IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

aliis. Quæcumque enim bona sunt, par- aliis. Quæcumque enim bona sunt, par- ticipatione boni bona sunt: et quæ ticipatione boni bona sunt: et quæ cumque sunt, participatione per se cumque sunt, participatione per se essentiæ sunt: et quæcumque vivunt, essentiæ sunt: et quæcumque vivunt, participatione per se vitæ vivunt. Nul- participatione per se vitæ vivunt. Nul- la siquidem virtus, sive generalis, si- la siquidem virtus, sive generalis, si- ve specialis, in natura rerum inve- ve specialis, in natura rerum inve- nitur, quæ a primordialibus causis nitur, quæ a primordialibus causis inæstimabili participatione non proce- inæstimabili participatione non proce- dat. » Propter hoc ergo dicunt isti, quod dat. » Propter hoc ergo dicunt isti, quod sub talibus speciebus idealibus, quas sub talibus speciebus idealibus, quas Deus indidit angelico intellectui in ipsa Deus indidit angelico intellectui in ipsa creatione Angeli, intelligunt omnia quæ creatione Angeli, intelligunt omnia quæ in hoc mundo fiunt, vel sunt. SED CON- in hoc mundo fiunt, vel sunt. SED CON- TRA hoc est, quod species illa, sive idea, TRA hoc est, quod species illa, sive idea, sive ratio, qua cognoscit Deus omnia, sive ratio, qua cognoscit Deus omnia, una est in ipso et secundum esse et se- una est in ipso et secundum esse et se- cundum substantiam, et est ad omnia cundum substantiam, et est ad omnia cognoscibilia, et est ipse Deus. Si ergo cognoscibilia, et est ipse Deus. Si ergo Angelus per illam similitudinem cogno- Angelus per illam similitudinem cogno- scit, vel per similem illi sibi concrea- scit, vel per similem illi sibi concrea- tam, tunc cognoscit omnia per simili- tam, tunc cognoscit omnia per simili- tudinem unam et hoc esse non potest: tudinem unam et hoc esse non potest: illa enim similitudo secundum quod est illa enim similitudo secundum quod est in Angelo, creata est et finita secundum in Angelo, creata est et finita secundum esse et potentiam: et id quod finitum esse et potentiam: et id quod finitum est secundum esse et poteutiam, ratio est secundum esse et poteutiam, ratio infinitorum cognoscibilium secundum infinitorum cognoscibilium secundum numerum esse non potest. numerum esse non potest.

3. Adhuc, Augustinus in libro 3. Adhuc, Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum dicit, quod illa LXXXIII Quæstionum dicit, quod illa idea etiam secundum quod in Deo est, idea etiam secundum quod in Deo est, diversa efficitur ratione, secundum quod diversa efficitur ratione, secundum quod est ad diversa cognoscibilia: dicit enim, est ad diversa cognoscibilia: dicit enim, quod alia ratione creat hominem, et alia quod alia ratione creat hominem, et alia equum. In Angelo ergo talis ratio cum equum. In Angelo ergo talis ratio cum una sit et finitæ potentiæ, in ostenden- una sit et finitæ potentiæ, in ostenden- do cognoscibilia, non potest esse ratio do cognoscibilia, non potest esse ratio omnium cognoscibilium in omnium cognoscibilium in Quod enim una sit in Deo, et relatione Quod enim una sit in Deo, et relatione ad scita plures sit ratione, in libro de ad scita plures sit ratione, in libro de Divinis nominibus 1, Dionysius dat Divinis nominibus 1, Dionysius dat duplex exemplum. Primum est unitate, duplex exemplum. Primum est unitate, de qua sic dicit : « In unitate omnis nu- de qua sic dicit : « In unitate omnis nu- merus uniformiter præexistit, et habet merus uniformiter præexistit, et habet omnem numerum unitas in seipsa sin- omnem numerum unitas in seipsa sin- gulariter, et omnis numerus unitur qui- gulariter, et omnis numerus unitur qui-

mundo. mundo.

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

: :

177 177

dem in unitate. In quantum autem ab dem in unitate. In quantum autem ab unitate procedit, tantum discernitur, et unitate procedit, tantum discernitur, et in multitudinem agitur. » Aliud exem- in multitudinem agitur. » Aliud exem- plum est de centro circuli, de quo sic plum est de centro circuli, de quo sic dicit : « In centro omnes circuli lineæ dicit : « In centro omnes circuli lineæ secundum unam unitionem exstiterunt, secundum unam unitionem exstiterunt, et omnes habent signum in seipso lineas et omnes habent signum in seipso lineas uniformiter unitas, et ad se invicem et uniformiter unitas, et ad se invicem et ad unum principium a quo processerunt. ad unum principium a quo processerunt. Et in ipso quidem centro perfecte uniun- Et in ipso quidem centro perfecte uniun- tur parum autem ab eo distantes, pa- tur parum autem ab eo distantes, pa- rum et discernuntur magis autem di- rum et discernuntur magis autem di- stantes, magis discernuntur. » Et quia stantes, magis discernuntur. » Et quia hæc verba forte alicui difficilia sunt, ac- hæc verba forte alicui difficilia sunt, ac- cipiatur commentum quod cum ipso li- cipiatur commentum quod cum ipso li- bro de Græco translatum est, ubi Maxi- bro de Græco translatum est, ubi Maxi- mus dicit sic: « In monade quidem vi mus dicit sic: « In monade quidem vi et potestate sunt numeri in generibus et potestate sunt numeri in generibus vero et formis, actu et opere. Vis autem vero et formis, actu et opere. Vis autem eorum est substantialis eorum virtus, eorum est substantialis eorum virtus, qua æternaliter et immutabiliter in mo- qua æternaliter et immutabiliter in mo- nade subsistunt. Potestas vero est possi- nade subsistunt. Potestas vero est possi- bilitas eis insita, qua in genera et species bilitas eis insita, qua in genera et species possunt multiplicari, et intellectibus ma- possunt multiplicari, et intellectibus ma- nifesti fieri, certis terminorum definitio- nifesti fieri, certis terminorum definitio- nibus, quantitatum diversitatibus, inter- nibus, quantitatum diversitatibus, inter- vallis differentiarum, proportionum pro- vallis differentiarum, proportionum pro- portionalitatumque mirabili æqualitate portionalitatumque mirabili æqualitate et insolubili consonantia. Actus autem et insolubili consonantia. Actus autem est motus animi, purissimos natura nu- est motus animi, purissimos natura nu- meros absque ulla imaginatione intuen- meros absque ulla imaginatione intuen- tis. Opus vero est ejusdem animi motus, tis. Opus vero est ejusdem animi motus, purissimos numeros quos in seipso con- purissimos numeros quos in seipso con- sideret, phantasiis velut quibusdam cor- sideret, phantasiis velut quibusdam cor- poribus incrassatos memoriæ commen- poribus incrassatos memoriæ commen- dantis, ibique eos ordinantis, eorumque dantis, ibique eos ordinantis, eorumque rationes facilius tractantis, forasque qui- rationes facilius tractantis, forasque qui- busdam signis corporalium significatos, busdam signis corporalium significatos, in aliorum notitiam tradentis. Intelle- in aliorum notitiam tradentis. Intelle- ctuales igitur numeri ex monade se dif- ctuales igitur numeri ex monade se dif- fundunt, ut in animo quodammodo fundunt, ut in animo quodammodo splendescant. Deinde ex animo in ratio- splendescant. Deinde ex animo in ratio- nem prosilientes, apertius se patefaciunt: nem prosilientes, apertius se patefaciunt: mox de ratione in memoriam decurren- mox de ratione in memoriam decurren- tes, phantasticas ex ipsius memoriæ na- tes, phantasticas ex ipsius memoriæ na- tura concipiunt apparitiones, in quibus tura concipiunt apparitiones, in quibus virtutes multiplicium suarum formarum virtutes multiplicium suarum formarum

cap 5. cap 5.

XXXII XXXII

12 12

178 178

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

inquisitoribus suis latentes aperiunt: inquisitoribus suis latentes aperiunt: deinde procedunt in sensus, postremo in deinde procedunt in sensus, postremo in figuras. » Ex his patet, quod prima causa figuras. » Ex his patet, quod prima causa n qua omnia uniuntur, substantialiter n qua omnia uniuntur, substantialiter est idem cum idea illa: et ipsa idea est est idem cum idea illa: et ipsa idea est unitas in ipsa, et non tantum unum. In unitas in ipsa, et non tantum unum. In Angelis autem istud exemplar, nec est Angelis autem istud exemplar, nec est in unitate, nec causa. Et sic videtur, in unitate, nec causa. Et sic videtur, quod in Angelis oporteat ipsum multipli- quod in Angelis oporteat ipsum multipli- cari secundum numerum omnium co- cari secundum numerum omnium co- gnitorum et sic una specie sive una gnitorum et sic una specie sive una forma ordinis universi Angelus non forma ordinis universi Angelus non potest cognoscere cognoscibilia hujus potest cognoscere cognoscibilia hujus mundi. mundi.

4. Si forte quis dicat, quod multipli 4. Si forte quis dicat, quod multipli catur secundum universalia, et non se- catur secundum universalia, et non se- cundum particularia: sequitur, quod in cundum particularia: sequitur, quod in illis non sciat particularia, nisi in poten- illis non sciat particularia, nisi in poten- tia particularia autem in suis univer- tia particularia autem in suis univer- salibus non sunt nisi in potentia: et hoc salibus non sunt nisi in potentia: et hoc est in perfectissima scientia, ut docet est in perfectissima scientia, ut docet Aristoteles in II Priorum: quod est Aristoteles in II Priorum: quod est contra Dionysium in libro de Divinis no- contra Dionysium in libro de Divinis no- minibus, ubi sic dicit : « Etenim et minibus, ubi sic dicit : « Etenim et Angelos scire dicunt eloquia, illa quæ Angelos scire dicunt eloquia, illa quæ sunt in terra, non secundum sensus ipsa sunt in terra, non secundum sensus ipsa cognoscentes sensibilia quidem existen- cognoscentes sensibilia quidem existen- tia, sed secundum propriam deiformis tia, sed secundum propriam deiformis mentis virtutem et naturam. » Videtur mentis virtutem et naturam. » Videtur ergo, quod hoc modo et per tales formas ergo, quod hoc modo et per tales formas non cognoscant Angeli. non cognoscant Angeli.

continue removationes fieri in similitu- continue removationes fieri in similitu- dinibus illis vel Angeli non cognosce- dinibus illis vel Angeli non cognosce- rent ea secundum effectum. rent ea secundum effectum.

