Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

162 162

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

lectus et habet memoriam, et ipsa est lectus et habet memoriam, et ipsa est sua memoria et habet voluntatem, et sua memoria et habet voluntatem, et ipsa est sua voluntas. Sed in Angelo ipsa est sua voluntas. Sed in Angelo major simplicitas est, quam in anima major simplicitas est, quam in anima rationali. Ergo multo magis Angelus est rationali. Ergo multo magis Angelus est quælibet suarum potentiarum, et essen- quælibet suarum potentiarum, et essen- tia Angeli idem cum qualibet potentia tia Angeli idem cum qualibet potentia

sua. sua.

IN CONTRARIUM est, quod IN CONTRARIUM est, quod

1. Hoc est contra omnem intellectum, 1. Hoc est contra omnem intellectum, quod id quod fluit ab aliquo ut qualitas quod id quod fluit ab aliquo ut qualitas ipsius, idem possit esse essentialiter cum ipsius, idem possit esse essentialiter cum ipso unum enim est in genere qualita- ipso unum enim est in genere qualita- tis, et in specie qualitatis quæ dicitur tis, et in specie qualitatis quæ dicitur naturalis potentia vel impotentia : alte- naturalis potentia vel impotentia : alte- rum autem est in genere substantiæ ut rum autem est in genere substantiæ ut principium essentialiter constitutivum principium essentialiter constitutivum substantiæ ergo numquam potest intel- substantiæ ergo numquam potest intel- ligi, quod sint eadem essentia: sed con- ligi, quod sint eadem essentia: sed con- stat, quod omnis potentia Angeli fluit ab stat, quod omnis potentia Angeli fluit ab essentia ipsius ut naturalis potentia : essentia ipsius ut naturalis potentia : ergo numquam potest esse vel intelligi, ergo numquam potest esse vel intelligi, quod essentia Angeli idem sit cum po- quod essentia Angeli idem sit cum po- tentia ipsius. tentia ipsius.

2. Adhuc, Potentia media est semper 2. Adhuc, Potentia media est semper inter essentiam et actum : medium au- inter essentiam et actum : medium au- tem cum extremo numquam potest esse tem cum extremo numquam potest esse ejusdem essentiæ ergo potentia et es- ejusdem essentiæ ergo potentia et es- sentia Angeli diversa sunt. Et hoc con- sentia Angeli diversa sunt. Et hoc con- cedendum est. cedendum est.

DICENDUM igitur, quod hoc soli Deo DICENDUM igitur, quod hoc soli Deo convenit, quod ipse est quidquid habet: convenit, quod ipse est quidquid habet: eo quod sibi soli convenit, quod in ipso eo quod sibi soli convenit, quod in ipso est idem penitus quod est et esse : et est idem penitus quod est et esse : et quod quidquid est in ipso, est idem cum quod quidquid est in ipso, est idem cum substantia ipsius. substantia ipsius.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum dicit Augustinus, quod memoria, intelli- dicit Augustinus, quod memoria, intelli- gentia, et voluntas, sunt una vita, una gentia, et voluntas, sunt una vita, una mens, una essentia : non intelligit, mens, una essentia : non intelligit, quod essentialiter sint idem et indivisa quod essentialiter sint idem et indivisa secundum essentiam, quia hoc est im- secundum essentiam, quia hoc est im- possibile, sicut probat objectio: sed in- possibile, sicut probat objectio: sed in- telligit, quod in spiritualibus non est telligit, quod in spiritualibus non est sicut in corporalibus : in corporalibus sicut in corporalibus : in corporalibus

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 21, Art. 3. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 21, Art. 3. Tom.

enim potentiæ distribuuntur secundum enim potentiæ distribuuntur secundum partes situ distantes, ita quod non totum partes situ distantes, ita quod non totum corpus secundum essentiam adest cuili- corpus secundum essentiam adest cuili- bet potentiæ in spiritualibus autem, bet potentiæ in spiritualibus autem, sicut in anima, et in Angelo, non sic sicut in anima, et in Angelo, non sic distribuuntur: sed anima et Angelus se- distribuuntur: sed anima et Angelus se- cundum totam essentiam, secundum to- cundum totam essentiam, secundum to- tam vitam, secundum totam mentem, tam vitam, secundum totam mentem, adest cuilibet potentiæ. adest cuilibet potentiæ.

AD ALIUD dicendum, quod Dionysius A AD ALIUD dicendum, quod Dionysius A dicit, quod Angelus est quodammodo dicit, quod Angelus est quodammodo simplex : sed non dicit, quod est in fine simplex : sed non dicit, quod est in fine simplicitatis. Unde essentialiter compo- simplicitatis. Unde essentialiter compo- situs est et ideo ab alio dependet esse situs est et ideo ab alio dependet esse ipsius, et ab alio potentia: nec est idem ipsius, et ab alio potentia: nec est idem in eo posse et esse. in eo posse et esse.

AD ALIUD dicendum, quod si sustinea- Ad AD ALIUD dicendum, quod si sustinea- Ad tur dictum in libro de Spiritu et anima, tur dictum in libro de Spiritu et anima, non potest sustineri, nisi eo modo quo non potest sustineri, nisi eo modo quo dictum est de dicto Augustini in libro de dictum est de dicto Augustini in libro de Trinitate aliter enim omnino falsum Trinitate aliter enim omnino falsum est et absurdum. Et secundum hoc ex est et absurdum. Et secundum hoc ex dicto illo non sequitur, quod potentia dicto illo non sequitur, quod potentia idem sit quod essentia, sed quod indi- idem sit quod essentia, sed quod indi- stans sit anima secundum essentiam et stans sit anima secundum essentiam et vitam a qualibet potentia. vitam a qualibet potentia.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Quæ sit comparatio simplicitatis Angeli Quæ sit comparatio simplicitatis Angeli ad simplicitatem divinam, et ad sim- ad simplicitatem divinam, et ad sim- plicitatem animæ rationalis¹? plicitatem animæ rationalis¹?

TERTIO quæritur, Quæ sit comparatio TERTIO quæritur, Quæ sit comparatio simplicitatis Angeli ad simplicitatem di- simplicitatis Angeli ad simplicitatem di- vinam, et ad simplicitatem animæ ratio- vinam, et ad simplicitatem animæ ratio- nalis? nalis?

Et videtur, quod nulla. Et videtur, quod nulla.

1. Dicit enim Augustinus, quod sim- 1. Dicit enim Augustinus, quod sim- plicitas divina tanta est, quod Deus est plicitas divina tanta est, quod Deus est quidquid habet: habet enim vitam, et quidquid habet: habet enim vitam, et ipse est sua vita: habet justitiam, et ipse est sua vita: habet justitiam, et

XXXIV nostræ editionis. XXXIV nostræ editionis.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 13. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 13.

ipse est sua justitia habet virtutem, et ipse est sua justitia habet virtutem, et ipse est sua virtus. Angelica simplicitas ipse est sua virtus. Angelica simplicitas nihil horum admittit: Angelus enim nec nihil horum admittit: Angelus enim nec vita sua est, nec intelligentia, nec justi- vita sua est, nec intelligentia, nec justi- tia, nec aliquid eorum quæ habet. Ergo tia, nec aliquid eorum quæ habet. Ergo nulla est comparatio simplicitatis divinæ nulla est comparatio simplicitatis divinæ ad angelicam. ad angelicam.

2. Adhuc, Damascenus in libro II de 2. Adhuc, Damascenus in libro II de Fide orthodoxa dicit, quod « Angelus in Fide orthodoxa dicit, quod « Angelus in comparatione Dei corporalis est': » cor- comparatione Dei corporalis est': » cor- poralis autem ad simpliciter incorporale, poralis autem ad simpliciter incorporale, in simplicitate nulla est comparatio vel in simplicitate nulla est comparatio vel proportio ergo videtur, quod Dei et proportio ergo videtur, quod Dei et Angeli in simplicitate nulla sit compara- Angeli in simplicitate nulla sit compara- tio. tio.

3. Adhuc, Ad animam rationalem non 3. Adhuc, Ad animam rationalem non videtur esse comparatio: unibilis enim videtur esse comparatio: unibilis enim cum corpore, et non unibilis, in simpli- cum corpore, et non unibilis, in simpli- citate nulla comparatio est : anima ratio- citate nulla comparatio est : anima ratio- nalis unibilis est cum corpore, Angelus nalis unibilis est cum corpore, Angelus non unibilis ergo in simplicitate nul- non unibilis ergo in simplicitate nul- lam habent comparationem. lam habent comparationem.

Solutio. Dicendum, quod duplex est Solutio. Dicendum, quod duplex est comparatio. Una est univoci, quæ est comparatio. Una est univoci, quæ est secundum unum quod est in duobus vel secundum unum quod est in duobus vel pluribus secundum unam et eamdem ra- pluribus secundum unam et eamdem ra- tionem, sicut dicimus album, albius, al- tionem, sicut dicimus album, albius, al- bissimum et de hac dicit Philosophus, bissimum et de hac dicit Philosophus, quod comparatio univoci est. Et talis quod comparatio univoci est. Et talis comparatio in simplicitate non est inter comparatio in simplicitate non est inter Deum, et Angelum, et animam rationa- Deum, et Angelum, et animam rationa-

lem. lem.

