Ad 1. Ad 1.

- Ad 2. - Ad 2.

Ad object. Ad object.

72 72

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

secundum eam quæ in ipso est, formam secundum eam quæ in ipso est, formam et artem medicinæ sanitatis. Hippocrates et artem medicinæ sanitatis. Hippocrates autem est causa per accidens, quia Hip- autem est causa per accidens, quia Hip- pocrates secundum quod Hippocrates pocrates secundum quod Hippocrates non habet in se formam et artem qua non habet in se formam et artem qua agat sanitatem : sed sanitatem agit per agat sanitatem : sed sanitatem agit per aliud quod in nomine efficientis non aliud quod in nomine efficientis non intelligitur, agit enim per hoc quod est intelligitur, agit enim per hoc quod est medicus, eo quod medicina forma est et medicus, eo quod medicina forma est et ratio sanitatis. Ita oportet intelligere in ratio sanitatis. Ita oportet intelligere in Deo, quod nihil agit sive creat, nisi Deo, quod nihil agit sive creat, nisi cujus ratio et forma exemplaris est in cujus ratio et forma exemplaris est in ipso aliter enim (ut dicit Augustinus) ipso aliter enim (ut dicit Augustinus) non ageret secundum rationem. non ageret secundum rationem.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet AD PRIMUM ergo dicendum, quod licet materia secundum id quod est, formam materia secundum id quod est, formam non habeat, et ideo non possit habere non habeat, et ideo non possit habere exemplar formale : tamen secundum exemplar formale : tamen secundum quod se habet ad ens actu, sine forma quod se habet ad ens actu, sine forma non est, et sine ratione, ut dictum est. non est, et sine ratione, ut dictum est. Et hoc modo refertur ad mentem opi- Et hoc modo refertur ad mentem opi- ficis primi, et idealem rationem habet in ficis primi, et idealem rationem habet in ipso. ipso.

AD ALIUD dicendum, quod nihil in po- AD ALIUD dicendum, quod nihil in po- tentia est in Deo : habitudo autem ma- tentia est in Deo : habitudo autem ma- teriæ et ratio habitudinis ad ens actu, teriæ et ratio habitudinis ad ens actu, non est materialis, sed formalis: et ideo non est materialis, sed formalis: et ideo secundum illam et non simpliciter potest secundum illam et non simpliciter potest esse materia in Deo. esse materia in Deo.

QUINQUE argumenta quæ in contrarium QUINQUE argumenta quæ in contrarium adducta sunt, concedenda sunt secundum adducta sunt, concedenda sunt secundum distinctionem rationis et formæ, quæ distinctionem rationis et formæ, quæ in principio solutionis determinata est. in principio solutionis determinata est.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum erraverit Plato in hoc quod Utrum erraverit Plato in hoc quod dixit exemplar esse principium ¹? dixit exemplar esse principium ¹?

Deinde quæritur de exemplari, Utrum Deinde quæritur de exemplari, Utrum

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. I, Art. 5. Tom. XXVII hujusce tentiarum, Dist. I, Art. 5. Tom. XXVII hujusce novæ editionis, pag. 15. novæ editionis, pag. 15.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ theo- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Part. Summæ theo-

in hoc erraverit Plato, vel verum di- in hoc erraverit Plato, vel verum di- xerit ? xerit ?

Et videtur, quod non erraverit. Et videtur, quod non erraverit.

1. In prima enim parte Summæ theo- 1. In prima enim parte Summæ theo- logiæ, quæstione de ideis, inducta est logiæ, quæstione de ideis, inducta est auctoritas Augustini in libro LXXXIII auctoritas Augustini in libro LXXXIII Quæstionum dicentis, quod Plato posuit Quæstionum dicentis, quod Plato posuit ideas in mente divina, quas qui negat ideas in mente divina, quas qui negat esse, Filium Dei negat esse, præcipue esse, Filium Dei negat esse, præcipue sub hoc attributo, quod Filius Dei est sub hoc attributo, quod Filius Dei est Dei sapientia, et Dei verbum, per quod Dei sapientia, et Dei verbum, per quod omnia facta sunt: non enim sapiens est omnia facta sunt: non enim sapiens est artifex, qui in mente apud se non habet artifex, qui in mente apud se non habet rationes operis, et omnium eorum quæ rationes operis, et omnium eorum quæ ad opus exiguntur. ad opus exiguntur.

2. Adhuc, Ut dicit Aristoteles in V 2. Adhuc, Ut dicit Aristoteles in V Ethicorum Sapiens est in artificibus,qui Ethicorum Sapiens est in artificibus,qui ex fine operis rationem reddit de univer- ex fine operis rationem reddit de univer- so opere: sapientissimus autem Deus est, so opere: sapientissimus autem Deus est, ut sæpius probatum est: ergo apud ut sæpius probatum est: ergo apud eum ratio est ex fine sumpta de universo eum ratio est ex fine sumpta de universo opere opus autem suum est universum opere opus autem suum est universum sive mundus, cujus bonum sive finis sive mundus, cujus bonum sive finis in ipso est, sicut in duce exercitus : in ipso est, sicut in duce exercitus : ergo universorum quæ sunt in mundo ergo universorum quæ sunt in mundo et ordinis eorum ad finem, ratio et for- et ordinis eorum ad finem, ratio et for- ma exemplaris est apud ipsum. Hoc ma exemplaris est apud ipsum. Hoc ergo ponere nihil habet erroris : et sic ergo ponere nihil habet erroris : et sic Plato non erravit. Plato non erravit.

3. Adhuc, Boetius in prooemio primi 3. Adhuc, Boetius in prooemio primi Arithmeticorum dicit sic: « Numerorum Arithmeticorum dicit sic: « Numerorum scientiam hujus mundanæ molis condi- scientiam hujus mundanæ molis condi- tor Deus, primum habuit suæ ratiocina- tor Deus, primum habuit suæ ratiocina- tionis exemplar, et ad hanc cuncta con- tionis exemplar, et ad hanc cuncta con- stituit quæcumque fabricante ratione per stituit quæcumque fabricante ratione per numeros assignati ordinis invenere numeros assignati ordinis invenere concordiam. » Ergo numerus est exem- concordiam. » Ergo numerus est exem- plaris forma omnium eorum quæ per plaris forma omnium eorum quæ per formas distinguentes ponuntur in nu- formas distinguentes ponuntur in nu- merum in ordine ad finem universi, merum in ordine ad finem universi, antequam esset in esse naturæ, et in actu antequam esset in esse naturæ, et in actu est apud Deum : et hæc est Catholica est apud Deum : et hæc est Catholica fides, et non error: ergo Plato non fides, et non error: ergo Plato non erravit hoc ponendo. erravit hoc ponendo.

logiæ, Tract. XIII, Quæst. 55, Membr, 2, Art. 1, logiæ, Tract. XIII, Quæst. 55, Membr, 2, Art. 1, 2 et 3. Cf. etiam, Quæst. 60, Membr. 2. Tom. 2 et 3. Cf. etiam, Quæst. 60, Membr. 2. Tom. XXXI novæ editionis nostræ. XXXI novæ editionis nostræ.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4.

4. Adhuc, Boetius in libro III de 4. Adhuc, Boetius in libro III de Consolatione philosophiæ : Consolatione philosophiæ :

Quem non externæ pepulerunt fingere causæ Quem non externæ pepulerunt fingere causæ Materiæ fluitantis opus : verum insita summi Materiæ fluitantis opus : verum insita summi Forma boni livore carens tu cuneta superno Forma boni livore carens tu cuneta superno

Ducis ab exemplo, pulchrum pulcherrimus ipse Ducis ab exemplo, pulchrum pulcherrimus ipse Mundum mente gerens, similique ab imagine Mundum mente gerens, similique ab imagine [formans, [formans, Perfectasque jubens perfectum absolvere par- Perfectasque jubens perfectum absolvere par- [tes 1. [tes 1.

Hoc ergo ponere non est error, sed Ca- Hoc ergo ponere non est error, sed Ca- tholica veritas talia enim exemplaria tholica veritas talia enim exemplaria ponere increata verissimum est : ergo ponere increata verissimum est : ergo

non est error. non est error.

5. Si forte aliquis dicat, quod in hoc 5. Si forte aliquis dicat, quod in hoc erravit Plato, quod exemplaria posuit erravit Plato, quod exemplaria posuit extra mentem divinam. CONTRA: Hæc extra mentem divinam. CONTRA: Hæc sunt verba Platonis in secunda parte sunt verba Platonis in secunda parte Timæi : « Certe non est dubium ad Timæi : « Certe non est dubium ad cujusmodi exemplum adverterit munda- cujusmodi exemplum adverterit munda- ni operis fundamenta constituens, utrum ni operis fundamenta constituens, utrum ad immutabile perpetuamque obtinens ad immutabile perpetuamque obtinens proprietatem, an ad factum atque ela- proprietatem, an ad factum atque ela- boratum. Nam si est, ut certe est, pul- boratum. Nam si est, ut certe est, pul- chritudine incomparabili mundus, opi- chritudine incomparabili mundus, opi- fexque et fabricator ejus optimus, fexque et fabricator ejus optimus, perspicuum est, quod juxta sinceræ atque perspicuum est, quod juxta sinceræ atque immutabilis proprietatis exemplum mun- immutabilis proprietatis exemplum mun- di sit instituta molitio. Sin vero (quod di sit instituta molitio. Sin vero (quod nec cogitari quidem aut mente concipi nec cogitari quidem aut mente concipi fas est) ad elaboratum, quod cum sit fas est) ad elaboratum, quod cum sit rationis alienum, liquet opificem Deum rationis alienum, liquet opificem Deum venerabilis exempli normam in consti- venerabilis exempli normam in consti- tuendo mundum esse secutum. » Ex hoc tuendo mundum esse secutum. » Ex hoc patet, quod mundus non est constitutus patet, quod mundus non est constitutus ad elaboratum exemplum, sed ad æter- ad elaboratum exemplum, sed ad æter- num et incommutabile: hoc autem non num et incommutabile: hoc autem non est nisi in Deo : ergo ad exemplum est nisi in Deo : ergo ad exemplum quod in Deo est, mundus factus est : et quod in Deo est, mundus factus est : et sic non posuit exemplum extra Deum. sic non posuit exemplum extra Deum.

