42 42

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

principium constat quod ex se tendit principium constat quod ex se tendit in nihilum, quia et ex nihilo factum est, in nihilum, quia et ex nihilo factum est, et in nihilum decideret, nisi virtute prin- et in nihilum decideret, nisi virtute prin- cipii dantis esse contineretur: et hanc cipii dantis esse contineretur: et hanc virtutem Gregorius vocat manum Omni- virtutem Gregorius vocat manum Omni- potentis Dei quæ continet universa. potentis Dei quæ continet universa.

Hujus exemplum dat Avicenna valde Hujus exemplum dat Avicenna valde congruum in artificialibus, et in natura- congruum in artificialibus, et in natura- libus. In naturalibus quidem: quia causa libus. In naturalibus quidem: quia causa efficiens in naturalibus dans esse, du- efficiens in naturalibus dans esse, du- plex est una conjuncta effectui, et alia plex est una conjuncta effectui, et alia separata ab effectu. Sed separata non separata ab effectu. Sed separata non potest esse causa esse, nisi per aliquid potest esse causa esse, nisi per aliquid sui conjunctum et intrinsecum eidem, sui conjunctum et intrinsecum eidem, sicut patet in generatione hominis et alio- sicut patet in generatione hominis et alio- rum animalium, in quibus pater sive rum animalium, in quibus pater sive masculus (ut dicit Aristoteles) generans masculus (ut dicit Aristoteles) generans ex seipso in alio, generationis quidem ex seipso in alio, generationis quidem est causa efficiens, sed esse geniti per est causa efficiens, sed esse geniti per seipsum non est causa, nisi per aliquid seipsum non est causa, nisi per aliquid decisum ab ipso, quod per virtutem decisum ab ipso, quod per virtutem formativam quæ in ipso est, potentiam formativam quæ in ipso est, potentiam activam habet ad totum esse : activam habet ad totum esse : et per et per substantiam materiæ possibile est ad hoc substantiam materiæ possibile est ad hoc quod fiat in ipso totum esse : et hoc agit quod fiat in ipso totum esse : et hoc agit in generatione ad esse continue, etiam in generatione ad esse continue, etiam cessante extrinsecus generante. Propter cessante extrinsecus generante. Propter quod Aristoteles dicit in libro XVI de quod Aristoteles dicit in libro XVI de Animalibus, quod « anima sive virtus Animalibus, quod « anima sive virtus animæ est in semine, sicut artifex in ar- animæ est in semine, sicut artifex in ar- tificiato: » vocans animam, virtutem tificiato: » vocans animam, virtutem formativam quæ influxa est semini per formativam quæ influxa est semini per animam generantis. Et ideo ibidem dicit, animam generantis. Et ideo ibidem dicit, quod gutta viri ingreditur in guttam fœ- quod gutta viri ingreditur in guttam fœ- minæ, sicut anima in corpus: et conten- minæ, sicut anima in corpus: et conten- ta in semine fœminæ per viscositatem ta in semine fœminæ per viscositatem ejusdem utens spiritu pro instrumento ejusdem utens spiritu pro instrumento et intelligentia (cujus est totum opus et intelligentia (cujus est totum opus naturæ regere) totum format et producit naturæ regere) totum format et producit esse geniti: quo formato et perfecto, esse geniti: quo formato et perfecto, eadem virtus continue agens et influens eadem virtus continue agens et influens virtutem, formatum et conservat in esse. virtutem, formatum et conservat in esse. Ipsa est enim virtus universalis, quæ Ipsa est enim virtus universalis, quæ facit debere esse in omnibus partibus ge- facit debere esse in omnibus partibus ge- niti. Et si aliquando non influat esse et niti. Et si aliquando non influat esse et (stet influxus, perit species geniti, et tota (stet influxus, perit species geniti, et tota concidit natura. concidit natura.