: :

Alia est comparatio analogi, hoc est, Alia est comparatio analogi, hoc est, unius quod est in pluribus secundum unius quod est in pluribus secundum analogiam sive proportionem ad aliquod analogiam sive proportionem ad aliquod unum, sicut dicimus esse Deum justio- unum, sicut dicimus esse Deum justio- rem Angelo vel homine quia secun- rem Angelo vel homine quia secun- dum proportionem justitiæ ad actum, dum proportionem justitiæ ad actum,

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho-

163 163

quæ est reddere unicuique quod suum quæ est reddere unicuique quod suum est, Deus essentialiter justus est, et re- est, Deus essentialiter justus est, et re- ctitudinem et perfectionem actus justitiæ ctitudinem et perfectionem actus justitiæ semper contingit, et ab eo deflecti non semper contingit, et ab eo deflecti non potest. Angelus autem et homo partici- potest. Angelus autem et homo partici- pative justi sunt, et a rectitudine actus et pative justi sunt, et a rectitudine actus et perfectione deflecti possunt. perfectione deflecti possunt.

Similiter dicimus de simplicitate, Similiter dicimus de simplicitate, quod cum simplicitas in Deo, in Angelo, quod cum simplicitas in Deo, in Angelo, et in anima rationali non sit univoce, se- et in anima rationali non sit univoce, se- cundum primum modum non potest esse cundum primum modum non potest esse comparatio simplicitatis inter Deum, et comparatio simplicitatis inter Deum, et Angelum, et animam rationalem. Se- Angelum, et animam rationalem. Se- cundo autem modo quodammodo est cundo autem modo quodammodo est comparatio quia maxima simplicitas comparatio quia maxima simplicitas est, quæ est in fine simplicitatis, ut sci- est, quæ est in fine simplicitatis, ut sci- licet idem sit habens et quidquid habet, licet idem sit habens et quidquid habet, et sint idem per essentiam, hoc est, et sint idem per essentiam, hoc est, quod una sit essentia habentis et quid- quod una sit essentia habentis et quid- quid habet. Et minor simplicitas est in quid habet. Et minor simplicitas est in eo quod participative simplex est, nec eo quod participative simplex est, nec est quidquid habet. Et minima simplici- est quidquid habet. Et minima simplici- tas sit ejus quod unibile est corpori tas sit ejus quod unibile est corpori quantitatem habenti, et dividitur secun- quantitatem habenti, et dividitur secun- dum potentias secundum partes organi- dum potentias secundum partes organi- cas corporis. cas corporis.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod non AD PRIMUM ergo dicendum, quod non est comparatio sicut univoci, sed quo- est comparatio sicut univoci, sed quo- dammodo est sicut analogi. dammodo est sicut analogi.

AD ALIUD dicendum, quod Angeli non AD ALIUD dicendum, quod Angeli non dicuntur corporales, nisi secundum dicuntur corporales, nisi secundum quemdam modum quia scilicet locales quemdam modum quia scilicet locales sunt definitive, sicut dictum est in quæ- sunt definitive, sicut dictum est in quæ- stione de definitione Angeli. stione de definitione Angeli.

AD ALIUD dicendum, quod unibilitas AD ALIUD dicendum, quod unibilitas animæ ad corpus non impedit compara- animæ ad corpus non impedit compara- tionem analogi, licet impediat compara- tionem analogi, licet impediat compara- tionem univoci. tionem univoci.

doxa, cap. 2. doxa, cap. 2.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

164 164

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

QUESTIO XIV. QUESTIO XIV.

De secundo attributo, scilicet ratione naturaliter insita, sive De secundo attributo, scilicet ratione naturaliter insita, sive intelligentiæ perspicacitate ? intelligentiæ perspicacitate ?

Deinde quæritur de secundo attributo, Deinde quæritur de secundo attributo, de quo dicit Magister in libro II Senten- de quo dicit Magister in libro II Senten- tiarum, distinctione III, cap. primo, tiarum, distinctione III, cap. primo, quod est secundum rationem naturaliter quod est secundum rationem naturaliter insitam, intelligentia, memoria, et vo- insitam, intelligentia, memoria, et vo- luntas sive dilectio. luntas sive dilectio.

Et circa hoc quæruntur duo. Et circa hoc quæruntur duo.

Primo enim quæritur de singulis isto- Primo enim quæritur de singulis isto-

rum. rum.

Secundo, De omnibus in communi. Secundo, De omnibus in communi. De singulis istorum quæruntur qua- De singulis istorum quæruntur qua-

tuor. tuor.

Quæritur enim primo de ratione na- Quæritur enim primo de ratione na- turaliter insita. turaliter insita.

Secundo, De memoria. Secundo, De memoria. Tertio, De intelligentia. Tertio, De intelligentia. Quarto, De voluntate. Quarto, De voluntate.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

De ratione naturaliter insita. De ratione naturaliter insita.

Circa rationem quæruntur duo, scili- Circa rationem quæruntur duo, scili- cet secundum quem modum conveniat cet secundum quem modum conveniat Angelis ? Angelis ?

Secundo, Secundum quem actum ? Secundo, Secundum quem actum ?

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ja Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ja Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 22, Art. 1. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 22, Art. 1. Tom. XXXIV hujusce novæ editionis. XXXIV hujusce novæ editionis.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Secundum quem modum ratio conveniat Secundum quem modum ratio conveniat Angelis¹? Angelis¹?

AD PRIMUM objicitur sic : Videtur, AD PRIMUM objicitur sic : Videtur, quod non conveniat Angelis, rationem quod non conveniat Angelis, rationem sibi naturaliter insitam esse. sibi naturaliter insitam esse.

1. Dicunt enim concorditer Dionysius, 1. Dicunt enim concorditer Dionysius, Augustinus, et Damascenus, quod ratio Augustinus, et Damascenus, quod ratio naturaliter insita, differentia hominis est naturaliter insita, differentia hominis est constitutiva intelligentia autem diffe- constitutiva intelligentia autem diffe- rentia est Angeli, quia intellectualis sub- rentia est Angeli, quia intellectualis sub- stantia est ergo videtur, quod ratio non stantia est ergo videtur, quod ratio non naturaliter sit insita Angelo, sed homini. naturaliter sit insita Angelo, sed homini.

2. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- 2. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- nis nominibus: « Malum Angeli est nis nominibus: « Malum Angeli est contra deiformem intellectum esse: ma- contra deiformem intellectum esse: ma- lum vero hominis, contra rationem lum vero hominis, contra rationem esse. » Ergo bonum per quod consti- esse. » Ergo bonum per quod consti- tuitur Angelus in specie, deiformis in- tuitur Angelus in specie, deiformis in- tellectus est bonum per quod constitui- tellectus est bonum per quod constitui- tur homo in specie, ratio est : sed tur homo in specie, ratio est : sed ultimum et optimum per quod unum- ultimum et optimum per quod unum-

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 3. cap. 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

quodque constituitur in specie, ultima quodque constituitur in specie, ultima differentia sua est sibi naturaliter insita : differentia sua est sibi naturaliter insita : non ergo convenit Angelo. non ergo convenit Angelo.

3. Adhuc, In libro Definitionum dicit 3. Adhuc, In libro Definitionum dicit Isaac, quod « ratio est vis quædam ani- Isaac, quod « ratio est vis quædam ani- mæ, faciens currere causam in causa- mæ, faciens currere causam in causa- tum. » Et intelligit de causa consequen- tum. » Et intelligit de causa consequen- tiæ, quæ præcipue est in majori propo- tiæ, quæ præcipue est in majori propo- sitione, cui adjungitur minor in syllo- sitione, cui adjungitur minor in syllo- gismo, ut per ordinem medii qucd re- gismo, ut per ordinem medii qucd re- spiciat majorem et minorem, extremitates spiciat majorem et minorem, extremitates appropriet et approximet eas in conclu- appropriet et approximet eas in conclu- sione ut major extremitas de minori sione ut major extremitas de minori concludatur per antecedens, vel conse- concludatur per antecedens, vel conse- quens, vel repugnans, secundum artem quens, vel repugnans, secundum artem quam docet Aristoteles in primo Prio- quam docet Aristoteles in primo Prio- rum, cap. de inventione medii. Ergo rum, cap. de inventione medii. Ergo ratio est cum compositione, collatione, ratio est cum compositione, collatione, et inquisitione, quod Dionysius vocat et inquisitione, quod Dionysius vocat discursivas disciplinas. Intellectus autem discursivas disciplinas. Intellectus autem Angeli non est sic, sed deiformis et sim- Angeli non est sic, sed deiformis et sim- plex. Ergo videtur, quod non conveniat plex. Ergo videtur, quod non conveniat Angelo rationem naturaliter insitam Angelo rationem naturaliter insitam

esse. esse.

4. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- 4. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- nis nominibus: « Existentibus quidem nis nominibus: « Existentibus quidem eminentiora sunt viventia, viventibus eminentiora sunt viventia, viventibus autem sensibilia, sensibilibus autem ra- autem sensibilia, sensibilibus autem ra- tionalia rationalia autem mentes excel- tionalia rationalia autem mentes excel- lunt, et circa Deum sunt, et magis ipsi lunt, et circa Deum sunt, et magis ipsi appropinquant'. » Cum ergo, sicut idem appropinquant'. » Cum ergo, sicut idem dicit Dionysius, Angeli sint mentes sive dicit Dionysius, Angeli sint mentes sive intelligentiæ divinæ, patet quod sunt intelligentiæ divinæ, patet quod sunt ultra rationem : et sic per rationem na- ultra rationem : et sic per rationem na- turaliter insitam Angelus non debet de- turaliter insitam Angelus non debet de- terminari, sed homo, qui minoratur ab terminari, sed homo, qui minoratur ab Angelo, ut dicitur in Psalmo vin, 62. Angelo, ut dicitur in Psalmo vin, 62.

