quod naturale bonum non sit videtur quod naturale bonum non sit ipsis adeo corruptum, quin patiatur ipsis adeo corruptum, quin patiatur secum aliquid virtutis ad minus politicæ. secum aliquid virtutis ad minus politicæ.

8. Adhuc, Bonum divinum, quo scili- 8. Adhuc, Bonum divinum, quo scili- cet Deus essentialiter, præsentialiter, cet Deus essentialiter, præsentialiter, potentialiter est in omnibus, non potest potentialiter est in omnibus, non potest esse privatum a natura dæmonis: quia esse privatum a natura dæmonis: quia si hoc diceretur, dæmon in esse non si hoc diceretur, dæmon in esse non salvaretur, sed decideret in nihil, sicut salvaretur, sed decideret in nihil, sicut ex nihilo factus est. Cum ergo hoc bo- ex nihilo factus est. Cum ergo hoc bo- num divinum majus sit omni bono vir- num divinum majus sit omni bono vir- tutis, et natura dæmonis non obstante tutis, et natura dæmonis non obstante malitia compatiatur hoc secum, videtur malitia compatiatur hoc secum, videtur quod multo magis compatiatur bonum quod multo magis compatiatur bonum virtutis secum, ad minus politicæ. virtutis secum, ad minus politicæ.

SOLUTIO. Dicendum, quod malitia dæ- SOLUTIO. Dicendum, quod malitia dæ- monis nihil compatitur secum virtutis, monis nihil compatitur secum virtutis, nec informis, nec formatæ, nec politicæ, nec informis, nec formatæ, nec politicæ, nec theologicæ. nec theologicæ.

cap. 4. cap. 4.

18 18

Solutio. Solutio.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

274 274

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod pro AD PRIMUM ergo dicendum, quod pro certo Dionysius loquitur de bono quod certo Dionysius loquitur de bono quod convertitur cum ente: et illud est ipsum convertitur cum ente: et illud est ipsum esse rei et ideo universaliter privatum esse rei et ideo universaliter privatum tali bono, nihil est, sicut universaliter tali bono, nihil est, sicut universaliter privatum esse, nihil est. privatum esse, nihil est.

AD ALIUD dicendum, quod Dionysius AD ALIUD dicendum, quod Dionysius loquitur ibi de bono quod est pars bea- loquitur ibi de bono quod est pars bea- titudinis, non simpliciter, sed secundum titudinis, non simpliciter, sed secundum obscuram resonantiam, secundum quod obscuram resonantiam, secundum quod dicitur, quod omnis homo appetit bea- dicitur, quod omnis homo appetit bea- titudinem, et propter illam agit quidquid titudinem, et propter illam agit quidquid agit. Unde impudicus appetit dulcedinem agit. Unde impudicus appetit dulcedinem amicitiæ, et delectabili tali frui: quod amicitiæ, et delectabili tali frui: quod quidem delectabile (ut dicit Augustinus quidem delectabile (ut dicit Augustinus in libro II Confessionum) secundum in libro II Confessionum) secundum aptum et pulchrum est in vera amicitia : aptum et pulchrum est in vera amicitia : in statera autem libidinis non est nisi in statera autem libidinis non est nisi secundum obscuram resonantiam : dele- secundum obscuram resonantiam : dele- ctabile enim petit quod quidem delecta- ctabile enim petit quod quidem delecta- bile nihil delectationis haberet, nisi esset bile nihil delectationis haberet, nisi esset resonantia obscura summæ delectationis resonantia obscura summæ delectationis et summi boni. Et ideo talia bona vocat et summi boni. Et ideo talia bona vocat Augustinus nutus summi boni: sic di- Augustinus nutus summi boni: sic di- cens in libro X Confessionum : » Væ his cens in libro X Confessionum : » Væ his qui diligunt nutus tuos pro te, non con- qui diligunt nutus tuos pro te, non con- siderantes quid innuis ! » siderantes quid innuis ! »