In artificiatis autem exemplum suum In artificiatis autem exemplum suum est artifex qui separata causa est efficiens est artifex qui separata causa est efficiens

domus, et ideo potius est causa ædifica- domus, et ideo potius est causa ædifica- tionis domus, quam esse domus et tionis domus, quam esse domus et cum esse domus sit figura contigna- cum esse domus sit figura contigna- tionis, clavus ultimus tenens domum tionis, clavus ultimus tenens domum in debita figura et continue influens in debita figura et continue influens tensionem illam, secundum actum est tensionem illam, secundum actum est causa efficiens proxima ipsius esse do- causa efficiens proxima ipsius esse do- mus. Et de hujusmodi causa dicit Avi- mus. Et de hujusmodi causa dicit Avi- cenna quod intelligitur illud quod dicit cenna quod intelligitur illud quod dicit Aristoteles, quod « posita causa secun- Aristoteles, quod « posita causa secun- dum actum, ponitur effectus et destru- dum actum, ponitur effectus et destru- cta, destruitur. » cta, destruitur. »

r r

Similiter dicit Avicenna, quod est in Similiter dicit Avicenna, quod est in principio quod facit debere esse in omni- principio quod facit debere esse in omni- bus nisi enim hoc continue influat esse, bus nisi enim hoc continue influat esse, perit esse in omnibus, et natura concidit perit esse in omnibus, et natura concidit universorum. Hoc enim principium se universorum. Hoc enim principium se habet ad esse, sicut cœli motus se habet habet ad esse, sicut cœli motus se habet ad generabilia et corruptibilia: de quo ad generabilia et corruptibilia: de quo dicit Aristeles in VIII Physicorum, quod dicit Aristeles in VIII Physicorum, quod est quasi vita quædam natura existenti- est quasi vita quædam natura existenti- bus omnibus. De vita dicit Alexander ne- bus omnibus. De vita dicit Alexander ne- quam in libro de Motu cordis : et etiam quam in libro de Motu cordis : et etiam in libro de Causis dicitur in commen- in libro de Causis dicitur in commen- to, quod actus continuus est ab ente to, quod actus continuus est ab ente quieto, quod primum principium est quieto, quod primum principium est vitæ primum enim movens in omni vitæ primum enim movens in omni motu, ut dicit Commentator in libro II de motu, ut dicit Commentator in libro II de Calo et Mundo, numquam disponitur Calo et Mundo, numquam disponitur vel movetur illo motu quo movet. Et vel movetur illo motu quo movet. Et secundum hoc dictum, sicut vita in vivo secundum hoc dictum, sicut vita in vivo continuus fluxus est et actus a principio continuus fluxus est et actus a principio et causa vitæ in id quod participat vitam et causa vitæ in id quod participat vitam sicut corpus propter quod etiam quidam sicut corpus propter quod etiam quidam dixerunt, quod vita est fieri potius quam dixerunt, quod vita est fieri potius quam

esse, esse,

et est de numero successivorum : et est de numero successivorum : propter quod etiam Boetius in libro V de propter quod etiam Boetius in libro V de Consolatione philosophiæ dicit, quod ni- Consolatione philosophiæ dicit, quod ni- hil creatum est, quod esse suum totum hil creatum est, quod esse suum totum simul habeat, quia esse quod erit cras, simul habeat, quia esse quod erit cras, non habet hodie et quod habet hodie, non habet hodie et quod habet hodie, non habuit heri et de hoc dant exem- non habuit heri et de hoc dant exem- plum de die, cujus esse nihil aliud est, plum de die, cujus esse nihil aliud est, nisi continuus luminis effluxus a sole in nisi continuus luminis effluxus a sole in perspicuum hemisphærii: et sic esse diei, perspicuum hemisphærii: et sic esse diei, fieri est continue: ita continuus fluxus fieri est continue: ita continuus fluxus esse in omne quod est, a principio quod esse in omne quod est, a principio quod facit debere esse in omnibus, esse est facit debere esse in omnibus, esse est omnium, et in ipso principio esse est omnium, et in ipso principio esse est

