252 252

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

gnaculum similitudinis, plenus sapien- gnaculum similitudinis, plenus sapien- tia, et perfectus decore: in deliciis para- tia, et perfectus decore: in deliciis para- disi Dei fuisti, dicit sic: « Notandum, disi Dei fuisti, dicit sic: « Notandum, quod Angelus non ad similitudinem Dei quod Angelus non ad similitudinem Dei factus dicitur, sed ad signaculum simili- factus dicitur, sed ad signaculum simili- tudinis Dei: ut quo in eo subtilior est tudinis Dei: ut quo in eo subtilior est natura, eo in illo imago Dei similius in- natura, eo in illo imago Dei similius in- sinuetur expressa. Quo in loco mox sinuetur expressa. Quo in loco mox subditur Omnis lapis pretiosus operi- subditur Omnis lapis pretiosus operi- mentum tuum: sardius, topazius, et mentum tuum: sardius, topazius, et jaspis, chrysolithus, et onyx, et berillus, jaspis, chrysolithus, et onyx, et berillus, sapphirus, et carbunculus, et smaragdus. sapphirus, et carbunculus, et smaragdus. Ecce novem dixit nomina lapidum, quia Ecce novem dixit nomina lapidum, quia profecto novem sunt ordines Angelorum: profecto novem sunt ordines Angelorum: quibus nimirum ordinibus ille primus quibus nimirum ordinibus ille primus Angelus ideo ornatus et opertus exstitit, Angelus ideo ornatus et opertus exstitit, quia dum cunctis Angelorum agminibus quia dum cunctis Angelorum agminibus prælatus est, ex eorum comparatione prælatus est, ex eorum comparatione

clarior fuit. » clarior fuit. »

12: 12:

2. Adhuc, Super illud Isaiæ, xiv, 2. Adhuc, Super illud Isaiæ, xiv, Quomodo cecidisti de cœlo, Lucifer, qui Quomodo cecidisti de cœlo, Lucifer, qui mane oriebaris? Glossa dicit sic: << Dia- mane oriebaris? Glossa dicit sic: << Dia- bolus in exordio mundi creatus, inter bolus in exordio mundi creatus, inter Angelos gloriosior fuit. » Angelos gloriosior fuit. »

3. Adhuc, Accipiantur verba Magistri 3. Adhuc, Accipiantur verba Magistri in cap. illo, Præterea sciri oportet, in- in cap. illo, Præterea sciri oportet, in- ducta, ubi sic dicit : « Sicut de majori- ducta, ubi sic dicit : « Sicut de majori- « bus et de minoribus quidam perstite- « bus et de minoribus quidam perstite- « runt, ita de utroque gradu quidam « runt, ita de utroque gradu quidam « corruerunt. Inter quos unus fuit om- « corruerunt. Inter quos unus fuit om- « nibus aliis cadentibus excellentior, « nibus aliis cadentibus excellentior, << nec inter stantes aliquis fuit eo dignior. >> << nec inter stantes aliquis fuit eo dignior. >> Et inducit illud Job, XL, 14: Ipse est Et inducit illud Job, XL, 14: Ipse est principium viarum Dei. Et illud quod principium viarum Dei. Et illud quod ante dictum est de Ezechiele et Grego- ante dictum est de Ezechiele et Grego- rio. Et subdit, quod per illam excellen- rio. Et subdit, quod per illam excellen- tiam vocatus est Lucifer. Inducit etiam tiam vocatus est Lucifer. Inducit etiam illud quod dictum est de Isaia '. illud quod dictum est de Isaia '.

4. Adhuc, Isidorus, « Lucifer post- 4. Adhuc, Isidorus, « Lucifer post- quam creatus est, eminentiam naturæ quam creatus est, eminentiam naturæ et profunditatem scientiæ suæ perpen- et profunditatem scientiæ suæ perpen- dens, in suum Creatorem superbivit, dens, in suum Creatorem superbivit, in tantum quod etiam Deo se æquare in tantum quod etiam Deo se æquare voluit, ut in Isaia dicitur: In cœlum voluit, ut in Isaia dicitur: In cœlum conscendam, super astra Dei exaltabo conscendam, super astra Dei exaltabo

1 Cf. II Sententiarum, Dist. VI, cap. A. Tom. 1 Cf. II Sententiarum, Dist. VI, cap. A. Tom. XXVII nostræ editionis Opp. B. Alberti, pag. XXVII nostræ editionis Opp. B. Alberti, pag.

125. 125.

solium meum... Similis ero Altissimo 2. solium meum... Similis ero Altissimo 2. Similis quidem Deo esse voluit, non per Similis quidem Deo esse voluit, non per imitationem, sed per æqualitatem po- imitationem, sed per æqualitatem po- tentiæ. » tentiæ. »

5. Adhuc, Idem videtur per rationem : 5. Adhuc, Idem videtur per rationem : Angelus enim cum intellectualis esset, Angelus enim cum intellectualis esset, deiformi intellectu altitudinem æquali- deiformi intellectu altitudinem æquali- tat's Dei non concupisceret, nisi omni- tat's Dei non concupisceret, nisi omni- bus excellentior esset, et ex hoc se dig- bus excellentior esset, et ex hoc se dig- num tanta altitudine reputaret: ergo num tanta altitudine reputaret: ergo videtur, quod Lucifer omnibus fuit ex- videtur, quod Lucifer omnibus fuit ex- cellentior. cellentior.

CONTRA: CONTRA:

1. Damascenus in libro II de Fide or- 1. Damascenus in libro II de Fide or- thodoxa: Ex angelicis virtutibus ille qui thodoxa: Ex angelicis virtutibus ille qui præerat terrestri ordini, et cui a Deo præerat terrestri ordini, et cui a Deo terræ custodia commissa erat, non na- terræ custodia commissa erat, non na- tura mala facta sed bona existens, et a tura mala facta sed bona existens, et a bono erat facta, et nequaquam in seipsa bono erat facta, et nequaquam in seipsa a conditore malitiæ semitam habens : a conditore malitiæ semitam habens : non ferens illuminationem et honorem non ferens illuminationem et honorem quem ipsi conditor largitus fuerat, liberi quem ipsi conditor largitus fuerat, liberi sui arbitrii electione demutata est ab eo sui arbitrii electione demutata est ab eo statu qui secundum naturam, in eum statu qui secundum naturam, in eum qui contra naturam, hoc est, in mali- qui contra naturam, hoc est, in mali- tiam 3. » tiam 3. »

Adhuc, Idem penitus dicit Gregorius Adhuc, Idem penitus dicit Gregorius Nyssenus: « Si terrestri ordini nullus Nyssenus: « Si terrestri ordini nullus præficitur superiorum secundum ordi- præficitur superiorum secundum ordi- nem hierarchiæ: ergo Lucifer qui ter- nem hierarchiæ: ergo Lucifer qui ter- restri ordini præerat, de superioribus restri ordini præerat, de superioribus non erat, sed de infimis. » non erat, sed de infimis. »

2. Adhuc, Augustinus in libro XI 2. Adhuc, Augustinus in libro XI super Genesim ad litteram, tangens hanc super Genesim ad litteram, tangens hanc quæstionem, dicit disputando : quæstionem, dicit disputando : << Nunc << Nunc sufficiat ista complexio aut ab initio sufficiat ista complexio aut ab initio creationis suæ diabolum a beatitudine, creationis suæ diabolum a beatitudine, quam si voluisset percepturus fuerat, quam si voluisset percepturus fuerat, impia superbia cecidisse: aut alios esse impia superbia cecidisse: aut alios esse Angelos inferioris ministerii in hoc Angelos inferioris ministerii in hoc mundo, inter quos secundum eorum mundo, inter quos secundum eorum quamdam non præsciam beatituḍinem quamdam non præsciam beatituḍinem vixerat, et a quorum societate cum vixerat, et a quorum societate cum subditis sibi Angelis suis tamquam Ar- subditis sibi Angelis suis tamquam Ar- changelus cecidit per superbam impie- changelus cecidit per superbam impie-

2 Isa. xiv, 13 et 14. 2 Isa. xiv, 13 et 14.

3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

cap. 4. cap. 4.

Sed contra Sed contra

Solutio. Solutio.

Ad object. 1. Ad object. 1.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 20. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 20.

tatem sed hoc nullo modo asseri pot- tatem sed hoc nullo modo asseri pot- est, illud mirum si potest ¹. » Ex hoc est, illud mirum si potest ¹. » Ex hoc accipitur, quod ad minus dubium est, accipitur, quod ad minus dubium est, utrum fuerit de superioribus, vel de in- utrum fuerit de superioribus, vel de in- feribus, et quod neutrum asseri potest. feribus, et quod neutrum asseri potest. 3. Adhuc, Sicut paulo ante dictum 3. Adhuc, Sicut paulo ante dictum est, Magister dicit in præinducto capi- est, Magister dicit in præinducto capi- tulo, quod de cadentibus sicut de persi- tulo, quod de cadentibus sicut de persi- stentibus quidam fuerunt de superioribus, stentibus quidam fuerunt de superioribus, quidam de inferioribus. Et hoc etiam quidam de inferioribus. Et hoc etiam dicit communis sententia. Dicit enim, dicit communis sententia. Dicit enim, quod non unus ordo cecidit, sed de quod non unus ordo cecidit, sed de quolibet ordine tot, quot unum ordi- quolibet ordine tot, quot unum ordi- nem efficerent secundum numerum. nem efficerent secundum numerum.