Ad aliud dicendum, quod bonum pa- Ad aliud dicendum, quod bonum pa- cis et quietis in solo summo bono est cis et quietis in solo summo bono est secundum veritatem, sed illius resonan- secundum veritatem, sed illius resonan- tiam obscuram desiderat furens et ira- tiam obscuram desiderat furens et ira- scens ad hoc enim irascitur, ut repellat scens ad hoc enim irascitur, ut repellat contrarium sibi nocens, quo repulso contrarium sibi nocens, quo repulso pacem habeat et quiescat. Propter quod pacem habeat et quiescat. Propter quod Augustinus dicit quod bellum dicitur Augustinus dicit quod bellum dicitur bonum quia eo quæritur bo- bonum quia eo quæritur bo- parvum parvum num pacis et quietis, quod nutus et re- num pacis et quietis, quod nutus et re- sonantia est summæ pacis et summæ sonantia est summæ pacis et summæ quietis. Nec actus peccati ordinatus est quietis. Nec actus peccati ordinatus est ad bonum virtutis, secundum quod est ad bonum virtutis, secundum quod est actus, nisi in potentia valde remota: actus, nisi in potentia valde remota: simpliciter autem privatus est bono simpliciter autem privatus est bono virtutis, licet in ipso sit bonum quod est virtutis, licet in ipso sit bonum quod est aliquis nutus et resonantia summi boni, aliquis nutus et resonantia summi boni, quia aliter nullo modo esset appetibilis. quia aliter nullo modo esset appetibilis. PER HOC etiam patet solutio ad se- PER HOC etiam patet solutio ad se-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 7. cap. 7.

quens quia illud expresse hoc dicit. quens quia illud expresse hoc dicit. Pessima enim vita nulli esset desidera- Pessima enim vita nulli esset desidera- bilis, nisi in ipsa esset nutus et resonan- bilis, nisi in ipsa esset nutus et resonan- tia summi boni, per quam pessimo desi- tia summi boni, per quam pessimo desi-

derabilis efficitur talis vita. derabilis efficitur talis vita.

AD ALIUD dicendum, quod dæmones AD ALIUD dicendum, quod dæmones nec fidem informem, nec formatam ha- nec fidem informem, nec formatam ha- bent utraque enim est in voluntate bent utraque enim est in voluntate electiva quia dicit Augustinus, quod electiva quia dicit Augustinus, quod cætera potest homo nolens, credere non cætera potest homo nolens, credere non nisi volens et utraque credit Deo prop- nisi volens et utraque credit Deo prop- ter se et super omnia, et utraque (sicut ter se et super omnia, et utraque (sicut dicit Dionysius in libro de Divinis nomi- dicit Dionysius in libro de Divinis nomi- nibus') est lumen collocans credentes in nibus') est lumen collocans credentes in prima veritate, et primam, veritatem in prima veritate, et primam, veritatem in ipsis. Et quod dicit Jacobus, quod cre- ipsis. Et quod dicit Jacobus, quod cre- dunt, credere illud non est actus virtutis dunt, credere illud non est actus virtutis fidei, sed est illius fidei de qua dicit fidei, sed est illius fidei de qua dicit Aristoteles in III de Anima, quod « opi- Aristoteles in III de Anima, quod « opi- nio juvata rationibus fit fides. » Et sic nio juvata rationibus fit fides. » Et sic dæmones ratione convicti et experimento dæmones ratione convicti et experimento pœnæ, credunt Deum esse ultorem ini- pœnæ, credunt Deum esse ultorem ini- quitatis. quitatis.

