Quæst. Quæst.

192 192

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

2. Adhuc, Secundum hoc intellectus 2. Adhuc, Secundum hoc intellectus receptivus in Angelo sive possibilis, ad receptivus in Angelo sive possibilis, ad hujusmodi species receptas haberet se hujusmodi species receptas haberet se sicut tabula rasa, el sic non differret ab sicut tabula rasa, el sic non differret ab intellectu possibili in homine: quod val- intellectu possibili in homine: quod val- de inconveniens videtur, cum natura an- de inconveniens videtur, cum natura an- gelica secundum intellectum simplicior gelica secundum intellectum simplicior et altior sit, quam homo, et sic non vi- et altior sit, quam homo, et sic non vi- deatur esse in potentia, sed in actu se- deatur esse in potentia, sed in actu se- cundum omnia intelligibilia et species cundum omnia intelligibilia et species intelligibilium. intelligibilium.

3. Adhuc, Speculum non tam recepti- 3. Adhuc, Speculum non tam recepti- vum est, quam reflexivum luminis: et vum est, quam reflexivum luminis: et sic unus Angelus non tantum reciperet sic unus Angelus non tantum reciperet speciem ab alio cognitionis, sed speciem speciem ab alio cognitionis, sed speciem receptam reflecteret in alium, quod dif- receptam reflecteret in alium, quod dif- ficile est invenire. ficile est invenire.

ADHUC iterum quidam dicunt, quod ADHUC iterum quidam dicunt, quod duæ naturæ sunt extremæ, et una media duæ naturæ sunt extremæ, et una media participans cum utraque. Divina enim participans cum utraque. Divina enim natura est dativa specierum et factiva, et natura est dativa specierum et factiva, et nullo modo receptiva. Corporalis autem nullo modo receptiva. Corporalis autem natura non luminosa, et receptiva specie- natura non luminosa, et receptiva specie- rum, nullo modo factiva: sicut patet de rum, nullo modo factiva: sicut patet de oculo, qui non videt, nisi speciem visibi- oculo, qui non videt, nisi speciem visibi- lis recipiat et sic est de aliis sensibus, lis recipiat et sic est de aliis sensibus, et generaliter de omnibus potentiis ope- et generaliter de omnibus potentiis ope- rantibus in organo corporali. Et dicunt, rantibus in organo corporali. Et dicunt, quod angelica natura media est, quæ per quod angelica natura media est, quæ per hoc quod est lumen, activa est et dativa hoc quod est lumen, activa est et dativa specierum et per hoc quod est specu- specierum et per hoc quod est specu- lum, receptiva et sic per species recep- lum, receptiva et sic per species recep- tas et factas in ipso cognoscit unus An- tas et factas in ipso cognoscit unus An- gelus alium Angelum. gelus alium Angelum.

: :

Sed hoc destruitur per easdem rationes, Sed hoc destruitur per easdem rationes, per quas destructum est antecedens : sic per quas destructum est antecedens : sic enim intellectus possibilis in Angelo, est enim intellectus possibilis in Angelo, est sicut tabula rasa ad species receptas,quod sicut tabula rasa ad species receptas,quod valde inconveniens videtur, cum ab initio valde inconveniens videtur, cum ab initio sit perfectus, et in actu intellectus angelicus. sit perfectus, et in actu intellectus angelicus.

2. Adhuc, Duo improportionalia non 2. Adhuc, Duo improportionalia non coaptantur sibi, nisi per medium propor- coaptantur sibi, nisi per medium propor- tionale utrique si ergo proportionantur tionale utrique si ergo proportionantur virtus angelica et virtus divina in co- virtus angelica et virtus divina in co- gnoscendo, et contingat quod Angelus gnoscendo, et contingat quod Angelus cognoscat Deum vel videat per intelle- cognoscat Deum vel videat per intelle- ctum, oportet quod hoc fiat per medium. ctum, oportet quod hoc fiat per medium. Et tunc quæratur de illo medio: quia aut Et tunc quæratur de illo medio: quia aut est creatum, aut increatum. Si increa- est creatum, aut increatum. Si increa- tum: tunc est idem quod Deus, et non tum: tunc est idem quod Deus, et non proportionatum cognitioni Angeli: et si proportionatum cognitioni Angeli: et si proportionari debeat, indiget alio medio, proportionari debeat, indiget alio medio, et sic ibitur in infinitum. Si autem crea- et sic ibitur in infinitum. Si autem crea- tum: tunc potentiæ finitæ est, et poten- tum: tunc potentiæ finitæ est, et poten- tiæ infinitæ in cognoscendo, quæ est in tiæ infinitæ in cognoscendo, quæ est in Deo, proportionari non potest: et sic per Deo, proportionari non potest: et sic per illud Angelus non potest cognoscere illud Angelus non potest cognoscere Deum et sic videtur, quod Angelus Deum et sic videtur, quod Angelus nullo modo possit cognoscere Deum. nullo modo possit cognoscere Deum. IN CONTRARIUM est, IN CONTRARIUM est,

1. Quod dicitur, Matth. xvIII, 10: An- 1. Quod dicitur, Matth. xvIII, 10: An- geli eorum in cœlis semper vident faciem geli eorum in cœlis semper vident faciem Patris mei qui in cœlis est. Patris mei qui in cœlis est.

2. Adhuc, Augustinus in libro XV de 2. Adhuc, Augustinus in libro XV de Trinitate dicit, quod « mens cognoscit Trinitate dicit, quod « mens cognoscit seipsam quia sibi seipsam quia sibi præsens est per essen- præsens est per essen- tiam. » Ergo a simili, cum Deus per es- tiam. » Ergo a simili, cum Deus per es- sentiam, præsentiam, et potentiam sit in sentiam, præsentiam, et potentiam sit in Angelo et in mente: per præsentiam Angelo et in mente: per præsentiam essentiæ suæ cognoscetur et ab Angelo, essentiæ suæ cognoscetur et ab Angelo,

et a mente. et a mente.

3. Adhuc, Nobilissimo cognito, nobi- 3. Adhuc, Nobilissimo cognito, nobi- lissimus debetur modus cognitionis : sed lissimus debetur modus cognitionis : sed Deus est nobilissimum cognitum, nobi- Deus est nobilissimum cognitum, nobi- lissimus autem modus est per præsentiam lissimus autem modus est per præsentiam essentiæ: ergo Deus cognoscitur ab An- essentiæ: ergo Deus cognoscitur ab An- gelo et a mente per præsentiam essentiæ. gelo et a mente per præsentiam essentiæ.

Sed Sed

SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod so SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod so Angelus intelligitur ab Angelo, et ab ho- Angelus intelligitur ab Angelo, et ab ho- mine: sed ad Angelo intelligitur et co- mine: sed ad Angelo intelligitur et co- gnoscitur sub specie quæ est similitudo gnoscitur sub specie quæ est similitudo ULTERIUS quæritur, Quomodo Angelus artis in qua factus est Angelus, sicut et ULTERIUS quæritur, Quomodo Angelus artis in qua factus est Angelus, sicut et cognoscit Deum ? cognoscit Deum ?

1. Deus enim infinitæ virtutis est, et 1. Deus enim infinitæ virtutis est, et Angelus finitæ ergo non est proportio Angelus finitæ ergo non est proportio inter Angelum cognoscentem, et Deum inter Angelum cognoscentem, et Deum cognitum et sic videtur Angelus non cognitum et sic videtur Angelus non cognoscere Deum. cognoscere Deum.

cætera intelliguntur ab Angelo per for- cætera intelliguntur ab Angelo per for- mas et species, quæ in creatione cuilibet mas et species, quæ in creatione cuilibet Angelo inditæ sunt ad singula creata co- Angelo inditæ sunt ad singula creata co- gnoscenda, sicut in præhabitis paulo ante gnoscenda, sicut in præhabitis paulo ante satis determinatum est. Et sic non opor- satis determinatum est. Et sic non opor- tet, quod per essentiam unus Angelus sit tet, quod per essentiam unus Angelus sit

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

in intellectu alterius: habitum est enim, in intellectu alterius: habitum est enim, quod in specie artis melius videtur res, quod in specie artis melius videtur res, quam in seipsa. Ab homine autem intel- quam in seipsa. Ab homine autem intel- ligitur per abstractionem sicut abstrahi- ligitur per abstractionem sicut abstrahi- tur Angelus ab hoc Angelo. Sicut enim tur Angelus ab hoc Angelo. Sicut enim universale simplex et intelligibile effici- universale simplex et intelligibile effici- tur per remotionem materiæ, et eorum tur per remotionem materiæ, et eorum quæ sunt propria particulari, quæ a Phi- quæ sunt propria particulari, quæ a Phi- losophis vocantur accidentia et incommu- losophis vocantur accidentia et incommu- nicabilia ita idem universale proprium nicabilia ita idem universale proprium efficitur per reductionem ipsius ad pro- efficitur per reductionem ipsius ad pro- pria et incommunicabilia. Proprium pria et incommunicabilia. Proprium enim et singulare non cognoscitur, nisi enim et singulare non cognoscitur, nisi per aliquid proprii et singularis, sicut per aliquid proprii et singularis, sicut expresse ostenditur in Tobia, ubi primo expresse ostenditur in Tobia, ubi primo Raphael ignorabatur esse Angelus: ta- Raphael ignorabatur esse Angelus: ta- men per operationes medicinæ, quas fecit men per operationes medicinæ, quas fecit circa Saram uxorem junioris Tobiæ, circa Saram uxorem junioris Tobiæ, compescendo dæmonium ab ipsa, et quas compescendo dæmonium ab ipsa, et quas fecit de felle piscis circa oculos senioris fecit de felle piscis circa oculos senioris Tobiæ, sub proprio nomine cognitus est, Tobiæ, sub proprio nomine cognitus est, quod ipse etiam esset Angelus Raphael, quod ipse etiam esset Angelus Raphael, qui medicina Dei interpretatur. qui medicina Dei interpretatur.

