IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18.

« præscius esse non potuit, quia sapien- « præscius esse non potuit, quia sapien- « tia fructus est pietatis '. » Ergo videtur, « tia fructus est pietatis '. » Ergo videtur, quod malus Angelus sui casus præscius quod malus Angelus sui casus præscius esse non potuit. esse non potuit.

2. Adhuc, Infra, distinctione, cap.IV, 1, 2. Adhuc, Infra, distinctione, cap.IV, 1, inducit Augustinum super Genesim sic inducit Augustinum super Genesim sic dicentem: « Quomodo beatus inter An- dicentem: « Quomodo beatus inter An- « gelos fuit, qui futuri peccati atque « gelos fuit, qui futuri peccati atque « supplicii præscius non fuit? Quæritur « supplicii præscius non fuit? Quæritur << autem, Cur non fuerit? » Et respon- << autem, Cur non fuerit? » Et respon- det «Forte hoc Deus revelare diabolo det «Forte hoc Deus revelare diabolo « noluit, quid facturus vel passurus « noluit, quid facturus vel passurus « esset cæteris vero revelare voluit, « esset cæteris vero revelare voluit, « quod in veritate mansuri essent ². » « quod in veritate mansuri essent ². » 3. Adhuc, Infra, distinctione IV, cap. 3. Adhuc, Infra, distinctione IV, cap. Sed hoc magis opinando, dicit Magister Sed hoc magis opinando, dicit Magister quod Deus revelaverit suam confirma- quod Deus revelaverit suam confirma- tionem bonis, et dicit sic : « Unde et tionem bonis, et dicit sic : « Unde et « huic opinioni opponens, scilicet Au- « huic opinioni opponens, scilicet Au- « gustinus, consequenter subdit: Sed « gustinus, consequenter subdit: Sed « quare discernebantur illi a cæteris, « quare discernebantur illi a cæteris, « ut Deus istis quæ ad ipsos pertine- « ut Deus istis quæ ad ipsos pertine- «< rent, non revelaret, aliis vero revela- «< rent, non revelaret, aliis vero revela- << ret, cum non prius sit ipse ultor << ret, cum non prius sit ipse ultor « quam aliquis peccator? non enim « quam aliquis peccator? non enim « damnat ipse innocentes ³. » Ex hoc « damnat ipse innocentes ³. » Ex hoc accipitur, quod nec mali præscii fue- accipitur, quod nec mali præscii fue- rint sui casus, nec bonæ sui confirma- rint sui casus, nec bonæ sui confirma- tionis. tionis.

4. Adhuc, In eodem capitulo infra 4. Adhuc, In eodem capitulo infra inducit Augustinum super Genesim ad inducit Augustinum super Genesim ad litteram sic dicentem: « Dicere de An- litteram sic dicentem: « Dicere de An- gelis, quod in suo genere beati esse gelis, quod in suo genere beati esse possint damnationis vel salutis incerti: possint damnationis vel salutis incerti: quibus nec spes esset quod mutandi quibus nec spes esset quod mutandi essent in melius, nimia præsumptio est. essent in melius, nimia præsumptio est. Quomodo enim beati esse possunt, Quomodo enim beati esse possunt, quibus est incerta sua beatitudo *? »> quibus est incerta sua beatitudo *? »>

5. Adhuc, Infra, cap. Ex prædictis 5. Adhuc, Infra, cap. Ex prædictis consequitur, dicit Magister sic: « Angeli consequitur, dicit Magister sic: « Angeli « qui corruerunt, numquam beati fue- « qui corruerunt, numquam beati fue- << runt, nisi beatitudinem aliquis accipiat << runt, nisi beatitudinem aliquis accipiat « illum statum innocentiæ, in quo fue- « illum statum innocentiæ, in quo fue- << runt ante peccatum. Illi vero qui per- << runt ante peccatum. Illi vero qui per-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad litteram, cap. 17. litteram, cap. 17.

237 237

suæ suæ

«stiterunt, aut suam beatitudinem futu- «stiterunt, aut suam beatitudinem futu- «ram Deo revelante præscierunt, et ita «ram Deo revelante præscierunt, et ita « spei certitudine aliquo modo beati « spei certitudine aliquo modo beati « fuerunt vel incerti exstiterunt « fuerunt vel incerti exstiterunt « beatitudinis, et ita aliter beati non « beatitudinis, et ita aliter beati non « fuerunt, quam reliqui qui ceciderunt. « fuerunt, quam reliqui qui ceciderunt. « Mihi autem quod posterius dictum est, « Mihi autem quod posterius dictum est, « probabilius videtur ³. » Ex omnibus his « probabilius videtur ³. » Ex omnibus his accipitur, quod malus Angelus suum accipitur, quod malus Angelus suum casum præscire non debuit, nec bonus casum præscire non debuit, nec bonus suam confirmationem. suam confirmationem.

6. Adhuc, Disputat Anselmus in libro 6. Adhuc, Disputat Anselmus in libro de Casu diaboli 6, sic: Si casus diaboli de Casu diaboli 6, sic: Si casus diaboli contingens fuit, et potuit non esse. Si contingens fuit, et potuit non esse. Si scientia rerum accipitur secundum quod scientia rerum accipitur secundum quod scientia est, cum certa ratione aliquid in- scientia est, cum certa ratione aliquid in- telligitur, constat, quod non potuit telligitur, constat, quod non potuit præscire casum. Et hæc ratio fundatur præscire casum. Et hæc ratio fundatur super hoc quod habetur in fine Periher- super hoc quod habetur in fine Periher- menias, ubi dicitur sic: « In his quæ menias, ubi dicitur sic: « In his quæ sunt et quæ facta sunt, necesse est affir- sunt et quæ facta sunt, necesse est affir- mationem vel negationem veram vel mationem vel negationem veram vel falsam esse. In singularibus vero con- falsam esse. In singularibus vero con- tingentibus et futuris non similiter : in tingentibus et futuris non similiter : in bis enim neque verum neque falsum est bis enim neque verum neque falsum est alterum istorum. » Et super illud pri- alterum istorum. » Et super illud pri- mi Posteriorum : « Scire arbitramur mi Posteriorum : « Scire arbitramur unumquodque, cum causam cognosci- unumquodque, cum causam cognosci- mus, et quoniam illius causa est, et non mus, et quoniam illius causa est, et non contingit aliter se habere. Secundum contingit aliter se habere. Secundum hoc enim non contingit scire contingen- hoc enim non contingit scire contingen- tia de futuro. >> tia de futuro. >>

Sed tunc quærit Anselmus, Utruni Sed tunc quærit Anselmus, Utruni existimationem vel opinionem aliquam existimationem vel opinionem aliquam de casu suo potuit præhabere? Et osten- de casu suo potuit præhabere? Et osten- dit, quod non per deductionem ad im- dit, quod non per deductionem ad im- possibile sic: « Si adhuc in bona vo- possibile sic: « Si adhuc in bona vo- luntate stans præsciebat vel opinabatur luntate stans præsciebat vel opinabatur se casurum aut volebat ut ita fieret, aut se casurum aut volebat ut ita fieret, aut nolebat. Sed si cum præscientia vel opi- nolebat. Sed si cum præscientia vel opi- nione voluntatem habebat aliquando ca- nione voluntatem habebat aliquando ca- dendi, jam ipsa voluntate ceciderat : dendi, jam ipsa voluntate ceciderat : quia ipsa voluntas mala fuit et pecca- quia ipsa voluntas mala fuit et pecca- tum non ergo volendo hoc præscivit tum non ergo volendo hoc præscivit

4 IDEM, Ibidem, cap. 19. 4 IDEM, Ibidem, cap. 19.

5 Cf. eumdem, Lib. XI de Civitate Dei, cap. 5 Cf. eumdem, Lib. XI de Civitate Dei, cap.

2 IDEM, Ibidem. 2 IDEM, Ibidem.

³ IDEM, Ibidem. ³ IDEM, Ibidem.

13. 13.

6 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 6 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap.

21. 21.

238 238

D. ALB. MAG. ORD. I RÆD. D. ALB. MAG. ORD. I RÆD.

prius vel opinabatur, quod casurus esset, prius vel opinabatur, quod casurus esset, quam cecidit. Et si nolebat cadere, jam quam cecidit. Et si nolebat cadere, jam miser erat dolendo, quia volebat stare, miser erat dolendo, quia volebat stare, et contra voluntatem cecidit. » et contra voluntatem cecidit. »

8. Adhuc, Si præsciebat se casurum, 8. Adhuc, Si præsciebat se casurum, et nolebat cadere : tanto justior erat, et nolebat cadere : tanto justior erat, quantum stare volebat et quanto ju- quantum stare volebat et quanto ju- stior erat, tanto debebat esse felicior: stior erat, tanto debebat esse felicior: ergo si nolendo cadere præsciebat casum ergo si nolendo cadere præsciebat casum suum, tanto erat miserior, quanto debuit suum, tanto erat miserior, quanto debuit esse felicior: quod est contra justitiam esse felicior: quod est contra justitiam Dei. Dei.

