Ad 4. Ad 4.

222 222

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cet quædam virtus, sicut moralis, sit cet quædam virtus, sicut moralis, sit medium in passionibus et operationibus medium in passionibus et operationibus

naturalibus. naturalibus.

AD ULTIMUM dicendum, quod persona AD ULTIMUM dicendum, quod persona non numeratur inter attributa, sed est non numeratur inter attributa, sed est id cui fit attributio: sed personalis dis- id cui fit attributio: sed personalis dis-

cretio quæ non est persona, numeratur cretio quæ non est persona, numeratur inter attributa, propter causam quæ paulo inter attributa, propter causam quæ paulo ante dicta est nihil enim perfectum est, ante dicta est nihil enim perfectum est, quod in se non est unum, quod in se non est unum, discretum, discretum, et ab aliis distinctum. et ab aliis distinctum.

QUESTIO XVIII. QUESTIO XVIII.

Quales facti sint Angeli, utrum in gratia gratum faciente, vel in Quales facti sint Angeli, utrum in gratia gratum faciente, vel in solis naturalibus bonis ? solis naturalibus bonis ?

Deinde transeundum est ad quartam Deinde transeundum est ad quartam questionem, scilicet quales sint facti, questionem, scilicet quales sint facti, utrum in gratia gratum faciente, vel in utrum in gratia gratum faciente, vel in solis naturalibus bonis? Quam quæstio- solis naturalibus bonis? Quam quæstio- nem Magister disputat in libro Il Senten- nem Magister disputat in libro Il Senten- tiarum, distinct. III, cap. Illud quoque tiarum, distinct. III, cap. Illud quoque investigatione dignum videtur 1. investigatione dignum videtur 1.

Et dividit eam in quatuor membra. Et dividit eam in quatuor membra. Primum membrum est, Utrum boni Primum membrum est, Utrum boni Angeli creati sint in gratia gratum fa- Angeli creati sint in gratia gratum fa- ciente, vel non? ciente, vel non?

Secundum, Utrum mali Angeli creati Secundum, Utrum mali Angeli creati sint in malitia, vel non? sint in malitia, vel non?

Tertium, Utrum boni et mali poterant Tertium, Utrum boni et mali poterant esse præscii suæ confirmationis, vel sui esse præscii suæ confirmationis, vel sui casus ? casus ?

Quartum, Utrum aliquid, vel quid sit Quartum, Utrum aliquid, vel quid sit eis additum in confirmatione? eis additum in confirmatione?

1 Cf. II Sententiarum, Dist. III, capp. D et 1 Cf. II Sententiarum, Dist. III, capp. D et seq. Tom. XXVII Opp. B. Alberti in editione seq. Tom. XXVII Opp. B. Alberti in editione nostra, pag. 78 et seq. nostra, pag. 78 et seq.

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- * Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen-

MEMBRUM 1. MEMBRUM 1.

Utrum boni Angeli creati sint in gratia Utrum boni Angeli creati sint in gratia gratum faciente, vel non ? ? gratum faciente, vel non ? ?

AD PRIMUM Sic proceditur : AD PRIMUM Sic proceditur :

1. Magister disputans hanc quæstio. 1. Magister disputans hanc quæstio. nem in libro II Sententiarum, dist. III, nem in libro II Sententiarum, dist. III, cap. Aliis autem videtur, inducit duas cap. Aliis autem videtur, inducit duas opiniones. Unam dicentium, quod in opiniones. Unam dicentium, quod in solis naturalibus creati sunt : et postea solis naturalibus creati sunt : et postea in confirmatione est eis gratia gratum in confirmatione est eis gratia gratum faciens addita. Quam etiam defendere faciens addita. Quam etiam defendere videtur in eodem capitulo, et ad hoc videtur in eodem capitulo, et ad hoc confirmandum inducit auctoritatem Au- confirmandum inducit auctoritatem Au- gustini super Genesim ad litteram, « qui gustini super Genesim ad litteram, « qui « dicit angelicam naturam primo infor- « dicit angelicam naturam primo infor- «< miter creatam, et coelum dictam : post- «< miter creatam, et coelum dictam : post- « ea formatam, et lucem appellatam, « ea formatam, et lucem appellatam,

tentiarum, Dist. III, Art. 12. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. III, Art. 12. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst, 31, Art. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst, 31, Art. 1 et 2. Tom. XXXIV. 1 et 2. Tom. XXXIV.

« «

" "

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18.

« quando ad Creatorem est conversa « quando ad Creatorem est conversa

perfecta dilectione ei inhærens. Unde perfecta dilectione ei inhærens. Unde prius dictum est, Genes. I, 1: In prin- prius dictum est, Genes. I, 1: In prin- « cipio creavit Deus cœlum et terram. « cipio creavit Deus cœlum et terram. « Et postea subditum : Dixit Deus: Fiat « Et postea subditum : Dixit Deus: Fiat « lux. Et facta est lux: quia in primo « lux. Et facta est lux: quia in primo « agitur de creatione spiritualis naturæ « agitur de creatione spiritualis naturæ « informis, postea de formatione ejus- « informis, postea de formatione ejus- «< dem. » Ex hoc accipitur, quod sine gra- «< dem. » Ex hoc accipitur, quod sine gra- tia Angeli boni creati sunt: quia si gia- tia Angeli boni creati sunt: quia si gia- tiam habuissent, informes non fuissent. tiam habuissent, informes non fuissent.

2. Adhuc, Augustinus in libro I super 2. Adhuc, Augustinus in libro I super Genesim ad litteram dicit sic super illud: Genesim ad litteram dicit sic super illud: In principio creavit Deus, etc. « Exor- In principio creavit Deus, etc. « Exor- dium naturæ insinuatur angelicæ adhuc dium naturæ insinuatur angelicæ adhuc in informitate imperfectionis. Fit autem in informitate imperfectionis. Fit autem Filii commemoratio, quod Verbum est, Filii commemoratio, quod Verbum est, eo quod scriptum est: Dixit Deus : eo quod scriptum est: Dixit Deus : Fiat ut per id quod principium est, Fiat ut per id quod principium est, insinuet exordium creaturæ existentis insinuet exordium creaturæ existentis ab illo adhuc in imperfectione per id ab illo adhuc in imperfectione per id autem quod Verbum est, insinuet per- autem quod Verbum est, insinuet per- fectionem creaturæ angelicæ revocatæ ad fectionem creaturæ angelicæ revocatæ ad Deum, ut formaretur inhærendo Crea- Deum, ut formaretur inhærendo Crea- tori. » Ex hoc iterum accipitur, quod tori. » Ex hoc iterum accipitur, quod Angeli primo imperfecti creati sunt, et Angeli primo imperfecti creati sunt, et sine gratia. sine gratia.

3. Adhuc, Augustinus, ibidem, « Crea- 3. Adhuc, Augustinus, ibidem, « Crea- tura quamquam spiritualis et intellectua- tura quamquam spiritualis et intellectua- lis vel rationalis, quæ videtur illi Verbo lis vel rationalis, quæ videtur illi Verbo esse propinquior, potest habere infor- esse propinquior, potest habere infor- mem vitam quia sicut non hoc est ei mem vitam quia sicut non hoc est ei esse quod vivere, ita nec hoc est ei vi- esse quod vivere, ita nec hoc est ei vi- vere quod sapienter vivere et beate vi- vere quod sapienter vivere et beate vi- vere. » Ex hoc iterum accipitur, quod vere. » Ex hoc iterum accipitur, quod prius Angeli habebant vitam, et postea prius Angeli habebant vitam, et postea sapienter ac beate vixerunt: ergo primo sapienter ac beate vixerunt: ergo primo in bonis naturalibus creati sunt sine in bonis naturalibus creati sunt sine gratia, et postea gratiam acceperunt, gratia, et postea gratiam acceperunt,

4. Adhuc, Ibidem, Augustinus: << A 4. Adhuc, Ibidem, Augustinus: << A quo existit creatura spiritualis ut sit quo existit creatura spiritualis ut sit utque vivat, ad illum convertitur ut sa- utque vivat, ad illum convertitur ut sa- pienter et beate vivat: » sed non potest pienter et beate vivat: » sed non potest converti nisi prius sit et vivat: ergo converti nisi prius sit et vivat: ergo videtur, quod primo creatus fuerit Ange- videtur, quod primo creatus fuerit Ange- lus in vita naturali, antequam acciperet lus in vita naturali, antequam acciperet gratiam. gratiam.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I super Genesim ad lit- 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I super Genesim ad lit-

223 223

ADHUC, Ad idem objicitur per ratio- ADHUC, Ad idem objicitur per ratio-

nem: nem:

1. Omnis enim rationalis creaturæ 1. Omnis enim rationalis creaturæ quæ per liberum arbitrium procedit ad quæ per liberum arbitrium procedit ad beatitudinem, prius est liberum arbi- beatitudinem, prius est liberum arbi- trium secundum statum viæ, quam se- trium secundum statum viæ, quam se- cundum statum patriæ : sed liberum cundum statum patriæ : sed liberum arbitrium secundum statum viæ est in- arbitrium secundum statum viæ est in- determinatum, flexibile ad bonum et ad determinatum, flexibile ad bonum et ad malum ergo in Angelis non confirma- malum ergo in Angelis non confirma- tis, sed creatis, cum essent in via ad tis, sed creatis, cum essent in via ad confirmationem, primo fuit liberum ar- confirmationem, primo fuit liberum ar- bitrium flexibile in utramque partem: bitrium flexibile in utramque partem: sed non esset flexibile æqualiter si ha- sed non esset flexibile æqualiter si ha- buissent gratiam, quia gratia determinat buissent gratiam, quia gratia determinat ad alteram partem : ergo Angeli creati ad alteram partem : ergo Angeli creati sunt sine gratia primo, et postea appo- sunt sine gratia primo, et postea appo- sita est eis gratia. sita est eis gratia.