6. Adhuc, Plato post pauca ibidem 6. Adhuc, Plato post pauca ibidem dicit : « Hic, scilicet mundus archety- dicit : « Hic, scilicet mundus archety- pus, qui scilicet est venerabile exem- pus, qui scilicet est venerabile exem- plum elaborati mundi, cujus imago est plum elaborati mundi, cujus imago est hic mundus, factus est, qui generato- hic mundus, factus est, qui generato- rum omnium speciosissimus est : et ille rum omnium speciosissimus est : et ille

1 BOETIUS, Lib. III de Consolatione philoso- 1 BOETIUS, Lib. III de Consolatione philoso-

73 73

actor maximus sive opifex, qui operis actor maximus sive opifex, qui operis sui ratione prudentiaque his quæ sem- sui ratione prudentiaque his quæ sem- per eadem existunt accommodatus, ima- per eadem existunt accommodatus, ima- go est, opinor alterius. » Ergo iste go est, opinor alterius. » Ergo iste sensibilis mundus pulcherrimus est pro- sensibilis mundus pulcherrimus est pro- pter hoc, quia accommodatus est exem- pter hoc, quia accommodatus est exem- : archetypus : archetypus plari archetypi mundi plari archetypi mundi autem mundus exemplaria sunt autem mundus exemplaria sunt mente divina, cujus similitudines et ima- mente divina, cujus similitudines et ima- gines quasdam constat esse mundum gines quasdam constat esse mundum sensibilem ergo videtur, quod exem- sensibilem ergo videtur, quod exem- plaria non posuit extra mentem divi- plaria non posuit extra mentem divi- nam : et sic videtur idem quod prius. nam : et sic videtur idem quod prius.

IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

in in

1. Quod dicit Magister in libro Il Sen- 1. Quod dicit Magister in libro Il Sen- tentiarum, distinct. I, cap. 1 : « Plato tentiarum, distinct. I, cap. 1 : « Plato << namque tria initia existimavit, Deum << namque tria initia existimavit, Deum « scilicet, exemplar, et materiam : et « scilicet, exemplar, et materiam : et

>> >>

ipsa increata sine principio, et Deum ipsa increata sine principio, et Deum « quasi artificem, non creatorem : « quasi artificem, non creatorem : quia scilicet in præjacentem materiam quia scilicet in præjacentem materiam formam non suam, sed alienam in- formam non suam, sed alienam in- ducit. ducit.

2. Adhuc, Magister in Historiis sic 2. Adhuc, Magister in Historiis sic dicit : « Plato tria fuisse ab æterno di- dicit : « Plato tria fuisse ab æterno di- cit, Deum, ideas, et hylen: et in prin- cit, Deum, ideas, et hylen: et in prin- cipio temporum de hyle mundum factum cipio temporum de hyle mundum factum fuisse, et ad ideas formatum. » fuisse, et ad ideas formatum. »

3. Adhuc, Ibidem, Plato dicit, quod 3. Adhuc, Ibidem, Plato dicit, quod << ad unum vultum opifex non potest << ad unum vultum opifex non potest facere diversa in forma. » Ergo Deus opi- facere diversa in forma. » Ergo Deus opi- fex secundum Platonem, ad unam ideam fex secundum Platonem, ad unam ideam omnia quæ in mundo sunt, facere non omnia quæ in mundo sunt, facere non potuit: et ita videtur, quod Plato po- potuit: et ita videtur, quod Plato po- suit multitudinem idearum: sub multi- suit multitudinem idearum: sub multi- tudine autem non sunt in mente divina: tudine autem non sunt in mente divina: ergo non sunt in mente divina secun- ergo non sunt in mente divina secun- dum positionem Platonis : sic autem dum positionem Platonis : sic autem ponere error est: ergo Plato erravit. ponere error est: ergo Plato erravit.

4. Adhuc, Plato, ibidem, « Intelligen- 4. Adhuc, Plato, ibidem, « Intelligen- dum fieri non posse, ut una existat fa- dum fieri non posse, ut una existat fa- cies, quæ omnes rerum formas vultus- cies, quæ omnes rerum formas vultus- que contineat, variaque corporis undique que contineat, variaque corporis undique ora demonstret : » ergo secundum Pla- ora demonstret : » ergo secundum Pla- tonem unum non potest esse, quod sit tonem unum non potest esse, quod sit imago et exemplar omnium formarum : imago et exemplar omnium formarum : oportet ergo, quod hoc ponat sub di- oportet ergo, quod hoc ponat sub di-

phiæ, metr. 9. phiæ, metr. 9.

Sed contra. Sed contra.

74 74

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

versitate et sic non sunt in mente di- versitate et sic non sunt in mente di-

vina, sed extra et hoc est error : ergo vina, sed extra et hoc est error : ergo Plato erravit. Plato erravit.

5. Adhuc, Hoc accipitur ex verbis 5. Adhuc, Hoc accipitur ex verbis paulo ante inductis, ubi sic dicit Plato: paulo ante inductis, ubi sic dicit Plato: «Est ne ignis aliquis seorsum a materia «Est ne ignis aliquis seorsum a materia ipsa permanens in seipso, et cætera quæ ipsa permanens in seipso, et cætera quæ sæpe dicimus per seipsa manere ? an hæc sæpe dicimus per seipsa manere ? an hæc sola sunt, quæ corporis sensu percipi- sola sunt, quæ corporis sensu percipi- mus, et talem in se continent veritatem, mus, et talem in se continent veritatem, nec ullo pacto præter hæc ulla sunt nec ullo pacto præter hæc ulla sunt uspiam, sed frustra intelligibilem unius- uspiam, sed frustra intelligibilem unius- cujusque speciem aliquam ponere sole- cujusque speciem aliquam ponere sole- mus, nec aliud hæc sunt quam verba ? » mus, nec aliud hæc sunt quam verba ? » Quasi dicat Tales species necesse est Quasi dicat Tales species necesse est

esse. esse.

6. Adhuc, Hoc idem probat per distin- 6. Adhuc, Hoc idem probat per distin- ctionem intellectus et opinionis. Opinio ctionem intellectus et opinionis. Opinio enim cum sit tremens habitus, necesse enim cum sit tremens habitus, necesse est objecti trementis esse. De formis au- est objecti trementis esse. De formis au- tem in materia existentibus, quæ conti- tem in materia existentibus, quæ conti- nue, ut dicit Plato, tremunt, tamquam nue, ut dicit Plato, tremunt, tamquam in Euripo, hoc est, in ebullitione sint in Euripo, hoc est, in ebullitione sint (Euripus enim ebullitio maris est) nihil (Euripus enim ebullitio maris est) nihil certum, nihil stabile concipi vel dici certum, nihil stabile concipi vel dici potest unde de his non potest esse nisi potest unde de his non potest esse nisi opinio, et nihil de his sciri potest, sicut opinio, et nihil de his sciri potest, sicut dixit Heraclitus. Essentiæ autem rerum dixit Heraclitus. Essentiæ autem rerum secundum se acceptæ per intellectum in secundum se acceptæ per intellectum in principiis essentialibus, uno et eodem principiis essentialibus, uno et eodem modo sunt ubique et semper. Ergo istæ modo sunt ubique et semper. Ergo istæ separatæ sunt, et intelligibiles, et vere separatæ sunt, et intelligibiles, et vere sunt ergo formæ separatæ quæ sunt sunt ergo formæ separatæ quæ sunt principia esse simpliciter, et scientiæ principia esse simpliciter, et scientiæ separatæ a materia, vere sunt. Et hæc separatæ a materia, vere sunt. Et hæc fuit necessitas quare Plato posuit formas fuit necessitas quare Plato posuit formas separatas. separatas.

7. Adhuc, Quare a quibusdam tales 7. Adhuc, Quare a quibusdam tales formæ non ponantur esse, Plato assignat formæ non ponantur esse, Plato assignat causam, et dicit, quod patiuntur idem causam, et dicit, quod patiuntur idem quod somniantes : et sunt hæc ejus quod somniantes : et sunt hæc ejus verba: «Denique cum ad id animo in- verba: «Denique cum ad id animo in- tuemur quod sedem præbet his quæ tuemur quod sedem præbet his quæ generantur, putamus necesse esse, ut generantur, putamus necesse esse, ut omne quod est, in aliquo loco sit posi- omne quod est, in aliquo loco sit posi- tum, regionemque obtineat aliquam. tum, regionemque obtineat aliquam. Porro quod neque in terra, neque in Porro quod neque in terra, neque in cœlo est, minime existere putamus: ob cœlo est, minime existere putamus: ob quam depravationem, itemque alias con- quam depravationem, itemque alias con-

sanguineas, hoc est, consimiles, nec in sanguineas, hoc est, consimiles, nec in reputatione quidem et consideratione reputatione quidem et consideratione vere existentis vereque pervigilis naturæ vere existentis vereque pervigilis naturæ mente consistimus, propter hujusmodi mente consistimus, propter hujusmodi somnium. » Et intendit dicere, quod ita somnium. » Et intendit dicere, quod ita consuevimus sensibilia mente et animo consuevimus sensibilia mente et animo volvere, quod vere existentia non vide- volvere, quod vere existentia non vide- mus. Et sic patet, quod Plato posuit ab mus. Et sic patet, quod Plato posuit ab æterno formas separatas esse, et intelli- æterno formas separatas esse, et intelli- gibiles, et vere existentes. gibiles, et vere existentes.

