Ad 2. Ad 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 6. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 6.

Attenditur etiam in imitatione interiori, Attenditur etiam in imitatione interiori, sicut ante dictum est. Et si tunc referatur sicut ante dictum est. Et si tunc referatur imitatio ad ordinem potentiarum, et ad imitatio ad ordinem potentiarum, et ad ordinem naturæ in personis divinis, ho- ordinem naturæ in personis divinis, ho- mo est ad imaginem Dei, et non Ange- mo est ad imaginem Dei, et non Ange- lus. Si autem referatur ad modum capa- lus. Si autem referatur ad modum capa- citatis, uterque immediate per mentem citatis, uterque immediate per mentem conjungitur Deo et sic sunt æquales. conjungitur Deo et sic sunt æquales. Sed in hoc non attenduntur gradus en- Sed in hoc non attenduntur gradus en- tium, sed potius penes dignitatem naturæ tium, sed potius penes dignitatem naturæ secundum Augustinum, qui Angelum secundum Augustinum, qui Angelum propter dignitatem naturæ ordinat juxta propter dignitatem naturæ ordinat juxta Deum, et materiam propter imperfectio- Deum, et materiam propter imperfectio- nem ponit prope nihil, et cætera ordinat nem ponit prope nihil, et cætera ordinat in medio, propter diversam dignitatem in medio, propter diversam dignitatem naturæ eorum. naturæ eorum.

AD ALIUD dicendum, quod custodia AD ALIUD dicendum, quod custodia qua Angelus custodit hominem secun- qua Angelus custodit hominem secun- dum omnes actus custodiæ, non ponit dum omnes actus custodiæ, non ponit eum in gradu inferioritatis ad homi- eum in gradu inferioritatis ad homi- nem hoc enim non facit de debito nem hoc enim non facit de debito servitutis, sed potius ex affectu charita- servitutis, sed potius ex affectu charita- tis et ordine legis divinæ. Dicit enim tis et ordine legis divinæ. Dicit enim Dionysius, quod legis divinæ est prima Dionysius, quod legis divinæ est prima per media, et per media ultima redu- per media, et per media ultima redu- cere. Et Ierotheus dicit, quod movet cere. Et Ierotheus dicit, quod movet

117 117

superiora amor in genere acceptus ad superiora amor in genere acceptus ad inferiorum providentiam. inferiorum providentiam.

AD ALIUD dicendum eodem modo, AD ALIUD dicendum eodem modo, quod nihil ex seipso movetur ad indi- quod nihil ex seipso movetur ad indi- gnius se: sed ex ordine legis divinæ et gnius se: sed ex ordine legis divinæ et charitatis, quo superiora habent provi- charitatis, quo superiora habent provi- dere inferioribus, sæpe ad inferiora mo- dere inferioribus, sæpe ad inferiora mo- ventur, et propter inferiora. ventur, et propter inferiora.

AD ALIUD dicendum, quod licet eadem AD ALIUD dicendum, quod licet eadem virtus custodiat in esse quæ dat esse, virtus custodiat in esse quæ dat esse, tamen propter multitudinem alteran- tamen propter multitudinem alteran- tium, et debilitatem alterabilis, sæpe tium, et debilitatem alterabilis, sæpe virtus dans esse, adjungit sibi multa virtus dans esse, adjungit sibi multa adminicula custodiæ, non propter defe- adminicula custodiæ, non propter defe- ctum suum, sed propter defectum cu- ctum suum, sed propter defectum cu- stoditi et debilitatem. Ita Deus, licet per- stoditi et debilitatem. Ita Deus, licet per- fectissimus sit ad custodiam nullo indi- fectissimus sit ad custodiam nullo indi- gens, et sine cujus custodia nulla valet gens, et sine cujus custodia nulla valet custodia: tamen propter debilitatem custodia: tamen propter debilitatem hominis et mutabilitatem et ad malum hominis et mutabilitatem et ad malum pronitatem, necessaria etiam fuit custo- pronitatem, necessaria etiam fuit custo- dia Angelorum sicut dicitur, Isaiæ, dia Angelorum sicut dicitur, Isaiæ, LXII, 6 Super muros tuos, Jerusalem, LXII, 6 Super muros tuos, Jerusalem, constitui custodes. constitui custodes.

Ea quæ in contrarium adducuntur, Ea quæ in contrarium adducuntur, concedenda sunt. concedenda sunt.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

QUÆSTIO VI. QUÆSTIO VI.

Quid sit Angelus ? Quid sit Angelus ?

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

An definitio data per Damascenum An definitio data per Damascenum sit sufficiens' ? sit sufficiens' ?

Et sumatur definitio Damasceni, ubi Et sumatur definitio Damasceni, ubi sic dicit: «Angelus est substantia intelle- sic dicit: «Angelus est substantia intelle- «< ctualis, semper mobilis, arbitrio libera, «< ctualis, semper mobilis, arbitrio libera, « incorporea, Deo ministrans, secundum « incorporea, Deo ministrans, secundum « gratiam non natura immortalitatem « gratiam non natura immortalitatem « suscipiens³. » « suscipiens³. »

Et quæratur primo, Quomodo Ange- Et quæratur primo, Quomodo Ange- SECUNDO quæritur, Quid sit Angelus? lus dicatur substantia? SECUNDO quæritur, Quid sit Angelus? lus dicatur substantia?

* Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- * Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. III, Art. 2. Tom. XXVII hu- tentiarum, Dist. III, Art. 2. Tom. XXVII hu- jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. jusce novæ editionis. Cf. etiam Iam Part. Summa de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 20, Summa de Creaturis, Tract. IV, Quæst. 20,

Art. unicus. Tom. XXXIV. Art. unicus. Tom. XXXIV.

2 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II de Fide or- 2 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II de Fide or- thodoxa, cap. 3. thodoxa, cap. 3.

118 118

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Aut enim dicitur substantia materia, Aut enim dicitur substantia materia, aut substantia forma, aut substantia aut substantia forma, aut substantia compositum. compositum.

Non substantia materia, ut videtur: Non substantia materia, ut videtur: 1. Sicut enim dicitur in libro de Sub- 1. Sicut enim dicitur in libro de Sub- stantia orbis, materia non nisi corporum stantia orbis, materia non nisi corporum est, et ad motum determinatur: Ange- est, et ad motum determinatur: Ange- lus, ut in hac ipsa diffinitione dicitur, lus, ut in hac ipsa diffinitione dicitur, incorporeus est: ergo nec materia est, incorporeus est: ergo nec materia est, nec ex materia. nec ex materia.

2. Adhuc, Boetius in libro de Duabus 2. Adhuc, Boetius in libro de Duabus naturis in una persona Christi, dicit, naturis in una persona Christi, dicit, quod incorporalia ex nulla materia sunt, quod incorporalia ex nulla materia sunt, ut anima, et Angelus : ergo Angelus ut anima, et Angelus : ergo Angelus est substantia spiritualis incorporea : est substantia spiritualis incorporea : ergo ex nulla materia est. ergo ex nulla materia est.

Si forte aliquis dicat secundum librum Si forte aliquis dicat secundum librum Avicembron, quem quidam Fontem vitæ Avicembron, quem quidam Fontem vitæ vocant, quidam autem de Forma et vocant, quidam autem de Forma et materia, quod duplex est materia, sci- materia, quod duplex est materia, sci- licet spiritualis, et corporea: et Ange- licet spiritualis, et corporea: et Ange- lus nec est materia corporea, nec ex lus nec est materia corporea, nec ex materia corporea, sed est ex materia materia corporea, sed est ex materia incorporea, et spirituali. CONTRA: Au- incorporea, et spirituali. CONTRA: Au- gustinus super Genesim ad litteram gustinus super Genesim ad litteram disputat, utrum anima rationalis sit ex disputat, utrum anima rationalis sit ex materia incorporea: et cum multum materia incorporea: et cum multum ventilet quæstionem, si illa materia sit ventilet quæstionem, si illa materia sit viva, vel non viva, vel ubi sit : tandem viva, vel non viva, vel ubi sit : tandem definit, quod ex nulla materia est anima: definit, quod ex nulla materia est anima: et nos disputationem ejus infra ponemus et nos disputationem ejus infra ponemus in proprio loco, ubi quæremus de causa in proprio loco, ubi quæremus de causa materiali animæ. Si ergo magis videtur materiali animæ. Si ergo magis videtur anima rationalis esse ex materia quam anima rationalis esse ex materia quam Angelus, et non est, nullo modo Ange- Angelus, et non est, nullo modo Ange- lus poterit esse ex materia. lus poterit esse ex materia.

SIMILITER probatur, quod non sit sub- SIMILITER probatur, quod non sit sub- stantia forma: stantia forma:

1. Substantia enim in forma esse 1. Substantia enim in forma esse actuale non habet, nisi in materia cui actuale non habet, nisi in materia cui dat esse, ipsa enim est actus terminans dat esse, ipsa enim est actus terminans potentiam materiæ : et Angelus non est potentiam materiæ : et Angelus non est ex materia consequens est, ut non sit ex materia consequens est, ut non sit forma, quia forma secundum se separata, forma, quia forma secundum se separata, nullum habet esse in natura. nullum habet esse in natura.

2. Adhuc, Forma de se non est hoc 2. Adhuc, Forma de se non est hoc aliquid Angelus autem de se hoc ali- aliquid Angelus autem de se hoc ali- quid est : ergo Angelus forma non quid est : ergo Angelus forma non

est. est.