AD ALIUD dicendum, quod timore con- AD ALIUD dicendum, quod timore con- tremiscunt sed ille timor, nec servilis tremiscunt sed ille timor, nec servilis est, nec initialis. Timor enim servilis re- est, nec initialis. Timor enim servilis re- movet ab actu peccati timore pœnæ, movet ab actu peccati timore pœnæ, quamvis (ut dicit Gregorius) vivat in eo quamvis (ut dicit Gregorius) vivat in eo peccandi voluntas: et sequeretur opus, peccandi voluntas: et sequeretur opus, si speraretur impunitas. Dæmon autem si speraretur impunitas. Dæmon autem non cessat ab actu peccati propter pœ- non cessat ab actu peccati propter pœ- nam. Et quod contremiscit timens pœ- nam. Et quod contremiscit timens pœ- nam et judicium, non est nisi ex timore nam et judicium, non est nisi ex timore naturali, qui oritur ex tali fide, de qua naturali, qui oritur ex tali fide, de qua paulo ante dictum est. paulo ante dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod licet dæmon AD ALIUD dicendum, quod licet dæmon nobilioris naturæ sit, quam homo, tamen nobilioris naturæ sit, quam homo, tamen bonum naturæ plus corruptum est in bonum naturæ plus corruptum est in dæmone, quam in homine : est enim in dæmone, quam in homine : est enim in dæmone corruptum secundum omnia dæmone corruptum secundum omnia quibus debebat ordinari ad bonum, hoc quibus debebat ordinari ad bonum, hoc est, secundum rationem, et appetitum est, secundum rationem, et appetitum sive voluntatem, et quamcumque appa- sive voluntatem, et quamcumque appa- rentiam boni. Secundum rationem enim rentiam boni. Secundum rationem enim (ut dicit Dionysius in libro de Divinis (ut dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus 2) malum ejus est furor irra- nominibus 2) malum ejus est furor irra-

2 IDEM, Ibidem, cap. 4. 2 IDEM, Ibidem, cap. 4.

Ad Ad

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

1 8. 1 8.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 25. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 25.

tionabilis, qua irrationabiliter exagitatur tionabilis, qua irrationabiliter exagitatur

et irascitur contra omne bonum. Secun- et irascitur contra omne bonum. Secun- dum appetitum (ut ibidem dicitur) malum dum appetitum (ut ibidem dicitur) malum ejus est demens concupiscentia, qua nulla ejus est demens concupiscentia, qua nulla mente frænatus malum concupiscit, et mente frænatus malum concupiscit, et non bonum. Secundum apparens bonum, non bonum. Secundum apparens bonum, malum ejus est (ut ibidem dicitur) phan- malum ejus est (ut ibidem dicitur) phan- tasia prolerva, secundum quod phantasia tasia prolerva, secundum quod phantasia non dicitur potentia animæ sensibilis, sed non dicitur potentia animæ sensibilis, sed a pzívw Græce, quod Latine sonat appa- a pzívw Græce, quod Latine sonat appa- reo : quia contra omne quod apparet in reo : quia contra omne quod apparet in boni specie et ratione, protervit et repu- boni specie et ratione, protervit et repu- gnat. Et ideo non sequitur, si malum gnat. Et ideo non sequitur, si malum hominis compatiatur secum aliquid vir- hominis compatiatur secum aliquid vir- tutis, quod etiam malum dæmonis se- tutis, quod etiam malum dæmonis se- cum aliquid virtutis compatiatur. cum aliquid virtutis compatiatur.

AD ULTIMUM dicendum, quod bonum AD ULTIMUM dicendum, quod bonum divinum licet in se majus sit omni bono, divinum licet in se majus sit omni bono, tamen secundum actum hunc qui est tamen secundum actum hunc qui est continere et conservare, non ita repugnat continere et conservare, non ita repugnat naturæ corruptæ ad bonum sicut bonum naturæ corruptæ ad bonum sicut bonum virtutis. Et ideo non sequitur, si bonum virtutis. Et ideo non sequitur, si bonum divinum secundum continere et con- divinum secundum continere et con- servare, est in natura corrupta ad bo- servare, est in natura corrupta ad bo- num, quod etiam bonum virtutis possit num, quod etiam bonum virtutis possit inesse. inesse.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Quæ sit causa obstinationis diaboli Quæ sit causa obstinationis diaboli in malo? in malo?

275 275

nibus « Optimi est optima adducere 2. » nibus « Optimi est optima adducere 2. » Sed obstinatio in malo de pessimis est. Sed obstinatio in malo de pessimis est. Ergo optimum non conducit ad eam: op- Ergo optimum non conducit ad eam: op- timum autem est Deus: ergo Deus non timum autem est Deus: ergo Deus non conducit ad ipsam. conducit ad ipsam.