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

unum et idem: sed receptum in diver- unum et idem: sed receptum in diver- sitate essentiæ eorum quæ in diversitate sitate essentiæ eorum quæ in diversitate graduum distant a primo, efficitur diver- graduum distant a primo, efficitur diver- sum genere et specie et numero. Et hanc sum genere et specie et numero. Et hanc determinationem ego credo veram esse determinationem ego credo veram esse et Catholicam, et hoc esse quod dicitur et Catholicam, et hoc esse quod dicitur in Psalmo xxxv, 10: Domine, apud in Psalmo xxxv, 10: Domine, apud te est fons vitæ. Principium enim uni- te est fons vitæ. Principium enim uni- versi esse continue fundit esse in omnia versi esse continue fundit esse in omnia quæ sunt sicut principium et causa vitæ quæ sunt sicut principium et causa vitæ continue fundit vitam. Et propter hoc continue fundit vitam. Et propter hoc dicunt sancti Doctores, quod si primum dicunt sancti Doctores, quod si primum principium esse sic continue influendo in principium esse sic continue influendo in esse, non contineret creata, tunc species esse, non contineret creata, tunc species eorum deficeret, et tota concideret na- eorum deficeret, et tota concideret na-

tura. tura.

Unde quidquid objectum est ad hoc, Unde quidquid objectum est ad hoc, quod omnis creatura de se mutabilis est quod omnis creatura de se mutabilis est et tendit in non esse, concedendum est. et tendit in non esse, concedendum est. object. I. object. I. Quod autem in contrarium objicitur Quod autem in contrarium objicitur de glorificatis, dicendum, quod ex se mu- de glorificatis, dicendum, quod ex se mu- tabilia sunt per hoc quod creata sunt : tabilia sunt per hoc quod creata sunt : sed per influxum divinæ virtutis glorifi- sed per influxum divinæ virtutis glorifi- _cantis ea, facta sunt immutabilia: et hæc _cantis ea, facta sunt immutabilia: et hæc virtus vocatur manus Dei continens ea in virtus vocatur manus Dei continens ea in esse gloriæ. esse gloriæ.

object. 2. AD ALIUD dicendum, quod universale object. 2. AD ALIUD dicendum, quod universale secundum quod creatum est, mutabile secundum quod creatum est, mutabile est, nisi contineatur manu omnipotentis est, nisi contineatur manu omnipotentis Dei sed quod dicitur a Platone immu- Dei sed quod dicitur a Platone immu- tabile et incorruptibile, hoc est secundum tabile et incorruptibile, hoc est secundum esse rationis, quo eodem modo se habet esse rationis, quo eodem modo se habet secundum esse in intellectu ad esse de secundum esse in intellectu ad esse de omnibus et in omnibus sibi subjectis. Di- omnibus et in omnibus sibi subjectis. Di- cit enim Aristoteles in I Posteriorum, cit enim Aristoteles in I Posteriorum, quod universale est quod est de multis et quod universale est quod est de multis et in multis, per unam rationem existens in multis, per unam rationem existens in eis, et de eis: et hæc immutabilitas in eis, et de eis: et hæc immutabilitas est secundum quid, et non simpliciter. est secundum quid, et non simpliciter. d object. 3. Ad aliud quod objicitur de universo, d object. 3. Ad aliud quod objicitur de universo, dicendum, quod universum secundum dicendum, quod universum secundum omnes partes sui mutabile est, et muta- omnes partes sui mutabile est, et muta- bitur de statu in statum, et de forma in bitur de statu in statum, et de forma in formam, sed manebit secundum substan- formam, sed manebit secundum substan- tiam. Sicut enim modo habet esse secun- tiam. Sicut enim modo habet esse secun- dum formas facientes ad generationem et dum formas facientes ad generationem et corruptionem usque ad completionem corruptionem usque ad completionem numeri electorum, qui completur per numeri electorum, qui completur per generationem: ita post diem judicii erit generationem: ita post diem judicii erit