5. Adhuc, Isaac in libro Definitionum 5. Adhuc, Isaac in libro Definitionum sic dicit « Ratio creatur in umbra in- sic dicit « Ratio creatur in umbra in- telligentiæ, sensus in umbra rationis, telligentiæ, sensus in umbra rationis, vita vegetabilis in umbra sensus. » Sed vita vegetabilis in umbra sensus. » Sed in umbra esse, intelligentiis angelicis in umbra esse, intelligentiis angelicis non convenit, quæ deiformes sunt, et in non convenit, quæ deiformes sunt, et in lumine pleno, ita quod a Dionysio di- lumine pleno, ita quod a Dionysio di- cuntur lumina divina, et specula claris- cuntur lumina divina, et specula claris-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 5. cap. 5.

2 Psal. VIII, 6 Minuisti eum, scilicet homi- 2 Psal. VIII, 6 Minuisti eum, scilicet homi-

: :

165 165

sima. Ergo Angelo non convenit deter- sima. Ergo Angelo non convenit deter- minari secundum rationem naturaliter minari secundum rationem naturaliter insitam. insitam.

IN CONTRARIUM hujus est, quod supra sed contra. IN CONTRARIUM hujus est, quod supra sed contra. dictum est in libro II Sententiarum, dis- dictum est in libro II Sententiarum, dis- tinct. I, quod creaturam rationalem du- tinct. I, quod creaturam rationalem du- plicem fecit Deus, Angelum scilicet, et plicem fecit Deus, Angelum scilicet, et animam rationalem : et unam voluit animam rationalem : et unam voluit uniri corpori, alteram vero in sui puri- uniri corpori, alteram vero in sui puri- tate remanere 3. Ergo videtur, quod An- tate remanere 3. Ergo videtur, quod An- gelus sit ratio naturaliter insita. Hæc gelus sit ratio naturaliter insita. Hæc enim verba Augustini sunt, quibus con- enim verba Augustini sunt, quibus con- tradicere fas non est. tradicere fas non est.

rei rei

SOLUTIO. Dicendum, quod ratio dici- SOLUTIO. Dicendum, quod ratio dici- tur dupliciter. Dicitur enim ratio dispo- tur dupliciter. Dicitur enim ratio dispo- sitio interior secundum naturam sitio interior secundum naturam principii ad principiatum, ex qua dispo- principii ad principiatum, ex qua dispo- sitione videtur quid ex quo sequatur : sitione videtur quid ex quo sequatur : et hæc ratio non est in aliquo, nisi se- et hæc ratio non est in aliquo, nisi se- cundum excellentiam luminis intellecti- cundum excellentiam luminis intellecti- vi. Dicitur etiam ratio quæ est cum in- vi. Dicitur etiam ratio quæ est cum in- quisitione quid componibile sit, et quid quisitione quid componibile sit, et quid cui conferibile secundum consequen- cui conferibile secundum consequen- tiam et hæc ratio est cum defectu lu- tiam et hæc ratio est cum defectu lu- minis intelligentiæ: propter quod utitur minis intelligentiæ: propter quod utitur motibus, et signis, et cæteris habitudini- motibus, et signis, et cæteris habitudini- bus localibus, ut quasi mendicando vi- bus localibus, ut quasi mendicando vi- deat, quid ex quo concludi possit : et deat, quid ex quo concludi possit : et habet instrumenta, syllogismum topi- habet instrumenta, syllogismum topi- cum, enthymema, inductionem, et exem- cum, enthymema, inductionem, et exem- plum. plum.

Primo ergo modo dicta ratio natura- Primo ergo modo dicta ratio natura- liter insita est Angelis: quia illa est vera liter insita est Angelis: quia illa est vera et perfecta composita intelligentia, et est et perfecta composita intelligentia, et est formata lumine divino et perfecto et formata lumine divino et perfecto et intellectuali. Secundo vero modo dicta intellectuali. Secundo vero modo dicta ratio, convenit homini, cujus intellectus ratio, convenit homini, cujus intellectus oritur ex sensibilibus et ideo talibus oritur ex sensibilibus et ideo talibus quasi adminiculis et instrumentis oportet quasi adminiculis et instrumentis oportet eam adjuvari, ut possit accipere scien- eam adjuvari, ut possit accipere scien- tiam, quam ex sensibilibus mendicat. tiam, quam ex sensibilibus mendicat. Et hoc est quod dicit Apostolus, ad Ro- Et hoc est quod dicit Apostolus, ad Ro- man. 1, 20 Invisibilia ipsius, scilicet man. 1, 20 Invisibilia ipsius, scilicet Dei, a creatura mundi, per ea quæ facta Dei, a creatura mundi, per ea quæ facta

nem, paulo minus ab Angelis, etc. nem, paulo minus ab Angelis, etc.

3 Cf. II Sententiarum, Dist. I, cap. D. Tom. 3 Cf. II Sententiarum, Dist. I, cap. D. Tom. XXVII Opp. B. Alberti, pag. 35. XXVII Opp. B. Alberti, pag. 35.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

166 166

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sunt, intellecta, conspiciuntur. Ubi dicit sunt, intellecta, conspiciuntur. Ubi dicit Glossa, quod « creaturam mundi vocat Glossa, quod « creaturam mundi vocat hominem, co quod convenit cum omni hominem, co quod convenit cum omni creatura. Ea autem quæ facta sunt, creatura. Ea autem quæ facta sunt, sensibilia mundi vocat, per quæ inqui- sensibilia mundi vocat, per quæ inqui- rendo et conferendo invisibilia Dei ali- rendo et conferendo invisibilia Dei ali- qualiter sicut per speculum et ænigma qualiter sicut per speculum et ænigma cognoscit : quod, sicut dicit Bernar- cognoscit : quod, sicut dicit Bernar- dus in libro V de Consideratione ad Eu- dus in libro V de Consideratione ad Eu- genium, « non est necessarium Angelo, genium, « non est necessarium Angelo, qui hoc lumine pleno videt in Verbo, qui hoc lumine pleno videt in Verbo, sicut non necessariæ sunt scalæ tenenti sicut non necessariæ sunt scalæ tenenti jam solium. jam solium.

>> >>

His habitis, facile est respondere ad His habitis, facile est respondere ad objecta. objecta.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ratio AD PRIMUM ergo dicendum, quod ratio naturaliter insita homini, est ratio se- naturaliter insita homini, est ratio se- cundo modo dicta, et non primo. Ratio cundo modo dicta, et non primo. Ratio autem primo modo dicta, magis con- autem primo modo dicta, magis con- venit Angelo, quam homini. venit Angelo, quam homini.

AD ALIUD dicendum eodem modo : AD ALIUD dicendum eodem modo : quia ratio primo modo dicta, non est quia ratio primo modo dicta, non est sine deiformi intellectu ratio vero sine deiformi intellectu ratio vero secundo modo dicta, obumbratur ab secundo modo dicta, obumbratur ab illo. illo.

AD ALIUD eodem modo d'cendum, AD ALIUD eodem modo d'cendum, quod Isaac dicit, quod ratio secundo quod Isaac dicit, quod ratio secundo modo dicta vis animæ est, et non primo modo dicta vis animæ est, et non primo modo. modo.

AD ALIUD omnino similiter respon- AD ALIUD omnino similiter respon- dendum est mentes enim et intelligen- dendum est mentes enim et intelligen- tiæ non sine ratione sunt, secundum tiæ non sine ratione sunt, secundum primum modum accepta: sed sunt ultra primum modum accepta: sed sunt ultra rationem, et magis Deo propinquant rationem, et magis Deo propinquant quam ratio secundo modo accepta. quam ratio secundo modo accepta.

AD ULTIMUM dicendum, quod Isaac AD ULTIMUM dicendum, quod Isaac gradus entium determinat ita, quod gradus entium determinat ita, quod semper inferius sit in minimo supe- semper inferius sit in minimo supe- rioris et hoc vocat umbram, quia ibi rioris et hoc vocat umbram, quia ibi incipit occumbere superius. Et hujus incipit occumbere superius. Et hujus causam determinat Dionysius in libro causam determinat Dionysius in libro de Divinis nominibus', dicens, quod de Divinis nominibus', dicens, quod « virtutes inferiorum superiora habent « virtutes inferiorum superiora habent excellenter et eminenter, et non e con- excellenter et eminenter, et non e con-

verso inferiora enim nullo modo ha- verso inferiora enim nullo modo ha- bent virtutes superiorum. » Et Boetius bent virtutes superiorum. » Et Boetius in libro Divisionum dicit, quod « quid- in libro Divisionum dicit, quod « quid- quid polest potentia inferior, potest quid polest potentia inferior, potest superior, et non e converso. » Unde superior, et non e converso. » Unde quidquid potest ratio, potest intellectus: quidquid potest ratio, potest intellectus: et quidquid potest sensus, quod vere et quidquid potest sensus, quod vere posse est et virtus, potest ratio : sed non posse est et virtus, potest ratio : sed non convertitur et hujus causa est, quia convertitur et hujus causa est, quia bonitates inferiorum influuntur eis a su- bonitates inferiorum influuntur eis a su- perioribus, et coarctantur et obumbran- perioribus, et coarctantur et obumbran- tur, secundum quod recipiuntur ab tur, secundum quod recipiuntur ab inferioribus. Dicit enim Philosophus in inferioribus. Dicit enim Philosophus in VI Ethicorum, quod omne quod recipi- VI Ethicorum, quod omne quod recipi- tur in aliquo, est in eo secundum pote- tur in aliquo, est in eo secundum pote- statem recipientis et non secundum pote- statem recipientis et non secundum pote- statem agentis vel influentis. Unde ratio statem agentis vel influentis. Unde ratio primo modo dicta, in nulla umbra est, primo modo dicta, in nulla umbra est, sed potius in lumine intelligentiæ perfe- sed potius in lumine intelligentiæ perfe- ctæ. Sed ratio secundo modo dicta, in ctæ. Sed ratio secundo modo dicta, in umbra est et de hac intelligitur dictum umbra est et de hac intelligitur dictum Isaac. Isaac.