: :

6. Adhuc, Cum effectus naturæ sint 6. Adhuc, Cum effectus naturæ sint infiniti secundum potentiam, oporteret infiniti secundum potentiam, oporteret similitudines illas esse infinitas secun- similitudines illas esse infinitas secun- dum actum aut contingeret Angelos dum actum aut contingeret Angelos aliqua naturalia cognoscibilia non co- aliqua naturalia cognoscibilia non co-

gnoscere. gnoscere.

7. Adhuc, Scientia per effectum est 7. Adhuc, Scientia per effectum est scientia, quæ (ut dicit Aristoteles) est scientia, quæ (ut dicit Aristoteles) est indignior, quam scientia per causam, quæ indignior, quam scientia per causam, quæ est scientia propter quid. Si ergo Angeli est scientia propter quid. Si ergo Angeli cognoscunt per effectus, non habent cer- cognoscunt per effectus, non habent cer- tissimam scientiam de rebus et hoc est tissimam scientiam de rebus et hoc est inconveniens, quia (ut dicit Dionysius) inconveniens, quia (ut dicit Dionysius) cognoscunt secundum deiformis mentis cognoscunt secundum deiformis mentis virtutem et naturam. Si propter hoc virtutem et naturam. Si propter hoc dicatur, quod similitudines illæ sint cau- dicatur, quod similitudines illæ sint cau- sarum naturalium: tunc quæritur, Cum sarum naturalium: tunc quæritur, Cum causæ naturales non semper agant, quid causæ naturales non semper agant, quid reducit similitudines illas ad cognoscen- reducit similitudines illas ad cognoscen- dum hunc effectum, vel illum, quem dum hunc effectum, vel illum, quem natura modo causat et non ante? natura modo causat et non ante?

8. Adhuc, Secundum hoc videtur 8. Adhuc, Secundum hoc videtur scientia Angelorum esse incerta: dicit scientia Angelorum esse incerta: dicit enim Philosophus, quod causæ natura- enim Philosophus, quod causæ natura- les contingenter agunt, et sæpe impe- les contingenter agunt, et sæpe impe- diuntur ab actionibus suis et ita vide- diuntur ab actionibus suis et ita vide- tur, quod de naturalibus non habent tur, quod de naturalibus non habent scientiam, sed opinionem conjecturalem. scientiam, sed opinionem conjecturalem.

9. Adhuc, Nos cognoscimus ea quæ 9. Adhuc, Nos cognoscimus ea quæ sunt a libero arbitrio, per significatio- sunt a libero arbitrio, per significatio- nem locutionis mutuæ cum ergo scien- nem locutionis mutuæ cum ergo scien- tia Angelorum non fit deficientior quam tia Angelorum non fit deficientior quam nostra scientia, oportet, quod et ipsi ta- nostra scientia, oportet, quod et ipsi ta- lium habeant aliquam cognitionem. lium habeant aliquam cognitionem. Quæritur ergo, Quis sit modus cogno- Quæritur ergo, Quis sit modus cogno- scendi talia, cum eorum quæ subsunt li- scendi talia, cum eorum quæ subsunt li- bero arbitrio, non habeant similitudines bero arbitrio, non habeant similitudines apud se, ut communiter dicitur ? apud se, ut communiter dicitur ?

5. Adhuc, Dixit cancellarius Philip- 5. Adhuc, Dixit cancellarius Philip- pus, quod Angeli a Deo habent cognitio- pus, quod Angeli a Deo habent cognitio- nem naturalium in mundo sensibili exi- nem naturalium in mundo sensibili exi- stentium, et non habent potestatem ope- stentium, et non habent potestatem ope- randi ea: quia, ut dicit Augustinus, An- randi ea: quia, ut dicit Augustinus, An- geli non sunt creatores rerum : et dabat geli non sunt creatores rerum : et dabat simile. Sicut si aliquis a sciente et ope- simile. Sicut si aliquis a sciente et ope- rante discat et retineat scientiam, et vir- rante discat et retineat scientiam, et vir- tutem operandi non recipiat. Et dixit, tutem operandi non recipiat. Et dixit, quod hanc cognitionem habent per simi- quod hanc cognitionem habent per simi- litudines sives formas rerum naturæ, sibi 10. Adhuc, Cum quædam sint (ut di- litudines sives formas rerum naturæ, sibi 10. Adhuc, Cum quædam sint (ut di- datas a principio suæ creationis. Sed cit Philosophus in VI primæ philoso- datas a principio suæ creationis. Sed cit Philosophus in VI primæ philoso- tunc quæritur, Utrum illæ similitudines phiæ) ut necessaria: quædam raro, ut tunc quæritur, Utrum illæ similitudines phiæ) ut necessaria: quædam raro, ut sint causarum, vel effectum ? Si sunt casualia et fortuita: quædam frequenter, sint causarum, vel effectum ? Si sunt casualia et fortuita: quædam frequenter, effectuum naturæ: tunc cum effectus ut naturalia quæratur, Quo modo diffe- effectuum naturæ: tunc cum effectus ut naturalia quæratur, Quo modo diffe- naturæ continue removentur, oporteret renti cognoscunt ista Angeli ? naturæ continue removentur, oporteret renti cognoscunt ista Angeli ?

1 S. DIONYS US, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYS US, Lib. de Divinis nominibus,

cap. 7. cap. 7.

lutio. lutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

SOLUTIO istius quæstionis a duabus SOLUTIO istius quæstionis a duabus auctoritatibus sumpta est, quarum una auctoritatibus sumpta est, quarum una est Dionysii paulo ante posita in libro de est Dionysii paulo ante posita in libro de Divinis nominibus 1, ubi sic dicit : « An- Divinis nominibus 1, ubi sic dicit : « An- gelos scire dicunt eloquia, ea quæ sunt gelos scire dicunt eloquia, ea quæ sunt in terra, non secundum sensus ipsa co- in terra, non secundum sensus ipsa co- gnoscentes sensibilia quidem existentia, gnoscentes sensibilia quidem existentia, sed secundum propriam deiformis mentis sed secundum propriam deiformis mentis virtutem et naturam. » Et virtus Angeli virtutem et naturam. » Et virtus Angeli et natura deiformis mentis dicitur esse et natura deiformis mentis dicitur esse propter duas causas: quarum una est propter duas causas: quarum una est in medio per quod cognoscit. Altera est in medio per quod cognoscit. Altera est in actu cognoscendi. Illa quæ est in me- in actu cognoscendi. Illa quæ est in me- dio, ideo dicitur deiformis, quia est per dio, ideo dicitur deiformis, quia est per speciem et exemplar universalis ordinis speciem et exemplar universalis ordinis causarum naturalium, et specierum uni- causarum naturalium, et specierum uni- versalis ordinis omnium naturalium, se- versalis ordinis omnium naturalium, se- cundum quod fluunt de Verbo per quod cundum quod fluunt de Verbo per quod fiunt omnia, et in quo sicut in exemplari fiunt omnia, et in quo sicut in exemplari ratio ordinis universorum præfulsit ab ratio ordinis universorum præfulsit ab æterno. In actu causa est, quia cogno- æterno. In actu causa est, quia cogno- scit nihil accipiens a rebus et tamen co- scit nihil accipiens a rebus et tamen co- gnoscit res in proprio esse sicut cogno- gnoscit res in proprio esse sicut cogno- scit Deus. Sed in hoc differentia est,quod scit Deus. Sed in hoc differentia est,quod Deus in cognoscendo se ut causam hujus Deus in cognoscendo se ut causam hujus vel illius, cognoscit hoc vel illud in pro- vel illius, cognoscit hoc vel illud in pro- prio esse Angelus autem cognoscendo prio esse Angelus autem cognoscendo exemplar causæ, ut est exemplar hujus exemplar causæ, ut est exemplar hujus vel illius, cognoscit hoc et illud in pro- vel illius, cognoscit hoc et illud in pro- prio et in singulari esse: et hoc est prio et in singulari esse: et hoc est cognoscere secundum virtutem deifor- cognoscere secundum virtutem deifor- mis mentis et naturam. Et est hujus mis mentis et naturam. Et est hujus exemplum forma artis in artifice, per exemplum forma artis in artifice, per quam artifex cognoscit et operatur in quam artifex cognoscit et operatur in proprio esse unumquodque eorum quæ proprio esse unumquodque eorum quæ exiguntur ad opus, nihil accipiendo ab exiguntur ad opus, nihil accipiendo ab opere. Forma enim artis est ad rem co- opere. Forma enim artis est ad rem co- gnoscendam et faciendam, et non est a gnoscendam et faciendam, et non est a re per abstractionem accepta, sicut for- re per abstractionem accepta, sicut for- ma contemplationis vel speculationis: ma contemplationis vel speculationis: et tamen certius indicat rem in proprio et tamen certius indicat rem in proprio esse et singulari, quam forma specula- esse et singulari, quam forma specula- tionis : quia forma speculationis forma tionis : quia forma speculationis forma obumbrata est per materiam, de qua obumbrata est per materiam, de qua abstrahitur, et est forma subjecta muta- abstrahitur, et est forma subjecta muta- tioni et privationi, ut dicit Plato : eo tioni et privationi, ut dicit Plato : eo quod in materia in qua est, est sicut quod in materia in qua est, est sicut

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

179 179

in Euripo continuæ ebullitionis. Forma in Euripo continuæ ebullitionis. Forma autem artis a luce intellectus practici autem artis a luce intellectus practici sincera et luminosa procedit in opus. sincera et luminosa procedit in opus.