8. Adhuc, Constat, quod principia re- 8. Adhuc, Constat, quod principia re- rum prima, quibus sunt et sciuntur, nec rum prima, quibus sunt et sciuntur, nec facta, nec temporalia esse possunt. Si facta, nec temporalia esse possunt. Si enim talia essent, oporteret, quod prin- enim talia essent, oporteret, quod prin- cipiorum essent alia principia, et illorum cipiorum essent alia principia, et illorum alia, et sic iretur in infinitum: omne alia, et sic iretur in infinitum: omne enim quod fit, vel factum est, a suis enim quod fit, vel factum est, a suis principiis in esse constituitur. Et sic pa- principiis in esse constituitur. Et sic pa- tet, quod ibitur in infinitum, si principia tet, quod ibitur in infinitum, si principia facta sunt. Principia ergo constituentia facta sunt. Principia ergo constituentia in esse unumquodque, facta non sunt: in esse unumquodque, facta non sunt: et quæ facta non sunt, ab æterno sunt: et quæ facta non sunt, ab æterno sunt: ergo principia esse et cognitionis ab ergo principia esse et cognitionis ab

æterno sunt. æterno sunt.

9. Adhuc, Plato sic dicit : « Veræ qui- 9. Adhuc, Plato sic dicit : « Veræ qui- dem opinionis ut quilibet particeps intelli- dem opinionis ut quilibet particeps intelli- gentiæ est. Intelligentiæ vero dii quidem gentiæ est. Intelligentiæ vero dii quidem omnes, homines vero pauci admodum par- omnes, homines vero pauci admodum par- ticipes sunt. Quæ cum ita se habeant, fateri ticipes sunt. Quæ cum ita se habeant, fateri oportet esse speciem, quæ semper eadem oportet esse speciem, quæ semper eadem sit, sine ortu atque interitu, quæ nec in sit, sine ortu atque interitu, quæ nec in se accipiat quidquam, sensuque corporis se accipiat quidquam, sensuque corporis nullo percipiatur, atque hoc est quod ad nullo percipiatur, atque hoc est quod ad solam intelligendam pertinet, ejusque solam intelligendam pertinet, ejusque intentionis est proprium. >> Ex hoc ex- intentionis est proprium. >> Ex hoc ex- presse patet, quod Plato posuit species presse patet, quod Plato posuit species esse immutabiles ab æterno in semet- esse immutabiles ab æterno in semet- ipsis locatas, quæ horum sensibilium ipsis locatas, quæ horum sensibilium sunt principia. Unde dicit paulo post : sunt principia. Unde dicit paulo post : « Porro quod ab hac, scilicet specie, est « Porro quod ab hac, scilicet specie, est nativum, sensibile, substentabile, hoc est, nativum, sensibile, substentabile, hoc est, quod in aliquo receptaculo materiæ susti- quod in aliquo receptaculo materiæ susti- neatur, cum immutatione, et interitu neatur, cum immutatione, et interitu recedens, sensibus, et opinione noscen- recedens, sensibus, et opinione noscen- dum. Tertium genus locus est, qui interit dum. Tertium genus locus est, qui interit quidem numquam, sed omnibus quæ quidem numquam, sed omnibus quæ gignuntur, sedem exhibet, hic sine tan- gignuntur, sedem exhibet, hic sine tan- gentis sensu tangitur, adulterina quadam gentis sensu tangitur, adulterina quadam ratione vix opinabilis. » Ex his patet, ratione vix opinabilis. » Ex his patet,

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. 1, QUÆST. 4. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. 1, QUÆST. 4.

quod directe et distincte Plato ponit quod directe et distincte Plato ponit tria principia esse ab æterno, scilicet tria principia esse ab æterno, scilicet opificem, materiam sive receptaculum, opificem, materiam sive receptaculum, et formas, quæ sunt essentialia principia et formas, quæ sunt essentialia principia eorum quæ per generationem oriuntur et eorum quæ per generationem oriuntur et occidunt. occidunt.

10. Si forte aliquis diceret, quod Ma- 10. Si forte aliquis diceret, quod Ma- gistri Sententiarum et Historiarum im- gistri Sententiarum et Historiarum im- ponunt hoc Platoni : sed Sancti præ ponunt hoc Platoni : sed Sancti præ omnibus commendant eum, sicut dicit omnibus commendant eum, sicut dicit Chrysostomus in prima homilia super Chrysostomus in prima homilia super Joannem. CONTRA est, quod dicit Am- Joannem. CONTRA est, quod dicit Am- brosius expresse in Hexameron sic: brosius expresse in Hexameron sic: << Plato disertissimus discipulique ejus tria << Plato disertissimus discipulique ejus tria principia constituerunt omnium, scilicet principia constituerunt omnium, scilicet Deum, exemplar, et materiam, et ea esse Deum, exemplar, et materiam, et ea esse incorrupta et increata, ac sine initio incorrupta et increata, ac sine initio asseruerunt, Deumque non tamquam asseruerunt, Deumque non tamquam creatorem materiæ, sed tamquam artifi- creatorem materiæ, sed tamquam artifi- cem ad exemplar, hoc est, ad ideam in- cem ad exemplar, hoc est, ad ideam in- tendentem fecisse mundum : vocave- tendentem fecisse mundum : vocave- runtque hylen, quæ gignendi causas runtque hylen, quæ gignendi causas rebus dedisse asseritur omnibus ipsum rebus dedisse asseritur omnibus ipsum quoque mundum incorruptum, nec crea- quoque mundum incorruptum, nec crea- tum, aut factum æstimarunt. » Ex his tum, aut factum æstimarunt. » Ex his verbis expresse patet, quod Plato in verbis expresse patet, quod Plato in ponendo principia erravit. ponendo principia erravit.

SOLUTIO. Dicendum, quod procul du- SOLUTIO. Dicendum, quod procul du- bio, sicut Sancti dicunt, et Platonis ver- bio, sicut Sancti dicunt, et Platonis ver- ba ostendunt, Plato erravit circa princi- ba ostendunt, Plato erravit circa princi- pia tripliciter. pia tripliciter.

Primo scilicet, quia tria principia sine Primo scilicet, quia tria principia sine principio ab æterno esse dixit, scilicet principio ab æterno esse dixit, scilicet opificem, exemplar sive formas, et mate- opificem, exemplar sive formas, et mate-

riam. riam.

Secundo, quia dixit ex exemplaribus, Secundo, quia dixit ex exemplaribus, quæ mundum archetypum vocavit, mun- quæ mundum archetypum vocavit, mun- dum istum sensibilem sic constitui, quod dum istum sensibilem sic constitui, quod sementem omnium rerum in exemplari- sementem omnium rerum in exemplari- bus sive formis æternis diis secundis bus sive formis æternis diis secundis attribuit et sic formas universi extra attribuit et sic formas universi extra mentem Dei positas, per deos cœlestes, mentem Dei positas, per deos cœlestes, hoc est, stellas, et orbes et qualitates hoc est, stellas, et orbes et qualitates elementales, materiæ invehi, et sic for elementales, materiæ invehi, et sic for mas æternas sensibiles fieri. Propter mas æternas sensibiles fieri. Propter quod etiam dixit, ante mundum sensibi- quod etiam dixit, ante mundum sensibi- lem deos deorum esse, qui duodecim in lem deos deorum esse, qui duodecim in libro de Deo Socratis esse dicuntur, ut libro de Deo Socratis esse dicuntur, ut

75 75

Juno, Pallas, etc., et propter hoc deos Juno, Pallas, etc., et propter hoc deos deorum appellari, quia isti incorporei deorum appellari, quia isti incorporei existentes, per numina corporea, cœlestia existentes, per numina corporea, cœlestia scilicet corpora et elementalia numen scilicet corpora et elementalia numen divinum habentia, sicut per instrumenta divinum habentia, sicut per instrumenta organica, formas exemplarium æterno- organica, formas exemplarium æterno- rum, quas essentias et veritates rerum rum, quas essentias et veritates rerum appellat, materiæ sensibili influunt, ex appellat, materiæ sensibili influunt, ex quibus esse rei constituitur et ratio co- quibus esse rei constituitur et ratio co- gnoscendi. gnoscendi.

: :

Tertio, gemino errore erravit circa Tertio, gemino errore erravit circa materiam hanc enim dixit æternam sive materiam hanc enim dixit æternam sive increatam, et receptionem materiæ dixit increatam, et receptionem materiæ dixit esse receptionem loci: et sicut est motus esse receptionem loci: et sicut est motus ad locum, ita esse motum formarum a ad locum, ita esse motum formarum a datore formarum ad materiam : hoc datore formarum ad materiam : hoc enim erroneum est : forma enim et es- enim erroneum est : forma enim et es- sentia, quæ est veritas rerum, secundum sentia, quæ est veritas rerum, secundum philosophiam et theologiam educitur de philosophiam et theologiam educitur de materia, et non ab extrinseco aliquo in- materia, et non ab extrinseco aliquo in- ducitur in ipsam sed sicut dicit Augu- ducitur in ipsam sed sicut dicit Augu- stinus de anima humana, quod infundendo stinus de anima humana, quod infundendo creatur, et creando infunditur, talis creatur, et creando infunditur, talis forma quæ est essentia et veritas rerum forma quæ est essentia et veritas rerum educendo de materia creatur, et creando educendo de materia creatur, et creando reducitur. Et hoc non convenit loco et reducitur. Et hoc non convenit loco et locato neutrum enim horum educitur locato neutrum enim horum educitur de reliquo aliter enim non esset motus de reliquo aliter enim non esset motus et mutatio in rerum generatione: motus et mutatio in rerum generatione: motus enim, ut in III Physicorum probatum enim, ut in III Physicorum probatum est, est actus imperfectus et actus imper- est, est actus imperfectus et actus imper- fecti. Actus autem imperfectus et perfe- fecti. Actus autem imperfectus et perfe- ctus ejusdem formæ sunt in essentia, licet ctus ejusdem formæ sunt in essentia, licet secundum esse non sint idem, sicut esse secundum esse non sint idem, sicut esse imperfecti quod potentiæ permixtum imperfecti quod potentiæ permixtum est, et esse perfecti cujus potentia per est, et esse perfecti cujus potentia per actum completa est : et ideo idem esse actum completa est : et ideo idem esse non possunt. non possunt.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ideas AD PRIMUM ergo dicendum, quod ideas et exemplaria ponere in divina mente, et exemplaria ponere in divina mente, non est error, sed Catholica veritas. Sed non est error, sed Catholica veritas. Sed hoc modo non posuit Plato, sed potius hoc modo non posuit Plato, sed potius in semet consistentes, et ipsas esse essen- in semet consistentes, et ipsas esse essen- tias et rerum veritates in luminibus tias et rerum veritates in luminibus intelligentiarum, quas deos vocat, eo intelligentiarum, quas deos vocat, eo quod in Græco dalμwv idem sonat quod quod in Græco dalμwv idem sonat quod intellectus Latine, accommodatas, et eas- intellectus Latine, accommodatas, et eas- dem, ut dictum est, temporaliter materiæ dem, ut dictum est, temporaliter materiæ invectas. invectas.