2. Adhuc, Augustinus : << Sapientis 2. Adhuc, Augustinus : << Sapientis non est facere aliquid, quo opus suum non est facere aliquid, quo opus suum fiat deterius : » sapiens autem est Deus: fiat deterius : » sapiens autem est Deus: ergo non facit aliquid quo opus suum fiat ergo non facit aliquid quo opus suum fiat deterius sed per obstinationem in malo deterius sed per obstinationem in malo opus fit pessimum : ergo hanc non facit opus fit pessimum : ergo hanc non facit

Deus. Deus.

: :

3. Adhuc, In naturis sic est, quod 3. Adhuc, In naturis sic est, quod causa efficiens alicujus secundum esse, causa efficiens alicujus secundum esse, confirmata et corroborata est causa con- confirmata et corroborata est causa con- firmationis in illo et immobilitatis: sicut firmationis in illo et immobilitatis: sicut æqualitas humorum facit sanitatem, et æqualitas humorum facit sanitatem, et eadem corroborata facit immobilitatem eadem corroborata facit immobilitatem et confirmationem sanitatis : ergo in et confirmationem sanitatis : ergo in spiritualibus videtur debere similiter spiritualibus videtur debere similiter esse sed in dæmone voluntas peccati esse sed in dæmone voluntas peccati fuit causa peccati: ergo eadem corrobo- fuit causa peccati: ergo eadem corrobo- rata est cansa obstinationis in peccato. rata est cansa obstinationis in peccato. CONTRA: CONTRA:

1. Anselmus in libro de Casu diaboli 1. Anselmus in libro de Casu diaboli dicit : « Illi Angeli qui maluerunt illud dicit : « Illi Angeli qui maluerunt illud plus quod Deus illis nondum dare vole- plus quod Deus illis nondum dare vole- bat, quam stare in justitia in qua facți bat, quam stare in justitia in qua facți erant, eadem justitia judicante, et illud erant, eadem justitia judicante, et illud propter quod illam contempserunt, ne- propter quod illam contempserunt, ne- quaquam obtinuerunt, et quod tenebant quaquam obtinuerunt, et quod tenebant bonum, amiserunt. Sic ergo distincti bonum, amiserunt. Sic ergo distincti sunt Angeli, ut adhærentes justitiæ nul- sunt Angeli, ut adhærentes justitiæ nul- lum bonum velle possint, quo non gau- lum bonum velle possint, quo non gau- deant, et deserentes illam, nullum bo- deant, et deserentes illam, nullum bo- num velle queant, quo non careant. » Ex num velle queant, quo non careant. » Ex hoc videtur, quod justitia Dei causa est hoc videtur, quod justitia Dei causa est obstinationis. obstinationis.

2. Adhuc, Prosper in libro de Con- 2. Adhuc, Prosper in libro de Con- Quarto quæritur, Quæ sit causa obsti- templativa vita: « Illi Angeli qui se Quarto quæritur, Quæ sit causa obsti- templativa vita: « Illi Angeli qui se nationis ejus in malo? nationis ejus in malo?

Et videtur, quod hæc non sit in Et videtur, quod hæc non sit in Deo. Deo.

1. Dionysius in libro de Divinis nomi- 1. Dionysius in libro de Divinis nomi-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. V, Art. 5. Tom. XXVII hujusce tentiarum, Dist. V, Art. 5. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 67. Art. 4. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 67. Art. 4. Tom.

contra Creatorem suum typo superbiæ contra Creatorem suum typo superbiæ lethales hostiliter extulerunt, de super- lethales hostiliter extulerunt, de super- na cœli regione projecti sunt: quos di- na cœli regione projecti sunt: quos di- vina sententia eo judicio condemnavit, vina sententia eo judicio condemnavit,

XXXIV. XXXIV.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4. cap. 4.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

276 276

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ut quia noluerunt perseverare cum pos- ut quia noluerunt perseverare cum pos- sent, nec velint reparari neque possint: sent, nec velint reparari neque possint: siquidem prævaricationis eorum fuit, siquidem prævaricationis eorum fuit, quod irrevocabilis judicii animadver- quod irrevocabilis judicii animadver- sione percussi sunt. Et ad damnationem sione percussi sunt. Et ad damnationem justissimam profecto pertinuit, quod fa- justissimam profecto pertinuit, quod fa- cultatem redeundi ac voluntatem penitus cultatem redeundi ac voluntatem penitus amiserunt. » Ergo judicium Dei videtur amiserunt. » Ergo judicium Dei videtur esse causa obstinationis. esse causa obstinationis.