4. Adhuc, Beatus Gregorius dicit, 4. Adhuc, Beatus Gregorius dicit, quod homines assumuntur secundum quod homines assumuntur secundum ordines Angelorum: ita quod quidam ordines Angelorum: ita quod quidam ascendunt ad superiores, quidam ad ascendunt ad superiores, quidam ad medios, quidam. ad inferiores. Et indu- medios, quidam. ad inferiores. Et indu- cit illud Deuteronomii, xxxII, 8, secun- cit illud Deuteronomii, xxxII, 8, secun- dum translationem Septuaginta : « Sta- dum translationem Septuaginta : « Sta- tuit terminos populorum juxta numerum tuit terminos populorum juxta numerum Angelorum Dei. » Si ergo ex hominibus Angelorum Dei. » Si ergo ex hominibus assumptis reparatur ruina Angelorum, assumptis reparatur ruina Angelorum, oportuit quod de quolibet ordine quidam oportuit quod de quolibet ordine quidam caderent. caderent.

SOLUTIO. Dicendum, quod de quolibet SOLUTIO. Dicendum, quod de quolibet gradu (sicut dicit Magister in Sententiis) gradu (sicut dicit Magister in Sententiis) quidam ceciderunt: sed Lucifer princeps quidam ceciderunt: sed Lucifer princeps cadentium, omnibus et stantibus et ca- cadentium, omnibus et stantibus et ca- dentibus ante casum excellentior fuit dentibus ante casum excellentior fuit in omnibus quæ attributa sunt naturæ in omnibus quæ attributa sunt naturæ angelicæ, ut expresse dicit Gregorius angelicæ, ut expresse dicit Gregorius in auctoritatibus inductis. in auctoritatibus inductis.

Et per hoc patet solutio ad quinque Et per hoc patet solutio ad quinque prima quia illa procedunt et conclu- prima quia illa procedunt et conclu-

dunt. dunt.

AD ID quod contra objicitur de Dama- AD ID quod contra objicitur de Dama- sceno et Gregorio Nysseno, dicendum sceno et Gregorio Nysseno, dicendum quod Lucifer non dicitur terrestri ordini quod Lucifer non dicitur terrestri ordini præfuisse, ut ordinatus in illo ordine præfuisse, ut ordinatus in illo ordine cui terræ custodia commissa est: ille cui terræ custodia commissa est: ille enim est infimus ordo, qui Angelorum enim est infimus ordo, qui Angelorum vocatur, qui ministrant circa nos, et vocatur, qui ministrant circa nos, et custodiunt homines: sed dicitur ter- custodiunt homines: sed dicitur ter-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad litteram, cap. 26. litteram, cap. 26.

253 253

restri ordini præfuisse, ut per quem restri ordini præfuisse, ut per quem illuminationes in terrestrem ordinem illuminationes in terrestrem ordinem descenderent, per quas Angeli custo- descenderent, per quas Angeli custo- dientes homines, melius ad voluntatem dientes homines, melius ad voluntatem Dei custodirent. Et hoc est simile huic Dei custodirent. Et hoc est simile huic quod dicitur, Isa. vI, 6, secundum ex- quod dicitur, Isa. vI, 6, secundum ex- positionem Dionysii in Cœlesti hie- positionem Dionysii in Cœlesti hie- rarchia 2, ubi dicitur, quod Seraphim rarchia 2, ubi dicitur, quod Seraphim volavit ad Prophetam, et purgavit labia volavit ad Prophetam, et purgavit labia ejus calculo, quem forcipe de igne ejus calculo, quem forcipe de igne altaris tulerat ubi dicit Dionysius, altaris tulerat ubi dicit Dionysius, quod ille non fuit de ordine Seraphim, quod ille non fuit de ordine Seraphim, qui purgavit Prophetam, sed de ordine qui purgavit Prophetam, sed de ordine inferiori, in quem a Seraphim illumi- inferiori, in quem a Seraphim illumi- natio ignita descendit, qua Prophetam natio ignita descendit, qua Prophetam purgaret. Et sunt hæc ejus verba : purgaret. Et sunt hæc ejus verba : « Summus autem sacerdos et post « Summus autem sacerdos et post Deum dux, ipse præstantium essentia- Deum dux, ipse præstantium essentia- rum ornatus, a quo ego purgare dei- rum ornatus, a quo ego purgare dei- formiter eruditus sum. Ipse igitur est formiter eruditus sum. Ipse igitur est per me te purgans, per quem providas per me te purgans, per quem providas et proprias actiones ex occulto in nos et proprias actiones ex occulto in nos produxit. » Inferiores enim cum actiones produxit. » Inferiores enim cum actiones et officia accipiunt superiorum, etiam et officia accipiunt superiorum, etiam nomina eorum sortiuntur: quia, ut di- nomina eorum sortiuntur: quia, ut di- cunt Gregorius et Beda, ex officiis no- cunt Gregorius et Beda, ex officiis no- mina sortiuntur. mina sortiuntur.

AD DICTUM Augustini dicendum, quod Adcbject. 2. AD DICTUM Augustini dicendum, quod Adcbject. 2. prima pars divisionis suæ vera est, quod prima pars divisionis suæ vera est, quod scilicet Lucifer ab initio, hoc est, statim scilicet Lucifer ab initio, hoc est, statim post initium conditionis suæ de cœlo post initium conditionis suæ de cœlo cecidit impia superbia, sicut expresse, cecidit impia superbia, sicut expresse, Isa. xiv, 12: Corruisti de cœlo in ter- Isa. xiv, 12: Corruisti de cœlo in ter- ram. Et, Luc. x, 18: Videbam Sa- ram. Et, Luc. x, 18: Videbam Sa- tanam sicut fulgur de cœlo cadentem. tanam sicut fulgur de cœlo cadentem. Et, Ezechiel. xxviii, 17 : In terram pro- Et, Ezechiel. xxviii, 17 : In terram pro- jeci te: ante faciem regum dedite ut jeci te: ante faciem regum dedite ut

cernerent te. cernerent te.

Alia pars divisionis Augustini non Alia pars divisionis Augustini non asseritur ab Augustino: sed dicit eam asseritur ab Augustino: sed dicit eam aliorum errorem recitando, qui hoc quod aliorum errorem recitando, qui hoc quod dicunt, probare non possunt. Et licet dicunt, probare non possunt. Et licet Augustinus non asserat aliquid de An- Augustinus non asserat aliquid de An- gelis, tamen Gregorius et alii sancti hoc gelis, tamen Gregorius et alii sancti hoc expresse dicunt, quorum dicta æqualis expresse dicunt, quorum dicta æqualis auctoritatis sunt cum dictis Augustini. auctoritatis sunt cum dictis Augustini.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 13. cap. 13.

254 254

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Ad object. 3. AD DICTUM Magistri patet solutio per Ad object. 3. AD DICTUM Magistri patet solutio per dicta in principio hujus solutionis. dicta in principio hujus solutionis.

Ad object. 4, Ad object. 4,

PER HOC etiam patet solutio ad dictum PER HOC etiam patet solutio ad dictum Gregorii sequens : quia hoc verum est. Gregorii sequens : quia hoc verum est. Unde Apostolus, ad Ephes. v1, 12, lo- Unde Apostolus, ad Ephes. v1, 12, lo- de dæmonibus cadentibus, no- de dæmonibus cadentibus, no- quens quens minat quosdam de media hierarchia, sic minat quosdam de media hierarchia, sic dicens: Non est nobis colluctatio adver- dicens: Non est nobis colluctatio adver- sus carnem et sanguinem, sed adversus sus carnem et sanguinem, sed adversus principes et potestates, adversus mundi principes et potestates, adversus mundi rectores tenebrarum harum. Potestates rectores tenebrarum harum. Potestates enim secundum ordinem beati Dionysii, enim secundum ordinem beati Dionysii, de media hierarchia sunt, Principes de de media hierarchia sunt, Principes de infirma. infirma.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum unus eorum aliis suam volunta- Utrum unus eorum aliis suam volunta- tem persuaserit, vel quilibet eorum tem persuaserit, vel quilibet eorum propria voluntate ceciderit ' ? propria voluntate ceciderit ' ?

SECUNDO quæritur. Utrum unus eorum SECUNDO quæritur. Utrum unus eorum aliis suam voluntatem persuaserit, vel aliis suam voluntatem persuaserit, vel quilibet eorum propria voluntate ceci- quilibet eorum propria voluntate ceci- derit ? derit ?

Hanc enim quæstionem tangit Ma- Hanc enim quæstionem tangit Ma- gister in libro II Sententiarum, distinct. gister in libro II Sententiarum, distinct. VI, cap. Et tantæ superbiæ merito. VI, cap. Et tantæ superbiæ merito.

Videtur autem, quod unus alteri vo- Videtur autem, quod unus alteri vo- luntatem suam persuaserit. luntatem suam persuaserit.

1. Damascenus in libro II de Fide 1. Damascenus in libro II de Fide orthodoxa sic dicit: « Simul autem orthodoxa sic dicit: « Simul autem cum eo, scilicet Lucifero, evulsa est quæ cum eo, scilicet Lucifero, evulsa est quæ secuta est eum, multitudo infinita eo- secuta est eum, multitudo infinita eo- rum, qui sub ipso ordinati erant Ange- rum, qui sub ipso ordinati erant Ange- lorum. » Ex hoc accipitur, quod infe- lorum. » Ex hoc accipitur, quod infe- riores secuti sunt eum: ipse ergo fuit riores secuti sunt eum: ipse ergo fuit primus, et alii suasioni ejus consense- primus, et alii suasioni ejus consense-

runt. runt.

