Sed contra. Sed contra.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4.

In materia vero non ita recedente ab In materia vero non ita recedente ab æqualitate cœli, generat formam minus æqualitate cœli, generat formam minus oppressam, ut est forma vitæ in vegeta- oppressam, ut est forma vitæ in vegeta- bilibus. In alia vero minus recedente ab bilibus. In alia vero minus recedente ab æqualitate cœli, generat adhuc minus æqualitate cœli, generat adhuc minus oppressam, ut formam sensus. Et si om- oppressam, ut formam sensus. Et si om- nino accedat ad æqualitatem cœli in nino accedat ad æqualitatem cœli in complexione et compositione, generat complexione et compositione, generat formam sibi similem, ut animam ratio- formam sibi similem, ut animam ratio- nalem et intellectualem. Intelligentiam nalem et intellectualem. Intelligentiam vero dicit esse coeli formam et motorem. vero dicit esse coeli formam et motorem.

Et hæc de operatorio sententia Avi- Et hæc de operatorio sententia Avi- cennæ est in VII de Naturalibus, et si- cennæ est in VII de Naturalibus, et si- milis est positioni Democriti, in cujus milis est positioni Democriti, in cujus physica hoc positum expresse inveni- physica hoc positum expresse inveni-

tur. tur.

CONTRA hoc tamen objicitur: quia CONTRA hoc tamen objicitur: quia

1. Operatorium proprie est, quod ex 1. Operatorium proprie est, quod ex se operatur ex se autem non operatur se operatur ex se autem non operatur nisi primum principium intelligentia nisi primum principium intelligentia non est primum principium, sed proce- non est primum principium, sed proce- dens a primo principio, secundum quod dens a primo principio, secundum quod in libro de Causis determinatum est : in libro de Causis determinatum est : ergo intelligentia non est operatorium ergo intelligentia non est operatorium proprie. proprie.

2. Adhuc, Hoc videtur esse contra 2. Adhuc, Hoc videtur esse contra Platonem, qui Deum inducit loquentem Platonem, qui Deum inducit loquentem ad deos sive ad intelligentias sic : « Ho- ad deos sive ad intelligentias sic : « Ho- rum sementem ego faciam, vobisque tra- rum sementem ego faciam, vobisque tra- dam. » Et constat, quod sementis intel- dam. » Et constat, quod sementis intel- ligitur formæ, operatorium autem forma- ligitur formæ, operatorium autem forma- rum proprie Deus est: non ergo conve- rum proprie Deus est: non ergo conve- nit intelligentiæ esse operatorium. nit intelligentiæ esse operatorium.

3. Adhuc, Operatorium proprie est, 3. Adhuc, Operatorium proprie est, quod primum et per se et in se et in quod primum et per se et in se et in omnibus operatur, illi enim soli operatio omnibus operatur, illi enim soli operatio gratia suiipsius attribuitur: hoc autem gratia suiipsius attribuitur: hoc autem non est nisi Deus, et non intelligentia : non est nisi Deus, et non intelligentia : videtur ergo, quod solus Deus operato- videtur ergo, quod solus Deus operato- rium sit. rium sit.

4. Adhuc, Operatorium esse est per 4. Adhuc, Operatorium esse est per se, et non secundum accidens, nec per se, et non secundum accidens, nec per aliud quod facit debere esse in omnibus aliud quod facit debere esse in omnibus quæ sunt hoc autem est solum primum quæ sunt hoc autem est solum primum principium, ut sæpius habitum est: ergo principium, ut sæpius habitum est: ergo solum primum principium proprie et per solum primum principium proprie et per se est operatorium. se est operatorium.

5. Adhuc, Non potest esse universaliter 5. Adhuc, Non potest esse universaliter operatorium, quod ad sui esse indiget operatorium, quod ad sui esse indiget

87 87

alio operatorio intelligentia ad sui esse alio operatorio intelligentia ad sui esse indiget alio operatorio, producitur enim indiget alio operatorio, producitur enim in esse a prima causa: ergo non potest in esse a prima causa: ergo non potest universaliter et per se esse operatorium universaliter et per se esse operatorium

esse. esse.

6. Adhuc, Error est contra Catholicam 6. Adhuc, Error est contra Catholicam fidem, quod intelligentia hoc modo det fidem, quod intelligentia hoc modo det animam rationalem, et quod sic educatur animam rationalem, et quod sic educatur de materia, quod ubi invenit materiam de materia, quod ubi invenit materiam propinquissime accedentem ad æquali- propinquissime accedentem ad æquali- tatem coeli, in illam inducat animam ra- tatem coeli, in illam inducat animam ra- tionalem dicitur enim in Psalmo xxx11, tionalem dicitur enim in Psalmo xxx11, 15 Qui finxit sigillatim corda eorum : 15 Qui finxit sigillatim corda eorum : qui intellgit omnia opera eorum. Et con- qui intellgit omnia opera eorum. Et con- stat, quod secundum expositionem Au- stat, quod secundum expositionem Au- gustini per corda intelliguntur animæ. gustini per corda intelliguntur animæ.

: :

Patet ergo, quod non sic est tenendum, Patet ergo, quod non sic est tenendum, quod intelligentia dat omnes formas, et quod intelligentia dat omnes formas, et maxime animas rationales. maxime animas rationales.

ET HOC concedendum est. ET HOC concedendum est.

Unde dictum Avicennæ non potest Unde dictum Avicennæ non potest esse verum, nisi uno modo, quod intelli- esse verum, nisi uno modo, quod intelli- gentia dicatur esse Deus intelligens, per gentia dicatur esse Deus intelligens, per intellectum idealem unicuique propriam intellectum idealem unicuique propriam formam attribuens et hoc modo etiam formam attribuens et hoc modo etiam per intelligentiam creat animam rationa- per intelligentiam creat animam rationa- lem quia per intelligentiam quæ in ipso lem quia per intelligentiam quæ in ipso est, et quæ ipse est, et ad conformitatem et est, et quæ ipse est, et ad conformitatem et ad imaginem illius creat eam. Et sic etiam ad imaginem illius creat eam. Et sic etiam in libro de Causis dicitur, quod per in- in libro de Causis dicitur, quod per in- telligentiam prima causa creat animam, telligentiam prima causa creat animam, et posuit eam ut stramentum ipsius, et et posuit eam ut stramentum ipsius, et quodintelligentia illuminationes et splen- quodintelligentia illuminationes et splen- dores imprimit in animam, sicut anima dores imprimit in animam, sicut anima vitam, et motum, et sensum imprimit in vitam, et motum, et sensum imprimit in naturam corporis. Et hac ratione dictum naturam corporis. Et hac ratione dictum est, quod inter mentem hominis et Deum est, quod inter mentem hominis et Deum nihil est medium, neque Angelus, neque nihil est medium, neque Angelus, neque intelligentia (quam ponunt Philosophi) intelligentia (quam ponunt Philosophi) cujuscumque ordinis immediatior est cujuscumque ordinis immediatior est quam mens hominis. Ex ordine tamen quam mens hominis. Ex ordine tamen quo nobilitate naturæ et simplicitate, et quo nobilitate naturæ et simplicitate, et Angeli secundum Theologos, et intelli- Angeli secundum Theologos, et intelli- gentiæ secundum Philosophos, superiores gentiæ secundum Philosophos, superiores sunt hominibus et Angeli et intelligen- sunt hominibus et Angeli et intelligen- tiæ habent immittere splenderes in ani- tiæ habent immittere splenderes in ani- mas. Quia sicut dicit Dionysius in Cœle- mas. Quia sicut dicit Dionysius in Cœle- sti Hierarchia, a divinitatis lex est in sti Hierarchia, a divinitatis lex est in

Solutio. Solutio.

188 188

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

somni ordine naturæ per prima media, et somni ordine naturæ per prima media, et pèr media ultima reducere. » pèr media ultima reducere. »

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

formam. Et ut hoc pateat, detur exem- formam. Et ut hoc pateat, detur exem- plum. Cum de semine hominis fit homo, plum. Cum de semine hominis fit homo, ad idem nunc ad quod corrumpitur for- ad idem nunc ad quod corrumpitur for- ma seminis et desinit, et incipit forma ma seminis et desinit, et incipit forma hominis, ad idem corrumpitur quantitas hominis, ad idem corrumpitur quantitas seminis, et qualitas seminis, et sic de seminis, et qualitas seminis, et sic de aliis formis. Videtur ergo, quod sola aliis formis. Videtur ergo, quod sola materia et nuda sine omni forma trans- materia et nuda sine omni forma trans- feratur ad formam hominis. Et sic vide- feratur ad formam hominis. Et sic vide- tur, quod sola materia subjicitur muta- tur, quod sola materia subjicitur muta- tioni. tioni.

2. Adhuc, Aristoteles in fine primi 2. Adhuc, Aristoteles in fine primi

Utrum Aristoteles duo principia vel Physicorum probans, quod materia ma- Utrum Aristoteles duo principia vel Physicorum probans, quod materia ma-

tria posuerit ? tria posuerit ?

Quarto quæritur, Utrum Aristoteles Quarto quæritur, Utrum Aristoteles duo principia, vel tria posuerit? duo principia, vel tria posuerit?