: :

Secunda auctoritas est Augustini in Secunda auctoritas est Augustini in lib. IV et VIII super Genesim ad litte- lib. IV et VIII super Genesim ad litte- ram, ubi sic dicit : « Deus a principio ram, ubi sic dicit : « Deus a principio materiæ indidit causas seminales, et cau- materiæ indidit causas seminales, et cau- sas rationales, ex quibus produceretur sas rationales, ex quibus produceretur omne opus naturæ. » Et illæ, ut dicit omne opus naturæ. » Et illæ, ut dicit Anselmus, duplices sunt. Quædam enim Anselmus, duplices sunt. Quædam enim sunt quæ vocantur seminales, quæ ad sunt quæ vocantur seminales, quæ ad hoc inditæ sunt, ut ex eis producatur hoc inditæ sunt, ut ex eis producatur opus naturæ de quibus dicitur, Genes. opus naturæ de quibus dicitur, Genes. 1, 11 Germinet terra herbam virentem 1, 11 Germinet terra herbam virentem et facientem semen, et lignum pomife- et facientem semen, et lignum pomife- rum faciens fructum juxta genus suum, rum faciens fructum juxta genus suum, cujus semen in semetipso sit. Illæ enim cujus semen in semetipso sit. Illæ enim causæ seminales et in plantis et in ani- causæ seminales et in plantis et in ani- malibus sunt. Aliæ sunt quæ magis di- malibus sunt. Aliæ sunt quæ magis di- cuntur rationales, quam seminales: et cuntur rationales, quam seminales: et illæ sunt, secundum quas in natura non illæ sunt, secundum quas in natura non est ut ex ipsis fiat, sed ut ex ipsis volun- est ut ex ipsis fiat, sed ut ex ipsis volun- tate Dei fieri possit: et illæ sunt, quæ tate Dei fieri possit: et illæ sunt, quæ fiunt per miraculum : nihil enim ratio- fiunt per miraculum : nihil enim ratio- nabilius est, ut dicit Augustinus, quam nabilius est, ut dicit Augustinus, quam quod creatura creatori obediat in om- quod creatura creatori obediat in om- nem effectum suæ voluntatis. Propter nem effectum suæ voluntatis. Propter quod dicit Augustinus in libro IV super quod dicit Augustinus in libro IV super Genesim ad litteram, quod « non erat in Genesim ad litteram, quod « non erat in costa, ut ex ipsa fieret Heva, sed ut ex costa, ut ex ipsa fieret Heva, sed ut ex ipsa fieri posset voluntate divina. » Iste ipsa fieri posset voluntate divina. » Iste autem ordo causarum seminalium ratio- autem ordo causarum seminalium ratio- nalium, quem indidit Deus naturæ, ab nalium, quem indidit Deus naturæ, ab æterno præfulsit in Verbo ut vita et lux, æterno præfulsit in Verbo ut vita et lux, ut dicitur, Joan. 1, 4: et secundum cr- ut dicitur, Joan. 1, 4: et secundum cr- dinem et modum, quo processit a Verbo dinem et modum, quo processit a Verbo in naturam, sic per similitudinem et spe- in naturam, sic per similitudinem et spe- ciem exemplariter refulsit in intellectibus ciem exemplariter refulsit in intellectibus Angelorum : et sub specie istius ordinis Angelorum : et sub specie istius ordinis universalis, Angeli omnia naturalia in universalis, Angeli omnia naturalia in proprio et singulari esse cognoscunt, proprio et singulari esse cognoscunt, quamvis non operentur ea. Ea autem quamvis non operentur ea. Ea autem quæ sunt sub libero arbitrio, cogno- quæ sunt sub libero arbitrio, cogno- scunt in quantum sui aliqua vestigia re- scunt in quantum sui aliqua vestigia re- linquunt in corpore: et si nulla talium linquunt in corpore: et si nulla talium relinquunt, cognoscere non possunt, ni- relinquunt, cognoscere non possunt, ni- si boni Angeli cognoscant ea in Verbo : si boni Angeli cognoscant ea in Verbo :

cap. 7. cap. 7.

Ad 1. Ad 1.

180 180

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

mali autem cognoscere non possunt. mali autem cognoscere non possunt. Unde boni Angeli ad cognoscendas res Unde boni Angeli ad cognoscendas res singulares non indigent inquisitione, sed singulares non indigent inquisitione, sed simplici intuitu per exemplar artis divi- simplici intuitu per exemplar artis divi- næ cognoscunt ea. Talis autem non est næ cognoscunt ea. Talis autem non est humanus intellectus, ut in libro de Motu humanus intellectus, ut in libro de Motu cordis dicitur, quod « fixum in æternum cordis dicitur, quod « fixum in æternum causas quibus cuncta cohærent, se quoque causas quibus cuncta cohærent, se quoque lege tenens, has nos omnifariam mobi- lege tenens, has nos omnifariam mobi- les in omnifariam immobili omnifariam les in omnifariam immobili omnifariam nescimus. Effluente vero materiæ in ha- nescimus. Effluente vero materiæ in ha- bilitate nos percipimus : derivata in bilitate nos percipimus : derivata in esse, pauci admodum et laboriose, non esse, pauci admodum et laboriose, non tamen integre assequuntur: delata vero tamen integre assequuntur: delata vero in res sensibiles, opinionem parit, et in res sensibiles, opinionem parit, et quibusdam scientiam : et cum extra nos quibusdam scientiam : et cum extra nos fiat, pro magna parte conjecturam asse- fiat, pro magna parte conjecturam asse- quimur, pro maxima sentimus, pro quimur, pro maxima sentimus, pro tota nescimus. » Hæc solutio redit ad tota nescimus. » Hæc solutio redit ad hoc, quod per exemplaria formarum ar- hoc, quod per exemplaria formarum ar- tificialium, quæ sunt ad rem, non a re, tificialium, quæ sunt ad rem, non a re, secundum quod emanant a Verbo in na- secundum quod emanant a Verbo in na- turam, Angeli cognoscunt: et ideo me- turam, Angeli cognoscunt: et ideo me- lius etiam singula cognoscunt, quam ho- lius etiam singula cognoscunt, quam ho- mines qui per sensum ea accipiunt, ut mines qui per sensum ea accipiunt, ut dicit Dionysius. dicit Dionysius.

AD ID ergo quod quæritur primo, AD ID ergo quod quæritur primo, Utrum illæ formæ sint acquisitæ, vel da- Utrum illæ formæ sint acquisitæ, vel da- tæ, vel sint de naturalibus ? tæ, vel sint de naturalibus ?

Dicendum, quod non sunt acquisitæ Dicendum, quod non sunt acquisitæ per abstractionem, nec sunt de naturali- per abstractionem, nec sunt de naturali- bus attributis, sed sunt concreatæ et datæ bus attributis, sed sunt concreatæ et datæ in creatione ipsis Angelis. in creatione ipsis Angelis.

Et ad hoc quod contra objicitur, di- Et ad hoc quod contra objicitur, di- cendum, quod sicut lucis corporeæ du- cendum, quod sicut lucis corporeæ du- plex est actus in hoc, quod visibile po- plex est actus in hoc, quod visibile po- tentia fiat visibile actu: unus enim est tentia fiat visibile actu: unus enim est in abstrahendo colores et faciendo eos in abstrahendo colores et faciendo eos in esse spirituali: alter est in illustrando in esse spirituali: alter est in illustrando medium, quod defert eos ad visum: ita medium, quod defert eos ad visum: ita duplex est actus intellectus agentis: unus duplex est actus intellectus agentis: unus in abstrahendo intelligibilia, et dando eis in abstrahendo intelligibilia, et dando eis esse intelligibilium secundum speciem esse intelligibilium secundum speciem intelligentis alter est illustratio intelle. intelligentis alter est illustratio intelle. ctus possibilis ut resplendeant in ipso ctus possibilis ut resplendeant in ipso species intelligibilium: sed utrumque species intelligibilium: sed utrumque istorum est in homine. Ut ideo dicit istorum est in homine. Ut ideo dicit Avicenna, quod intelligentias esse in Avicenna, quod intelligentias esse in nobis, est splendores esse nobis. Secun- nobis, est splendores esse nobis. Secun-

dum alterum autem istorum actuum est dum alterum autem istorum actuum est in Angelis, qui est illustrare intellectum in Angelis, qui est illustrare intellectum possibilem, ut actu resplendeat in ipso, possibilem, ut actu resplendeat in ipso, quod tamen jam infuit sibi secundum quod tamen jam infuit sibi secundum

actum concreatum. actum concreatum.

AD ID quod quæritur de solutione AD ID quod quæritur de solutione Philippi cancellarii, dicendum, quod Philippi cancellarii, dicendum, quod bona est, et eadem est cum nostra, et bona est, et eadem est cum nostra, et bene probatur per auctoritatem Maximi: bene probatur per auctoritatem Maximi: sed addendum est, quod ante dictum sed addendum est, quod ante dictum est, quod Angelis potestatem dedit co- est, quod Angelis potestatem dedit co- gnosendi, dando eis species et exempla- gnosendi, dando eis species et exempla- ria universalis ordinis naturæ, secundum ria universalis ordinis naturæ, secundum quod ille universalis ordo a verbo cogni- quod ille universalis ordo a verbo cogni- tivo et operativo fluit in naturam, per tivo et operativo fluit in naturam, per quam etiam ipsa natura potestatem acci- quam etiam ipsa natura potestatem acci- pit operandi et producendi singula. pit operandi et producendi singula.