Ad 1. Ad 1.

A.d 2. A.d 2.

Ad 3. Ad 3.

76 76

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD dicendum, quod si hoc mo- AD ALIUD dicendum, quod si hoc mo- do Plato posuisset, nihil errasset: sed do Plato posuisset, nihil errasset: sed hoc modo non posuit, sed dixit, quod hoc modo non posuit, sed dixit, quod ex fine operis rationem sumens, formas ex fine operis rationem sumens, formas quæ sunt rerum essentiæ et veritates, ab quæ sunt rerum essentiæ et veritates, ab æterno ex se productas fecit, et eas lumi- æterno ex se productas fecit, et eas lumi- nibus intelligentiarum accommodavit : nibus intelligentiarum accommodavit : ut his in factura mundi et formationibus ut his in factura mundi et formationibus rerum sensibilium tamquam adminicu- rerum sensibilium tamquam adminicu- lantibus exemplaribus uteretur tamquam lantibus exemplaribus uteretur tamquam prototypis, ad quæ formaret imagines prototypis, ad quæ formaret imagines sensibilium unde illas separatas vocavit sensibilium unde illas separatas vocavit formas eas autem quæ in materia ad formas eas autem quæ in materia ad ipsas formatæ sunt, dixit esse imagines ipsas formatæ sunt, dixit esse imagines illarum et non formas. Unde, sicut in illarum et non formas. Unde, sicut in I primæ philosophiæ dicit Aristoteles, I primæ philosophiæ dicit Aristoteles, ista sensibilia ab æternis dixit procedere ista sensibilia ab æternis dixit procedere sicut ex quodam ethivagio, hoc est, sicut sicut ex quodam ethivagio, hoc est, sicut sigillata a sigillo. sigillata a sigillo.

AD ALIUD dicendum, quod Boetius ve- AD ALIUD dicendum, quod Boetius ve- rum dicit: sed numerus quem attendit rum dicit: sed numerus quem attendit ratio divina in constituendo res, non est ratio divina in constituendo res, non est numerus formarum, sed est numerus numerus formarum, sed est numerus proportionis, acceptus penes similitudi- proportionis, acceptus penes similitudi- nem acceptam in solidis secundum arith- nem acceptam in solidis secundum arith- meticam medietatem conjungibilibus. In meticam medietatem conjungibilibus. In arithmeticis enim duo solida a radice arithmeticis enim duo solida a radice sesqui alteræ proportionis surgentia, sesqui alteræ proportionis surgentia, stabili proportione non conjunguntur, stabili proportione non conjunguntur, nisi per duo media, ut patet in primis nisi per duo media, ut patet in primis solidis, quorum radices sunt duo et tria, solidis, quorum radices sunt duo et tria, quæ in sesquialtera proportione se habent quæ in sesquialtera proportione se habent ad invicem tria enim continent duo et ad invicem tria enim continent duo et alteram ejus partem, quæ proportio alteram ejus partem, quæ proportio Græce pooleta, Latine sesquialtera vo- Græce pooleta, Latine sesquialtera vo- catur. Solidum autem surgens a binario, catur. Solidum autem surgens a binario, est bis duo bis, hoc est, octonarius : est bis duo bis, hoc est, octonarius : solidum vero surgens a ternario, est solidum vero surgens a ternario, est ter tria ter, hoc est, viginti septem. Et ter tria ter, hoc est, viginti septem. Et hæc duobus mediis conjunguntur, scili- hæc duobus mediis conjunguntur, scili- cet duodecim, et decem et octo: decem cet duodecim, et decem et octo: decem et octo enim est ter tria bis : et sic con- et octo enim est ter tria bis : et sic con- veniunt cum utriusque radice. Duode- veniunt cum utriusque radice. Duode- cim autem est bis duo ter: et sic etiam cim autem est bis duo ter: et sic etiam hoc convenit cum utriusque radice. Et hoc convenit cum utriusque radice. Et sic, ut dicit Boetius, cum mundi sensibi- sic, ut dicit Boetius, cum mundi sensibi- lis duo extrema solida, ignem scilicet, et lis duo extrema solida, ignem scilicet, et terram, jecit fundamenta Deus : duobus terram, jecit fundamenta Deus : duobus mediis cum extremis convenientibus, mediis cum extremis convenientibus,

aqua scilicet et aere conjunxit: propter aqua scilicet et aere conjunxit: propter quod mundus perfectus esse dicitur. Et quod mundus perfectus esse dicitur. Et hoc quidem etiam dixit Plato, et in hoc hoc quidem etiam dixit Plato, et in hoc non erravit, sed in hoc quod formas ab non erravit, sed in hoc quod formas ab æterno ab ipso opifice ex se productas, æterno ab ipso opifice ex se productas, extra in semetipsis esse dixit, et uti eis extra in semetipsis esse dixit, et uti eis opificem tamquam sigillo, per quod opificem tamquam sigillo, per quod imagines earum materiæ imprimeret. imagines earum materiæ imprimeret. Unde etiam dixit, quod ab æterno Deus Unde etiam dixit, quod ab æterno Deus produxit omnes animas pares numero produxit omnes animas pares numero stellarum, quas in creatione cœli stellis stellarum, quas in creatione cœli stellis inseruit, ut per lumina intelligentiarum inseruit, ut per lumina intelligentiarum stellis præsidentium, et per radios stel- stellis præsidentium, et per radios stel- larum corporales moventes et informan- larum corporales moventes et informan- tes qualitates elementales, corporibus tes qualitates elementales, corporibus sensibilibus inveherentur, et sic juberen- sensibilibus inveherentur, et sic juberen- tur nasci, et cibus provideretur eis: et tur nasci, et cibus provideretur eis: et post dissolutionem corporis, ab intelli- post dissolutionem corporis, ab intelli- gentiis quas deos vocabat, id fœenus quod gentiis quas deos vocabat, id fœenus quod dii crediderant, et simile illis erat per dii crediderant, et simile illis erat per participationem rationis et intellectus, si participationem rationis et intellectus, si

in in corpore existens justitiam coluisset corpore existens justitiam coluisset et pietatem amasset, ad se revocarent: et pietatem amasset, ad se revocarent: et iterum comparibus stellis attribue- et iterum comparibus stellis attribue- rent ad secundæ generationis instrumen- rent ad secundæ generationis instrumen- tum et hoc patet, quod error est. tum et hoc patet, quod error est.

AD ALIUD dicendum, quod in hoc ver- AD ALIUD dicendum, quod in hoc ver- bo Boetius corrigit errorem Platonis : bo Boetius corrigit errorem Platonis : Plato enim externas causas, quæ Deum Plato enim externas causas, quæ Deum opificem ad creandum impellerent, po- opificem ad creandum impellerent, po- suit et hoc est error, ut dictum est: suit et hoc est error, ut dictum est: cum non impulerit eum ad creandum, cum non impulerit eum ad creandum, ut dicit Dionysius, nisi exstasis amoris ut dicit Dionysius, nisi exstasis amoris summi boni, sibi per naturam insiti: summi boni, sibi per naturam insiti: nec duxit ab extrinseco exemplo mun- nec duxit ab extrinseco exemplo mun- dum, sed a se, qui est supremum bo- dum, sed a se, qui est supremum bo- num, et per rationem idealem omnium num, et per rationem idealem omnium exemplum. exemplum.

Ad Ad

AD ALIUD dicendum, quod Plato vocat A AD ALIUD dicendum, quod Plato vocat A elaboratum exemplum, quod de materia elaboratum exemplum, quod de materia factum est temporaliter: sincerum autem factum est temporaliter: sincerum autem et venerabile vocat, quod ab æterno a et venerabile vocat, quod ab æterno a Deo productum, solo intellectu compre- Deo productum, solo intellectu compre- hensibile in suæ essentiæ puritate, sim- hensibile in suæ essentiæ puritate, sim- plicitate, et veritate consistit et talia plicitate, et veritate consistit et talia exempla ab æterno ponere, erroneum exempla ab æterno ponere, erroneum

est. est.

AD ALIUD dicendum, quod Plato bene AD ALIUD dicendum, quod Plato bene posuit in hoc, quod rationis divinæ dixit posuit in hoc, quod rationis divinæ dixit

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4.

77 77

d 7, 8 et 9. d 7, 8 et 9.