Et quod objicitur, quod a simplici non Et quod objicitur, quod a simplici non potest esse abstractio: dicendum, quod potest esse abstractio: dicendum, quod duplex est abstractio, scilicet a materia, duplex est abstractio, scilicet a materia, et a materiæ appendiciis et hæc est abs- et a materiæ appendiciis et hæc est abs- tractio formæ intelligibilis a phantasma- tractio formæ intelligibilis a phantasma- tibus et hoc non potest esse in spiritua- tibus et hoc non potest esse in spiritua- li et immateriali natura. Et est abstractio li et immateriali natura. Et est abstractio universalis a particulari, quæ fit dicto universalis a particulari, quæ fit dicto modo, scilicet separando formam intelli- modo, scilicet separando formam intelli- gibilem ab his quæ appropriant eam huic gibilem ab his quæ appropriant eam huic particulari, sicut abstrahitur punctum ab particulari, sicut abstrahitur punctum ab hoc puncto, et unitas ab hac unitate: et hoc puncto, et unitas ab hac unitate: et sicut abstrahit, ita per reflexionem ad sicut abstrahit, ita per reflexionem ad propria iterum conjungit: et sic et uni- propria iterum conjungit: et sic et uni- versale et particulare intelligit. Et hæc versale et particulare intelligit. Et hæc abstractio est in omnibus creatis tam sim- abstractio est in omnibus creatis tam sim- plicibus, quam compositis: in Deo autem plicibus, quam compositis: in Deo autem esse non potest, quia in eo nec est uni- esse non potest, quia in eo nec est uni- versale, nec particulare proprie loquen- versale, nec particulare proprie loquen- do, eo quod in ipso idem est quod est do, eo quod in ipso idem est quod est

et esse. et esse.

AD SOLUTIONEM quam quidam ferunt, AD SOLUTIONEM quam quidam ferunt, quod ex se sicut per simile cognoscit quod ex se sicut per simile cognoscit alium dicendum, quod nihil valet: quia alium dicendum, quod nihil valet: quia hæc non esset nisi conjecturalis et incer- hæc non esset nisi conjecturalis et incer- ta cognitio. Et hoc dicunt verba Augu- ta cognitio. Et hoc dicunt verba Augu-

XXXII XXXII

193 193

stini. Ex una enim civitate visa non stini. Ex una enim civitate visa non cognosco similem, nisi conjecturali co- cognosco similem, nisi conjecturali co- gnitione: et ex mente mea non cognosco gnitione: et ex mente mea non cognosco mentem alterius, nisi conjecturaliter : mentem alterius, nisi conjecturaliter : conjecturalis enim cognitio non manife- conjecturalis enim cognitio non manife- stat cognitum in proprio est et certo. stat cognitum in proprio est et certo.

Tria argumenta quæ inducuntur con- Tria argumenta quæ inducuntur con- tra solutionem illam, procedunt. tra solutionem illam, procedunt.

AD ID quod dicitur, quod Angeli sunt AD ID quod dicitur, quod Angeli sunt specula et lumina, et sic receptiva spe- specula et lumina, et sic receptiva spe- cierum et collativa sive factiva. Dicen- cierum et collativa sive factiva. Dicen- dum, quod hoc bene probat, quod intel- dum, quod hoc bene probat, quod intel- lectus agens et possibilis sunt in Angelo, lectus agens et possibilis sunt in Angelo, quemadmodum in antehabitis determi- quemadmodum in antehabitis determi- natum est sed per hoc non potest pro- natum est sed per hoc non potest pro- bari, qualiter per abstractionem species bari, qualiter per abstractionem species unius fiat in alio: et ideo prima via so- unius fiat in alio: et ideo prima via so- lutionis melior est. Et ad hoc quod Ange- lutionis melior est. Et ad hoc quod Ange- lus cognoscat Angelum per speciem con- lus cognoscat Angelum per speciem con- creatam,non exigitur nisi conversio unius creatam,non exigitur nisi conversio unius ad alterum: sicut in applicatione duo- ad alterum: sicut in applicatione duo- rum luminum, ad hoc quod unum pene- rum luminum, ad hoc quod unum pene- tret alterum, non exigitur nisi oppositio tret alterum, non exigitur nisi oppositio directa, et quod unum convertatur ad directa, et quod unum convertatur ad alterum. In conversione enim illa tria alterum. In conversione enim illa tria fiunt: fit enim illustratio speciei con- fiunt: fit enim illustratio speciei con- creatæ, ut sub lumine intellectus agentis creatæ, ut sub lumine intellectus agentis cognoscat rem: intellectus possibilis il- cognoscat rem: intellectus possibilis il- lustratur, ut claro lumine speculetur eam- lustratur, ut claro lumine speculetur eam- dem adaptatur et ordinatur species An- dem adaptatur et ordinatur species An- gelo concreata ad proprium esse rei gelo concreata ad proprium esse rei cognoscendæ : et his tribus perfecta fit cognoscendæ : et his tribus perfecta fit cognitio. cognitio.

AD ID tamen quod primo objicitur in AD ID tamen quod primo objicitur in contrarium, dicendum quod nihil valet: contrarium, dicendum quod nihil valet: quia cum dicitur, quod inferius non pot- quia cum dicitur, quod inferius non pot- est agere in superius, intelligitur de est agere in superius, intelligitur de actione vera et physica, quæ est actio se- actione vera et physica, quæ est actio se- cundum virtutem activam dominantem : cundum virtutem activam dominantem : et de hac intelligitur verbum Augustini. et de hac intelligitur verbum Augustini. Actio autem qua intelligibile agit in in- Actio autem qua intelligibile agit in in- tellectum, actio intentionalis est, quæ tellectum, actio intentionalis est, quæ veræ actionis nec nomen nec rationem veræ actionis nec nomen nec rationem habet: et hac potest inferius agere in su- habet: et hac potest inferius agere in su- perius, et e converso, et par in par. perius, et e converso, et par in par.

AD ALIUD dicendum, quod intellectus AD ALIUD dicendum, quod intellectus possibilis in Angelo perfectus est secun- possibilis in Angelo perfectus est secun- dum species intelligibilium concreatas dum species intelligibilium concreatas

13 13

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad queest. Ad queest. Ad 1. Ad 1.

191 191

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sibi. Et ideo bene concedimus, quod illa sibi. Et ideo bene concedimus, quod illa solutio non satis perfecta est, nisi adda- solutio non satis perfecta est, nisi adda- tur quod dictum est. tur quod dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod hoc bene AD ALIUD dicendum, quod hoc bene ostendit imperfectionem solutionis. ostendit imperfectionem solutionis.

AD ID quod dicitur de media natura, AD ID quod dicitur de media natura, dicendum quod quamvis bene dictum dicendum quod quamvis bene dictum sit, non tamen solvit difficultates quæ- sit, non tamen solvit difficultates quæ- stionis, nisi dicatur, quod media natura stionis, nisi dicatur, quod media natura per illa tria quæ in conversione Angeli per illa tria quæ in conversione Angeli ad Angelum dicta sunt, specierum in- ad Angelum dicta sunt, specierum in- tentionalium et collativa est et recep- tentionalium et collativa est et recep-

tiva. tiva.

AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, dicendum quod hoc procedit, et osten- dicendum quod hoc procedit, et osten- dit infirmitatem solutionis. dit infirmitatem solutionis.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod Angelus cognoscit Deum dum quod Angelus cognoscit Deum quinque modis quorum unus et princi- quinque modis quorum unus et princi- palis est per speciem intimæ contempla- palis est per speciem intimæ contempla- tionis, ut dicit Gregorius : quia videt tionis, ut dicit Gregorius : quia videt eum facie ad faciem, sicut dicitur, Matth. eum facie ad faciem, sicut dicitur, Matth. XVIII, 10 et ab hac intima contempla- XVIII, 10 et ab hac intima contempla- tione non recedit etiam quando mittitur, tione non recedit etiam quando mittitur, ut dicit Gregorius, quia intra Deum cur- ut dicit Gregorius, quia intra Deum cur- rit, quocumque mittatur. Et ideo dicit rit, quocumque mittatur. Et ideo dicit Christum dicere: Angeli eorum semper Christum dicere: Angeli eorum semper vident, sive ministrent, sive assistant. vident, sive ministrent, sive assistant. Job, xxv, 3 Numquid est numerus mi- Job, xxv, 3 Numquid est numerus mi- litum ejus? Et super quem non surgit litum ejus? Et super quem non surgit lumen illius? In lumine enim vultus lumen illius? In lumine enim vultus Dei sunt, ubicumque sunt, et ab intimo Dei sunt, ubicumque sunt, et ab intimo contemplationis luminis illius numquam contemplationis luminis illius numquam recedunt. recedunt.

Secundus modus post illum est, quem Secundus modus post illum est, quem ponit Dionysius in Coelesti hierarchia, ponit Dionysius in Coelesti hierarchia, in theophaniis. Theophania autem lu- in theophaniis. Theophania autem lu- men est gloriæ Dei, quod a Deo descen- men est gloriæ Dei, quod a Deo descen- dit in Angelum bonum, et speciem glo- dit in Angelum bonum, et speciem glo- riæ Dei imprimit in ipsum, et ideo dici- riæ Dei imprimit in ipsum, et ideo dici- tur a los quod est Deus, et calvo quod tur a los quod est Deus, et calvo quod est appareo quia in ipso sicut in ima- est appareo quia in ipso sicut in ima- gine resplendet et apparet gloria Dei. gine resplendet et apparet gloria Dei.