AD ID quod objicitur in contrarium, Ad objeck AD ID quod objicitur in contrarium, Ad objeck dicendum, quod ratio primo modo dicta, dicendum, quod ratio primo modo dicta, Angelis naturaliter est insita : et ab hac Angelis naturaliter est insita : et ab hac dicitur creatura rationalis. dicitur creatura rationalis.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

Secundum Secundum

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

quem quem actum insit Angelis actum insit Angelis ratio 2 ? ratio 2 ?

Secundo quæritur, Secundum quem Secundo quæritur, Secundum quem actum insit Angelis ratio? actum insit Angelis ratio?

Et videtur, quod secundum actum et Et videtur, quod secundum actum et superioris et inferioris partis rationis. superioris et inferioris partis rationis. 1. Angelus enim, ut dicit Damasce- 1. Angelus enim, ut dicit Damasce- nus in libro de Fide orthodoxa ³, est nus in libro de Fide orthodoxa ³, est

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 7. cap. 7. 2 Cf. Opp B. Alberti. Ia Part. Summæ de 2 Cf. Opp B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 22, Art. 2. Tom. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 22, Art. 2. Tom.

XXXIV novæ editionis nostræ. XXXIV novæ editionis nostræ.

3 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa,

cap. 2. cap. 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

substantia intellectualis Deo ministrans: substantia intellectualis Deo ministrans: sed non ministrat Deo, nisi disponendo sed non ministrat Deo, nisi disponendo inferiora ad formam superiorem secun- inferiora ad formam superiorem secun- dum Dei voluntafem, et ad hominis sa- dum Dei voluntafem, et ad hominis sa- lutem. Ad Hebr. 1, 14 Nonne omnes lutem. Ad Hebr. 1, 14 Nonne omnes sunt administratorii spiritus, in mini- sunt administratorii spiritus, in mini- sterium missi propter eos qui hæredita- sterium missi propter eos qui hæredita- tem capient salutis? Ergo Angelus con- tem capient salutis? Ergo Angelus con- templandis superioribus et consulendis templandis superioribus et consulendis quæ in ordine sapientiæ Dei existunt, quæ in ordine sapientiæ Dei existunt, continue inhærescit et hoc est actus continue inhærescit et hoc est actus superioris partis rationis, ut dicit Augu- superioris partis rationis, ut dicit Augu- stinus in libro XII super Genesim ad stinus in libro XII super Genesim ad litteram. Et iterum Angelus inferiora litteram. Et iterum Angelus inferiora disponit prout faciunt ad salutem homi- disponit prout faciunt ad salutem homi- nis, quam procurat: et hoc est actus nis, quam procurat: et hoc est actus inferioris partis rationis, ut dicit Au- inferioris partis rationis, ut dicit Au- gustinus ibidem. Ergo ratio insita est gustinus ibidem. Ergo ratio insita est Angelo secundum actum utriusque par- Angelo secundum actum utriusque par- tis rationis, scilicet inferioris, et supe- tis rationis, scilicet inferioris, et supe- rioris. rioris.

2. Adhuc, Dionysius in Ecclesiastica 2. Adhuc, Dionysius in Ecclesiastica hierarchia: « Lex divinitatis est per hierarchia: « Lex divinitatis est per prima media, et per media ultima redu- prima media, et per media ultima redu- cere. » Ergo hominem reducit per cere. » Ergo hominem reducit per Angelum; sed reducens reducere non Angelum; sed reducens reducere non potest, nisi consideret diligenter et for- potest, nisi consideret diligenter et for- mam et dispositionem ejus in quod mam et dispositionem ejus in quod reducit, et modum et dispositionem qua- reducit, et modum et dispositionem qua- lier reducat sed primum horum non lier reducat sed primum horum non potest esse, nisi contemplando et con- potest esse, nisi contemplando et con- sulendo æterna : quod est ratio sapien- sulendo æterna : quod est ratio sapien- tiæ, ut dicit Augustinus, et est actus tiæ, ut dicit Augustinus, et est actus superioris partis rationis. Secundum esse superioris partis rationis. Secundum esse non potest, nisi disponendo et conside- non potest, nisi disponendo et conside- rando temporalia: et hoc est ratio scien- rando temporalia: et hoc est ratio scien- tiæ, ut idem dicit Augustinus, et actus tiæ, ut idem dicit Augustinus, et actus inferioris partis rationis. Tertium fieri inferioris partis rationis. Tertium fieri non potest, nisi ordinando et disponendo non potest, nisi ordinando et disponendo inferiora ad superiora : et hoc est actus inferiora ad superiora : et hoc est actus rationis secundum se, cujus est conferre rationis secundum se, cujus est conferre unum ad alterum, et ordinare quod unum ad alterum, et ordinare quod inferiora directe perveniant ad formam inferiora directe perveniant ad formam superiorum. Et hæc tria necessaria sunt superiorum. Et hæc tria necessaria sunt ad reductionem quæ fit per Angelum : ad reductionem quæ fit per Angelum : ergo necessarium est, quod Angelo insit ergo necessarium est, quod Angelo insit ratio secundum quemlibet istorum trium ratio secundum quemlibet istorum trium

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Ecclesiastica hierar- 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Ecclesiastica hierar-

1,67 1,67

actuum ergo inest ei ratio secundum actuum ergo inest ei ratio secundum actum superioris, et secundum actum actum superioris, et secundum actum inferioris partis rationis. inferioris partis rationis.

3. Adhuc, Hoc videtur ex verbis An- 3. Adhuc, Hoc videtur ex verbis An- geli Tobiæ, xu, 15, ubi sic dicitur: Ego geli Tobiæ, xu, 15, ubi sic dicitur: Ego sum Raphael Angelus, unus ex septem sum Raphael Angelus, unus ex septem qui adstamus ante Dominum. Quod qui adstamus ante Dominum. Quod enim dicit, Unus ex septem, sicut dicunt enim dicit, Unus ex septem, sicut dicunt Sancti, notat quod est unus ex univer- Sancti, notat quod est unus ex univer- sitate ministrantium, quia per septem sitate ministrantium, quia per septem universitas figuratur. Constat autem, universitas figuratur. Constat autem, quod non ministrant, nisi secundum ra- quod non ministrant, nisi secundum ra- tionem scientiæ disponendo inferiora : tionem scientiæ disponendo inferiora : constat etiam, quod in conspectu Dei constat etiam, quod in conspectu Dei non stat, nisi contemplando et consu- non stat, nisi contemplando et consu- lendo superiora, ut directe secundum lendo superiora, ut directe secundum formam superiorum disponat inferiora, formam superiorum disponat inferiora, et sic perficiatur hominis reductio. Pri- et sic perficiatur hominis reductio. Pri- mum autem horum est secundum actum mum autem horum est secundum actum inferioris partis rationis. Ergo Angelo inferioris partis rationis. Ergo Angelo inest ratio secundum actum utriusque inest ratio secundum actum utriusque partis rationis. partis rationis.

IN CONTRARIUM hujus est, quod omnis IN CONTRARIUM hujus est, quod omnis ratio consiliativa et inquisitiva e-t, ut ratio consiliativa et inquisitiva e-t, ut dicit Damascenus inquirere autem et dicit Damascenus inquirere autem et consiliari dubitantis est: Angelo dubi- consiliari dubitantis est: Angelo dubi- tare non convenit: ergo non convenit tare non convenit: ergo non convenit Angelo inesse rationem secundum ali- Angelo inesse rationem secundum ali- quem actum rationis. quem actum rationis.

Sed con'ra. Sed con'ra.

SOLUTIO. Dicendum procul dubio, quod Solutio. SOLUTIO. Dicendum procul dubio, quod Solutio. Angelo convenit ratio secundum actum Angelo convenit ratio secundum actum utriusque partis rationis: quia aliter non utriusque partis rationis: quia aliter non posset disponere inferiora ad superiora, posset disponere inferiora ad superiora, ut probant primæ objectiones. ut probant primæ objectiones.

Et si objicitur, quod inferiora sunt Et si objicitur, quod inferiora sunt sensibilia, quæ non accipiuntur, nisi sensibilia, quæ non accipiuntur, nisi per sensus et Angeli sensus non habent. per sensus et Angeli sensus non habent. Dicendum, quod falsum est: probabimus Dicendum, quod falsum est: probabimus enim in sequentibus, quod Angeli per enim in sequentibus, quod Angeli per intellectum perfectam notitiam habent intellectum perfectam notitiam habent sensibilium, in quæstione de intelligen- sensibilium, in quæstione de intelligen- tiis Angelorum. tiis Angelorum.

Tres ergo primæ rationes procedunt Tres ergo primæ rationes procedunt de necessitate. de necessitate.

AD ID quod objicitur in contrarium, Ad object. AD ID quod objicitur in contrarium, Ad object. dicendum, quod non omnis inquisitio dicendum, quod non omnis inquisitio

chia, cap. 1. chia, cap. 1.