3. Adhuc, Omnis forma de se com- 3. Adhuc, Omnis forma de se com- munis est, nisi sit forma individuatio- munis est, nisi sit forma individuatio- nis et hæc non est forma substantialis, nis et hæc non est forma substantialis, sed potius quæ est ex collectione acci- sed potius quæ est ex collectione acci- dentium, quæ in alio inveniri non pos- dentium, quæ in alio inveniri non pos- sunt. Et si Angelus esset forma sub- sunt. Et si Angelus esset forma sub- stantialis, sequeretur quod esset com- stantialis, sequeretur quod esset com- mune quid, et non hoc aliquid, quod mune quid, et non hoc aliquid, quod falsum est Angelus igitur non est sub- falsum est Angelus igitur non est sub- stantia quæ est forma. stantia quæ est forma.

EODEM MODO probatur, quod non sit EODEM MODO probatur, quod non sit substantia compositum primum enim substantia compositum primum enim compositum, ut dicunt Philosophi, est compositum, ut dicunt Philosophi, est quod componitur ex primis principiis quod componitur ex primis principiis generis substantiæ : et hæc sunt poten- generis substantiæ : et hæc sunt poten- tia et actus, sive materia et forma: cum tia et actus, sive materia et forma: cum jam constet, quod Angelus materiam et jam constet, quod Angelus materiam et formam non habeat, constat non esse formam non habeat, constat non esse compositum ex primis principiis compo- compositum ex primis principiis compo- nentibus substantiam : et sic de necessi- nentibus substantiam : et sic de necessi- tate relinquitur, quod non est composi- tate relinquitur, quod non est composi- tum in genere substantiæ. Relinquitur tum in genere substantiæ. Relinquitur ergo, quod nec sit materia, nec forma, ergo, quod nec sit materia, nec forma, nec compositum : et sic male definit nec compositum : et sic male definit quando dicit substantiam esse Ange- quando dicit substantiam esse Ange- lum. lum.

ULTERIUS objicitur de hoc quod dicit, ULTERIUS objicitur de hoc quod dicit, Intellectualis. Intellectualis.

1. Intellectus enim si Angelo conve- 1. Intellectus enim si Angelo conve- nit, potentia Angeli est: potentia autem nit, potentia Angeli est: potentia autem uniuscujusque rei naturalis, esse et essen- uniuscujusque rei naturalis, esse et essen- tiam illius rei est consequens : diffinien- tiam illius rei est consequens : diffinien- tia autem quamlibet rem, secundum tia autem quamlibet rem, secundum intellectum sunt ante essentiam et esse intellectum sunt ante essentiam et esse rei definitæ cum omnis definitio indicet rei definitæ cum omnis definitio indicet esse rei et essentiam, et sit ex principiis esse rei et essentiam, et sit ex principiis essentialibus constituentibus essentiam essentialibus constituentibus essentiam et esse rei definitæ : et sic male sumitur et esse rei definitæ : et sic male sumitur definitivum a potentia, quando dicit, definitivum a potentia, quando dicit, Intellectualis substantia. Intellectualis substantia.

2. Adhuc, Dionysius non vocat eos 2. Adhuc, Dionysius non vocat eos intellectuales substantias, denominando intellectuales substantias, denominando ab intellectu: sed vocat eos intellectus ab intellectu: sed vocat eos intellectus divinos, et divinas mentes. Videtur ergo, divinos, et divinas mentes. Videtur ergo, quod secundum substantiam, et secundum quod secundum substantiam, et secundum id quod sunt, intellectus sint, et non id quod sunt, intellectus sint, et non intellectuales: homo enim secundum id intellectuales: homo enim secundum id quod est, homo est, et non humanus. quod est, homo est, et non humanus.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 6. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 6.

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit. ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit. Semper mobilis: de quo motu intelli- Semper mobilis: de quo motu intelli- gatur? gatur?

1. Probat enim Philosophus in VI 1. Probat enim Philosophus in VI Physicorum, quod nihil indivisibile mo- Physicorum, quod nihil indivisibile mo- bile est : Angelus autem indivisibilis bile est : Angelus autem indivisibilis substantia est: Angelus igitur mobilis substantia est: Angelus igitur mobilis

non est. non est.

2. Adhuc, Nullo motu aliquid est 2. Adhuc, Nullo motu aliquid est mobile nisi quantum Angelum quan- mobile nisi quantum Angelum quan- tus non est ergo nullo motu mobilis tus non est ergo nullo motu mobilis

est. est.

3. Adhuc, Quare dicit, Semper mobi- 3. Adhuc, Quare dicit, Semper mobi- lis? sunt enim Angeli assistentes, et lis? sunt enim Angeli assistentes, et Angeli ministrantes : et si moventur Angeli ministrantes : et si moventur secundum ministerium ad exteriora, ut secundum ministerium ad exteriora, ut dicit Gregorius, non tamen semper, nec dicit Gregorius, non tamen semper, nec omnes moventur. Non semper, quia non omnes moventur. Non semper, quia non semper ministrant: nec omnes, quia, semper ministrant: nec omnes, quia, ut dicit Gregorius, superiora illa agmina ut dicit Gregorius, superiora illa agmina usum exterioris officii non habent. Cum usum exterioris officii non habent. Cum ergo definientia omni et semper debeant ergo definientia omni et semper debeant convenire, male ponitur in definitione, convenire, male ponitur in definitione, semper mobilis. semper mobilis.

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, Arbitrio libera. Arbitrio libera.

Definitio enim terminus est, et con- Definitio enim terminus est, et con- vertibilitatem habet proprii definientia vertibilitatem habet proprii definientia ergo convenire debent primo, omni, et ergo convenire debent primo, omni, et soli arbitrii libertas non primo conve- soli arbitrii libertas non primo conve- nit Angelo, sed Deo: nec soli convenit nit Angelo, sed Deo: nec soli convenit Angelo, Deo enim convenit et homini : Angelo, Deo enim convenit et homini : nec semper convenit, confirmati enim nec semper convenit, confirmati enim in bono, deflecti in malum non possunt: in bono, deflecti in malum non possunt: obstinati etiam in malo, eligere bonum obstinati etiam in malo, eligere bonum non possunt. Cum ergo liberum arbi- non possunt. Cum ergo liberum arbi- trium sit ideo liberum, quia potest facere trium sit ideo liberum, quia potest facere quod vult, et eligere sibi bonum sive quod vult, et eligere sibi bonum sive malum, ut dicitur, Eccli. xv, 14: Re- malum, ut dicitur, Eccli. xv, 14: Re- liquit illum in manu consilii sui: vide- liquit illum in manu consilii sui: vide- tur, quod non omni Angelo conveniat, tur, quod non omni Angelo conveniat, libera arbitrio : et sic male ponitur in libera arbitrio : et sic male ponitur in definitione. definitione.

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, Incorporea. Incorporea.

1. Hoc enim ipsemet reprehendit di- 1. Hoc enim ipsemet reprehendit di- cens, quod non dicitur incorporeus re- cens, quod non dicitur incorporeus re-

119 119

spectu Dei,quia respectu Dei omnis om- spectu Dei,quia respectu Dei omnis om- nis creatura corporea est: sed dicitur nis creatura corporea est: sed dicitur incorporea respectu corporum, sive re- incorporea respectu corporum, sive re- spectu corporalis creaturæ : quia scilicet spectu corporalis creaturæ : quia scilicet longitudine, latitudine, et profunditate longitudine, latitudine, et profunditate non determinatur sive mensuratur. Quod non determinatur sive mensuratur. Quod autem respectu unius convenit, non ge- autem respectu unius convenit, non ge- neraliter videtur convenire: et sic in neraliter videtur convenire: et sic in definitione non debet poni. definitione non debet poni.

2. Adhuc, Quæcumque ponuntur in 2. Adhuc, Quæcumque ponuntur in definitione, separare debent ab opposi- definitione, separare debent ab opposi- tis, et non ab his cum quibus habent tis, et non ab his cum quibus habent convenientiam. Verbi gratia : cum convenientiam. Verbi gratia : cum dicitur, homo est animal rationale mor- dicitur, homo est animal rationale mor- tale, per animal non separatur homo ab tale, per animal non separatur homo ab asino et aliis brutis, sed per rationale asino et aliis brutis, sed per rationale quo opponitur illis. Similiter per mor- quo opponitur illis. Similiter per mor- tale, non separatur a brutis, sed a calo- tale, non separatur a brutis, sed a calo- dæmonibus, et cacodæmonibus qui se- dæmonibus, et cacodæmonibus qui se- cundum Philosophos Stoicos, ut dicit cundum Philosophos Stoicos, ut dicit Apuleius in libro de Deo Socratis, sunt Apuleius in libro de Deo Socratis, sunt natura animalia, corpore aerea, mente natura animalia, corpore aerea, mente rationalia, tempore æterna. rationalia, tempore æterna.

Si forte dicat aliquis, quod Angeli Si forte dicat aliquis, quod Angeli animalia non sunt per naturam, hoc est animalia non sunt per naturam, hoc est contra Gregorium, qui in homilia de contra Gregorium, qui in homilia de Epiphania dicit, quod gentibus tam- Epiphania dicit, quod gentibus tam- quam irrationabilibus, stella irrationalis quam irrationabilibus, stella irrationalis creatura Salvatorem ostendit: Judæis creatura Salvatorem ostendit: Judæis autem tamquam ratione utentibus, ra- autem tamquam ratione utentibus, ra- tionale animal Angelus Salvatorem præ- tionale animal Angelus Salvatorem præ- dicavit. Cum ergo Angelus sit animal dicavit. Cum ergo Angelus sit animal rationale, Sauwv enim in Græco idem est rationale, Sauwv enim in Græco idem est quod intellectus in Latino: et cum omne quod intellectus in Latino: et cum omne animal corporeum sit simpliciter, videtur animal corporeum sit simpliciter, videtur quod Angelus non debeat dici substan- quod Angelus non debeat dici substan- tia incorporea, sed corporea. tia incorporea, sed corporea.