Et sumantur verba Aristoteles ante Et sumantur verba Aristoteles ante finem primi Physicorum, ubi dicit, quod finem primi Physicorum, ubi dicit, quod « principia numero sunt duo, ratione au- « principia numero sunt duo, ratione au- tem tria. » Et exponit se, quod materia tem tria. » Et exponit se, quod materia in duplici ratione sumitur, scilicet secun- in duplici ratione sumitur, scilicet secun- dum se, et sic est principium entis cor- dum se, et sic est principium entis cor- poralis, et non est principium rei mobi- poralis, et non est principium rei mobi- lis et ut subjecta privationi, et sic est lis et ut subjecta privationi, et sic est alia secundum rationem et esse, alia secundum rationem et esse, sed non sed non alia secundum substantiam et numerum. alia secundum substantiam et numerum. Aliud principium est forma, quod et Aliud principium est forma, quod et principium entis est, et principium mo- principium entis est, et principium mo- tus, et est aliud numero a materia. For- tus, et est aliud numero a materia. For- ma enim secundum quod forma est et ma enim secundum quod forma est et esse formale habet, nec est materia, nec esse formale habet, nec est materia, nec hoc habet a materia: sicut materia se- hoc habet a materia: sicut materia se- cundum quod materia est, et esse mate- cundum quod materia est, et esse mate- riale habet, nec forma est, nec hoc habet riale habet, nec forma est, nec hoc habet a forma. Et sic planum est quomodo a forma. Et sic planum est quomodo principia numero tantum sunt duo, ra- principia numero tantum sunt duo, ra- tione vero tria. tione vero tria.

í í

SED QUÆRITUR hic, Utrum materia per SED QUÆRITUR hic, Utrum materia per se sola subjiciatur motui, vel non ? se sola subjiciatur motui, vel non ? Et videtur, quod sic : Et videtur, quod sic :

1. Non enim generatur unum 1. Non enim generatur unum ex alio ex alio nisi corrupta forma substantiali quæ in nisi corrupta forma substantiali quæ in primo est et si corrumpitur forma sub- primo est et si corrumpitur forma sub- stantialis; necesse est corrumpi alias for- stantialis; necesse est corrumpi alias for- mas consequentes illam et si sic est, mas consequentes illam et si sic est, omnes formæ corrumpuntur quæ in ea - omnes formæ corrumpuntur quæ in ea - sunt : nuda igitur et sola transit ad aliam sunt : nuda igitur et sola transit ad aliam

net post omnem corruptionem, dicit net post omnem corruptionem, dicit quod omne quod corrumpitur, corrumpi- quod omne quod corrumpitur, corrumpi- tur in hoc, hoc est, in materiam. Cum ergo tur in hoc, hoc est, in materiam. Cum ergo corruptio unius, sit generatio alterius, corruptio unius, sit generatio alterius, videtur quod generatio alterius ex sola videtur quod generatio alterius ex sola sit hac et nuda: et sic videtur, quod sit hac et nuda: et sic videtur, quod mutationis et entis non sint nisi duo mutationis et entis non sint nisi duo principia, materia scilicet, et forma. principia, materia scilicet, et forma. IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

1. Quod Aristoteles dicit, quod mate- 1. Quod Aristoteles dicit, quod mate- ria appetit formam sicut divinum et opti- ria appetit formam sicut divinum et opti- mum : privationem vero non appetit mum : privationem vero non appetit nec materia, nec forma. Et dicit ratio- nec materia, nec forma. Et dicit ratio- nem quia nihil appetit suiipsius corru- nem quia nihil appetit suiipsius corru- ptionem privatio autem corruptio for- ptionem privatio autem corruptio for- mæ est, et corruptio materiæ est secun- mæ est, et corruptio materiæ est secun- dum esse divinum at optimum quod ha- dum esse divinum at optimum quod ha- bet a forma privatio ergo nec appetitur bet a forma privatio ergo nec appetitur a forma, nec a materia: si ergo aliquid a forma, nec a materia: si ergo aliquid appetitur, necesse est, quod forma appe- appetitur, necesse est, quod forma appe- tatur a materia. Inde arguunt Porphy- tatur a materia. Inde arguunt Porphy- rius et Boetius, quod nihil appetitur ab rius et Boetius, quod nihil appetitur ab aliquo nisi per aliquid quo appetens est aliquo nisi per aliquid quo appetens est simile sibi quod appetitur: et ratio eo- simile sibi quod appetitur: et ratio eo- rum est, quæ dicta est ab Aristotele," rum est, quæ dicta est ab Aristotele," quod nihil appetit destructionem sui- quod nihil appetit destructionem sui- ipsius, sed conveniens sibi: non autem ipsius, sed conveniens sibi: non autem conveniens est nisi per aliquid assimi- conveniens est nisi per aliquid assimi- lans ergo nihil appetit aliquid nisi per lans ergo nihil appetit aliquid nisi per hoc quod est simile illi in aliquo. hoc quod est simile illi in aliquo.

2. Adhuc, Ratio Porphyrii est super 2. Adhuc, Ratio Porphyrii est super finem primi Physicorum, quod omne finem primi Physicorum, quod omne quod appetit aliquid delectatione naturali, quod appetit aliquid delectatione naturali, delectatur in consecutione illius, et in. delectatur in consecutione illius, et in. ipso refloret et diffunditur, ut ipso undi- ipso refloret et diffunditur, ut ipso undi- que perfruatur: constat autem et secun- que perfruatur: constat autem et secun-

Sed co Sed co

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4.

dum Platonem et secundum Aristotelem dum Platonem et secundum Aristotelem et secundum omnes Philosophos, quod et secundum omnes Philosophos, quod etiam expresse dicunt Dionysius et Au- etiam expresse dicunt Dionysius et Au- gustinus, quod delectatio naturalis num- gustinus, quod delectatio naturalis num- quam est nisi ex conjunctione conve- quam est nisi ex conjunctione conve- nientis cum convenienti: ergo necesse nientis cum convenienti: ergo necesse est, quod materia in aliquo convenien- est, quod materia in aliquo convenien- tiam habeat cum forma: aliter enim non tiam habeat cum forma: aliter enim non delectaretur naturaliter in consecutione delectaretur naturaliter in consecutione ipsius. ipsius.

3. Adhuc, Dicit Aristoteles in fine pri- 3. Adhuc, Dicit Aristoteles in fine pri- mi Physicorum, ubi assignat quomodo mi Physicorum, ubi assignat quomodo principia sunt duo, et quomodo tria, principia sunt duo, et quomodo tria, quod album fit ex non albo, non ex quo- quod album fit ex non albo, non ex quo- libet non albo, quia ex linea (ut ipse libet non albo, quia ex linea (ut ipse exemplificat in V Physicorum) non fit al- exemplificat in V Physicorum) non fit al- bum, sed ex non albo, quod esse potest bum, sed ex non albo, quod esse potest album, sicut nigrum, vel medio colore album, sicut nigrum, vel medio colore coloratum. Et hoc modo non est album, coloratum. Et hoc modo non est album, quod in eodem genere est cum albo. Re- quod in eodem genere est cum albo. Re- gulariter enim verum est, quod quorum gulariter enim verum est, quod quorum est unum genus, eorum est una materia. est unum genus, eorum est una materia. A simili, homo fit ex non homine, et fa- A simili, homo fit ex non homine, et fa- ba ex non faba, et equus ex non equo, et ba ex non faba, et equus ex non equo, et leo ex non leone, non ex quolibet, sed leo ex non leone, non ex quolibet, sed ex eo quod analogiam habet ad formam ex eo quod analogiam habet ad formam hominis, fabæ, equi, et leonis. Sed quo- hominis, fabæ, equi, et leonis. Sed quo- rum est analogia ad invicem, eorum est rum est analogia ad invicem, eorum est convenientia in analogia illa. Analogia convenientia in analogia illa. Analogia enim non facit æquivocum casu et for- enim non facit æquivocum casu et for- tuna, sed ponit respectum ad unum: et tuna, sed ponit respectum ad unum: et ille respectus non causatur, nisi per ali- ille respectus non causatur, nisi per ali- quid conveniens illi ad quod respicit : quid conveniens illi ad quod respicit : sicut patet cum dicitur, animal sanum, sicut patet cum dicitur, animal sanum, cibus sanus, urina sana. Cibus enim non cibus sanus, urina sana. Cibus enim non dicitur sanus, nisi per analogiam quam dicitur sanus, nisi per analogiam quam ponit ad sanitatem animalis ut conser- ponit ad sanitatem animalis ut conser- vans, urina etiam non dicitur sana, nisi vans, urina etiam non dicitur sana, nisi quia respectum ponit ad eamdem sani- quia respectum ponit ad eamdem sani- tatem animalis ut indicans. Similiter ens tatem animalis ut indicans. Similiter ens non dicitur de substantia, quantitate, non dicitur de substantia, quantitate, qualitate, et sic de aliis, nisi quia res qualitate, et sic de aliis, nisi quia res aliorum prædicamentorum convenien- aliorum prædicamentorum convenien- tem analogiam. ponunt ad ens principale tem analogiam. ponunt ad ens principale quod est substantia. Verbi gratia, Quan- quod est substantia. Verbi gratia, Quan- titas dicitur ens, quia mensura est ejus titas dicitur ens, quia mensura est ejus quod est vere ens. Qualitas dicitur ens, quod est vere ens. Qualitas dicitur ens, quia dispositio est ejus quod est vere quia dispositio est ejus quod est vere ens. Relatio dicitur ens, quia respectus ens. Relatio dicitur ens, quia respectus

89 89

est ejus quod est vere ens. A simili ergo, est ejus quod est vere ens. A simili ergo, si materia analogiam habet ad formam si materia analogiam habet ad formam (quod certum est, et negari non potest, (quod certum est, et negari non potest, aliter enim non moveretur ad ipsam) et aliter enim non moveretur ad ipsam) et ex se secundum quod ipsa est, nullam ex se secundum quod ipsa est, nullam analogiam habet, oportet quod aliquid analogiam habet, oportet quod aliquid sit in ipsa suppositum, per quod illam sit in ipsa suppositum, per quod illam habet analogiam. habet analogiam.