9. Adhuc, Anselmus ibidem objicit 9. Adhuc, Anselmus ibidem objicit sic dicens : « Est et aliud quo mihi sic dicens : « Est et aliud quo mihi ostenditur Angelum malum nullo modo ostenditur Angelum malum nullo modo præscivisse prævaricationem suam. præscivisse prævaricationem suam. Nempe aut coactam putavisset, aut Nempe aut coactam putavisset, aut spontaneam. Sed nullatenus erat ali- spontaneam. Sed nullatenus erat ali- quid unde se aliquando cogi suspica- quid unde se aliquando cogi suspica- retur. Similiter suspicari non potuit retur. Similiter suspicari non potuit quamdiu in veritate perseverare voluit, quamdiu in veritate perseverare voluit, quod veritatem illam sola voluntate quod veritatem illam sola voluntate esset deserturus. Cum enim rectam vo- esset deserturus. Cum enim rectam vo- luntatem habuerit, et in hac ipsa recta luntatem habuerit, et in hac ipsa recta voluntate perseverare voluerit, quia voluntate perseverare voluerit, quia aliter recta non fuisset, nisi voluisset aliter recta non fuisset, nisi voluisset in ea perseverare. Quapropter volendo in ea perseverare. Quapropter volendo tenere perseveranter quod tenebat, tenere perseveranter quod tenebat, nullo modo video unde potuisset vel nullo modo video unde potuisset vel suspicari, nulla alia accidente causa, suspicari, nulla alia accidente causa, sola se illud deserturum voluntate. Non sola se illud deserturum voluntate. Non nego illum scivisse, quia posset mutare nego illum scivisse, quia posset mutare voluntatem quam tenebat: sed dico voluntatem quam tenebat: sed dico non potuisse illum putare, quia ali- non potuisse illum putare, quia ali- quando omni alia cessante causa, sponte quando omni alia cessante causa, sponte mutaret voluntatem, quam perseveran- mutaret voluntatem, quam perseveran- ter tenere volebat. » ter tenere volebat. »

1 1

10. Adhuc, Ad idem objicit Ansel- 10. Adhuc, Ad idem objicit Ansel- mus, ibidem : « Si præscivisset casum mus, ibidem : « Si præscivisset casum suum, vel præopinatus fuisset: vel pec- suum, vel præopinatus fuisset: vel pec- casset, aut non. Si prævisa tanta pœna, casset, aut non. Si prævisa tanta pœna, quanta peccatum suum secuta est, pec- quanta peccatum suum secuta est, pec- casset: tanto magis puniendus esset. casset: tanto magis puniendus esset. Non ergo hæc præscientia illi expedie- Non ergo hæc præscientia illi expedie- bat. Sed si non peccasset: aut sola vo- bat. Sed si non peccasset: aut sola vo- luntate non peccasset, aut timore poenæ. luntate non peccasset, aut timore poenæ.

1 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 1 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 23. 23.

Sed quoniam non cavisset peccatum Sed quoniam non cavisset peccatum solo amore justitiæ, ipso opere monstra- solo amore justitiæ, ipso opere monstra- vit. Si vero timore cavisset, jam justus vit. Si vero timore cavisset, jam justus non esset perfectione justitiæ. I Joan. iv, non esset perfectione justitiæ. I Joan. iv, 18 Perfecta charitas foras mittit ti- 18 Perfecta charitas foras mittit ti- morem. Et sic jam ante casum a per- morem. Et sic jam ante casum a per- fecta justitia cecidisset, quod est incon- fecta justitia cecidisset, quod est incon- veniens. » veniens. »

IN CONTRARIUM hujus est: quia IN CONTRARIUM hujus est: quia

1. Præscientia Dei de malo est futuro: 1. Præscientia Dei de malo est futuro: et ex præscientia potest esse revelatio : et ex præscientia potest esse revelatio : ergo Deus potuit revelare primo Angelo ergo Deus potuit revelare primo Angelo casum suum et si Deus potuit revelare, casum suum et si Deus potuit revelare, accipiens Angelus revelationem, potuit accipiens Angelus revelationem, potuit præscire: ergo Angelus potuit scire ca- præscire: ergo Angelus potuit scire ca-

sum suum. sum suum.

2. Adhuc, Deus revelavit Petro casum 2. Adhuc, Deus revelavit Petro casum suum. Matth. xxvi, 34: Antequam suum. Matth. xxvi, 34: Antequam gallus cantet, ter me negabis. Et fuit gallus cantet, ter me negabis. Et fuit utile Petro: quia postea recordatus utile Petro: quia postea recordatus verbi quod dixerat Dominus, flevit verbi quod dixerat Dominus, flevit

amare 2. amare 2.

3. Adhuc, Dominus Ninivitis reve- 3. Adhuc, Dominus Ninivitis reve- lavit casum suum. Jonæ, III, 4: Adhuc lavit casum suum. Jonæ, III, 4: Adhuc quadraginta dies, et Ninive subverte- quadraginta dies, et Ninive subverte- retur. Et fuit utile Ninivitis, quia pœ- retur. Et fuit utile Ninivitis, quia pœ- nituerunt. Ergo etiam videtur, quod nituerunt. Ergo etiam videtur, quod fuisset utile Angelo malo, quod revelatus fuisset utile Angelo malo, quod revelatus fuisset ei casus suus. fuisset ei casus suus.

ULTERIUS quæritur, Utrum malus An- ULTERIUS quæritur, Utrum malus An- gelus ante lapsum sciverit se non de- gelus ante lapsum sciverit se non de- bere deflecti a bono in quo erat? bere deflecti a bono in quo erat?

Et videtur, quod sic: intellectualis Et videtur, quod sic: intellectualis enim naturæ fuit cum deiformi intel- enim naturæ fuit cum deiformi intel- lectu: ergo scivit quid agendum, et lectu: ergo scivit quid agendum, et quid non agendum erat: et ita scivit se quid non agendum erat: et ita scivit se non debere deflecti, a bono in quo non debere deflecti, a bono in quo

erat. erat.

ULTERIUS quæritur, Utrum sciverit ULTERIUS quæritur, Utrum sciverit tantam pœnam debere sequi talem cul- tantam pœnam debere sequi talem cul- pam si fieret, an non? pam si fieret, an non?

Et videtur, quod sic: scivit enim Et videtur, quod sic: scivit enim Deum esse justum : ergo scivit eum Deum esse justum : ergo scivit eum unicuique pro meritis retributurum : unicuique pro meritis retributurum :

2 Matth. xxv1, 75. 2 Matth. xxv1, 75.

Sed co Sed co

Quæst. Quæst.

Quæst Quæst

uæst. 3. uæst. 3.

æst. 4. æst. 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18.

ergo per consequens scivit tantam ergo per consequens scivit tantam poenam talem culpam esse consecutu- poenam talem culpam esse consecutu-

ram. ram.

ADHUC ulterius quæritur, Utrum An- ADHUC ulterius quæritur, Utrum An- gelus bonus confirmandus, potuerit gelus bonus confirmandus, potuerit præscire casum mali Angeli? præscire casum mali Angeli?

Et videtur, quod sic: omne enim Et videtur, quod sic: omne enim expediens ad permanendum in bono, expediens ad permanendum in bono, utile est præscire: sed aliena pericula utile est præscire: sed aliena pericula præscita magis faciunt cautum ergo præscita magis faciunt cautum ergo utile est ea præscire et Deus nihil sub- utile est ea præscire et Deus nihil sub- traxit utilium ergo Angelo bono talem traxit utilium ergo Angelo bono talem dedit præscientiam. Et per eamdem ra- dedit præscientiam. Et per eamdem ra- tionem probatur, quod etiam Angelo tionem probatur, quod etiam Angelo malo debuit eam dare. malo debuit eam dare.

ADHUC ulterius quæritur de causa ADHUC ulterius quæritur de causa quam Augustinus assignat, quare non quam Augustinus assignat, quare non debuerit præscire casum suum, dicens debuerit præscire casum suum, dicens quod sapientia est fructus pietatis. quod sapientia est fructus pietatis.

Aut enim hoc intelligitur de pietate Aut enim hoc intelligitur de pietate Angeli, aut de pietate Dei. Si de pietate Angeli, aut de pietate Dei. Si de pietate Angeli tunc nulla causa est, quia quod Angeli tunc nulla causa est, quia quod per sapientiam Angelus præsciat casum per sapientiam Angelus præsciat casum suum, sive non, semper est fructus suum, sive non, semper est fructus illius pietatis quæ theosebia dicitur, hoc illius pietatis quæ theosebia dicitur, hoc est, cultus Dei. Si de pietate Dei: ite- est, cultus Dei. Si de pietate Dei: ite- rum nulla causa videtur esse, quia pie- rum nulla causa videtur esse, quia pie- tati Dei convenit, quod revelet ea, et tati Dei convenit, quod revelet ea, et efficiat sapientem unumquemque de his efficiat sapientem unumquemque de his quæ faciunt eum magis cautum : reve- quæ faciunt eum magis cautum : reve- latio autem futuri casus magis cautum latio autem futuri casus magis cautum efficit, sicut probatum est. efficit, sicut probatum est.

Solutio. SOLUTIO. Consentiendum est cum Solutio. SOLUTIO. Consentiendum est cum Augustino et Anselmo, quod malus non Augustino et Anselmo, quod malus non potuit nec debuit præscire casum potuit nec debuit præscire casum

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

suum. suum.

Et bona est causa quam ponit Au- Et bona est causa quam ponit Au- gustinus talis enim sapientia accepta gustinus talis enim sapientia accepta per revelationem non esset fructus pie- per revelationem non esset fructus pie- tatis, sed potius inductiva tristitiæ et tatis, sed potius inductiva tristitiæ et desperationis contra pietatem autem desperationis contra pietatem autem suam Deus nihil facit et ideo sapien- suam Deus nihil facit et ideo sapien- tem de casu suo facere Angelum, Deum tem de casu suo facere Angelum, Deum non decuit. non decuit.