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, Deo ministrans. Deo ministrans.

1. Sicut enim ei convenit ministrare 1. Sicut enim ei convenit ministrare quantum ad inferiores Angelos, ita con- quantum ad inferiores Angelos, ita con- venit ei assistere quantum ad superio- venit ei assistere quantum ad superio- res et ita debet dicere, Deo assistens, res et ita debet dicere, Deo assistens, sicut dicit, Deo ministrans. sicut dicit, Deo ministrans.

2. Adhuc, Ministerium electis assump- 2. Adhuc, Ministerium electis assump- tis ad beatitudinem post diem judicii tis ad beatitudinem post diem judicii cessabit, sicut dicit Glossa super epist. cessabit, sicut dicit Glossa super epist. I ad Corinth. xv, 24. Assistere autem I ad Corinth. xv, 24. Assistere autem

lutio. lutio.

120 120

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

numquam cessabit : cum ergo quæ po- numquam cessabit : cum ergo quæ po- nuntur in definitione, semper debeant nuntur in definitione, semper debeant convenire et ubique, videtur quod An- convenire et ubique, videtur quod An- gelus potius definiendus erat per assi- gelus potius definiendus erat per assi- stere,quam per ministrare: et ita videtur stere,quam per ministrare: et ita videtur male dicere, Deo ministrans. male dicere, Deo ministrans.

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, Secundum gratiam, non natura immor- Secundum gratiam, non natura immor- talitatem suscipiens. talitatem suscipiens.

Hoc enim videtur falsum: si enim Hoc enim videtur falsum: si enim sequamur Philosophos Peripateticos, sequamur Philosophos Peripateticos, mortalitatis sive corruptionis non sunt mortalitatis sive corruptionis non sunt nisi duæ causæ. Una scilicet, si com- nisi duæ causæ. Una scilicet, si com- positum est ex contrariis: omne enim positum est ex contrariis: omne enim compositum ex contrariis de necessitate compositum ex contrariis de necessitate dissolvetur, ut in IV de Cœlo et Mundo dissolvetur, ut in IV de Cœlo et Mundo probat Aristoteles. Levia enim distabunt probat Aristoteles. Levia enim distabunt a gravibus, humida a siccis, et calida a a gravibus, humida a siccis, et calida a frigidis eo quod continue agunt et frigidis eo quod continue agunt et patiuntur ab invicem et omnis passio patiuntur ab invicem et omnis passio magis facta abjicit a substantia. Secunda magis facta abjicit a substantia. Secunda causa est, quam etiam ponit Gregorius causa est, quam etiam ponit Gregorius Nyssenus, si est actus vel forma simplex Nyssenus, si est actus vel forma simplex super compositum ex contrariis delatus: super compositum ex contrariis delatus: tunc enim cum non habeat esse nisi in tunc enim cum non habeat esse nisi in tali composito, dissoluto composito de- tali composito, dissoluto composito de- struítur talis actus sive talis forma: sicut struítur talis actus sive talis forma: sicut dicit Aristoteles de universalibus in dicit Aristoteles de universalibus in Prædicamentis, quod destructis primis, Prædicamentis, quod destructis primis, impossibile est aliquid aliorum secunda- impossibile est aliquid aliorum secunda- riorum remanere. Neutram istarum cor- riorum remanere. Neutram istarum cor- ruptibilitatum ex natura habet Angelus : ruptibilitatum ex natura habet Angelus : non enim compositus est ex contrariis : non enim compositus est ex contrariis : similiter non est unibilis alicui corpori similiter non est unibilis alicui corpori composito ex contrariis et sic videtur, composito ex contrariis et sic videtur, quod per naturam sit immortalitatem quod per naturam sit immortalitatem suscipiens, et non per gratiam, nisi suscipiens, et non per gratiam, nisi gratia dicatur a Deo datum cum natura. gratia dicatur a Deo datum cum natura.

SOLUTIO. Dicendum, quod hæc defini- SOLUTIO. Dicendum, quod hæc defini- tio a Damasceno data est de bonis An- tio a Damasceno data est de bonis An- gelis in communi, secundum quod ab gelis in communi, secundum quod ab optimo creatore boni ad esse deducti optimo creatore boni ad esse deducti sunt : et data est secundum intentionem sunt : et data est secundum intentionem finis creantis, ad hoc enim creati sunt: finis creantis, ad hoc enim creati sunt: et notificat Angelum in esse, nosse, et et notificat Angelum in esse, nosse, et

1 Cf. Supra, Tract. I, Quæst. 1 et seq. 1 Cf. Supra, Tract. I, Quæst. 1 et seq.

posse, secundum quod constitutus est in posse, secundum quod constitutus est in his tribus ab optimo creatore, licet per his tribus ab optimo creatore, licet per malitiam quidam ab his sint aversi. malitiam quidam ab his sint aversi.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod An- AD PRIMUM ergo dicendum, quod An- gelus secundum id quod est, substantia gelus secundum id quod est, substantia est, et est substantia composita ex quod est, et est substantia composita ex quod est et quo est: non enim habet idem est et quo est: non enim habet idem esse suum et quod est, eo quod non est esse suum et quod est, eo quod non est in fine simplicitatis sicut primum. in fine simplicitatis sicut primum.

Et ea quæ inducuntur, quod non sit Et ea quæ inducuntur, quod non sit materia, nec ex materia, concedenda materia, nec ex materia, concedenda sunt. Quod enim substantia dividitur in sunt. Quod enim substantia dividitur in materiam, formam, et compositum, non materiam, formam, et compositum, non intelligitur, nisi de substantia quæ est in intelligitur, nisi de substantia quæ est in physicis corporibus: secundum autem physicis corporibus: secundum autem quod substantia in genere accipitur, ut quod substantia in genere accipitur, ut dicit Boetius, hoc est, ens per se existens; dicit Boetius, hoc est, ens per se existens; alio non indigens ut sit, sic aliam habet alio non indigens ut sit, sic aliam habet divisionem sic enim prima substantia divisionem sic enim prima substantia est ens, et non ab alio, quod est Deus, est ens, et non ab alio, quod est Deus, idem habens esse quod est et quo est, idem habens esse quod est et quo est, et quo omnia alia indigent ut sint: quia et quo omnia alia indigent ut sint: quia illud est primum principium esse, quod illud est primum principium esse, quod facit debere esse in omnibus quæ sunt, facit debere esse in omnibus quæ sunt, sicut in quæstione de primo principio sicut in quæstione de primo principio dictum est¹. dictum est¹.

Et quod quidam dixerunt de materia Et quod quidam dixerunt de materia spirituali, dicendum quod responsio spirituali, dicendum quod responsio eorum nulla est: quia secundum Boė- eorum nulla est: quia secundum Boė- tium et Augustinum, nulla est materia tium et Augustinum, nulla est materia spiritualium: sed id quod sunt, est in spiritualium: sed id quod sunt, est in eis suppositum et substans et subjectum eis suppositum et substans et subjectum esse simplex quod accipiunt a primo esse simplex quod accipiunt a primo esse, quo determinantur ad genus, spe- esse, quo determinantur ad genus, spe- ciem, et individuum. ciem, et individuum.

AD ID quod objicitur, utrum Angelus AD ID quod objicitur, utrum Angelus sit substantia forma: dicendum, quod sit substantia forma: dicendum, quod non est forma simplex, sed est substantia non est forma simplex, sed est substantia composita ut suppositum et subjectum : composita ut suppositum et subjectum : componitur enim ex quod est et quo est, componitur enim ex quod est et quo est, ut dictum est. Angelus enim eo quod est ut dictum est. Angelus enim eo quod est hoc aliquid, in se habet diversa: habet hoc aliquid, in se habet diversa: habet enim quod est ex hoc, quod est habet ex enim quod est ex hoc, quod est habet ex nihilo ens esse autem habet a primo nihilo ens esse autem habet a primo principio influente sibi esse: et habet principio influente sibi esse: et habet esse in participatione prima et nobilissi- esse in participatione prima et nobilissi-

ma. ma.

Ad 1. Ad 1.

IN II P. SUM. THEOL. IN II P. SUM. THEOL. Unde quæcumque inducta sunt ad hoc Unde quæcumque inducta sunt ad hoc quod non sit forma simplex, concedenda quod non sit forma simplex, concedenda

sunt. sunt.

AD HOC quod ulterius objicitur, quod AD HOC quod ulterius objicitur, quod non sit substantia composita dicendum non sit substantia composita dicendum quod non est composita ex materia et quod non est composita ex materia et forma, nec est in genere talis substantiæ. forma, nec est in genere talis substantiæ.