2. Adhuc, Apocal. xn, 3 et 4, Draco 2. Adhuc, Apocal. xn, 3 et 4, Draco qui de cœlo projectus est in terram, qui de cœlo projectus est in terram,

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. VI, Art. 3. Tom. XXVII hujusce tentiarum, Dist. VI, Art. 3. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. Cf. etiam. Iam Part. Summæ novæ editionis. Cf. etiam. Iam Part. Summæ

cauda tertiam partem stellarum traxit. cauda tertiam partem stellarum traxit. Glossa ibidem: « Cauda est deceptio, Glossa ibidem: « Cauda est deceptio, per quam per quam celatur iniqua voluntas. » celatur iniqua voluntas. » Sed quod trahitur, suasione trahitur Sed quod trahitur, suasione trahitur in rationali creatura: ergo videtur, quod in rationali creatura: ergo videtur, quod Lucifer stellas secum cadentes, hoc est, Lucifer stellas secum cadentes, hoc est, Angelos suasione traxerit in consensum Angelos suasione traxerit in consensum suæ malæ voluntatis. suæ malæ voluntatis.

3. Adhuc, Isidorus : « Lucifer ille 3. Adhuc, Isidorus : « Lucifer ille major aliis non solum cecidit, sed cum major aliis non solum cecidit, sed cum eo multi qui in malitiam consenserunt. » eo multi qui in malitiam consenserunt. » Consensus non est nisi postquam fit Consensus non est nisi postquam fit persuasio. Ergo videtur, quod ante per- persuasio. Ergo videtur, quod ante per- suaserit, et persuadenti illi alii consense- suaserit, et persuadenti illi alii consense-

runt. runt.

4. Adhuc. Matth. xxv, 41: Discedite 4. Adhuc. Matth. xxv, 41: Discedite a me, maledicti, in ignem æternum, qui a me, maledicti, in ignem æternum, qui paratus est diabolo et angelis ejus. paratus est diabolo et angelis ejus. Constat, quod Angeli ejus non dicuntur Constat, quod Angeli ejus non dicuntur per creationem vel possessionem: restat per creationem vel possessionem: restat ergo quod dicantur Angeli ejus per con- ergo quod dicantur Angeli ejus per con- sensum malitiæ et tunc sequitur idem sensum malitiæ et tunc sequitur idem quod prius. quod prius. CONTRA: CONTRA:

Si Angelus persuasit aliis iniquam Si Angelus persuasit aliis iniquam voluntatem suam, ad persuasionem voluntatem suam, ad persuasionem illam exigebatur mora, in qua id quod illam exigebatur mora, in qua id quod persuadere voluit, conciperet et ordina- persuadere voluit, conciperet et ordina- ret, et alium ad consensum induceret: ret, et alium ad consensum induceret: ergo aliquo tempore malus in cœlo ex- ergo aliquo tempore malus in cœlo ex- stitit, quod est contra Augustinum, qui stitit, quod est contra Augustinum, qui dicit, quod mox superbiæ merito depres- dicit, quod mox superbiæ merito depres- sus fuit. sus fuit.

2. Adhuc, Secundum hoc inferiores 2. Adhuc, Secundum hoc inferiores Angeli per alium peccassent, et non per Angeli per alium peccassent, et non per se. Dicit autem Augustinus, quod «< qui se. Dicit autem Augustinus, quod «< qui per alium peccat, per alium potest red- per alium peccat, per alium potest red- imi. »Ergo inferiores Angeli possunt imi. »Ergo inferiores Angeli possunt redimi, sicut homo qui per alium pecca- redimi, sicut homo qui per alium pecca- vit. Et hic est error qui condemnatus est vit. Et hic est error qui condemnatus est in Origene, sicut dicit Hieronymus con- in Origene, sicut dicit Hieronymus con- tra Rufinum. tra Rufinum.

Sed contra Sed contra

SOLUTIO. Dicendum, quod Lucifer, Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod Lucifer, Solutio. princeps dæmonum, nulli actualiter per- princeps dæmonum, nulli actualiter per-

de Creaturis, Quæst. 62, Art. 2. Tom. XXXIV. de Creaturis, Quæst. 62, Art. 2. Tom. XXXIV. 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. III de Fide ortho- 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. III de Fide ortho- doxa, cap. doxa, cap. 4. 4.

Ad 1. Ad 1.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 21. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 21.

suasit suam voluntatem: sed unusquis suasit suam voluntatem: sed unusquis que propria voluntate consensit ei. Vi- que propria voluntate consensit ei. Vi- dentes enim decorem ejus in natura- dentes enim decorem ejus in natura- libus, dignum æqualitate Dei reputave- libus, dignum æqualitate Dei reputave- runt, et quod propria potestate regeret runt, et quod propria potestate regeret et se et alios, nulli subjectus et hoc fuit et se et alios, nulli subjectus et hoc fuit peccatum eorum. Nec fuit ibi persuasio, peccatum eorum. Nec fuit ibi persuasio, nisi occasionaliter, scilicet quod excel- nisi occasionaliter, scilicet quod excel- lentia decoris ejus quilibet inferiorum lentia decoris ejus quilibet inferiorum persuasus esse dicitur. Propter quod persuasus esse dicitur. Propter quod dicit beatus Bernardus super Cantica, dicit beatus Bernardus super Cantica, quod « in lumine divino prævidit tantam quod « in lumine divino prævidit tantam esse Dei benignitatem, quod aliquam esse Dei benignitatem, quod aliquam creaturam rationalem Deus assumpturus creaturam rationalem Deus assumpturus erat in suæ personæ unitatem et pieta- erat in suæ personæ unitatem et pieta- tem : et decorem suum considerans, tem : et decorem suum considerans, putabat se esse illam, et propria pote- putabat se esse illam, et propria pote- state delectatus, qua per se sub nullo esse state delectatus, qua per se sub nullo esse voluit, æqualitatem Dei concupivit, et voluit, æqualitatem Dei concupivit, et esse super alios, et quod hoc haberet a esse super alios, et quod hoc haberet a se, et non a Deo ¹. » se, et non a Deo ¹. »

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ipse AD PRIMUM ergo dicendum, quod ipse primus fuit qui consensit, et voluit esse primus fuit qui consensit, et voluit esse

255 255

æqualis Deo: aliis autem non persuasit, æqualis Deo: aliis autem non persuasit, nisi occasione rei, qu'a scilicet conside- nisi occasione rei, qu'a scilicet conside- rato decore ejus, reputabant eum esse rato decore ejus, reputabant eum esse dignum Dei æqualitate. dignum Dei æqualitate.

AD ALIUD dicendum, quod tractus AD ALIUD dicendum, quod tractus caudæ draconis vocatur ibi illa occasio- caudæ draconis vocatur ibi illa occasio- nalis et realis persuasio, qua quilibet nalis et realis persuasio, qua quilibet persuasus in seipso consensit in mali- persuasus in seipso consensit in mali- tiam suæ pravæ voluntatis : hoc enim tiam suæ pravæ voluntatis : hoc enim modo rationalis creatura sæpissime per- modo rationalis creatura sæpissime per- suadetur ex ipsa re. suadetur ex ipsa re.

EODEM modo dicendum est ad dictum EODEM modo dicendum est ad dictum Isidori: persuasi enim sunt ex ipsa re, Isidori: persuasi enim sunt ex ipsa re, non intelligibili sermone Luciferi. non intelligibili sermone Luciferi.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

AD ULTIMUM dicendum, quod angeli Ad 4. AD ULTIMUM dicendum, quod angeli Ad 4. ejus dicuntur propter consensum mali- ejus dicuntur propter consensum mali- tiæ, et non propter consensum persua- tiæ, et non propter consensum persua- sionis, quæ, ut dicit Damascenus, intel- sionis, quæ, ut dicit Damascenus, intel- ligibili sermone fit sine sono vocis pro- ligibili sermone fit sine sono vocis pro- lato. lato.

ILLA quæ in contrarium sunt, proce- Ad object. ILLA quæ in contrarium sunt, proce- Ad object. dunt. dunt.

QUÆSTIO XXI. QUÆSTIO XXI.

Propter quid Angelus malus cecidit ? Propter quid Angelus malus cecidit ?

Deinde quæritur: Propter quid ceci- Deinde quæritur: Propter quid ceci-

derit ? derit ?

Et circa hoc quæruntur tria. Et circa hoc quæruntur tria.

Primo, Quid appetiit ? Primo, Quid appetiit ?

Secundo, Quod fuit primum peccatum Secundo, Quod fuit primum peccatum ejus ? ejus ?

Tertio, Quæ fuerit primi peccati causa ? Tertio, Quæ fuerit primi peccati causa ?

1 S. BERNARDUS, Super Cantica, sermo 1 S. BERNARDUS, Super Cantica, sermo 17. 17.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. V, Art. 2. Tom. XXVII hujusce tentiarum, Dist. V, Art. 2. Tom. XXVII hujusce

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Quid appetierit malus Angelus ? Quid appetierit malus Angelus ?

PRIMO igitur quæritur, Quid appetiit ? PRIMO igitur quæritur, Quid appetiit ?

novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 63, Art. 1. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 63, Art. 1. Tom. XXXIV. XXXIV.

Sed contra. Sed contra.

256 256

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Et videtur, quod æqualitatem Dei. Et videtur, quod æqualitatem Dei. 1. Isa. xiv, 13 et 14 In cælum con- 1. Isa. xiv, 13 et 14 In cælum con- scendam, super astra Dei exaltabo so- scendam, super astra Dei exaltabo so- lium meum sedebo in monte testa- lium meum sedebo in monte testa- menti, in lateribus Aquilonis... Similis menti, in lateribus Aquilonis... Similis ero Altissimo. Glossa ibidem: << In ero Altissimo. Glossa ibidem: << In empyreo cœlo erat, in cœlum ubi est empyreo cœlo erat, in cœlum ubi est Dei solium, cupiebat ascendere : » Dei Dei solium, cupiebat ascendere : » Dei autem solium eminentia Trinitatis est: autem solium eminentia Trinitatis est: ascendere ad eminentiam Trinitatis est ascendere ad eminentiam Trinitatis est ascendere ad æqualitatem Dei : ergo ascendere ad æqualitatem Dei : ergo appetiit æqualitatem Dei. appetiit æqualitatem Dei.