AD ALIUD dicendum, quod Augusti- AD ALIUD dicendum, quod Augusti- nus loquitur ibi secundum opinionem nus loquitur ibi secundum opinionem

239 239

quorumdam, qui dixerunt, quod bonis quorumdam, qui dixerunt, quod bonis revelata fuit sua confirmatio, malis au- revelata fuit sua confirmatio, malis au- tem non suus casus. Sed tamen illam tem non suus casus. Sed tamen illam opinionem impugnat, sicut patuit in opinionem impugnat, sicut patuit in objiciendo: quia non esset ratio quare objiciendo: quia non esset ratio quare sic discrevisset inter eos qui æquales sic discrevisset inter eos qui æquales erant, quod quibusdam revelaret futu- erant, quod quibusdam revelaret futu- rum statum suum, et quibusdam rum statum suum, et quibusdam

non. non.

AD SEQUENS patet jam responsio. AD SEQUENS patet jam responsio.

AD ALIUD dicendum, quod beati esse AD ALIUD dicendum, quod beati esse non poterant, nisi certus esset eis status non poterant, nisi certus esset eis status suus futurus, secundum quod beatitudo suus futurus, secundum quod beatitudo proprie accipitur, sicut a Boetio defi- proprie accipitur, sicut a Boetio defi- nitur in quinto de Consolatione philoso- nitur in quinto de Consolatione philoso- phiæ, quod « beatitudo est status om- phiæ, quod « beatitudo est status om- nium bonorum congregatione perfe- nium bonorum congregatione perfe- clus » sic enim dicit confirmationem in clus » sic enim dicit confirmationem in gloria. Secundum autem quod beatitudo gloria. Secundum autem quod beatitudo dicitur status bonus in bonis naturalibus dicitur status bonus in bonis naturalibus et perfectus, sic nihil prohibet eos et perfectus, sic nihil prohibet eos præscire suam confirmationem vel suum præscire suam confirmationem vel suum casum sicut etiam ex verbis Magistri casum sicut etiam ex verbis Magistri in objiciendo monstratum est. in objiciendo monstratum est.

PER HOC patet solutio ad sequens : PER HOC patet solutio ad sequens : quia hoc expresse dicit quod dictum quia hoc expresse dicit quod dictum

est. est.

AD ID quod primo objicit Anselmus, AD ID quod primo objicit Anselmus, dicendum, quod satis bene probat, quod dicendum, quod satis bene probat, quod propter hoc præsciri non potuit casus propter hoc præsciri non potuit casus Angeli quia contingens fuit et de fu- Angeli quia contingens fuit et de fu- turo scientia enim de certis et necessa- turo scientia enim de certis et necessa- riis est, proprie loquendo. riis est, proprie loquendo.

AD ALIUD dicendum, quod hoc etiam AD ALIUD dicendum, quod hoc etiam procedit quia satis bene probat, quod procedit quia satis bene probat, quod existimationem et opinionem de casu existimationem et opinionem de casu suo habere non potuit antequam cade- suo habere non potuit antequam cade-

ret. ret.

AD SEQUENS dicendum eodem modo: AD SEQUENS dicendum eodem modo: hoc enim bene probat, quod casum hoc enim bene probat, quod casum suum præscire non debuit. suum præscire non debuit.

SIMILITER dicendum ad sequens, quod SIMILITER dicendum ad sequens, quod illud procedit et bene probat. illud procedit et bene probat.

AD SEQUENS eodem modo dicendum AD SEQUENS eodem modo dicendum est quia bene probat, quod non præ- est quia bene probat, quod non præ- opinari vel præscire debuit casum opinari vel præscire debuit casum

suum. suum.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

A. 5. A. 5.

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

Ad 9. Ad 9.

Ad 10. Ad 10.

AD ID quod objicitur in contrarium, Ad object.1 AD ID quod objicitur in contrarium, Ad object.1 dicendum, quod talis revelatio proces- dicendum, quod talis revelatio proces-

Ad object. Ad object.

2 et 3. 2 et 3.

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1.

240 240

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sisset ex prophetia præscientiæ, quæ, sisset ex prophetia præscientiæ, quæ, sicut dicit Glossa super Matth. 1, 20 et sicut dicit Glossa super Matth. 1, 20 et seq., numquam sine nostro impletur seq., numquam sine nostro impletur arbitrio. Et hoc probat Glossa per illud arbitrio. Et hoc probat Glossa per illud Jeremiæ, XVIII, et seq. Repente loquar Jeremiæ, XVIII, et seq. Repente loquar adversus gentem et adversus regnum, ut adversus gentem et adversus regnum, ut eradicem, et destruam, et disperdam eradicem, et destruam, et disperdam illud : si pœnitentiam egerit gens illa a illud : si pœnitentiam egerit gens illa a malo suo, quod locutus sum adversus malo suo, quod locutus sum adversus eam, agam et ego pænitentiam super eam, agam et ego pænitentiam super malo quod cogitavi ut facerem ei. Et malo quod cogitavi ut facerem ei. Et subito loquar de gente et de regno, ut subito loquar de gente et de regno, ut ædificem et plantem illud: si fecerit ædificem et plantem illud: si fecerit malum in oculis meis, ut non audiat malum in oculis meis, ut non audiat vocem meam, pœnitentiam agam super vocem meam, pœnitentiam agam super bono quod locutus sum ut facerem ei. bono quod locutus sum ut facerem ei. Unde si talis revelatio facta fuisset Unde si talis revelatio facta fuisset Angelo, ex hoc non præscivisset casum Angelo, ex hoc non præscivisset casum suum, nisi sub conditione, scilicet si suum, nisi sub conditione, scilicet si peccasset et hoc scivit etiam sine re- peccasset et hoc scivit etiam sine re- velatione. Unde revelatio nihil fecisset. velatione. Unde revelatio nihil fecisset.

: :

AD ID quod objicitur de Petro et Ni- AD ID quod objicitur de Petro et Ni- nivitis, dicendum, quod non est simile: nivitis, dicendum, quod non est simile: homo enim post casum regressum habet homo enim post casum regressum habet ad gratiam : et ideo revelatio illa utilis ad gratiam : et ideo revelatio illa utilis est homini, nec inducit desperationem. est homini, nec inducit desperationem. In Angelo autem post casum non est In Angelo autem post casum non est regressus, sicut in antehabitis sæpius regressus, sicut in antehabitis sæpius probatum est: non enim post peccatum probatum est: non enim post peccatum pœnitentiæ susceptibilis est Angelus. Et pœnitentiæ susceptibilis est Angelus. Et ideo talis revelatio in ipso induxisset ideo talis revelatio in ipso induxisset tristitiam perpetuæ damnationis et de- tristitiam perpetuæ damnationis et de- sperationis, et ad aliud utilis non fuis- sperationis, et ad aliud utilis non fuis-

set. set.

AD ALIUD quod ulterius quæritur, con- AD ALIUD quod ulterius quæritur, con- cedendum est: scivit enim se non de- cedendum est: scivit enim se non de- bere deflecti a bono in quo erat: non bere deflecti a bono in quo erat: non enim potuit eum latere ratio justitiæ, enim potuit eum latere ratio justitiæ, qui deiformis intellectus fuit. Ratio enim qui deiformis intellectus fuit. Ratio enim justitiæ exigit, quod nullus deflectatur a justitiæ exigit, quod nullus deflectatur a bono in quo est. bono in quo est.

Ad quæst. 2. AD ID quod ulterius quæritur, respon- Ad quæst. 2. AD ID quod ulterius quæritur, respon- det Anselmus, quod ex ratione justitiæ det Anselmus, quod ex ratione justitiæ

1 Psal. xxxv, 7. 1 Psal. xxxv, 7.

2 Ad Roman, XI, 33. 2 Ad Roman, XI, 33.

3 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap. 3 S. ANSELMUS, Lib. de Casu diaboli, cap.