4. Adhuc, Constat, quod privatio et ha- 4. Adhuc, Constat, quod privatio et ha- bitus sicut et alia omnia opposita, sunt in bitus sicut et alia omnia opposita, sunt in eodem genere: omnium autem quorum eodem genere: omnium autem quorum est unum genus, est una convenientia est unum genus, est una convenientia in genere illo et in forma generis illius: in genere illo et in forma generis illius: privationis ergo et habitus convenientia privationis ergo et habitus convenientia est in forma generis. Cum ergo materia est in forma generis. Cum ergo materia supponatur motui et mutationi, sub supponatur motui et mutationi, sub privatione existens, sub forma generis privatione existens, sub forma generis supponitur ad habitum quem accipit per supponitur ad habitum quem accipit per motum et mutationem. motum et mutationem.

5. Adhuc, Duæ sunt definitiones, ma- 5. Adhuc, Duæ sunt definitiones, ma- terialis scilicet, et formalis et oportet, terialis scilicet, et formalis et oportet, quod'una reducatur ad alteram, quia sic- quod'una reducatur ad alteram, quia sic- ut dicit Aristoteles, sicut est unum esse, ut dicit Aristoteles, sicut est unum esse, ita necesse est esse unam definitionem ita necesse est esse unam definitionem quæ esse indicat. Reducatur ergo: con- quæ esse indicat. Reducatur ergo: con- stat tunc,quod materialis reducitur ad for- stat tunc,quod materialis reducitur ad for- malem. Sed quorum nulla est convenien- malem. Sed quorum nulla est convenien- tia, nulla est reductio ad invicem. Opor- tia, nulla est reductio ad invicem. Opor- tet ergo, quod convenientiam inter se tet ergo, quod convenientiam inter se habeant formalis et materialis: sed non habeant formalis et materialis: sed non est convenientia nisi materia se habeat est convenientia nisi materia se habeat ad formam sicut genus ad differentiam ad formam sicut genus ad differentiam constitutivam sed certum est, quod constitutivam sed certum est, quod genus potestate indistincta et confusa in genus potestate indistincta et confusa in se habet differentiam dicit enim Porphy- se habet differentiam dicit enim Porphy- rius, quod genus potestate habet omnes rius, quod genus potestate habet omnes differentias, actu nullam: ergo et mate- differentias, actu nullam: ergo et mate- ria indistincta et confusa potestate in se ria indistincta et confusa potestate in se habet formam, et sub alia subjicitur habet formam, et sub alia subjicitur motui et mutationi: nec aliter subje- motui et mutationi: nec aliter subje- ctum motus et mutationis esse potest. Et. ctum motus et mutationis esse potest. Et. ideo dicit Aristoteles, quod omnes for- ideo dicit Aristoteles, quod omnes for- mæ educuntur de materia, et potestate mæ educuntur de materia, et potestate sunt in materia. Et Commentator super sunt in materia. Et Commentator super XI primæ philosophiæ multipliciter pro- XI primæ philosophiæ multipliciter pro- bat propter hoc, quod omnis generatio bat propter hoc, quod omnis generatio est ex convenienti: et hoc jam in ante- est ex convenienti: et hoc jam in ante- habitis in quæstione de forma explana- habitis in quæstione de forma explana- tum est. tum est.

Solutio. Solutio.

90 90

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

SOLUTIO. Dicendum, quod materia se- SOLUTIO. Dicendum, quod materia se- cundum quod in ultimis objectionibus cundum quod in ultimis objectionibus probatum est, potentia in se habet for- probatum est, potentia in se habet for- mam et sicut dicit Porphyrius super mam et sicut dicit Porphyrius super Physicam Aristotelis, potentia hæc est Physicam Aristotelis, potentia hæc est potentia inchoationis formæ, hoc modo potentia inchoationis formæ, hoc modo quo omnis habitus inchoatur in sua pri- quo omnis habitus inchoatur in sua pri- vatione ambitus enim unius generis vatione ambitus enim unius generis continet et privationem et habitum et continet et privationem et habitum et in genere illo est speciei inchoatio. in genere illo est speciei inchoatio.

Præterea, Omnis privatio relinquit sub- Præterea, Omnis privatio relinquit sub- jectum cum aptitudine, quamvis ali- jectum cum aptitudine, quamvis ali- quando ponat subjectum remotius ab quando ponat subjectum remotius ab habitu, et aliquando propinquius, ut do- habitu, et aliquando propinquius, ut do- cet Aristoteles in V primæ philosophiæ, cet Aristoteles in V primæ philosophiæ, cap. de privatione. Aptitudo autem illa cap. de privatione. Aptitudo autem illa non potest esse nisi ex analogia ad for- non potest esse nisi ex analogia ad for- mam et ideo dicit Commentator super mam et ideo dicit Commentator super XI primæ philosophiæ, quod omnes alii XI primæ philosophiæ, quod omnes alii Philosophi, scilicet et ponentes laten- Philosophi, scilicet et ponentes laten- tiam, et ponentes datorem formarum, tiam, et ponentes datorem formarum, qui mediantibus virtutibus cœlestibus et qui mediantibus virtutibus cœlestibus et elementalibus et formativis generantium elementalibus et formativis generantium virtutibus, influit et invehit formas in virtutibus, influit et invehit formas in materiam, voluerunt idem dicere quod materiam, voluerunt idem dicere quod dixit Aristoteles, quod scilicet formæ dixit Aristoteles, quod scilicet formæ potentia in materia essent: sed verbis potentia in materia essent: sed verbis propriis nesciverunt exprimere: et nisi propriis nesciverunt exprimere: et nisi sic dicatur, omnis materia æqualiter se sic dicatur, omnis materia æqualiter se habebit ad omnem formam: quod valde habebit ad omnem formam: quod valde absurdum est. Quædam enim sunt ex absurdum est. Quædam enim sunt ex materia sua tota, sicut incorruptibilia, materia sua tota, sicut incorruptibilia, et hæc potentiam non habent ad aliam et hæc potentiam non habent ad aliam formam, ut sol, et luna, et hujusmodi. formam, ut sol, et luna, et hujusmodi. Quædam sunt ex materia sua non tota, Quædam sunt ex materia sua non tota, ut transmutabilia ad invicem, et hæc ut transmutabilia ad invicem, et hæc habent potentiam ad aliam formam, cu- habent potentiam ad aliam formam, cu- jus in seipsis habent privationem. jus in seipsis habent privationem.

Præterea, Nisi sic dicatur, motus non Præterea, Nisi sic dicatur, motus non erit continuus exitus de potentia ad erit continuus exitus de potentia ad actum, sicut probatur in II Physicorum, actum, sicut probatur in II Physicorum, et in textu, et in commento. Idem enim et in textu, et in commento. Idem enim quod est in actu, fuit in potentia: pro- quod est in actu, fuit in potentia: pro- pter quod Commentator ibidem dicit, pter quod Commentator ibidem dicit, quod motus est forma post formam, vel quod motus est forma post formam, vel ubi post ubi aliter enim oporteret di- ubi post ubi aliter enim oporteret di-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Pars Summa theolo- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Pars Summa theolo- giæ, Tract. VI, Quæst. 25 et 26. Tom. XXXI. giæ, Tract. VI, Quæst. 25 et 26. Tom. XXXI.

cere, quod definitio quæ complectitur cere, quod definitio quæ complectitur potentiam et actum, non esset unum, sed potentiam et actum, non esset unum, sed multa quod multipliciter Aristoteles multa quod multipliciter Aristoteles reprobat in VII primæ philosophiæ. reprobat in VII primæ philosophiæ.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod illud AD PRIMUM ergo dicendum, quod illud procedit, ac si dicatur, quod formæ actu procedit, ac si dicatur, quod formæ actu sint in materia et hoc non est verum. sint in materia et hoc non est verum. Quamvis enim omnes formæ quæ actu Quamvis enim omnes formæ quæ actu sunt, in ea corrumpantur: tamen poten- sunt, in ea corrumpantur: tamen poten- tia quam habet ad alias formas, et pri- tia quam habet ad alias formas, et pri- vatio qua informis est respectu aliarum vatio qua informis est respectu aliarum formarum, formabilis ab eis et transmu- formarum, formabilis ab eis et transmu- tabilis ad eas, nullo modo in ea corrum- tabilis ad eas, nullo modo in ea corrum- pitur, nec ab ea tollitur : et hæc nonnul- pitur, nec ab ea tollitur : et hæc nonnul- la forma est in ea. Propter quod dicit la forma est in ea. Propter quod dicit beatus Augustinus, quod informitas ma- beatus Augustinus, quod informitas ma- teriæ nonnulla forma est, non secundum teriæ nonnulla forma est, non secundum quod informitas est, sed secundum quod quod informitas est, sed secundum quod relinquit formabilitatem ad formam : et relinquit formabilitatem ad formam : et per hanc, ut dicit Augustinus, accipit ra- per hanc, ut dicit Augustinus, accipit ra- tionem entis et veri et boni, sicut in pri- tionem entis et veri et boni, sicut in pri- ma parte Summæ Theologiæ, tractatu de ma parte Summæ Theologiæ, tractatu de ente vero et bono ¹, determinatum est. ente vero et bono ¹, determinatum est.