168 168

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est cum dubitatione. Quædam enim inqui- est cum dubitatione. Quædam enim inqui- sitio est dispositio et ordo faciendorum : sitio est dispositio et ordo faciendorum : et hæc est per actum rationis, et sine et hæc est per actum rationis, et sine dubitatione et hæc convenit Angelis, dubitatione et hæc convenit Angelis, quibus tamen non convenit dubitare. quibus tamen non convenit dubitare.

Similiter non omne consilium cum Similiter non omne consilium cum dubitatione est. Potest enim consilium dubitatione est. Potest enim consilium derivari a verbo consulo, secundum derivari a verbo consulo, secundum quod consulo dicit consilium quæro : quod consulo dicit consilium quæro : et sic cum dubitatione est, et non con- et sic cum dubitatione est, et non con- venit Angelo. Et potest derivari a con- venit Angelo. Et potest derivari a con- sulo, secundum quod est consilium do, sulo, secundum quod est consilium do, secundum quod dicitur in versu : secundum quod dicitur in versu :

Consilium quæro, tibi consulo, consilium do. Consilium quæro, tibi consulo, consilium do.

Et sic consilium est certa definitio Et sic consilium est certa definitio faciendorum, ut dicit Gregorius, quod faciendorum, ut dicit Gregorius, quod mutat Deus sententiam, sed non consi- mutat Deus sententiam, sed non consi- lium et sic consulere æterna bene con- lium et sic consulere æterna bene con- venit Angelis. venit Angelis.

: :

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

1 1

Memoria et Reminiscentia: «Præsentis Memoria et Reminiscentia: «Præsentis non est memoria, sed præsentis quidem non est memoria, sed præsentis quidem sensus est, facti autem memoria, futuri sensus est, facti autem memoria, futuri vero spes: » in intelligentiis autem An- vero spes: » in intelligentiis autem An- gelorum nec præteritio est, nec futuri- gelorum nec præteritio est, nec futuri- tio ergo nec memoria. tio ergo nec memoria.

4. Adhuc, Avicenna in VI de Natu- 4. Adhuc, Avicenna in VI de Natu- ralibus « Recordatio est reversio ad ralibus « Recordatio est reversio ad aliquid, quod habuit esse in anima in aliquid, quod habuit esse in anima in præterito » talis autem præteritio non præterito » talis autem præteritio non convenit Angelo : ergo nec memoria. convenit Angelo : ergo nec memoria.

5. Adhuc, Memoria et oblivio contra- 5. Adhuc, Memoria et oblivio contra- ria sunt, vel opposita ut privatio et ha- ria sunt, vel opposita ut privatio et ha- bitus ergo nata sunt fieri circa idem : bitus ergo nata sunt fieri circa idem : in Angelis non fit oblivio: ergo nec me. in Angelis non fit oblivio: ergo nec me. moria. moria.

6. Adhuc, Augustinus in libro XII de 6. Adhuc, Augustinus in libro XII de Trinitate, in principio dicit, quod « quan- Trinitate, in principio dicit, quod « quan- do memoramur et reminiscimur, hoc do memoramur et reminiscimur, hoc pertinet ad hominem, quia adhuc in pertinet ad hominem, quia adhuc in nobis agitur id quod commune habemus nobis agitur id quod commune habemus cum brutis » ergo nec memorantur, nec cum brutis » ergo nec memorantur, nec reminiscuntur : ergo non inest eis me- reminiscuntur : ergo non inest eis me- moria. moria.

7. Adhuc, Proprietates memoriæ sunt 7. Adhuc, Proprietates memoriæ sunt duplices quædam ex memorantibus, et duplices quædam ex memorantibus, et quædam ex memorabilibus. Ex memo- quædam ex memorabilibus. Ex memo-

Utrum memoria conveniat Angelis ? rantibus dicit Avicenna, quod duabus Utrum memoria conveniat Angelis ? rantibus dicit Avicenna, quod duabus

DEINDE quæritur de memoria, Utrum DEINDE quæritur de memoria, Utrum conveniat Angelis ? conveniat Angelis ?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Damascenus : « Memorativum est 1. Damascenus : « Memorativum est memoriæ et rememorationis promptua- memoriæ et rememorationis promptua- rium et causa : » tale autem promptua- rium et causa : » tale autem promptua- rium non est nisi animæ sensibilis: er- rium non est nisi animæ sensibilis: er- go non convenit Angelis. go non convenit Angelis.

2. Adhuc, Idem Damascenus : « Me- 2. Adhuc, Idem Damascenus : « Me- moria est phantasia derelicta ab aliquo moria est phantasia derelicta ab aliquo sensu subjecto secundum actum appa- sensu subjecto secundum actum appa- rente, vel coacervatio sensus, vel intel- rente, vel coacervatio sensus, vel intel- ligentiæ » sensus Angelis non conve- ligentiæ » sensus Angelis non conve- nit: nit:

ergo secundum nullum dictum ergo secundum nullum dictum modum convenit eis memoria. modum convenit eis memoria.

3. Adhuc, Philosophus in libro de 3. Adhuc, Philosophus in libro de

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 23, Art. 1 et 2. Creaturis, Tract. IV, Quæst. 23, Art. 1 et 2.

potentiis confortatur memoria, scilicet potentiis confortatur memoria, scilicet frigido bene comprimente organum, et frigido bene comprimente organum, et sicco bene tenente formam in organo. sicco bene tenente formam in organo. Unde dicimus eos qui sunt boni ingenii, Unde dicimus eos qui sunt boni ingenii, malos esse memoriæ, et e converso. Bo- malos esse memoriæ, et e converso. Bo- nitas enim ingenii fit ex calido bene mo- nitas enim ingenii fit ex calido bene mo- vente, et humido facile suscipiente. Et vente, et humido facile suscipiente. Et constat, quod secundum has differentias constat, quod secundum has differentias non potest inesse memoria Angelis. Pro- non potest inesse memoria Angelis. Pro- prietas vero ex memorabilibus, ut dicunt prietas vero ex memorabilibus, ut dicunt Philosophi, et maxime Aristoteles in Philosophi, et maxime Aristoteles in libro de Memoria et Reminiscentia, sunt libro de Memoria et Reminiscentia, sunt ex antiquis mediis in id quod prius acce- ex antiquis mediis in id quod prius acce- pimus, procedere. Et vocat antiqua me- pimus, procedere. Et vocat antiqua me- dia, signa quæ in sensu præterito cum dia, signa quæ in sensu præterito cum ipsis memorabilibus accepimus: sicut vi- ipsis memorabilibus accepimus: sicut vi- dentes librum, recordamur ejus qui li- dentes librum, recordamur ejus qui li- brum fecit videntes Socratem, recor- brum fecit videntes Socratem, recor-

Tom. XXXIV hujusce novæ editionis. Tom. XXXIV hujusce novæ editionis.

led contra. led contra.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

damur dæmonis cui similis fuit Socrates: damur dæmonis cui similis fuit Socrates: videntes campum, recordamur victoriæ videntes campum, recordamur victoriæ vel fugæ quam in campo fecimus: sicut vel fugæ quam in campo fecimus: sicut dicitur de Ulysse, quod quoties vidit dicitur de Ulysse, quod quoties vidit campum quemdam, flevit, quia ibi pro- campum quemdam, flevit, quia ibi pro- jectis armis fugerat. Et generaliter vi- jectis armis fugerat. Et generaliter vi- dentes locum, recordamur quæ in loco dentes locum, recordamur quæ in loco acciderunt nobis. Constat autem, quod acciderunt nobis. Constat autem, quod nihil horum convenit intelligentiis ange- nihil horum convenit intelligentiis ange- licis ergo nec memorari nec memoria licis ergo nec memorari nec memoria convenit eis. convenit eis.

8. Adhuc, Tullius in libro Il Retho- 8. Adhuc, Tullius in libro Il Retho- ricæ tradens artem memorandi dicit, ricæ tradens artem memorandi dicit, quod qui bene vult memorari præ- quod qui bene vult memorari præ- teritorum, studere debet, quod omne teritorum, studere debet, quod omne quod accipit in sensu, accipiat cum ma- quod accipit in sensu, accipiat cum ma- gna delectatione, vel cum magna abo- gna delectatione, vel cum magna abo- minatione quia tunc diutissime recor- minatione quia tunc diutissime recor- datur. » Sic autem accipere nullo modo datur. » Sic autem accipere nullo modo convenit Angelis : ergo nullo modo convenit Angelis : ergo nullo modo convenit eis memorari. convenit eis memorari.

IN CONTRARIUM est, quod IN CONTRARIUM est, quod

1. In Littera dicitur secundi libri Sen- 1. In Littera dicitur secundi libri Sen- tentiarum, distinct. III, ex verbis Au- tentiarum, distinct. III, ex verbis Au- gustini, quod « per rationem naturaliter gustini, quod « per rationem naturaliter insitam convenit Angelis memoria, insitam convenit Angelis memoria, intelligentia, et voluntas. » intelligentia, et voluntas. »

2. Adhuc, Isidorus et Gregorius dicunt, 2. Adhuc, Isidorus et Gregorius dicunt, quod quo in Angelis est subtilior natura, quod quo in Angelis est subtilior natura, eo magis intelligitur in eis imago Dei eo magis intelligitur in eis imago Dei impressa sed imago Dei consistit in impressa sed imago Dei consistit in memoria, intelligentia, et voluntate: er- memoria, intelligentia, et voluntate: er- go memoria maxime convenit Angelis, go memoria maxime convenit Angelis, et plus quam et plus quam homini. homini.