(quam non ignorabat) scivit pœnam de- (quam non ignorabat) scivit pœnam de- bere sequi culpam, sed tamen eamdem bere sequi culpam, sed tamen eamdem pœnam fore secuturam non præsum- pœnam fore secuturam non præsum- psit. Et hoc pluribus rationibus probat psit. Et hoc pluribus rationibus probat Anselmus his verbis : « Sicut certum est Anselmus his verbis : « Sicut certum est quia se debere puniri si peccaret, igno- quia se debere puniri si peccaret, igno- rare non potuit: ita quia puniretur si rare non potuit: ita quia puniretur si peccaret, scire non debuit. Quia enim peccaret, scire non debuit. Quia enim rationalis erat, potuit intelligere quod rationalis erat, potuit intelligere quod juste, si peccaret, puniretur. Sed quo- juste, si peccaret, puniretur. Sed quo- niam judicia Dei abyssus multa', et niam judicia Dei abyssus multa', et investigabiles viæ ejus 2, nequivit com- investigabiles viæ ejus 2, nequivit com- prehendere, an Deus faceret quod juste prehendere, an Deus faceret quod juste facere posset³. » Et subdit aliam cau- facere posset³. » Et subdit aliam cau- sam sic: << Sed et si quis dicat, quod sam sic: << Sed et si quis dicat, quod nullatenus credere potuit Deum creatu- nullatenus credere potuit Deum creatu- ram suam propter ejus culpam damna- ram suam propter ejus culpam damna- turum, quam tanta bonitate fecerat : turum, quam tanta bonitate fecerat : præsertim cum nullum exemplum justi- præsertim cum nullum exemplum justi- tiæ ulciscentis injustitiam, præcessisset, tiæ ulciscentis injustitiam, præcessisset, et certus esset numerum, in quo futuri et certus esset numerum, in quo futuri erant, qui Deo frui deberent, tanta sa- erant, qui Deo frui deberent, tanta sa- pientia esse præstitutum, ut sicut nihil pientia esse præstitutum, ut sicut nihil habebat superfluum, ita si minueretur, habebat superfluum, ita si minueretur, perfectus non esset, nec tam præclarum perfectus non esset, nec tam præclarum opus Dei ex aliqua parte permansurum opus Dei ex aliqua parte permansurum imperfectum: nec ulla ratione scire pos- imperfectum: nec ulla ratione scire pos- set, si homo jam factus erat, Deum hu- set, si homo jam factus erat, Deum hu- manam naturam pro angelica, aut ange- manam naturam pro angelica, aut ange- licam pro humana, si caderet, substitu- licam pro humana, si caderet, substitu- rum sed potius unamquamque in id ad rum sed potius unamquamque in id ad quod facta erat, pro se, non pro alia quod facta erat, pro se, non pro alia restitutam aut si factus nondum homo restitutam aut si factus nondum homo erat, multo minus putare posset ad erat, multo minus putare posset ad substitutionem alterius naturæ illum substitutionem alterius naturæ illum esse faciendum. » Et subdit: << Si, in- esse faciendum. » Et subdit: << Si, in- quam, aliquis hoc dicat, quæ inconve- quam, aliquis hoc dicat, quæ inconve- nientia inest ? » Quasi dicat: Nulla. nientia inest ? » Quasi dicat: Nulla. Beatus tamen Bernardus ad istud ver- Beatus tamen Bernardus ad istud ver- bum aliter respondet, in libro de Gra- bum aliter respondet, in libro de Gra- dibus humilitatis, sic dicens, et conver- dibus humilitatis, sic dicens, et conver- tens sermonem ad diabolum : << Credi- tens sermonem ad diabolum : << Credi- bilius est, quod non prævidisti casum bilius est, quod non prævidisti casum tuum, aut propter causam quam supe- tuum, aut propter causam quam supe- rius dixi: quia bonitatem Dei atten- rius dixi: quia bonitatem Dei atten-

23. 23.

* IDEM, Ibidem. * IDEM, Ibidem.

æst. 3. æst. 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18.

dens, dixisti in corde tuo: Non requi- dens, dixisti in corde tuo: Non requi- ret propter quod, o impie, Deum irri- ret propter quod, o impie, Deum irri- tasti aut quia viso et concupito prin- tasti aut quia viso et concupito prin- cipatu (quod supra astra cœli exaltares cipatu (quod supra astra cœli exaltares solium tuum) statim in oculo superbiæ solium tuum) statim in oculo superbiæ trabes excrevit, qua interposita casum trabes excrevit, qua interposita casum tuum videre non potuisti. Sic Joseph tuum videre non potuisti. Sic Joseph cum prævideret suam exaltationem, non cum prævideret suam exaltationem, non prævidit suam venditionem. »> prævidit suam venditionem. »>

AD ALIUD quod ulterius quæritur, AD ALIUD quod ulterius quæritur, Utrum bonus Angelus potuerit vel de- Utrum bonus Angelus potuerit vel de- buerit præscire casum mali Angeli ? buerit præscire casum mali Angeli ?

Respondet Anselmus sic dicens, quod Respondet Anselmus sic dicens, quod si præscivisset culpam, præscivisset si præscivisset culpam, præscivisset etiam pœnam ex ordine justitiæ, quam etiam pœnam ex ordine justitiæ, quam ignorare non posset, propter hoc quod ignorare non posset, propter hoc quod est deiformis intellectus et non posset est deiformis intellectus et non posset nec deberet contemnere pœnam quam nec deberet contemnere pœnam quam præscivisset. Sicut ergo solus amor ju- præscivisset. Sicut ergo solus amor ju- stitiæ, ita solum odium pœnæ sufficeret stitiæ, ita solum odium pœnæ sufficeret ad non peccandum. Duas igitur habuis- ad non peccandum. Duas igitur habuis- set causas non peccandi unam hone- set causas non peccandi unam hone- stam et utilem, alteram inhonestam et stam et utilem, alteram inhonestam et inutilem, id est, amorem justitiæ, et inutilem, id est, amorem justitiæ, et odium pœnæ. Nam non satis est hone- odium pœnæ. Nam non satis est hone- stum solo odio poenæ non peccare, et ad stum solo odio poenæ non peccare, et ad non peccandum inutile est odium pœnæ, non peccandum inutile est odium pœnæ, ubi solus amor justitiæ sufficit: et lau- ubi solus amor justitiæ sufficit: et lau- dabilior est justitia servata ex solo amore dabilior est justitia servata ex solo amore justitiæ, quam si mixtim servaretur etiam justitiæ, quam si mixtim servaretur etiam ex odio pœnæ. Et ita patet, quod neu- ex odio pœnæ. Et ita patet, quod neu- ter, nec bonus scilicet nec malus decen- ter, nec bonus scilicet nec malus decen- ter potuit aut debuit præscire casum et ter potuit aut debuit præscire casum et poenam. Licet enim prævisum periculum poenam. Licet enim prævisum periculum reddat quandoque cautum, tamen justi- reddat quandoque cautum, tamen justi- tiam servatam facit servilem et minus tiam servatam facit servilem et minus laudabilem. laudabilem.

est. 4. AD ULTIMUM dicendum, quod quidam est. 4. AD ULTIMUM dicendum, quod quidam dixerunt, sicut in objiciendo dictum est, dixerunt, sicut in objiciendo dictum est, quod intelligitur de illa pietate quæ est quod intelligitur de illa pietate quæ est Osoba, sive cultus Dei: cujus sine du- Osoba, sive cultus Dei: cujus sine du- bio fructus est sapientia, quæ est do- bio fructus est sapientia, quæ est do- num Spiritus sancti, secundum quod num Spiritus sancti, secundum quod sapientia dicitur sapida scientia, sive per sapientia dicitur sapida scientia, sive per saporem scientia divinorum. Et ille -sa- saporem scientia divinorum. Et ille -sa-

1 Psal. x sec. Hebræos, 13. 1 Psal. x sec. Hebræos, 13.

XXXII XXXII

241 241

por non acutus, sed potius insipidus por non acutus, sed potius insipidus factus fuisset per revelationem sui ca- factus fuisset per revelationem sui ca- sus et propter hoc fieri non debuit. Et sus et propter hoc fieri non debuit. Et hoc dicunt Augustinum sensisse: turbas- hoc dicunt Augustinum sensisse: turbas- set enim Angelum et in tristitiam po- set enim Angelum et in tristitiam po- suisset ad saporem divinorum. suisset ad saporem divinorum.

Et hoc licet satis bene dictum sit, ta . Et hoc licet satis bene dictum sit, ta . men aliter posset dici. Dicit enim Tullius men aliter posset dici. Dicit enim Tullius in fine primæ Rhetoricæ, quod pietas in fine primæ Rhetoricæ, quod pietas est benevolentia in parentes. Et ideo in est benevolentia in parentes. Et ideo in omne bonum parentale pietas vocatur. omne bonum parentale pietas vocatur. Angeli enim vocantur filii, Job, 1, 6: Angeli enim vocantur filii, Job, 1, 6: Quadam die, cum venissent filii Dei ut Quadam die, cum venissent filii Dei ut assisterent coram Domino. Quod Grego- assisterent coram Domino. Quod Grego- rius exponit de Angelis. Nec potest rius exponit de Angelis. Nec potest esse, quin Deus pius pater Angelorum esse, quin Deus pius pater Angelorum per creationem benevolentiam magnam per creationem benevolentiam magnam et dulcem habuerit in eos: nec decuit et dulcem habuerit in eos: nec decuit eum circa Angelos aliquid facere, quod eum circa Angelos aliquid facere, quod fructus pietatis illius non esset. Revela- fructus pietatis illius non esset. Revela- tio autem cum illuminatio sit ad sapien- tio autem cum illuminatio sit ad sapien- tiam pertinens, fructus est illius pie- tiam pertinens, fructus est illius pie- tatis et cum talis revelatio sui casus tatis et cum talis revelatio sui casus inutilis esset et inhonesta ad servandam inutilis esset et inhonesta ad servandam justitiam sicut paulo ante probatum est, justitiam sicut paulo ante probatum est, et nihil induxisset in eo, nisi tristitiam et nihil induxisset in eo, nisi tristitiam et timorem, non decuit pietatem Dei et timorem, non decuit pietatem Dei Angelo talem facere revelationem. Et Angelo talem facere revelationem. Et sicut dicit Anselmus, cum minimum in- sicut dicit Anselmus, cum minimum in- conveniens de Deo sit impossibile, eo conveniens de Deo sit impossibile, eo quod omnia facit convenienter et decen- quod omnia facit convenienter et decen- ter, nec potuit, nec debuit Angelo reve- ter, nec potuit, nec debuit Angelo reve- lare casum quia hoc non fuisset fructus lare casum quia hoc non fuisset fructus pietatis, sive benevolentiæ in Angelum, pietatis, sive benevolentiæ in Angelum,

sed duritiei. sed duritiei.

Adhuc tamen Anselmus facit fortissi- Adhuc tamen Anselmus facit fortissi- mam objectionem. Deus enim homini mam objectionem. Deus enim homini primo revelavit in quo posset cadere, et primo revelavit in quo posset cadere, et pœnam casus cum dixit: De ligno scien- pœnam casus cum dixit: De ligno scien- tiæ boni et mali ne comedas 2: et hoc est tiæ boni et mali ne comedas 2: et hoc est in quo posset cadere. Et subjungit: In in quo posset cadere. Et subjungit: In quocumque die comederis ex eo, morte quocumque die comederis ex eo, morte morieris et hæc erit pœna: ergo et An- morieris et hæc erit pœna: ergo et An- gelo potuit et debuit revelare utrum- gelo potuit et debuit revelare utrum- que istorum. que istorum.