AD ALIUD dicendum, quod hoc vile ar- AD ALIUD dicendum, quod hoc vile ar- gumentum est: corruptio enim in mate- gumentum est: corruptio enim in mate- riam nullius generatio est. Et quod dicit riam nullius generatio est. Et quod dicit Aristoteles, quod generatio unius est Aristoteles, quod generatio unius est corruptio alterius, et e converso: hoc di- corruptio alterius, et e converso: hoc di- cit in secundo de Generatione et Corru- cit in secundo de Generatione et Corru- ptione, ubi agit de circulari generatione ptione, ubi agit de circulari generatione simplicium elementorum ex se invicem, simplicium elementorum ex se invicem, et in solis illis verum est, quod genera- et in solis illis verum est, quod genera- tio unius est corruptio alterius, et e con- tio unius est corruptio alterius, et e con-

verso. verso.

Ex HIS PATET, quod secundum Aristo- Ex HIS PATET, quod secundum Aristo- telem, duo sunt proxima principia motus telem, duo sunt proxima principia motus et rei mobilis quia materia secundum et rei mobilis quia materia secundum se et sine privatione, nec subjicitur mo- se et sine privatione, nec subjicitur mo- tui, nec mutationi. tui, nec mutationi.

Patet etiam, quod duo sunt numero, Patet etiam, quod duo sunt numero, scilicet materia et forma: tria autem scilicet materia et forma: tria autem sunt secundum rationem: quia privatio sunt secundum rationem: quia privatio nihil numero addit super materiam, quod nihil numero addit super materiam, quod sit actu ens, nisi rationem informitatis sit actu ens, nisi rationem informitatis formabilis. formabilis.

hujusce novæ editionis nostræ. hujusce novæ editionis nostræ.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

De erroribus Philosophorum mundi De erroribus Philosophorum mundi æternitatem ponentium. æternitatem ponentium.

Quinto quæritur, Utrum mundus du- Quinto quæritur, Utrum mundus du- ratione semper fuit, est, et erit ? ratione semper fuit, est, et erit ?

91 91

Aristoteles intendit facere hanc ratio- Aristoteles intendit facere hanc ratio-

nem. nem.

Si principia causantia mundum in ef- Si principia causantia mundum in ef- fectu, semper fuerunt, et numquam defe- fectu, semper fuerunt, et numquam defe- cerunt, et numquam inceperunt: mun- cerunt, et numquam inceperunt: mun- dus semper fuit, et est, et erit. Sed prin- dus semper fuit, et est, et erit. Sed prin- cipia mundi causantia mundum in effe- cipia mundi causantia mundum in effe- ctu, semper fuerunt in actu causandi. ctu, semper fuerunt in actu causandi. Ergo mundus semper fuit, est, et erit. Ergo mundus semper fuit, est, et erit. PROBATIO primæ. Principia causantia PROBATIO primæ. Principia causantia mundum in actu et in effectu, sunt mo- mundum in actu et in effectu, sunt mo- tus orbium coelestium et stellarum: ét tus orbium coelestium et stellarum: ét motus orbium coelestium et stellarum motus orbium coelestium et stellarum semper fuit, est, et erit, sine inceptione semper fuit, est, et erit, sine inceptione est et sine finitione erit: ergo mundus est et sine finitione erit: ergo mundus semper fuit, et non incepit: est, et erit, semper fuit, et non incepit: est, et erit, et non desinet. et non desinet.

Et quia in hac quæstione Epicurei et Et quia in hac quæstione Epicurei et Stoici et etiam Peripatetici Philosophi, Stoici et etiam Peripatetici Philosophi, Theologis contradicunt, necesse est, Theologis contradicunt, necesse est, quod dicta omnium inspiciantur et pon- quod dicta omnium inspiciantur et pon- derentur. derentur. Quare ut melius videatur veritas, pro- pium mundi et omnium quæ in mundo Quare ut melius videatur veritas, pro- pium mundi et omnium quæ in mundo pter hoc tria quæremus. pter hoc tria quæremus.

Primo, Ponemus rationes Aristotelis Primo, Ponemus rationes Aristotelis in VIII Physicorum, et ponderabimus in VIII Physicorum, et ponderabimus eas, utrum sufficienter probent mundi eas, utrum sufficienter probent mundi æternitatem secundum dicta Anaxagoræ æternitatem secundum dicta Anaxagoræ et Empedoclis, qui ambo Epicurei fue- et Empedoclis, qui ambo Epicurei fue-

runt? runt?

Secundo, Quæremus de opinione Secundo, Quæremus de opinione Stoicorum Socratis et Platonis, qui di- Stoicorum Socratis et Platonis, qui di- xerunt mundum sæpe incipere et sæpe xerunt mundum sæpe incipere et sæpe desinere. desinere.

Tertio, Ponemus septem vias, quas Tertio, Ponemus septem vias, quas colligit Rabbi Moyses in secunda parte colligit Rabbi Moyses in secunda parte libri, qui dicitur Dux neutrorum, sive libri, qui dicitur Dux neutrorum, sive dubiorum quorumdam probantium mun- dubiorum quorumdam probantium mun- di æternitatem, et ponderabimus singu- di æternitatem, et ponderabimus singu- las quantum concludere possint. las quantum concludere possint.

Quod autem motus orbium sit princi- Quod autem motus orbium sit princi-

sunt, probat Aristoteles primo per aucto- sunt, probat Aristoteles primo per aucto- ritatem omnium Philosophorum : et ritatem omnium Philosophorum : et sunt hæc verba ejus : « Esse quidem sunt hæc verba ejus : « Esse quidem igitur motum omnes affirmant de natura igitur motum omnes affirmant de natura aliquid dicentes: propter hoc quod mun- aliquid dicentes: propter hoc quod mun- dum faciunt et de generatione et corrup- dum faciunt et de generatione et corrup- tione inesse considerationi omnibus, tione inesse considerationi omnibus, supple, quæ mundi sunt: quod impossi- supple, quæ mundi sunt: quod impossi- bile est esse nisi sit motus. » Et vocat bile est esse nisi sit motus. » Et vocat motum circularem, qui causa est om- motum circularem, qui causa est om- nium aliorum, sicut probatur et in VII et nium aliorum, sicut probatur et in VII et in VIII Physicorum : et præcipue motus in VIII Physicorum : et præcipue motus accessionis et recessionis in circulo obli- accessionis et recessionis in circulo obli- quo qui vocatur zodiacus, super cujus quo qui vocatur zodiacus, super cujus polos totus motus est, qui dicitur planes, polos totus motus est, qui dicitur planes, hoc est, erraticus, septem planetarum et hoc est, erraticus, septem planetarum et omnium imaginum cœli et omnium stel- omnium imaginum cœli et omnium stel- larum. Propter quod in II de Genera- larum. Propter quod in II de Genera- tione et Corruptione dicit, quod accessus tione et Corruptione dicit, quod accessus et recessus in obliquo circulo, quia sine et recessus in obliquo circulo, quia sine quiete sunt et numquam deficiunt, ne- quiete sunt et numquam deficiunt, ne- cesse est generationem et corruptionem cesse est generationem et corruptionem in mundo sensibili inquietas esse et non in mundo sensibili inquietas esse et non deficere. Ex omnium autem Philosopho- deficere. Ex omnium autem Philosopho- rum auctoritate quasi concludendo dicit, rum auctoritate quasi concludendo dicit, quod « motus cœlestis, nec factus est, quod « motus cœlestis, nec factus est, nec corrumpitur, sed erat semper, et nec corrumpitur, sed erat semper, et erit. Et hoc immortale est, et sine quiete erit. Et hoc immortale est, et sine quiete inĕst his quæ sunt ut vita quædam na- inĕst his quæ sunt ut vita quædam na- CIRCA PRIMUM attendendum, quod tura subsistentibus omnibus. » Et inten. CIRCA PRIMUM attendendum, quod tura subsistentibus omnibus. » Et inten.

ARTICULI QUINTI ARTICULI QUINTI

PARTICULA I. PARTICULA I.

Utrum mundus semper fuerit, et Utrum mundus semper fuerit, et est, et erit? est, et erit?

92 92

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dit dicere, quod sicut vita est continuus dit dicere, quod sicut vita est continuus actus animæ in corpus quod vivit, et actus animæ in corpus quod vivit, et quamdiu durat continuitas actus, tamdiu quamdiu durat continuitas actus, tamdiu durat vivum: ita vis cœlestis motus in- durat vivum: ita vis cœlestis motus in- fluens per motum in mundum istum fluens per motum in mundum istum sensibilem inferiorem, continue causat in sensibilem inferiorem, continue causat in eis esse, et generationem et corruptio- eis esse, et generationem et corruptio- nem et sicut non incepit motus cœlestis nem et sicut non incepit motus cœlestis circuli, sed semper est, fuit, et erit: ita circuli, sed semper est, fuit, et erit: ita mundus iste inferior sensibilis numquam mundus iste inferior sensibilis numquam incepit, sed semper fuit, est, et erit. Et incepit, sed semper fuit, est, et erit. Et ideo in libro de Plantis dicit, quod mun- ideo in libro de Plantis dicit, quod mun- dus iste numquam cessavit producere dus iste numquam cessavit producere plantas et animalia, sicut nunc producit, plantas et animalia, sicut nunc producit, nec cessabit. nec cessabit.

Ad hanc rationem confortandam, Ad hanc rationem confortandam, Rabbi Moyses inducit in secunda colle- Rabbi Moyses inducit in secunda colle- ctione Ducis neutrorum, cap, 20, quod ctione Ducis neutrorum, cap, 20, quod Aristoteles dicit in I de Coelo et Mundo, Aristoteles dicit in I de Coelo et Mundo, quod omnes antiqui convenerunt in hoc, quod omnes antiqui convenerunt in hoc, quod coelum esset locus et sedes Dei. Et quod coelum esset locus et sedes Dei. Et dicit, quod Aristoteles hoc ideo dixit, dicit, quod Aristoteles hoc ideo dixit, quod sicut Deus sine initio est, et semper quod sicut Deus sine initio est, et semper fuit, et erit ita cœlum quod est locus fuit, et erit ita cœlum quod est locus ejus, sine initio et semper fuit, est, et ejus, sine initio et semper fuit, est, et erit ita et motus coeli. erit ita et motus coeli.