Ad id quod contra objicitur, dicendum, Ad id quod contra objicitur, dicendum, quod secundum simplicitatem quamı ha- quod secundum simplicitatem quamı ha- bet in Deo, species ordinis illius non bet in Deo, species ordinis illius non potest esse in Angelo. In Angelo enim potest esse in Angelo. In Angelo enim est differens ab essentia ipsius, sicut ha- est differens ab essentia ipsius, sicut ha- bitus a subjecto essentialiter differt. Et bitus a subjecto essentialiter differt. Et est multipartita secundum rationes cog- est multipartita secundum rationes cog- noscibilium et ideo sub illa singula noscibilium et ideo sub illa singula possunt cognoscere Angeli. possunt cognoscere Angeli.

AD ALIUD dicendum eodem modo, AD ALIUD dicendum eodem modo, quod in Angelo efficitur multipartita, et quod in Angelo efficitur multipartita, et sic potest esse ratio cognoscibilium mul- sic potest esse ratio cognoscibilium mul- torum. Dicimus etiam, quod exempla torum. Dicimus etiam, quod exempla Dionysiii, scilicet quod illa idea una sit Dionysiii, scilicet quod illa idea una sit in Deo et idem quod Deus, bona sunt : in Deo et idem quod Deus, bona sunt : sed secundum illam simplicitatem non sed secundum illam simplicitatem non potest esse in Angelo, ut dictum est. potest esse in Angelo, ut dictum est.

AD HOC quod objicitur de universali- AD HOC quod objicitur de universali- bus, dicendum, quod bene procedit ob- bus, dicendum, quod bene procedit ob- jectio: quia non hoc modo multiplican- jectio: quia non hoc modo multiplican- tur, sed multiplicantur secundum modum tur, sed multiplicantur secundum modum universalis ordinis naturæ, secundum universalis ordinis naturæ, secundum quod ille universalis ordo a verbo fluit quod ille universalis ordo a verbo fluit in naturam. Verbum enim, ut dicit Au- in naturam. Verbum enim, ut dicit Au- gustinus in libro VIII de Trinitate, for- gustinus in libro VIII de Trinitate, for- mata notitia est ut forma artis, quæ mata notitia est ut forma artis, quæ principium est cognitionis et operationis. principium est cognitionis et operationis.

AD DICTUM cancellarii Philippi dicen- AD DICTUM cancellarii Philippi dicen- dum, quod bonum est. dum, quod bonum est.

AD ID quod quæritur, Utrum sint cau- AD ID quod quæritur, Utrum sint cau- sarum vel effectuum illæ similitudines? sarum vel effectuum illæ similitudines? Dicendum, quod sunt similitudines Dicendum, quod sunt similitudines

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

Ad 9. Ad 9.

d 10. d 10.

1 11. 1 11.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

gelis. gelis.

181 181

ordinis causarum universalis, in quibus dinis causarum universalis sicut ab An- ordinis causarum universalis, in quibus dinis causarum universalis sicut ab An- cognoscuntur effectus, sicut in forma cognoscuntur effectus, sicut in forma artis effectus artis cognoscitur determi- artis effectus artis cognoscitur determi- nate et proprie. nate et proprie.

AD ALIUD dicendum, quod hoc procedit AD ALIUD dicendum, quod hoc procedit ac si per similitudines effectuum cogno- ac si per similitudines effectuum cogno- scant et hoc non est dictum, sed quod scant et hoc non est dictum, sed quod cognoscunt per similitudines ordinis cognoscunt per similitudines ordinis causarum, et propter hoc perfectissimam causarum, et propter hoc perfectissimam scientiam habent de rebus hujus mundi. scientiam habent de rebus hujus mundi.

PER HOC patet solutio ad sequens. Non PER HOC patet solutio ad sequens. Non enim cognoscunt per similitudines effe- enim cognoscunt per similitudines effe- ctuum, sed secundum similitudines or- ctuum, sed secundum similitudines or- dinis causarum, ut dictum est. dinis causarum, ut dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod licet causæ AD ALIUD dicendum, quod licet causæ naturales secundum quod sunt in mate- naturales secundum quod sunt in mate- ria, ubi sunt sicut in Euripo, ut dicit ria, ubi sunt sicut in Euripo, ut dicit Plato, aliquando agant, et quandoque Plato, aliquando agant, et quandoque non agant, et contingenter agant: se- non agant, et contingenter agant: se- cundum tamen quod effluunt a verbo, cundum tamen quod effluunt a verbo, immobiles sunt, et uno modo se habent, immobiles sunt, et uno modo se habent, et per similitudinem talis ordinis sunt in et per similitudinem talis ordinis sunt in intellectu angelico: et ideo per simili- intellectu angelico: et ideo per simili- tudinem talis ordinis certe res naturales tudinem talis ordinis certe res naturales per ipsas cognoscunt Angeli. per ipsas cognoscunt Angeli.

AD ALIUD jam patet solutio per ante- AD ALIUD jam patet solutio per ante- dicta. Dictum est enim in præhabitis, dicta. Dictum est enim in præhabitis, quod ea quæ subsunt libero arbitrio, si quod ea quæ subsunt libero arbitrio, si nullo modo per impressionem significan- nullo modo per impressionem significan- tur in corpore, non habent Angeli cogni- tur in corpore, non habent Angeli cogni- tionem eorum nisi accipiant in Verbo per tionem eorum nisi accipiant in Verbo per revelationem. revelationem.

AD ULTIMUM dicendum, quod sicut di- AD ULTIMUM dicendum, quod sicut di- cit Philosophus in VI primæ philoso- cit Philosophus in VI primæ philoso- phiæ, ea quæ fiunt frequenter, et sunt phiæ, ea quæ fiunt frequenter, et sunt possibilia et contingentia, reducuntur ad possibilia et contingentia, reducuntur ad ea quæ sunt semper ut ad causam et ea quæ sunt semper ut ad causam et ea quæ fiunt raro et per accidens, redu- ea quæ fiunt raro et per accidens, redu- cuntur ad ea quæ fiunt frequenter ut ad cuntur ad ea quæ fiunt frequenter ut ad causam sicut ens per accidens reducitur causam sicut ens per accidens reducitur ad ens per se ut ad causam et subjectum: ad ens per se ut ad causam et subjectum: et secundum quod ad ipsa reducuntur, et secundum quod ad ipsa reducuntur, sic etiam in ipsis cognoscuntur: vel a se, sic etiam in ipsis cognoscuntur: vel a se, sicut a nobis vel in similitudine or- sicut a nobis vel in similitudine or-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 24, Art. 3, part. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 24, Art. 3, part. 1 et 2. Tom. XXXIV hujusce novæ editio- 1 et 2. Tom. XXXIV hujusce novæ editio- nis. nis.

ARTICULI SECUNDI ARTICULI SECUNDI

PARTICULA II. PARTICULA II.

De distinctione visionis matutinæ et De distinctione visionis matutinæ et vespertinæ in Angelis '. vespertinæ in Angelis '.

Secundo quæritur, quia vident visione Secundo quæritur, quia vident visione vespertina et matutina, de distinctione vespertina et matutina, de distinctione visionis vespertinæ et matutinæ. visionis vespertinæ et matutinæ.

1. De his enim loquitur Augustinus, qui 1. De his enim loquitur Augustinus, qui in libro II super Genesim ad litteram di- in libro II super Genesim ad litteram di- cit sic: «Non sicut nos ad percipiendam cit sic: «Non sicut nos ad percipiendam sapientiam proficiebant Angeli, ut invisi- sapientiam proficiebant Angeli, ut invisi- bilia Dei, per ea quæ facta sunt, intelle- bilia Dei, per ea quæ facta sunt, intelle- cta, conspicerent 2, qui ex quo creati cta, conspicerent 2, qui ex quo creati sunt, ipsa Verbi æternitate sancta et pia sunt, ipsa Verbi æternitate sancta et pia contemplatione perfruuntur: atque inde contemplatione perfruuntur: atque inde ista despicientes secundum id quod intus ista despicientes secundum id quod intus vident, vel reste facta approbant, vel vident, vel reste facta approbant, vel peccata improbant ³. » Ex hoc videtur, peccata improbant ³. » Ex hoc videtur, quod videre visione matutina, est perfrui quod videre visione matutina, est perfrui sancta Verbi contemplatione, et in illa sancta Verbi contemplatione, et in illa contemplatione in inferioribus discernere contemplatione in inferioribus discernere mala a bonis. Sed hoc et raptis, et con- mala a bonis. Sed hoc et raptis, et con- templantibus, et Prophetis commune est. templantibus, et Prophetis commune est. Ergo videtur, quod omnes isti vident vi- Ergo videtur, quod omnes isti vident vi- sione matutina: quod falsum est, solis sione matutina: quod falsum est, solis enim Angelis attribuitur visione matu- enim Angelis attribuitur visione matu- tina videre. tina videre.

2. Adhuc, Augustinus in libro III ejus- 2. Adhuc, Augustinus in libro III ejus- dem « In cæteris creaturis præter An- dem « In cæteris creaturis præter An- gelos dicitur: et sic est factum, ubi sig- gelos dicitur: et sic est factum, ubi sig- nificatur in illa luce, hoc est, intellectuali nificatur in illa luce, hoc est, intellectuali creatura, prius facta Verbi cognitio: ac creatura, prius facta Verbi cognitio: ac deinde cum dicitur: Et fecit Deus, ip- deinde cum dicitur: Et fecit Deus, ip- sius creaturæ genus fieri demonstratur, sius creaturæ genus fieri demonstratur, quod verbo Dei dictum erat ut fieret *. » quod verbo Dei dictum erat ut fieret *. »

2 Ad Roman. 1, 20. 2 Ad Roman. 1, 20.

3 S, AUGUSTINUS, Lib. II Super Genesim ad 3 S, AUGUSTINUS, Lib. II Super Genesim ad litteram, cap. 8. litteram, cap. 8.

* IDEM, Ibidem, Lib. III, cap. 20. * IDEM, Ibidem, Lib. III, cap. 20.