Et quod objicitur, quod prima compo- Et quod objicitur, quod prima compo- nentia sunt potentia et actus: si poten- nentia sunt potentia et actus: si poten- tia dicitur potentia materiæ, et actus di- tia dicitur potentia materiæ, et actus di- citur esse formæ quo potentia materiæ citur esse formæ quo potentia materiæ determinatur, falsum est: hæc enim non determinatur, falsum est: hæc enim non sunt nisi principia substantiæ, quæ a sunt nisi principia substantiæ, quæ a substando dicitur, et cui materia confert substando dicitur, et cui materia confert substare. Si autem potentia dicitur ens substare. Si autem potentia dicitur ens possibile, secundum quod dividitur con- possibile, secundum quod dividitur con- tra ens necesse : tunc in potentia est, tra ens necesse : tunc in potentia est, quod est in potentia causæ efficientis, quod est in potentia causæ efficientis, sicut in potentia est omne quod est ab sicut in potentia est omne quod est ab alio per creationem : et actus ejus est alio per creationem : et actus ejus est quo in esse specificatur et determinatur, quo in esse specificatur et determinatur, ita quod sit actu ens participatum esse a ita quod sit actu ens participatum esse a primo et sic verum est, quod prima primo et sic verum est, quod prima principia substantiæ quæ est ab alio, principia substantiæ quæ est ab alio, sunt potentia et actus: et hoc modo sunt potentia et actus: et hoc modo Angelus in genere substantiæ compositæ Angelus in genere substantiæ compositæ est sic enim substantia ens ab alio est, est sic enim substantia ens ab alio est, per se, et in se in suis principiis exi- per se, et in se in suis principiis exi- stens et alio cui innitatur ad hoc quod stens et alio cui innitatur ad hoc quod sit, non indigens: sicut accidens ad hoc sit, non indigens: sicut accidens ad hoc quod sit, indiget ut innitatur alii ut sub- quod sit, indiget ut innitatur alii ut sub- jecto. jecto.

AD ALIUD quod quæritur de hoc quod AD ALIUD quod quæritur de hoc quod dicit, Intellectualis : dicendum, quod dicit, Intellectualis : dicendum, quod sæpe differentia constitutiva nomen su- sæpe differentia constitutiva nomen su- mit a potentia, non a potentia secundum mit a potentia, non a potentia secundum quod est consequens esse, sed a potentia quod est consequens esse, sed a potentia secundum quod radicatur in tali natura : secundum quod radicatur in tali natura : sicut patet cum dicitur, homo animal sicut patet cum dicitur, homo animal rationale ratio enim potentia hominis rationale ratio enim potentia hominis est, a qua sumitur rationale, quod est est, a qua sumitur rationale, quod est differentia constitutiva hominis: nec differentia constitutiva hominis: nec transumitur a ratione secundum quod est transumitur a ratione secundum quod est potentia consequens esse, sed sumitur a potentia consequens esse, sed sumitur a ratione secundum quod radicatur in tali ratione secundum quod radicatur in tali natura quæ ex propriæ naturæ habitudi- natura quæ ex propriæ naturæ habitudi- ne et facultate est apta ad ratiocinan- ne et facultate est apta ad ratiocinan- dum quia ut sic considerata fluit ab ea dum quia ut sic considerata fluit ab ea

TRACT. II, QUÆST. 6. TRACT. II, QUÆST. 6.

121 121

potentia quæ est ratio. Similiter Angelus potentia quæ est ratio. Similiter Angelus dicitur intellectualis, ut intellectualitas dicitur intellectualis, ut intellectualitas est differentia constitutiva ejus : non est differentia constitutiva ejus : non enim dicitur intellectualis substantia ab enim dicitur intellectualis substantia ab intellectu potentia simpliciter, sed ab in- intellectu potentia simpliciter, sed ab in- tellectu secundum quod radicatur in tali tellectu secundum quod radicatur in tali natura, quæ de naturali constitutione et natura, quæ de naturali constitutione et substantiali est ad intelligere intellectus substantiali est ad intelligere intellectus simplicis et per se constantis veritatis : simplicis et per se constantis veritatis : intellectus enim intuetur res ut sunt, ut intellectus enim intuetur res ut sunt, ut dicit Plato nec oportet ad hoc, quod dicit Plato nec oportet ad hoc, quod sciat res per discursum inquisitionis ab sciat res per discursum inquisitionis ab uno in alterum. Et hæc est causa quare uno in alterum. Et hæc est causa quare dicitur substantia intellectualis, et non dicitur substantia intellectualis, et non rationalis non enim habet discursivam rationalis non enim habet discursivam disciplinam ab uno in aliud per inquisi- disciplinam ab uno in aliud per inquisi- tionem, sicut ratio inquisitiva potentia tionem, sicut ratio inquisitiva potentia est, ut dicit Isaac in libro de Definitio- est, ut dicit Isaac in libro de Definitio- nibus, per collationem componens præ- nibus, per collationem componens præ- dicatum subjecto, et majorem minori, dicatum subjecto, et majorem minori, et præmissas per habitudinem localem et præmissas per habitudinem localem vel syllogisticam, vel ut generaliter di- vel syllogisticam, vel ut generaliter di- catur, argumentalem, ad conclusionem : catur, argumentalem, ad conclusionem : talis enim scientia collativa rationis pro- talis enim scientia collativa rationis pro- prie est et hominis, et non stantis in uno prie est et hominis, et non stantis in uno intellectu. intellectu.

AD ALIUD dicendum, quod Dionysius AD ALIUD dicendum, quod Dionysius considerando naturam quæ de se ad in- considerando naturam quæ de se ad in- telligere est, vocat eos intellectus divinos telligere est, vocat eos intellectus divinos et divinas mentes: nihilominus tamen et divinas mentes: nihilominus tamen quia a tali natura fluit potentia quæ est quia a tali natura fluit potentia quæ est intellectus, quæ potentia, quia naturalis intellectus, quæ potentia, quia naturalis potentia est in genere qualitatis, et sic potentia est in genere qualitatis, et sic ab ea potest denominari substantia: et ab ea potest denominari substantia: et hoc modo dicitur substantia intellectua- hoc modo dicitur substantia intellectua- lis, sicut homo dicitur substantia ratio- lis, sicut homo dicitur substantia ratio- nalis. nalis.

AD ID quod ulterius quæritur de hoc AD ID quod ulterius quæritur de hoc quod dicit, Semper mobilis : dicitur, quod dicit, Semper mobilis : dicitur, quod intelligitur de Angelo secundum quod intelligitur de Angelo secundum quod creatus est a summo bono: sic quod creatus est a summo bono: sic enim secundum intellectum et appetitum enim secundum intellectum et appetitum semper movetur in ipsum secundum na- semper movetur in ipsum secundum na- turam in qua creatus est et si aliquan- turam in qua creatus est et si aliquan- do non movetur in ipsum summum bo- do non movetur in ipsum summum bo- num, hoc est per aversionem intellectus num, hoc est per aversionem intellectus et affectus a summe bono, et non per et affectus a summe bono, et non per naturam, quæ sicut lumen, in eo ipso naturam, quæ sicut lumen, in eo ipso

Ad 2. Ad 2.

Ad 1, Ad 1,

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

122 122

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod secundum lumen est exiens a pri- quod secundum lumen est exiens a pri- mo, semper intellectualiter movetur in mo, semper intellectualiter movetur in primum. Dixerunt tamen quidam, quod primum. Dixerunt tamen quidam, quod semper mobilis dicitur, quia versioni semper mobilis dicitur, quia versioni subjacet secundum vicissitudinem intel- subjacet secundum vicissitudinem intel- lectus, qui vicissitudinatur per intelle- lectus, qui vicissitudinatur per intelle- cta, et secundum mutabilitatem volunta- cta, et secundum mutabilitatem volunta- tis, et secundum substantiam creatam, tis, et secundum substantiam creatam, quæ sicut in omni creato de se semper quæ sicut in omni creato de se semper tendit in non esse et in non esse deci- tendit in non esse et in non esse deci- deret, nisi manu Omnipotentis contine- deret, nisi manu Omnipotentis contine- retur. Sed iste non est intellectus Da- retur. Sed iste non est intellectus Da- masceni. Ipse enim sic se exponit dicens, masceni. Ipse enim sic se exponit dicens, quod Deus est Angelos de non esse ad quod Deus est Angelos de non esse ad esse deducens velut quemdam spiritum esse deducens velut quemdam spiritum vel ignem immaterialem, ut ait divinus vel ignem immaterialem, ut ait divinus David in Psalmo CIII, 4: Qui facis Ange- David in Psalmo CIII, 4: Qui facis Ange- los tuos spiritus, et ministros tuos ignem los tuos spiritus, et ministros tuos ignem urentem levitatem et ignitionem et in- urentem levitatem et ignitionem et in- cisionem et acuitionem eorum circa divi- cisionem et acuitionem eorum circa divi- num desiderium et ministerium descri- num desiderium et ministerium descri- bens, et ad superiora allationem eorum, bens, et ad superiora allationem eorum, et ab omni materiali intelligentia liberta- et ab omni materiali intelligentia liberta-

tem. tem.

Et quod dicit Philosophus, quod nihil Et quod dicit Philosophus, quod nihil indivisibilium movetur, intelligitur de indivisibilium movetur, intelligitur de motu naturali quocumque, et de indivi- motu naturali quocumque, et de indivi- sibili quod positionem habet in conti- sibili quod positionem habet in conti- nuo hoc enim non transit spatium, nisi nuo hoc enim non transit spatium, nisi commensurando se spatio. Et hoc modo commensurando se spatio. Et hoc modo non movetur Angelus, ut in prima parte non movetur Angelus, ut in prima parte Summa theologiæ, quæstione de motu Summa theologiæ, quæstione de motu Angeli dictum est'. Angeli dictum est'.