Hæc igitur est prima ratio, qua Ari- Hæc igitur est prima ratio, qua Ari- stoteles videtur probare mundum semper stoteles videtur probare mundum semper fuisse sine initio. fuisse sine initio.

SECUNDA est, quod si detur, quod mo- SECUNDA est, quod si detur, quod mo- tus incepit: aut incepit sicut dixit Ana- tus incepit: aut incepit sicut dixit Ana- xagoras, aut incepit sicut dixit Empedo- xagoras, aut incepit sicut dixit Empedo- cles. Dicit enim Anaxagoras : « Similiter cles. Dicit enim Anaxagoras : « Similiter hoc est uno modo omnibus existentibus hoc est uno modo omnibus existentibus et quiescentibus, in infinito tempore mo- et quiescentibus, in infinito tempore mo- tum facere intellectum et disgregasse. » tum facere intellectum et disgregasse. » Et ut verba ista intelligantur, notandum, Et ut verba ista intelligantur, notandum, quod Anaxagoras, sicut alii, posuit mix- quod Anaxagoras, sicut alii, posuit mix- tum, quod chaos vocaverunt, in quo tum, quod chaos vocaverunt, in quo omnia latebant in omnibus, et hoc sic omnia latebant in omnibus, et hoc sic stetisse in facto sive in determinato tem- stetisse in facto sive in determinato tem- pore, et intellectum agentem qui solus pore, et intellectum agentem qui solus separatus et immixtus est, et nulli nihil separatus et immixtus est, et nulli nihil habet commune, qui per consideratio- habet commune, qui per consideratio- nem superferebatur mixto, et distinxit nem superferebatur mixto, et distinxit segregando unum ab alio in formas ge- segregando unum ab alio in formas ge- nerum, specierum, et individuorum. Cu- nerum, specierum, et individuorum. Cu- jus opinionis mentionem facit Boetius in jus opinionis mentionem facit Boetius in

libro III de Consolatione philosophiæ sic libro III de Consolatione philosophiæ sic

dicens: dicens:

Quem non externæ pepulerunt fingere causæ Quem non externæ pepulerunt fingere causæ Materiæ fluitantis opus : verum insita summi Materiæ fluitantis opus : verum insita summi Forma boni. Forma boni.

Et infra: Et infra:

Tu numeris elementa ligas, ut frigora flammis, Tu numeris elementa ligas, ut frigora flammis, Arida conveniant liquidis, ne purior ignis Arida conveniant liquidis, ne purior ignis Evolet, ac mersas deducant pondera terras. Evolet, ac mersas deducant pondera terras.

Facit etiam mentionem Ovidius in li- Facit etiam mentionem Ovidius in li- bro I Metamorphoseon, sic: bro I Metamorphoseon, sic:

Ante mare, et terras, et quod tegit omnia cœlum, Ante mare, et terras, et quod tegit omnia cœlum, Unus erat toto naturæ vultus in orbe, Unus erat toto naturæ vultus in orbe, Quem dixere chaos. Quem dixere chaos.

Hæc opinio inter omnes vicinior est Hæc opinio inter omnes vicinior est opinioni Sanctorum, sicut in antehabitis opinioni Sanctorum, sicut in antehabitis notatum est in quæstione de forma. notatum est in quæstione de forma.

Empedocles autem dixit, quod mix- Empedocles autem dixit, quod mix- tum quidem erat, sicut dixit Anaxago- tum quidem erat, sicut dixit Anaxago- ras, ab initio sed dixit hoc sæpe move- ras, ab initio sed dixit hoc sæpe move- ri, et sæpe quiescere secundum partes ri, et sæpe quiescere secundum partes temporum. Dixit enim duo esse moven- temporum. Dixit enim duo esse moven- tia, amicitiam scilicet et discordiam. Mo- tia, amicitiam scilicet et discordiam. Mo- veri quidem per amicitiam, cum amici- veri quidem per amicitiam, cum amici- tia ex multis facit unum, vel comple- tia ex multis facit unum, vel comple- xione, vel compositione: complexione, xione, vel compositione: complexione, cum contraria ab excellentia virtutum cum contraria ab excellentia virtutum suarum alterata, conveniunt in unam suarum alterata, conveniunt in unam formam mixti et complexionis, sicut sunt formam mixti et complexionis, sicut sunt complexiones hominum et animalium complexiones hominum et animalium diversorum et plantarum. Compositione diversorum et plantarum. Compositione componuntur corpora animalium et componuntur corpora animalium et plantarum ex diversis membris tam ho- plantarum ex diversis membris tam ho- mogeniis quam heterogeniis, ut est ma- mogeniis quam heterogeniis, ut est ma- nus, pes, caput, cor et hepar : et in nus, pes, caput, cor et hepar : et in plantis radix, stipes, ramus, virga, fo- plantis radix, stipes, ramus, virga, fo- lium, et hujusmodi. Discordia autem lium, et hujusmodi. Discordia autem movet, ut dicebat, quando actione con- movet, ut dicebat, quando actione con- trariorum hæc resolvuntur in prima mi- trariorum hæc resolvuntur in prima mi- scibilia et in prima componentia. Quies scibilia et in prima componentia. Quies autem ab omni motu est in mediis tem- autem ab omni motu est in mediis tem- poribus, quando nec amicitia movet ad poribus, quando nec amicitia movet ad congregationem, nec discordia ad segre- congregationem, nec discordia ad segre-

: :

IN II P. SUM, THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4. IN II P. SUM, THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4.

gationem et tunc dicebat, quod uno gationem et tunc dicebat, quod uno modo omnia quiescunt in mixto. Unde modo omnia quiescunt in mixto. Unde dicebat, quod tunc in mixto multorum dicebat, quod tunc in mixto multorum capita germanorum fuerunt sine cervice, capita germanorum fuerunt sine cervice, hoc est, sine colligatione, quæ postea hoc est, sine colligatione, quæ postea per amicitiam colligata sunt. per amicitiam colligata sunt.

CONTRA utrumque istorum disputat CONTRA utrumque istorum disputat Aristoteles, quod hoc modo quo dicunt, Aristoteles, quod hoc modo quo dicunt, motus nec cessare, nec incipere potuit. motus nec cessare, nec incipere potuit. Si enim ita inciperet ut dixit Anaxago- Si enim ita inciperet ut dixit Anaxago- ras, hoc non posset esse nisi ex altera ras, hoc non posset esse nisi ex altera duarum causarum, scilicet ut nec mo- duarum causarum, scilicet ut nec mo- vens, nec mobile esset, et ideo esset im- vens, nec mobile esset, et ideo esset im- pedimentum motus: aut quod essent pedimentum motus: aut quod essent movens et mobile, sed propter aliquam movens et mobile, sed propter aliquam causam movens non moveret, et mobile causam movens non moveret, et mobile non moveretur. Si primo modo: tunc non moveretur. Si primo modo: tunc oporteret ad hoc, quod motus inciperet, oporteret ad hoc, quod motus inciperet, quod movens mutaretur ad esse, et mo- quod movens mutaretur ad esse, et mo- bile similiter : mutatio autem de non bile similiter : mutatio autem de non esse ad esse, generatio est, et est muta- esse ad esse, generatio est, et est muta- tio causata non prima : motus enim pri- tio causata non prima : motus enim pri- mus causans omnem motum et mutatio- mus causans omnem motum et mutatio- nem, motus circuli est duplex, planes nem, motus circuli est duplex, planes scilicet et aplanes. Motus aplanes est, qui scilicet et aplanes. Motus aplanes est, qui est super polos mundi et est super polos mundi et circulos circulos super super parallelos, sive æquidistantes circulo qui parallelos, sive æquidistantes circulo qui dicitur æquinoctialis. Motus planes est, dicitur æquinoctialis. Motus planes est, qui est super polos zodiaci et super cir- qui est super polos zodiaci et super cir- culos parallelos, sive æquidistantes se- culos parallelos, sive æquidistantes se- cundum latitudinem, quæ est ab Austro cundum latitudinem, quæ est ab Austro in Aquilonem, zodiaco, qui a Philoso- in Aquilonem, zodiaco, qui a Philoso- phis vocatur circulus orbis signorum, et phis vocatur circulus orbis signorum, et circulus declivis. circulus declivis.

Et quocumque istorum modorum di- Et quocumque istorum modorum di- catur, secundum Aristotelem sequitur catur, secundum Aristotelem sequitur inconveniens, scilicet quod mutatio quæ inconveniens, scilicet quod mutatio quæ ordine naturæ et causati posterior est, ordine naturæ et causati posterior est, sit ante primum motum qui ordine natu- sit ante primum motum qui ordine natu- ræ et causæ primus est, quia ab ipso ræ et causæ primus est, quia ab ipso causatur omnis mutatio : et hoc est causatur omnis mutatio : et hoc est magnum inconveniens in natura. Ex hoc magnum inconveniens in natura. Ex hoc enim sequitur, quod omnia naturalia enim sequitur, quod omnia naturalia confusa et inordinata sint, et quod nihil confusa et inordinata sint, et quod nihil proprium esse et proprium gradum reti- proprium esse et proprium gradum reti- neat. Esse enim, ut dicit Boetius, est neat. Esse enim, ut dicit Boetius, est quod ordinem retinet servatque naturam. quod ordinem retinet servatque naturam. Si autem altero modo est, scilicet quod Si autem altero modo est, scilicet quod movens fuit semper, et mobile semper movens fuit semper, et mobile semper

93 93

fuit sed tamen movens non semper mo- fuit sed tamen movens non semper mo- vit, nec mobile semper movebatur: hoc vit, nec mobile semper movebatur: hoc non potuit esse nisi ex altera duarum non potuit esse nisi ex altera duarum causarum, scilicet quod fuerit aliqua dis- causarum, scilicet quod fuerit aliqua dis- positio prohibens moventem, ne movere positio prohibens moventem, ne movere posset vel aliqua dispositio prohibens posset vel aliqua dispositio prohibens mobile, ne moveri posset: vel utrumque, mobile, ne moveri posset: vel utrumque, et movens scilicet, et mobile. Et quo- et movens scilicet, et mobile. Et quo- cumque modo dicatur, duo magna in- cumque modo dicatur, duo magna in- convenientia sequuntur. convenientia sequuntur.