Ad 10. Ad 10.

esse formas separatas et exemplaria quæ esse formas separatas et exemplaria quæ sunt in mente divina: sed in hoc erravit, sunt in mente divina: sed in hoc erravit, quod exemplaria illa ab æterno dixit in quod exemplaria illa ab æterno dixit in esse distinctum producta ab opifice, ut esse distinctum producta ab opifice, ut postea creando mundum sensibilem, illis postea creando mundum sensibilem, illis uteretur ut sigillis. uteretur ut sigillis.

Illa quæ in contrarium, adducuntur Illa quæ in contrarium, adducuntur satis ostendunt errorem Platonis. Ratio satis ostendunt errorem Platonis. Ratio tamen Platonis fuit, in quam omnes tamen Platonis fuit, in quam omnes Stoici consenserunt ei: quia omnis rei Stoici consenserunt ei: quia omnis rei consideratio triplex est, scilicet in prin- consideratio triplex est, scilicet in prin- cipiis suis primis simplicibus, et sic cipiis suis primis simplicibus, et sic consideratur in formis quæ sunt ante consideratur in formis quæ sunt ante rem : et in formis dantibus esse rei, rem : et in formis dantibus esse rei, quæ sunt formæ existentes in re : et in quæ sunt formæ existentes in re : et in formis quæ sunt intentio rei ab ipsa re formis quæ sunt intentio rei ab ipsa re abstracta per rationem. Et ideo dixit abstracta per rationem. Et ideo dixit triplex esse universale, scilicet ante rem, triplex esse universale, scilicet ante rem, in re, et post rem. De eo quod est ante in re, et post rem. De eo quod est ante dicit Porphyrius, quod nullo anima- dicit Porphyrius, quod nullo anima- li existente, per intellectum adhuc acci- li existente, per intellectum adhuc acci- pitur substantia animata sensibilis, quæ pitur substantia animata sensibilis, quæ est veritas et essentia animalis, ante est veritas et essentia animalis, ante animal in lumine intelligentiæ existens. animal in lumine intelligentiæ existens. De universali quod est in re, dicit Avi- De universali quod est in re, dicit Avi- cenna, quod animal est unum sensu ta- cenna, quod animal est unum sensu ta- ctus determinatum. De universali post ctus determinatum. De universali post dicitur, quod animal est prædicabile dicitur, quod animal est prædicabile de homine, de asino, et sic de aliis. Et de homine, de asino, et sic de aliis. Et per hoc patet causa dicti Platonis, et per hoc patet causa dicti Platonis, et causa ejus erroris. causa ejus erroris.

rem, rem,

rem, rem,

AD ULTIMUM dicendum, quod Plato AD ULTIMUM dicendum, quod Plato commendatur in hoc, quod posuit opi- commendatur in hoc, quod posuit opi- ficem per verbum suum, sicut per artem ficem per verbum suum, sicut per artem et rationem, mundum creantem: sed et rationem, mundum creantem: sed vituperatur in modo positionis, sicut vituperatur in modo positionis, sicut patet in verbis Ambrosii præinductis. patet in verbis Ambrosii præinductis.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. I, cap. B, in medio: « Nos tentiarum, Dist. I, cap. B, in medio: « Nos << vero operando mutari dicimus (alias, dicimur) << vero operando mutari dicimus (alias, dicimur)

Utrum Utrum

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

ех dictis Platonis sequatur ех dictis Platonis sequatur Deum esse opificem, non creatorem? Deum esse opificem, non creatorem?

Deinde quæritur, Utrum ex dictis Pla- Deinde quæritur, Utrum ex dictis Pla- tonis sequatur Deum opificem esse, non tonis sequatur Deum opificem esse, non creatorem ? creatorem ?

1. Dicit enim Magister in secundo li- 1. Dicit enim Magister in secundo li- bro Sententiarum, distinctione prima, bro Sententiarum, distinctione prima, cap. 2, quod opifex est, qui de aliquo cap. 2, quod opifex est, qui de aliquo facit cum motu, ita quod in operando et facit cum motu, ita quod in operando et ipse movetur, et materia circa quam ope- ipse movetur, et materia circa quam ope- ratur. Et secundum hoc videtur, quod ratur. Et secundum hoc videtur, quod Plato non posuerit Deum opificem : sicut Plato non posuerit Deum opificem : sicut enim in præhabitis a Platone præindu- enim in præhabitis a Platone præindu- ctum est, Plato dixit, quod si quis posue- ctum est, Plato dixit, quod si quis posue- rit Dei voluntatem solam causam esse rit Dei voluntatem solam causam esse eorum quæ facta sunt in mundo sensi- eorum quæ facta sunt in mundo sensi- bili, dicit eum non errare, sed veritatem bili, dicit eum non errare, sed veritatem dicere sed qui sola voluntate operatur, dicere sed qui sola voluntate operatur, nihil facit, nec instrumento utitur vel sub- nihil facit, nec instrumento utitur vel sub- jecta materia ille ergo non operatur ut jecta materia ille ergo non operatur ut opifex vel artifex: ergo Deus secundum opifex vel artifex: ergo Deus secundum positionem Platonis, opifex esse non dici- positionem Platonis, opifex esse non dici- tur, sed creator. tur, sed creator.

2. Adhuc, Gregorius Nazianzenus dis- 2. Adhuc, Gregorius Nazianzenus dis- tinguens inter activum et operativum, tinguens inter activum et operativum, dicit, quod activum est cujus actus est dicit, quod activum est cujus actus est operativus motus: operativum autem operativus motus: operativum autem dicitur quod ex seipso movetur. Plato dicitur quod ex seipso movetur. Plato autem posuit, quod Deus nec a seipso autem posuit, quod Deus nec a seipso nec ab alio movetur, sed omnimode im- nec ab alio movetur, sed omnimode im- mobilis est. Omnis enim motus, ut dice- mobilis est. Omnis enim motus, ut dice- bat Plato, est aliter se habentis. Quod bat Plato, est aliter se habentis. Quod nec Deo competit secundum Platonem, nec Deo competit secundum Platonem, nec materiæ secundum esse materiale, nec materiæ secundum esse materiale,

" "

quia movemur: non enim sine motu aliquid quia movemur: non enim sine motu aliquid « facimus. » Tom. XXVII hujusce novæ editio- « facimus. » Tom. XXVII hujusce novæ editio- nis, pag. nis, pag. 23. 23.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

78 78

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sed soli competit Euripo, qui est ebulli- sed soli competit Euripo, qui est ebulli- tio formarum ingredientium in materiam tio formarum ingredientium in materiam a formis separatis sicut a sigillis, et egre- a formis separatis sicut a sigillis, et egre- dientium ex ipsa per materiæ transmuta- dientium ex ipsa per materiæ transmuta- tionem ex transmutatis in ipsa, ipsa ta- tionem ex transmutatis in ipsa, ipsa ta- men semper immobiliter permanente in men semper immobiliter permanente in esse materiali. Et ex his non sequitur, esse materiali. Et ex his non sequitur, quod Deus est opifex, sed creator: non quod Deus est opifex, sed creator: non ergo Plato posuit Deum esse opificem, ergo Plato posuit Deum esse opificem, sed creatorem. sed creatorem.

IN CONTRARIUM hujus est quod dicit IN CONTRARIUM hujus est quod dicit Aristoteles in VI Ethicorum, quod ars est Aristoteles in VI Ethicorum, quod ars est factivum principium cum ratione. Et factivum principium cum ratione. Et ibidem dicit, quod facere est super præ- ibidem dicit, quod facere est super præ- jacentem materiam operari: quod non jacentem materiam operari: quod non potest fieri sine motu et transmutatione. potest fieri sine motu et transmutatione. Plato autem posuit præjacentem ab æter- Plato autem posuit præjacentem ab æter- no materiam, sicut habitum est, et posuit no materiam, sicut habitum est, et posuit exemplar artis ab æterno in seipso con- exemplar artis ab æterno in seipso con- sistere, et Deum dictu, jussu, et verbo sistere, et Deum dictu, jussu, et verbo facere quod facit, et uti diis deorum et facere quod facit, et uti diis deorum et stellis et qualitatibus elementalibus in stellis et qualitatibus elementalibus in productione imaginum sensibilis mundi productione imaginum sensibilis mundi in materiam. Has enim formas quæ sunt in materiam. Has enim formas quæ sunt in materia, imagines esse dixit formarum in materia, imagines esse dixit formarum separatarum, sicut paulo ante ex verbis separatarum, sicut paulo ante ex verbis suis demonstratum est: et hoc est non ex suis demonstratum est: et hoc est non ex nihilo aliquid facere, sed ex aliquo, et per nihilo aliquid facere, sed ex aliquo, et per aliquid sicut ad formam, et aliquo co- aliquid sicut ad formam, et aliquo co- operante sicut instrumento. Posuit ergo operante sicut instrumento. Posuit ergo Deum non esse creatorem, sed opificem Deum non esse creatorem, sed opificem et artificem mundi. et artificem mundi.

QUOD CONCEDENDUM est sicut, dicit Ma- QUOD CONCEDENDUM est sicut, dicit Ma- gister in Sententiis ex verbis Ambrosii gister in Sententiis ex verbis Ambrosii in Hexameron sumptis. in Hexameron sumptis.

AD PRIMUM ergo respondendum, quod AD PRIMUM ergo respondendum, quod Plato dixit voluntatem Dei causam esse Plato dixit voluntatem Dei causam esse mundi sensibilis ut primam, et non ut mundi sensibilis ut primam, et non ut proximam unde sub illa causas proxi- proximam unde sub illa causas proxi- mas posuit, quæ dicta sunt, materialem mas posuit, quæ dicta sunt, materialem scilicet, exemplarem, et instrumentalem scilicet, exemplarem, et instrumentalem motas a divina voluntate, jussu, dictu, et motas a divina voluntate, jussu, dictu, et verbo, sicut dictum est, Et ex hoc sequi- verbo, sicut dictum est, Et ex hoc sequi- tur ipsum esse opificem mundi sensibilis, tur ipsum esse opificem mundi sensibilis, et non creatorem. et non creatorem.