SOLUTIO. Dicendum, quod obstinatio SOLUTIO. Dicendum, quod obstinatio dupliciter consideratur, scilicet ut af- dupliciter consideratur, scilicet ut af- fectus immobilis ad malum et sic pro- fectus immobilis ad malum et sic pro- cedit a voluntate diaboli indurata, nec cedit a voluntate diaboli indurata, nec timore pœnarum retrahitur, nec pietate timore pœnarum retrahitur, nec pietate mollitur, sicut dicitur, Job, XLI, 15: mollitur, sicut dicitur, Job, XLI, 15: Cor ejus indurabitur tamquam lapis, Cor ejus indurabitur tamquam lapis, et stringetur quasi malleatoris incus. et stringetur quasi malleatoris incus. Potest etiam considerari ut poena, scili- Potest etiam considerari ut poena, scili- cet secundum quod est non posse redire cet secundum quod est non posse redire ad bonum, quod maxima pœna est. Et ad bonum, quod maxima pœna est. Et hoc non potuit procedere, nisi a justo hoc non potuit procedere, nisi a justo

AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, dicendum, quod et Anselmus et Prosper dicendum, quod et Anselmus et Prosper loquuntur de obstinatione, secundum loquuntur de obstinatione, secundum quod est poena justissimo Dei judicio quod est poena justissimo Dei judicio inflicta justissimum enim est, quod inflicta justissimum enim est, quod Angelus qui deiformis intellectus erat, Angelus qui deiformis intellectus erat, et nihil in se habuit quod inclinaret eum et nihil in se habuit quod inclinaret eum ad peccandum, sed propria electione ad peccandum, sed propria electione spontanea elegit malum, in eo immobi- spontanea elegit malum, in eo immobi- lis permaneret quod elegit Quod enim lis permaneret quod elegit Quod enim in hominibus est mors, ut dicit Dama- in hominibus est mors, ut dicit Dama- scenus, hoc est in Angelis casus. Unde scenus, hoc est in Angelis casus. Unde sicut homo post mortem non potest re- sicut homo post mortem non potest re- parari, ita nec Angelus post casum : parari, ita nec Angelus post casum : tunc enim est tempus retributionis, non tunc enim est tempus retributionis, non meriti. meriti.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Dei judicio, secundum quod inflicta est : In quid ceciderit Angelus malus quoad Dei judicio, secundum quod inflicta est : In quid ceciderit Angelus malus quoad

sicut omnis poena peccati inflicta a Dei sicut omnis poena peccati inflicta a Dei judicio procedit. judicio procedit.

Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod obs- Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod obs- tinatio secundum quod est affectus im- tinatio secundum quod est affectus im- mobilis in malo, non procedit ab optimo mobilis in malo, non procedit ab optimo Deo, quia sic pessima est: sed secun- Deo, quia sic pessima est: sed secun- dum quod est poena peccati, sic re- dum quod est poena peccati, sic re- splendet in ea decor justitiæ : et sic opti- splendet in ea decor justitiæ : et sic opti-

Ad 2, Ad 2,

Ad 3. Ad 3.

ma est. ma est.