• •

2. Adhuc, Ezechiel. xxvII, 6 et 7 : 2. Adhuc, Ezechiel. xxvII, 6 et 7 : Hæc dicit Dominus Deus: Eo quod ele- Hæc dicit Dominus Deus: Eo quod ele- vatum est cor tuum quasi cor Dei, id- vatum est cor tuum quasi cor Dei, id- circo ecce ego adducam super te alienos, circo ecce ego adducam super te alienos, robustissimos Gentium, et nudabunt robustissimos Gentium, et nudabunt gladios suos super pulchritudinem sa- gladios suos super pulchritudinem sa- pientiæ tuæ. Sed cor suum non potuit pientiæ tuæ. Sed cor suum non potuit ponere sicut cor Dei, nisi æqualitatem ponere sicut cor Dei, nisi æqualitatem Dei concupisceret : ergo æqualitatem Dei Dei concupisceret : ergo æqualitatem Dei concupivit. concupivit.

3. Adhuc, Augustinus dicit, quod vo- 3. Adhuc, Augustinus dicit, quod vo- luit esse sicut Deus. luit esse sicut Deus.

4. Adhuc, II Sententiarum, distinct. 4. Adhuc, II Sententiarum, distinct. IV, cap. Præterea sciri oportet, in fine IV, cap. Præterea sciri oportet, in fine capituli sic dicitur: « Similis quidem capituli sic dicitur: « Similis quidem Deo esse voluit, non per imitationem, Deo esse voluit, non per imitationem, sed per æqualitatem potentiæ. » sed per æqualitatem potentiæ. »

5. Adhuc, Lucifer altior fuit inter 5. Adhuc, Lucifer altior fuit inter Angelos, sicut jam habitum est ex ver- Angelos, sicut jam habitum est ex ver- bis Gregorii, et cupiebat altius ascende- bis Gregorii, et cupiebat altius ascende- re sed nulla erat altior magnitudo nisi re sed nulla erat altior magnitudo nisi Dei ergo non poterat (appetere, nisi Dei ergo non poterat (appetere, nisi æqualitatem illius magnitudinis quam æqualitatem illius magnitudinis quam videbat in Deo. videbat in Deo.

CONTRA hoc sunt fortissimæ rationes, CONTRA hoc sunt fortissimæ rationes, 1. Anselmi in libro de Casu diaboli, 1. Anselmi in libro de Casu diaboli, sic : « Si Deus non potest cogitari, nisi sic : « Si Deus non potest cogitari, nisi ita solus, ut nihil illi simile possit co- ita solus, ut nihil illi simile possit co- gitari, quomodo potuit diabolus velle gitari, quomodo potuit diabolus velle quod non potuit cogitare? Non enim quod non potuit cogitare? Non enim ita obtusæ mentis erat, ut nihil aliud ita obtusæ mentis erat, ut nihil aliud simile Deo cogitari posse nesciret . » simile Deo cogitari posse nesciret . » Ergo nec cogitare potuit, nec velle Ergo nec cogitare potuit, nec velle potuit æqualitatem Dei. potuit æqualitatem Dei.

4. 4.

1 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 1 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap.

2. Adhuc, Anselmus in Prosologio : 2. Adhuc, Anselmus in Prosologio : « Credimus te aliquid esse, quo nih l « Credimus te aliquid esse, quo nih l majus cogitari potest vel æquale. » Sed majus cogitari potest vel æquale. » Sed quod non potest cogitari, non potest quod non potest cogitari, non potest appeti : æqualitas Dei non potest cogi- appeti : æqualitas Dei non potest cogi- tari ergo nec appeti. tari ergo nec appeti.

3. Adhuc, Damascenus in libro primo 3. Adhuc, Damascenus in libro primo de Fide orthodoxa : « Circumscriptibile de Fide orthodoxa : « Circumscriptibile quidem est, quod loco vel tempore vel quidem est, quod loco vel tempore vel comprehensione comprehenditur. Incir- comprehensione comprehenditur. Incir- cumscriptibile est, quod nullo horum cumscriptibile est, quod nullo horum continetur. Igitur incircumscriptibile continetur. Igitur incircumscriptibile quidem solus est Deus sine principio et quidem solus est Deus sine principio et sine fine ens, et omnia continens, et sine fine ens, et omnia continens, et nulla comprehensione contentus: solus nulla comprehensione contentus: solus enim incomprehensibilis et intermina- enim incomprehensibilis et intermina- bilis a nullo cognitus, ipse vero solus bilis a nullo cognitus, ipse vero solus suiipsius est contemplator » Ex hoc suiipsius est contemplator » Ex hoc accipitur, quod æquale Deo non potest accipitur, quod æquale Deo non potest intelligi a creatura: sed non potest intelligi a creatura: sed non potest appeti, nisi quod potest intelligi: ergo appeti, nisi quod potest intelligi: ergo æqualitas Dei non potest appeti a crea- æqualitas Dei non potest appeti a crea-

tura. tura.

• •

4. Si quis dicit, quod voluntas impos- 4. Si quis dicit, quod voluntas impos- sibilium est, sicut dicunt Gregorius Nys- sibilium est, sicut dicunt Gregorius Nys- senus, et Damascenus et Aristoteles, senus, et Damascenus et Aristoteles, qui in III Ethicorum dicit sic : « Sed qui in III Ethicorum dicit sic : « Sed neque voluntas est eligentia : et si esse neque voluntas est eligentia : et si esse proprie videatur, eligentia quidem non proprie videatur, eligentia quidem non est impossibilium. est impossibilium.

» »

Et si quis dixerit, scilicet quod eli- Et si quis dixerit, scilicet quod eli- gentia sit impossibilium, videbitur esse gentia sit impossibilium, videbitur esse demens. Voluntas autem impossibilium demens. Voluntas autem impossibilium est, verbi gratia, immortalitatis: volu- est, verbi gratia, immortalitatis: volu- mus enim esse immortales. Et ita dica- mus enim esse immortales. Et ita dica- tur, quod voluntas impossibilium est: tur, quod voluntas impossibilium est: ergo diabolus potuit appetere impossi- ergo diabolus potuit appetere impossi- bilia ergo etiam æqualitatem Dei po- bilia ergo etiam æqualitatem Dei po- tuit appetere. tuit appetere.

CONTRA: Impossibile dicitur duobus CONTRA: Impossibile dicitur duobus modis, scilicet impossibile ad habendum modis, scilicet impossibile ad habendum per opus, quod tamen per intellectum per opus, quod tamen per intellectum comprehensibile est. Et impossibile, comprehensibile est. Et impossibile, quod est species falsi, et hoc solum im- quod est species falsi, et hoc solum im- possibile est ad intelligendum. Sed se- possibile est ad intelligendum. Sed se- cundum Aristotelem in III de Anima, cundum Aristotelem in III de Anima,

2 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, сар. 18. сар. 18.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 21. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 21.

duo tantum sunt moventia appetitum, duo tantum sunt moventia appetitum, scilicet intellectus, et phantasia: ergo scilicet intellectus, et phantasia: ergo quod nec contingit intelligi, nec imagi- quod nec contingit intelligi, nec imagi- nari, appetitum movere non potest : nari, appetitum movere non potest : æqualitas Dei nec potest intelligi, nec æqualitas Dei nec potest intelligi, nec imaginari ergo appetitum dæmonis mo- imaginari ergo appetitum dæmonis mo- vere non potuit et sic æqualitatem Dei vere non potuit et sic æqualitatem Dei non appetiit. non appetiit.

: :

5. Adhuc, Licet secundum Aristotelem 5. Adhuc, Licet secundum Aristotelem voluntas sit impossibilium, tamen vo- voluntas sit impossibilium, tamen vo- luntas cum eligentia non nisi possibi- luntas cum eligentia non nisi possibi- lium est ad habendum per opus: sed lium est ad habendum per opus: sed voluntas dæmonis erat cum eligentia, voluntas dæmonis erat cum eligentia, quia nisus est ad hoc, ut obtineret hoc quia nisus est ad hoc, ut obtineret hoc quod voluit sed æqualitatem Dei im- quod voluit sed æqualitatem Dei im- possibile fuit obtinere: ergo æqualitatem possibile fuit obtinere: ergo æqualitatem Dei cum eligentia non appetiit. Dei cum eligentia non appetiit.

6. Adhuc, Anselmus in libro de Casu 6. Adhuc, Anselmus in libro de Casu diaboli «Hoc appetiit ad quod perve- diaboli «Hoc appetiit ad quod perve- nisset, si stetisset: » sed ad æqualitatem nisset, si stetisset: » sed ad æqualitatem Dei numquam pervenisset : ergo æqua- Dei numquam pervenisset : ergo æqua- litatem Dei numquam appetiit. litatem Dei numquam appetiit.

: :

7. Adhuc, Anselmus, ibidem, « Quid 7. Adhuc, Anselmus, ibidem, « Quid illud fuerit quod appetiit, non video illud fuerit quod appetiit, non video sed quidquid fuerit, sufficit scire, quod sed quidquid fuerit, sufficit scire, quod hoc quod appetierunt dæmones, aliquid hoc quod appetierunt dæmones, aliquid fuit ad quod crescere potuerunt: quod fuit ad quod crescere potuerunt: quod non acceperunt quando creati sunt, ut non acceperunt quando creati sunt, ut ad illud suo merito proficerent¹. » Sed ad illud suo merito proficerent¹. » Sed æqualitas Dei esse non potuit, ad quod æqualitas Dei esse non potuit, ad quod suo merito proficerent. Ergo æqualita- suo merito proficerent. Ergo æqualita- tem Dei numquam appetierunt. tem Dei numquam appetierunt.