* Super hæc omnia confer Opp. B. Alberti. * Super hæc omnia confer Opp. B. Alberti. Comment. in II Sententiarum, Dist. I, Art. 10 Comment. in II Sententiarum, Dist. I, Art. 10

AD ALIUD dicendum, quod ex Platonis AD ALIUD dicendum, quod ex Platonis dictis Deum moveri in hoc quod instru- dictis Deum moveri in hoc quod instru- mentaliter moventia non movent nisi mentaliter moventia non movent nisi mota, et in hoc quod movet instrumen- mota, et in hoc quod movet instrumen- taliter moventia quæ ante non movebat: taliter moventia quæ ante non movebat: sequitur moveri artificem, sicut dicit sequitur moveri artificem, sicut dicit Aristoteles, quod « movetur artifex quan- Aristoteles, quod « movetur artifex quan- do ex otio, actu fit agens. » do ex otio, actu fit agens. »

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

De erroribus Aristotelis. De erroribus Aristotelis.

CONSEQUENTER quærendum est de hoc CONSEQUENTER quærendum est de hoc quod dicit Magister in libro II Sententia- quod dicit Magister in libro II Sententia- rum, Distinct. I, cap. 2: « Aristoteles rum, Distinct. I, cap. 2: « Aristoteles « vero duo principia esse dixit, scilicet « vero duo principia esse dixit, scilicet « materiam, et speciem, et tertium ope- « materiam, et speciem, et tertium ope- «ratorium dictum : mundum quoque «ratorium dictum : mundum quoque «< semper esse, fore, et fuisse. » Quæ ite- «< semper esse, fore, et fuisse. » Quæ ite- rum verba Ambrosii sunt in Hexameron. rum verba Ambrosii sunt in Hexameron. Dicit enim sic Ambrosius : « Alios quoque, Dicit enim sic Ambrosius : « Alios quoque, ut Aristotelem cum suis discipulis, miror ut Aristotelem cum suis discipulis, miror tantam opinionem assumpsisse, ut duo tantam opinionem assumpsisse, ut duo principia ponerent, materiam scilicet, et principia ponerent, materiam scilicet, et speciem, et tertium cum his, quod opera- speciem, et tertium cum his, quod opera- torium dicitur, cui suppeteret competen- torium dicitur, cui suppeteret competen- ter efficere quod ad oriendum putas- ter efficere quod ad oriendum putas-

set. » set. »

Ratione quorum verborum quæruntur Ratione quorum verborum quæruntur hic quinque. hic quinque.

Primum, Si forma potest esse princi- Primum, Si forma potest esse princi- pium non de principio ? pium non de principio ?

Secundum, Si materia secundum ra- Secundum, Si materia secundum ra- tionem qua posuit eam Aristoteles potest tionem qua posuit eam Aristoteles potest esse principium non de principio ? esse principium non de principio ?

Tertium, Quid sit illud quod vocatur Tertium, Quid sit illud quod vocatur operatorium ? operatorium ?

Quartum ? Utrum Aristoteles duo prin. Quartum ? Utrum Aristoteles duo prin. cipia vel tria posuerit? cipia vel tria posuerit?

Quintum, Utrum mundus duratione Quintum, Utrum mundus duratione semper fuerit, est, et erit 1 ? semper fuerit, est, et erit 1 ?

et 11. Tom. XXVII novæ editionis nostræ. et 11. Tom. XXVII novæ editionis nostræ.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS 1. ARTICULUS 1.

Utrum forma possit esse principium Utrum forma possit esse principium non de principio ? non de principio ?

PRIMO ergo quæritur, Utrum forma PRIMO ergo quæritur, Utrum forma possit esse principium non de principio ? possit esse principium non de principio ? Et videtur, quod sic: Et videtur, quod sic:

1. Omne enim quod est, aut est prin- 1. Omne enim quod est, aut est prin- cipium, aut de principio: constat autem, cipium, aut de principio: constat autem, quod forma est: aut ergo est principium, quod forma est: aut ergo est principium, aut de principio: sed non est de princi- aut de principio: sed non est de princi- pio, quod probabo: ergo est principium. pio, quod probabo: ergo est principium. Et est syllogismus hypotheticus fundatus Et est syllogismus hypotheticus fundatus super disjuncta. PROBATIO mediæ. Forma super disjuncta. PROBATIO mediæ. Forma actus est sicut autem dicit Aristoteles actus est sicut autem dicit Aristoteles in IX primæ philosophiæ, actus simpli- in IX primæ philosophiæ, actus simpli- citer præcedit potentiam, substantia, ra- citer præcedit potentiam, substantia, ra- tione, et tempore: sed id quod est de tione, et tempore: sed id quod est de principio, ut idem dicit in quinto primæ principio, ut idem dicit in quinto primæ philosophiæ, prius est in potentia quam philosophiæ, prius est in potentia quam in actu: ergo forma cum sit simpliciter in actu: ergo forma cum sit simpliciter actus, non potest esse de principio: et actus, non potest esse de principio: et sic sequitur, quod sit non de principio sic sequitur, quod sit non de principio principium et hoc est propositum, quia principium et hoc est propositum, quia quidquid non de principio est, principium quidquid non de principio est, principium

est. est.

2. Adhuc, Ratio Platonis est: quia ef- 2. Adhuc, Ratio Platonis est: quia ef- ficiens formam dat causato: et constat, ficiens formam dat causato: et constat, quod non dat formam nisi ad imaginem quod non dat formam nisi ad imaginem formæ quam habet apud se, aliter enim formæ quam habet apud se, aliter enim non esset efficiens per se: sicut statua- non esset efficiens per se: sicut statua- rius formam dat statuæ ad imaginem rius formam dat statuæ ad imaginem ejus quam habet apud se: propter quod ejus quam habet apud se: propter quod Aristoteles dicit in VII primæ philoso- Aristoteles dicit in VII primæ philoso- phiæ, quod in talibus domus est ex do- phiæ, quod in talibus domus est ex do- mo, sanitas ex sanitate, plaga ex plaga. mo, sanitas ex sanitate, plaga ex plaga. Et idem procedit Plato dividendo sic, Et idem procedit Plato dividendo sic, quod aut forma quam dat efficiens, pro- quod aut forma quam dat efficiens, pro- cedit ab exemplari elaborato, aut ex sin- cedit ab exemplari elaborato, aut ex sin- cero et semper uno modo existente. Si cero et semper uno modo existente. Si

79 79

ab elaborato cum illud imperfectum sit, ab elaborato cum illud imperfectum sit, et multipliciter privationi et potentiæ et multipliciter privationi et potentiæ permixtum necesse est quod imperfectum permixtum necesse est quod imperfectum faciat opus efficiens ergo perfectum fa- faciat opus efficiens ergo perfectum fa- ciens opus et per se, sicut natura facit, ciens opus et per se, sicut natura facit, cum ex homine producit hominem, et cum ex homine producit hominem, et equum ex equo, et fabam ex faba, et sic equum ex equo, et fabam ex faba, et sic de aliis, et numquam deficiat in necessa- de aliis, et numquam deficiat in necessa- riis, nec abundet in superfluis, nisi per riis, nec abundet in superfluis, nisi per occasionem materiæ vel alterantis mate- occasionem materiæ vel alterantis mate- riam per riam per accidens sicut dicit Ptolomæus accidens sicut dicit Ptolomæus in his quæ recipiunt impressionem a figu- in his quæ recipiunt impressionem a figu- ra positionis stellarum infaustarum : se- ra positionis stellarum infaustarum : se- quitur necessario, quod talis efficiens quitur necessario, quod talis efficiens omnem formam quam producit, producit omnem formam quam producit, producit ad exemplar sincerum et uno modo se ad exemplar sincerum et uno modo se habens: exemplar autem prima forma habens: exemplar autem prima forma est ergo prima fornia sincera existentia est ergo prima fornia sincera existentia est et uno modo se habens: tale autem est est et uno modo se habens: tale autem est principium, et non principiatum: igitur principium, et non principiatum: igitur forma in eo quod forma, principium forma in eo quod forma, principium est, et non principiatum. Non igitur er- est, et non principiatum. Non igitur er- ravit Aristoteles ponendo forma princi- ravit Aristoteles ponendo forma princi- pium non de principio. pium non de principio.

3. Adhuc est alia ratio Platonis, quod 3. Adhuc est alia ratio Platonis, quod intellectus et opinio differunt: opinio intellectus et opinio differunt: opinio enim cum sit tremens habitus et acceptio, enim cum sit tremens habitus et acceptio, objecti erit trementis: intellectus vero objecti erit trementis: intellectus vero cum sit divinus et verorum necessario- cum sit divinus et verorum necessario- rumque semper, oportet quod sit veri rumque semper, oportet quod sit veri semper et necessarii et uno modo se ha- semper et necessarii et uno modo se ha- bentis: est autem omnis scientia, ut bentis: est autem omnis scientia, ut Aristoteles in principio Posteriorum di- Aristoteles in principio Posteriorum di- cit, ex præexistenti cognitione principio- cit, ex præexistenti cognitione principio- rum igitur omnis scientia cum sit ex rum igitur omnis scientia cum sit ex forma, eo quod per materiam nihil scitur, forma, eo quod per materiam nihil scitur, erit ex formis intellectualibus semper erit ex formis intellectualibus semper existentibus, et uno modo se habentibus: existentibus, et uno modo se habentibus: tales autem non sunt formæ quæ sunt in tales autem non sunt formæ quæ sunt in materia igitur ex formis quæ sunt in materia igitur ex formis quæ sunt in materia et rationibus earum, nulla potest materia et rationibus earum, nulla potest esse certa scientia. esse certa scientia.