182 182

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Ex hoc videtur, quod visio matutina Ex hoc videtur, quod visio matutina non sit visio in Verbo,sed visio creaturæ non sit visio in Verbo,sed visio creaturæ fiendæ in ipso Angelo: et hoc est con- fiendæ in ipso Angelo: et hoc est con- tra hoc quod communiter dicitur, quod tra hoc quod communiter dicitur, quod visio matutina est visio in Verbo creaturæ visio matutina est visio in Verbo creaturæ fiendæ. fiendæ.

3. Adhuc, Augustinus in libro IV ejus- 3. Adhuc, Augustinus in libro IV ejus- dem Mane est, cum a cognitione crea- dem Mane est, cum a cognitione crea- turæ in laudem creatoris assurgitur 1. » turæ in laudem creatoris assurgitur 1. » Ex hoc videtur, quod visio matutina Ex hoc videtur, quod visio matutina est visio rei factæ, et ex hoc in laudem est visio rei factæ, et ex hoc in laudem creatoris assurgere et hic non fit ali- creatoris assurgere et hic non fit ali- qua mentio de visione in Verbo : visio qua mentio de visione in Verbo : visio ergo in Verbo non videtur dici visio ma- ergo in Verbo non videtur dici visio ma- tutina. tutina.

4. Similiter objicitur de visione vesper- 4. Similiter objicitur de visione vesper- tina dicit enim Augustinus in libro IV tina dicit enim Augustinus in libro IV super Genesim ad litteram : « In spiri- super Genesim ad litteram : « In spiri- tualibus ubi melior et et certior lux, quam tualibus ubi melior et et certior lux, quam in corporalibus, certior est et verior dies: in corporalibus, certior est et verior dies: cur ergo non est verior vespera, et verius cur ergo non est verior vespera, et verius mane? Nam si in istis diebus habet mane? Nam si in istis diebus habet quamdam declinationem suam lux in oc- quamdam declinationem suam lux in oc- casum, quam vespere nomine nuncupa- casum, quam vespere nomine nuncupa- mus et ad ortum iterum reditum, quod mus et ad ortum iterum reditum, quod mane dicimus: cur et illic vesperam non mane dicimus: cur et illic vesperam non dicamus, cum a contemplatione creato- dicamus, cum a contemplatione creato- ris creatura despicitur: et mane, cum a ris creatura despicitur: et mane, cum a cognitione creaturæ in laudem creatoris cognitione creaturæ in laudem creatoris assurgitur 2? » Ex hoc habetur, quod ve assurgitur 2? » Ex hoc habetur, quod ve spertina visio, est cognoscere creaturam spertina visio, est cognoscere creaturam in se a luce creatoris, et ex hoc assurgere in se a luce creatoris, et ex hoc assurgere in laudem creatoris: sed lux creatoris in laudem creatoris: sed lux creatoris non habet umbram sibi succedentem: non habet umbram sibi succedentem: ergo visio vespertina non habet umbram ergo visio vespertina non habet umbram secundum Augustinum: et hoc est contra secundum Augustinum: et hoc est contra hoc quod communiter dicitur, quod visio hoc quod communiter dicitur, quod visio vespertina, est cognitio rei in seipsa, cui vespertina, est cognitio rei in seipsa, cui succedit nox sive umbra, quia omnis res succedit nox sive umbra, quia omnis res creata in seipsa permixta est umbræ et creata in seipsa permixta est umbræ et tenebris. tenebris.

5. Adhuc, Augustinus, ibidem, « Istam 5. Adhuc, Augustinus, ibidem, « Istam terrenam conditionem, lucisque corporeæ terrenam conditionem, lucisque corporeæ temporalem localemque circuitum, illi temporalem localemque circuitum, illi patriæ spirituali coæquare non debemus, patriæ spirituali coæquare non debemus, ubi semper est dies in contemplatione ubi semper est dies in contemplatione

1 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. IV super Genesim ad litteram, cap. 28. litteram, cap. 28.

2 IDEM, Ibidem. 2 IDEM, Ibidem.

immutabilis veritatis, semper vespera in immutabilis veritatis, semper vespera in cognitione creaturæ in seipsa, semper cognitione creaturæ in seipsa, semper mane ex assurrectione ex hac cognitione mane ex assurrectione ex hac cognitione in laudem creatoris ³. » Ex hoc videtur, in laudem creatoris ³. » Ex hoc videtur, quod cognitio vespertina, est cognitio quod cognitio vespertina, est cognitio rei in seipsa, et ex hoc assurgere in lau- rei in seipsa, et ex hoc assurgere in lau- dem creatoris. dem creatoris.

6. Adhuc, Videtur quod verbum Au- 6. Adhuc, Videtur quod verbum Au- gustini non sit verum: cognitio enim rei gustini non sit verum: cognitio enim rei in seipsa, est per causam proportiona- in seipsa, est per causam proportiona- tam et propriam lucidissime autem tam et propriam lucidissime autem cognoscitur res per propriam et propor- cognoscitur res per propriam et propor- tionatam causam : ergo in seipsa cogno- tionatam causam : ergo in seipsa cogno- scitur in luce meridiana: non ergo in scitur in luce meridiana: non ergo in vespertina et sic cognitio vespertina vespertina et sic cognitio vespertina non est cognitio rei in seipsa. non est cognitio rei in seipsa.

7. Adhuc, Augustinus in libro IV su- 7. Adhuc, Augustinus in libro IV su- per Genesim *, movet hanc quæstionem, per Genesim *, movet hanc quæstionem, Utrum simul sit cognitio vespertina et Utrum simul sit cognitio vespertina et matutina in Angelis ? et utrum cognitione matutina in Angelis ? et utrum cognitione vespertina omnia simul videant? Et de- vespertina omnia simul videant? Et de- terminat eam his verbis: « In his quæ terminat eam his verbis: « In his quæ simul facta sunt. nemo videt quid prius simul facta sunt. nemo videt quid prius posteriusve fieri debuerit, nisi in illa sa- posteriusve fieri debuerit, nisi in illa sa- pientia per quam facta sunt omnia per pientia per quam facta sunt omnia per ordinem simul. Dies ergo ille, quem Deus ordinem simul. Dies ergo ille, quem Deus primitus fecit, si spiritualis rationalisque primitus fecit, si spiritualis rationalisque creatura est, id est, Angelorum super- creatura est, id est, Angelorum super- coelestium atque virtutum, præsentatus coelestium atque virtutum, præsentatus est omnibus operibus Dei hoc ordine est omnibus operibus Dei hoc ordine præscientiæ, quo ordine scientiæ quæ in præscientiæ, quo ordine scientiæ quæ in verbo Dei facienda prænosceret, et in verbo Dei facienda prænosceret, et in creatura facta cognosceret, non per inter- creatura facta cognosceret, non per inter- vallorum temporalium moras, sed prius vallorum temporalium moras, sed prius et posterius habens in connexione crea- et posterius habens in connexione crea- turarum, in efficacia vero creatoris om- turarum, in efficacia vero creatoris om- nia simul *.» Ex hoc patet, quod creaturas nia simul *.» Ex hoc patet, quod creaturas (quæ connexionem ordinis habent se- (quæ connexionem ordinis habent se- cundum propriam naturam) Angeli si- cundum propriam naturam) Angeli si- mul vident, et non secundum prius et mul vident, et non secundum prius et posterius intuentur eas. posterius intuentur eas.

8. Adhuc, Hic dicit Glossa super Apo- 8. Adhuc, Hic dicit Glossa super Apo- calypsim, 1, 11, super illud: Quod vi- calypsim, 1, 11, super illud: Quod vi- des, scribe in libro, sic: « Sive simul et des, scribe in libro, sic: « Sive simul et uno intuitu hanc visionem viderit Joan- uno intuitu hanc visionem viderit Joan- nes, nes, sive successive, non est dubium eum sive successive, non est dubium eum

3 IDEM, Ibidem, cap. 30. 3 IDEM, Ibidem, cap. 30.

4 IDEM, Ibidem, cap. 35. 4 IDEM, Ibidem, cap. 35.

1æst. 1. 1æst. 1.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

eamdem vidisse: Angelus enim ei eamdem vidisse: Angelus enim ei utrumque conferre potuit, et quod si utrumque conferre potuit, et quod si mul, et quod successive. » Sed si Ange- mul, et quod successive. » Sed si Ange- lus potuit Joanni conferre, quod simul, lus potuit Joanni conferre, quod simul, multo magis potuit in seipso facere. Ergo multo magis potuit in seipso facere. Ergo Angelus simul et semel uno intuitu pot- Angelus simul et semel uno intuitu pot- est videre multa. est videre multa.

9. In contrarium est, quod unus intui- 9. In contrarium est, quod unus intui- tus intelligentiæ angelicæ, est actus unus tus intelligentiæ angelicæ, est actus unus egrediens ab uno intellectu: actus autem egrediens ab uno intellectu: actus autem unus non terminatur nisi ad objectum unus non terminatur nisi ad objectum unum: ergo uno intuitu Angelus non vi- unum: ergo uno intuitu Angelus non vi- det multa simul, sed successive. det multa simul, sed successive.

10. Adhuc, Aristoteles in Il Topico- 10. Adhuc, Aristoteles in Il Topico- rum « Scire quidem plura possumus, rum « Scire quidem plura possumus, intelligere vero minime: » videtur ergo, intelligere vero minime: » videtur ergo, quod Angelus uno intuitu non possit in- quod Angelus uno intuitu non possit in- telligere plura simul. telligere plura simul.