Unum, quod oportebat alterari mo- Unum, quod oportebat alterari mo- vens antequam moveret, si impedimen- vens antequam moveret, si impedimen- tum fuit ex parte moventis, et oportebat tum fuit ex parte moventis, et oportebat alterari mobile antequam moveretur : alterari mobile antequam moveretur : vel oportebat alterari utrumque, si ex vel oportebat alterari utrumque, si ex parte utriusque fuit impedimentum. Et parte utriusque fuit impedimentum. Et sic iterum sequitur, quod alteratio, quæ sic iterum sequitur, quod alteratio, quæ est causata et secundi ordinis, mutatio est causata et secundi ordinis, mutatio fuit ante motum circularem, qui ordine fuit ante motum circularem, qui ordine naturæ et causæ primus motus est : naturæ et causæ primus motus est : quod est inconveniens. quod est inconveniens.

Secundum inconveniens quod addit Secundum inconveniens quod addit Abubaker, quod hoc modo sequitur, Abubaker, quod hoc modo sequitur, quod impressiones peregrinæ ingrediun- quod impressiones peregrinæ ingrediun- tur super motorem primum, et super tur super motorem primum, et super mobile primum quod ab omnibus Phi- mobile primum quod ab omnibus Phi- losophis improbatum est. Inducit etiam losophis improbatum est. Inducit etiam Abubaker ad confirmationem istius ra- Abubaker ad confirmationem istius ra- tionis, rationem quam dicit esse forma- tionis, rationem quam dicit esse forma- tissimam sic Si motus illius qui omnis tissimam sic Si motus illius qui omnis motus et mutationis et omnis factionis motus et mutationis et omnis factionis causa est, est aliquod principium incep- causa est, est aliquod principium incep- tionis quo nunc sit et non ante, hoc non tionis quo nunc sit et non ante, hoc non potest esse nisi motus vel mutatio in potest esse nisi motus vel mutatio in movente, vel mobili, vel utroque : et movente, vel mobili, vel utroque : et tunc quæretur eodem modo de illo mo- tunc quæretur eodem modo de illo mo- tu si inceperit, vel non? Si inceperit, tu si inceperit, vel non? Si inceperit, iterum de illo motu quo ille incepit, iterum de illo motu quo ille incepit, quæretur, et ibitur in infinitum. quæretur, et ibitur in infinitum.

Hæc sunt quæ disputat Aristoteles Hæc sunt quæ disputat Aristoteles contra Anaxagoram, nec plus, nec minus. contra Anaxagoram, nec plus, nec minus. Si autem incepit motus, sicut dixit Si autem incepit motus, sicut dixit Empedocles, per amicitiam scilicet, et Empedocles, per amicitiam scilicet, et discordiam, non multum contra hoc dis- discordiam, non multum contra hoc dis- putat Aristoteles, eo quod hoc sibi irra- putat Aristoteles, eo quod hoc sibi irra- tionabile videtur. Sed hoc solum dicit, tionabile videtur. Sed hoc solum dicit, quod oportet hoc mirari: si enim quies quod oportet hoc mirari: si enim quies fuit primo ante motum, oportuit quod fuit primo ante motum, oportuit quod aliqua esset causa quietis illius: quies aliqua esset causa quietis illius: quies

94 94

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

autem privatio motus est : ergo ante autem privatio motus est : ergo ante primum motum et mutationem erat mu- primum motum et mutationem erat mu- tatio illa, cujus illa quies privatio fuit : tatio illa, cujus illa quies privatio fuit : quod absurdum est. quod absurdum est.

Tamen etiam contra Anaxagoram di- Tamen etiam contra Anaxagoram di- eit Aristoteles, quod contra ordinem na- eit Aristoteles, quod contra ordinem na- turæ locutus est et sunt hæc ejus ver- turæ locutus est et sunt hæc ejus ver- ba «Nihil inordinatum eorum est quæ ba «Nihil inordinatum eorum est quæ in natura et secundum naturam sunt. » in natura et secundum naturam sunt. » Natura enim omnibus causa ordinationis Natura enim omnibus causa ordinationis est. Infinitum autem ad infinitum nullam est. Infinitum autem ad infinitum nullam habet rationem ordinis: ordinatio autem habet rationem ordinis: ordinatio autem omnis rationis est, omnis enim ordo se- omnis rationis est, omnis enim ordo se- cundum rationem determinatur. Infinito cundum rationem determinatur. Infinito autem tempore quiescere omnia in mix- autem tempore quiescere omnia in mix- to, ut dicit Anaxagoras, postea motum to, ut dicit Anaxagoras, postea motum esse aliquando hujus autem neque esse aliquando hujus autem neque unam differentiam esse rationis quare unam differentiam esse rationis quare nunc magis quam prius, supple, distin- nunc magis quam prius, supple, distin- guat intellectus per motum, et sic motus guat intellectus per motum, et sic motus incipiat neque iterum aliam rationem incipiat neque iterum aliam rationem ordinis habere, non naturæ est opus. ordinis habere, non naturæ est opus. Aut enim similiter se habet quod est Aut enim similiter se habet quod est naturæ, et non aliquando quidem sic, naturæ, et non aliquando quidem sic, aliquando vero aliter, ut ignis sursum aliquando vero aliter, ut ignis sursum natura fertur, et non aliquando quidem, natura fertur, et non aliquando quidem, aliquando vero non. Aut rationem habet aliquando vero non. Aut rationem habet quare non simpliciter, hoc est, semper. quare non simpliciter, hoc est, semper. Dupliciter enim fertur deorsum, hoc est, Dupliciter enim fertur deorsum, hoc est, duplici ratione sicut sequendo pro- duplici ratione sicut sequendo pro- priam materiam, sicut titione descen- priam materiam, sicut titione descen- dente, sequitur ignis titionem sicut pro- dente, sequitur ignis titionem sicut pro- priam materiam. Et in asup, qui cum priam materiam. Et in asup, qui cum non invenit locum ascendendi, repellitur non invenit locum ascendendi, repellitur a contrarietete loci et descendit. Asup a contrarietete loci et descendit. Asup autem ignis ascendens est, qui a vulgo autem ignis ascendens est, qui a vulgo vocatur stella cadens. Propter quod di- vocatur stella cadens. Propter quod di- cit in hac parte Empedoclem melius di- cit in hac parte Empedoclem melius di- xisse, quam Anaxagoram: quia ille ad xisse, quam Anaxagoram: quia ille ad minus rationem qua inciperet motus di- minus rationem qua inciperet motus di- xit ex discordia et amicitia. Et dicit, xit ex discordia et amicitia. Et dicit, quod in naturis non oportet dignitatem quod in naturis non oportet dignitatem irrationabilem facere. Dignitas enim est, irrationabilem facere. Dignitas enim est, ut dicit Boetius, quam quisque probat ut dicit Boetius, quam quisque probat auditam et illam causam ostendit, quia auditam et illam causam ostendit, quia aliter non probaretur. Et oportet causam aliter non probaretur. Et oportet causam dicere in naturis, aut inductionem, aut dicere in naturis, aut inductionem, aut demonstrationem ferre: quod non fecit demonstrationem ferre: quod non fecit Anaxagoras. Anaxagoras.

Adhuc inducit rationem Aristoteles, Adhuc inducit rationem Aristoteles, quam fortissimam reputat ad hoc, quod quam fortissimam reputat ad hoc, quod æternus sit motus, et sic mundus non æternus sit motus, et sic mundus non inceperit, neque desinat : et hanc accepit inceperit, neque desinat : et hanc accepit propositionem tamquam per se notam, propositionem tamquam per se notam, quod prius et posterius non possunt esse quod prius et posterius non possunt esse nisi in tempore, nec possunt esse nisi nisi in tempore, nec possunt esse nisi tempore existente. Deinde accipit hanc, tempore existente. Deinde accipit hanc, quod tempus non potest esse nisi sit mo- quod tempus non potest esse nisi sit mo- tus, et probat eam per hoc, quod tempus tus, et probat eam per hoc, quod tempus est numerus motus, aut motus quidam, est numerus motus, aut motus quidam, quia passio motus. Ex his concludit, quia passio motus. Ex his concludit, quod si tempus semper est, nec incipit, quod si tempus semper est, nec incipit, nec desinit, quod et motum necesse est nec desinit, quod et motum necesse est esse perpetuum, neque incipere, neque esse perpetuum, neque incipere, neque desinere. Deinde probat, quod tempus desinere. Deinde probat, quod tempus semper est, nec incepit, nec desinet, ab semper est, nec incepit, nec desinet, ab auctoritate omnium philosophantium, auctoritate omnium philosophantium, præter unum, hoc est Platonem præter unum, hoc est Platonem tempore enim præter illum similiter om- tempore enim præter illum similiter om- nes videntur intelligere in hoc, quod di- nes videntur intelligere in hoc, quod di- cunt ipsum esse ingenitum et non fa- cunt ipsum esse ingenitum et non fa-

ctum. ctum.