2. Adhuc, Eodem ordine quo se habet 2. Adhuc, Eodem ordine quo se habet gratia ad gloriam, habet se natura ad gratia ad gloriam, habet se natura ad gratiam : sed gratia et gloria non sunt gratiam : sed gratia et gloria non sunt simul, quia gratia præcedit gloriam : simul, quia gratia præcedit gloriam : ergo natura et gratia non sunt simul, ergo natura et gratia non sunt simul, sed natura præcedit gratiam: ergo An- sed natura præcedit gratiam: ergo An- geli primo creati sunt in naturalibus, et geli primo creati sunt in naturalibus, et postea in gratia. postea in gratia.

3. Adhuc, Si simul creati essent in 3. Adhuc, Si simul creati essent in natura et in gratia, gratia esset data natura et in gratia, gratia esset data cum natura sed ea quæ dantur cum cum natura sed ea quæ dantur cum natura, æqualiter dantur omnibus quæ natura, æqualiter dantur omnibus quæ sunt ejusdem naturæ constat autem, sunt ejusdem naturæ constat autem, quod gratiam æqualiter non omnes An- quod gratiam æqualiter non omnes An- geli acceperunt : ergo gratiam cum geli acceperunt : ergo gratiam cum natura non acceperunt : ergo prius natura non acceperunt : ergo prius erant in esse naturæ, quam in perfectione erant in esse naturæ, quam in perfectione gratiæ. gratiæ.

4. Adhuc, Ad gratiæ acceptionem ad 4. Adhuc, Ad gratiæ acceptionem ad minus exigitur consensus, et ut obi- minus exigitur consensus, et ut obi- cem non ponat qui accipit : sed non cem non ponat qui accipit : sed non consentit, qui jam in naturalibus est consentit, qui jam in naturalibus est perfectus : ergo oportuit, quod Angelus perfectus : ergo oportuit, quod Angelus prius in naturalibus esset, quam con- prius in naturalibus esset, quam con- sentiret in gratiam quam postea acce- sentiret in gratiam quam postea acce- pit. pit.

5. Adhuc, In via naturæ sic est, quod 5. Adhuc, In via naturæ sic est, quod unumquodque ab esse informi procedens unumquodque ab esse informi procedens ad formam, prius est in esse informi ad formam, prius est in esse informi

teram, cap. 4. teram, cap. 4.

Sed contra. Sed contra.

224 224

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quam formatum : cum ergo hunc ordi- quam formatum : cum ergo hunc ordi- nem Deus per sapientiam naturæ in- nem Deus per sapientiam naturæ in- seruerit, ipse hunc ordinem maxime in seruerit, ipse hunc ordinem maxime in suis operibus tenuit: ergo Angelos prius suis operibus tenuit: ergo Angelos prius creavit informes, et postea formavit per creavit informes, et postea formavit per gratiam. gratiam.

IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

1. Quod dicit Anselmus in libro de 1. Quod dicit Anselmus in libro de Casu diaboli, sic : « Illi Angeli qui Casu diaboli, sic : « Illi Angeli qui maluerunt illud plus quod nondum Deus maluerunt illud plus quod nondum Deus illis dare volebat, quam stare in justitia illis dare volebat, quam stare in justitia in qua facti erant : eadem justitia judi- in qua facti erant : eadem justitia judi- cante, et illud propter quod illam con- cante, et illud propter quod illam con- tempserunt, nequaquam obtinuerunt, et tempserunt, nequaquam obtinuerunt, et quod tenebant bonum, amiserunt. » quod tenebant bonum, amiserunt. » Ex hoc patet, quod facti sunt in justitia : Ex hoc patet, quod facti sunt in justitia : et constat, quod loquitur de justitia for- et constat, quod loquitur de justitia for- mata, quæ sine gratia non est : ergo facti mata, quæ sine gratia non est : ergo facti sunt in gratia. sunt in gratia.

2. Adhuc, Anselmus in libro Cur Deus 2. Adhuc, Anselmus in libro Cur Deus homo, in principio secundi : « Ad hoc homo, in principio secundi : « Ad hoc factam esse rationalem creaturam cer- factam esse rationalem creaturam cer- tum est, ut super omnia summum bo- tum est, ut super omnia summum bo- num eligeret et amaret, non propter num eligeret et amaret, non propter aliud, sed propter ipsum. Si enim pro- aliud, sed propter ipsum. Si enim pro- pter aliud, non ipsum sed aliud amaret: pter aliud, non ipsum sed aliud amaret: et ad hoc non nisi justa et rationalis facta et ad hoc non nisi justa et rationalis facta esset, sufficeret. » Ex hoc sequitur idem esset, sufficeret. » Ex hoc sequitur idem quod prius. quod prius.

3. Adhuc, Anselmus, ibidem, « Quam- 3. Adhuc, Anselmus, ibidem, « Quam- diu rationalis creatura eligendo etamando diu rationalis creatura eligendo etamando justa faciet, misera erit et indigens, con- justa faciet, misera erit et indigens, con- tra voluntatem non habendo quod desi- tra voluntatem non habendo quod desi- derat, quod nimis absurdum est. Qua- derat, quod nimis absurdum est. Qua- propter rationalis natura justa facta est, propter rationalis natura justa facta est, ut summo bono fruendo beata esset. » ut summo bono fruendo beata esset. » Ex hoc iterum sequitur idem. Ex hoc iterum sequitur idem.

4. Adhuc, Augustinus in libro XIII 4. Adhuc, Augustinus in libro XIII Confessionum : « Beata creatura quæ Confessionum : « Beata creatura quæ non novit aliud, cum tamen ipsa esset non novit aliud, cum tamen ipsa esset aliud, nisi de dono tuo, quod superfertur aliud, nisi de dono tuo, quod superfertur super omne quod est : mox ut facta est, super omne quod est : mox ut facta est, attolleretur sine intervallo temporis in attolleretur sine intervallo temporis in ea vocatione, qua dixisti : Fiat lux. Et ea vocatione, qua dixisti : Fiat lux. Et facta est lux. In nobis enim distinguitur facta est lux. In nobis enim distinguitur tempus quia tenebræ fuimus, et lux tempus quia tenebræ fuimus, et lux

1 Genes. I, 5. 1 Genes. I, 5.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad 2 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad

efficimur : in illa vero, ut dictum est, efficimur : in illa vero, ut dictum est, quid esset nisi illuminaretur ? Et ita quid esset nisi illuminaretur ? Et ita dictum est, quod non potius fuerit su- dictum est, quod non potius fuerit su- perflua et tenebrosa et sic apparet eam perflua et tenebrosa et sic apparet eam semper fuisse lucem, non ut aliter esset, semper fuisse lucem, non ut aliter esset, et ad lumen indeficiens conversa lux et ad lumen indeficiens conversa lux esset. Qui potest, intelligat. Qui non esset. Qui potest, intelligat. Qui non potest, oret ut a Deo accipiat. » Ex hac potest, oret ut a Deo accipiat. » Ex hac auctoritate accipiuntur duo, scilicet quod auctoritate accipiuntur duo, scilicet quod sine intervallo temporis Angeli ab initio sine intervallo temporis Angeli ab initio habuerunt gratiam, et quod dicuntur habuerunt gratiam, et quod dicuntur prius cœlum, et postea lux, id est, in- prius cœlum, et postea lux, id est, in- formes et formati, non propter distantiam formes et formati, non propter distantiam temporis, sed ut cognoscatur quod causa temporis, sed ut cognoscatur quod causa formationis eorum est Deus, et non na- formationis eorum est Deus, et non na- tura. tura.

5. Adhuc, Augustinus in libro XII 5. Adhuc, Augustinus in libro XII Confessionum dicit sic : « Doctor famuli Confessionum dicit sic : « Doctor famuli tui (Moyses scilicet) cum te commemorat tui (Moyses scilicet) cum te commemorat in principio fecisse cœlum et terram, in principio fecisse cœlum et terram, tacet de temporibus, silet de diebus. tacet de temporibus, silet de diebus. Nimirum enim cœlum coeli quod in prin- Nimirum enim cœlum coeli quod in prin- cipio fecisti, creatura aliqua est intel- cipio fecisti, creatura aliqua est intel- lectualis, quamquam nequaquam tibi lectualis, quamquam nequaquam tibi Trinitati coæterna, particeps tamen Trinitati coæterna, particeps tamen æternitatis tuæ, valde mutabilitatem æternitatis tuæ, valde mutabilitatem suam præ dulcedine felicissimæ comtem- suam præ dulcedine felicissimæ comtem- plationis tuæ cohibet, et sine ullo lapsu plationis tuæ cohibet, et sine ullo lapsu ex quo facta est inhærendo tibi, excedit ex quo facta est inhærendo tibi, excedit omnem volubilem vicissitudinem tem- omnem volubilem vicissitudinem tem- porum. » Ex hoc habetur, quod Angeli porum. » Ex hoc habetur, quod Angeli ex quo facti sunt, inhærent Deo per ex quo facti sunt, inhærent Deo per contemplationem: quol facere non contemplationem: quol facere non poterant sine gratia : ergo facti sunt in poterant sine gratia : ergo facti sunt in gratiam. gratiam.