8. Adhuc, Augustinus in libro XI super 8. Adhuc, Augustinus in libro XI super Genesim ad litteram : « Factus continuo Genesim ad litteram : « Factus continuo Lucifer a luce veritatis se avertit, super- Lucifer a luce veritatis se avertit, super- bia tumidus, et propriæ potestatis dele- bia tumidus, et propriæ potestatis dele- ctatione corruptus 2. » Ergo non appetiit ctatione corruptus 2. » Ergo non appetiit æqualitatem Dei, sed excellere in pro- æqualitatem Dei, sed excellere in pro- pria voluntate et potestate. pria voluntate et potestate.

9. Adhuc, Bernardus super Cantica, 9. Adhuc, Bernardus super Cantica, sic dicit : «< Potuit contingere (si tamen sic dicit : «< Potuit contingere (si tamen non incredibile putetur) plenum sapien- non incredibile putetur) plenum sapien- tia et perfectum decore, homines præ- tia et perfectum decore, homines præ- scire potuisse futuros, et non ad impa- scire potuisse futuros, et non ad impa-

6. 6.

1 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 1 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad litteram, cap. 23. litteram, cap. 23.

XXXII XXXII

257 257

rem gloriam cum Angelis profecturos. rem gloriam cum Angelis profecturos. Sed si præscivit, absque dubio in Dei Sed si præscivit, absque dubio in Dei Verbo vidit, et invidit, et molitus est Verbo vidit, et invidit, et molitus est habere subjectos, socios dedignatus. habere subjectos, socios dedignatus. Infirmiores, inquit, sunt inferiores na- Infirmiores, inquit, sunt inferiores na- tura, non decet esse concives, nec æqua- tura, non decet esse concives, nec æqua- les in gloria³. » Ex hoc accipitur, quod les in gloria³. » Ex hoc accipitur, quod appetiit præesse hominibus, et non appetiit præesse hominibus, et non æqualitatem Dei. æqualitatem Dei.

10. Adhuc, Bernardus tractans illud 10. Adhuc, Bernardus tractans illud [saiæ, xiv, 14: Sedebo in monte testa- [saiæ, xiv, 14: Sedebo in monte testa- menti, sic dicit, ibidem : « Voluit Altis- menti, sic dicit, ibidem : « Voluit Altis- simi per vim similitudinem obtinere, simi per vim similitudinem obtinere, scilicet ut quemadmodum ipse Deus scilicet ut quemadmodum ipse Deus super Cherubim sedens gubernat omnem super Cherubim sedens gubernat omnem angelicam creaturam: ita et ipse alter angelicam creaturam: ita et ipse alter sederet regeretque genus humanum. sederet regeretque genus humanum. Absit, absit: iniquitatem meditatus est Absit, absit: iniquitatem meditatus est in cubili suo, mentiatur iniquitas sibi*. » in cubili suo, mentiatur iniquitas sibi*. » Ex hoc accipitur, quod non appetiit Ex hoc accipitur, quod non appetiit æqualitatem Dei, sed ut perfectam habe- æqualitatem Dei, sed ut perfectam habe- ret potestatem et liberam super ho- ret potestatem et liberam super ho-

mines. mines.

SED CONTRA hoc iterum esse videtur, SED CONTRA hoc iterum esse videtur, quod hoc appetendo non videtur pec- quod hoc appetendo non videtur pec-

casse : casse :

1. Partes enim beatitudines sunt, per- 1. Partes enim beatitudines sunt, per- fectum nosse, perfectum posse, et per- fectum nosse, perfectum posse, et per- fecta bonitas cum ergo ipse et omnis fecta bonitas cum ergo ipse et omnis rationalis creatura facta sit ad appeten- rationalis creatura facta sit ad appeten- dam beatitudinem, non videtur peccasse dam beatitudinem, non videtur peccasse appetendo partes ejus. appetendo partes ejus.

2. Adhuc, I Joan. III, 2: Cum appa- 2. Adhuc, I Joan. III, 2: Cum appa- ruerit, similes ei erimus. Sed ad illam ruerit, similes ei erimus. Sed ad illam similitudinem magis ordinatus est An- similitudinem magis ordinatus est An- gelus, quam homo. Ergo appetendo gelus, quam homo. Ergo appetendo illam non peccavit, sed meruit. illam non peccavit, sed meruit.

4. Adhuc, Anselmus : « Beatitudo est 4. Adhuc, Anselmus : « Beatitudo est ex commodis, quam appetit omnis ra- ex commodis, quam appetit omnis ra- tionalis creatura, et tanto magis, quanto tionalis creatura, et tanto magis, quanto magis cognoscit, et maxime appetit ma- magis cognoscit, et maxime appetit ma- ximam beatitudinem ³. » Maxima autem ximam beatitudinem ³. » Maxima autem est, quæ est in Dei similitudine, et æquali- est, quæ est in Dei similitudine, et æquali- tate et illa maxime appetenda est: illam tate et illa maxime appetenda est: illam

31. 31.

3 S. BERNARDUS, Sermo 17 supér Cantica. 3 S. BERNARDUS, Sermo 17 supér Cantica.

* IDEM, Ibidem. * IDEM, Ibidem.

5 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 5 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap.

17 17

Solutio. Solutio.

258 258

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ergo appetendo nihil peccavit, sed meruit. ergo appetendo nihil peccavit, sed meruit.

4. Adhuc, Rationes Anselmi videntur 4. Adhuc, Rationes Anselmi videntur non valere quia secundum doctrinam non valere quia secundum doctrinam Aristotelis in II Posteriorum, alia est Aristotelis in II Posteriorum, alia est scientia quia, et alia propter quid et scientia quia, et alia propter quid et licet æqualitatem Dei non possumus licet æqualitatem Dei non possumus comprehendere per scientiam propter comprehendere per scientiam propter quid, eo quod incomprehensibilis est, quid, eo quod incomprehensibilis est, possumus tamen eam scire per scientiam possumus tamen eam scire per scientiam quia scimus enim, quod immensa et quia scimus enim, quod immensa et infinita est et hæc scientia sufficit ad infinita est et hæc scientia sufficit ad movendum appetitum : ergo Lucifer movendum appetitum : ergo Lucifer per hanc scientiam potuit appetere æqua- per hanc scientiam potuit appetere æqua- litatem beatitudinis Dei, non obstanti- litatem beatitudinis Dei, non obstanti- bus rationibus Anselmi. bus rationibus Anselmi.

SOLUTIO. Dicendum cum Sanctis, quod SOLUTIO. Dicendum cum Sanctis, quod diabolus nihil appetiit, nisi beatitudi- diabolus nihil appetiit, nisi beatitudi-

nem, nem,

ad quam pervenisset, si stetisset. ad quam pervenisset, si stetisset. Sed in beatitudine tria sunt principali- Sed in beatitudine tria sunt principali- ter, scilicet perfectio potestatis, perfectio ter, scilicet perfectio potestatis, perfectio scientiæ, et perfectio bonitatis. Et appe- scientiæ, et perfectio bonitatis. Et appe- tibile Angeli fuit perfectio potestatis, tibile Angeli fuit perfectio potestatis, non considerata perfectione scientiæ, non considerata perfectione scientiæ, nec considerata perfectione bonitatis. nec considerata perfectione bonitatis. Appetibile autem primi hominis fuit Appetibile autem primi hominis fuit perfectio scientiæ non considerata per- perfectio scientiæ non considerata per- fectione potestatis et bonitatis. Appeti- fectione potestatis et bonitatis. Appeti- bile Antichristi erit perfectio bonitatis, bile Antichristi erit perfectio bonitatis, non considerata scientia et potestate. non considerata scientia et potestate.

Quod qualiter sit, secundum Ansel- Quod qualiter sit, secundum Ansel- mum sic notandum est: Ad perfectio- mum sic notandum est: Ad perfectio- nem potestatis tria exiguntur, scilicet nem potestatis tria exiguntur, scilicet ut a se et non ab alio potestatem habeat, ut a se et non ab alio potestatem habeat, et ut habeatur statim, et ut non profi- et ut habeatur statim, et ut non profi- ciatur ad eam per meritum, et ut in ciatur ad eam per meritum, et ut in subjectis per potestatem alterius resi- subjectis per potestatem alterius resi- stentiam non inveniat. Similiter ad per- stentiam non inveniat. Similiter ad per- fectionem scientiæ similia his tribus fectionem scientiæ similia his tribus tria exiguntur, scilicet ut a se habea- tria exiguntur, scilicet ut a se habea- tur, et non per meritum ab alio ex- tur, et non per meritum ab alio ex- spectetur, et ut in scibilibus nihil habeat spectetur, et ut in scibilibus nihil habeat resistentiæ. Et hoc est quod dixit dæ- resistentiæ. Et hoc est quod dixit dæ- mon, Genes. III, 5 : Eritis sicut dii, mon, Genes. III, 5 : Eritis sicut dii, scientes bonum et malum. Deus autem scientes bonum et malum. Deus autem a se habet, et non ab alio, nec per me- a se habet, et non ab alio, nec per me- ritum exspectat. Similiter sine difficul- ritum exspectat. Similiter sine difficul-

1 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 1 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap.

tate omnia scit et considerat. Similia tate omnia scit et considerat. Similia etiam tria sunt in perfectione bonitatis. etiam tria sunt in perfectione bonitatis. Volet enim Antichristus a se habere bo- Volet enim Antichristus a se habere bo- nitatem, et non per meritum ab alio nitatem, et non per meritum ab alio exspectare, et quod in bonitate nihil sit exspectare, et quod in bonitate nihil sit sibi comparabile. Et hoc est quod dicit sibi comparabile. Et hoc est quod dicit Apostolus, II ad Thessal. 11, 4: Qui ad- Apostolus, II ad Thessal. 11, 4: Qui ad- versatur et extollitur super omne quod versatur et extollitur super omne quod vocatur Deus, aut quod colitur, ita ut vocatur Deus, aut quod colitur, ita ut in templo Dei sedeat, ostendens se tam- in templo Dei sedeat, ostendens se tam- quam sit Deus. quam sit Deus.