11. Adhuc, Objicitur contra utramque 11. Adhuc, Objicitur contra utramque istarum visionum, scilicet matutinam, et istarum visionum, scilicet matutinam, et vespertinam mane enim et vespere di- vespertinam mane enim et vespere di- cunt lucem admixtam tenebris: sed cunt lucem admixtam tenebris: sed super illud Genesis, 1, 4: Divisit lucem a super illud Genesis, 1, 4: Divisit lucem a tenebris, dicit Augustinus, quod per lu- tenebris, dicit Augustinus, quod per lu- cem significatur sententia, per tenebras cem significatur sententia, per tenebras ignorantia scientia Angelorum nullis ignorantia scientia Angelorum nullis tenebris est admixta: ergo scientia An- tenebris est admixta: ergo scientia An- gelorum nec matutina, nec vespertina gelorum nec matutina, nec vespertina debet dici. debet dici.

12. Adhuc, Cognitio in Verbo est se- 12. Adhuc, Cognitio in Verbo est se- cundum Verbi proprietatem : Verbum cundum Verbi proprietatem : Verbum autem lux est incommunicabilis, nullas autem lux est incommunicabilis, nullas penitus habens tenebras mane admix- penitus habens tenebras mane admix- tum est tenebris: ergo cognitio in Verbo tum est tenebris: ergo cognitio in Verbo non proprie dicitur matutina. non proprie dicitur matutina.

13. Adhuc, Cognitio Angeli de qua- 13. Adhuc, Cognitio Angeli de qua- cumque re creata dicitur vespertina: ve- cumque re creata dicitur vespertina: ve- spera autem dicit declinationem ad no- spera autem dicit declinationem ad no- ctem: nox autem secundum Augustinum ctem: nox autem secundum Augustinum signat ignorantiam: cognitio boni An- signat ignorantiam: cognitio boni An- geli cum sit lumen intellectuale, ut dicit geli cum sit lumen intellectuale, ut dicit Damascenus, impossibilis est ad declina- Damascenus, impossibilis est ad declina- tionem et ad ignorantiam: ergo num- tionem et ad ignorantiam: ergo num- quam potest dici vespertina. quam potest dici vespertina.

ADHUC quæritur, Si utraque istarum ADHUC quæritur, Si utraque istarum cognitionum Angelo sit naturalis, an cognitionum Angelo sit naturalis, an

non? non?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

183 183

A principio creationis Angelo inditum A principio creationis Angelo inditum est cognoscere res in seipsis: præterea est cognoscere res in seipsis: præterea a principio creationis aliquam cognitio- a principio creationis aliquam cognitio- nem habuerunt in Verbo Angeli : et quod nem habuerunt in Verbo Angeli : et quod a principio creationis naturæ inditum est, a principio creationis naturæ inditum est, dicitur esse naturale: ergo utraque ista- dicitur esse naturale: ergo utraque ista- rum est naturalis. rum est naturalis.

CONTRA est, quod cognitio matutina est CONTRA est, quod cognitio matutina est angelicæ naturæ formatæ per gratiam, angelicæ naturæ formatæ per gratiam, quam dicit Augustinus factam esse, quam dicit Augustinus factam esse, quando conversa est ad Verbum : et quod quando conversa est ad Verbum : et quod per gratiam est, non est naturale, sed per gratiam est, non est naturale, sed super naturam. super naturam.

ADHUC ulterius quæritur, Utrum suf- ADHUC ulterius quæritur, Utrum suf- ficienter dividitur cognitio Angeli per ficienter dividitur cognitio Angeli per matutinam et vespertinam? matutinam et vespertinam?

Et videtur, quod non : distinguit enim Et videtur, quod non : distinguit enim Augustinus in lib. super Genesim, tripli- Augustinus in lib. super Genesim, tripli- cem cognitionem, scilicet cognitionem cem cognitionem, scilicet cognitionem in Verbo, cognitionem rei in Angelo, et in Verbo, cognitionem rei in Angelo, et cognitionem rei in propria natura, sive cognitionem rei in propria natura, sive in seipsa sed constat, quod prima dicitur in seipsa sed constat, quod prima dicitur matutina, tertia vespertina: media ergo matutina, tertia vespertina: media ergo est meridiana, quia Angelus lux est, cui est meridiana, quia Angelus lux est, cui non sunt admixtæ tenebræ, sicut meri- non sunt admixtæ tenebræ, sicut meri- diei. diei.

SED IN contrarium hujus est, quod di- SED IN contrarium hujus est, quod di- cit Augustinus ad Orosium sic: « Ipsa cit Augustinus ad Orosium sic: « Ipsa creaturæ cognitio in semetipsa vesper- creaturæ cognitio in semetipsa vesper- tina est, in Dei cognitione matutina, et tina est, in Dei cognitione matutina, et scientia Angelorum in seipsis vespertina scientia Angelorum in seipsis vespertina dicitur in comparatione ad scientiam quæ dicitur in comparatione ad scientiam quæ est in Verbo. » Et secundum hoc sunt est in Verbo. » Et secundum hoc sunt duæ vespertinæ cognitiones. Et quæritur duæ vespertinæ cognitiones. Et quæritur differentia inter eas, et videtur, quod differentia inter eas, et videtur, quod nulla sit idem enim Angelus est co- nulla sit idem enim Angelus est co- gnoscens rem in se, et in re ipsa, et gnoscens rem in se, et in re ipsa, et idem cognitum est in utroque : ergo nul- idem cognitum est in utroque : ergo nul- la differentia est, nec ex parte cogno- la differentia est, nec ex parte cogno- scentis, nec ex parte rei cognitæ. scentis, nec ex parte rei cognitæ.

CONTRA hoc est, quod Augustinus tria CONTRA hoc est, quod Augustinus tria verba quæ sunt in Genesi, 1, passim, fiat, verba quæ sunt in Genesi, 1, passim, fiat, fecit, et factum est, ad tres modos refert fecit, et factum est, ad tres modos refert cognitionum Angeli fiat enim dicit in cognitionum Angeli fiat enim dicit in cognitione Verbi, in quo Angelus accepit cognitione Verbi, in quo Angelus accepit cognitionem rei fiendæ : fecit ad cogni- cognitionem rei fiendæ : fecit ad cogni- tionem Angeli unde dicit fecit in cogni- tionem Angeli unde dicit fecit in cogni- tione Angeli, quia cognovit rem facien- tione Angeli, quia cognovit rem facien-

Quæst. 2. Quæst. 2.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio. Ad 1. Ad 1.

184 184

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dam antequam essel: factum est in dam antequam essel: factum est in proprio genere rei et specie. Constat au- proprio genere rei et specie. Constat au- tem, quod alius modus est cognoscendi tem, quod alius modus est cognoscendi rem antequam sit, postquam facta est. rem antequam sit, postquam facta est. Ergo videtur, quod secunda differt a ter- Ergo videtur, quod secunda differt a ter- tia, et sic sunt tres visiones, et non duæ tia, et sic sunt tres visiones, et non duæ tantum. tantum.

SOLUTIO. Dicendum ergo ad primum, SOLUTIO. Dicendum ergo ad primum, quod visio matutina in libro IV super quod visio matutina in libro IV super Genesim ad litteram, vocatur visio rei Genesim ad litteram, vocatur visio rei fiendæ in luce Verbi, quia sicut dicitur, fiendæ in luce Verbi, quia sicut dicitur, Joan. 1, 3 et 4, Omnia quæcumque facta Joan. 1, 3 et 4, Omnia quæcumque facta sunt, in Verbo antequam fierent, fuerunt sunt, in Verbo antequam fierent, fuerunt vita et lux et a verbo cognitivo et ope- vita et lux et a verbo cognitivo et ope- rativo suæ vocationis ad esse acceperunt rativo suæ vocationis ad esse acceperunt originem, et suæ demonstrationis in luce originem, et suæ demonstrationis in luce Verbi acceperunt primum ortum. Et hoc Verbi acceperunt primum ortum. Et hoc cum demonstratur angelicæ intelligentiæ cum demonstratur angelicæ intelligentiæ in luce Verbi, visio vocatur matutina: in luce Verbi, visio vocatur matutina: vespertina vero quæ continue decrescit vespertina vero quæ continue decrescit in noctem et redit ad mane, sicut dicitur, in noctem et redit ad mane, sicut dicitur, Genes. 1, 5 Factum est vespere et mane, Genes. 1, 5 Factum est vespere et mane, dies unus, est in luce intelligentiæ ange- dies unus, est in luce intelligentiæ ange- licæ notitia rei in seipsa: quia res in licæ notitia rei in seipsa: quia res in seipsa mutabilis est, habens umbras pri- seipsa mutabilis est, habens umbras pri- vationis et materiæ in quas continue de- vationis et materiæ in quas continue de- ficit. Propter quod et Plato dixit, quod ficit. Propter quod et Plato dixit, quod intellectus verus non est de eis, sed opi- intellectus verus non est de eis, sed opi- nio quædam et phantasia. Cum tamen nio quædam et phantasia. Cum tamen Angelus ex notitia rei in seipsa in lau- Angelus ex notitia rei in seipsa in lau- dem creatoris assurgit, et sic conversus dem creatoris assurgit, et sic conversus ad Deum, notitiam alterius rei fiendæ in ad Deum, notitiam alterius rei fiendæ in luce Verbi accipit, vespera mutatur in luce Verbi accipit, vespera mutatur in mane, et sic factum est vespere et mane mane, et sic factum est vespere et mane dies unus, qui est sequentis diei ortus et dies unus, qui est sequentis diei ortus et origo. Vult enim Augustinus, quod dies origo. Vult enim Augustinus, quod dies sexies repetita, nihil aliud sit nisi lux an- sexies repetita, nihil aliud sit nisi lux an- gelicæ intelligentiæ, quæ lux et dies pro- gelicæ intelligentiæ, quæ lux et dies pro- pter perspicacitatem vocatur: et dies se- pter perspicacitatem vocatur: et dies se- xies præsentata per notitiam sex generibus xies præsentata per notitiam sex generibus rerum quæ Deus creando, disponendo, rerum quæ Deus creando, disponendo, ornando produxit in mundi constitutio- ornando produxit in mundi constitutio- nem. Mane autem præsentatio illius lucis nem. Mane autem præsentatio illius lucis ad ortum rei in Verbo, ex quo primo ad ortum rei in Verbo, ex quo primo habet ortum suæ vocationis ad esse: habet ortum suæ vocationis ad esse: vespera vero ejusdem lucis angelicæ il- vespera vero ejusdem lucis angelicæ il- lustratio super rem in seipsa existentem lustratio super rem in seipsa existentem regyratio. Vespere in mane est, quando regyratio. Vespere in mane est, quando