6. Adhuc, Augustinus super Genesim 6. Adhuc, Augustinus super Genesim ad litteram : « Non superioris lucis ad litteram : « Non superioris lucis abscessu, sed inferioris cognitionis dis- abscessu, sed inferioris cognitionis dis- tinctione fit vespera. Cum ergo dicatur: tinctione fit vespera. Cum ergo dicatur: Factumque est vespere et Factumque est vespere et mane, dies mane, dies unus, et mane sit in conversione crea- unus, et mane sit in conversione crea- turæ intellectualis ad Verbum, videtur turæ intellectualis ad Verbum, videtur creatura angelica ex quo facta est, ad creatura angelica ex quo facta est, ad Verbum conversa, et sic dies et lux effe- Verbum conversa, et sic dies et lux effe- cta: » quod esse non potuit sine gratia : cta: » quod esse non potuit sine gratia : ergo ex quo facta est, habuit gratiam. ergo ex quo facta est, habuit gratiam.

litteram, cap. 30. litteram, cap. 30.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18.

7. Adhuc, Augustinus,ibidem, « Semper 7. Adhuc, Augustinus,ibidem, « Semper est dies in contemplatione incommuta- est dies in contemplatione incommuta- bilis veritatis, semper vespera in cogni- bilis veritatis, semper vespera in cogni- tione creaturæ in seipsa, semper mane tione creaturæ in seipsa, semper mane ex assurrectione ex hac cognitione in ex assurrectione ex hac cognitione in laudem Creatoris. » Ex hoc accipitur, laudem Creatoris. » Ex hoc accipitur, quod cognitionem matutinam et vesper- quod cognitionem matutinam et vesper- tinam, ex quo facti sunt habuerunt, et ex tinam, ex quo facti sunt habuerunt, et ex hoc lux fuerunt et dies. Lux autem et hoc lux fuerunt et dies. Lux autem et dies sicut formatur per lumen, ita na- dies sicut formatur per lumen, ita na- tura angelica per gratiam. Patet ergo, tura angelica per gratiam. Patet ergo, quod ex quo facti sunt, formati sunt per quod ex quo facti sunt, formati sunt per gratiam. gratiam.

8. Adhuc, Augustinus in libro XII de 8. Adhuc, Augustinus in libro XII de Civitate Dei « Deus creavit Angelos Civitate Dei « Deus creavit Angelos cum bona voluntate, id est casto amore, cum bona voluntate, id est casto amore, simul in eis condens naturam, et largiens simul in eis condens naturam, et largiens gratiam ¹. » gratiam ¹. »

9. Adhuc, Augustinus, ibidem, « Nullo 9. Adhuc, Augustinus, ibidem, « Nullo modo secundum aliquod temporis spa- modo secundum aliquod temporis spa- tium prius erant illi spiritus tenebræ, tium prius erant illi spiritus tenebræ, quos Angelos dicimus: sed simul ut quos Angelos dicimus: sed simul ut facti sunt, lux facti sunt: non tantum ita facti sunt, lux facti sunt: non tantum ita creati, ut quoquo modo essent, et quo- creati, ut quoquo modo essent, et quo- quo modo viverent, sed etiam illuminati quo modo viverent, sed etiam illuminati ut sapienter beateque viverent. Ab hac ut sapienter beateque viverent. Ab hac illuminatione aversi quidam Angeli, non illuminatione aversi quidam Angeli, non obtinuerunt excellentiam sapientis bea- obtinuerunt excellentiam sapientis bea- tæque vitæ, quæ procul dubio non nisi tæque vitæ, quæ procul dubio non nisi vita æterna est 2. » Ex hac auctoritate vita æterna est 2. » Ex hac auctoritate patet, quod etiam absurdum reputat Au- patet, quod etiam absurdum reputat Au- gustinus Angelos non esse creatos in gustinus Angelos non esse creatos in gratia. gratia.

10. Adhuc, Augustinus, ibidem, 10. Adhuc, Augustinus, ibidem, << Numquam sine bona voluntate et ca- << Numquam sine bona voluntate et ca- sto amore sanctos Angelos fuisse creden- sto amore sanctos Angelos fuisse creden- dum est 3. » dum est 3. »

11. Adhuc Augustinus in libro de 11. Adhuc Augustinus in libro de Correptione et gratia: «Angeli etis beati Correptione et gratia: «Angeli etis beati erant antequam caderent, erat tamen erant antequam caderent, erat tamen quod beatitudini eorum adderetur si per- quod beatitudini eorum adderetur si per- stitissent, donec summæ beatitudinis stitissent, donec summæ beatitudinis plenitudinem tamquam præmium per- plenitudinem tamquam præmium per- mansionis suscepissent. » Ergo Angeli mansionis suscepissent. » Ergo Angeli ex quo creati sunt, in statu erant me- ex quo creati sunt, in statu erant me-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Civitate Dei, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Civitate Dei, cap. 9. cap. 9.

2 IDEM, Ibidem, Lib XI, cap. 11. 2 IDEM, Ibidem, Lib XI, cap. 11.

XXXII XXXII

225 225

rendi summæ beatitudinis præmium : sed rendi summæ beatitudinis præmium : sed mereri non poterant sine gratia: ergo mereri non poterant sine gratia: ergo erant in gratia. erant in gratia.

12. Adhuc, Augustinus in libro de 12. Adhuc, Augustinus in libro de Fide ad Petrum : « Angelos Deus crea- Fide ad Petrum : « Angelos Deus crea- vit æternos, et eis facultatem agnoscen- vit æternos, et eis facultatem agnoscen- dæ diligendæque deitatis inseruit: quos dæ diligendæque deitatis inseruit: quos sic creavit ut ipsi illum diligerent. » sic creavit ut ipsi illum diligerent. »

13. Adhuc, Augustinus, ibidem, « An- 13. Adhuc, Augustinus, ibidem, « An- geli atque homines pro eo quod rationa- geli atque homines pro eo quod rationa- les facti sunt, æternitatis ac beatitudinis les facti sunt, æternitatis ac beatitudinis Dei in ipsa naturæ spiritualis creatione Dei in ipsa naturæ spiritualis creatione divinitus munus acceperunt, ita scilicet divinitus munus acceperunt, ita scilicet ut si dilectioni sui Creatoris jugiter ut si dilectioni sui Creatoris jugiter inhæsissent, simul æterni beatique man- inhæsissent, simul æterni beatique man- sissent: si vero propriæ libertatis arbi- sissent: si vero propriæ libertatis arbi- trio contra sui Creatoris imperium pro- trio contra sui Creatoris imperium pro- priam niterentur facere voluntatem, pro priam niterentur facere voluntatem, pro demeritis a contumacibus beatitudo dis- demeritis a contumacibus beatitudo dis- cederet. » cederet. »

HOC IDEM probatur per rationem : HOC IDEM probatur per rationem :

1. Nihil enim 'medium est inter bonum 1. Nihil enim 'medium est inter bonum et malum secundum Theologum otio- et malum secundum Theologum otio- sum enim sive indifferens, quod secun- sum enim sive indifferens, quod secun- dum Ethicum medium esset, condem- dum Ethicum medium esset, condem- natur a Domino, Matth. x11, 36 : Omne natur a Domino, Matth. x11, 36 : Omne verbum otiosum quod locuti fuerint verbum otiosum quod locuti fuerint homines, reddent rationem de eo in die homines, reddent rationem de eo in die judicii. Creatura ergo rationalis ex quo judicii. Creatura ergo rationalis ex quo facta est, semper est in bono vel in ma- facta est, semper est in bono vel in ma- lo sed non semper fuit in malo : ergo lo sed non semper fuit in malo : ergo fuit semper in bono : ergo in bono gra- fuit semper in bono : ergo in bono gra- tiæ facta est. tiæ facta est.

: :

2. Adhuc, Quæ esset ratio, quod non 2. Adhuc, Quæ esset ratio, quod non statim apposita esset eis gratia, cum lar- statim apposita esset eis gratia, cum lar- gitas divinæ bonitatis non deesset, et gitas divinæ bonitatis non deesset, et obstaculum ex parte naturæ angelicæ obstaculum ex parte naturæ angelicæ nullum esset? Videtur esse figmento nullum esset? Videtur esse figmento simile. simile.

3. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- 3. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- nis nominibus : « Divina bonitas expan- nis nominibus : « Divina bonitas expan- dit se super omnes intellectuales vultus, dit se super omnes intellectuales vultus, secundum uniuscujusque propriam ana- secundum uniuscujusque propriam ana- logiam *. » Cum ergo Angeli semper fue- logiam *. » Cum ergo Angeli semper fue- rint receptibiles gratiæ, eo quod nullum rint receptibiles gratiæ, eo quod nullum

3 IDEM, Ibidem, Lib. XII, cap. 9. 3 IDEM, Ibidem, Lib. XII, cap. 9.

* S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, * S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap 4. cap 4.

15 15

Solutio. Solutio.

226 226

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

haberent obstaculum, divina bonitas sem- haberent obstaculum, divina bonitas sem- per infundit eis gratiam cujus receptibi- per infundit eis gratiam cujus receptibi- les erant. Ergo ex quo facti sunt, gra- les erant. Ergo ex quo facti sunt, gra- tiam habuerunt. tiam habuerunt.