Tertius modus sub illo est: quia cum Tertius modus sub illo est: quia cum Deus essentialiter, præsentialiter, et po- Deus essentialiter, præsentialiter, et po-

1 S. GREGORIUS MAGNUS, Lib. I Moralium, 1 S. GREGORIUS MAGNUS, Lib. I Moralium,

tentialiter sit in Angelo bono, et non sit tentialiter sit in Angelo bono, et non sit impediens aliqua nebula peccati, re- impediens aliqua nebula peccati, re- splendet in eo Deus sicut in speculo cla- splendet in eo Deus sicut in speculo cla- rissimo et sic cognoscit eum. rissimo et sic cognoscit eum.

: :

Quartus modus sub illo est, per effe Quartus modus sub illo est, per effe ctum gratiæ inhabitantis et gratum fa- ctum gratiæ inhabitantis et gratum fa- cientis videt enim, quod talem effectum cientis videt enim, quod talem effectum non potest operari nisi Deus, et quod non potest operari nisi Deus, et quod semper Deus est cum tali effectu, et sic semper Deus est cum tali effectu, et sic videt et cognoscit eum ut se inhabi- videt et cognoscit eum ut se inhabi- tantem, cum nulla nebula péccati impe- tantem, cum nulla nebula péccati impe-

diat. diat.

Quintus et infimus modus est, quod Quintus et infimus modus est, quod cognoscit eum per effectus creaturarum : cognoscit eum per effectus creaturarum : quæ vespertina cognitio vocatur, quando quæ vespertina cognitio vocatur, quando scilicet cognoscit bonitatem Dei per lu- scilicet cognoscit bonitatem Dei per lu- men sparsum super creaturas, quod est men sparsum super creaturas, quod est bonum creaturarum in modo, specie, et bonum creaturarum in modo, specie, et ordine et ex hoc attollitur in laudem ! ordine et ex hoc attollitur in laudem ! creatoris, ita tamen, quod cognitionem creatoris, ita tamen, quod cognitionem Dei non mendicat a creaturis quemad- Dei non mendicat a creaturis quemad- modum homo. Et propter hoc beatus modum homo. Et propter hoc beatus Bernardus in quinto sermone super Bernardus in quinto sermone super Cantica, distinguit inter cognitionem Cantica, distinguit inter cognitionem Angelorum et hominum, sic dicens, Angelorum et hominum, sic dicens, quod « Angelus tenens solium, non in- quod « Angelus tenens solium, non in- diget scalis ad hoc quod ascendat solium diget scalis ad hoc quod ascendat solium per creaturas mundi sicut homo, eo per creaturas mundi sicut homo, eo quod solium jam tenet. » Similiter nemo quod solium jam tenet. » Similiter nemo laborat fodiendo pureum, habens fon-- laborat fodiendo pureum, habens fon-- tem limpidissimi fluxus apud se manan- tem limpidissimi fluxus apud se manan- tem. Nemo mendicat panem extra do- tem. Nemo mendicat panem extra do- mum suam, in domo propria abundans mum suam, in domo propria abundans panibus. Ita Angelus cognitionem Dei panibus. Ita Angelus cognitionem Dei non mendicat: videt enim eum continue non mendicat: videt enim eum continue facie ad faciem. Et hoc dicit intellexisse facie ad faciem. Et hoc dicit intellexisse Apostolum, ad Roman. 1, 20. Cum Apostolum, ad Roman. 1, 20. Cum enim dixisset: Invisibilia ipsius, scilicet enim dixisset: Invisibilia ipsius, scilicet Dei, per ea quæ facta sunt, intellecta, Dei, per ea quæ facta sunt, intellecta, conspiciuntur: statim addidit, a crea- conspiciuntur: statim addidit, a crea- tura mundi, quæ est homo: et non di- tura mundi, quæ est homo: et non di- xit, a creatura coeli, quæ est Angelus : xit, a creatura coeli, quæ est Angelus : homo enim creatoris cognitionem a homo enim creatoris cognitionem a creaturis mendicat: Angelus autem vi- creaturis mendicat: Angelus autem vi- det per speciem. det per speciem.

AD ALIUD dicendum, quod Angelus AD ALIUD dicendum, quod Angelus sine medio videt Deum. sine medio videt Deum.

cap, 3. cap, 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

AD OBJECTUM in contrarium dicendum, AD OBJECTUM in contrarium dicendum, quod hoc objectum non procedit, nisi de quod hoc objectum non procedit, nisi de visione comprehensionis et hac visio- visione comprehensionis et hac visio- ne nulla creatura pura videt Deum : sed ne nulla creatura pura videt Deum : sed de visione quæ est attractus immediatus de visione quæ est attractus immediatus luminis intellectualis super substantiam luminis intellectualis super substantiam rei in se, non procedit objectio: quia rei in se, non procedit objectio: quia hac visione finitum potest videre infini- hac visione finitum potest videre infini- tum sine medio, et videt ipsum per pro- tum sine medio, et videt ipsum per pro- priam speciem suæ substantiæ, quamvis priam speciem suæ substantiæ, quamvis non comprehendat ipsum. Et de hoc non comprehendat ipsum. Et de hoc Chrysostomus super Joannem in prima Chrysostomus super Joannem in prima homilia, dat pulchrum exemplum de eo homilia, dat pulchrum exemplum de eo cujus visus spargitur supra mare: illius cujus visus spargitur supra mare: illius enim visus attingit propriam speciem enim visus attingit propriam speciem maris, et tamen infra terminos visus maris, et tamen infra terminos visus non claudit pelagus infinitum. non claudit pelagus infinitum.

Tria quæ in contrarium objiciuntur, Tria quæ in contrarium objiciuntur, procedunt. procedunt.

ARTICULI SECUNDI ARTICULI SECUNDI

PARTICULA IV. PARTICULA IV.

Qualiter Angelus intelligatur ab Qualiter Angelus intelligatur ab hominibus 1 1 ? hominibus 1 1 ?

195 195

bere intellectualem cognitionem de An- bere intellectualem cognitionem de An- gelo. gelo.

IN CONTRARIUM est, quod IN CONTRARIUM est, quod

1. Philosophi et naturam et numerum 1. Philosophi et naturam et numerum intelligentiarum investigaverunt et in- intelligentiarum investigaverunt et in- tellexerunt per motus superiorum cor- tellexerunt per motus superiorum cor- porum. Dicit enim Plato, quod motus porum. Dicit enim Plato, quod motus circularis est motus intelligentiæ, eo circularis est motus intelligentiæ, eo quod est uniformis et regularis, et ab quod est uniformis et regularis, et ab eodem in idem, quod natura facere non eodem in idem, quod natura facere non potest: unde per diversitatem mobilium potest: unde per diversitatem mobilium circulariter, numerum et ordinem intel- circulariter, numerum et ordinem intel- lexerunt intelligentiarum moventium. lexerunt intelligentiarum moventium.

2. Adhuc, In intelligibilibus splendor 2. Adhuc, In intelligibilibus splendor intelligentiæ est, quia aliter intelligibilia intelligentiæ est, quia aliter intelligibilia non essent, sicut nec color visibilis sine non essent, sicut nec color visibilis sine actu lucidi. Unde sicut videndo colora- actu lucidi. Unde sicut videndo colora- tum simul videtur lucidum secundum tum simul videtur lucidum secundum actum, ita intelligendo intelligibile si- actum, ita intelligendo intelligibile si- mul intelligitur splendor intelligentiæ mul intelligitur splendor intelligentiæ diffusus super intelligibile, ut intelligi- diffusus super intelligibile, ut intelligi- bile sit secundum actum : et sic Philoso- bile sit secundum actum : et sic Philoso- phi intellexerunt intelligentiam decimi phi intellexerunt intelligentiam decimi ordinis. Unde Avicenna in sua prima ordinis. Unde Avicenna in sua prima philosophia dicit, quod intelligentias philosophia dicit, quod intelligentias esse in nobis, est splendores intelligen- esse in nobis, est splendores intelligen- tiarum esse in nobis. Ergo a simili cum tiarum esse in nobis. Ergo a simili cum illuminationes Angelorum fiant animæ illuminationes Angelorum fiant animæ humanæ, nec possit esse, quod non per- humanæ, nec possit esse, quod non per- cipiat illuminationes sibi factas, nec cipiat illuminationes sibi factas, nec potest esse, quin ex ipsa illuminatione potest esse, quin ex ipsa illuminatione intelligat illuminatorem et sic intelligit intelligat illuminatorem et sic intelligit

Quarto quæritur, Qualiter Angelus Angelum. Quarto quæritur, Qualiter Angelus Angelum. intelligitur ab hominibus ? intelligitur ab hominibus ?

1. Homo enim intellectum non habet, 1. Homo enim intellectum non habet, qui ex phantasmate non oritur: Ange- qui ex phantasmate non oritur: Ange- lus autem nisi assumpto corpore phan- lus autem nisi assumpto corpore phan- tasmata non facit: ergo videtur, quod tasmata non facit: ergo videtur, quod homo non possit habere intellectum de homo non possit habere intellectum de ipso, sive intellectualem cognitionem. ipso, sive intellectualem cognitionem.

2. Adhuc, Intellectus hominis conjun- 2. Adhuc, Intellectus hominis conjun- ctus est continuo et tempori: et secun- ctus est continuo et tempori: et secun- dum hoc videtur quod nihil intelligit, dum hoc videtur quod nihil intelligit, nisi forma continui et specie sensibili : nisi forma continui et specie sensibili : sed neutrum horum habet Angelus : sed neutrum horum habet Angelus : ergo videtur, quod homo non possit ha- ergo videtur, quod homo non possit ha-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 19, Art. 1. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 19, Art. 1. Tom.

Sed contra. Sed contra.