Angelus videns, quod res exivit in esse Angelus videns, quod res exivit in esse ea ratione qua fuit in Verbo, attollitur in ea ratione qua fuit in Verbo, attollitur in laudem creatoris, et sic regyrat ad Ver- laudem creatoris, et sic regyrat ad Ver- bum, accipiens alterius creaturæ fiendæ bum, accipiens alterius creaturæ fiendæ similem notitiam, quæ prima illustratio similem notitiam, quæ prima illustratio est rei vocandæ ad esse. Unde auctoritas est rei vocandæ ad esse. Unde auctoritas prima Augustini quæ inducitur, non in- prima Augustini quæ inducitur, non in- tendit distinguere visionem matutinam tendit distinguere visionem matutinam et vespertinam, sed intendit dare diffe- et vespertinam, sed intendit dare diffe- rentiam in modis proficiendi ad Dei no- rentiam in modis proficiendi ad Dei no- titiam, Angeli et hominis et ideo ex titiam, Angeli et hominis et ideo ex illa non potest concludi, quod Sancti vel illa non potest concludi, quod Sancti vel Prophetæ videant visione matutina pro Prophetæ videant visione matutina pro vespertina. vespertina.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus AD ALIUD dicendum, quod Augustinus bene distinguit, fiat, fecit, et factum est: bene distinguit, fiat, fecit, et factum est: sed quia prima lux in qua creatura ortum sed quia prima lux in qua creatura ortum habet, lux Verbi est, ideo visio in Verbo habet, lux Verbi est, ideo visio in Verbo matutina dicitur. Secunda vero lux est, matutina dicitur. Secunda vero lux est, qua Angelus noscit rem in seipsa: et ideo qua Angelus noscit rem in seipsa: et ideo illa matutinæ visionis nomen habere non illa matutinæ visionis nomen habere non potest. potest.

AD ALIUD dicendum, quod cum Augu- AD ALIUD dicendum, quod cum Augu- stinus dicit, quod mane est, quando cum stinus dicit, quod mane est, quando cum cognitione creaturæ Angelus in laudem cognitione creaturæ Angelus in laudem creatoris assurgit, intelligit Augustinus creatoris assurgit, intelligit Augustinus de prima cognitione quæ est in Verbo, de prima cognitione quæ est in Verbo, et est creaturæ fiendæ. et est creaturæ fiendæ.

AD ALIUD dicendum, quod ibi bene AD ALIUD dicendum, quod ibi bene distinguit Augustinus inter matutinam, distinguit Augustinus inter matutinam, et vespertinam: sed umbra quæ interci- et vespertinam: sed umbra quæ interci- dit, non est ex vidente sive cognoscente dit, non est ex vidente sive cognoscente Angelo, sed ex parte rei visæ sive cogni- Angelo, sed ex parte rei visæ sive cogni- tæ hæc tamen umbra rursus redit ad tæ hæc tamen umbra rursus redit ad lucem et ad mane, quando ex cognitione lucem et ad mane, quando ex cognitione rei in seipsa assurgit in laudem creatoris: rei in seipsa assurgit in laudem creatoris: et hoc et non amplius intendit dicere et hoc et non amplius intendit dicere Augustinus. Et ideo dicit, quod sexies Augustinus. Et ideo dicit, quod sexies dicitur factum vespere et mane dies unus, dicitur factum vespere et mane dies unus, vel secundus, vel tertius, et sic de aliis vel secundus, vel tertius, et sic de aliis sine interpositione noctis, quia lux intel- sine interpositione noctis, quia lux intel- ligentiæ angelicæ occasum in tenebras ligentiæ angelicæ occasum in tenebras non habet, sive cognoscat rem in Verbo, non habet, sive cognoscat rem in Verbo, sive in seipsa, sive etiam in se Angelo. sive in seipsa, sive etiam in se Angelo.

PER HOC patet solutio ad sequens: illa PER HOC patet solutio ad sequens: illa enim verba Augustini directe signant enim verba Augustini directe signant hoc quod dictum est de distinctione vi- hoc quod dictum est de distinctione vi- sionis matutinæ et vespertinæ. sionis matutinæ et vespertinæ.

AD ALIUD dicendum, quod cognitio AD ALIUD dicendum, quod cognitio

Ad Ad

Ad 1 Ad 1

Ad Ad

Ad 7. Ad 7.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

vespertina dicitur cognitio rei in seipsa, vespertina dicitur cognitio rei in seipsa, propter causam quæ dicta est. Si enim propter causam quæ dicta est. Si enim cognoscitur in seipsa ut est, cognoscitur cognoscitur in seipsa ut est, cognoscitur obumbrata mutabilitate et privatione, obumbrata mutabilitate et privatione, licet ex parte cognoscentis nulla sit um- licet ex parte cognoscentis nulla sit um- bra, et licet cognoscatur ut est per cau- bra, et licet cognoscatur ut est per cau- sam proximam in Verbo autem nullam sam proximam in Verbo autem nullam patitur umbram, quia ibi est vita et lux', patitur umbram, quia ibi est vita et lux', ut in præhabitis dictum est. ut in præhabitis dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod quæstio AD ALIUD dicendum, quod quæstio Augustini bona est, et solutio bona, et Augustini bona est, et solutio bona, et probat, quod omnia simul sunt: et ordo probat, quod omnia simul sunt: et ordo qui dicitur ibi esse primi, et secundi, et qui dicitur ibi esse primi, et secundi, et sic deinceps, non est intervallorum tem- sic deinceps, non est intervallorum tem- poris, sed ordinis naturæ operum crea- poris, sed ordinis naturæ operum crea- tionis, dispositionis, et ornatus, super tionis, dispositionis, et ornatus, super quæ dies illuxit, quando intelligentia quæ dies illuxit, quando intelligentia angelica (quæ dies est) singulis per co- angelica (quæ dies est) singulis per co- gnitionem præsentata fuit. gnitionem præsentata fuit.

Et ad id quod quæritur, Utrum Ange- Et ad id quod quæritur, Utrum Ange- lus simul et semel possit intelligere mul- lus simul et semel possit intelligere mul- ta uno actu intelligendi? Dicimus, quod ta uno actu intelligendi? Dicimus, quod intelligere multa dicitur duobus modis. intelligere multa dicitur duobus modis. Sunt enim multa ut multa discrete et Sunt enim multa ut multa discrete et distincte ab invicem accepta: et sic An- distincte ab invicem accepta: et sic An- gelus uno actu non potest intelligere gelus uno actu non potest intelligere multa, ut probat objectio. Et sunt multa multa, ut probat objectio. Et sunt multa non ut multa, sed ut ordinata ad unum : non ut multa, sed ut ordinata ad unum : et sic Angelus potest uno intellectu in- et sic Angelus potest uno intellectu in- telligere multa: quia sic multa intelligit telligere multa: quia sic multa intelligit in uno. Et sic est in operibus sex dierum, in uno. Et sic est in operibus sex dierum, ubi multa accipiuntur in una forma orna- ubi multa accipiuntur in una forma orna- tus, vel in forma dispositionis, vel in una tus, vel in forma dispositionis, vel in una forma creationis. forma creationis.

Ad 8. AD ALIUD patet solutio per id quod di- Ad 8. AD ALIUD patet solutio per id quod di- ctum est Angelus enim non potuit con- ctum est Angelus enim non potuit con- ferre Joanni, quod multa ut multa uno ferre Joanni, quod multa ut multa uno videret intuitu, sed quod multa videret videret intuitu, sed quod multa videret in una forma luminis accepta per revela- in una forma luminis accepta per revela- tionem. tionem.

19 et 10. 19 et 10.

Ad 11. Ad 11.

AD ID quod contra objicitur, dicendum AD ID quod contra objicitur, dicendum est quod multa ut multa uno intuitu non est quod multa ut multa uno intuitu non possunt videri: et hoc et non amplius possunt videri: et hoc et non amplius probat objectio, et dictum Aristotelis ad- probat objectio, et dictum Aristotelis ad- ductum de Topicis. ductum de Topicis.