4. Adhuc, Sancti concorditer dicunt, 4. Adhuc, Sancti concorditer dicunt, quod homo creatus sit in gratia, a qua quod homo creatus sit in gratia, a qua cecidit, quando per transgressionem præ- cecidit, quando per transgressionem præ- cepti divini vetitum cibum concupivit. cepti divini vetitum cibum concupivit. Luc. x, 30 Incidit in latrones, qui Luc. x, 30 Incidit in latrones, qui etiam despoliaverunt eum, et plagis im- etiam despoliaverunt eum, et plagis im- positis, abierunt, semivivo relicto. Glossa positis, abierunt, semivivo relicto. Glossa ibidem dicit, quod homo ille erat Adam, ibidem dicit, quod homo ille erat Adam, qui per transgressionem incidit in manus qui per transgressionem incidit in manus dæmonum tamquam latronum, qui de- dæmonum tamquam latronum, qui de- spoliaverunt eum in gratuitis, et vulnera- spoliaverunt eum in gratuitis, et vulnera- verunt in naturalibus. Ergo habuit gra- verunt in naturalibus. Ergo habuit gra- tuita. Et quæ causa vel ratio, quod homo tuita. Et quæ causa vel ratio, quod homo in gratuitis creatus esset, et non Angelus ? in gratuitis creatus esset, et non Angelus ? Videtur esse quoddam figmentum sic Videtur esse quoddam figmentum sic dicere. dicere.

SOLUTIO. Dicendum, quod in hac quæ- SOLUTIO. Dicendum, quod in hac quæ- stione diversificati sunt antiqui, sicut dicit stione diversificati sunt antiqui, sicut dicit Magister in libro II Sententiarum, dis- Magister in libro II Sententiarum, dis- tinct. III, cap. Aliis autem videtur. tinct. III, cap. Aliis autem videtur. Quidam enim dicebant, quod omnes Quidam enim dicebant, quod omnes Angeli conditi sunt a Deo in natura per Angeli conditi sunt a Deo in natura per creationem et in eodem momento sine creationem et in eodem momento sine mora largitus est eis Deus gratiam per mora largitus est eis Deus gratiam per suam bonitatem. Et illi concedunt omnes suam bonitatem. Et illi concedunt omnes illas auctoritates et objectiones quæ ad illas auctoritates et objectiones quæ ad illam partem in objiciendo adductæ sunt. illam partem in objiciendo adductæ sunt. Et in hac opinione fuit Præpositivus. Et Et in hac opinione fuit Præpositivus. Et ideo dixisse Augustinum in libro XII de ideo dixisse Augustinum in libro XII de Civitate Dei, quod « creavit eos cum Civitate Dei, quod « creavit eos cum casto amore, simul condens in eis natu- casto amore, simul condens in eis natu- ram, et largiens gratiam. » ram, et largiens gratiam. »

Ad omnes autem alias auctoritates et Ad omnes autem alias auctoritates et rationes quæ dicunt, quod prius creavit rationes quæ dicunt, quod prius creavit informes, et postea formavit in conver- informes, et postea formavit in conver- sione eorum ad se dicunt, quod prius sione eorum ad se dicunt, quod prius et posterius non notant ibi successionem et posterius non notant ibi successionem temporis vel moræ alicujus, sed ordinem temporis vel moræ alicujus, sed ordinem naturæ ad gratiam: prius enim res est naturæ ad gratiam: prius enim res est in naturalibus informis secundum ordi- in naturalibus informis secundum ordi- nem naturæ, quam sit in forma gratiæ: nem naturæ, quam sit in forma gratiæ:

1.S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Civitate Dei, cap. 1.S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Civitate Dei, cap.

eo quod ordine naturæ esse, est ante eo quod ordine naturæ esse, est ante bene esse. Et hoc confirmant per aucto- bene esse. Et hoc confirmant per aucto- ritatem Augustini de libro super Gene- ritatem Augustini de libro super Gene- sim ad litteram adductam superius, in sim ad litteram adductam superius, in qua videtur absurdum reputare, quod qua videtur absurdum reputare, quod aliquando Angelus fuerit sine gratia. Et aliquando Angelus fuerit sine gratia. Et pro hac opinione multum videntur fa- pro hac opinione multum videntur fa- cere auctoritates Anselmi et verba Au- cere auctoritates Anselmi et verba Au- gustini adducta de libro de Correptione gustini adducta de libro de Correptione et gratia, et de libris de Civitate Dei. et gratia, et de libris de Civitate Dei.

Dicunt etiam isti, quod intellectualis Dicunt etiam isti, quod intellectualis natura non perfecte formata est, nisi per natura non perfecte formata est, nisi per confirmationem beatitudinis: unde ante confirmationem beatitudinis: unde ante illum statum nonnumquam dicitur infor- illum statum nonnumquam dicitur infor- mis. Et hoc dicunt sensisse Augusti- mis. Et hoc dicunt sensisse Augusti- num, quando dicit, quod prius facta est num, quando dicit, quod prius facta est informis, et cœlum dicta, et postea for- informis, et cœlum dicta, et postea for- mata, et lux et dies appellata. mata, et lux et dies appellata.

Dicunt etiam isti, quod per divisionem Dicunt etiam isti, quod per divisionem lucis a tenebris non significatur discre- lucis a tenebris non significatur discre- tio naturæ et gratiæ: quia natura in'el- tio naturæ et gratiæ: quia natura in'el- lectualis naturæ angelicæ numquam est lectualis naturæ angelicæ numquam est tenebra quia etiam sine gratia gratum tenebra quia etiam sine gratia gratum faciente, gratiis gratis datis multum est faciente, gratiis gratis datis multum est illustrata per nobilitatem quatuor attri- illustrata per nobilitatem quatuor attri- butorum naturæ, de quibus dictum est. butorum naturæ, de quibus dictum est. Propter quod etiam beatus Dionysius Propter quod etiam beatus Dionysius in libro de Divinis nominibus dicit, in libro de Divinis nominibus dicit, quod etiam in dæmonibus data sunt in- quod etiam in dæmonibus data sunt in- tegra et splendissima. Unde dicunt, quod tegra et splendissima. Unde dicunt, quod per divisionem lucis a tenebris significa- per divisionem lucis a tenebris significa- tur separatio bonorum Angelorum a tur separatio bonorum Angelorum a malis. Et concedunt bene, quod inter malis. Et concedunt bene, quod inter illam separationem et primam creatio- illam separationem et primam creatio- nem mora fuit exigitur enim mora nem mora fuit exigitur enim mora temporalis ad hoc, quod Angelus malus temporalis ad hoc, quod Angelus malus propria potestate delectatus, fastu cordis propria potestate delectatus, fastu cordis contra Deum superbiens, a Deo averte- contra Deum superbiens, a Deo averte- retur et tenebra fieret, qui lux ante fuit retur et tenebra fieret, qui lux ante fuit per gratiæ informationem: propter quod per gratiæ informationem: propter quod et lucifer appellatus est. Et in mora illa et lucifer appellatus est. Et in mora illa separationis bonorum a malis, isti divi- separationis bonorum a malis, isti divi- duntur in duas partes. Quidam enim di- duntur in duas partes. Quidam enim di- cunt, quod morula parva fuit, quæ suffi- cunt, quod morula parva fuit, quæ suffi- ceret ad cognitionem de propria ceret ad cognitionem de propria protestate, et delectationem morosam, protestate, et delectationem morosam,

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

9. 9.

cap. 4. cap. 4.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18.

et aversionem a summo bono per con- et aversionem a summo bono per con- sensum et actum aversionis. Alii dice- sensum et actum aversionis. Alii dice- bant, quod secundo die facta est hujus- bant, quod secundo die facta est hujus- modi separatio: sicut narrat Magister modi separatio: sicut narrat Magister in Historiis, et propter hoc feria secun- in Historiis, et propter hoc feria secun- da celebrant in honore stantium Angelo- da celebrant in honore stantium Angelo-

rum. rum.

SI QUIS autem istis objiciat, Quomodo SI QUIS autem istis objiciat, Quomodo potuit cadere Angelus, qui jam habuit potuit cadere Angelus, qui jam habuit gratiam, et confirmatus fuit per gra- gratiam, et confirmatus fuit per gra- tiam ? tiam ?

Dicunt, quod non fuit ista gratia con- Dicunt, quod non fuit ista gratia con- firmationis, sed gratia qua proficeret ad firmationis, sed gratia qua proficeret ad confirmationem per meritum. Unde sic- confirmationem per meritum. Unde sic- ut homo habens gratiam, ut dicit Au- ut homo habens gratiam, ut dicit Au- gustinus, per flexibilitatem liberi arbitrii gustinus, per flexibilitatem liberi arbitrii ad malum potest cadere et a bono gra- ad malum potest cadere et a bono gra- tiæ, et a bono naturæ, ita Angelus in tiæ, et a bono naturæ, ita Angelus in gratia existens, non confirmatus, per gratia existens, non confirmatus, per flexibilitatem liberi arbitrii in malum flexibilitatem liberi arbitrii in malum cadere potuit, et delectatione et con- cadere potuit, et delectatione et con- sensu superbi fastus, quod ex se esset, sensu superbi fastus, quod ex se esset, divinæ potestati non subjectus. divinæ potestati non subjectus.