3. Adhuc, Zachar. 1, 14, dicitur : 3. Adhuc, Zachar. 1, 14, dicitur : Angelus qui loquebatur in me. Constat, Angelus qui loquebatur in me. Constat, quod non loquebatur in ipso, nisi per quod non loquebatur in ipso, nisi per illuminationes ad hoc vel ad illud. Per illuminationes ad hoc vel ad illud. Per illuminationem autem intellexit Ange- illuminationem autem intellexit Ange- lum in seipso esse cum dixit : Angelus lum in seipso esse cum dixit : Angelus qui loquebatur in me. Ergo similiter et qui loquebatur in me. Ergo similiter et alii per illuminationes possunt intelli- alii per illuminationes possunt intelli- gere Angelos et sic Angelus intelle- gere Angelos et sic Angelus intelle- ctuali cognitione cognoscibilis est ab ho- ctuali cognitione cognoscibilis est ab ho- mine. mine.

4. Adhuc, Constat, quod Angeli mi- 4. Adhuc, Constat, quod Angeli mi- nistrant circa nos, et ministerium eo- nistrant circa nos, et ministerium eo-

XXXIV hujusce novæ editionis. XXXIV hujusce novæ editionis.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

196 196

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sum. sum.

rum et sensibiliter et intellectualiter ctualium, quia sic non reflectitur ad sen- rum et sensibiliter et intellectualiter ctualium, quia sic non reflectitur ad sen- percipitur, ita quod etiam ex ministerio percipitur, ita quod etiam ex ministerio nominantur: sed non potest esse quin ex nominantur: sed non potest esse quin ex ministerio ministrans intelligatur : ergo ministerio ministrans intelligatur : ergo per cognitionem intellectualem cogno- per cognitionem intellectualem cogno- scitur Angelus ab homine cui ministrat. scitur Angelus ab homine cui ministrat.

SOLUTIO. Concedendum est, quod An- SOLUTIO. Concedendum est, quod An- gelus cognoscitur intellectualiter ab ho- gelus cognoscitur intellectualiter ab ho- mine tribus modis, scilicet per revelatio- mine tribus modis, scilicet per revelatio- nem, sicut dicitur, quod Paulus in raptu nem, sicut dicitur, quod Paulus in raptu revelationem accepit, et intellectualem revelationem accepit, et intellectualem cognitionem dispositionis angelicæ in cognitionem dispositionis angelicæ in hierarchiis et ordinibus et in aliis quæ hierarchiis et ordinibus et in aliis quæ pertinent ad ornatum angelicum, quam pertinent ad ornatum angelicum, quam postea docuit beatum Dionysium, qui postea docuit beatum Dionysium, qui descripsit eam in Colesti hierarchia. descripsit eam in Colesti hierarchia. Secundo,cognoscitur in illuminationibus Secundo,cognoscitur in illuminationibus factis ab ipso Angelo, sicut bene obji- factis ab ipso Angelo, sicut bene obji- ciendo probatum est. Tertio, cognoscitur ciendo probatum est. Tertio, cognoscitur in opere ministerii, sicut dictum est in in opere ministerii, sicut dictum est in objiciendo. objiciendo.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod illud AD PRIMUM ergo dicendum, quod illud fundatur super quoddam falsum, scilicet fundatur super quoddam falsum, scilicet quod homo non habet intellectum, qui quod homo non habet intellectum, qui ex phantasmate non oritur: secundum ex phantasmate non oritur: secundum hoc enim intellectus hominis numquam hoc enim intellectus hominis numquam acciperet divina, et ea quæ pure intelle- acciperet divina, et ea quæ pure intelle- ctualia sunt, sicut prima substantiæ et ctualia sunt, sicut prima substantiæ et entis principia. Sed verum est, quod entis principia. Sed verum est, quod naturalium et mathematicorum non ha- naturalium et mathematicorum non ha- bet intellectum, nisi ex phantasmate. bet intellectum, nisi ex phantasmate. Unde etiam Aristoteles in III de Anima Unde etiam Aristoteles in III de Anima hanc eadem quæstionem movens, dicit, hanc eadem quæstionem movens, dicit, quod intellectum divinorum accipit in- quod intellectum divinorum accipit in- tellectus non ex phantasmate, sed in tellectus non ex phantasmate, sed in quantum elevatur in lumine agentis in- quantum elevatur in lumine agentis in- tellectus ad speciem luminis divini, quod tellectus ad speciem luminis divini, quod in puro splendore intelligentiæ consi- in puro splendore intelligentiæ consi- stit quem intellectum Avicenna vocat stit quem intellectum Avicenna vocat sanctum et divinum. sanctum et divinum.

AD ALIUD dicendum, quod intellectus AD ALIUD dicendum, quod intellectus hominis non sic est conjunctus continuo hominis non sic est conjunctus continuo et tempori, quin elevari possit ad lumen et tempori, quin elevari possit ad lumen intelligentiæ purum et clarum et in intelligentiæ purum et clarum et in illo potest cognitionem accipere intelle- illo potest cognitionem accipere intelle-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 25, Art 16. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 25, Art 16. Tom.

Et si objicitur, quod dicit Philosophus Et si objicitur, quod dicit Philosophus in primo Posteriorum, quod destructo in primo Posteriorum, quod destructo sensu perit demonstratio et scientia : sensu perit demonstratio et scientia : dicendum, quod hoc non dicitur uni- dicendum, quod hoc non dicitur uni- versaliter, sed quod destructo aliquo versaliter, sed quod destructo aliquo sensu perit scientia et demonstratio sen- sensu perit scientia et demonstratio sen- sibilis illius quod accipitur per illum sibilis illius quod accipitur per illum sensum quia de illo nec scientia, nec sensum quia de illo nec scientia, nec demonstratio haberi potest, nisi per uni- demonstratio haberi potest, nisi per uni- versale quod abstrahitur a sensibili illius versale quod abstrahitur a sensibili illius sensus sive a phantasmate. sensus sive a phantasmate.

QUATUOR quæ inducuntur in contra-‍ QUATUOR quæ inducuntur in contra-‍ rium, procedunt. rium, procedunt.

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

De voluntate in Angelis. De voluntate in Angelis.

DEINDE, Quæritur de voluntate sive di- DEINDE, Quæritur de voluntate sive di- lectione. lectione.

Et quæruntur tria, scilicet utrum vo- Et quæruntur tria, scilicet utrum vo- luntas sit in Angelis secundum differen- luntas sit in Angelis secundum differen- tias duas, quæ dicuntur naturalis vo- tias duas, quæ dicuntur naturalis vo- luntas, et electiva. luntas, et electiva.

Secundo, De actu voluntatis qui est Secundo, De actu voluntatis qui est diligere. diligere.

Tertio, De objecto voluntatis quod est Tertio, De objecto voluntatis quod est diligibile, utrum hoc scilicet sit in ordine diligibile, utrum hoc scilicet sit in ordine sicut in homine, vel absque ordine? sicut in homine, vel absque ordine?

MEMBRI QUARTI MEMBRI QUARTI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum voluntas sit in Angelis secundum Utrum voluntas sit in Angelis secundum differentias duas, quæ dicuntur na- differentias duas, quæ dicuntur na- turalis voluntas, et electiva ? turalis voluntas, et electiva ?

1 1

Ad primum objicitur sic: Ad primum objicitur sic: Damascenus in libro II de Fide ortho- Damascenus in libro II de Fide ortho-

XXXIV hujusce novæ editionis. XXXIV hujusce novæ editionis.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

197 197

nalis creatura sit Angelus, et voluntas nalis creatura sit Angelus, et voluntas utraque in ratione sit, videtur quod utra- utraque in ratione sit, videtur quod utra- voluntas sit in Angelo. voluntas sit in Angelo.

que que

doxa, voluntatem dividit in voluntatem fit desiderium et animus. Cum ergo ratio- doxa, voluntatem dividit in voluntatem fit desiderium et animus. Cum ergo ratio- quam vocat ½, et in voluntatem quam vocat ½, et in voluntatem quam vocat Bob, et sunt hæc ejus quam vocat Bob, et sunt hæc ejus verba «Oportet scire, quoniam animæ verba «Oportet scire, quoniam animæ inserta est naturaliter virtus appetitiva inserta est naturaliter virtus appetitiva ejus quod secundum naturam est, et ejus quod secundum naturam est, et omnium quæ substantialiter naturæ ad- omnium quæ substantialiter naturæ ad- sunt et contentiva sunt naturæ, quæ vo- sunt et contentiva sunt naturæ, quæ vo- catur voluntas 0. Nam substantia catur voluntas 0. Nam substantia quidem esse et vivere et moveri secun- quidem esse et vivere et moveri secun- dum intellectum et sensum appetit: pro- dum intellectum et sensum appetit: pro- priam concupiscens et naturalem et ple- priam concupiscens et naturalem et ple- nam essentiam. Ideoque determinant nam essentiam. Ideoque determinant hanc naturalem voluntatem. Oεua sive hanc naturalem voluntatem. Oεua sive voluntas est appetitus rationalis et vitalis voluntas est appetitus rationalis et vitalis ex solis dependens naturalibus. Quare ex solis dependens naturalibus. Quare és voluntas quidem est ipse natura- és voluntas quidem est ipse natura- lis et vitalis et rationalis appetitus, et lis et vitalis et rationalis appetitus, et omnium naturæ constitutivorum sim- omnium naturæ constitutivorum sim- plex virtus. » Et post pauca : « plex virtus. » Et post pauca : « Injacet Injacet quidem hominis animæ virtus rationalis quidem hominis animæ virtus rationalis appetendi. Cum igitur naturaliter motus appetendi. Cum igitur naturaliter motus fuerit ipse rationalis appetitus ad ali- fuerit ipse rationalis appetitus ad ali- quam rem, dicitur Bonus id est, volun- quam rem, dicitur Bonus id est, volun- tas consiliativa. » Et post pauca : « Vo- tas consiliativa. » Et post pauca : « Vo- luntas finis est, consilium autem eorum luntas finis est, consilium autem eorum per quæ devenitur ad finem. Consilium per quæ devenitur ad finem. Consilium enim est appetitus inquisitivus de his enim est appetitus inquisitivus de his quæ sunt ad finem, et de his quæ in no- quæ sunt ad finem, et de his quæ in no- bis sunt rebus: consiliatur enim si debet bis sunt rebus: consiliatur enim si debet pertractare rem, an non. Deinde judicat pertractare rem, an non. Deinde judicat quid melius, et vocatur judicium. Dein- quid melius, et vocatur judicium. Dein- de ordinat et disponit quod ex consilio de ordinat et disponit quod ex consilio judicatum est, et vocatur sententia. judicatum est, et vocatur sententia. Deinde post dispositionem fit electio. Deinde post dispositionem fit electio. Electio autem est duobus vel pluribus Electio autem est duobus vel pluribus præjacentibus hoc præ altero præoptare. præjacentibus hoc præ altero præoptare. Deinde impetum facit ad operationem, Deinde impetum facit ad operationem, et dicitur impetus. Deinde utitur post et dicitur impetus. Deinde utitur post impetum, et dicitur usus. Deinde cessat impetum, et dicitur usus. Deinde cessat ab impetu post usum. » ab impetu post usum. »