SOLUTIO. Dicendum, quod memoria SOLUTIO. Dicendum, quod memoria duplex est, etiam secundum Damasce- duplex est, etiam secundum Damasce- num. Una est thesaurus formarum sen- num. Una est thesaurus formarum sen- sibilium, vel. ex sensibilibus, vel cum sibilium, vel. ex sensibilibus, vel cum sensibilibus acceptarum. Et super illam, sensibilibus acceptarum. Et super illam, sicut dicit Avicenna, sunt actus reflexivi sicut dicit Avicenna, sunt actus reflexivi recordationis et reminiscentiæ: recorda- recordationis et reminiscentiæ: recorda- tionis, sicut quando prius acceptum tionis, sicut quando prius acceptum revocatur imaginationi, sic ut stet ante revocatur imaginationi, sic ut stet ante oculos et sensus reminiscentiæ, sicut oculos et sensus reminiscentiæ, sicut quando revocatur pars obliti vel oblitum quando revocatur pars obliti vel oblitum per reflexionem rationis ad id quod prius per reflexionem rationis ad id quod prius acceptum est cum antiquo medio, ut acceptum est cum antiquo medio, ut dictum est, cum. quo memorabile accep- dictum est, cum. quo memorabile accep-

169 169

tum est. Alia est memoria quæ simpliciter tum est. Alia est memoria quæ simpliciter est thesaurus formarum intelligibilium. est thesaurus formarum intelligibilium. Et secundum hoc memorari, est notitiam Et secundum hoc memorari, est notitiam rei apud se tenere, ut dicit Augustinus rei apud se tenere, ut dicit Augustinus in libro XV de Trinitate. in libro XV de Trinitate.

Primo ergo modo dicta memoria, nullo Primo ergo modo dicta memoria, nullo modo est in Angelis: illa enim est cum modo est in Angelis: illa enim est cum sensibili parte animæ, quam non habent sensibili parte animæ, quam non habent Angeli. Secundo autem modo dicta me- Angeli. Secundo autem modo dicta me- moria, non indiget nisi intellectu et in- moria, non indiget nisi intellectu et in- tellectuali natura. Sic enim meminisse, tellectuali natura. Sic enim meminisse, non est nisi naturam rei apud se tenere. non est nisi naturam rei apud se tenere. Et hæc pars imaginis est, ex qua per imi- Et hæc pars imaginis est, ex qua per imi- tationem formatur intellectus, et ex ipsa tationem formatur intellectus, et ex ipsa et intellectu formatur voluntas sive di- et intellectu formatur voluntas sive di- lectio. Et hæc simplicius est in Angelo, lectio. Et hæc simplicius est in Angelo, quam in homine : quia notitia rerum quam in homine : quia notitia rerum apud Angelum est per formas coarctatas apud Angelum est per formas coarctatas sibi et simplices, formis idealibus simi- sibi et simplices, formis idealibus simi- les apud homines autem notitia rerum les apud homines autem notitia rerum est per formas acquisitas et phantasmati- est per formas acquisitas et phantasmati- bus permixtas. bus permixtas.

Et per hoc patet solutio ad omnia Et per hoc patet solutio ad omnia quæsita. Omnes enim illæ rationes quæ quæsita. Omnes enim illæ rationes quæ probant, quod in Angelo non est memo- probant, quod in Angelo non est memo- ria, de necessitate procedunt de memoria ria, de necessitate procedunt de memoria primo modo dicta. primo modo dicta.

Illæ vero quæ in contrarium sunt, Illæ vero quæ in contrarium sunt, scilicet quod in Angelo sit memoria, scilicet quod in Angelo sit memoria, procedunt de memoria secundo modo procedunt de memoria secundo modo dicta. Et si arguatur ex una ad alteram, dicta. Et si arguatur ex una ad alteram, incidit fallacia æquivocationis. incidit fallacia æquivocationis.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

De intelligentia sive perspicacitate intel- De intelligentia sive perspicacitate intel- ligentiæ Angelorum. ligentiæ Angelorum.

DEINDE, Quæritur de intelligentia sive DEINDE, Quæritur de intelligentia sive perspicacitate intelligentiæ Angelorum. perspicacitate intelligentiæ Angelorum.

Et quæruntur duo, quorum primum Et quæruntur duo, quorum primum est, Cum multæ sunt differentiæ intelle- est, Cum multæ sunt differentiæ intelle- ctus, scilicet agens, possibilis, speculati- ctus, scilicet agens, possibilis, speculati- vus sive formalis, speculativus practicus, vus sive formalis, speculativus practicus, adeptus sive possessus, et non adeptus adeptus sive possessus, et non adeptus

170 170

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

utrum secundum omnes istas differen- utrum secundum omnes istas differen- tias Angelo insit perspicacitas intelligen- tias Angelo insit perspicacitas intelligen- tiæ, an non ? tiæ, an non ?

Secundum est, Utrum per species in- Secundum est, Utrum per species in- telligant Angeli et si intelligunt per telligant Angeli et si intelligunt per species, quæ vel quales sint illæ spe- species, quæ vel quales sint illæ spe- cies? cies?

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum secundum omnes differentias in- Utrum secundum omnes differentias in- tellectus Angelo insit perspicacitas tellectus Angelo insit perspicacitas intelligentiæ, an non ¹? intelligentiæ, an non ¹?

Ad primum horum sic proceditur : Ad primum horum sic proceditur : 1. Aristoteles in III de Anima sic di- 1. Aristoteles in III de Anima sic di- cit «Quoniam autem sicut in omni cit «Quoniam autem sicut in omni natura aliud quidem est materia in uno- natura aliud quidem est materia in uno- quoque genere, et illud est potentia omnia quoque genere, et illud est potentia omnia illa alterum autem ut causa est efficiens, illa alterum autem ut causa est efficiens, quo est omnia facere, ut ars ad materiam quo est omnia facere, ut ars ad materiam se habet necesse est et in anima has se habet necesse est et in anima has esse differentias: et hujusmodi quidem esse differentias: et hujusmodi quidem differentia qua omnia fiunt, est intelle- differentia qua omnia fiunt, est intelle- ctus possibilis hujusmodi vero qua est ctus possibilis hujusmodi vero qua est omnia facere, est intellectus agens, qui omnia facere, est intellectus agens, qui est sicut sol. » Videtur ergo, quod co- est sicut sol. » Videtur ergo, quod co- gnoscibilium intellectus non sit sine his gnoscibilium intellectus non sit sine his duobus sed Angeli habent cognoscibi- duobus sed Angeli habent cognoscibi- lium intellectum : ergo non habent sine lium intellectum : ergo non habent sine his duabus differentiis : ergo in Ange- his duabus differentiis : ergo in Ange- lis est intellectus agens et intellectus pos- lis est intellectus agens et intellectus pos- sibilis. sibilis.

: :

2. Adhuc, Aristoteles in III de Ani- 2. Adhuc, Aristoteles in III de Ani- ma « Omne cognoscens secundum ma « Omne cognoscens secundum cognoscibilia, fit unumquodque illorum cognoscibilia, fit unumquodque illorum secundum actum quando cognoscit il- secundum actum quando cognoscit il- lud » cum igitur Angelus cognoscat lud » cum igitur Angelus cognoscat omnia cognoscibilia per naturam, Ange- omnia cognoscibilia per naturam, Ange-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ de Creaturis, Tract IV, Quæst. 34, Art. 12. Tom. Creaturis, Tract IV, Quæst. 34, Art. 12. Tom.

lus per aliquam potentiam intellectivam lus per aliquam potentiam intellectivam fiet unumquodque intelligibilium secun- fiet unumquodque intelligibilium secun- dum actum, licet nullum corum sit se- dum actum, licet nullum corum sit se- cundum esse: sed nullus intellectus fit cundum esse: sed nullus intellectus fit unumquodque intelligibilium secundum unumquodque intelligibilium secundum actum, et non secundum esse, nisi in- actum, et non secundum esse, nisi in- tellectus possibilis: ergo in Angelis est tellectus possibilis: ergo in Angelis est intellectus possibilis. Sed possibilis non intellectus possibilis. Sed possibilis non potest esse sine agente: quia numquam potest esse sine agente: quia numquam exiret in actum ergo in Angelis est exiret in actum ergo in Angelis est agens intellectus, et possibilis. agens intellectus, et possibilis.

3. Adhuc, Sicut se habet materia in 3. Adhuc, Sicut se habet materia in natura corporum, sic intellectus possibi- natura corporum, sic intellectus possibi- lis in natura spirituali et intellectuali: lis in natura spirituali et intellectuali: sed materia in natura corporum una est sed materia in natura corporum una est subjecto sub privatione et forma exi- subjecto sub privatione et forma exi- stens ergo intellectus possibilis unus est stens ergo intellectus possibilis unus est subjecto sub specie intelligibilis et sub subjecto sub specie intelligibilis et sub privatione ejusdem existens : constat privatione ejusdem existens : constat autem, quod quando intelligit Angelus, autem, quod quando intelligit Angelus, aliqua potentia intellectiva ejus est sub aliqua potentia intellectiva ejus est sub specie intelligibilis, quia aliter non in- specie intelligibilis, quia aliter non in- telligeret et cum ille intellectus idem telligeret et cum ille intellectus idem sit cum possibili non habente speciem, sit cum possibili non habente speciem, sequitur quod ad minus intellectus sequitur quod ad minus intellectus possibilis sit ibi subjecto et secundum possibilis sit ibi subjecto et secundum esse, licet non sit ibi sub ratione poten- esse, licet non sit ibi sub ratione poten- tiæ, eo quod numquam est sub priva- tiæ, eo quod numquam est sub priva- tione. Et si possibilis est in Angelis, dé tione. Et si possibilis est in Angelis, dé necessitate etiam est agens, ut prius pro- necessitate etiam est agens, ut prius pro-

batum est. batum est.