AD RATIONES autem quæ contra istam AD RATIONES autem quæ contra istam opinionem inducuntur, sic respondent. opinionem inducuntur, sic respondent. Ad primam rationem dicunt, quod libe- Ad primam rationem dicunt, quod libe- rum arbitrium primo habebant flexibile, rum arbitrium primo habebant flexibile, licet haberent gratiam gratia enim licet haberent gratiam gratia enim gratum faciens licet per modum disposi- gratum faciens licet per modum disposi- tionis inclinet ad alteram partem, tamen tionis inclinet ad alteram partem, tamen non confirmat in hoc, quin flexibile sit non confirmat in hoc, quin flexibile sit ad oppositum, ut dictum est. ad oppositum, ut dictum est.

AD ALIUD dicunt, quod hoc falsum est, AD ALIUD dicunt, quod hoc falsum est, quod eodem ordine se habeat natura ad quod eodem ordine se habeat natura ad gratiam, quod se habet gratia ad glo- gratiam, quod se habet gratia ad glo- riam : quia gratia datur ad gloriam me- riam : quia gratia datur ad gloriam me- rendam, ad quod exigitur tempus. Na- rendam, ad quod exigitur tempus. Na- tura autem se non habet ad gratiam, tura autem se non habet ad gratiam, nisi suscipiendam, ad quod non exigitur nisi suscipiendam, ad quod non exigitur aliud, nisi quod non sit obstaculum in aliud, nisi quod non sit obstaculum in natura, eo quod largitas summi boni natura, eo quod largitas summi boni semper parata est dare gratiam, dum- semper parata est dare gratiam, dum- modo sit qui suscipiat, et ad suscipien- modo sit qui suscipiat, et ad suscipien- dum sit idoneus, et capax gratiæ sine dum sit idoneus, et capax gratiæ sine

obice. obice.

AD ALIUD dicendum, quod hæc est fal- AD ALIUD dicendum, quod hæc est fal- sa, quod ea quæ dantur cum natura, sa, quod ea quæ dantur cum natura, dantur æqualiter : habitum enim est, dantur æqualiter : habitum enim est, quod simplicitas essentiæ, et perspicaci- quod simplicitas essentiæ, et perspicaci-

227 227

tas intelligentiæ, et libertas arbitrii, tas intelligentiæ, et libertas arbitrii, data sunt cum natura sicut naturæ attri- data sunt cum natura sicut naturæ attri- buta, et tamen his differentes erant : et buta, et tamen his differentes erant : et ita poterant etiam in gratia differentes ita poterant etiam in gratia differentes esse, quæ largiente Deo est eis apposita, esse, quæ largiente Deo est eis apposita, dum conderentur in natura. dum conderentur in natura.

AD ALIUD dicunt, quod gratiam pri- AD ALIUD dicunt, quod gratiam pri- mam sibiipsi nullus meretur : et hoc est mam sibiipsi nullus meretur : et hoc est verum. Unde Augustinus dicit, quod verum. Unde Augustinus dicit, quod hanc Deus operatur in nobis sine nobis. hanc Deus operatur in nobis sine nobis. Unde ad hanc non exigitur, nisi ut non Unde ad hanc non exigitur, nisi ut non sit obstaculum. Unde ab ipso ex quo sit obstaculum. Unde ab ipso ex quo condita est natura, semper parati fue- condita est natura, semper parati fue- runt ad gratiæ susceptionem, cum ex- runt ad gratiæ susceptionem, cum ex- tunc nullum fuerit obstaculum, nec de- tunc nullum fuerit obstaculum, nec de- fecerit ab eis largitatis divinæ bonitas. fecerit ab eis largitatis divinæ bonitas.

AD ULTIMUM dicunt, quod in via natu- AD ULTIMUM dicunt, quod in via natu- ræ informe est ante formatum: propter ræ informe est ante formatum: propter hoc quod informe non procedit ad for- hoc quod informe non procedit ad for- mam, nisi per motum. Motus autem, ut mam, nisi per motum. Motus autem, ut in sua Sufficientia dicit Avicenna, est in sua Sufficientia dicit Avicenna, est exitus de potentia ad actum, in tempore exitus de potentia ad actum, in tempore continuo, non subito. In operibus autem continuo, non subito. In operibus autem Dei, maxime in prima gratia quam Deus Dei, maxime in prima gratia quam Deus operatur in nobis sine nobis, non potest operatur in nobis sine nobis, non potest esse motus: quia nullus' meretur eam, esse motus: quia nullus' meretur eam, sed Deus operatur eam in natura intel- sed Deus operatur eam in natura intel- lectuali ubi non invenit obstaculum. Et lectuali ubi non invenit obstaculum. Et ideo non est simile quod pro simili in. ideo non est simile quod pro simili in. ductum est. Et hæc opinio valde proba- ductum est. Et hæc opinio valde proba- bilis est, et plana. Et plura originalia bilis est, et plana. Et plura originalia Sanctorum videntur consentire in eam. Sanctorum videntur consentire in eam.

QUIA TAMEN Magister in libro II Sen- QUIA TAMEN Magister in libro II Sen- tentiarum, distinct. III, cap. Aliis au- tentiarum, distinct. III, cap. Aliis au- tem videtur, eligit aliam viam, scilicet tem videtur, eligit aliam viam, scilicet quod Angeli in solis naturalibus creati quod Angeli in solis naturalibus creati sunt, et postea aliqua morula interposi- sunt, et postea aliqua morula interposi- ta, gratiam acceperunt: cujus opinio- ta, gratiam acceperunt: cujus opinio- nem multi secuti sunt, præcipue propter nem multi secuti sunt, præcipue propter unam rationem: quia dicunt, quod non unam rationem: quia dicunt, quod non est in Angelo sicut in homine, sicut est in Angelo sicut in homine, sicut concorditer dicunt sancti, Augustinus, concorditer dicunt sancti, Augustinus, Damascenus, et Gregorius Nyssenus: Damascenus, et Gregorius Nyssenus: homo enim semel conversus ad gratiam, homo enim semel conversus ad gratiam, iterum labi potest, et relapsus iterum iterum labi potest, et relapsus iterum resurgere: sed Angelus si semel conver- resurgere: sed Angelus si semel conver- titur ad gratiam, cadere non potest: et titur ad gratiam, cadere non potest: et si semel cadit a gratia, resurgere non si semel cadit a gratia, resurgere non

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

228 228

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

potest. Et ideo dicunt, quod Angelus potest. Et ideo dicunt, quod Angelus ante confirmationem, nullam habuit ante confirmationem, nullam habuit gratiam gratum facientem: sed in bono gratiam gratum facientem: sed in bono naturali creati fuerant. Et si dicitur, naturali creati fuerant. Et si dicitur, quod in ipso primordio creationis suæ quod in ipso primordio creationis suæ boni fuerunt, glossant, hoc est, « sine vi- boni fuerunt, glossant, hoc est, « sine vi- tio. » Et si dicitur, quod justi fuerunt, tio. » Et si dicitur, quod justi fuerunt, glossant, hoc est,« innocentes : » sed non glossant, hoc est,« innocentes : » sed non fuerunt justi exercitio virtutum : non- fuerunt justi exercitio virtutum : non- dum enim præditi erant virtutibus, dum enim præditi erant virtutibus, quæ stantibus appositæ fuerunt in con- quæ stantibus appositæ fuerunt in con- firmatione per gratiam, aliis per liberum firmatione per gratiam, aliis per liberum arbitrium superbientibus, et ideo ca- arbitrium superbientibus, et ideo ca- dentibus. Dicunt etiam aliquam fuisse dentibus. Dicunt etiam aliquam fuisse morulam inter creationem, et confirma- morulam inter creationem, et confirma- tionem bonorum, et lapsum malorum, tionem bonorum, et lapsum malorum, et quod in illa mora temporis omnes et quod in illa mora temporis omnes boni fuerunt, non per usum liberi arbi- boni fuerunt, non per usum liberi arbi- trii, sed per creationis beneficium, et trii, sed per creationis beneficium, et quod tales erant qui stare poterant, id quod tales erant qui stare poterant, id est, non cadere per bona creationis, et est, non cadere per bona creationis, et cadere per liberum arbitrium, sed non cadere per liberum arbitrium, sed non poterant proficere ad meritum vitæ poterant proficere ad meritum vitæ æternæ, nisi gratia gratum faciens super æternæ, nisi gratia gratum faciens super adderetur, quæ bonis addita est in con- adderetur, quæ bonis addita est in con- firmatione. Et hæc sunt directe verba firmatione. Et hæc sunt directe verba Magistri in libro II Sententiarum, dis- Magistri in libro II Sententiarum, dis- tinct. III, cap. Aliis autem vide- tinct. III, cap. Aliis autem vide- tur 1. tur 1.