SED CONTRA hoc videtur esse, quod Sed contra. SED CONTRA hoc videtur esse, quod Sed contra. 1. Voluntas naturalis (quæ ous di- 1. Voluntas naturalis (quæ ous di- citur) est respectu eorum quibus indiget citur) est respectu eorum quibus indiget ad naturæ constitutionem: Augelus cum ad naturæ constitutionem: Augelus cum sit incorruptibilis, nullo indiget ad natu- sit incorruptibilis, nullo indiget ad natu- ræ constitutionem vel conservationem : ræ constitutionem vel conservationem : ergo videtur, quod voluntatem non ergo videtur, quod voluntatem non habet. habet.

Dicit autem idem Damascenus, quod Dicit autem idem Damascenus, quod omnis voluntas in ratione est. Et idem omnis voluntas in ratione est. Et idem dicit Aristoteles in Topicis, et in III de dicit Aristoteles in Topicis, et in III de Anima sic : Voluntas in ratione fit : Anima sic : Voluntas in ratione fit : nec fit nisi per illuminationes ad hoc vel nec fit nisi per illuminationes ad hoc vel ad hoc in sensibili vero parte appetitiva ad hoc in sensibili vero parte appetitiva

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa,

2. Adhuc, Videtur, quod nec Boúly: 2. Adhuc, Videtur, quod nec Boúly: illam enim, ut dicit Damascenus, ante- illam enim, ut dicit Damascenus, ante- cedit consilium, dispositio, sententia, et cedit consilium, dispositio, sententia, et electio: et in quocumque non est ante- electio: et in quocumque non est ante- cedens, in eodem non est consequens, in cedens, in eodem non est consequens, in his in quibus antecedens est causa con- his in quibus antecedens est causa con- sequentis. Consilium autem, ut dicit sequentis. Consilium autem, ut dicit Aristoteles in 11 Ethicorum, est de du- Aristoteles in 11 Ethicorum, est de du- biis operabilibus per nos, possibilibus biis operabilibus per nos, possibilibus aliter fieri. Cum igitur Angeli sint dei- aliter fieri. Cum igitur Angeli sint dei- formis intellectus, ut prius habitum est, formis intellectus, ut prius habitum est, dubium nullum erit in Angelis. Ergo dubium nullum erit in Angelis. Ergo nullum consilium, nulla dispositio, nulla nullum consilium, nulla dispositio, nulla sententia, nulla electio : ergo nec vo- sententia, nulla electio : ergo nec vo- luntas electiva, sive consiliativa: ergo luntas electiva, sive consiliativa: ergo nulla voluntas penitus est in Angelis, nec nulla voluntas penitus est in Angelis, nec θέλησις, nec βούλησις. θέλησις, nec βούλησις.

SOLUTIO. Dicendum, quod utraque SOLUTIO. Dicendum, quod utraque voluntas in Angelis est: appetitus enim voluntas in Angelis est: appetitus enim ex ratione determinatus, voluntas voca- ex ratione determinatus, voluntas voca- tur secundum Aristotelem: determinabile tur secundum Aristotelem: determinabile autem ex ratione ad appetendum, est autem ex ratione ad appetendum, est omne id quod facit ad naturæ conserva- omne id quod facit ad naturæ conserva- tionem et consistentiam : et si non ap- tionem et consistentiam : et si non ap- peteret, irrationabile esset. Similiter peteret, irrationabile esset. Similiter omne quod faciendum est, rationabile omne quod faciendum est, rationabile est quod fiat ex rationis judicio, et sic est quod fiat ex rationis judicio, et sic appetendum est ut fiat : et si non sic ap- appetendum est ut fiat : et si non sic ap- peteretur ut fieret, irrationabile esset in peteretur ut fieret, irrationabile esset in Angelo et in homine et hæc voluntas Angelo et in homine et hæc voluntas est Bounos. Et ideo concorditer dicunt est Bounos. Et ideo concorditer dicunt Gregorius Nyssenus, Damascenus et Gregorius Nyssenus, Damascenus et Aristoteles, quod omnis voluntas in ra- Aristoteles, quod omnis voluntas in ra- tione est, et quod irrationabilis appetitus tione est, et quod irrationabilis appetitus

cap. 22. cap. 22.

Solutio. Solutio.

Ad object 1. Ad object 1.

Ad object. 2. Ad object. 2.

198 198

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

non est voluntas, sed brutalis impetus, non est voluntas, sed brutalis impetus, quo potius aguntur irrationabilia, quam quo potius aguntur irrationabilia, quam agant. agant.

AD ID autem quod contra objicitur de AD ID autem quod contra objicitur de Bee, dicendum, quod Angelus ad mi- Bee, dicendum, quod Angelus ad mi- nus indiget Deo conservante, ne in nihi- nus indiget Deo conservante, ne in nihi- lum decidat et propter hoc Deum na- lum decidat et propter hoc Deum na- turali voluntate diligit ut conservatorem. turali voluntate diligit ut conservatorem. Tamen argumentum non valet : quia Tamen argumentum non valet : quia non semper verum est, quod talis appe- non semper verum est, quod talis appe- titus est indigentiæ et non habiti: est titus est indigentiæ et non habiti: est enim aliquando habiti ut continuetur: enim aliquando habiti ut continuetur: et sic Angelus appetit et vult esse, vivere, et sic Angelus appetit et vult esse, vivere, et intelligere, quæ naturalia sunt, ut in et intelligere, quæ naturalia sunt, ut in his substantia sua conservetur et conti- his substantia sua conservetur et conti- nuetur. nuetur.

AD in quod objicitur contra βούλησιν, AD in quod objicitur contra βούλησιν, dicendum quod illa quæ fiunt ab Angelo, dicendum quod illa quæ fiunt ab Angelo, diversimode possunt fieri, sicut dicit diversimode possunt fieri, sicut dicit Glossa super Danielem, x, 20, super Glossa super Danielem, x, 20, super illud Nunc revertar ut prælier adversus illud Nunc revertar ut prælier adversus principem Persarum, scilicet contradi- principem Persarum, scilicet contradi- centem tuis precibus et meæ legationi: centem tuis precibus et meæ legationi: quod Michael princeps Judæorum volebat quod Michael princeps Judæorum volebat populum statim liberari a captivitate Me- populum statim liberari a captivitate Me- dorum et Persarum: Angelus autem dorum et Persarum: Angelus autem præpositus Medis et Persis dicebat, non præpositus Medis et Persis dicebat, non sufficienter adhuc esse purgatum. Et in sufficienter adhuc esse purgatum. Et in his exspectabant sententiam consilii di- his exspectabant sententiam consilii di- vini, quid esset faciendum, et quid po- vini, quid esset faciendum, et quid po- tius eligendum. tius eligendum.

Item, Dicit Glossa Gregorii super il- Item, Dicit Glossa Gregorii super il- lud Job, xxv, 2: Qui facit concor- lud Job, xxv, 2: Qui facit concor- diam in sublimibus suis. « Non enim diam in sublimibus suis. « Non enim est discordia inter Angelos bonos, sed est discordia inter Angelos bonos, sed uno aliquid rationabiliter appetente vel uno aliquid rationabiliter appetente vel volente, et alio nihilominus aliud ra- volente, et alio nihilominus aliud ra- tionabiliter appetente et volente, Deus tionabiliter appetente et volente, Deus concordiam facit, quando ex lumine con- concordiam facit, quando ex lumine con- silii sui per sententiam determinat, quid silii sui per sententiam determinat, quid potius volendum et faciendum sit. » Un- potius volendum et faciendum sit. » Un- de hæc dicitur voluntas Bonus in An- de hæc dicitur voluntas Bonus in An- gelo, et est de operabilibus per Angelos, gelo, et est de operabilibus per Angelos, possibilibus aliter fieri, ut finem aliter possibilibus aliter fieri, ut finem aliter consequantur, de quo est voluntas Dei. consequantur, de quo est voluntas Dei.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. III, Art. 18. Tom. XXVII hu. tentiarum, Dist. III, Art. 18. Tom. XXVII hu. jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part.

Unde dicendum, quod consilium non Unde dicendum, quod consilium non semper est ignorantis vel dubitantis : sed semper est ignorantis vel dubitantis : sed cum vident, quod ex parte rei quæ fa- cum vident, quod ex parte rei quæ fa- cienda est, probabiles rationes sunt et cienda est, probabiles rationes sunt et causæ quare fieri debeat, et ad opposi- causæ quare fieri debeat, et ad opposi- tum nihil minus probabiles sunt rationes tum nihil minus probabiles sunt rationes quare non fieri debeat exspectatio deli- quare non fieri debeat exspectatio deli- berativa definitionis divinæ quæ consi- berativa definitionis divinæ quæ consi- lium vocatur, sicut dicit Gregorius, vo- lium vocatur, sicut dicit Gregorius, vo- catur consilium et electio, ex quibus pro- catur consilium et electio, ex quibus pro- cedit in Angelis voluntas electiva : et sic cedit in Angelis voluntas electiva : et sic utraque voluntas est in Angelis, scilicet utraque voluntas est in Angelis, scilicet naturalis, et electiva. naturalis, et electiva.