Si autem quæritur secundum hoc, Si autem quæritur secundum hoc, Quomodo verum sit quod dicit Ansel- Quomodo verum sit quod dicit Ansel- mus, quod appetiit hoc ad quod perve- mus, quod appetiit hoc ad quod perve- nisset, si stetisset? nisset, si stetisset?

Respondet Anselmus, quod ad perfe- Respondet Anselmus, quod ad perfe- ctionem potestatis quidem venisset, ita ctionem potestatis quidem venisset, ita scilicet quod ad modum perfectionis suæ scilicet quod ad modum perfectionis suæ perfectam potestatem habuisset: sed illo perfectam potestatem habuisset: sed illo modo non habuisset, quo appetiit, ha- modo non habuisset, quo appetiit, ha- buisset enim a Deo potestatem, et ex buisset enim a Deo potestatem, et ex profectu meriti. Et ideo dicit Anselmus profectu meriti. Et ideo dicit Anselmus quod non in appetibili, sed in modo quod non in appetibili, sed in modo appetendi peccatum fuit. Sic etiam patet, appetendi peccatum fuit. Sic etiam patet, qualiter voluit similis esse Deo in ha- qualiter voluit similis esse Deo in ha- bendo scilicet perfectam potestatem a bendo scilicet perfectam potestatem a seipso sicut Deus. Unde Anselmus in seipso sicut Deus. Unde Anselmus in libro de Casu diaboli sic dicit : « Quid- libro de Casu diaboli sic dicit : « Quid- quid habebat, debebat velle et in hoc quid habebat, debebat velle et in hoc non peccavit. Voluit igitur aliquid quod non peccavit. Voluit igitur aliquid quod non habebat, nec tunc velle debebat : non habebat, nec tunc velle debebat : sicut Heva voluit similis esse Deo, prius- sicut Heva voluit similis esse Deo, prius- quam Deus hoc vellet. Nihil autem velle quam Deus hoc vellet. Nihil autem velle poterat nisi justitiam, aut commodum : poterat nisi justitiam, aut commodum : ex commodis enim constat beatitudo ex commodis enim constat beatitudo quam vult omnis rationalis creatura. quam vult omnis rationalis creatura. Justitiam vero nolendo, peccare non Justitiam vero nolendo, peccare non potuit. Peccavit ergo volendo aliquid potuit. Peccavit ergo volendo aliquid commodum, quod nec habebat, nec tunc commodum, quod nec habebat, nec tunc velle debuit, sed per meritum exspecta- velle debuit, sed per meritum exspecta- re quod tamen ad argumentum suæ re quod tamen ad argumentum suæ beatitudinis esse potuit. Plus ergo ali- beatitudinis esse potuit. Plus ergo ali- quid quam acceparat, inordinate volen- quid quam acceparat, inordinate volen- do, voluntatem suam extra justitiam ex- do, voluntatem suam extra justitiam ex- tendit ac cum hoc voluit, quod Deus tendit ac cum hoc voluit, quod Deus illum velle nolebat, voluit inordinate illum velle nolebat, voluit inordinate similis esse Deo¹. »> similis esse Deo¹. »>

4. 4.

altimas altimas tiones. tiones.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 21. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 21.

PER HOC patet solutio ad quinque pri- PER HOC patet solutio ad quinque pri- maquia secundum hoc conceditur, maquia secundum hoc conceditur, quod æqualitatem Dei in perfectione quod æqualitatem Dei in perfectione potestatis appetiit et, ut dicit Ansel- potestatis appetiit et, ut dicit Ansel- mus, « per talem voluntatem non tan- mus, « per talem voluntatem non tan- tum voluit esse similis Deo, sed etiam tum voluit esse similis Deo, sed etiam major Deo secundum aliquid. Unde etsi major Deo secundum aliquid. Unde etsi noluit omnino esse par Deo, tamen noluit omnino esse par Deo, tamen contra voluntatem Dei voluit quod vo- contra voluntatem Dei voluit quod vo- luit et ex hoc ipso voluit inordinate luit et ex hoc ipso voluit inordinate esse similis Deo, quia propria voluntate esse similis Deo, quia propria voluntate quæ nulli subdita esset, voluit aliquid : quæ nulli subdita esset, voluit aliquid : solius enim Dei esse debet sic propria solius enim Dei esse debet sic propria voluntate velle aliquid, ut superiorem voluntate velle aliquid, ut superiorem non sequatur voluntatem. » Et post non sequatur voluntatem. » Et post pauca subdit Anselmus : « Non solum pauca subdit Anselmus : « Non solum autem voluit esse æqualis Deo, quia autem voluit esse æqualis Deo, quia præsumpsit habere propriam volunta- præsumpsit habere propriam volunta- tem sed etiam Deo major esse voluit, tem sed etiam Deo major esse voluit, volendo hoc quod Deus illum velle no- volendo hoc quod Deus illum velle no- lebat: quoniam voluntatem suam supra lebat: quoniam voluntatem suam supra Dei voluntatem posuit. » Dei voluntatem posuit. »

: :

ET PER hoc patet solutio ad omnia ET PER hoc patet solutio ad omnia d 1. præter ultima quatuor, quod in contra- d 1. præter ultima quatuor, quod in contra- rium adducuntur ad quorum primum rium adducuntur ad quorum primum dicendum est, quod in appetibili non dicendum est, quod in appetibili non fuit peccatum, sed in modo appetendi, fuit peccatum, sed in modo appetendi, sicut dictum est. sicut dictum est.

2. 2.

3. 3.

AD ALIUD dicendum, quod similes ei AD ALIUD dicendum, quod similes ei erimus participatione beatitudinis suæ : erimus participatione beatitudinis suæ : sed non erimus similes ei per habere sed non erimus similes ei per habere

259 259

naturalis, bonus, nec malus est : et naturalis, bonus, nec malus est : et ille crescit secundum quantitatem ap- ille crescit secundum quantitatem ap- petibilis. Alius est appetitus ordinatus petibilis. Alius est appetitus ordinatus ratione, et ille appetitus secundum Ari- ratione, et ille appetitus secundum Ari- stotelem, est cum eligentia, et ille non stotelem, est cum eligentia, et ille non extendit se ultra id quod appetere debet, extendit se ultra id quod appetere debet, et appeti competit unicuique secundum et appeti competit unicuique secundum rationem et hoc ideo est, quia eligen- rationem et hoc ideo est, quia eligen- tia cum ratione est et intellectu. Et iste tia cum ratione est et intellectu. Et iste appetitus secundum Anselmum, limitatur appetitus secundum Anselmum, limitatur a justitia, nec crescit nisi quantum ex- a justitia, nec crescit nisi quantum ex- tendunt se rationes juris et honesti. Et tendunt se rationes juris et honesti. Et ille non potest esse impossibilium, sed ille non potest esse impossibilium, sed eorum quæ ratio dicit possibilia esse ad eorum quæ ratio dicit possibilia esse ad obtinendum. obtinendum.

AD ULTIMUM dicendum, quod scientia AD ULTIMUM dicendum, quod scientia quia, sufficit ad movendum appetitum quia, sufficit ad movendum appetitum naturalem, sicut probat objectio: sed naturalem, sicut probat objectio: sed quia appetitus dæmonis fuit cum eli- quia appetitus dæmonis fuit cum eli- gentia, intellectu, et ratione: ideo non gentia, intellectu, et ratione: ideo non potuit esse respectu impossibilis, ut potuit esse respectu impossibilis, ut dictum est, sed potius respectu ejus ad dictum est, sed potius respectu ejus ad quod aptus ex naturalibus erat dæmon, quod aptus ex naturalibus erat dæmon, et quod ex profectu meriti habuisset, si et quod ex profectu meriti habuisset, si stetisset. stetisset.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

beatitudinem a nobis, sicut ipse habet Quod fuerit peccatum primum Angeli beatitudinem a nobis, sicut ipse habet Quod fuerit peccatum primum Angeli

a se. Ad hoc tamen antiqui, quibus con- a se. Ad hoc tamen antiqui, quibus con- sentit Magister in libro II Sententiarum, sentit Magister in libro II Sententiarum, distinct. VI, cap. Præterea sciri oportet, distinct. VI, cap. Præterea sciri oportet, dicunt, quod duplex est similitudo, scili- dicunt, quod duplex est similitudo, scili- cet æquiparantiæ sive paritatis: et illam cet æquiparantiæ sive paritatis: et illam appetiit diabolus. Et est similitudo imi- appetiit diabolus. Et est similitudo imi- tationis, scilicet qua imitabimur ipsum tationis, scilicet qua imitabimur ipsum secundum quod competit nobis ex imi- secundum quod competit nobis ex imi- tationis merito, et illa similes ei erimus tationis merito, et illa similes ei erimus quantum possumus, et quantum debe- quantum possumus, et quantum debe- tur nobis. tur nobis.

AD ALIUD dicendum, quod duplex est AD ALIUD dicendum, quod duplex est appetitus, ut dicit Anselmus, scilicet appetitus, ut dicit Anselmus, scilicet

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. V, Art. 2. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. V, Art. 2. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de

mali'? mali'?

SECUNDO quæritur, Quod fuerit ejus SECUNDO quæritur, Quod fuerit ejus peccatum primum ? peccatum primum ?

Et videtur, quod superbia. Et videtur, quod superbia.

1. Per dictum Augustini paulo ante 1. Per dictum Augustini paulo ante inductum, ubi sic dicit, quod cadens inductum, ubi sic dicit, quod cadens diabolus fuit superbia tumidus, et pro- diabolus fuit superbia tumidus, et pro- priæ potestatis delectatione depravatus. priæ potestatis delectatione depravatus.