de de

Et hoc probat a signo per Democri- Et hoc probat a signo per Democri- tum, cui sicut dicit Ambrosius in Hexa- tum, cui sicut dicit Ambrosius in Hexa- meron, tota antiquitas concessit aucto- meron, tota antiquitas concessit aucto- ritatem et hic dixit et demonstravit, ritatem et hic dixit et demonstravit, quod impossibile est omnia esse facta. quod impossibile est omnia esse facta. Et dat instantiam in tempore, dicens Et dat instantiam in tempore, dicens quod impossibile est tempus factum quod impossibile est tempus factum esse. Plato autem tempus generat solus: esse. Plato autem tempus generat solus: simul enim ipsum cum coelo, factum simul enim ipsum cum coelo, factum esse dicit cœlum autem factum esse esse dicit cœlum autem factum esse dicit. Et sunt verba Platonis hæc in se- dicit. Et sunt verba Platonis hæc in se- cunda parte Timæi : « Tempus cœlo cunda parte Timæi : « Tempus cœlo coæquævum est: una orta, una dissol- coæquævum est: una orta, una dissol- ventur, si modo dissolvi fas ratioque ventur, si modo dissolvi fas ratioque patietur. » Ex hac auctoritate Democriti patietur. » Ex hac auctoritate Democriti arguit Aristoteles, quod de tempore nihil arguit Aristoteles, quod de tempore nihil est accipere nisi nunc præteritum enim est accipere nisi nunc præteritum enim abiit, et accipere non est futurum : quod abiit, et accipere non est futurum : quod enim nondum est, accipi non potest. enim nondum est, accipi non potest. Nunc quod medium est et instans est, Nunc quod medium est et instans est, solum accipi potest; sed accipi non pot- solum accipi potest; sed accipi non pot- est nisi in ratione finis et principii, finis est nisi in ratione finis et principii, finis præteriti quod terminatur ad ipsum, præteriti quod terminatur ad ipsum, principium futuri quod incipit ab ipso. principium futuri quod incipit ab ipso. Accipiatur ergo nunc in quo incepit mo- Accipiatur ergo nunc in quo incepit mo- tus, illud erit finis præteriti: ergo ante tus, illud erit finis præteriti: ergo ante

d contra. d contra.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. 1, QUÆST. 4. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. 1, QUÆST. 4.

hoc fuit tempus et si tempus, ergo et hoc fuit tempus et si tempus, ergo et motus et si motus, ergo motus ante motus et si motus, ergo motus ante primum motum: quod impossibile est, primum motum: quod impossibile est, quia in nullo genere est aliquid prius quia in nullo genere est aliquid prius primo. primo.

Eodem modo probat, quod non desi- Eodem modo probat, quod non desi- nat motus quia accipiatur nunc ad nat motus quia accipiatur nunc ad quod definit motus, illud erit princi- quod definit motus, illud erit princi- pium futuri ergo post hoc erit futurum pium futuri ergo post hoc erit futurum temporis et si tempus, ergo et motus : temporis et si tempus, ergo et motus : ergo post ultimum motum in quo motus ergo post ultimum motum in quo motus esse desinit, erit motus, quod est impos- esse desinit, erit motus, quod est impos- sibile quia in nullo genere est aliquid sibile quia in nullo genere est aliquid ultimius ultimo. ultimius ultimo.

Hæc sunt omnia quæ induxerunt Hæc sunt omnia quæ induxerunt Aristotelem ad hoc, quod dixit motum Aristotelem ad hoc, quod dixit motum nec factum esse, nec corrumpi ali- nec factum esse, nec corrumpi ali- quando, sed esse sine quiete, et immor- quando, sed esse sine quiete, et immor- tale, et esse ipsum tamquam vitam tale, et esse ipsum tamquam vitam quamdam existentibus omnibus et qui quamdam existentibus omnibus et qui causa esset et principium, quare materia causa esset et principium, quare materia omnium generabilium et corruptibilium omnium generabilium et corruptibilium continue et sine quiete moveretur ad ge- continue et sine quiete moveretur ad ge- nerationem et corruptionem et hoc nerationem et corruptionem et hoc dixit nec aliquando incipere, nec ali- dixit nec aliquando incipere, nec ali- quando posse desinere. quando posse desinere.

IN CONTRARIUM hujus sunt, IN CONTRARIUM hujus sunt,

1. Duo quæ Commentator inducit super 1. Duo quæ Commentator inducit super VIII Physicorum : quia si mundus et VIII Physicorum : quia si mundus et motus cœli est antiquus in præteritum motus cœli est antiquus in præteritum secundum infinitum tempus, tunc infi- secundum infinitum tempus, tunc infi- nitæ circulationes cœli fuerunt ante ho- nitæ circulationes cœli fuerunt ante ho- diernam sed infinitum non contingit diernam sed infinitum non contingit transire ergo numquam fuit devenire transire ergo numquam fuit devenire usque ad hodiernam : et sic dies ho- usque ad hodiernam : et sic dies ho- dierna non est, quod est contra sensum. dierna non est, quod est contra sensum.

Aliud est, quod si mundus stetit in Aliud est, quod si mundus stetit in infinito tempore in antiquitate præterita, infinito tempore in antiquitate præterita, ex morientibus hominibus remanserunt ex morientibus hominibus remanserunt infinitæ animæ, cum anima sit immor- infinitæ animæ, cum anima sit immor- talis et sic infinitum secundum additio- talis et sic infinitum secundum additio- nem in numero factam actu est: quod nem in numero factam actu est: quod est contra Aristotelem in III Physico- est contra Aristotelem in III Physico- rum, qui dicit, quod infinitum secun- rum, qui dicit, quod infinitum secun- dum divisionem in continuo et secun- dum divisionem in continuo et secun- dum additionem in numero non est, dum additionem in numero non est, nisi potentia, et non actu. nisi potentia, et non actu.

95 95

2. Fortius objicitur ad hoc quod tem- 2. Fortius objicitur ad hoc quod tem- pus inceperit quia, secundum doctri- pus inceperit quia, secundum doctri- nam Aristotelis in X primæ philoso- nam Aristotelis in X primæ philoso- phiæ, omnium eorum quæ sunt in uno phiæ, omnium eorum quæ sunt in uno genere, id quod est simplicissimum in genere, id quod est simplicissimum in illo genere, principium est: sicut patet illo genere, principium est: sicut patet in generatione continui, cujus princi- in generatione continui, cujus princi- pium punctum, quod fluxu suo consti- pium punctum, quod fluxu suo consti- tuit lineam, quæ fluxu suo constituit tuit lineam, quæ fluxu suo constituit superficiem in latum, et non in longum superficiem in latum, et non in longum fluens superficies autem in profundum fluens superficies autem in profundum fluens constituit corpus. Et hoc vocatur fluens constituit corpus. Et hoc vocatur in geometricis duci in se : ita quod linea in geometricis duci in se : ita quod linea ducta in se, facit superficiem : et super- ducta in se, facit superficiem : et super- ficies ducta in se, facit corpus: et sic ficies ducta in se, facit corpus: et sic procedit discretum ab unitate, in discre- procedit discretum ab unitate, in discre- tis habentibus permanentiam in parti- tis habentibus permanentiam in parti- bus vel ab indivisibili sono elementi bus vel ab indivisibili sono elementi litteræ in oratione quæ permanentiam litteræ in oratione quæ permanentiam in partibus non habet et est discreta in partibus non habet et est discreta quantitas. Ergo cum æternum, et ævum, quantitas. Ergo cum æternum, et ævum, et tempus, sint in uno genere moræ, ut et tempus, sint in uno genere moræ, ut dicit Gilbertus Porretanus : æternitas dicit Gilbertus Porretanus : æternitas enim est mora indeficientis et immuta- enim est mora indeficientis et immuta- bilis, ævum ejus quod extensam habet bilis, ævum ejus quod extensam habet potentiam, sed non substantiam: tem- potentiam, sed non substantiam: tem- pus mora ejus quod extensam habet pus mora ejus quod extensam habet potentiam, substantiam, et actum, et potentiam, substantiam, et actum, et mutabilia. Hæc igitur tria in uno genere mutabilia. Hæc igitur tria in uno genere sunt, quod est mora. Necesse est igitur, sunt, quod est mora. Necesse est igitur, quod a simplicissimo sui principientur quod a simplicissimo sui principientur secundum esse: simplicissimum autem secundum esse: simplicissimum autem inter illa æternum est : ævum ergo et inter illa æternum est : ævum ergo et tempus fluunt ab æterno secundum esse. tempus fluunt ab æterno secundum esse. Et hoc est quod dicit Boetius in li- Et hoc est quod dicit Boetius in li- bro III de Consolatione philosophiæ : bro III de Consolatione philosophiæ :

Qui tempus ab ævo Qui tempus ab ævo Ire jubes 1. Ire jubes 1.

Et ponit ibi ævum pro æterno: eo Et ponit ibi ævum pro æterno: eo quod et Plato semper accipit ævum pro quod et Plato semper accipit ævum pro æterno. æterno.