MEMBRI QUARTI MEMBRI QUARTI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De actu voluntatis. Utrum Angelus ex De actu voluntatis. Utrum Angelus ex solis naturalibus potuit diligere Deum solis naturalibus potuit diligere Deum propter se et super omnia ¹ ? propter se et super omnia ¹ ?

Secundo, Quæritur de actu voluntatis Secundo, Quæritur de actu voluntatis qui est diligere. Et quæritur, Utrum qui est diligere. Et quæritur, Utrum Angelus ex solis naturalibus potuit Angelus ex solis naturalibus potuit diligere Deum propter se et super om- diligere Deum propter se et super om- nia ? nia ?

Et videtur quod non : quia Et videtur quod non : quia

1. Diligere Deum propter se et super 1. Diligere Deum propter se et super omnia, actus charitatis est : et ubi est omnia, actus charitatis est : et ubi est actus,ibi est habitus, cum actus ex habitu actus,ibi est habitus, cum actus ex habitu procedat: si ergo ex solis naturalibus procedat: si ergo ex solis naturalibus potuisset diligere Deum propter se et su- potuisset diligere Deum propter se et su- per omnia, ex solis naturalibus potuis- per omnia, ex solis naturalibus potuis- set habuisse charitatem, quod falsum set habuisse charitatem, quod falsum

est. est.

2. Adhuc, Ad summum gratiæ non 2. Adhuc, Ad summum gratiæ non pertingit natura: sed gratia non potest pertingit natura: sed gratia non potest ulterius, quam diligere Deum propter se ulterius, quam diligere Deum propter se et super omnia: ergo ad hunc actum non et super omnia: ergo ad hunc actum non pertingit natura sola. pertingit natura sola.

Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst 25, Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst 25, Art. 2. Tom. XXXIV. Art. 2. Tom. XXXIV.

contra. contra.

IN II P. SUM. THEOL. IN II P. SUM. THEOL.

3. Adhuc, Actus dilectionis perfectior 3. Adhuc, Actus dilectionis perfectior est, quam actus fidei: quia in genere est, quam actus fidei: quia in genere virtutum sicut se habet habitus ad habi- virtutum sicut se habet habitus ad habi- tum, sic se habet actus ad actum habi- tum, sic se habet actus ad actum habi- tus autem charitatis melior est, quam tus autem charitatis melior est, quam habitus fidei, et perfectior. I ad Corinth. habitus fidei, et perfectior. I ad Corinth. XIII, 13: Nunc autem manent fides, spes, XIII, 13: Nunc autem manent fides, spes, charitas, tria hæc major autem horum charitas, tria hæc major autem horum est charitas. Inde sic: Angelus ex solis est charitas. Inde sic: Angelus ex solis naturalibus non potest credere in Deum naturalibus non potest credere in Deum propter se et super omnia: ergo nec pot- propter se et super omnia: ergo nec pot- est diligere Deum propter se et super om- est diligere Deum propter se et super om- nia ex solis naturalibus. nia ex solis naturalibus.

: :

4. Adhuc, Ad Roman. VII, 18, super 4. Adhuc, Ad Roman. VII, 18, super illud: Velle adjacet mihi: distinguit Glos- illud: Velle adjacet mihi: distinguit Glos- sa triplex velle, scilicet velle vitii, velle sa triplex velle, scilicet velle vitii, velle virtutis, et velle naturæ. Et dicit, quod virtutis, et velle naturæ. Et dicit, quod velle naturæ medium est inter velle vitii, velle naturæ medium est inter velle vitii, et velle virtutis: sed velle vitii est termi- et velle virtutis: sed velle vitii est termi- num dilectionis ponere in eo quod non est num dilectionis ponere in eo quod non est propter se diligendum, ut dicit Augustinus propter se diligendum, ut dicit Augustinus in libro I de Doctrina Christiana, sicut in in libro I de Doctrina Christiana, sicut in creatura velle virtutis est terminum di- creatura velle virtutis est terminum di- lectionis ponere in eo quod summe dili- lectionis ponere in eo quod summe dili- gendum est, sicut Deus: ulterior autem gendum est, sicut Deus: ulterior autem terminus non potest inveniri, quam di- terminus non potest inveniri, quam di- ligere Deum propter se et super omnia : ligere Deum propter se et super omnia : ergo talis actus, actus virtutis est : et non ergo talis actus, actus virtutis est : et non nisi charitatis ergo in hunc non potest nisi charitatis ergo in hunc non potest velle naturæ et sic Angelus non potuit velle naturæ et sic Angelus non potuit diligere Deum ex solis naturalibus prop- diligere Deum ex solis naturalibus prop- ter se et super omnia. ter se et super omnia.

5. Adhuc, Aristoteles in III Ethicorum 5. Adhuc, Aristoteles in III Ethicorum dicit, quod « uniuscujusque extremum dicit, quod « uniuscujusque extremum in bono virtus ejus est : » extremum in in bono virtus ejus est : » extremum in bono voluntatis ultra quod nihil in bono bono voluntatis ultra quod nihil in bono potest inveniri, est diligere summum bo- potest inveniri, est diligere summum bo- num propter se et super omnia: ergo num propter se et super omnia: ergo hæc est virtus voluntatis quæ charitas hæc est virtus voluntatis quæ charitas vocatur sed ad charitatem non sufficit vocatur sed ad charitatem non sufficit Angelus ex solis naturalibus: ergo nec Angelus ex solis naturalibus: ergo nec ad hunc actum qui est diligere summum ad hunc actum qui est diligere summum bonum, sive Deum propter se et super bonum, sive Deum propter se et super

omnia. omnia.

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod

1. Perfectior est voluntas in volendo 1. Perfectior est voluntas in volendo sive diligendo, quam ratio in cognoscen- sive diligendo, quam ratio in cognoscen- do quod probatur ex hoc quod dicunt do quod probatur ex hoc quod dicunt communiter Damascenus, Gregorius communiter Damascenus, Gregorius

TRACT. IV, QUÆST. 14. TRACT. IV, QUÆST. 14.

: :

199 199

Nyssenus, et Aristoteles, quod voluntas Nyssenus, et Aristoteles, quod voluntas impossibilium est, volumus enim esse impossibilium est, volumus enim esse immortales ratio autem cognitiva non immortales ratio autem cognitiva non est nisi possibilium et verorum. Inde est nisi possibilium et verorum. Inde sic Ratio in cognoscendo ex solis natu- sic Ratio in cognoscendo ex solis natu- ralibus determinat Deum esse summum ralibus determinat Deum esse summum bonum, et propter se et super omnia bonum, et propter se et super omnia diligendum: ergo multo magis voluntas diligendum: ergo multo magis voluntas in diligendo ex solis naturalibus potest in diligendo ex solis naturalibus potest Deum diligere propter se et super om- Deum diligere propter se et super om- nia. nia.

2. Adhuc, Cum Angelus sit natura 2. Adhuc, Cum Angelus sit natura intellectualis, constat quod in corde suo intellectualis, constat quod in corde suo scriptum fuerit hoc præceptum, Matth. scriptum fuerit hoc præceptum, Matth. xx, 36: Diliges Dominum Deum tuum xx, 36: Diliges Dominum Deum tuum ex toto corde tuo, et in tota anima tua, ex toto corde tuo, et in tota anima tua, et in tota mente tua. Aut ergo potuit et in tota mente tua. Aut ergo potuit complere, aut non potuit. Si potuit: complere, aut non potuit. Si potuit: ergo ex solis naturalibus potuit in cha- ergo ex solis naturalibus potuit in cha- ritatis actum. Si non potuit, sibi impu- ritatis actum. Si non potuit, sibi impu- tandum non fuit, quod non fecit: quod tandum non fuit, quod non fecit: quod falsum est ergo ex solis naturalibus im- falsum est ergo ex solis naturalibus im- plere potuit. plere potuit.

3. Adhuc, Quod potest virtus inferior, 3. Adhuc, Quod potest virtus inferior, potest et superior et multo plus sed potest et superior et multo plus sed virtus civilis fortitudinis tantum bonum virtus civilis fortitudinis tantum bonum civile potest diligere, quod diligit ipsum civile potest diligere, quod diligit ipsum propter se et super omnia, ita quod propter se et super omnia, ita quod quodlibet periculum subit ne succumbat, quodlibet periculum subit ne succumbat, et, ut dicit Aristoteles in III Ethicorum, et, ut dicit Aristoteles in III Ethicorum, est ei mors eligentior tali salute in qua est ei mors eligentior tali salute in qua succumbat bonum civile: ergo videtur, succumbat bonum civile: ergo videtur, quod multo magis dilectio naturalis vo- quod multo magis dilectio naturalis vo- luntatis possit diligere summum bonum luntatis possit diligere summum bonum propter se et super omnia, etiam ex solis propter se et super omnia, etiam ex solis naturalibus. naturalibus.

4. Adhuc, Tullius in libro de Amicitia 4. Adhuc, Tullius in libro de Amicitia triplicem distinguit amicitiam, scilicet triplicem distinguit amicitiam, scilicet fundatam super delectabile, fundatam su- fundatam super delectabile, fundatam su- per utile, et fundatam super honestum. per utile, et fundatam super honestum. Et dicit, quod fundata super honestum, Et dicit, quod fundata super honestum, diligit amicum propter se, et super omne diligit amicum propter se, et super omne utile, et super omne delectabile. Si ergo utile, et super omne delectabile. Si ergo hoc potest amicitia hominis ex solis na- hoc potest amicitia hominis ex solis na- turalibus sine gratia gratum faciente, turalibus sine gratia gratum faciente, cum angelica natura in naturalibus me- cum angelica natura in naturalibus me- lius sit disposita quam humana, et sum- lius sit disposita quam humana, et sum- me honestum sit Deus, multo magis me honestum sit Deus, multo magis angelica natura potuit diligere Deum angelica natura potuit diligere Deum

200 200

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

propter se et super omnia ex solis natu- propter se et super omnia ex solis natu- ralibus. ralibus.