AD ALIUD dicendum, quod dicit Aristo- AD ALIUD dicendum, quod dicit Aristo- teles, quod nihil movetur nisi quantum teles, quod nihil movetur nisi quantum de motu physico intelligendum est: An- de motu physico intelligendum est: An- gelus enim non movetur motu physico, gelus enim non movetur motu physico, sed motu jussus divini, ut dicit Dama- sed motu jussus divini, ut dicit Dama- scenus ubi enim jubetur, statim adest. scenus ubi enim jubetur, statim adest.

AD ALIUD dicendum, quod licet quidam AD ALIUD dicendum, quod licet quidam sunt assistentes, et quidam ministrantes, sunt assistentes, et quidam ministrantes, tamen ad jussa divina omnes sunt mobi- tamen ad jussa divina omnes sunt mobi- les, et semper. les, et semper.

AD HOC quod ulterius quæritur de hoc, AD HOC quod ulterius quæritur de hoc, Arbitrio libera: dicendum, quod Da- Arbitrio libera: dicendum, quod Da-

* Cf. Opp. Alberti. la Part. Summa theolo- * Cf. Opp. Alberti. la Part. Summa theolo- giæ, Tract. XVIII, Quæst. 74. Tom. XXXI hụ- giæ, Tract. XVIII, Quæst. 74. Tom. XXXI hụ-

mascenus se exponit, et bene: vult enim, mascenus se exponit, et bene: vult enim, cum potentia naturalis non sit nisi ad cum potentia naturalis non sit nisi ad unum, quod appetitus naturalis non pot- unum, quod appetitus naturalis non pot- est esse liber ad hoc vel illud, sed de est esse liber ad hoc vel illud, sed de necessitate constringitur ad unum. Cum necessitate constringitur ad unum. Cum vero potentia rationalis vel intellectualis vero potentia rationalis vel intellectualis sit ad unum et ad aliud, et ad unum et sit ad unum et ad aliud, et ad unum et ad oppositum, consequens est, ut volun- ad oppositum, consequens est, ut volun- tas sive appetitus rationalis libere eligat tas sive appetitus rationalis libere eligat unum vel alterum, vel detestetur unum unum vel alterum, vel detestetur unum vel alterum aliter enim appetitus non vel alterum aliter enim appetitus non responderet rationi, nec facultas motiva responderet rationi, nec facultas motiva proportionaretur facultati nuntiantis: ap- proportionaretur facultati nuntiantis: ap- prehensiva enim et motiva ad apprehen- prehensiva enim et motiva ad apprehen- sum (ut dicit Aristoteles in III de Anima) sum (ut dicit Aristoteles in III de Anima) ad invicem habent se, sicut nuntians et ad invicem habent se, sicut nuntians et exsequens. exsequens.

Ad id quod inducitur, dicendum, Ad id quod inducitur, dicendum, quod, sicut dicit Anselmus, posse facere quod, sicut dicit Anselmus, posse facere malum, nec est libertas, nec pars liber- malum, nec est libertas, nec pars liber- tatis sed in hoc consistit libertas con- tatis sed in hoc consistit libertas con- firmatorum in bono, quod libere et sine firmatorum in bono, quod libere et sine coactione et sine obligatione ad aliquid coactione et sine obligatione ad aliquid alterum volunt bonum hoc quod vo- alterum volunt bonum hoc quod vo- lunt libertas autem obstinatorum in lunt libertas autem obstinatorum in malo in hoc consistit, quod sine coa- malo in hoc consistit, quod sine coa- ctione volunt et eligunt malum hoc quod ctione volunt et eligunt malum hoc quod volunt, et eligunt ex obstinatione et per- volunt, et eligunt ex obstinatione et per- tinacia propriæ voluntatis. tinacia propriæ voluntatis.

AD ID quod quæritur, Quomodo dici- AD ID quod quæritur, Quomodo dici- tur substantia incorporea? tur substantia incorporea?

Dicendum quod incorporeum et cor- Dicendum quod incorporeum et cor- poreum duobus modis dicuntur, scilicet poreum duobus modis dicuntur, scilicet a forma corporis quæ per essentiam est a forma corporis quæ per essentiam est in corpore quæ est longum esse, la- in corpore quæ est longum esse, la- tum, et profundum. Et sic Angelus sim- tum, et profundum. Et sic Angelus sim- pliciter substantia incorporea est, sicut pliciter substantia incorporea est, sicut et anima rationalis, et nullo modo sub- et anima rationalis, et nullo modo sub- stantia corporea: et esset Tertulliana hæ- stantia corporea: et esset Tertulliana hæ- resis sic animam vel Angelum dicere resis sic animam vel Angelum dicere corporeum. Tertullianus enim dixit ani- corporeum. Tertullianus enim dixit ani- mam esse spiritum corporeum, linea- mam esse spiritum corporeum, linea- mentis corporalibus figuratum et simi- mentis corporalibus figuratum et simi- liter dixit de Angelo, propter hoc quod liter dixit de Angelo, propter hoc quod talibus lineamentis figurari aliquando talibus lineamentis figurari aliquando

jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

Ad Ad

Ad 2. Ad 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 6. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 6.

apparent, sensibili, vel imaginaria vi- apparent, sensibili, vel imaginaria vi-

sione. sione.

Dicitur etiam incorporeum et corpo- Dicitur etiam incorporeum et corpo- reum a proprietate consequente corpus, reum a proprietate consequente corpus, quæ est localitas ex hoc enim quod quæ est localitas ex hoc enim quod corpus longitudine, latitudine, profundi- corpus longitudine, latitudine, profundi- tate terminatum est, loco circumscrip- tate terminatum est, loco circumscrip- tum est et termini sui interiores, qui tum est et termini sui interiores, qui sunt superficies ejus, terminantur ad sunt superficies ejus, terminantur ad superficies loci exterioris. Et hoc modo superficies loci exterioris. Et hoc modo omne cujus extensio terminata est, cor- omne cujus extensio terminata est, cor- poreum dicitur, et anima, et Angelus, poreum dicitur, et anima, et Angelus, et oinne creatum: ad omnem enim si- et oinne creatum: ad omnem enim si- tum sursum, deorsum, detrorsum, si- tum sursum, deorsum, detrorsum, si- nistrorsum, terminatum est. Cum enim nistrorsum, terminatum est. Cum enim nihil sui sit extra terminos essentiæ suæ, nihil sui sit extra terminos essentiæ suæ, relinquitur, quod terminetur ad id quod relinquitur, quod terminetur ad id quod est supra ipsum, et ad id quod est infra est supra ipsum, et ad id quod est infra ipsum, et ad id quod est a dextris, et ad ipsum, et ad id quod est a dextris, et ad id quod est a sinistris : et sic efficitur id quod est a sinistris : et sic efficitur hic, ita quod non alibi, et non ubique. hic, ita quod non alibi, et non ubique. Et sic solus Deus ubique est, cujus es- Et sic solus Deus ubique est, cujus es- sentia infinita est et nusquam deest : et sentia infinita est et nusquam deest : et hic simul et ubique nullis terminis in- hic simul et ubique nullis terminis in- clusus, solus incorporeus est. Et sic dicit clusus, solus incorporeus est. Et sic dicit Damascenus Angelum esse corporeum Damascenus Angelum esse corporeum respectu Dei simpliciter tamen et pri- respectu Dei simpliciter tamen et pri- mo modo accepta corporeitate, Angelus mo modo accepta corporeitate, Angelus substantia incorporea est : et sic po- substantia incorporea est : et sic po- nitur incorporeum in definitione An- nitur incorporeum in definitione An- geli. geli.

AD ALIUD dicendum, quod animal duo- AD ALIUD dicendum, quod animal duo- bus modis dicitur, scilicet ab animalitate, bus modis dicitur, scilicet ab animalitate, et ab animeitate. Angelus a Gregorio di- et ab animeitate. Angelus a Gregorio di- citur animal, eo quod actum animeitatis citur animal, eo quod actum animeitatis et animæ rationalis assumpsit in prædi- et animæ rationalis assumpsit in prædi- cando Salvatorem. Et ex hoc non sequi- cando Salvatorem. Et ex hoc non sequi- tur, quod sit animal ab animalitate di- tur, quod sit animal ab animalitate di- ctum et sic non sequitur ulterius, quod ctum et sic non sequitur ulterius, quod sit corporea substantia: hoc enim non sit corporea substantia: hoc enim non competit nisi animali ab animalitate competit nisi animali ab animalitate dictotale enim animal perficitur sensu dictotale enim animal perficitur sensu tactus, ut dicit Avicenna, tactus enim tactus, ut dicit Avicenna, tactus enim non nisi corporum esse potest. non nisi corporum esse potest.

Et quod dicunt Philosophi Stoici, er- Et quod dicunt Philosophi Stoici, er- ror est etiam secundum philosophiam : ror est etiam secundum philosophiam : animal enim aereum esse non potest, eo animal enim aereum esse non potest, eo

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coeleşti hierarchia, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Coeleşti hierarchia,

123 123

quod aer figuras corporis animalis tenere quod aer figuras corporis animalis tenere non potest. non potest.