Ex hoc etiam accipitur et probatur, Ex hoc etiam accipitur et probatur, quod intellectus possibilis et speculativus quod intellectus possibilis et speculativus idem sint numero et subjecto, licet diffe-. idem sint numero et subjecto, licet diffe-. rant ratione et esse speciei speculate: rant ratione et esse speciei speculate: ergo in Angelis est possibilis intellectus ergo in Angelis est possibilis intellectus et speculativus, et possibilis non est sine et speculativus, et possibilis non est sine agente: ergo etiam in eis est intellectus agente: ergo etiam in eis est intellectus agens. agens.

4. Si forte dicatur, quod in Angelis 4. Si forte dicatur, quod in Angelis non est possibilis intellectus, eo quod non est possibilis intellectus, eo quod intellectus eorum numquam fuit in poten- intellectus eorum numquam fuit in poten- tia, et non exivit de potentia ad. actum, tia, et non exivit de potentia ad. actum, quemadmodum intellectus humanus. quemadmodum intellectus humanus. CONTRA: Agens secundum quod agens, CONTRA: Agens secundum quod agens, non potest esse subjectum, eo quod ratio non potest esse subjectum, eo quod ratio

XXXIV hujusce novæ editionis nostra. XXXIV hujusce novæ editionis nostra.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

subjecti est ratio potentiæ et naturæ subjecti est ratio potentiæ et naturæ materialis cum ergo aliqua potentia materialis cum ergo aliqua potentia intellectiva in Angelo substet intelligibi- intellectiva in Angelo substet intelligibi- libus, quando Angelus intelligit intelligi- libus, quando Angelus intelligit intelligi- bilia secundum actum, illa potentia est in bilia secundum actum, illa potentia est in ratione subjecti et naturæ materialis: ratione subjecti et naturæ materialis: agens autem non potest esse subjectum, agens autem non potest esse subjectum, ille enim est sicut lux, ut dicit Aristote- ille enim est sicut lux, ut dicit Aristote- les in III de Anima: lux autem non est les in III de Anima: lux autem non est subjectum colorum, sed actus: intelle- subjectum colorum, sed actus: intelle- ctus ergo sicut lux non est subjectum ctus ergo sicut lux non est subjectum intelligibilium, sed actus. Oportet ergo intelligibilium, sed actus. Oportet ergo in Angelo esse aliam potentiam intelle- in Angelo esse aliam potentiam intelle- ctivam, quæ sit subjectum intelligibilium, ctivam, quæ sit subjectum intelligibilium, et (sicut dicit Philosophus) intelligibilium et (sicut dicit Philosophus) intelligibilium locus et in qua (sicut idem dicit in III locus et in qua (sicut idem dicit in III de Anima) sicut in tabula rasa depin- de Anima) sicut in tabula rasa depin- gantur species intelligibilium: et ille est gantur species intelligibilium: et ille est in natura potentiæ et materiæ, sicut in natura potentiæ et materiæ, sicut probatum est: ergo in Angelis est intel- probatum est: ergo in Angelis est intel- lectus possibilis: et ille numquam potest lectus possibilis: et ille numquam potest esse sine agente, ut probatum est: ergo esse sine agente, ut probatum est: ergo est etiam in eis intellectus, agens. Sed est etiam in eis intellectus, agens. Sed possibilis secundum actum factus est possibilis secundum actum factus est speculativus ergo secundum omnes speculativus ergo secundum omnes istas tres differentias intellectus, agentis istas tres differentias intellectus, agentis scilicet, possibilis, et speculativi, intelle- scilicet, possibilis, et speculativi, intelle- ctus est in Angelis. ctus est in Angelis.

5. Adhuc, Quamvis materia in cœlo 5. Adhuc, Quamvis materia in cœlo numquam sit in potentia ad actum et ad numquam sit in potentia ad actum et ad formam, tamen substantia et subjecto formam, tamen substantia et subjecto materia est in cœlo, quæ subjectum est materia est in cœlo, quæ subjectum est formarum substantialium et accidenta- formarum substantialium et accidenta- lium cœli ergo a simili quamvis in An- lium cœli ergo a simili quamvis in An- gelis secundum possibilem intellectum gelis secundum possibilem intellectum numquam exitus sit de potentia ad numquam exitus sit de potentia ad actum, oportet tamen possibilem intelle- actum, oportet tamen possibilem intelle- ctum inesse eis, qui in eis substet formis ctum inesse eis, qui in eis substet formis intelligibilibus : ergo in Angelis est pos- intelligibilibus : ergo in Angelis est pos- sibilis intellectus et hic efficitur spe- sibilis intellectus et hic efficitur spe- culativus, quando speculatur: ergò est culativus, quando speculatur: ergò est in eis speculativus et hic non est sine in eis speculativus et hic non est sine agente ergo est etiam in eis agens. agente ergo est etiam in eis agens.

IN CONTRARIUM hujus est quod dicit IN CONTRARIUM hujus est quod dicit Aristoteles in V primæ philosophiæ, Aristoteles in V primæ philosophiæ, quod potentia passiva sive possibilis est quod potentia passiva sive possibilis est principium transmutationis: sed in An- principium transmutationis: sed in An- gelis non est possibilis quæ est principium gelis non est possibilis quæ est principium transmutationis ergo nec intellectus transmutationis ergo nec intellectus

171 171

possibilis et sine illo non est necessarius possibilis et sine illo non est necessarius agens intellectus: ergo nec agens intel- agens intellectus: ergo nec agens intel- lectus est in eis. lectus est in eis.

Ad hoc dixerunt quidam, quod Angeli Ad hoc dixerunt quidam, quod Angeli non habent nisi intellectum agentem non habent nisi intellectum agentem formas intelligibiles: sed operatio intel- formas intelligibiles: sed operatio intel- lectus agentis multiplex est, ut dicunt. lectus agentis multiplex est, ut dicunt. Quædam enim est abstrahere species Quædam enim est abstrahere species intelligibiles a phantasmatibus, et con- intelligibiles a phantasmatibus, et con- jungere eas intellectui possibili: et hanc jungere eas intellectui possibili: et hanc habet intellectus agens secundum conver- habet intellectus agens secundum conver- sionem ad inferiora sensibilia. Aliam sionem ad inferiora sensibilia. Aliam habet, ut dicunt, in illuminatione super habet, ut dicunt, in illuminatione super species universales rerum, in quibus, ut species universales rerum, in quibus, ut dicunt, summam retinet, et singula per- dicunt, summam retinet, et singula per- dit, ut dicit Boetius. Et vocant summam, dit, ut dicit Boetius. Et vocant summam, primas propositiones quæ dignitates primas propositiones quæ dignitates vocantur quibus ut quibusdam instru- vocantur quibus ut quibusdam instru- mentis, agens intellectus extrahit pos- mentis, agens intellectus extrahit pos- sibilem ad actum, et facit de potentia sibilem ad actum, et facit de potentia sciente, actu scientem : harum enim sciente, actu scientem : harum enim notitiam discens non accipit a Doctore, notitiam discens non accipit a Doctore, sed habet apud se : quia, sicut dicit sed habet apud se : quia, sicut dicit Aristoteles in primo Posteriorum, prin- Aristoteles in primo Posteriorum, prin- cipia scimus in quantum terminos cogno- cipia scimus in quantum terminos cogno- scimus. Aliam habet operationem secun- scimus. Aliam habet operationem secun- dum comparationem ad lumen superius, dum comparationem ad lumen superius, quod vel verbo, vel intelligentia supe- quod vel verbo, vel intelligentia supe- riori recipit per influentiam et unitur riori recipit per influentiam et unitur ei sicut lumen lumini, mediante (quo ei sicut lumen lumini, mediante (quo efficitur potens ad cognoscendum singula efficitur potens ad cognoscendum singula sicut sunt, non tantum in universali, sed sicut sunt, non tantum in universali, sed etiam in singulari. Dicunt ergo, quod etiam in singulari. Dicunt ergo, quod agens primo modo dictus est in ho- agens primo modo dictus est in ho- mine, secundo modo dictus est in Angelo. mine, secundo modo dictus est in Angelo.

SED CONTRA hoc est, quod oportet, sed contra. SED CONTRA hoc est, quod oportet, sed contra. quod aliquid sit subjectum illarum for- quod aliquid sit subjectum illarum for- marum, quæ sunt species cognoscibilium marum, quæ sunt species cognoscibilium ab Angelo, et quod se habeat ut suscep- ab Angelo, et quod se habeat ut suscep- tivum ad ipsa, sive recipiat ea ab illumi- tivum ad ipsa, sive recipiat ea ab illumi- natione superiori, sive a lumine prima- natione superiori, sive a lumine prima- rum propositionum, quæ sunt dignitates rum propositionum, quæ sunt dignitates secundum comparationem ad inferiora : secundum comparationem ad inferiora : et illud susceptivum et subjectum num- et illud susceptivum et subjectum num- quam potest esse agens, quia agens et quam potest esse agens, quia agens et materiale, sicut dicit Aristoteles in materiale, sicut dicit Aristoteles in II Physicorum, numquam' coincidunt II Physicorum, numquam' coincidunt in idem secundum rem, sed semper in in idem secundum rem, sed semper in diversa. diversa.

Quæst. Quæst.