Et ad hoc respondet Anselmus sic: Et ad hoc respondet Anselmus sic: << Non est eadem ratio in hominibus, et in << Non est eadem ratio in hominibus, et in

2 Genes. 11, 17. 2 Genes. 11, 17.

16 16

242 242

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

illo Angelo. Hominum enim natura pro- illo Angelo. Hominum enim natura pro- pter peccatum primi parentis innume- pter peccatum primi parentis innume- rabilium incommodorum facta est pas- rabilium incommodorum facta est pas- sibilis, ex qua passibilitate multis modis sibilis, ex qua passibilitate multis modis gratia nobis operatur incorruptibilita- gratia nobis operatur incorruptibilita- tem. Ille vero (scilicet Angelus) nullo tem. Ille vero (scilicet Angelus) nullo peccato præcedente peccati alicujus mali peccato præcedente peccati alicujus mali non invenerat passionem: et ideo per non invenerat passionem: et ideo per revelationem sui casus in tristitiam, quæ revelationem sui casus in tristitiam, quæ maxima poena est, induci non debuit. » maxima poena est, induci non debuit. » Alii quidam dixerunt, quod duplex est Alii quidam dixerunt, quod duplex est poena, scilicet promovens, et suffocans. poena, scilicet promovens, et suffocans. Promovens est, quæ valet ad meritum : Promovens est, quæ valet ad meritum : et hanc quandoque infligit Deus sine et hanc quandoque infligit Deus sine culpa, sicut patet in beato Job. Suffocans culpa, sicut patet in beato Job. Suffocans est, quæ non valet nisi ad desperationem est, quæ non valet nisi ad desperationem et tristitiam, quæ mortem operatur. II ad et tristitiam, quæ mortem operatur. II ad Corinth. vi, 10: Sæculi tristitia mortem Corinth. vi, 10: Sæculi tristitia mortem operatur. Et hanc Deus numquam in- operatur. Et hanc Deus numquam in- fligit sine culpa præcedente. Unde cum fligit sine culpa præcedente. Unde cum dolor de casu qui ex revelatione fieret in dolor de casu qui ex revelatione fieret in Angelo, pœna sit suffocans, et non pro- Angelo, pœna sit suffocans, et non pro- movens, in Angelum ante peccatum ca- movens, in Angelum ante peccatum ca- dere non debuit, nec potuit. dere non debuit, nec potuit.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum boni Angeli aliquid præsciverunt Utrum boni Angeli aliquid præsciverunt de sacramento Incarnationis quod fu- de sacramento Incarnationis quod fu- turum erat? turum erat?

Secundo quæritur, Utrum boni An- Secundo quæritur, Utrum boni An- geli aliquid præsciverunt de sacramento geli aliquid præsciverunt de sacramento Incarnationis quod futurum erat? Incarnationis quod futurum erat?

Et circa hoc duo quæruntur. Et circa hoc duo quæruntur.

Primum est, Utrum præsciverunt sa- Primum est, Utrum præsciverunt sa- cramentum Incarnationis? cramentum Incarnationis?

Et secundum, Utrum ex naturali co- Et secundum, Utrum ex naturali co- gnitione possint cognoscere futura? gnitione possint cognoscere futura?

1 S. AUGUSTINUS, Lib. V super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. V super Genesim ad

ARTICULI SECUNDI ARTICULI SECUNDI

PARTICULA I. PARTICULA I.

Utrum Angeli præsciverunt sacramentum Utrum Angeli præsciverunt sacramentum Incarnationis ? Incarnationis ?

AD PRIMUM objicitur sic: AD PRIMUM objicitur sic:

1. Augustinus in libro V super Gene- 1. Augustinus in libro V super Gene- sim ad litteram: « Sic fuit absconditum sim ad litteram: « Sic fuit absconditum a sæculis in Deo mysterium incarnatio- a sæculis in Deo mysterium incarnatio- nis, ut, sicut dicitur, ad Ephes. III, 10, nis, ut, sicut dicitur, ad Ephes. III, 10, tamen innotesceret principatibus et pote- tamen innotesceret principatibus et pote- statibus in cœlestibus per Ecclesiam : statibus in cœlestibus per Ecclesiam : quia ibi primitus Ecclesia quæ post re- quia ibi primitus Ecclesia quæ post re- surrectionem congreganda fuit, esse surrectionem congreganda fuit, esse cœpit. Illis ergo (scilicet Angelis) a sæ- cœpit. Illis ergo (scilicet Angelis) a sæ- culis innotuit, quia omnis creatura non culis innotuit, quia omnis creatura non ante sæcula, sed a sæculis incepit ¹. » ante sæcula, sed a sæculis incepit ¹. » Ergo Angeli a principio cognoverunt Ergo Angeli a principio cognoverunt mysterium incarnationis. mysterium incarnationis.

CONTRA: CONTRA:

1. Isa. LXIII, 1, super illud: Quis est sed 1. Isa. LXIII, 1, super illud: Quis est sed iste qui venit de Edom? Dicit Hiero- iste qui venit de Edom? Dicit Hiero- nymus, quod « Angelicæ potestates non nymus, quod « Angelicæ potestates non intellexerunt ad plenum mysterium In- intellexerunt ad plenum mysterium In- carnationis, donec innotuit eis per Ec- carnationis, donec innotuit eis per Ec- clesiam et Apostolorum prædicationem. » clesiam et Apostolorum prædicationem. »

2. Adhuc, Dionysius in Coelesti hierar- 2. Adhuc, Dionysius in Coelesti hierar- chia, tractans illud idem: Quis est iste chia, tractans illud idem: Quis est iste qui venit de Edom? dicit, quod « Angeli qui venit de Edom? dicit, quod « Angeli inter se moverunt istam quæstionem inter se moverunt istam quæstionem coram Christo ascendente, ut ipse ex coram Christo ascendente, ut ipse ex benevolentia illuminaret eos de quæsitis: benevolentia illuminaret eos de quæsitis: et propter reverentiam ab ipso imme- et propter reverentiam ab ipso imme- diate hanc quæstionem non quæsive- diate hanc quæstionem non quæsive- runt. » Cum ergo non sit quæstio, nisi runt. » Cum ergo non sit quæstio, nisi de ignoratis, videtur quod mysterium de ignoratis, videtur quod mysterium Incarnationis usque ad illud tempus Incarnationis usque ad illud tempus ignoraverunt. ignoraverunt.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum, sicut dicit SOLUTIO. Ad hoc dicendum, sicut dicit

litteram, cap. 19. litteram, cap. 19.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18.

Glossa super epist. ad Ephes. 11, 10, Glossa super epist. ad Ephes. 11, 10, super illud: Ut innotescat principatibus super illud: Ut innotescat principatibus et potestatibus in cœlestibus per Eccle- et potestatibus in cœlestibus per Eccle- siam. « Per hoc enim innuitur expresse, siam. « Per hoc enim innuitur expresse, quod aliquid didicerunt per Ecclesiam quod aliquid didicerunt per Ecclesiam de mysterio Incarnationis. » Propter de mysterio Incarnationis. » Propter quod distinguit Glossa, quod superiori- quod distinguit Glossa, quod superiori- bus Angelis non quidem a principio bus Angelis non quidem a principio creationis, sed a principio formationis creationis, sed a principio formationis cum dictum est: Fiat lux. Et facta est cum dictum est: Fiat lux. Et facta est lux, innotuit mysterium Incarnationis. lux, innotuit mysterium Incarnationis. Aliis vero inferioribus non plene inno- Aliis vero inferioribus non plene inno- tuit, nisi postquam factum est, et præ- tuit, nisi postquam factum est, et præ- dicatum ab Apostolis. Et ita pro diver- dicatum ab Apostolis. Et ita pro diver- sis Angelis utrumque verum est, scilicet sis Angelis utrumque verum est, scilicet quod et a principio cognoverunt aliqui, quod et a principio cognoverunt aliqui, et alii non cognoverunt, nisi postquam et alii non cognoverunt, nisi postquam impletum est. impletum est.