AD ID quod ulterius quæritur de hoc AD ID quod ulterius quæritur de hoc quod dicit, Deo ministrans: dicendum, quod dicit, Deo ministrans: dicendum, quod omnes ministrant, et superiores, quod omnes ministrant, et superiores, et inferiores, et in æternum ministra- et inferiores, et in æternum ministra- bunt. Et ideo dicitur, ad Hebr. 1, 14: bunt. Et ideo dicitur, ad Hebr. 1, 14: Nonne omnes sunt administratorii spiri- Nonne omnes sunt administratorii spiri- tus, in ministerium missi? Sed verum tus, in ministerium missi? Sed verum est, quod inferiores ministrant per seip- est, quod inferiores ministrant per seip- sos, superiores autem per inferiores, sos, superiores autem per inferiores, sicut dicit Dionysius in Coelesti hierar- sicut dicit Dionysius in Coelesti hierar- chia, tractans illud Isaiæ, VI, 6: Vola- chia, tractans illud Isaiæ, VI, 6: Vola- vit ad me unus de Seraphim. Dicit enim, vit ad me unus de Seraphim. Dicit enim, quod «< ille qui purgavit Prophetam, de quod «< ille qui purgavit Prophetam, de inferiori ordine fuit, sed vices superioris inferiori ordine fuit, sed vices superioris exercuit. » Ac si diceret inferior de su- exercuit. » Ac si diceret inferior de su- periori: Per me ille te purgat: sicut sæpe periori: Per me ille te purgat: sicut sæpe diximus quod lex divinitatis est, per diximus quod lex divinitatis est, per prima media, et per media ultima redu- prima media, et per media ultima redu- cere et sic superiores illuminationes cere et sic superiores illuminationes ministeriorum transfundunt super me- ministeriorum transfundunt super me- dios, et medii super inferiores, et sic dios, et medii super inferiores, et sic quodammodo omnes ministrant. Et hoc quodammodo omnes ministrant. Et hoc ministerium non cessabit, nec ante diem ministerium non cessabit, nec ante diem judicii, nec post: ad hoc enim omnes judicii, nec post: ad hoc enim omnes creati sunt tam boni quam mali, quam- creati sunt tam boni quam mali, quam- vis mali per aversionem voluntatis aver- vis mali per aversionem voluntatis aver- si sunt ab illo et ideo modo non mini- si sunt ab illo et ideo modo non mini- strant, nisi ministerium valde large acci- strant, nisi ministerium valde large acci- piatur pro exercitio tentationum, secun- piatur pro exercitio tentationum, secun- dum quod dicit Gregorius, quod Deo dum quod dicit Gregorius, quod Deo militat etiam illud quod per malitiam militat etiam illud quod per malitiam voluntatis Deo obnititur et resistit. Et voluntatis Deo obnititur et resistit. Et beatus Bernardus super Cantica, super il- beatus Bernardus super Cantica, super il- lud Canticorum, 1, 5: Filii matris meæ lud Canticorum, 1, 5: Filii matris meæ pugnaverunt contra me, dicit sic: « Ju- pugnaverunt contra me, dicit sic: « Ju- cundum plane judicium, quod ille ini- cundum plane judicium, quod ille ini- quus omnium humilium malleator, quus omnium humilium malleator, etiam nolens fabricet eis coronas perpe- etiam nolens fabricet eis coronas perpe- tuas, dum omnes tentat, et ab hominibus tuas, dum omnes tentat, et ab hominibus superatur. » Sed hoc non vocatur mini- superatur. » Sed hoc non vocatur mini- sterium proprie, sed potius ministerium sterium proprie, sed potius ministerium primo modo dictum. primo modo dictum.

AD ID quod ultimo quæritur de hoc AD ID quod ultimo quæritur de hoc

cap. 13. cap. 13.

124 124

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod dicit, Immortalitatem non natura, quod dicit, Immortalitatem non natura, sed gratia suscipiens: dicendum, quod sed gratia suscipiens: dicendum, quod immortalitas dicitur multis modis. Uno immortalitas dicitur multis modis. Uno enim modo dicitur immortalitas immu- enim modo dicitur immortalitas immu- tabilitas. Unde, I ad Timoth. vi, 16, su- tabilitas. Unde, I ad Timoth. vi, 16, su- per illud Qui solus habet immortalita- per illud Qui solus habet immortalita- tem, et lucem habitat inaccessibilem, di- tem, et lucem habitat inaccessibilem, di- cit Glossa, quod « vera immortalitas est cit Glossa, quod « vera immortalitas est vera immutabilitas quæ enim mutan- vera immutabilitas quæ enim mutan- tur, in his ipsa mutabilitas nonnulla tur, in his ipsa mutabilitas nonnulla mors est. » Et ratio dicti est, quia quæ- mors est. » Et ratio dicti est, quia quæ- cumque mutantur secundum formam, cumque mutantur secundum formam, necesse est, quod destruantur in esse necesse est, quod destruantur in esse formæ secundum quam mutantur, et sic formæ secundum quam mutantur, et sic quodammodo moriuntur secundum ali- quodammodo moriuntur secundum ali- quod esse. Et hoc modo Angelus non est quod esse. Et hoc modo Angelus non est immortalis, nisi sicut dicit Augustinus immortalis, nisi sicut dicit Augustinus in libro XII Confessionum, quod « parti- in libro XII Confessionum, quod « parti- cipatione æternitatis et beatitudinis divi- cipatione æternitatis et beatitudinis divi- vinæ Angelus beatus mutabilitatem vinæ Angelus beatus mutabilitatem suam nusquam exerit. » Sed vere et suam nusquam exerit. » Sed vere et simpliciter solus Deus hoc modo immor- simpliciter solus Deus hoc modo immor- talis est quidquid enim in Deo est, talis est quidquid enim in Deo est, Deus est, et mutari non potest, nec ab- Deus est, et mutari non potest, nec ab- jici, nec adjici per aliquam mutationem. jici, nec adjici per aliquam mutationem.

Secundo modo dicitur immortalitas Secundo modo dicitur immortalitas ejus quod morti et corruptioni non sub- ejus quod morti et corruptioni non sub- jicitur per aliquam causam naturalem, jicitur per aliquam causam naturalem, sicut sunt illæ duæ causæ quas induxit sicut sunt illæ duæ causæ quas induxit Philosophus. Et hoc modo Angelus im- Philosophus. Et hoc modo Angelus im- mortalis est et incorruptibilis per natu- mortalis est et incorruptibilis per natu- ram quia scilicet non habet in se cau- ram quia scilicet non habet in se cau- sas, quibus dissolvantur de necessitate sas, quibus dissolvantur de necessitate principia essentialia ipsius, sicut habet principia essentialia ipsius, sicut habet homo et cætera animalia mortalia. homo et cætera animalia mortalia.

Tertio modo dicitur mortale sive cor- Tertio modo dicitur mortale sive cor- ruptibile, quod quantum est de se, sem- ruptibile, quod quantum est de se, sem- per tendit ad non esse: sicut dicit Da- per tendit ad non esse: sicut dicit Da- mascenus de omnibus his quæ a ver- mascenus de omnibus his quæ a ver- sione incipiunt, et ex nihilo producun- sione incipiunt, et ex nihilo producun- tur in esse. Sæpius enim in antehabitis tur in esse. Sæpius enim in antehabitis ostensum est, quod ea quæ ex nihilo sunt, ostensum est, quod ea quæ ex nihilo sunt, secundum id quod sunt, et nihil sunt, et secundum id quod sunt, et nihil sunt, et ex nihilo sunt. Et hoc modo omnis crea- ex nihilo sunt. Et hoc modo omnis crea- tura, et spiritualis, et corporea, et morta- tura, et spiritualis, et corporea, et morta- lis est et in nihilum tenderet, nisi manus lis est et in nihilum tenderet, nisi manus omnipotentis Dei eam teneret, ut dicit omnipotentis Dei eam teneret, ut dicit

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

Gregorius. Et hæc continentia in esse vo- Gregorius. Et hæc continentia in esse vo- catur gratia: unde Angelus non natura, catur gratia: unde Angelus non natura, sed gratia habet, quod immortalis est. sed gratia habet, quod immortalis est. Hoc modo loquitur Plato in Timæo sic Hoc modo loquitur Plato in Timæo sic dicens : « Conditor universitatis Deus dicens : « Conditor universitatis Deus observanda jubet, sancitque oratione observanda jubet, sancitque oratione tali O dii deorum, quorum opifex idem- tali O dii deorum, quorum opifex idem- que pater ego : opera siquidem vos que pater ego : opera siquidem vos vestra dissolubilia natura, me tamen ita vestra dissolubilia natura, me tamen ita volente indissolubiles. » Omne siquidem volente indissolubiles. » Omne siquidem quod conjunctum est, natura-dissolubi- quod conjunctum est, natura-dissolubi- le est hoc vero quod bona ratione jun- le est hoc vero quod bona ratione jun- ctum atque modulatum est, dissolvi ctum atque modulatum est, dissolvi velle non est Dei. Quapropter quia facti velle non est Dei. Quapropter quia facti generatique estis, immortales nequa- generatique estis, immortales nequa- quam, nec omnino indissolubiles : nec quam, nec omnino indissolubiles : nec tamen umquam dissolvemini, nec mortis tamen umquam dissolvemini, nec mortis necessitatem subibitis: quia voluntas necessitatem subibitis: quia voluntas mea major nexus est et vegetatior ad mea major nexus est et vegetatior ad æternitatis custodiam, quam illi vitales æternitatis custodiam, quam illi vitales nexus ex quibus æternitas vestra coaug- nexus ex quibus æternitas vestra coaug- mentata est atque composita ad mortis mentata est atque composita ad mortis necessitatem. Omne autem creatum con- necessitatem. Omne autem creatum con- junctum est et compositum : quia in eo junctum est et compositum : quia in eo aliud est quod est et esse : et ideo omne aliud est quod est et esse : et ideo omne creatum mortale et corruptibile est per creatum mortale et corruptibile est per naturam nec est susceptibile immorta- naturam nec est susceptibile immorta- litatis, nisi per gratiam. litatis, nisi per gratiam.