AD ALIUD dicendum, quod secundum AD ALIUD dicendum, quod secundum quod pœna est punitiva delicti, sapientis quod pœna est punitiva delicti, sapientis opus est, et non facit opus deterius, sed opus est, et non facit opus deterius, sed melius quia iniquitas quæ non punitur, melius quia iniquitas quæ non punitur, turpis est, et punita decore justitiæ re- turpis est, et punita decore justitiæ re- splendet sicut dicit Ambrosius, quod splendet sicut dicit Ambrosius, quod << fur pulcher est in patibulo, et Judas << fur pulcher est in patibulo, et Judas sedet in inferno sicut gemma carbunculi sedet in inferno sicut gemma carbunculi in auro. » in auro. »

AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- AD ALIUD dicendum, quod hoc proce- dit secundum quod obstinatio est in ge- dit secundum quod obstinatio est in ge- nere culpæ, et est immobilis affectus in nere culpæ, et est immobilis affectus in malo. malo.

Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum. Dist. VIII, Art. 1 et seq. Tom. tentiarum. Dist. VIII, Art. 1 et seq. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. Cf. etiam [am XXVII hujusce novæ editionis. Cf. etiam [am

репат ..? репат ..?

DEINDE quæritur, In quid cecidit DEINDE quæritur, In quid cecidit quoad pœnam? quoad pœnam?

Et non quæremus de poen's exterio- Et non quæremus de poen's exterio- ribus quæ sunt in inferno, hoc enim ribus quæ sunt in inferno, hoc enim pertinet ad quæstionem de inferno: pertinet ad quæstionem de inferno: sed quæremus de his pœnis, in quas sed quæremus de his pœnis, in quas cecidit per peccatum. Sicut enim homo cecidit per peccatum. Sicut enim homo per peccatum cecidit in ignorantiam per peccatum cecidit in ignorantiam agendorum, et difficultatem operandi agendorum, et difficultatem operandi bene, et pronitatem ad malum, et passi- bene, et pronitatem ad malum, et passi- bilitatem a contrariis, quem si non pec- bilitatem a contrariis, quem si non pec- casset, ut dicit Augustinus, nec ignis casset, ut dicit Augustinus, nec ignis ureret, nec gladius scinderet, nec aqua ureret, nec gladius scinderet, nec aqua submergeret. Ita dicitur de diabolo, submergeret. Ita dicitur de diabolo, quod incidit in pœnas ex peccato, scili- quod incidit in pœnas ex peccato, scili- cet ignem sentiendo et patiendo ab ipso, cet ignem sentiendo et patiendo ab ipso, et a frigore similiter. Dicitur enim, et a frigore similiter. Dicitur enim, Matth. x, 50, quod ibi erit fletus et Matth. x, 50, quod ibi erit fletus et stridor dentium: fletus ex flamma, stri- stridor dentium: fletus ex flamma, stri-

Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 67, Art, 5. Tom. XXXVII. 67, Art, 5. Tom. XXXVII.

Adob Adob tiones tiones

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 25. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 25.

mone? mone?

277 277

dor dentium ex frigore. Et dicit Diony- lis pars cum suis differentiis sit in dæ- dor dentium ex frigore. Et dicit Diony- lis pars cum suis differentiis sit in dæ- sius in libro de Divinis nominibus, quod sius in libro de Divinis nominibus, quod « malum dæmonis, est furor irrationa- « malum dæmonis, est furor irrationa- bilis, demens concupiscentia, et phan- bilis, demens concupiscentia, et phan- tasia proterva¹. » tasia proterva¹. »

Et circa hoc necesse est duo quærere: Et circa hoc necesse est duo quærere: omnia enim hæc in homine sunt circa omnia enim hæc in homine sunt circa sensibilem partem, et sine sensu im- sensibilem partem, et sine sensu im- possibile est hoc fieri. possibile est hoc fieri.

Quæremus ergo primo, si sensibilis Quæremus ergo primo, si sensibilis potentia est in dæmone cum differentiis potentia est in dæmone cum differentiis suis, quæ sunt sensus, et concupiscibi- suis, quæ sunt sensus, et concupiscibi- lis, et irascibilis, et phantasia? lis, et irascibilis, et phantasia?