5. Adhuc, Aristoteles in VIII Ethico- 5. Adhuc, Aristoteles in VIII Ethico- rum: «Perfecta est, quæ bonorum ami- rum: «Perfecta est, quæ bonorum ami- citia et secundum virtutem similium. >> citia et secundum virtutem similium. >> Sed perfectum est, ut dicit Aristoteles in Sed perfectum est, ut dicit Aristoteles in III Physicorum, cui nihil deest: deest III Physicorum, cui nihil deest: deest autem aliquid amicitiæ, nisi diligat prop- autem aliquid amicitiæ, nisi diligat prop- ter se et super omnia : ergo homo ad ter se et super omnia : ergo homo ad hominem potest habere talem amicitiam hominem potest habere talem amicitiam qua diligit propter se et super omnia: qua diligit propter se et super omnia: cum ergo Angelus melius sit dispositus cum ergo Angelus melius sit dispositus ad Deum, quam homo ad hominem, ad Deum, quam homo ad hominem, multo magis Angelus potuit diligere multo magis Angelus potuit diligere Deum propter se et super omnia: et sic Deum propter se et super omnia: et sic potest habere actum charitatis. potest habere actum charitatis.

6. Adhuc, Aristoteles, ibidem, « Mali 6. Adhuc, Aristoteles, ibidem, « Mali quidem amici erunt propter delectationis quidem amici erunt propter delectationis quæstum, in hoc similes existentes : bo- quæstum, in hoc similes existentes : bo- ni autem amici per se, secundum enim ni autem amici per se, secundum enim quod boni: et hi quidem simpliciter ami- quod boni: et hi quidem simpliciter ami- ci, illi autem secundum accidens. Illorum ci, illi autem secundum accidens. Illorum autem solvitur amicitia, si solvitur quæ- autem solvitur amicitia, si solvitur quæ- stus delectationis. » Et ex hoc sequitur stus delectationis. » Et ex hoc sequitur idem quod prius, scilicet quod boni et idem quod prius, scilicet quod boni et honesti diligunt se propter se, et super honesti diligunt se propter se, et super omnia, et sine gratia gratum faciente ex omnia, et sine gratia gratum faciente ex sola virtute consuetudinali vel intelle- sola virtute consuetudinali vel intelle- ctuali quæ virtutes naturales vocantur a ctuali quæ virtutes naturales vocantur a Sanctis. Et cum Angelus melius disposi Sanctis. Et cum Angelus melius disposi tus sit ad Deum, quam homo ad homi- tus sit ad Deum, quam homo ad homi- nem per virtutem intellectualem vel con- nem per virtutem intellectualem vel con- suetudinalem, videtur quod Angelus suetudinalem, videtur quod Angelus multo magis potuit diligere Deum ex multo magis potuit diligere Deum ex solis naturalibus propter se et super solis naturalibus propter se et super omnia. omnia.

: :

7. Si quis dicat, quod Angelus potuit 7. Si quis dicat, quod Angelus potuit quidem diligere Deum propter se et su- quidem diligere Deum propter se et su- per omnia sed ille est naturæ actus, et per omnia sed ille est naturæ actus, et non virtutis. Hoc erit contra Augustinum, non virtutis. Hoc erit contra Augustinum, qui in libro de Moribus Ecclesiæ dicit, qui in libro de Moribus Ecclesiæ dicit, quod « virtus nihil aliud est nisi ordo quod « virtus nihil aliud est nisi ordo amoris actus autem voluntatis, qui est amoris actus autem voluntatis, qui est dilectio sive amor, in meliorem formam dilectio sive amor, in meliorem formam ordinis numquam potest poni, quam ut ordinis numquam potest poni, quam ut summe bonum quod summe diligendum summe bonum quod summe diligendum est, diligat propter se et super om- est, diligat propter se et super om-

nia. » nia. »

SOLUTIO. Ad hoc dixerunt antiqui, SOLUTIO. Ad hoc dixerunt antiqui, Præpositivus scilicet, et Gulielmus Alti- Præpositivus scilicet, et Gulielmus Alti- siodorensis, quod duplex est amor sive siodorensis, quod duplex est amor sive dilectio voluntatis, scilicet dilectio amici- dilectio voluntatis, scilicet dilectio amici- tiæ, et dilectio concupiscentiæ. Dilectio tiæ, et dilectio concupiscentiæ. Dilectio amicitiæ est, quæ tendit in alterum : et amicitiæ est, quæ tendit in alterum : et de hac dicit Gregorius, quod « minus de hac dicit Gregorius, quod « minus quam inter duos esse non potest. » Di- quam inter duos esse non potest. » Di- lectio concupiscentiæ est naturæ, quæ lectio concupiscentiæ est naturæ, quæ semper curva est in seipsa et quidquid semper curva est in seipsa et quidquid diligit, ad seipsam retorquet, hoc est, ad diligit, ad seipsam retorquet, hoc est, ad bonum proprium et privatum : et nisi bonum proprium et privatum : et nisi per gratiam gratum facientem elevetur per gratiam gratum facientem elevetur super se, omne quod diligit ad bonum super se, omne quod diligit ad bonum proprium retorquet, et diligit propter proprium retorquet, et diligit propter seipsam, ita quod privatum commodum seipsam, ita quod privatum commodum quærit in illo: tamen perversa in hoc non quærit in illo: tamen perversa in hoc non est, quia ulterius non potest nisi per est, quia ulterius non potest nisi per gratiam adjuvetur. Naturale est enim in gratiam adjuvetur. Naturale est enim in omnibus quæ sunt, quod ament sive dili- omnibus quæ sunt, quod ament sive dili- gant convenientia sibi secundum natu- gant convenientia sibi secundum natu- ram, ut dicunt Plato, et Boetius. Et hæc ram, ut dicunt Plato, et Boetius. Et hæc solutio mihi placet: quia bona est. solutio mihi placet: quia bona est.

4 of 5 4 of 5

AD PRIMUM ergo dicendum, quod pri- Adi AD PRIMUM ergo dicendum, quod pri- Adi ma quinque quibus probatur, quod An- ma quinque quibus probatur, quod An- gelus ex solis naturalibus non potest gelus ex solis naturalibus non potest diligere Deum propter se et super omnia, diligere Deum propter se et super omnia, concedenda sunt, et procedunt: natura concedenda sunt, et procedunt: natura enim quæ recurva est in seipsa, et sem- enim quæ recurva est in seipsa, et sem- per retorquet ad seipsam, facit quod dili- per retorquet ad seipsam, facit quod dili- gibile non propter ipsum diligibile dili- gibile non propter ipsum diligibile dili- git, sed propter se, quærens in diligilibi git, sed propter se, quærens in diligilibi ipso et concupiscens proprium commo- ipso et concupiscens proprium commo- dum, nec permittens, quod aliquid supra dum, nec permittens, quod aliquid supra seipsum diligat dilectione concupiscen- seipsum diligat dilectione concupiscen- tiæ tiæ

tura. tura.

quia hanc habet ad seipsam na- quia hanc habet ad seipsam na-

AD ID ergo quod in contrarium obji- Ado AD ID ergo quod in contrarium obji- Ado citur, dicendum, quod licet voluntas in citur, dicendum, quod licet voluntas in quibusdam possit esse ad quæ non est quibusdam possit esse ad quæ non est ratio, tamen in movendo sic se in hoc ratio, tamen in movendo sic se in hoc quod diligit, minus potens est ratione: quod diligit, minus potens est ratione: et hoc est ideo, quod ratio bonum quod et hoc est ideo, quod ratio bonum quod diligendum est per rationem boni, de- diligendum est per rationem boni, de- terminat extra se voluntas autem natu- terminat extra se voluntas autem natu- ralis propter naturam, quæ principium ralis propter naturam, quæ principium est intra, semper recurvat ad intra se. est intra, semper recurvat ad intra se.

AD ALIUD dicendum, quod hoc præce- Ado AD ALIUD dicendum, quod hoc præce- Ado ptum quidem scriptum fuit in corde An- ptum quidem scriptum fuit in corde An-

Ad object. 3. Ad object. 3.

Ad object. 4. Ad object. 4.

Ad object. 5. Ad object. 5.

Ad object. 6. Ad object. 6.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

geli, sed non ut impleret ex solis natu- geli, sed non ut impleret ex solis natu- ralibus, sed per gratiam ad intus. ralibus, sed per gratiam ad intus.

AD ALIUD dicendum, quod illud bonum AD ALIUD dicendum, quod illud bonum quod diligit virtus civilis, creatum est, quod diligit virtus civilis, creatum est, et propter creaturam diligitur, et in il- et propter creaturam diligitur, et in il- lud ex solis naturalibus virtus civilis pot- lud ex solis naturalibus virtus civilis pot- est. Illud autem summum bonum increa- est. Illud autem summum bonum increa- tum est, et supra omnem naturam crea- tum est, et supra omnem naturam crea- turæ in infinitum elevatum : et ideo in turæ in infinitum elevatum : et ideo in illud sufficienter natura non potest, nisi illud sufficienter natura non potest, nisi per gratiam elevetur. per gratiam elevetur.