3. Adhuc (salva pace Aristotelis) ipse 3. Adhuc (salva pace Aristotelis) ipse non ponit rationem Platonis, quam si non ponit rationem Platonis, quam si poneret, ratio sua parum valeret. Et est poneret, ratio sua parum valeret. Et est hæc, quod id quod non factum est, sed hæc, quod id quod non factum est, sed

1 BOETIUS, Lib. III de Consolatione philoso. phiæ, metr. 9. 1 BOETIUS, Lib. III de Consolatione philoso. phiæ, metr. 9.

96 96

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

æternum, semper sibi præsens est et æternum, semper sibi præsens est et totum simul, nihil sui abjiciens in præ- totum simul, nihil sui abjiciens in præ- teritum, et nihil sui exspectans in futu- teritum, et nihil sui exspectans in futu- rum sed totum se possidet in uno in- rum sed totum se possidet in uno in- divisibili nunc stante, et non movente divisibili nunc stante, et non movente sese et ideo non novit fuisse, nec fore, sese et ideo non novit fuisse, nec fore, sed esse tantum. Sed quod factum est, sed esse tantum. Sed quod factum est, distentum habet esse, et non stat in uno distentum habet esse, et non stat in uno simul, sed aliquid sui abjicit in præter- simul, sed aliquid sui abjicit in præter- itum, et exspectat in futurum. Cum itum, et exspectat in futurum. Cum ergo mensuretur unumquodque mensura ergo mensuretur unumquodque mensura sua propria et sui generis, factum non sua propria et sui generis, factum non potest mensurari æterno. Sed sicut fa- potest mensurari æterno. Sed sicut fa- ctum se habet ad æternum, ita se habet ctum se habet ad æternum, ita se habet tempus ad æternitatem. Constat autem, tempus ad æternitatem. Constat autem, quod factum principium sui esse habet quod factum principium sui esse habet a non facto, quia aliter iretur in infini- a non facto, quia aliter iretur in infini- tum. Ergo tempus secundum esse prin- tum. Ergo tempus secundum esse prin- cipiatum est ab æterno, et est imago cipiatum est ab æterno, et est imago æternitatis, serpens (ut dicit Plato) con- æternitatis, serpens (ut dicit Plato) con- tinue ad imitationem æternitatis secun- tinue ad imitationem æternitatis secun- dum permanentiam : sicut forma quæ est dum permanentiam : sicut forma quæ est in materia, imago est formæ secundum in materia, imago est formæ secundum se acceptæ, et quantum potest serpit ad se acceptæ, et quantum potest serpit ad imitationem ipsius: ut quod in uno si- imitationem ipsius: ut quod in uno si- mul et totum habere non potest, sal- mul et totum habere non potest, sal- tem per vices et successionem obti- tem per vices et successionem obti-

neat. neat.

4. Adhuc, In præhabitis, tractatu de 4. Adhuc, In præhabitis, tractatu de primo principio, probatum est, quod primo principio, probatum est, quod sicut in nullo quod est circa primum, sicut in nullo quod est circa primum, idem est quod est et esse : ita nihil idem est quod est et esse : ita nihil eorum quæ sunt citra primum, totum eorum quæ sunt citra primum, totum suum esse habet simul: sed, sicut dicit suum esse habet simul: sed, sicut dicit Boetius, quod heri habuit, hodie non Boetius, quod heri habuit, hodie non habet et quod hodie habet, cras non habet et quod hodie habet, cras non habebit. Constat autem, quod omnium habebit. Constat autem, quod omnium eorum quorum esse non est simul, men- eorum quorum esse non est simul, men- sura est tempus: omnium ergo quæ sura est tempus: omnium ergo quæ sunt a primo secundum esse, proprie lo- sunt a primo secundum esse, proprie lo- quendo mensura tempus est. Propter quendo mensura tempus est. Propter quod in libro de Intelligibilibus dicitur, quod in libro de Intelligibilibus dicitur, quod tempus mensurat esse, et locus quod tempus mensurat esse, et locus mensurat ens. » Et intelligitur de loco, mensurat ens. » Et intelligitur de loco, qui per definitionem mensurat, eo modo qui per definitionem mensurat, eo modo

* Cf. Supra, Quæst. 2. * Cf. Supra, Quæst. 2.

Cf. Opp. B. Alberti. Ia pars Summa theolo- Cf. Opp. B. Alberti. Ia pars Summa theolo- giæ, Tract. XIV, Quæst. 59. Tom. XXXI hujusce giæ, Tract. XIV, Quæst. 59. Tom. XXXI hujusce

quo quælibet res in se definita et ter- quo quælibet res in se definita et ter- minata localis est, ut dicit Augustinus, minata localis est, ut dicit Augustinus, et in prima parte Summæ Theologiæ, et in prima parte Summæ Theologiæ, quæstione de localite rerum, determi- quæstione de localite rerum, determi- natum est 2. natum est 2.

Ex hoc proceditur sic: Incipiente Ex hoc proceditur sic: Incipiente mensurabili, incipit mensura secun- mensurabili, incipit mensura secun- dum naturam proprie adjacens illi : esse dum naturam proprie adjacens illi : esse autem eorum quæ sunt a primo, constat autem eorum quæ sunt a primo, constat quod incepit a primo per creationem, quod incepit a primo per creationem, sicut in præhabitis multipliciter osten- sicut in præhabitis multipliciter osten- sum est, tractatu de primo principio : sum est, tractatu de primo principio : esse ergo mensuræ propriæ illorum ad- esse ergo mensuræ propriæ illorum ad- jacentis illis, per creationem incepit a jacentis illis, per creationem incepit a primo esse: esse autem illius mensuræ, primo esse: esse autem illius mensuræ, est esse temporis. est esse temporis.

ET HOC est concedendum, hoc enim ET HOC est concedendum, hoc enim et naturæ consonum est, et rationi, et et naturæ consonum est, et rationi, et fidei. fidei.

UNDE ad rationes Aristotelis respon- UNDE ad rationes Aristotelis respon- dendum est et primo ad primam, et dendum est et primo ad primam, et dicendum, quod hoc verum est, quod si dicendum, quod hoc verum est, quod si principia causantia secundum actum, principia causantia secundum actum, motum, et mutationem in inferioribus motum, et mutationem in inferioribus semper fuerunt sine initio sequitur de semper fuerunt sine initio sequitur de necessitate, quod motus et mutatio sem- necessitate, quod motus et mutatio sem- per fuerunt et sine initio : quia causa in per fuerunt et sine initio : quia causa in actu, ponit causatum in actu. Sed nos actu, ponit causatum in actu. Sed nos negamus hanc, quod motus cœlestis cir- negamus hanc, quod motus cœlestis cir- culi semper fuerit sine initio. culi semper fuerit sine initio.

Et quod dicit Aristoteles, quod omnes Et quod dicit Aristoteles, quod omnes philosophantes hoc posuerunt, falsum philosophantes hoc posuerunt, falsum dicit quia Plato, qui inter philoso- dicit quia Plato, qui inter philoso- phantes fuit præcipuus, oppositum dicit. phantes fuit præcipuus, oppositum dicit. Dicit enim, quod Deus faciendo mun- Dicit enim, quod Deus faciendo mun- dum sensibilem, primo cœlestem - cir– dum sensibilem, primo cœlestem - cir– culum fecit, et eumdem in duos circulos culum fecit, et eumdem in duos circulos divisit, scilicet in circulum aplanes, et in divisit, scilicet in circulum aplanes, et in circulum planes: sicut et Eudoxus di- circulum planes: sicut et Eudoxus di- cit. Deinde circulum planes in octo cit. Deinde circulum planes in octo distribuit, scilicet in circulum stella- distribuit, scilicet in circulum stella- rum fixarum et imaginum coeli, et in rum fixarum et imaginum coeli, et in septem circulos planetarum, qui de- septem circulos planetarum, qui de- scendendo sic numerantur, Saturni, scendendo sic numerantur, Saturni,

novæ editionis. novæ editionis.

3 Cf. Supra. Tract. I, Quæst. 1 et seq. 3 Cf. Supra. Tract. I, Quæst. 1 et seq.

So So

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4.

Jovis, Martis, Solis, Veneris, Mercurii, Jovis, Martis, Solis, Veneris, Mercurii, Lunæ et eis sic distributis motus pro- Lunæ et eis sic distributis motus pro- prios adhibuit, et cum motu tempus prios adhibuit, et cum motu tempus adesse fecit et partes temporis, quæ sunt adesse fecit et partes temporis, quæ sunt annus, mensis, septimana, dies, et annus, mensis, septimana, dies, et hora. hora.

AD ALIUD quod dicit Aristoteles, quod AD ALIUD quod dicit Aristoteles, quod omnes antiqui dixerunt, quod coelum omnes antiqui dixerunt, quod coelum esset sedes Dei dicendum quod hoc esset sedes Dei dicendum quod hoc non ideo dictum est, quod cœlum sit non ideo dictum est, quod cœlum sit sine initio sicut est Deus: hoc enim sine initio sicut est Deus: hoc enim esset contra ipsum in epistola de prin- esset contra ipsum in epistola de prin- cipio universitatis, ubi probat, sicut di- cipio universitatis, ubi probat, sicut di- cit Alpharabius, quod principium uni- cit Alpharabius, quod principium uni- versitatis non est nisi unum, a quo sunt versitatis non est nisi unum, a quo sunt omnia alia, et in quo sicut in regente et omnia alia, et in quo sicut in regente et movente sunt omnia alia quæ sunt in movente sunt omnia alia quæ sunt in universo, et sunt in ipso sicut in duce universo, et sunt in ipso sicut in duce exercitus. Sed ideo dictum est, quia cœ- exercitus. Sed ideo dictum est, quia cœ- lum uno modo se habet, et impressiones lum uno modo se habet, et impressiones peregrinas non recipit, et ideo per peregrinas non recipit, et ideo per ipsum et per motum ejus sicut in throno ipsum et per motum ejus sicut in throno sedens, regit et ordinat universa quæ sedens, regit et ordinat universa quæ generantur et corrumpuntur et moven- generantur et corrumpuntur et moven- tur in inferioribus. tur in inferioribus.