Et iste est intellectus definitionis Da- Et iste est intellectus definitionis Da- masceni. masceni.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

An definitio Angeli secundum Diony- An definitio Angeli secundum Diony- sium sit essentialis ? sium sit essentialis ?

Juxta hoc quæritur de definitione Juxta hoc quæritur de definitione quam ponit Dionysius in libro de Divinis quam ponit Dionysius in libro de Divinis nominibus, ubi ostendens, quod neque nominibus, ubi ostendens, quod neque in Angelis bonis est malum, dicit sic: in Angelis bonis est malum, dicit sic: « Si enuntiat bonitatem divinam boni- « Si enuntiat bonitatem divinam boni- « formis Angelus, illud existens secun- « formis Angelus, illud existens secun- « dum participationem secundario quod « dum participationem secundario quod

cap. 4. cap. 4.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 6. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 6.

« est secundum causam enuntiatum in « est secundum causam enuntiatum in « primo, imago Dei est Angelus, mani- « primo, imago Dei est Angelus, mani- «< festatio occulti luminis, speculum pu- «< festatio occulti luminis, speculum pu- « rum, clarissimum, incontaminatum, « rum, clarissimum, incontaminatum, « incoinquinatum, immaculatum, susci- « incoinquinatum, immaculatum, susci- « piens totam (si est conveniens dicere) pul- « piens totam (si est conveniens dicere) pul- «< chritudinem boniformis deiformitatis, «< chritudinem boniformis deiformitatis, << et munde resplendere faciens in seipso, << et munde resplendere faciens in seipso, « quemadmodum possibile est, bonitatem « quemadmodum possibile est, bonitatem « silentii quod est in abditis. » « silentii quod est in abditis. »

ОBJICITUR autem circa istam definitio- ОBJICITUR autem circa istam definitio- nem primo sic: quia nem primo sic: quia

1. Non videtur proprium boniformis 1. Non videtur proprium boniformis Angeli, sive boni Angeli, enuntiare bo- Angeli, sive boni Angeli, enuntiare bo- nitatem divinam omnia enim enuntiant nitatem divinam omnia enim enuntiant bonitatem divinam quæ a bono facta bonitatem divinam quæ a bono facta sunt. Dictum enim est et probatum in sunt. Dictum enim est et probatum in tractatu de bono per verba Dionysii, tractatu de bono per verba Dionysii, quod bonum est, quod est a bono, et in quod bonum est, quod est a bono, et in bono plantatum, et ad bonum. Non ergo bono plantatum, et ad bonum. Non ergo specialiter convenit Angelo enuntiare specialiter convenit Angelo enuntiare divinam bonitatem. divinam bonitatem.

2. Adhuc, Ibidem in commento dicit 2. Adhuc, Ibidem in commento dicit Maximus « Boniformis bene et veraci- Maximus « Boniformis bene et veraci- ter in Angelis posuit: nam Deus essen- ter in Angelis posuit: nam Deus essen- tialiter ipsum optimum cum sit, quæ tialiter ipsum optimum cum sit, quæ post ipsum, ex participatione ac extrinse- post ipsum, ex participatione ac extrinse- cus bona effecta sunt: appetitu enim cus bona effecta sunt: appetitu enim circa bonum flagrant, et consequenter circa bonum flagrant, et consequenter boniformia dicuntur, non bona per seip- boniformia dicuntur, non bona per seip- sa. » Ex hoc accipitur, quod boniformem sa. » Ex hoc accipitur, quod boniformem esse non est proprium Angelis, sed com- esse non est proprium Angelis, sed com- mune omnibus his quæ a Deo bono facta mune omnibus his quæ a Deo bono facta sunt. sunt.

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, quod Angelus est imago Dei. Hoc enim quod Angelus est imago Dei. Hoc enim falsum videtur : quia falsum videtur : quia

1. In primo libro Sententiarum, dist. 1. In primo libro Sententiarum, dist. XXXI, ex verbis Augustini et Hila- XXXI, ex verbis Augustini et Hila- rii probatur, quod soli Filio convenit rii probatur, quod soli Filio convenit esse imaginem Dei: videtur ergo, quod esse imaginem Dei: videtur ergo, quod non convenit Angelo, quia de propriis non convenit Angelo, quia de propriis Filii est, sicut dicit Apostolus, ad Coloss. Filii est, sicut dicit Apostolus, ad Coloss. I, 15 Qui est imago Dei invisibilis. I, 15 Qui est imago Dei invisibilis.

2. Adhuc, Damascenus : « Ipse scili- 2. Adhuc, Damascenus : « Ipse scili- cét Deus Angelorum est factor et condi- cét Deus Angelorum est factor et condi-

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho-

125 125

tor, ex non esse ad esse eos deducens, tor, ex non esse ad esse eos deducens, secundum propriam imaginem creans secundum propriam imaginem creans eos ¹. >> Ergo Angelus factus est secun- eos ¹. >> Ergo Angelus factus est secun- dum imaginem, vel ad imaginem. Cum dum imaginem, vel ad imaginem. Cum ergo præpositiones transitivæ sint, et ergo præpositiones transitivæ sint, et notent diversitatem : diversitas ex vi notent diversitatem : diversitas ex vi constructionis accipitur inter imaginem, constructionis accipitur inter imaginem, et factum ad imaginem vel secundum et factum ad imaginem vel secundum imaginem ergo si Angelus factus est imaginem ergo si Angelus factus est secundum imaginem, Angelus non est secundum imaginem, Angelus non est imago. imago.

3. Adhuc, Hilarius, « Imago est rei ad 3. Adhuc, Hilarius, « Imago est rei ad rem imitandam et coæquandam species rem imitandam et coæquandam species indifferens. » Angelus non est species indifferens. » Angelus non est species indifferens ad Trinitatem imitandam et indifferens ad Trinitatem imitandam et coæquandam : ergo non est imago : coæquandam : ergo non est imago : et sic male dicit quando dicit, quod est et sic male dicit quando dicit, quod est imago Dei. imago Dei.

4. Si propter hoc aliquis dicat, quod 4. Si propter hoc aliquis dicat, quod Angelus est ad imaginem Dei, non ima- Angelus est ad imaginem Dei, non ima- go erit hoc contra Augustinum in ser- go erit hoc contra Augustinum in ser- mone de imagine sic dicentem: << Nulli mone de imagine sic dicentem: << Nulli creaturæ dedit Deus ut esset ad imaginem, creaturæ dedit Deus ut esset ad imaginem, nisi soli homini. De nulla enim creatura nisi soli homini. De nulla enim creatura legitur, Genes. I, 26, nisi de solo ho- legitur, Genes. I, 26, nisi de solo ho- mine Faciamus hominem ad imaginem mine Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem nostram. » et similitudinem nostram. »

5. Si forte quis dicat, quod uterque est 5. Si forte quis dicat, quod uterque est ad imaginem, et homo, et Angelus, ut ad imaginem, et homo, et Angelus, ut videntur dicere Sancti. Tunc quæratur, videntur dicere Sancti. Tunc quæratur, Cui per prius conveniat ? Et videtur, Cui per prius conveniat ? Et videtur, quod Angelo. Isidorus dicit: « Quanto quod Angelo. Isidorus dicit: « Quanto simplicior est Angelo natura, tanto simplicior est Angelo natura, tanto invenitur imago Dei in eo magis ex- invenitur imago Dei in eo magis ex- pressa. » pressa. »

6. Adhuc, Constat, quod per potiora 6. Adhuc, Constat, quod per potiora imitatur Angelus, quam homo : imitatur imitatur Angelus, quam homo : imitatur enim Angelus in lumine gloriæ, home enim Angelus in lumine gloriæ, home vero in lumine gratiæ : et sic videtur vero in lumine gratiæ : et sic videtur per prius convenire Angelo quam ho per prius convenire Angelo quam ho

mini. mini.

7. Adhuc, Ut dicit Aristoteles in libro 7. Adhuc, Ut dicit Aristoteles in libro de Memoria et reminiscentia, imago ab de Memoria et reminiscentia, imago ab imitando dicitur : eo quod formam alicu- imitando dicitur : eo quod formam alicu- jus prius accepti repræsentat, et facit jus prius accepti repræsentat, et facit eam quasi præsentem. Sed Angelus plus eam quasi præsentem. Sed Angelus plus repræsentat bonitatem Dei, quam homo, repræsentat bonitatem Dei, quam homo,

doxa, cap. 3. doxa, cap. 3.

126 126

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Ergo plus est ad imaginem, quam ho- Ergo plus est ad imaginem, quam ho-

mo. mo.

8. Adhuc, Videtur quod æqualiter ho- 8. Adhuc, Videtur quod æqualiter ho- mo et Angelus sint ad imaginem Dei : mo et Angelus sint ad imaginem Dei : quia quod per idem convenit, videtur quia quod per idem convenit, videtur æqualiter convenire: sed per idem con- æqualiter convenire: sed per idem con- venit homini et Angelo esse ad imagi- venit homini et Angelo esse ad imagi- nem Dei, quia per memoriam, intelli- nem Dei, quia per memoriam, intelli- gentiam, et voluntatem : et hæc tria tam gentiam, et voluntatem : et hæc tria tam in homine, quam in Angelo sunt: et in homine, quam in Angelo sunt: et sic videtur æqualiter utrique conve- sic videtur æqualiter utrique conve- nire. nire.