4. Si quis dicat Platoni, quod licet for- 4. Si quis dicat Platoni, quod licet for- ma quæ est in materia, sit stans et neces- ma quæ est in materia, sit stans et neces- saria tamen ratio formæ stans est, et ne- saria tamen ratio formæ stans est, et ne- cessaria. Objicit Plato in contrarium cessaria. Objicit Plato in contrarium dicens, quod ratio non est probabilis vel dicens, quod ratio non est probabilis vel necessaria, nisi relata ad id quo est. Dicit necessaria, nisi relata ad id quo est. Dicit enim Aristoteles in V primæ philosophiæ, enim Aristoteles in V primæ philosophiæ,

Solutio. Solutio.

80 80

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod « veritas est adæquatio rerum et quod « veritas est adæquatio rerum et intellectuum. » Unde si res de qua est ra- intellectuum. » Unde si res de qua est ra- tio, certa et stans esse non potest, nec tio, certa et stans esse non potest, nec ratio secundum quod est in anima potest ratio secundum quod est in anima potest

esse stans et necessaria et si non est esse stans et necessaria et si non est stans et necessaria, principium scientiæ stans et necessaria, principium scientiæ non est ex tali: ergo ratione nulla cau- non est ex tali: ergo ratione nulla cau- satur scientia. Est autem scientia neces- satur scientia. Est autem scientia neces- sariorum dicit enim Aristoteles in prin- sariorum dicit enim Aristoteles in prin- cipio primi Posteriorum, quod scire cipio primi Posteriorum, quod scire opinamur unumquodque, cum causam opinamur unumquodque, cum causam cognoscimus, et quoniam illius est cau- cognoscimus, et quoniam illius est cau-

sa, sa,

et quod impossibile est aliter se ha- et quod impossibile est aliter se ha- bere. Ratio ergo sive definitio, quæ bere. Ratio ergo sive definitio, quæ medium demonstrationis est, non potest medium demonstrationis est, non potest esse de tali forma quæ quiescit in ma- esse de tali forma quæ quiescit in ma- teria, sed oportet quod sit de forma quæ teria, sed oportet quod sit de forma quæ ut principium est formans hanc formam, ut principium est formans hanc formam, et est ante eam. Si quis igitur formam et est ante eam. Si quis igitur formam ponat principum, nihil videtur peccare. ponat principum, nihil videtur peccare.

SOLUTIO. Dicendum, quod circa hanc SOLUTIO. Dicendum, quod circa hanc quæstionem ab antiquo quatuor modis quæstionem ab antiquo quatuor modis diversificati sunt Philosophi, sicut dicit diversificati sunt Philosophi, sicut dicit Commentator super XI primæ philoso- Commentator super XI primæ philoso- phiæ. phiæ.

Quidam enim posuerunt latentiam, Quidam enim posuerunt latentiam, sicut Anaxagoras, et sui sequaces: et sicut Anaxagoras, et sui sequaces: et dixerunt omnia in omnibus esse infinite, dixerunt omnia in omnibus esse infinite, sicut infinitus sanguis in aqua, et infini- sicut infinitus sanguis in aqua, et infini- tum vinum in vite et in humore vitis, et tum vinum in vite et in humore vitis, et infinitum oleum in oliva et in humore infinitum oleum in oliva et in humore olivæ, et infinitos homines in homine et olivæ, et infinitos homines in homine et in humore hominis, et semen hominis in humore hominis, et semen hominis esse homines parvos, non distinctos per esse homines parvos, non distinctos per membra, sicut etiam in libro XI Anima- membra, sicut etiam in libro XI Anima- lium determinatum est: et similiter di- lium determinatum est: et similiter di- cebant de omnibus aliis tam homogeniis, cebant de omnibus aliis tam homogeniis, quam heterogeniis, nisi quod homoge- quam heterogeniis, nisi quod homoge- nia dicebant ibi esse distincta in actu, nia dicebant ibi esse distincta in actu, sed latere heterogenia vero non dice- sed latere heterogenia vero non dice- bant esse nisi reducta in homogenia. Hi bant esse nisi reducta in homogenia. Hi dicebant generationem non esse mutatio- dicebant generationem non esse mutatio- nem de non esse in esse, sed segregratio- nem de non esse in esse, sed segregratio- nem distincti et manifesti de latenti et nem distincti et manifesti de latenti et occulto. Hanc opinionem reprobat Ari- occulto. Hanc opinionem reprobat Ari- stoteles, dicens, quod quidquid est in stoteles, dicens, quod quidquid est in finito, finitum est et dimensione et finito, finitum est et dimensione et

numero materia autem ex quo fit numero materia autem ex quo fit

generatio, finita est : ergo quod est generatio, finita est : ergo quod est in ea, finitum est utraque finitate: in ea, finitum est utraque finitate: omne autem finitum ab omni finito se- omne autem finitum ab omni finito se- gregabile est, ita quod nihil plus sui est gregabile est, ita quod nihil plus sui est in ipso contingit ergo, quod illud quod in ipso contingit ergo, quod illud quod latet in materia, totum educatur de ipsa, latet in materia, totum educatur de ipsa, ita quod nihil sui remanet in ipsa, et per ita quod nihil sui remanet in ipsa, et per consequens nihil segregrabile erit ab ip- consequens nihil segregrabile erit ab ip- sa: necesse est ergo, quod tunc stet ge- sa: necesse est ergo, quod tunc stet ge- neratio quod est inconveniens, et contra neratio quod est inconveniens, et contra philosophiam omnium enim Philoso- philosophiam omnium enim Philoso- phorum positio est, quod necesse est phorum positio est, quod necesse est generationem inquietam et infinitam generationem inquietam et infinitam

esse. esse.

Alii dixerunt, sicut Democritus et Leu- Alii dixerunt, sicut Democritus et Leu- cippus, et eorum sequaces, quod princi- cippus, et eorum sequaces, quod princi- pium omnium atomi sunt, in vacuo ab pium omnium atomi sunt, in vacuo ab æterno discurrentes, et formas esse om- æterno discurrentes, et formas esse om- nium non nisi figuras, et actus formarum nium non nisi figuras, et actus formarum sive ad vitam, sive ad cæteros actus, non sive ad vitam, sive ad cæteros actus, non esse nisi motus figuras atomorum con- esse nisi motus figuras atomorum con- sequentes: rotunditatem enim atomorum sequentes: rotunditatem enim atomorum consequitur mobilitas. Hos dixerunt ope- consequitur mobilitas. Hos dixerunt ope-

rari ad vitam et ad actus vitæ. Latitudi- rari ad vitam et ad actus vitæ. Latitudi- nem atomorum sive quadraturam, dixe- nem atomorum sive quadraturam, dixe- runt operari ad quietem, et ad ea quæ runt operari ad quietem, et ad ea quæ non viva sunt, ut terra, et hujusmodi. non viva sunt, ut terra, et hujusmodi. Acutum angulum in atomis, dixerunt Acutum angulum in atomis, dixerunt operari ad penetrationem velocem et operari ad penetrationem velocem et ascensionem sicut est motus ignis et spi- ascensionem sicut est motus ignis et spi- ritus et luminis in mundo. Hebetem an- ritus et luminis in mundo. Hebetem an- gulum sive expassum, dixerunt operari gulum sive expassum, dixerunt operari ad diffusionem super alia corpora: sicut ad diffusionem super alia corpora: sicut est operatio aquæ, et aeris, et aliorum est operatio aquæ, et aeris, et aliorum humidorum. Figuras autem corporum et humidorum. Figuras autem corporum et partium corporum esse diversas, secun- partium corporum esse diversas, secun- dum quod ex diversis rotundis, vel qua- dum quod ex diversis rotundis, vel qua- dratis, vel rectis constituuntur. Hoc de- dratis, vel rectis constituuntur. Hoc de- struxit Aristoteles dupliciter. Uno modo: struxit Aristoteles dupliciter. Uno modo: quia omne atomum indivisibile est : cum quia omne atomum indivisibile est : cum topov in Græco idem sit quod indivisi- topov in Græco idem sit quod indivisi- bile in Latino componitur enim ab bile in Latino componitur enim ab quod est privativum, et réµxw, quod est quod est privativum, et réµxw, quod est divido omne autem figuratum est divi- divido omne autem figuratum est divi- sibile, cum figura nihil aliud est, nisi sibile, cum figura nihil aliud est, nisi superficies plana una vel pluribus lineis superficies plana una vel pluribus lineis terminata, et nihil divisibile ex indivisi- terminata, et nihil divisibile ex indivisi- bilibus possit componi. Secundus modus bilibus possit componi. Secundus modus est, quod si etiam ita esse diceretur, ni- est, quod si etiam ita esse diceretur, ni-

α α

organorum organorum

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 4.