AD ID quod ulterius objicitur contra AD ID quod ulterius objicitur contra utramque visionem, dicendum sicut pau- utramque visionem, dicendum sicut pau-

1 Cf Joan. 1, 3 et 4. 1 Cf Joan. 1, 3 et 4.

185 185

lo ante dictum est, quod non dicitur ma- lo ante dictum est, quod non dicitur ma- tutina vel vespertina propter umbram tutina vel vespertina propter umbram quam patiatur angelica cognitio ex parte quam patiatur angelica cognitio ex parte cognoscentis, sed quia agnitum ex luce cognoscentis, sed quia agnitum ex luce Verbi tunc primo vocatur ad lucem et ad Verbi tunc primo vocatur ad lucem et ad esse ex nihilo, in quo privatum fuit et esse ex nihilo, in quo privatum fuit et luce et esse. Unde Augustinus in libro luce et esse. Unde Augustinus in libro IV super Genesim, inter alias expositio- IV super Genesim, inter alias expositio- nes ponit istam, quod « mane est in ortu nes ponit istam, quod « mane est in ortu rei, dies in rei permanentia et existentia, rei, dies in rei permanentia et existentia, vespera in rei declinatione, quæ cum vespera in rei declinatione, quæ cum creata sit, semper de se declinat ad nihi- creata sit, semper de se declinat ad nihi- lum. » lum. »

AD ALIUD dicendum, quod cognitio in AD ALIUD dicendum, quod cognitio in Verbo matutina dicitur,non quod Verbum Verbo matutina dicitur,non quod Verbum aliquas umbras patiatur, quod plena lux aliquas umbras patiatur, quod plena lux est, sed quia tunc res ex in nihilo oritur, et est, sed quia tunc res ex in nihilo oritur, et sic quasi ex umbra noctis ad esse et ad sic quasi ex umbra noctis ad esse et ad bonum illustratur: propter quod Diony- bonum illustratur: propter quod Diony- sius dicit, quod bonum et lumen idem sius dicit, quod bonum et lumen idem sunt, et quod lumen de quo dixit Deus, sunt, et quod lumen de quo dixit Deus, Fiat lux, fuerit bonitas sua, qua omnia Fiat lux, fuerit bonitas sua, qua omnia quæ creavit ad formam esse et boni quæ creavit ad formam esse et boni Deus illustravit. Deus illustravit.

AD ALIUD jam patet solutio per antedi- AD ALIUD jam patet solutio per antedi- cta. Dictum est enim, quod non dicitur cta. Dictum est enim, quod non dicitur vespertina propter declinationem cogno- vespertina propter declinationem cogno- scentis Angeli ad ignorantiam, sed prop- scentis Angeli ad ignorantiam, sed prop- ter declinationem rei cognitæ in seipsa, ter declinationem rei cognitæ in seipsa, quæ in luce Verbi nullam habet declina- quæ in luce Verbi nullam habet declina- tionem, sed potius perfectum ad lumen tionem, sed potius perfectum ad lumen esse et boni ex tenebra nihili qua regeba- esse et boni ex tenebra nihili qua regeba- tur antequam crearetur. tur antequam crearetur.

Ad 12. Ad 12.

Ad 13. Ad 13.

AD ID quod ulterius quæritur, Si utra- Ad quæst. 1. AD ID quod ulterius quæritur, Si utra- Ad quæst. 1. que istarum cognitionum Angelis sit na- que istarum cognitionum Angelis sit na- turalis? turalis?

Dicendum, quod naturale dicitur duo- Dicendum, quod naturale dicitur duo- bus modis, scilicet, ut constituens natu- bus modis, scilicet, ut constituens natu- ram et sic neutra naturalis est Angelo : ram et sic neutra naturalis est Angelo : sic enim naturale est, quod spiritus sint sic enim naturale est, quod spiritus sint et intellectuales naturæ. Dicitur etiam et intellectuales naturæ. Dicitur etiam naturale, quod debetur alicui creaturæ ex naturale, quod debetur alicui creaturæ ex ordine quem naturaliter habet in univer- ordine quem naturaliter habet in univer- so et sic (quia sicut dicit Augustinus, so et sic (quia sicut dicit Augustinus, prope Deum factus est Angelus) debetur prope Deum factus est Angelus) debetur ei conversio ad Verbum, et cognitio crea- ei conversio ad Verbum, et cognitio crea-

Ad object. Ad object.

Ad quæst. 2. Ad quæst. 2.

186 186

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

turæ fiendæ in Verbo, quæ est visio ma- turæ fiendæ in Verbo, quæ est visio ma- tutina. Et sic etiam quia superpositus est tutina. Et sic etiam quia superpositus est omnibus aliis creaturis et naturæ cogni- omnibus aliis creaturis et naturæ cogni- tivæ, debetur cognitio eorum quæ sibi tivæ, debetur cognitio eorum quæ sibi subsunt. Sicut ministro debetur cognitio subsunt. Sicut ministro debetur cognitio eorum quæ pertinent ad ministerium, sic eorum quæ pertinent ad ministerium, sic ordine naturæ debetur ei cognitio rerum ordine naturæ debetur ei cognitio rerum in seipsis, quæ est visio vespertina. Et sic in seipsis, quæ est visio vespertina. Et sic secundum aliquid utraque visio est sibi secundum aliquid utraque visio est sibi naturalis, et non simpliciter. naturalis, et non simpliciter.

AD ID quod in contrarium objicitur, AD ID quod in contrarium objicitur, dicendum, quod hoc modo non est natu- dicendum, quod hoc modo non est natu- ralis, sed secundum quid, ut dictum est. ralis, sed secundum quid, ut dictum est. Similiter et conversio ad Verbum duplex Similiter et conversio ad Verbum duplex est, scilicet prout Verbum objectum bea- est, scilicet prout Verbum objectum bea- titudinis est : et sic conversio ad Verbum titudinis est : et sic conversio ad Verbum non fit nisi per gratiam, et gloriam, quæ non fit nisi per gratiam, et gloriam, quæ super naturam est: et est conversio ad super naturam est: et est conversio ad Verbum prout est principium cogniti- Verbum prout est principium cogniti- vum et operativum eorum quæ per ip- vum et operativum eorum quæ per ip- sum per creationem vocanda sunt ad esse sum per creationem vocanda sunt ad esse et ad bonum: quod est lumen venustans et ad bonum: quod est lumen venustans omnia creata secundum Dionysium. Et omnia creata secundum Dionysium. Et hæc conversio debetur naturæ quæ juxta hæc conversio debetur naturæ quæ juxta Verbum facta est et hoc modo dicitur Verbum facta est et hoc modo dicitur naturalis secundum quid. naturalis secundum quid.

AD ID quod ulterius quæritur dicen- AD ID quod ulterius quæritur dicen- dum quod cognitio rei ab Angelo non dum quod cognitio rei ab Angelo non potest esse nisi duplex, scilicet in causa, potest esse nisi duplex, scilicet in causa, vel in effectu et hoc modo dividitur in vel in effectu et hoc modo dividitur in matutinam et vespertinam: quia pluri- matutinam et vespertinam: quia pluri- bus modis non potest cognosci res. Quia bus modis non potest cognosci res. Quia ratio cognitionis rei, vel est in causa, et ratio cognitionis rei, vel est in causa, et hæc est matutina: vel est in seipsa, et hæc est matutina: vel est in seipsa, et sic est vespertina: et tunc cognitio, qua sic est vespertina: et tunc cognitio, qua

1 Cf. Supra, Tract. II, Quæst. 6, Membr. 1 1 Cf. Supra, Tract. II, Quæst. 6, Membr. 1

Angelus cognoscit rem in seipsa, potius Angelus cognoscit rem in seipsa, potius est dispositio cognoscentis, quam ratio est dispositio cognoscentis, quam ratio rei cognitæ. Et sic sufficiens est divisio, rei cognitæ. Et sic sufficiens est divisio, quando dividitur in matutinam et vesper- quando dividitur in matutinam et vesper- tinam. Si autem quicumque modus co- tinam. Si autem quicumque modus co- gnoscendi dicatur visio, tunc nihil pro- gnoscendi dicatur visio, tunc nihil pro- hibet esse tertiam visionem, qua Angelus hibet esse tertiam visionem, qua Angelus cognoscit rem in seipso: et hanc quidam cognoscit rem in seipso: et hanc quidam dicunt esse divinam vel meridianam. dicunt esse divinam vel meridianam. Propter quod Dionysius dicit, quod An- Propter quod Dionysius dicit, quod An- gelus est imago Dei, manifestatio occulti gelus est imago Dei, manifestatio occulti luminis, speculum purum, clarissimum, luminis, speculum purum, clarissimum, nullis permixtum tenebris ignorantiæ, nullis permixtum tenebris ignorantiæ, sicut in præhabitis determinatum est, cum sicut in præhabitis determinatum est, cum de definitione Angeli tractaretur ¹. de definitione Angeli tractaretur ¹.

AD ID quod objicitur in contrarium, Ad obje AD ID quod objicitur in contrarium, Ad obje dicendum, quod vespertina cognitio duo- dicendum, quod vespertina cognitio duo- bus modis est, scilicet simpliciter, et re- bus modis est, scilicet simpliciter, et re- spective. Simpliciter cognitio rei in seipsa spective. Simpliciter cognitio rei in seipsa vespertina est, propter rationes quæ in vespertina est, propter rationes quæ in præhabitis dicta sunt, et sic e diverso præhabitis dicta sunt, et sic e diverso dividit visionem cum matutina. Respe- dividit visionem cum matutina. Respe- ctive visio,qua videt Angelus in seipso, ctive visio,qua videt Angelus in seipso, vespertina est respectu visionis in Verbo. vespertina est respectu visionis in Verbo. Et sic loquitur Augustinus ad Orosium Et sic loquitur Augustinus ad Orosium sic «Dicitur lux lunæ nocturna respectu sic «Dicitur lux lunæ nocturna respectu lucis solis, licet in seipsa quando plena lucis solis, licet in seipsa quando plena est, nullas patiatur tenebras. » est, nullas patiatur tenebras. »

AD ULTIMUM dicendum, quod Augusti- AD ULTIMUM dicendum, quod Augusti- nus accipit ibi numerum visionum com- nus accipit ibi numerum visionum com- muniter, sive sit secundum modum vi- muniter, sive sit secundum modum vi- dentis, sive secundum modum rei visæ. dentis, sive secundum modum rei visæ. Unde communiter quidem sunt tres: Unde communiter quidem sunt tres: secundum rationom autem rei visæ, quæ secundum rationom autem rei visæ, quæ non splendet nisi in causa, vel in seipsa, non splendet nisi in causa, vel in seipsa, non sunt nisi duæ, ut dictum est. non sunt nisi duæ, ut dictum est.