172 172

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ULTERIUS quæritur, Utrum in Angelis ULTERIUS quæritur, Utrum in Angelis sint istæ differentiæ intellectus, quibus sint istæ differentiæ intellectus, quibus dividitur intellectus per speculativum et dividitur intellectus per speculativum et practicum ? practicum ?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

: :

1. In Angelis enim est speculativus 1. In Angelis enim est speculativus intellectus, aliter enim nihil specularetur intellectus, aliter enim nihil specularetur intelligibilium : speculativus autem, ut intelligibilium : speculativus autem, ut dicit Philosophus in III de Anima, per dicit Philosophus in III de Anima, per extensionem fit practicus et non exigi- extensionem fit practicus et non exigi- tur ad hoc, nisi quod id quod speculatur tur ad hoc, nisi quod id quod speculatur in ratione veri, extendat se in rationem in ratione veri, extendat se in rationem boni convenientis, vel mali disconve- boni convenientis, vel mali disconve- nientis et consideret illud ut bonum nientis et consideret illud ut bonum conveniens, vel malum inconveniens, et conveniens, vel malum inconveniens, et nuntiet voluntati vel appetitui hoc esse nuntiet voluntati vel appetitui hoc esse consequendum, vel illud fugiendum : consequendum, vel illud fugiendum : constat autem, quod hanc potentiam constat autem, quod hanc potentiam extensionis habet Angelus : extensionis habet Angelus : ergo An- ergo An- gelus habet intellectum speculativum et gelus habet intellectum speculativum et practicum. practicum.

2. Adhuc, Angelus bonus convertit se 2. Adhuc, Angelus bonus convertit se ab bonum, et Angelus malus pervertitur ab bonum, et Angelus malus pervertitur ad malum: et neutrum horum esse ad malum: et neutrum horum esse potest, nisi per intellectum practicum: potest, nisi per intellectum practicum: quia, sicut docet Aristoteles in II de quia, sicut docet Aristoteles in II de Anima, cap. de movente, appetitus Anima, cap. de movente, appetitus numquam convertitur ad bonum, nec numquam convertitur ad bonum, nec avertitur ab ipso, nisi nuntiante intel- avertitur ab ipso, nisi nuntiante intel- lectu de bono ad quod debet converti, lectu de bono ad quod debet converti, vel de malo a quo debet averti : ergo vel de malo a quo debet averti : ergo necesse est, quod in Angelo sint istæ necesse est, quod in Angelo sint istæ differentiæ, quibus dividitur intellectus differentiæ, quibus dividitur intellectus per speculativum et practicum. per speculativum et practicum.

3. Adhuc, Intellectus Angeli non est 3. Adhuc, Intellectus Angeli non est deficientior, quam intellectus hominis : deficientior, quam intellectus hominis : sed de perfectione intellectus hominis sed de perfectione intellectus hominis est, quod habeat utrumque intellectum, est, quod habeat utrumque intellectum, scilicet speculativum, et practicum, et scilicet speculativum, et practicum, et secundum alterum tantum non esset per- secundum alterum tantum non esset per- fectus ergo multo magis est hoc de per- fectus ergo multo magis est hoc de per- fectione angelici intellectus. fectione angelici intellectus.

4. Adhuc, Constat, quod per Angelos 4. Adhuc, Constat, quod per Angelos fiunt miracula: facere autem miracula fiunt miracula: facere autem miracula non fit nisi per intellectum practicum: non fit nisi per intellectum practicum: ergo intellectus practicus est in Ange- ergo intellectus practicus est in Ange- lis et practicus formatur ex speculativo: lis et practicus formatur ex speculativo: ergo est in eis speculativus. ergo est in eis speculativus.

5. Adhuc, Constat, quod in natura 5. Adhuc, Constat, quod in natura

intellectuali Angelus plus conformatur intellectuali Angelus plus conformatur Deo, quam homo: sed in Deo est pra- Deo, quam homo: sed in Deo est pra- cticus intellectus: quia Deus per se sicut cticus intellectus: quia Deus per se sicut speculum cognoscit omnia speculative et speculum cognoscit omnia speculative et facit omnia verbo operative et propter facit omnia verbo operative et propter hoc Filius dicitur Verbum, quod verbum, hoc Filius dicitur Verbum, quod verbum, ut dicit Augustinus in libro VIII de ut dicit Augustinus in libro VIII de Trinitate, notitia formata Patris est, et Trinitate, notitia formata Patris est, et notitia amata, ut dicitur, I ad Corinth. notitia amata, ut dicitur, I ad Corinth. 1, 24, virtus Dei et sapientia est. Dicit 1, 24, virtus Dei et sapientia est. Dicit enim sic: Christum Dei virtutem, et enim sic: Christum Dei virtutem, et Dei sapientiam. Ergo in Deo est contem- Dei sapientiam. Ergo in Deo est contem- plativus intellectus sive speculativus, plativus intellectus sive speculativus, qui est intellectus sapientiæ : et in Deo qui est intellectus sapientiæ : et in Deo est intellectus practivus sive operativus, est intellectus practivus sive operativus, qui est intellectus virtutis operativæ : qui est intellectus virtutis operativæ : ergo etiam est in intellectu angelico, qui ergo etiam est in intellectu angelico, qui in intellectuali natura maxime confor- in intellectuali natura maxime confor-

matur Deo. matur Deo.

IN CONTRARIUM hujus videtur esse quod sed com IN CONTRARIUM hujus videtur esse quod sed com dicit Aristoteles in III de Anima, quod dicit Aristoteles in III de Anima, quod « natura non deficit in necessariis, nec « natura non deficit in necessariis, nec abundat superfluis. » Unde nulli dedit abundat superfluis. » Unde nulli dedit intellectum practicum sive operativum, intellectum practicum sive operativum, nisi daret ei organum quo perficeret nisi daret ei organum quo perficeret opus illius intellectus, sicut manum. opus illius intellectus, sicut manum. Dicit enim Aristoteles in libro XII de Dicit enim Aristoteles in libro XII de Animalibus, quod « manus est organum Animalibus, quod « manus est organum intellectus practici, quo utitur ad om- intellectus practici, quo utitur ad om- nes formas operum suorum perficien- nes formas operum suorum perficien- das >> sic autem non fecit Angelo : ergo das >> sic autem non fecit Angelo : ergo in Angelo non videtur esse intellectus in Angelo non videtur esse intellectus practicus. practicus.

ULTERIUS quæritur, Utrum Angelus sub Quæst. ULTERIUS quæritur, Utrum Angelus sub Quæst. istis differentiis habeat intellectum, quæ- istis differentiis habeat intellectum, quæ- sunt intellectus adeptus sive possessus, et sunt intellectus adeptus sive possessus, et intellectus non adeptus. intellectus non adeptus.

Secundum enim Aristotelem et Demo- Secundum enim Aristotelem et Demo- critum intellectus agens duobus agens critum intellectus agens duobus agens efficitur, quando scilicet ad phantasmata efficitur, quando scilicet ad phantasmata se habet ut sol, abstrahendo species se habet ut sol, abstrahendo species intelligibiles, et movendo eas in intelle- intelligibiles, et movendo eas in intelle- ctum possibilem sicut in locum proprium ctum possibilem sicut in locum proprium generationis specierum intelligibilium.. generationis specierum intelligibilium.. Dicunt enim, quod intellectus possibilis Dicunt enim, quod intellectus possibilis locus specierum est, sicut sol abstrahit locus specierum est, sicut sol abstrahit species colorum a corporibus terminatis, species colorum a corporibus terminatis, et movet eas specie spirituali in perspi- et movet eas specie spirituali in perspi-

d contra. d contra.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 14.

cuum non terminatum, quod secundum cuum non terminatum, quod secundum esse spirituale abstractionis earum, regio esse spirituale abstractionis earum, regio et locus generationis earum est. Dixerunt et locus generationis earum est. Dixerunt etiam, quod in se habeat lumen distin- etiam, quod in se habeat lumen distin- ctum, sicut ars habet in principiis suis. ctum, sicut ars habet in principiis suis. Est enim ars, ut dicit Tullius in fine Est enim ars, ut dicit Tullius in fine primi Rhetoricæ, collectio præceptorum primi Rhetoricæ, collectio præceptorum sive principiorum ad eum dem finem sive principiorum ad eum dem finem tendentium, ad quæ principia distin- tendentium, ad quæ principia distin- guuntur per compositionem et divisionem guuntur per compositionem et divisionem et collationem, omnia quæ sunt artis, ut et collationem, omnia quæ sunt artis, ut certa et distincta notitia habeatur de eis, certa et distincta notitia habeatur de eis, quod nemo potest adipisci nisi per stu- quod nemo potest adipisci nisi per stu- dium. Et propter hoc, sicut dicit Grego- dium. Et propter hoc, sicut dicit Grego- rius Nyssenus, hi duo concorditer dixe- rius Nyssenus, hi duo concorditer dixe- runt, quod nemo in hac vita habet runt, quod nemo in hac vita habet intellectum agentem et adeptum nisi intellectum agentem et adeptum nisi Philosophus. Et ideo dicit, quod Aristo- Philosophus. Et ideo dicit, quod Aristo- teles dedit duplex exemplum in III de teles dedit duplex exemplum in III de Anima, scilicet quod est ut lux, et quod Anima, scilicet quod est ut lux, et quod est ut ars ad materiam. Et ideo dicit in est ut ars ad materiam. Et ideo dicit in I de Anima, quod videtur secundum I de Anima, quod videtur secundum prudentiam dictus intellectus, non prudentiam dictus intellectus, non æqualiter inesse omnibus, sed neque ho- æqualiter inesse omnibus, sed neque ho- minibus. minibus.