AD ALIUD dicendum, quod amicitia AD ALIUD dicendum, quod amicitia fundata super honestum, non diligit fundata super honestum, non diligit amicum nisi aliquid concupiscat in ipso amicum nisi aliquid concupiscat in ipso quod retorquet ad seipsam. Unde etiam quod retorquet ad seipsam. Unde etiam ipse Tullius ibidem dicit, quod « amici- ipse Tullius ibidem dicit, quod « amici- tiæ honestorum multa delectatio adjuncta tiæ honestorum multa delectatio adjuncta est, et multa utilitas. » est, et multa utilitas. »

AD ALIUD dicendum, quod perfecta est, AD ALIUD dicendum, quod perfecta est, quæ bonorum amicitia, perfectione sibi quæ bonorum amicitia, perfectione sibi competenti secundum naturam: sed hoc competenti secundum naturam: sed hoc non competit ei, quod non retorqueat non competit ei, quod non retorqueat ad seipsam. Unde ipse Aristoteles in ad seipsam. Unde ipse Aristoteles in IX Ethicorum, ubi loquitur de impedi- IX Ethicorum, ubi loquitur de impedi- mentis amicitiæ, tria genera hominum mentis amicitiæ, tria genera hominum removet a dilectione, scilicet senes, et removet a dilectione, scilicet senes, et austeros, et non resalutantes : et sunt austeros, et non resalutantes : et sunt hæc ejus verba : « Senes enim et austeri hæc ejus verba : « Senes enim et austeri parum diligibiles: est enim in eis par- parum diligibiles: est enim in eis par- vum quod delectabile. » De non resalu- vum quod delectabile. » De non resalu- tantibus dicit sic : « Multa enim amici- tantibus dicit sic : « Multa enim amici- tias ἀπροσηγορία, hoc est, tias ἀπροσηγορία, hoc est, dissolvit. » dissolvit. »

irresalutatio irresalutatio

Eodem modo dicendum est ad sequens: Eodem modo dicendum est ad sequens: boni enim licet sunt amici per se et pro- boni enim licet sunt amici per se et pro- pter virtutem, tamen hoc inclinant ad pter virtutem, tamen hoc inclinant ad seipsos. Unde dicit etiam, quod amico- seipsos. Unde dicit etiam, quod amico- rum proprium est semper velle esse si- rum proprium est semper velle esse si- mul, et in confabulationibus delectabilibus mul, et in confabulationibus delectabilibus conterere totos dies. Dilectio autem cha- conterere totos dies. Dilectio autem cha- ritatis elevat creaturam supra se, ita ritatis elevat creaturam supra se, ita quod totam se reponat in dilecto increato quod totam se reponat in dilecto increato quod est Deus, etiamsi nihil debet sibi quod est Deus, etiamsi nihil debet sibi fieri. Et ut dicit Bernardus, confitetur fieri. Et ut dicit Bernardus, confitetur quam bonus, non quoniam sibi bonus, quam bonus, non quoniam sibi bonus, et adhæret Deo in uno spiritu. 1 ad et adhæret Deo in uno spiritu. 1 ad

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XXIX, Art. 1 et seq. Tom. tentiarum, Dist. XXIX, Art. 1 et seq. Tom.

201 201

Corinth. vi, 17: Qui adhæret Domino, Corinth. vi, 17: Qui adhæret Domino, unus spiritus est. unus spiritus est.

AD ULTIMUM dicendum, quod in veri- Ad object.7 AD ULTIMUM dicendum, quod in veri- Ad object.7 tate actus sic vestitus ordine virtutis, tate actus sic vestitus ordine virtutis, ordinatus est, et est actus charitatis: sed ordinatus est, et est actus charitatis: sed cum dicitur diligere Deum propter se, cum dicitur diligere Deum propter se, præpositio cum suo casuali construitur in præpositio cum suo casuali construitur in ratione triplicis causæ, scilicet efficientis, ratione triplicis causæ, scilicet efficientis, formalis, et finalis: ut scilicet hanc di- formalis, et finalis: ut scilicet hanc di- lectionem non efficiat nisi Deus, et effi- lectionem non efficiat nisi Deus, et effi- ciat eam forma dilectionis quæ est in ip- ciat eam forma dilectionis quæ est in ip- sa, et fine dilectionis qui est ipse. Et sa, et fine dilectionis qui est ipse. Et cum dicitur, super omnia, præpositio cum dicitur, super omnia, præpositio cum suo casuali notat excessum etiam cum suo casuali notat excessum etiam supra seipsam. Et ad hoc non potest so- supra seipsam. Et ad hoc non potest so- la natura, quæ semper recurvata est in la natura, quæ semper recurvata est in seipsam, ut dictum est. Unde etiam, ad seipsam, ut dictum est. Unde etiam, ad Roman. VII, 18, ubi Glossa distinguit Roman. VII, 18, ubi Glossa distinguit triplex velle, scilicet velle virtutis, velle triplex velle, scilicet velle virtutis, velle naturæ, et velle vitii et dicit velle na- naturæ, et velle vitii et dicit velle na- turæ medium esse inter velle virtutis et turæ medium esse inter velle virtutis et velle vitii: non accipit medium per velle vitii: non accipit medium per æque distantiam vel participationem ex- æque distantiam vel participationem ex- tremorum, sed per abnegationem utrius- tremorum, sed per abnegationem utrius- que extremi, quod tamen propinquius que extremi, quod tamen propinquius se tenet cum velle virtutis, quam cum se tenet cum velle virtutis, quam cum velle vitii quia, sicut dicit Damascenus, velle vitii quia, sicut dicit Damascenus, « vitium sive peccatum est recessus ab « vitium sive peccatum est recessus ab eo quod est secundum naturam, in id eo quod est secundum naturam, in id quod est contra naturam. » Natura au- quod est contra naturam. » Natura au- tem inclinat ad bonum gratiæ et virtutis, tem inclinat ad bonum gratiæ et virtutis, sicut ad id in quo perficitur et comple- sicut ad id in quo perficitur et comple- tur secundum optimum posse ipsius, tur secundum optimum posse ipsius, quod ad actus naturales habere potest. quod ad actus naturales habere potest.

MEMBRI QUARTI MEMBRI QUARTI

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

De objecto voluntatis quod est diligibile, De objecto voluntatis quod est diligibile, utrum hoc sit in ordine, vel absque utrum hoc sit in ordine, vel absque ordine¹? ordine¹?

Tertio, Quæritur de objecto voluntatis Tertio, Quæritur de objecto voluntatis

XXVII hujusce novæ editionis nostræ. XXVII hujusce novæ editionis nostræ.

202 202

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod est diligibile, utrum hoc scilicet sit quod est diligibile, utrum hoc scilicet sit in ordine sicut in homine, vel absque in ordine sicut in homine, vel absque

ordine? ordine?

Et videtur, quod sit in ordine. Et videtur, quod sit in ordine.

1. Plura enim sunt quæ tenetur dili- 1. Plura enim sunt quæ tenetur dili- gere Angelus, sicut et homo, dilectione gere Angelus, sicut et homo, dilectione electiva tenetur enim diligere id quod electiva tenetur enim diligere id quod supra se est, et quod est bonum increa- supra se est, et quod est bonum increa- tum, Deus scilicet: et tenetur diligere tum, Deus scilicet: et tenetur diligere electiva dilectione id quod juxta se est, electiva dilectione id quod juxta se est, quod est Angelus ad eamdem beatitudi- quod est Angelus ad eamdem beatitudi- nem ordinatus et tenetur diligere id nem ordinatus et tenetur diligere id quod infra se est, sicut homo secundum quod infra se est, sicut homo secundum corpus et secundum animam : quod corpus et secundum animam : quod etiam ostendit per effectum custodiæ. etiam ostendit per effectum custodiæ. Tenetur etiam conformare voluntatem Tenetur etiam conformare voluntatem suam voluntati divinæ : de quo scribitur, suam voluntati divinæ : de quo scribitur, Sapient. xi, 25: Diligis omnia quæ sunt, Sapient. xi, 25: Diligis omnia quæ sunt, et nihil odisti eorum quæ fecisti. Et in et nihil odisti eorum quæ fecisti. Et in his diligibilibus sunt gradus : Angelus his diligibilibus sunt gradus : Angelus enim propinquior est Angelo, quam ho- enim propinquior est Angelo, quam ho- mo Angelo et Angelus coordinalis et mo Angelo et Angelus coordinalis et ejusdem hierarchiæ propinquior est An- ejusdem hierarchiæ propinquior est An- gelo alterius hierarchiæ et alterius ordinis: gelo alterius hierarchiæ et alterius ordinis: ergo sicut in homine est ordo diligibi- ergo sicut in homine est ordo diligibi- lium, quod se tenetur plus diligere, lium, quod se tenetur plus diligere, quam proximum, Matth. xx11, 39 : Dili- quam proximum, Matth. xx11, 39 : Dili- ges proximum tuum sicut teipsum. Au- ges proximum tuum sicut teipsum. Au- gustinus « Cum dicitur, sicut teipsum, gustinus « Cum dicitur, sicut teipsum, datur principalitas tibi, ut te primo di- datur principalitas tibi, ut te primo di- ligas, inter proximos autem proximio- ligas, inter proximos autem proximio- rem sanguine vel beneficio plus diligas, rem sanguine vel beneficio plus diligas, quam alium non proximo gradu conjun- quam alium non proximo gradu conjun- ctum omnes tamen ad hoc diligas ad ctum omnes tamen ad hoc diligas ad quod teipsum diligis, hoc est, ad beatitu- quod teipsum diligis, hoc est, ad beatitu- dinem æternam 1. » Cum ergo tales gra- dinem æternam 1. » Cum ergo tales gra- dus sint in diligibilibus ab Angelo sicut dus sint in diligibilibus ab Angelo sicut in diligibilibus ab homine, et cum omne in diligibilibus ab homine, et cum omne bonum secundum rationem ordinis de- bonum secundum rationem ordinis de- terminetur, sicut dicit Boetius, videtur terminetur, sicut dicit Boetius, videtur quod idem ordo sit in diligibilibus ab quod idem ordo sit in diligibilibus ab Angelo, qui est in diligibilibus ab ho- Angelo, qui est in diligibilibus ab ho-