ET HI ad auctoritates pro alia parte ET HI ad auctoritates pro alia parte inductas respondent, et dicunt, quod inductas respondent, et dicunt, quod ubique dicunt Sancti, quod in gratia ubique dicunt Sancti, quod in gratia creati sint, hoc intelligitur de gratia creati sint, hoc intelligitur de gratia gratis data beneficio creationis, et non gratis data beneficio creationis, et non de gratia gratum faciente. Et si dicunt, de gratia gratum faciente. Et si dicunt, quod justi creati sunt dicunt, quod in- quod justi creati sunt dicunt, quod in- telligitur de justitia innocentiæ, et non telligitur de justitia innocentiæ, et non de justitia generali formata per gratiam. de justitia generali formata per gratiam. Et si dicunt, quod in casto amore creati Et si dicunt, quod in casto amore creati sunt dicunt, quod hoc intelligitur sunt dicunt, quod hoc intelligitur quantum ad inclinationem naturæ in quantum ad inclinationem naturæ in gratiam natura enim inclinat ad gra- gratiam natura enim inclinat ad gra- tiam, et ad amorem summi boni, et non tiam, et ad amorem summi boni, et non inclinat ad amorem boni creati, ut illud inclinat ad amorem boni creati, ut illud præ summo bono diligatur amore adul- præ summo bono diligatur amore adul- terino. Ad hoc autem quod de Ezechiele, terino. Ad hoc autem quod de Ezechiele,

1 Cf. II Sententiarum, Dist. III, cap. F. Tom. 1 Cf. II Sententiarum, Dist. III, cap. F. Tom. XXVII novæ editionis nostræ Opp. B. Alberti, XXVII novæ editionis nostræ Opp. B. Alberti,

xxvi, 13, adducitur : In deliciis para- xxvi, 13, adducitur : In deliciis para- disi Dei fuisti: dicunt, quod delicia disi Dei fuisti: dicunt, quod delicia paradisi ibi dicuntur pulchritudines et paradisi ibi dicuntur pulchritudines et delectationes bonorum naturalium, in delectationes bonorum naturalium, in quibus creatus fuit Lucifer. quibus creatus fuit Lucifer.

Et sic solvunt omnes auctoritates pro Et sic solvunt omnes auctoritates pro alia parte inductas. alia parte inductas.

AD RATIONES autem sic respondent. Ad Ad object AD RATIONES autem sic respondent. Ad Ad object primam dicunt, quod verum est, quod primam dicunt, quod verum est, quod in actibus procedentibus a libero arbi- in actibus procedentibus a libero arbi- trio secundum Theologum nihil medium trio secundum Theologum nihil medium est inter bonum et malum: sed in stati- est inter bonum et malum: sed in stati- bus naturæ intellectualis medium est, bus naturæ intellectualis medium est, quia acceptio talis naturæ in solis natu- quia acceptio talis naturæ in solis natu- ralibus medium est per abnegationem ralibus medium est per abnegationem utriusque extremi, inter bonum gratia utriusque extremi, inter bonum gratia gratum faciente formatum, et inter ma- gratum faciente formatum, et inter ma- lum vitio culpæ depravatum. lum vitio culpæ depravatum.

AD ALIUD dicendum, quod ratio est, Ad objer AD ALIUD dicendum, quod ratio est, Ad objer quod Deus vult, quod rationalis creatura quod Deus vult, quod rationalis creatura experiatur infirmitatem naturæ, et ad- experiatur infirmitatem naturæ, et ad- spiret ad adjutorium gratiæ: et ideo spiret ad adjutorium gratiæ: et ideo tempus interponit inter statum naturæ, tempus interponit inter statum naturæ, et statum gratiæ. Et est ista similis re- et statum gratiæ. Et est ista similis re- sponsio illi, quam facit Augustinus in- sponsio illi, quam facit Augustinus in- quirentibus, quare Deus ita diu distulit quirentibus, quare Deus ita diu distulit adventum suum? Dicit enim, quod hoc adventum suum? Dicit enim, quod hoc ideo fecit, ut homo experiretur impoten- ideo fecit, ut homo experiretur impoten- tiam naturæ, et imperfectionem legis tiam naturæ, et imperfectionem legis veteris et cum viderit, quod ex neutro veteris et cum viderit, quod ex neutro posset adjuvari, magis suspiraret ad posset adjuvari, magis suspiraret ad Redemptorem. Redemptorem.

AD ALIUD dicendum, quod divina bo- Ad objec AD ALIUD dicendum, quod divina bo- Ad objec nitas quantum est de se, omnibus se nitas quantum est de se, omnibus se æqualiter porrigit : sed non communicat æqualiter porrigit : sed non communicat se, nisi cum ordine et ratione sapientiæ. se, nisi cum ordine et ratione sapientiæ. Ordo autem sapientiæ exigit, ut status Ordo autem sapientiæ exigit, ut status naturæ sit ante gratiam propter causam naturæ sit ante gratiam propter causam quæ dicta est. quæ dicta est.

AD ULTIMUM dicendum, quod de ho- Ad objec AD ULTIMUM dicendum, quod de ho- Ad objec mine sunt duæ opiniones, sicut de Ange- mine sunt duæ opiniones, sicut de Ange- lo. Et quod dicitur, quod « spoliatus est lo. Et quod dicitur, quod « spoliatus est in gratuitis Adam, » intelligitur quan- in gratuitis Adam, » intelligitur quan- tum ad gratuita gratiæ gratis datæ, non tum ad gratuita gratiæ gratis datæ, non gratiæ gratum facientis, quæ gratuita gratiæ gratum facientis, quæ gratuita præcipue consistunt in originali justitia præcipue consistunt in originali justitia

pag. 79. pag. 79.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18.

et beatitudine primi status Et hoc di- et beatitudine primi status Et hoc di- ctum nihil habet figmento simile. ctum nihil habet figmento simile.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum mali Angeli creati sint in Utrum mali Angeli creati sint in malitia, vel non? malitia, vel non?

229 229

vas facere in contumeliam, quod est ma- vas facere in contumeliam, quod est ma- lum malitia culpæ : ergo Deus potest lum malitia culpæ : ergo Deus potest facere malum malitia culpæ. facere malum malitia culpæ.

2. Adhuc, Isaiæ, XLV, 6 et 7: Ego 2. Adhuc, Isaiæ, XLV, 6 et 7: Ego Dominus, et non est alter, formans lu- Dominus, et non est alter, formans lu- cem et creans tenebras, faciens pacem et cem et creans tenebras, faciens pacem et creans malum ego Dominus faciens creans malum ego Dominus faciens omnia hæc. Ergo potest creare malum: omnia hæc. Ergo potest creare malum: ergo et Angelum potuit facere malum. ergo et Angelum potuit facere malum.

3. Adhuc, II Sententiarum, dis- 3. Adhuc, II Sententiarum, dis- tinct. III, cap. Putaverunt quidam An- tinct. III, cap. Putaverunt quidam An- gelos qui ceciderunt, creatos esse malos. gelos qui ceciderunt, creatos esse malos.

SECUNDO quæritur, Utrum mali Angeli Et post pauca : « Qui opinionem suam SECUNDO quæritur, Utrum mali Angeli Et post pauca : « Qui opinionem suam creati sunt in malitia, an non? creati sunt in malitia, an non?

Et circa hoc duo quæruntur, scilicet Et circa hoc duo quæruntur, scilicet an Deus potuit eos facere malos, et an an Deus potuit eos facere malos, et an in primo instanti creationis poterant esse in primo instanti creationis poterant esse mali? mali?

Et, Utrum secundum illam opinionem Et, Utrum secundum illam opinionem quæ dicit omnes factos esse in gratia, quæ dicit omnes factos esse in gratia, sicut alii habuerunt cognitionem matuti- sicut alii habuerunt cognitionem matuti- nam et vespertinam? nam et vespertinam?

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

An Deus potuit Angelos facere malos? An Deus potuit Angelos facere malos? et, An in primo instanti creationis et, An in primo instanti creationis poterant esse mali'? poterant esse mali'?

AD PRIMAM particulam objicitur sic: AD PRIMAM particulam objicitur sic: 1. Ad Roman. ix, 21: An non habet 1. Ad Roman. ix, 21: An non habet potestatem figulus luti ex eadem massa potestatem figulus luti ex eadem massa facere aliud quidem vas in honorem, facere aliud quidem vas in honorem, aliud vero in contumeliam ? Et constat, aliud vero in contumeliam ? Et constat, quod loquitur de Deo: Deus ergo potest quod loquitur de Deo: Deus ergo potest

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. III, Art. 13. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. III, Art. 13. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

2 Joan. VIII, 44. 2 Joan. VIII, 44.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad litteram, cap. 16. litteram, cap. 16.

<< muniunt auctoritate Augustini super << muniunt auctoritate Augustini super « Genesim ita dicentis: Non frustra pu- « Genesim ita dicentis: Non frustra pu- «< tari potest ab initio temporis diabolum «< tari potest ab initio temporis diabolum «< cecidisse, nec cum sanctis Angelis pa- «< cecidisse, nec cum sanctis Angelis pa- « catum aliquando vixisse et beatum, « catum aliquando vixisse et beatum, «sed mox apostatasse. Unde Dominus «sed mox apostatasse. Unde Dominus « ait Ille homicida erat ab initio, et in « ait Ille homicida erat ab initio, et in « veritate non stetit 2: ut intelligamus « veritate non stetit 2: ut intelligamus « quia in veritate non stetit, ex quo « quia in veritate non stetit, ex quo « creatus est, qui staret, si stare voluis- « creatus est, qui staret, si stare voluis- « set 3. » Idem in eodem : « Non frustra, « set 3. » Idem in eodem : « Non frustra, « inquit, putandum est ab initio ipso « inquit, putandum est ab initio ipso << temporis vel conditionis suæ diabolum << temporis vel conditionis suæ diabolum «< cecidisse, et numquam in veritate ste- «< cecidisse, et numquam in veritate ste- « tisse. Unde quidam in hanc malitiam « tisse. Unde quidam in hanc malitiam << libero arbitrio non esse flexum, sed in << libero arbitrio non esse flexum, sed in « hac, quamvis a Deo, putant esse crea- « hac, quamvis a Deo, putant esse crea- << tum *. >>> << tum *. >>>

4. Adhuc, Job, XL, 14, secundum 4. Adhuc, Job, XL, 14, secundum aliam translationem loquitur de Levia- aliam translationem loquitur de Levia- than, qui diabolus est, et sic dicit : than, qui diabolus est, et sic dicit : « Hoc est initium figmenti Dei, quod « Hoc est initium figmenti Dei, quod fecit Deus, ut illudatur ei ab Angelis fecit Deus, ut illudatur ei ab Angelis ejus 6. » Si autem est initium figmenti: ejus 6. » Si autem est initium figmenti: ergo eum Deus talem finxit: et fingere ergo eum Deus talem finxit: et fingere est creare ergo malum creavit. est creare ergo malum creavit.