Posset tamen dici, sicut in antehabitis Posset tamen dici, sicut in antehabitis dictum est, quod duplex est notitia An- dictum est, quod duplex est notitia An- gelorum, scilicet in verbo, et in proprio gelorum, scilicet in verbo, et in proprio genere sive in propria natura. Et sic di- genere sive in propria natura. Et sic di- cendum, quod in verbo a principio suæ cendum, quod in verbo a principio suæ creationis cognoverunt mysterium In- creationis cognoverunt mysterium In- carnationis sed in proprio genere non carnationis sed in proprio genere non cognoverunt, nisi postquam factum est. cognoverunt, nisi postquam factum est. Et hoc confirmatur per Augustinum in Et hoc confirmatur per Augustinum in libro V super Genesim ad litteram, sic libro V super Genesim ad litteram, sic dicentem: « In Deo non tantum inno- dicentem: « In Deo non tantum inno- tescit Angelis quod absconditum est, sed tescit Angelis quod absconditum est, sed etiam apparet eis cum manifestatur atque etiam apparet eis cum manifestatur atque propalatur. » Et hoc iterum confirmatur propalatur. » Et hoc iterum confirmatur per verbum Apostoli, I ad Timoth. 111, per verbum Apostoli, I ad Timoth. 111, 16: Et manifeste magnum est pietatis 16: Et manifeste magnum est pietatis sacramentum, quod manifestatum est in sacramentum, quod manifestatum est in carne, justificatum est in spiritu, appa- carne, justificatum est in spiritu, appa- ruit Angelis, prædicatum est Gentibus, ruit Angelis, prædicatum est Gentibus, creditum est in mundo, assumptum est creditum est in mundo, assumptum est in gloria. Ubi Glossa dicit sic: « Appa- in gloria. Ubi Glossa dicit sic: « Appa- ruit Angelis, qui ex eo profecerunt, ruit Angelis, qui ex eo profecerunt, quod hoc factum est. quod hoc factum est. Deo tantum innotescit Angelis quod Deo tantum innotescit Angelis quod absconditum est, verum etiam hoc eis absconditum est, verum etiam hoc eis apparet cum efficitur atque propalatur. apparet cum efficitur atque propalatur. Ideo dicitur apparuisse Angelis homo Ideo dicitur apparuisse Angelis homo Christus, non jam in forma humanitatis, Christus, non jam in forma humanitatis, sed in potestate. Qui enim prius humi- sed in potestate. Qui enim prius humi-

1 Genes. 1, 3. 1 Genes. 1, 3.

Non enim in Non enim in

213 213

lis visus est per carnem, devicta morte, lis visus est per carnem, devicta morte, in majestate apparuit, qui natus ut homo in majestate apparuit, qui natus ut homo non erat tantum homo: ut agnoscentes non erat tantum homo: ut agnoscentes Angeli mysterium quod prius latuit de- Angeli mysterium quod prius latuit de- claratum in carne, genu illi flectentes, claratum in carne, genu illi flectentes, quasi Deo gratias agant, quia veritatem quasi Deo gratias agant, quia veritatem dixerunt. » dixerunt. »

ARTICULI SECUNDI ARTICULI SECUNDI

PARTICULA II. PARTICULA II.

Utrum Angeli ex naturali cognitione Utrum Angeli ex naturali cognitione possint cognoscere futura? possint cognoscere futura?

Deinde quæritur, Utrum ex naturali Deinde quæritur, Utrum ex naturali cognitione possint cognoscere futura? cognitione possint cognoscere futura? Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Isidorus in libro de Institutione 1. Isidorus in libro de Institutione Ecclesiastica : « Triplici præscientiæ Ecclesiastica : « Triplici præscientiæ acumine vigent dæmones, scilicet subti- acumine vigent dæmones, scilicet subti- litate naturæ, experientia temporum, litate naturæ, experientia temporum, revelatione supernorum spirituum. » revelatione supernorum spirituum. » Cum ergo non reveletur nisi quod scitur, Cum ergo non reveletur nisi quod scitur, et Angeli boni revelent malis spiritibus et Angeli boni revelent malis spiritibus futura, ipsi sciunt futura per naturalem futura, ipsi sciunt futura per naturalem cognitionem. cognitionem.

2. Adhuc, Augustinus in libro II su- 2. Adhuc, Augustinus in libro II su- per Genesim ad litteram: » Aliquando per Genesim ad litteram: » Aliquando ipsi nefandi spiritus quæ ipsi facturi sunt, ipsi nefandi spiritus quæ ipsi facturi sunt, divinando prædicunt. Angeli vero ex divinando prædicunt. Angeli vero ex prima potestate naturæ potuerunt co- prima potestate naturæ potuerunt co- gnoscere futura quæ per ipsos fienda gnoscere futura quæ per ipsos fienda erant. » Ex hoc accipitur, quod et An- erant. » Ex hoc accipitur, quod et An- gelus bonus, et Angelus malus potesta- gelus bonus, et Angelus malus potesta- tem habet faciendi futura: sed minus tem habet faciendi futura: sed minus est cognoscere, quam facere: ergo multo est cognoscere, quam facere: ergo multo magis habent præcognitionem futuro- magis habent præcognitionem futuro- rum. rum.

3. Adhuc, Augustinus in libro Retra- 3. Adhuc, Augustinus in libro Retra- ctationum : « Compertum est, quod ctationum : « Compertum est, quod multa futura prædicunt mali Angeli quem- multa futura prædicunt mali Angeli quem-

S.d contra. S.d contra.

244 244

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

admodum eveniunt: » sed melior est admodum eveniunt: » sed melior est cognitio boni Angeli, quam mali: ergo cognitio boni Angeli, quam mali: ergo multo magis possunt hoc boni Angeli, multo magis possunt hoc boni Angeli, quam mali : nihil autem prædicitur, nisi quam mali : nihil autem prædicitur, nisi quod præscitur: ergo ex naturali cogni- quod præscitur: ergo ex naturali cogni- tione possunt præcognoscere futura. tione possunt præcognoscere futura.

4. Adhuc, Gregorius Nyssenus in li- 4. Adhuc, Gregorius Nyssenus in li- bro de Ilomine, inducit dictum Socratis bro de Ilomine, inducit dictum Socratis dicentis, per circulationes triginta sex dicentis, per circulationes triginta sex millium annorum variari mundum, ita millium annorum variari mundum, ita quod dii quorum vita longa est, expe- quod dii quorum vita longa est, expe- rientia unius circulationis prædicebant rientia unius circulationis prædicebant multa futura in alia circulatione quæ multa futura in alia circulatione quæ similis illi erat: sed dii Gentium sunt similis illi erat: sed dii Gentium sunt dæmonia, ut dicit Psalmista, Psal. xcv, dæmonia, ut dicit Psalmista, Psal. xcv, 5. Si ergo dæmones possunt hoc, multo 5. Si ergo dæmones possunt hoc, multo magis boni Angeli naturali cognitione. magis boni Angeli naturali cognitione.

5. Adhuc, Augustinus in libro IX de 5. Adhuc, Augustinus in libro IX de Civitate Dei « Quorumdam signorum Civitate Dei « Quorumdam signorum nobis occultorum majore experientia nobis occultorum majore experientia multo plura dæmones, quam homines multo plura dæmones, quam homines futura prospiciunt '. » Et ex hoc sequi- futura prospiciunt '. » Et ex hoc sequi- tur idem quia vigor naturalis intelli- tur idem quia vigor naturalis intelli- gentiæ major est in bonis Angelis, quam gentiæ major est in bonis Angelis, quam in malis. in malis.

IN CONTRARIUM est, quod IN CONTRARIUM est, quod

1. Futura singularia incerta sunt, nec 1. Futura singularia incerta sunt, nec cognosci possunt, nisi ab eo in quo con- cognosci possunt, nisi ab eo in quo con- tingenter non sunt, sed sunt idem quod tingenter non sunt, sed sunt idem quod ipse cognoscens: et hoc est solus Deus: ipse cognoscens: et hoc est solus Deus: solus ergo Deus est qui potest habere solus ergo Deus est qui potest habere cognitionem futurorum contingentium. cognitionem futurorum contingentium.

2. Adhuc, Futura contingentia non 2. Adhuc, Futura contingentia non possunt cognosci, nisi per causam, quia possunt cognosci, nisi per causam, quia futurum in se non est. Dicit enim Aris- futurum in se non est. Dicit enim Aris- toteles in IV Physicorum, quod futurum toteles in IV Physicorum, quod futurum nondum est nihil est causa futurorum nondum est nihil est causa futurorum certa et stans nisi Deus: ergo nihil co- certa et stans nisi Deus: ergo nihil co- gnoscit futura nisi Deus. gnoscit futura nisi Deus.

Adhuc, Dionysius dixit, quod « Deus Adhuc, Dionysius dixit, quod « Deus multa cognoscit unite, et contingentia multa cognoscit unite, et contingentia certitudinaliter: » certitudinaliter ergo certitudinaliter: » certitudinaliter ergo futura contingentia non novit nisi Deus: futura contingentia non novit nisi Deus: non ergo Angelus, sive bonus, sive ma- non ergo Angelus, sive bonus, sive ma- lus. lus.

nullus ignorat seipsum nisi insipiens: nullus ignorat seipsum nisi insipiens: causa ergo faciens aliquid per intelle- causa ergo faciens aliquid per intelle- ctum, non ignoravit seipsam facientem: ctum, non ignoravit seipsam facientem: solus Deus est causa faciens futura et solus Deus est causa faciens futura et cognoscens: ergo si solus novit futura, cognoscens: ergo si solus novit futura, non ergo Angelus bonus vel malus. non ergo Angelus bonus vel malus.

5. Adhuc, Si Angeli boni vel mali co- 5. Adhuc, Si Angeli boni vel mali co- gnoscerent futura, cum futura in se non gnoscerent futura, cum futura in se non sint, et ita in proprio genere cognosci sint, et ita in proprio genere cognosci non possunt, oporteret quod in Angelis non possunt, oporteret quod in Angelis esset aliquid, in quo sicut in causa essent esset aliquid, in quo sicut in causa essent futura: sicut videmus, quod artifex co- futura: sicut videmus, quod artifex co- gnoscit futura per artem suam operanda: gnoscit futura per artem suam operanda: quia sunt in ipso per rationem et ordinem quia sunt in ipso per rationem et ordinem artis. Nihil talium est in Angelis bonis artis. Nihil talium est in Angelis bonis vel malis. Ergo videtur, quod nec Angeli vel malis. Ergo videtur, quod nec Angeli boni vel mali cognoscant futura. boni vel mali cognoscant futura.