9. Si forte quis dicat, quod materia 9. Si forte quis dicat, quod materia non convenit Angelo: memoria enim, non convenit Angelo: memoria enim, ut dicit Damascenus, thesaurus est for- ut dicit Damascenus, thesaurus est for- marum prius acceptarum : et talis the marum prius acceptarum : et talis the saurus non convenit Angelo, qui omnia saurus non convenit Angelo, qui omnia vel in Deo vel in ipsa rerum præsentia vel in Deo vel in ipsa rerum præsentia videt, ut Dicit Dionysius in libro de Di- videt, ut Dicit Dionysius in libro de Di- vinis nominibus 1. CONTRA: Certum est, vinis nominibus 1. CONTRA: Certum est, quod secundum quod memoria est the- quod secundum quod memoria est the- saurus sensibilium formarum prius ac- saurus sensibilium formarum prius ac- ceptarum, non convenit Angelo quia ceptarum, non convenit Angelo quia non accipit formas per sensus quas apud non accipit formas per sensus quas apud se teneat. Sed secundum quod memoria se teneat. Sed secundum quod memoria est, ut dicit Augustinus in libro XV de est, ut dicit Augustinus in libro XV de Trinitate, tentio notitiæ cujuscumque rei Trinitate, tentio notitiæ cujuscumque rei apud se est.Dicit enim, quod meminisse, apud se est.Dicit enim, quod meminisse, est notitiam rei apud se tenere, et ad est notitiam rei apud se tenere, et ad illam converti per intellectum. Sic con- illam converti per intellectum. Sic con- stat, quod Angelo est memoria: et ita stat, quod Angelo est memoria: et ita accipitur memoria quando ponitur pars accipitur memoria quando ponitur pars imaginis et sic redit, quod in Angelo imaginis et sic redit, quod in Angelo sit imago sicut in homine, vel plus. sit imago sicut in homine, vel plus.

10. Adhuc, Augustinus in libro XV de 10. Adhuc, Augustinus in libro XV de Trinitate disputat et inquirit, secundum Trinitate disputat et inquirit, secundum quid imago Dei sit in homine ? Et osten- quid imago Dei sit in homine ? Et osten- dit, quod non secundum sensum, nec dit, quod non secundum sensum, nec secundum rationis inferiorem partem, secundum rationis inferiorem partem, quæ mulier dicitur, sed secundum ratio- quæ mulier dicitur, sed secundum ratio- nis partem superiorem, quæ contem- nis partem superiorem, quæ contem- plandis et consulendis superioribus in- plandis et consulendis superioribus in- hærescit et adhuc in illa est secundum hærescit et adhuc in illa est secundum mentem, quæ suprema pars ejus est: mentem, quæ suprema pars ejus est: et dicitur a metior, metiris, ut dicit Da- et dicitur a metior, metiris, ut dicit Da- mascenus, quia secundum illam quantum mascenus, quia secundum illam quantum potest, commetitur se Trinitati persona- potest, commetitur se Trinitati persona-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

rum et origini unius personæ ex alia in rum et origini unius personæ ex alia in una essentia. Propter quod ibidem dicit, una essentia. Propter quod ibidem dicit, quod etiam non est in mente secundum quod etiam non est in mente secundum quod refertur ad ista inferiora, sed potius quod refertur ad ista inferiora, sed potius secundum quod refertur ad Deum, et secundum quod refertur ad Deum, et capax ipsius est per aliquam similitudi- capax ipsius est per aliquam similitudi- nem, quamvis imperfectam. Sed hæc nem, quamvis imperfectam. Sed hæc capacitas vel plus vel æqualiter convenit capacitas vel plus vel æqualiter convenit Angelo cum homine: videtur ergo, quod Angelo cum homine: videtur ergo, quod vel plus convenit Angelo ad imaginem vel plus convenit Angelo ad imaginem esse, quam homini, vel æqualiter homini esse, quam homini, vel æqualiter homini et Angelo. et Angelo.

11. Adhuc, Glossa super illud Psalmi- 11. Adhuc, Glossa super illud Psalmi- stæ, Psal. iv, 7: Signatum est super stæ, Psal. iv, 7: Signatum est super nos lumen vultus tui, Domine : distinguit nos lumen vultus tui, Domine : distinguit triplicem imaginem, scilicet creationis, triplicem imaginem, scilicet creationis, recreationis, et similitudinis. recreationis, et similitudinis.

: :

Et dicit, quod imago creationis est Et dicit, quod imago creationis est ratio et hæc magis pollet in Angelo, ratio et hæc magis pollet in Angelo, quam in homine unde in hac magis quam in homine unde in hac magis vel æque est Angelus ad imaginem, quam vel æque est Angelus ad imaginem, quam homo. Et sic videtur Angelus non esse homo. Et sic videtur Angelus non esse imago, sed ad imaginem. imago, sed ad imaginem.

Dicit etiam Glossa, quod imago re- Dicit etiam Glossa, quod imago re- creationis sunt fides, spes, et charitas. creationis sunt fides, spes, et charitas. Et secundum hanc etiam cum Angelus Et secundum hanc etiam cum Angelus loco fidei habeat apertam visionem, loco loco fidei habeat apertam visionem, loco spei certam apprehensionem, et charita- spei certam apprehensionem, et charita- tem habeat perfectam, videtur magis esse tem habeat perfectam, videtur magis esse capax Dei, quam homo, et sic plus ad capax Dei, quam homo, et sic plus ad imaginem. imaginem.

Dicit etiam Glossa, quod imago simi- Dicit etiam Glossa, quod imago simi- litudinis attenditur in memoria, intellectu litudinis attenditur in memoria, intellectu et voluntate quia sicut ex memoria ori- et voluntate quia sicut ex memoria ori- tur intellectus secundum actum, quando tur intellectus secundum actum, quando intellectus intuetur notitiam rei quam intellectus intuetur notitiam rei quam habet apud se et sicut ex memoria et habet apud se et sicut ex memoria et intellectu oritur voluntas, quando mens intellectu oritur voluntas, quando mens noscens se, intuens se, vult se, et amat noscens se, intuens se, vult se, et amat se ita ex Patre Filius, et ex Patre et se ita ex Patre Filius, et ex Patre et Filio Spiritus sanctus qui amor est. Et Filio Spiritus sanctus qui amor est. Et sicut tres personæ in Trinitate sunt una sicut tres personæ in Trinitate sunt una substantia, una essentia, una vita, unus substantia, una essentia, una vita, unus Deus ita hæc tria in animo pro modo Deus ita hæc tria in animo pro modo suo sunt una substantia, una essentia, suo sunt una substantia, una essentia, una vita, una mens. Hoc autem est in una vita, una mens. Hoc autem est in Angelo sicut in homine, vel plus in Angelo sicut in homine, vel plus in

cap. 6. cap. 6.

IN IJ P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 6. IN IJ P. SUM. THEOL. TRACT. II, QUÆST. 6.

127 127

Angelo, quam in homine: et sic videtur dere, Speculum, quod ad eumdem actum Angelo, quam in homine: et sic videtur dere, Speculum, quod ad eumdem actum Angelus esse ad imaginem Dei sicut ho- Angelus esse ad imaginem Dei sicut ho- mo, vel plus quam homo. mo, vel plus quam homo.

Ex omnibus his arguitur, quod nec Ex omnibus his arguitur, quod nec esse imaginem, nec esse ad imaginem esse imaginem, nec esse ad imaginem potest esse propria differentia et essen- potest esse propria differentia et essen- tialis Angelo, et sic in definitione ejus tialis Angelo, et sic in definitione ejus poni non debet. poni non debet.

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit, Manifestatio occulti luminis. Manifestatio occulti luminis.

1. Lumen enim divinum non potest 1. Lumen enim divinum non potest dici occultum : non enim potest esse dici occultum : non enim potest esse occultum, quod se et omnia alia manife- occultum, quod se et omnia alia manife- stat lumen autem divinum est, quod se stat lumen autem divinum est, quod se et omnia alia manifestat: ergo male di- et omnia alia manifestat: ergo male di- cit, Occulti luminis. cit, Occulti luminis.

2. Adhuc, Majus in minori non mani- 2. Adhuc, Majus in minori non mani- festatur, nisi secundum partem, et sic festatur, nisi secundum partem, et sic tantum occultatur, quantum manifesta- tantum occultatur, quantum manifesta- tur. Cum ergo in infinitum majus sit tur. Cum ergo in infinitum majus sit lumen divinum, quam angelicum, non lumen divinum, quam angelicum, non debet dici manifestatio occulti luminis, debet dici manifestatio occulti luminis, sed occultatio et sic male ponitur in sed occultatio et sic male ponitur in definitione, Manifestatio occulti lumi- definitione, Manifestatio occulti lumi- nis. nis.

est. est.

ULTERIUS inculcatio verborum videtur ULTERIUS inculcatio verborum videtur esse quod dicit, Purum, clarissimum, esse quod dicit, Purum, clarissimum, incontaminatum, incoinquinatum, im- incontaminatum, incoinquinatum, im- maculatum omnia enim hæc videntur maculatum omnia enim hæc videntur ad idem pertinere et sic videtur, quod ad idem pertinere et sic videtur, quod inculcatio quædam est superflua. inculcatio quædam est superflua.