hil horum esset, nisi consequens esse hil horum esset, nisi consequens esse substantiale uniuscujusque rei: sicut fi- substantiale uniuscujusque rei: sicut fi- gura capræ consequitur esse capræ, ut gura capræ consequitur esse capræ, ut dicit Aristoteles, et figura leonis esse leo- dicit Aristoteles, et figura leonis esse leo- nis, et figura hominis esse hominis, tam nis, et figura hominis esse hominis, tam in toto, quam in partibus: propter quod in toto, quam in partibus: propter quod alia est figura manus, alia capitis, alia alia est figura manus, alia capitis, alia pedis. Et ponit rationem, quod figuræ pedis. Et ponit rationem, quod figuræ sunt secundum exigentias sunt secundum exigentias potentiarum operantium in eis operatio- potentiarum operantium in eis operatio- nes proprias, sicut est in potentiis ar- nes proprias, sicut est in potentiis ar- tium potentia enim textilis artis, alias tium potentia enim textilis artis, alias quærit figuras in organis, quam poten- quærit figuras in organis, quam poten- tia tibicinis: et alias similiter tectonica tia tibicinis: et alias similiter tectonica potentia. Propter quod Aristoteles contra potentia. Propter quod Aristoteles contra Pythagoram dicit, quod qui dicit animam Pythagoram dicit, quod qui dicit animam unius animalis ingredi in corpus alterius unius animalis ingredi in corpus alterius animalis, idem est ac si dicat, tectonica animalis, idem est ac si dicat, tectonica instrumenta tibicines indui: non enim instrumenta tibicines indui: non enim tibicinat tibicen induens dolabrum et tibicinat tibicen induens dolabrum et securim, quæ sunt instrumenta tectonici: securim, quæ sunt instrumenta tectonici: et sic non operabitur anima humana, in- et sic non operabitur anima humana, in- duens figuras membrorum capræ vel leo- duens figuras membrorum capræ vel leo- nis. Propter quod etiam dicit Commen- nis. Propter quod etiam dicit Commen- tator super secundum de Anima, quod tator super secundum de Anima, quod omnis diversitas quæ est in membris cor- omnis diversitas quæ est in membris cor- poris, est propter diversitatem virium poris, est propter diversitatem virium animæ sive potentiarum, quæ in aliis animæ sive potentiarum, quæ in aliis membris aliarum figurarum et comple- membris aliarum figurarum et comple- xionum operationes suas exsequi non xionum operationes suas exsequi non possent. Ex omnibus his arguit Aristo- possent. Ex omnibus his arguit Aristo- teles quod cum ista sint consequentia teles quod cum ista sint consequentia esse, de accidentalibus sunt: nullum esse, de accidentalibus sunt: nullum autem accidentale dat esse substantiale: autem accidentale dat esse substantiale: forma vero dat esse substantiale: ergo forma vero dat esse substantiale: ergo de nullo istorum potest esse forma sub- de nullo istorum potest esse forma sub- stantialis. stantialis.

Post dictas opiniones de formis, quæ Post dictas opiniones de formis, quæ Epicureorum fuerunt, supervenit Socra- Epicureorum fuerunt, supervenit Socra- tis et Platonis opinio, dicentium omnes tis et Platonis opinio, dicentium omnes formas esse a datore formarum efficien- formas esse a datore formarum efficien- ter, formaliter autem a formis per se ter, formaliter autem a formis per se existentibus, quarum sementem dator existentibus, quarum sementem dator formarum facit, et diis deorum tradit, formarum facit, et diis deorum tradit, sicut in quæstione de erroribus Platonis sicut in quæstione de erroribus Platonis dictum est. Et dicit, quod par sive dictum est. Et dicit, quod par sive æquum est eos exsequi dupliciter, scili- æquum est eos exsequi dupliciter, scili-

1 Cf. Supra, Membr. 1 hujusce quæstionis 1 Cf. Supra, Membr. 1 hujusce quæstionis

81' 81'

cet quod simile sibi noverint in justitiæ cet quod simile sibi noverint in justitiæ cultura et pietatis amore et intellectu di- cultura et pietatis amore et intellectu di- vino, sicut est anima rationalis divino- vino, sicut est anima rationalis divino- rum hominum, quod hoc merito justitiæ rum hominum, quod hoc merito justitiæ et pietatis et intellectus ut immortale et et pietatis et intellectus ut immortale et bene meritum ad se revocent: quod vero bene meritum ad se revocent: quod vero immortale est non bene meritum, trans- immortale est non bene meritum, trans- corporent ad corpora animalium similia corporent ad corpora animalium similia affectibus eorum, donec tandem bene affectibus eorum, donec tandem bene meritum cultu justitiæ et pietatis et in- meritum cultu justitiæ et pietatis et in- tellectus sedes mereatur æthereas. Hanc tellectus sedes mereatur æthereas. Hanc opinionem defendit Socrates in Phedone, opinionem defendit Socrates in Phedone, ubi dicit, quod animæ infernales ab undis ubi dicit, quod animæ infernales ab undis Cocyti, Lethes, et Stygis sæpe revectæ Cocyti, Lethes, et Stygis sæpe revectæ ad superos, a diis petunt reincorporari, ad superos, a diis petunt reincorporari, promittentes emendam ut sedes æthereas promittentes emendam ut sedes æthereas mereantur. Alia pars sementis quæ cedit mereantur. Alia pars sementis quæ cedit ad formas corporum corruptibilium et ad formas corporum corruptibilium et animalium corruptibilium, in infimis re- animalium corruptibilium, in infimis re- manet generata et corrupta, et sicut in manet generata et corrupta, et sicut in Euripo multis mutationibus subjecta. Euripo multis mutationibus subjecta. Hanc opinionem dextruxit Aristoteles et Hanc opinionem dextruxit Aristoteles et sequaces ejus per hanc rationem, quod sequaces ejus per hanc rationem, quod nihil extrinsecum ab aliquo per naturam nihil extrinsecum ab aliquo per naturam et originem potest intelligi dare esse et originem potest intelligi dare esse substantiale, nec potest esse causa ipsius substantiale, nec potest esse causa ipsius secundum substantiam: cujus ratio est, secundum substantiam: cujus ratio est, quia natura est principium intrinsecum quia natura est principium intrinsecum ei in quo est per se et non secundum ac- ei in quo est per se et non secundum ac- cidens, sicut scribitur in principio II Phy- cidens, sicut scribitur in principio II Phy- sicorum: forma autem vel sola vel prin. sicorum: forma autem vel sola vel prin. cipaliter principium est omnis ejus in quo cipaliter principium est omnis ejus in quo est ab extrinseco ergo esse non potest est ab extrinseco ergo esse non potest hoc modo quo dixit Plato, scilicet quod hoc modo quo dixit Plato, scilicet quod extrinsecus primo separata sit, et postea extrinsecus primo separata sit, et postea ingrediatur. ingrediatur.

Post ista Anaxagoræ venit tractatus, Post ista Anaxagoræ venit tractatus, qui dixit, quod omnium materia erat qui dixit, quod omnium materia erat confusum quid et chaos ex omnium for-. confusum quid et chaos ex omnium for-. mis indistinctis et non continuatis ad mis indistinctis et non continuatis ad propria subjecta, ita quod capita sive propria subjecta, ita quod capita sive principia germanorum sive connatura- principia germanorum sive connatura- lium erant ibi sine cervice, hoc est, sine lium erant ibi sine cervice, hoc est, sine continuante. Et tunc dividebatur secta continuante. Et tunc dividebatur secta illa in duas partes: ipse enim Anaxago- illa in duas partes: ipse enim Anaxago- ras dicebat, quod intellectus agens, qui ras dicebat, quod intellectus agens, qui solus immixtus, purus, et nulli nihil ha- solus immixtus, purus, et nulli nihil ha-

4. 4.

XXXII XXXII

6 6

82 82

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bet commune, lumine suo superveniens bet commune, lumine suo superveniens mixto, mixtum illud distinxit in formas mixto, mixtum illud distinxit in formas speciales, alicui dans formam similem speciales, alicui dans formam similem sibi, ut intelligentiæ, et animæ rationali: sibi, ut intelligentiæ, et animæ rationali: alicui dans formam depressiorem in ma- alicui dans formam depressiorem in ma- teria, secundum quod plus vel minus teria, secundum quod plus vel minus participat de lumine intellectus agentis. participat de lumine intellectus agentis. Empedocles autem et Melissus et collega Empedocles autem et Melissus et collega eorum Parmenides dicebant, quod distin- eorum Parmenides dicebant, quod distin- guens oportuit esse in materia: suppo- guens oportuit esse in materia: suppo- nebant enim, quod omne distinguens in nebant enim, quod omne distinguens in aliquo, in ipso est si naturale est: et ideo aliquo, in ipso est si naturale est: et ideo dicebant, quod lis et amicitia distingue- dicebant, quod lis et amicitia distingue- bant formas in mixto, separando et con- bant formas in mixto, separando et con- gregando amicitiam enim dicebant con- gregando amicitiam enim dicebant con- gruentiam cognatorum ad unum et idem gruentiam cognatorum ad unum et idem constituendum naturaliter convenien- constituendum naturaliter convenien- tium litem autem disconvenientiam op- tium litem autem disconvenientiam op- positorum repugnantium ad unum et positorum repugnantium ad unum et idem constituendum. Et quamvis hæc idem constituendum. Et quamvis hæc opinio valde vicina sit opinioni Sancto- opinio valde vicina sit opinioni Sancto- rum quantum ad primam partem quam rum quantum ad primam partem quam defendit Anaxagoras, tamen ab Aristo- defendit Anaxagoras, tamen ab Aristo- tele improbata est per hunc modum : tele improbata est per hunc modum : quia intellectus ex quo ponitur esse im- quia intellectus ex quo ponitur esse im- mixtus, purus, separatus, nulli nihil ha- mixtus, purus, separatus, nulli nihil ha- bens commune, non potest esse essen- bens commune, non potest esse essen- tiale principium rei alicui: sed quidquid tiale principium rei alicui: sed quidquid est ex ipso, adveniens est rei et accidens, est ex ipso, adveniens est rei et accidens, sicut apparet in forma artis, et sicut est sicut apparet in forma artis, et sicut est videre in splendoribus intelligentiarum videre in splendoribus intelligentiarum illustrantium super animas nostras, ut illustrantium super animas nostras, ut dicunt Philosophi, Avicenna scilicet, et dicunt Philosophi, Avicenna scilicet, et Algazel, et alii quidam sequaces eorum. Algazel, et alii quidam sequaces eorum. Forma autem principium intrinsecum Forma autem principium intrinsecum est per se, et non secundum accidens est per se, et non secundum accidens causa esse rei in quo est: forma igitur in causa esse rei in quo est: forma igitur in tali principio secundum quod extrinse- tali principio secundum quod extrinse- cum est, esse non potest : hoc enim nec cum est, esse non potest : hoc enim nec intellectus admittit, nec sustinet natura, intellectus admittit, nec sustinet natura, sicut patet per antedieta. sicut patet per antedieta.