6. Quidam tamen adhuc objiciunt di- 6. Quidam tamen adhuc objiciunt di- centes, quod certior est cognitio in An- centes, quod certior est cognitio in An- gelis bonis et malis, quam in hominibus: gelis bonis et malis, quam in hominibus: sed quidam homines, astronomi scilicet, sed quidam homines, astronomi scilicet, præcognoscunt quædam futura de im- præcognoscunt quædam futura de im- bribus, et ventis, et dispositione totius bribus, et ventis, et dispositione totius vitæ et ordine et de hoc scripserunt et vitæ et ordine et de hoc scripserunt et libros et artem, sicut Ptolemæus in libro libros et artem, sicut Ptolemæus in libro qui Arabice dicitur Alarka, et Latine qui Arabice dicitur Alarka, et Latine Quadripartitum, ubi per artem docet Quadripartitum, ubi per artem docet quid in singulis in tali vel tali constella- quid in singulis in tali vel tali constella- tione natis futurum sit: et quid futurum tione natis futurum sit: et quid futurum sit, et quid civitatibus et regnis per ar- sit, et quid civitatibus et regnis per ar- tem docet in libro centum viginti quæ- tem docet in libro centum viginti quæ- stionum. Si ergo hoc homo potest co- stionum. Si ergo hoc homo potest co- gnoscere cum potentior in cognitione gnoscere cum potentior in cognitione naturali sit Angelus tam bonus quam naturali sit Angelus tam bonus quam malus, multo magis potest cognoscere malus, multo magis potest cognoscere Angelus, et sic futura præcognoscit. Angelus, et sic futura præcognoscit.

SOLUTIO. Respondendum est ad hoc per SOLUTIO. Respondendum est ad hoc per auctoritatem Augustini in libro XI Civi- auctoritatem Augustini in libro XI Civi- tate Dei, ubi sic dicit: « Aliud est tem- tate Dei, ubi sic dicit: « Aliud est tem- poralibus temporalia, et mutabilibus poralibus temporalia, et mutabilibus mutabilia conjectare, eisque tempora- mutabilia conjectare, eisque tempora- lem et mutabilem modum suæ volunta- lem et mutabilem modum suæ volunta- tis et facultatis inserere, quod dæmonibus tis et facultatis inserere, quod dæmonibus certa ratione permissum est. Aliud au- certa ratione permissum est. Aliud au-

4. Adhuc, Aristoteles dicit, quod tem in æternis incommutabilibus Dei 4. Adhuc, Aristoteles dicit, quod tem in æternis incommutabilibus Dei

1S AUGUSTINUS, Lib. IX de Civitate Dei, cap. 1S AUGUSTINUS, Lib. IX de Civitate Dei, cap. 22. 22.

2 IDEM, Ibidem. 2 IDEM, Ibidem.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18.

legibus, quæ in ejus sapientia vivunt, legibus, quæ in ejus sapientia vivunt, mutationes temporum prævidere, Deique mutationes temporum prævidere, Deique voluntatem quæ tam certissima quam voluntatem quæ tam certissima quam potentissima est, divini spiritus ejus par- potentissima est, divini spiritus ejus par- ticipatione cognoscere, quod sanctis An- ticipatione cognoscere, quod sanctis An- gelis recta discretione donatum est. » gelis recta discretione donatum est. » Unde distinguendum est de cognitione Unde distinguendum est de cognitione futurorum. futurorum.

Est enim cognitio futurorum certa et Est enim cognitio futurorum certa et per certam causam. Et hanc non habet per certam causam. Et hanc non habet nisi Deus, qui stans et certa et immobi- nisi Deus, qui stans et certa et immobi- lis causa est omnium eorum quæ fiunt, lis causa est omnium eorum quæ fiunt, ut dicit Dionysius. Et si aliquid a se fa- ut dicit Dionysius. Et si aliquid a se fa- ctorum ignoraret, oporteret quod causa ctorum ignoraret, oporteret quod causa in illa parte vacua esset ab illo effectu: in illa parte vacua esset ab illo effectu: hoc enim expresse dicit Dionysius in li- hoc enim expresse dicit Dionysius in li- bro de Divinis nominibus 1. bro de Divinis nominibus 1.

Est iterum cognitio futurorum per Est iterum cognitio futurorum per contemplationem in Verbo, quod ars fa- contemplationem in Verbo, quod ars fa- ctiva est omnium futurorum, ut dicitur, ctiva est omnium futurorum, ut dicitur, Joan. 1, 3 et 4: Omnia per ipsum facta Joan. 1, 3 et 4: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipsa factum est nihil quod sunt, et sine ipsa factum est nihil quod factum est. In ipso vita erat, et vita erat factum est. In ipso vita erat, et vita erat lux hominum. Et sic quædam futura, lux hominum. Et sic quædam futura, scilicet ad quæ illuminat Verbum, pos- scilicet ad quæ illuminat Verbum, pos- sunt cognoscere Angeli sancti contem- sunt cognoscere Angeli sancti contem- plantes in Verbo. plantes in Verbo.

Est iterum cognitio futurorum in habi- Est iterum cognitio futurorum in habi- tibus concreatis Angelis, qui sunt simili- tibus concreatis Angelis, qui sunt simili- tudines sive rationes universalis ordinis tudines sive rationes universalis ordinis artis, qua fit, regitur et disponitur mun- artis, qua fit, regitur et disponitur mun- dus. Et in hac similitudine sive specie dus. Et in hac similitudine sive specie per naturalem cognitionem multa co- per naturalem cognitionem multa co- gnoscunt Angeli de futuris. gnoscunt Angeli de futuris.

Est iterum cognitio conjecturalis per Est iterum cognitio conjecturalis per signa sive cœlestia, quæ sunt in motibus signa sive cœlestia, quæ sunt in motibus astrorum, vel in effectibus eorum, in ele- astrorum, vel in effectibus eorum, in ele- mentis et elementatis, quæ per experien- mentis et elementatis, quæ per experien- tiam accipiuntur: sicut dicit Ptolemæus tiam accipiuntur: sicut dicit Ptolemæus in Centilogio, quod prognosticator qui in Centilogio, quod prognosticator qui a stellis secundis prognosticandi ra- a stellis secundis prognosticandi ra- tionem accipit, sæpe veriora dicit. Et tionem accipit, sæpe veriora dicit. Et vocat stellas secundas, impressiones vocat stellas secundas, impressiones astrorum resultantes in elementis et ele- astrorum resultantes in elementis et ele- mentatis sicut est illud Avicennæ, quod mentatis sicut est illud Avicennæ, quod multa cæsaries durorum et nigrorum pilo- multa cæsaries durorum et nigrorum pilo- rum in juventute, maniam signat in pro- rum in juventute, maniam signat in pro-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

245 245

cessu ætatis significat enim melancho- cessu ætatis significat enim melancho- liam nigram in cerebro, quæ processu liam nigram in cerebro, quæ processu temporis maniam inducit. Et sicut est temporis maniam inducit. Et sicut est illud Aristotelis in Problematibus, quod illud Aristotelis in Problematibus, quod austrinis existentibus in æstate et autum- austrinis existentibus in æstate et autum- mo, moribunda erit hiems, maxime in mo, moribunda erit hiems, maxime in mulieribus et parvulis: signat enim mulieribus et parvulis: signat enim dominium phlegmatis et abundantiam dominium phlegmatis et abundantiam quod maxime dominetur in mulieribus quod maxime dominetur in mulieribus et parvulis in mulieribus propter se- et parvulis in mulieribus propter se- xum, et in parvulis propter ætatem: xum, et in parvulis propter ætatem: et hoc tempore phelgmatis quod hiems et hoc tempore phelgmatis quod hiems est, abundabit, et perimet. Et hanc est, abundabit, et perimet. Et hanc scientiam futurorum habent homines, et scientiam futurorum habent homines, et multo magis dæmones, qui vivaciores multo magis dæmones, qui vivaciores habent sensus et intelligentias ex tali- habent sensus et intelligentias ex tali- bus signis conjecturandi futura. bus signis conjecturandi futura.

: :

Harum cognitionum prima certissima Harum cognitionum prima certissima est et infallibilis et universalis. Secunda est et infallibilis et universalis. Secunda certa, sed non universalis: quia lux Verbi certa, sed non universalis: quia lux Verbi non illuminat, nisi ad quæ vult, et sicut non illuminat, nisi ad quæ vult, et sicut vult. Tertia probabilis est, et non certa: vult. Tertia probabilis est, et non certa: futura enim contingentia non sunt in si- futura enim contingentia non sunt in si- militudinibus concreatis Angelis per mo- militudinibus concreatis Angelis per mo- dum certitudinis, sed per modum proba- dum certitudinis, sed per modum proba- bilitatis. Quarta nihil habet certitudinis, bilitatis. Quarta nihil habet certitudinis, sed quiddam conjecturalis probabilitatis. sed quiddam conjecturalis probabilitatis. Propter quod et ipse Ptolemæus dicit, Propter quod et ipse Ptolemæus dicit, quod divinans in astris non certitudina- quod divinans in astris non certitudina- liter debet prædicere: effectus enim ta- liter debet prædicere: effectus enim ta- lium signorum non veniunt ad generata,. lium signorum non veniunt ad generata,. nisi per aliud et per accidens, et sæpe nisi per aliud et per accidens, et sæpe possunt impediri non solum per omnipo- possunt impediri non solum per omnipo- tentem Dei voluntatem, sed etiam per tentem Dei voluntatem, sed etiam per causas naturales in contrarium dispo- causas naturales in contrarium dispo- nentes, et aliquando per operationem nentes, et aliquando per operationem sapientis hominis. sapientis hominis.

His habitis, facile est respondere ad His habitis, facile est respondere ad objecta. objecta.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod An- AD PRIMUM ergo dicendum, quod An- geli boni sciunt futura vel in Verbo velin geli boni sciunt futura vel in Verbo velin habitibus concreatis, et sic revelant ea: sed habitibus concreatis, et sic revelant ea: sed hæc cognitio probabilis est et particularis. hæc cognitio probabilis est et particularis.