5. Adhuc, Psal. CII, 26: Draco iste 5. Adhuc, Psal. CII, 26: Draco iste quem formasti ad illudendum ei. Ergo quem formasti ad illudendum ei. Ergo formatus est a Deo draco et malus, invi- formatus est a Deo draco et malus, invi-

20. 20.

* IDEM, Ibidem, in fine cap. 19 et initio cap. * IDEM, Ibidem, in fine cap. 19 et initio cap.

5 Hæc est translatio Septuaginta, Vulgata 5 Hæc est translatio Septuaginta, Vulgata autem habet, Job, XL, 11: Ipse est principium autem habet, Job, XL, 11: Ipse est principium viarum Dei qui fecit eum applicabit gladium viarum Dei qui fecit eum applicabit gladium ejus. ejus.

Sed contra Sed contra

230 230

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dus et diabolus, et non est in hoc vitiosa dus et diabolus, et non est in hoc vitiosa voluntate depravatus. voluntate depravatus.

IN CONTRARIUM est, IN CONTRARIUM est,

: :

1. Quod dicitur, Genes. 1, 31: Vidit 1. Quod dicitur, Genes. 1, 31: Vidit Deus cuncta quæ fecerat : et erant valde Deus cuncta quæ fecerat : et erant valde bona sed constat, quod diabolum fecit bona sed constat, quod diabolum fecit secundum esse angelicæ naturæ: ergo a secundum esse angelicæ naturæ: ergo a factura Dei non habuit, nisi quod valde factura Dei non habuit, nisi quod valde bonus fuit. bonus fuit.

2. Adhuc, Plato in Timæo: «< Volens 2. Adhuc, Plato in Timæo: «< Volens siquidem Deus bona quidem omnia pro- siquidem Deus bona quidem omnia pro- venire, nullius porro mali prout eorum venire, nullius porro mali prout eorum quæ nascuntur natura fert, relinquit pro- quæ nascuntur natura fert, relinquit pro- paginem. » Ergo Deus numquam fecit paginem. » Ergo Deus numquam fecit

malum. malum.

3. Adhuc, Plato, ibidem, paulo post: 3. Adhuc, Plato, ibidem, paulo post: « Nec erat fas bonitati præstanti quid- « Nec erat fas bonitati præstanti quid- quam facere nisi pulchrum. » Sed dicit quam facere nisi pulchrum. » Sed dicit beatus Dionysius in libro de Divinis beatus Dionysius in libro de Divinis nominibus, quod « pulchrum converti- nominibus, quod « pulchrum converti- tur cum bono. » Ergo fas non erat bo- tur cum bono. » Ergo fas non erat bo- nitati præstanti quidquam facere nisi nitati præstanti quidquam facere nisi bonum sed diabolum fecit: ergo fecit bonum sed diabolum fecit: ergo fecit eum bonum. eum bonum.

4. Adhuc, Dionysius et Boetius di- 4. Adhuc, Dionysius et Boetius di- cunt, quod est a bono quod bonum est: cunt, quod est a bono quod bonum est: sed constat, quod diabolus a Deo bono sed constat, quod diabolus a Deo bono factus est ergo factus est bonus, et sic factus est ergo factus est bonus, et sic non erat malus ab ipsa creatione. non erat malus ab ipsa creatione.

5. Adhuc, Augustinus super Genesim 5. Adhuc, Augustinus super Genesim ad litteram « Omnia fecit Deus valde ad litteram « Omnia fecit Deus valde bona. Naturam ergo Angelorum bonam bona. Naturam ergo Angelorum bonam fecit Deus. Et quia injustum est, ut nullo fecit Deus. Et quia injustum est, ut nullo merito hoc in aliquo Deus damnet, quod merito hoc in aliquo Deus damnet, quod creavit, non naturam, sed volunta- creavit, non naturam, sed volunta- tem malam puniendam esse credendum tem malam puniendam esse credendum

est 2. est 2.

6. Adhuc, Si Deus fecisset eum ma- 6. Adhuc, Si Deus fecisset eum ma- lum, ab alio et non a seipso esset ma- lum, ab alio et non a seipso esset ma- lus et cum facturæ Dei resistere non lus et cum facturæ Dei resistere non possit, injuste ageretur secum, si sibi possit, injuste ageretur secum, si sibi imputaretur malitia sua: sed juste im- imputaretur malitia sua: sed juste im- putatur sibi malitia: ergo a destructione putatur sibi malitia: ergo a destructione consequentis a factura Dei non est ma- consequentis a factura Dei non est ma- lus, sed bonus. lus, sed bonus.

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4. cap. 4.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XI super Genesim ad

ULTERIUS quæritur, Si in primo in- Qr ULTERIUS quæritur, Si in primo in- Qr stanti creationis suæ potuit esse ma- stanti creationis suæ potuit esse ma- lus ? lus ?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Augustinus super Genesim ad lit- 1. Augustinus super Genesim ad lit- teram «Factus statim se a luce veritatis teram «Factus statim se a luce veritatis avertit, superbia tumidus, et propriæ avertit, superbia tumidus, et propriæ potestatis delectatione corruptus: unde potestatis delectatione corruptus: unde beatæ atque angelicæ vitæ dulcedinem beatæ atque angelicæ vitæ dulcedinem non gustavit, quam non utique acceptam non gustavit, quam non utique acceptam fastidivit, sed nolendo accipere, dese- fastidivit, sed nolendo accipere, dese- ruit et amisit 3. » Ex hoc accipitur, quod ruit et amisit 3. » Ex hoc accipitur, quod in primo instanti quo factus est, corrup- in primo instanti quo factus est, corrup- tus est, et a veritate cecidit, et quod tus est, et a veritate cecidit, et quod dulcedinem gratiæ non gustavit, et quod dulcedinem gratiæ non gustavit, et quod acceptam gratiam non perdidit, sed no- acceptam gratiam non perdidit, sed no- lendo accipere numquam acceperat : sed lendo accipere numquam acceperat : sed quam accepturus erat gratiam, amisit : quam accepturus erat gratiam, amisit : in primo ergo instanti creationis suæ in primo ergo instanti creationis suæ malus fuit. malus fuit.

2. Adhuc, Per rationem objicitur ad 2. Adhuc, Per rationem objicitur ad hoc quia in Angelo non est sicut in hoc quia in Angelo non est sicut in homine Angelus enim ab ipso instanti homine Angelus enim ab ipso instanti creationis potentias et intellectivas et creationis potentias et intellectivas et affectivas perfectas accepit ad agendum: affectivas perfectas accepit ad agendum: quod non fecit homo, sicut patet in pue- quod non fecit homo, sicut patet in pue- ris. In primo ergo instanti creationis ris. In primo ergo instanti creationis suæ moveri potuit ad bonum et ad ma- suæ moveri potuit ad bonum et ad ma- lum, et secundum intellectum, et secun- lum, et secundum intellectum, et secun- dum affectum. Detur ergo, quod move- dum affectum. Detur ergo, quod move- retur ad malum in primo instanti crea- retur ad malum in primo instanti crea- tionis suæ cum ex motu ad malum tionis suæ cum ex motu ad malum quilibet sit malus, in primo instanti po- quilibet sit malus, in primo instanti po- tuit malus esse. tuit malus esse.

3. Adhuc, Quæ esset causa, quod ex 3. Adhuc, Quæ esset causa, quod ex quo perfectam habuit potentiam intel- quo perfectam habuit potentiam intel- lectivam et perfectam potentiam moti- lectivam et perfectam potentiam moti- vam, in primo instanti non moveretur, vam, in primo instanti non moveretur, nec ad bonum, nec ad malum? Si enim nec ad bonum, nec ad malum? Si enim ad neutrum istorum moveretur, seque- ad neutrum istorum moveretur, seque- retur quod potentia perfecta ad agen- retur quod potentia perfecta ad agen- dum, esset otiosa: quod inconveniens dum, esset otiosa: quod inconveniens est. Si autem moveretur ad bonum, se- est. Si autem moveretur ad bonum, se- queretur quod confirmatus esset in bo- queretur quod confirmatus esset in bo- no, et non cecidisset: habitum enim est no, et non cecidisset: habitum enim est

litteram, cap. 21. litteram, cap. 21.

* IDEM, Ibidem, cap. 23. * IDEM, Ibidem, cap. 23.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 18.

in præcedentibus per verba Prosperi et in præcedentibus per verba Prosperi et aliorum sanctorum, quod non est in An- aliorum sanctorum, quod non est in An- gelo sicut in homine, ut scilicet post gelo sicut in homine, ut scilicet post motum ad bonum possit regredi ad ma- motum ad bonum possit regredi ad ma- lum, et post motum in malum possit re- lum, et post motum in malum possit re- gredi ad bonum. gredi ad bonum.