2. Adhuc, Eccli. x, 15: Initium om- 2. Adhuc, Eccli. x, 15: Initium om- nis peccati est superbia. Quod exponit nis peccati est superbia. Quod exponit Augustinus in libro XI super Genesim ad Augustinus in libro XI super Genesim ad

Creaturis, Tract. IV, Quæst. 63, Art. 2. Tom, Creaturis, Tract. IV, Quæst. 63, Art. 2. Tom, XXXIV. XXXIV.

Ad 4. Ad 4.

Sed contra Sed contra

260 260

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

litteram. de primio peccato dæmonis et litteram. de primio peccato dæmonis et hominis. hominis.

Superbiam Superbiam

3. Adhuc, Tob. IV, 14 3. Adhuc, Tob. IV, 14 numquam in tuo sensu, aut in tuo verbo numquam in tuo sensu, aut in tuo verbo dominari permittas in ipsa enim ini- dominari permittas in ipsa enim ini- tium sumpsit omnis perditio. Sed omnis tium sumpsit omnis perditio. Sed omnis perditio non sumpsit initium, nisi in pri- perditio non sumpsit initium, nisi in pri- mo peccato diaboli. Ergo superbia fuit mo peccato diaboli. Ergo superbia fuit primum peccatum ejus. primum peccatum ejus.

4. Adhuc, Bernardus super Cantica: 4. Adhuc, Bernardus super Cantica: « In coelo concepit dolorem, et in paradi- « In coelo concepit dolorem, et in paradi- so peperit iniquitatem, prolem malitiæ, so peperit iniquitatem, prolem malitiæ, matrem mortis et ærumnarum omnium matrem mortis et ærumnarum omnium prima parens superbia ¹. » Nam etsi di- prima parens superbia ¹. » Nam etsi di- catur, Sapient. 11, 24 Invidia diaboli catur, Sapient. 11, 24 Invidia diaboli mors introivit in orbem terrarum, ini- mors introivit in orbem terrarum, ini- tium tamen omnis peccati est super- tium tamen omnis peccati est super- bia. bia.

5. Adhuc, Appetitus propriæ potesta- 5. Adhuc, Appetitus propriæ potesta- tis, est in potestate excellere, ut paulo tis, est in potestate excellere, ut paulo ante dictum est et hic fuit appetitus ante dictum est et hic fuit appetitus dæmonis in propria potestate excellere, dæmonis in propria potestate excellere, superbia est ergo primum peccatum superbia est ergo primum peccatum fuit superbia. fuit superbia.

quod avaritia sive cupiditas fuit primum quod avaritia sive cupiditas fuit primum peccatum diaboli, et non superbia. peccatum diaboli, et non superbia.

2. Adhuc, Videtur quod primum pec- 2. Adhuc, Videtur quod primum pec- catum ejus fuit inobedientia. Dicit enim catum ejus fuit inobedientia. Dicit enim Anselmus in verbis paulo ante introdu- Anselmus in verbis paulo ante introdu- ctis, quod voluntatem suam supra vo- ctis, quod voluntatem suam supra vo- luntatem Dei posuit, et in hoc major Deo luntatem Dei posuit, et in hoc major Deo esse voluit. Et hoc est inobedientia. Ergo esse voluit. Et hoc est inobedientia. Ergo inobedientia fuit primum peccatum ejus. inobedientia fuit primum peccatum ejus.

3. Adhuc, Ut dicitur, Ezechiel. xxxvIII, 3. Adhuc, Ut dicitur, Ezechiel. xxxvIII, 12, Angelus ex consideratione propriæ 12, Angelus ex consideratione propriæ pulchritudinis cecidit : conferre ergo pulchritudinis cecidit : conferre ergo debuit, quod ex consideratione propriæ debuit, quod ex consideratione propriæ pulchritudinis intumescere non debuit: pulchritudinis intumescere non debuit: et non contulit: ergo omisit: omissio et non contulit: ergo omisit: omissio ergo primum peccatum fuit. ergo primum peccatum fuit.

4. Adhuc, In omni rationali natura 4. Adhuc, In omni rationali natura rex qui in appetibilibus et faciendis re- rex qui in appetibilibus et faciendis re- gere debet, dissipabit malum: cujus ra- gere debet, dissipabit malum: cujus ra- tio ponitur, Proverb. xx, 8 : Rex qui se- tio ponitur, Proverb. xx, 8 : Rex qui se- det in solio judicii dissipat omne malum det in solio judicii dissipat omne malum intuitu suo. Sed tunc non rexit, nec ma- intuitu suo. Sed tunc non rexit, nec ma- lum dissipavit: ergo omisit : ergo omis- lum dissipavit: ergo omisit : ergo omis- sio primum peccatum ejus fuit. sio primum peccatum ejus fuit.

6. Adhuc, Augustinus in libro XI su- 6. Adhuc, Augustinus in libro XI su- per Genesim ad litteram : « Quando deje- per Genesim ad litteram : « Quando deje- cerit superbia diabolum, ut naturam suam cerit superbia diabolum, ut naturam suam bonam prava voluntate perverteret, Scri- bonam prava voluntate perverteret, Scri- tura non dicit; ante tamen factum fuisse, tura non dicit; ante tamen factum fuisse, et ex hac eum homini invidisse, ratio et ex hac eum homini invidisse, ratio manifesta declarat in promptu enim manifesta declarat in promptu enim est omnibus hæc intuentibus non ex in- est omnibus hæc intuentibus non ex in- videntia superbiam nasci, sed potius ex videntia superbiam nasci, sed potius ex superbia invidentiam ². » Ex his expresse superbia invidentiam ². » Ex his expresse accipitur, quod superbia fuit primum superbiam lucis suæ globos amittere. » accipitur, quod superbia fuit primum superbiam lucis suæ globos amittere. » peccatum ejus. peccatum ejus.

SOLUTIO. Dicimus cum Sanctis, Augu- Soluti SOLUTIO. Dicimus cum Sanctis, Augu- Soluti stino, Anselmo et Gregorio, quod super- stino, Anselmo et Gregorio, quod super- bia primum peccatum dæmonis fuit, et bia primum peccatum dæmonis fuit, et ex superbia nata est invidia qua dejecit ex superbia nata est invidia qua dejecit hominem. Unde Augustinus sic dicit in hominem. Unde Augustinus sic dicit in libro de Conflictu vitiorum et virtutum : libro de Conflictu vitiorum et virtutum : « Quam densissimis putamus in terra « Quam densissimis putamus in terra superbiæ tenebris lutum involvi, si potuit superbiæ tenebris lutum involvi, si potuit in cœlo stella quæ mane oriebatur, per in cœlo stella quæ mane oriebatur, per

CONTRA: CONTRA:

1. I ad Timoth. vi, 10: Radix omnium 1. I ad Timoth. vi, 10: Radix omnium malorum est cupiditas. Super quod dicit malorum est cupiditas. Super quod dicit Augustinus sic: « Hac enim diabolus Augustinus sic: « Hac enim diabolus cecidit, qui utique non amavit pecuniam, cecidit, qui utique non amavit pecuniam, sed propriam potestatem. Proinde amor sed propriam potestatem. Proinde amor proprii boni perversus, privavit sancta proprii boni perversus, privavit sancta societate turgidum spiritum, eumque societate turgidum spiritum, eumque coarctat miseria jam per iniquitatem sa- coarctat miseria jam per iniquitatem sa- tiari cupientem³. » Ex hoc accipitur, tiari cupientem³. » Ex hoc accipitur,

1 S. BERNARDUS, Serm. 17 super Cantica. 1 S. BERNARDUS, Serm. 17 super Cantica. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad

Et iterum, in libro XI super Genesim Et iterum, in libro XI super Genesim ad litteram: « Invidia sequitur super-. ad litteram: « Invidia sequitur super-. biam, non præcedit: non enim causa biam, non præcedit: non enim causa superbiendi est invidia, sed causa invi- superbiendi est invidia, sed causa invi- dendi superbia. Cum ergo superbia sit dendi superbia. Cum ergo superbia sit amor propriæ excellentiæ, invidia vero amor propriæ excellentiæ, invidia vero sit odium felicitatis alienæ quid inde sit odium felicitatis alienæ quid inde nascatur in promptu est. Amando enim nascatur in promptu est. Amando enim quisque excellentiam propriam, vel pa- quisque excellentiam propriam, vel pa- ribus invidet, quod ei coæquentur: vel ribus invidet, quod ei coæquentur: vel inferioribus, ne sibi coæquentur : vel inferioribus, ne sibi coæquentur : vel

litteram, cap. 16. litteram, cap. 16.

3 IDEM, Ibidem, cap. 15. 3 IDEM, Ibidem, cap. 15.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 21. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 21.

superioribus, quia eis non æquatur. Su- superioribus, quia eis non æquatur. Su- perbiendo ergo invidus, non invidendo perbiendo ergo invidus, non invidendo quisque fit superbus. » Et inducit illud quisque fit superbus. » Et inducit illud Psalmi, xxxv, 12 et 13 Non veniat mihi Psalmi, xxxv, 12 et 13 Non veniat mihi pes superbiæ, et manus peccatoris non pes superbiæ, et manus peccatoris non moveat me. Ibi ceciderunt qui operantur moveat me. Ibi ceciderunt qui operantur iniquitatem. iniquitatem.