AD ALIUD dicendum, quod ex illa au- AD ALIUD dicendum, quod ex illa au- ctoritate non sequitur,nisi quod quædam ctoritate non sequitur,nisi quod quædam particularia prædicunt, quæ a Deo facere particularia prædicunt, quæ a Deo facere permittuntur. permittuntur.

cap. 7. cap. 7.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad object. 1. Ad object. 1.

Ad object. 2. Ad object. 2.

Ad object. Ad object.

246 246

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD eodem modo dicendum est: AD ALIUD eodem modo dicendum est: Angeli enim mali non nisi conjecturaliter Angeli enim mali non nisi conjecturaliter prædicunt quædam futura, quæ ex eis- prædicunt quædam futura, quæ ex eis- dem conjecturis et habitibus concreatis dem conjecturis et habitibus concreatis melius prædicunt Angeli boni per natu- melius prædicunt Angeli boni per natu- ralem cognitionem. ralem cognitionem.

AD ALIUD dicendum, quod talis prædi- AD ALIUD dicendum, quod talis prædi- ctio non est nisi ex conjecturis. Et bene ctio non est nisi ex conjecturis. Et bene concedimus, quod talem præscientiam concedimus, quod talem præscientiam melius habent Angeli naturali cognitio- melius habent Angeli naturali cognitio- ne, quam dæmones: quia dæmones etiam ne, quam dæmones: quia dæmones etiam naturalem cognitionem habent obscura- naturalem cognitionem habent obscura- tam per peccatum. Tamen in præhabitis. tam per peccatum. Tamen in præhabitis. ubi de æternitate mundi disputatum est, ubi de æternitate mundi disputatum est, probatum est, quod in hoc non bene dixit probatum est, quod in hoc non bene dixit Socrates. Socrates.

AD ALIUD dicendum, quod ex illa au- AD ALIUD dicendum, quod ex illa au- ctoritate nihil aliud accipitur, nisi quod ctoritate nihil aliud accipitur, nisi quod conjecturaliter præcognoscunt futura et conjecturaliter præcognoscunt futura et ex signis, et hoc verum est. ex signis, et hoc verum est.

AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, dicendum, quod bene probatur per hoc, dicendum, quod bene probatur per hoc, quod solus Deus certitudinaliter præco- quod solus Deus certitudinaliter præco- gnoscit futura contingentia. gnoscit futura contingentia.

EODEM MODO dicendum est ad dictum EODEM MODO dicendum est ad dictum Aristotelis solus enim Deus qui facit Aristotelis solus enim Deus qui facit contingentia et necessaria, novit ea cer- contingentia et necessaria, novit ea cer- titudinaliter et per seipsum ut causam titudinaliter et per seipsum ut causam stantem et necessariam. stantem et necessariam.

AD SEQUENTIA tria eodem modo dicen- AD SEQUENTIA tria eodem modo dicen- 3, 4 et 5. dum est: quia non cognoscunt futura, 3, 4 et 5. dum est: quia non cognoscunt futura, nisi conjecturaliter et probabiliter. nisi conjecturaliter et probabiliter.

Ad object. 6. Ad object. 6.

AD ULTIMUM dicendum, quod per hoc AD ULTIMUM dicendum, quod per hoc non probatur, nisi quod homo et Angelus non probatur, nisi quod homo et Angelus et bonus et malus futura de dispositione et bonus et malus futura de dispositione hominis et mundi conjecturaliter et pro- hominis et mundi conjecturaliter et pro- babiliter possunt cognoscere, et non cer- babiliter possunt cognoscere, et non cer- titudinaliter et Angelus melius cogno- titudinaliter et Angelus melius cogno- scit quam homo: et bonus Angelus me- scit quam homo: et bonus Angelus me- lius quam malus. lius quam malus.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Senten- tiarum, Dist. V, Art. 5. Tom. XXVII hujusce tiarum, Dist. V, Art. 5. Tom. XXVII hujusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 31, Art. 3. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 31, Art. 3. Tom.

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

Utrum Angelis aliquid sit additum in Utrum Angelis aliquid sit additum in confirmatione, et quid sit illud ¹? confirmatione, et quid sit illud ¹?

DEINDE quæritur, Utrum aliquid sit eis DEINDE quæritur, Utrum aliquid sit eis additum, et quid in confirmatione? additum, et quid in confirmatione?

Hanc enim quæstionem disputat Ma- Hanc enim quæstionem disputat Ma- gister in libro II Sententiarum, distinct. gister in libro II Sententiarum, distinct. V, ibi, Post hæc consideratio adducit. V, ibi, Post hæc consideratio adducit.

Et quæritur, Quid sit confirmatio An- Et quæritur, Quid sit confirmatio An- gelorum, et quid etiam obstinatio malo- gelorum, et quid etiam obstinatio malo- rum? Et dicit sic: « Post creationem rum? Et dicit sic: « Post creationem « namque quidam mox conversi sunt ad « namque quidam mox conversi sunt ad « creatorem suum, quidam aversi. Con- « creatorem suum, quidam aversi. Con- « verti ad Deum, fuit ei charitate adhæ- « verti ad Deum, fuit ei charitate adhæ- « rere averti, odio habere, vel invidere.» « rere averti, odio habere, vel invidere.» Et infra eodem capitulo: « Hæc est ergo Et infra eodem capitulo: « Hæc est ergo «< conversio et aversio, qua divisi sunt «< conversio et aversio, qua divisi sunt « qui natura boni erant: ut sint alii supra « qui natura boni erant: ut sint alii supra « illud bonum per justitiam boni, alii « illud bonum per justitiam boni, alii «< illo naturali bono corrupto per culpam «< illo naturali bono corrupto per culpam « mali. Conversio justos fecit, et aversio « mali. Conversio justos fecit, et aversio « injustos. Utraque fuit voluntatis, et « injustos. Utraque fuit voluntatis, et « voluntas utriusque libertatis. » Ex hoc « voluntas utriusque libertatis. » Ex hoc accipitur, quod sola voluntas libera accipitur, quod sola voluntas libera sufficit eis ad conversionem: nihil ergo sufficit eis ad conversionem: nihil ergo additum est gratiæ, qua converterentur additum est gratiæ, qua converterentur et confirmarentur. et confirmarentur.

2. Adhuc, II Sententiarum, distinct. V, 2. Adhuc, II Sententiarum, distinct. V, cap. Habebant enim, dicit sic: « Pote- cap. Habebant enim, dicit sic: « Pote- << rant voluntate eligere quodlibet, et ra- << rant voluntate eligere quodlibet, et ra- «tione judicare, id est, discernere: in «tione judicare, id est, discernere: in « quibus constat liberum arbitrium. Nec « quibus constat liberum arbitrium. Nec «< creati sunt volentes averti, vel conver- «< creati sunt volentes averti, vel conver- « ti sed habiles ad volendum hoc, vel « ti sed habiles ad volendum hoc, vel «< illud et post creationem spontanea «< illud et post creationem spontanea « voluntate alii elegerunt bonum, alii « voluntate alii elegerunt bonum, alii « malum. Et ita discrevit Deus lucem a « malum. Et ita discrevit Deus lucem a « tenebris, sicut dicit Scriptura', hoc « tenebris, sicut dicit Scriptura', hoc

XXXIV. XXXIV.

2 Genes. 1, 4 et 5: Et divisit (Deus) lucem a 2 Genes. 1, 4 et 5: Et divisit (Deus) lucem a tenebris. Appellavitque lucem Diem, et tenebras tenebris. Appellavitque lucem Diem, et tenebras Noctem. Noctem.

contra. contra.

Juæst. Juæst.

« «

IN II P. SUM. THEOL. IN II P. SUM. THEOL. « est, Angelos bonos a malis: et lucem « est, Angelos bonos a malis: et lucem appellavit diem, et tenebras noctem : appellavit diem, et tenebras noctem : « quia bonos Angelos gratia sua illumi- « quia bonos Angelos gratia sua illumi- « navit, malos vero excæcavit. » Ex hoc « navit, malos vero excæcavit. » Ex hoc accipitur, quod sola voluntas sufficit eis accipitur, quod sola voluntas sufficit eis ad conversionem, et ad meritum vitæ ad conversionem, et ad meritum vitæ æternæ. æternæ.

3. Adhuc, Ibidem, in cap. illo, Post 3. Adhuc, Ibidem, in cap. illo, Post hæc consideratio : « In conversis quasi in hæc consideratio : « In conversis quasi in « speculo relucere cœpit Dei sapientia, « speculo relucere cœpit Dei sapientia, « qua illuminati sunt ; aversi vero exca- « qua illuminati sunt ; aversi vero exca- « cati sunt. Et illi quidem conversi sunt « cati sunt. Et illi quidem conversi sunt « et illuminati a Deo gratia apposita: « et illuminati a Deo gratia apposita: « isti vero sunt excæcati, non immissio- « isti vero sunt excæcati, non immissio- « ne malitiæ, sed desertione gratiæ a qua « ne malitiæ, sed desertione gratiæ a qua « deserti sunt: non ita quod prius dedita « deserti sunt: non ita quod prius dedita « subtraheretur, sed quia numquam est « subtraheretur, sed quia numquam est « apposita ut converterentur. » Ex hoc « apposita ut converterentur. » Ex hoc accipitur, quod etiamsi gratia apposita accipitur, quod etiamsi gratia apposita est bonis, post conversionem apposita est bonis, post conversionem apposita est, et non ante. est, et non ante.