Ad Hoc quidam dixerunt, quod Ad Hoc quidam dixerunt, quod

1. Angelus in primo instanti creatio- 1. Angelus in primo instanti creatio- nis suæ non potuit esse malus. Et hujus nis suæ non potuit esse malus. Et hujus causa est, quia in omnibus creatis, ut di- causa est, quia in omnibus creatis, ut di- cunt, potentia est ante actum tempore : cunt, potentia est ante actum tempore : unde cum Angelus crearetur, secundum unde cum Angelus crearetur, secundum potentiam intellectivam et affectivam, potentiam intellectivam et affectivam, oportuit quod per aliquam moram tem- oportuit quod per aliquam moram tem- poris potentia intellectiva et affectiva poris potentia intellectiva et affectiva essent in habilitate ad motum, ante- essent in habilitate ad motum, ante- quam moverentur ad bonum sive ad quam moverentur ad bonum sive ad malum. SED CONTRA hoc est, quod di- malum. SED CONTRA hoc est, quod di- cunt et Plato et Augustinus, quod cœ- cunt et Plato et Augustinus, quod cœ- lum statim ut est factum, movebatur: lum statim ut est factum, movebatur: et propter hoc Plato, ut dicit Aristoteles et propter hoc Plato, ut dicit Aristoteles in VIII Physicorum, solus inter Philoso- in VIII Physicorum, solus inter Philoso- phos gignit tempus, et dicit ipsum cœ- phos gignit tempus, et dicit ipsum cœ- pisse cum cœlo eo quod cum coelo cœ- pisse cum cœlo eo quod cum coelo cœ- pit motus, cujus mensura est tempus. pit motus, cujus mensura est tempus. Cum ergo Angelus magis perfectus sit Cum ergo Angelus magis perfectus sit ad motum, quam cœlum, videtur quod ad motum, quam cœlum, videtur quod in primo instanti creationis movebatur in primo instanti creationis movebatur ad bonum vel ad malum. ad bonum vel ad malum.

2. Adhuc, In tota natura sic est, ut 2. Adhuc, In tota natura sic est, ut dicit Aristoteles in VIII Physicorum, dicit Aristoteles in VIII Physicorum, quod motus est a generante : et quan- quod motus est a generante : et quan- tum generans dat generato de forma, tum generans dat generato de forma, tantum dat ei de motu et loco ad quem tantum dat ei de motu et loco ad quem est motus: falsum ergo est quod dicunt, est motus: falsum ergo est quod dicunt, quod in omnibus creatis potentia sit ante quod in omnibus creatis potentia sit ante

actum sive motum. actum sive motum.

SOLUTIO. Dicendum ad primo quæ si- SOLUTIO. Dicendum ad primo quæ si- tum, quod Deus non potuit facere Ange- tum, quod Deus non potuit facere Ange- lum malum. Et hujus causa est, quia lum malum. Et hujus causa est, quia nihil facit nisi secundum ordinationem nihil facit nisi secundum ordinationem sapientiæ, et secundum æquissimam vo- sapientiæ, et secundum æquissimam vo- luntatem ordinis autem sapientiæ non luntatem ordinis autem sapientiæ non est facere malum dicit enim Fulgen- est facere malum dicit enim Fulgen- tius, quod « sapiens non facit unde opus tius, quod « sapiens non facit unde opus suum fiat deterius. » Et Augustinus di- suum fiat deterius. » Et Augustinus di- cit, quod illius rei Deus non est au- cit, quod illius rei Deus non est au- ctor, cujus est ultor. » Unde cum pu- ctor, cujus est ultor. » Unde cum pu-

231 231

niat mala, numquam potest esse auctor niat mala, numquam potest esse auctor mali. mali.

Adhuc, æquissima voluntas non pot- Adhuc, æquissima voluntas non pot- est velle malum facere: quia volitum est velle malum facere: quia volitum talis voluntatis non est nisi bonum : talis voluntatis non est nisi bonum : unde Deus quando fecit Angelos tam unde Deus quando fecit Angelos tam bonos quam malos, omnes fecit bonos bonos quam malos, omnes fecit bonos bonitate naturæ et bonitate innocentiæ: bonitate naturæ et bonitate innocentiæ: sed postquam facti sunt, conversione sed postquam facti sunt, conversione per amorem castum ad summum bonum per amorem castum ad summum bonum boni facti sunt bonitate gratiæ, et con- boni facti sunt bonitate gratiæ, et con- firmati in illa. Alii autem per aversio- firmati in illa. Alii autem per aversio- nem a summo bono, et conversionem nem a summo bono, et conversionem per amorem adulterinum ad proprium per amorem adulterinum ad proprium bonum creatum, quod fuit delectatio bonum creatum, quod fuit delectatio propriæ potestatis, ut dicit Anselmus, propriæ potestatis, ut dicit Anselmus, scilicet ut non essent sub Deo, sed libe- scilicet ut non essent sub Deo, sed libe- ræ potestatis essent in seipsis, facti sunt ræ potestatis essent in seipsis, facti sunt mali et diaboli et confirmati in illo mali et diaboli et confirmati in illo æquissimo Dei judicio, quod non punit æquissimo Dei judicio, quod non punit nisi malam voluntatem, ut dicit Augu- nisi malam voluntatem, ut dicit Augu- stinus. stinus.

AD ID quod contra objicitur, dicen- AD ID quod contra objicitur, dicen- dum ad primum, quod quando dicit dum ad primum, quod quando dicit Apostolus, quod habet potestatem figu- Apostolus, quod habet potestatem figu- lus luti, non intelligit, quod ex opere lus luti, non intelligit, quod ex opere figuli fiat vas in contumeliam in quan- figuli fiat vas in contumeliam in quan- tum contumelia est, quia sic malus et tum contumelia est, quia sic malus et perversus esset figulus: sed intelligit, perversus esset figulus: sed intelligit, quod præsciens figulus quod vas propria quod præsciens figulus quod vas propria utilitate et pravitate erit in contume- utilitate et pravitate erit in contume- liam, facit tamen illud, quia scit ad liam, facit tamen illud, quia scit ad quas utilitates aptabitur in domo, in qua quas utilitates aptabitur in domo, in qua oportet esse quædam vasa in contume- oportet esse quædam vasa in contume- liam, quædam autem in honorem, sicut liam, quædam autem in honorem, sicut dicit Apostolus, quod in omni magna dicit Apostolus, quod in omni magna domo necesse est esse hæc duo genera domo necesse est esse hæc duo genera vasorum. Ita Deus præsciens quosdam vasorum. Ita Deus præsciens quosdam malos propria culpa, facit et creat tamen malos propria culpa, facit et creat tamen eos, quia scit quæ bona eliciet ex mali- eos, quia scit quæ bona eliciet ex mali- tiis eorum. tiis eorum.

AD ALIUD dicendum, quod Isaias lo- AD ALIUD dicendum, quod Isaias lo- quitur ibi de malo pœnæ, non de malo quitur ibi de malo pœnæ, non de malo culpæ. Sicut et illud Amos, III, 6, intel- culpæ. Sicut et illud Amos, III, 6, intel- ligitur: Si erit malum in civitate, quod ligitur: Si erit malum in civitate, quod Dominus non fecerit ? Hoc enim ordi- Dominus non fecerit ? Hoc enim ordi- natissima justitia fit et bene fit, ut dicit natissima justitia fit et bene fit, ut dicit Augustinus, quod malum pœnæ induca- Augustinus, quod malum pœnæ induca- tur ad ultionem mali culpæ. tur ad ultionem mali culpæ.

Ad Ad

Ad 2. Ad 2.

232 232

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod ex modo Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod ex modo loquendi Augustini perpenditur, quod loquendi Augustini perpenditur, quod non est creatus malus, quando dicit : non est creatus malus, quando dicit : « Mox ut creatus est : » ut enim tantum « Mox ut creatus est : » ut enim tantum valet, quantum postquam : et post ali- valet, quantum postquam : et post ali- quam notat successionem temporis inter quam notat successionem temporis inter creationem et malitiam. Similiter cum creationem et malitiam. Similiter cum dicit «Qui staret, si voluisset, » notat dicit «Qui staret, si voluisset, » notat quod in bono naturæ et innocentiæ ali- quod in bono naturæ et innocentiæ ali- quando stetit, in quo creatus est, et a quando stetit, in quo creatus est, et a quo per superbiam cecidit. quo per superbiam cecidit.

Ad 4. Ad 4.

Ad aliud dicendum, quod Augustinus Ad aliud dicendum, quod Augustinus ibi non intendit ostendere, quod Ange- ibi non intendit ostendere, quod Ange- lus sit creatus malus: sed intendit osten- lus sit creatus malus: sed intendit osten- dere occasionem erroris quorumdam, dere occasionem erroris quorumdam, qui dixerunt Angelum esse creatum ma- qui dixerunt Angelum esse creatum ma- lum, et a verbis Evangelii Joannis, viii, lum, et a verbis Evangelii Joannis, viii, 44, male intellectis occasionem erroris 44, male intellectis occasionem erroris acceperunt. Cum enim dicitur : Ille ho- acceperunt. Cum enim dicitur : Ille ho- micida erat ab initio, præpositio ab micida erat ab initio, præpositio ab non notat continuationem malitiæ ad non notat continuationem malitiæ ad instans creationis, sed notat distantiam instans creationis, sed notat distantiam morulæ sive moræ quæ fuit inter in- morulæ sive moræ quæ fuit inter in- stans creationis et aversionis Angeli mali stans creationis et aversionis Angeli mali a summo bono propter quod ab anti- a summo bono propter quod ab anti- quis communiter glossatur, Ab initio, quis communiter glossatur, Ab initio, hoc est, repente, vel cito post ini- hoc est, repente, vel cito post ini-