Notandum tamen, quod sicut dixit Notandum tamen, quod sicut dixit Præpositivus, superbia dicitur tribus Præpositivus, superbia dicitur tribus modis. Uno modo generaliter, scilicet modis. Uno modo generaliter, scilicet appetitus altitudinis vel excellentiæ in appetitus altitudinis vel excellentiæ in quocumque, sive in laude, sive in alio: quocumque, sive in laude, sive in alio: et hæc superbia proprie dicitur tumor et hæc superbia proprie dicitur tumor mentis. Unde Gregorius tractans illud mentis. Unde Gregorius tractans illud Evangelii Lucæ, XVIII, 11: Deus, gratias Evangelii Lucæ, XVIII, 11: Deus, gratias ago tibi quia non sum sicut cæteri homi- ago tibi quia non sum sicut cæteri homi- num, in homilia ejusdem Evangelii dicit num, in homilia ejusdem Evangelii dicit sic « Tumor mentis obstaculum est vel sic « Tumor mentis obstaculum est vel ritatis qui quatuor modis fit, scilicet ritatis qui quatuor modis fit, scilicet cum aliquis ex se credit habere bonum cum aliquis ex se credit habere bonum quod habet, vel ex propriis meritis cre- quod habet, vel ex propriis meritis cre- dit hoc meruisse, vel falso jactat se ha- dit hoc meruisse, vel falso jactat se ha- bere quod non habet, vel putat se omni- bere quod non habet, vel putat se omni- bus plus habere. » Et quatuor antiqui bus plus habere. » Et quatuor antiqui comprehenderunt in hoc versu: comprehenderunt in hoc versu:

Ex se, pro meritis, falso, plus omnibus, inflant. Ex se, pro meritis, falso, plus omnibus, inflant.

Alio modo adhuc generalius dicitur Alio modo adhuc generalius dicitur superbia, secundum quod dicit Augusti- superbia, secundum quod dicit Augusti- nus in libro XI super Genesim ad litte- nus in libro XI super Genesim ad litte- ram, quod amor proprii boni cum aver- ram, quod amor proprii boni cum aver- sione a summo induit rationem superbiæ, sione a summo induit rationem superbiæ, et hæc superbia non est speciale pecca- et hæc superbia non est speciale pecca- tum, sed initium omnis peccati. Et hæc tum, sed initium omnis peccati. Et hæc dicitur pes superbiæ, ita quod sit intran- dicitur pes superbiæ, ita quod sit intran- sitiva constructio: quia ibi primo stat sitiva constructio: quia ibi primo stat iniquitas, quando manus peccatoris dia- iniquitas, quando manus peccatoris dia- boli per tentationem movet peccantem. boli per tentationem movet peccantem. Tertio modo dicitur superbia specialis- Tertio modo dicitur superbia specialis- sime, appetitus excellentiæ in potestate sime, appetitus excellentiæ in potestate ad dignitatem pertinente et hoc fuit ad dignitatem pertinente et hoc fuit primum peccatum dæmonis, et primum primum peccatum dæmonis, et primum peccatum hominis. Dæmon enim excel- peccatum hominis. Dæmon enim excel- lere voluit in dignitate potestatis propriæ, lere voluit in dignitate potestatis propriæ, homo vero excellere voluit in dignitate homo vero excellere voluit in dignitate excellentiæ propriæ. excellentiæ propriæ.

Similiter avaritia dicitur duobus mo- Similiter avaritia dicitur duobus mo- dis: generaliter scilicet, et spiritualiter. dis: generaliter scilicet, et spiritualiter.

261 261

Generaliter dicitur avaritia nimius amor Generaliter dicitur avaritia nimius amor proprii boni cujuscumque. Et hæc non proprii boni cujuscumque. Et hæc non differt a superbia generalissime dicta differt a superbia generalissime dicta secundum rem, sed secundum rationem secundum rem, sed secundum rationem tantum. Dicitur enim superbia amor ille, tantum. Dicitur enim superbia amor ille, secundum quod avertit a summo bono. secundum quod avertit a summo bono. Avaritia vero dicitur idem amor, secun- Avaritia vero dicitur idem amor, secun- dum quod convertit ad commutabile bo- dum quod convertit ad commutabile bo- num. Unde Augustinus super epistolam num. Unde Augustinus super epistolam I ad Timoth. vi, 10, super illud: Radix I ad Timoth. vi, 10, super illud: Radix omnium malorum est cupiditas :« Cavea- omnium malorum est cupiditas :« Cavea- mus superbiam et avaritiam, non duo ma- mus superbiam et avaritiam, non duo ma- la, sed unum malum. » Et propter hoc su- la, sed unum malum. » Et propter hoc su- perbia dicitur initium peccati, quia prin- perbia dicitur initium peccati, quia prin- cipium peccati est ex parte formæ, quæ est cipium peccati est ex parte formæ, quæ est aversio ab incommutabili bono. Avaritia aversio ab incommutabili bono. Avaritia vero dicitur radix, quia ex parte conver- vero dicitur radix, quia ex parte conver- sionis ad commutabile bonum, trahit sionis ad commutabile bonum, trahit succum delectationis et libidinis, quo succum delectationis et libidinis, quo nutritur in peccato. Secundo modo dicitur nutritur in peccato. Secundo modo dicitur avaritia specialiter, amor nimius pecuniæ avaritia specialiter, amor nimius pecuniæ vel bonorum fortunæ, quæ pecunia vel vel bonorum fortunæ, quæ pecunia vel numismate, ut dicit Aristoteles in V Ethi- numismate, ut dicit Aristoteles in V Ethi- corum, numerantur. Et hæc proprie corum, numerantur. Et hæc proprie dicitur philargyria, ut dicit Augustinus: dicitur philargyria, ut dicit Augustinus: et hæc non fuit primum peccatum dæ- et hæc non fuit primum peccatum dæ- monis vel hominis. Quod autem hoc ve- monis vel hominis. Quod autem hoc ve- rum sit, accipitur ad Augustino in li- rum sit, accipitur ad Augustino in li- bro XI super Genesim ad litteram sic bro XI super Genesim ad litteram sic dicente: « Merito initium omnis peccati dicente: « Merito initium omnis peccati Scriptura definit dicens, Eccli. ✗, Scriptura definit dicens, Eccli. ✗, 15: 15: Initium omnis peccati est superbia. Cui Initium omnis peccati est superbia. Cui testimonio non inconvenienter aptatur testimonio non inconvenienter aptatur illud quod Apostolus ait, I ab Timoth. illud quod Apostolus ait, I ab Timoth. VI, 10 Radix omnium malorum est VI, 10 Radix omnium malorum est cupiditas. Si avaritiam generalem intel- cupiditas. Si avaritiam generalem intel- ligamus, qua quisque appetit quid am- ligamus, qua quisque appetit quid am- plius quam oportet propter excellentiam plius quam oportet propter excellentiam suam, et quemdam propriæ rei amorem, suam, et quemdam propriæ rei amorem, cui sapienter nomen Latina lingua indi- cui sapienter nomen Latina lingua indi- dit, cum appellavit privatum, quod potius dit, cum appellavit privatum, quod potius a detrimento, quam incremento dictum a detrimento, quam incremento dictum elucet. Omnis enim privatio minuit. Un- elucet. Omnis enim privatio minuit. Un- de itaque vult eminere superbia, inde in de itaque vult eminere superbia, inde in angustias egestatemque contruditur, cum angustias egestatemque contruditur, cum a communi bono ad proprium damnoso a communi bono ad proprium damnoso sui amore redigitur. Specialis autem est sui amore redigitur. Specialis autem est avaritia, amor pecuniæ, cujus nomine avaritia, amor pecuniæ, cujus nomine Apostolus per speciem genus significans, Apostolus per speciem genus significans,

Ad object. 2. Ad object. 2.

Ad object. 3. Ad object. 3.

Ad object. 4. Ad object. 4.

262 262

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nem. nem.

universalem avaritiam volebat intelligi, sed potius objurgationem et vituperatio- universalem avaritiam volebat intelligi, sed potius objurgationem et vituperatio- dicendo Radix omnium malorum est dicendo Radix omnium malorum est avaritia. Hinc enim et diabolus cecidit, avaritia. Hinc enim et diabolus cecidit, qui non amavit pecuniam, sed propriam qui non amavit pecuniam, sed propriam potestatem. Proinde perversus sui amor potestatem. Proinde perversus sui amor privat sancta societate turgidum spiritum, privat sancta societate turgidum spiritum, eumque coarctat miseria jam per iniqui- eumque coarctat miseria jam per iniqui- tatem satiari cupientem 1. tatem satiari cupientem 1.

» »

Per hoc patet solutio ad sex prima: Per hoc patet solutio ad sex prima: patet enim, quod appetitus excellentiæ patet enim, quod appetitus excellentiæ in propria potestate, primum peccatum in propria potestate, primum peccatum fuit dæmonis, sicut dictum est in præce- fuit dæmonis, sicut dictum est in præce- denti membro istius quæstionis. denti membro istius quæstionis.

AD ID quod objicitur in contrarium AD ID quod objicitur in contrarium de inobedientia, dicendum quod vitia de inobedientia, dicendum quod vitia sive peccata rationem habent a finibus sive peccata rationem habent a finibus voluntatis quæ sunt ultima volita. Ino- voluntatis quæ sunt ultima volita. Ino- bedientia vero rationem habet a contem- bedientia vero rationem habet a contem- ptu præcepti in quantum præceptum ptu præcepti in quantum præceptum est: quod quia contemnere non intende- est: quod quia contemnere non intende- bat Angelus, ideo speciale primum pec- bat Angelus, ideo speciale primum pec- catum suum esse non potuit inobedientia, catum suum esse non potuit inobedientia, sed consequens et commune, secundum sed consequens et commune, secundum quod Ambrosius de peccato dicit, quod quod Ambrosius de peccato dicit, quod « omne peccatum est prævaricatio divinæ « omne peccatum est prævaricatio divinæ legis et cœlestium inobedientia manda- legis et cœlestium inobedientia manda- torum. » torum. »