Et videtur, quod dæmoni insit sen- Et videtur, quod dæmoni insit sen- sibilis pars: sibilis pars:

1. Cognoscit enim sensibilia secun- 1. Cognoscit enim sensibilia secun- dum quod sensibilia sunt, ut in præha- dum quod sensibilia sunt, ut in præha- bitis determinatum est, hoc est secun- bitis determinatum est, hoc est secun- dum quod hic et nunc : hæc autem sine dum quod hic et nunc : hæc autem sine sensu cognosci non possunt: ergo vi- sensu cognosci non possunt: ergo vi- detur, quod dæmonibus insit sensitiva detur, quod dæmonibus insit sensitiva pars. pars.

2. Adhuc, Constat, quod sentit cali- 2. Adhuc, Constat, quod sentit cali- dum ab igne secundum contactum : dum ab igne secundum contactum : Et secundo, Qualiter hæc mala sunt hoc autem sine sensu tactus fieri non Et secundo, Qualiter hæc mala sunt hoc autem sine sensu tactus fieri non potest ergo videtur, quod insit et potest ergo videtur, quod insit et sensus tactus. sensus tactus.

in ipso ? in ipso ?

Et quia etiam de pœnis et verme Et quia etiam de pœnis et verme conscientiæ quæremus, tertio, Utrum conscientiæ quæremus, tertio, Utrum synderesis secundum quam est vermis synderesis secundum quam est vermis conscientiæ, est in dæmone? conscientiæ, est in dæmone?

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum pars sensibilis sit in dæmone Utrum pars sensibilis sit in dæmone cum omnibus suis differentiis, quæ cum omnibus suis differentiis, quæ sunt sensus et appetitus, concupisci- sunt sensus et appetitus, concupisci-

bilis et irascibilis ? bilis et irascibilis ?

ARTİCULI PRIMI ARTİCULI PRIMI

PARTICULA I. PARTICULA I.

Utrum sensus sint in dæmone? Utrum sensus sint in dæmone?

PRIMO ergo quæritur, Utrum sensibi- PRIMO ergo quæritur, Utrum sensibi-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4. cap. 4.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XXI de Civitate Dei, 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XXI de Civitate Dei, cap. 10. cap. 10.

3. Adhuc, Augustinus in libro XXI 3. Adhuc, Augustinus in libro XXI de Civitate Dei : « Cur non dicamus, de Civitate Dei : « Cur non dicamus, quamvis miris, tamen veris modis etiam quamvis miris, tamen veris modis etiam spiritus incorporeos posse poena corpo- spiritus incorporeos posse poena corpo- ralis ignis affligi, si spiritus hominum ralis ignis affligi, si spiritus hominum etiam ipsi incorporei, et nunc possunt etiam ipsi incorporei, et nunc possunt includi corporalibus membris, et tunc includi corporalibus membris, et tunc poterunt corporum suorum vinculis poterunt corporum suorum vinculis insolubiliter alligari? Adhærebunt ergo insolubiliter alligari? Adhærebunt ergo si eis nulla sint corpora spiritus dæmo- si eis nulla sint corpora spiritus dæmo- num, imo spiritus dæmones, licet in- num, imo spiritus dæmones, licet in- corporei, tamen corporeis ignibus cru- corporei, tamen corporeis ignibus cru- ciandi non ut ignes ipsi, quibus adhæ- ciandi non ut ignes ipsi, quibus adhæ- rebunt, eorum junctura inspirentur, et rebunt, eorum junctura inspirentur, et animalia fiant, quæ constent spiritu et animalia fiant, quæ constent spiritu et corpore sed, ut dixi, miris et ineffabi- corpore sed, ut dixi, miris et ineffabi- libus modis adhærendo accipientes ex libus modis adhærendo accipientes ex ignibus poenam, non dantes ignibus vi- ignibus poenam, non dantes ignibus vi- tam². » tam². »

4. Adhuc Isidorus : « Multa noverunt 4. Adhuc Isidorus : « Multa noverunt Angeli per experientiam, quæ a princi- Angeli per experientiam, quæ a princi- pio non cognoverunt : » experientia au- pio non cognoverunt : » experientia au- tem non est nisi secundum partem sen- tem non est nisi secundum partem sen- sibilem ergo potentiam sensitivam ha- sibilem ergo potentiam sensitivam ha- bent. bent.