43 43

in forma, qua deserviet beatitudini ele- in forma, qua deserviet beatitudini ele- ctorum. Et hoc notat Apostolus, I ad Co- ctorum. Et hoc notat Apostolus, I ad Co- rinth. VII, 31, per figuram mundi, sic rinth. VII, 31, per figuram mundi, sic dicens Præterit enim figura hujus mun- dicens Præterit enim figura hujus mun- di. Et ibi dicit Glossa, «Non substantia. >> di. Et ibi dicit Glossa, «Non substantia. >> Et quod una manet substantia sub utra- Et quod una manet substantia sub utra- que figura, non est ex mundo in quantum que figura, non est ex mundo in quantum creatus est, sed ex manu creatoris con- creatus est, sed ex manu creatoris con- tinentis, qui continet substantiam ne de- tinentis, qui continet substantiam ne de- cidat in nihilum. cidat in nihilum.

AD ID quod objicitur de beatitudine, Ad object. 4. AD ID quod objicitur de beatitudine, Ad object. 4. dicendum, quod beatitudo creata muta- dicendum, quod beatitudo creata muta- bilis est. Et cum dicitur, quod « est sta- bilis est. Et cum dicitur, quod « est sta- tus omnium bonorum congregatione tus omnium bonorum congregatione perfectus,» accommoda est distributio, perfectus,» accommoda est distributio, et distruibuit pro bonis quæ pertinent ad et distruibuit pro bonis quæ pertinent ad beatitudinem participabilem a creatura : beatitudinem participabilem a creatura : immutabilitas autem perfecta et omnimo- immutabilitas autem perfecta et omnimo- da non pertinet ad beatitudinem creatam, da non pertinet ad beatitudinem creatam, sed increatam. sed increatam.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum Ad quæst. 1. AD ID quod ulterius quæritur, Utrum Ad quæst. 1. creatum mutabile sit in non esse simpli- creatum mutabile sit in non esse simpli- citer? citer?

Dicendum quod sic secundum dicta Dicendum quod sic secundum dicta Sanctorum. Dicit enim Gregorius ex- Sanctorum. Dicit enim Gregorius ex- presse, quod omne creatum non solum presse, quod omne creatum non solum mutabile est, sed etiam tendit in non esse, mutabile est, sed etiam tendit in non esse, et decideret in non esse, nisi contineretur et decideret in non esse, nisi contineretur a manu Creatoris. a manu Creatoris.

AD OBJECTA tamen dicendum, quod AD OBJECTA tamen dicendum, quod veterascere dicuntur creata, non quia ce- veterascere dicuntur creata, non quia ce- dant in non esse, sed quia mutantur de dant in non esse, sed quia mutantur de statu in statum, et de figura in figuram: statu in statum, et de figura in figuram: sicut vestimentum quod exuitur et indui- sicut vestimentum quod exuitur et indui- tur, secundum figuram mutatur. tur, secundum figuram mutatur.

Ita etiam in Apocalypsi, xxı, 1, dicitur, Ita etiam in Apocalypsi, xxı, 1, dicitur, quod mare jam non est, non quod aqua quod mare jam non est, non quod aqua deficiat secundum substantiam, sed quod deficiat secundum substantiam, sed quod deficiat secundum actum frigidi humidi deficiat secundum actum frigidi humidi quod est in ipso secundum quod ordina- quod est in ipso secundum quod ordina- tur ad generationem et corruptionem : tur ad generationem et corruptionem : manebit tamen substantia in forma et manebit tamen substantia in forma et figura perspicui illuminati, secundum figura perspicui illuminati, secundum quod ordinatur ad gloriam beatorum: et quod ordinatur ad gloriam beatorum: et similiter fiet de aliis elementis. Unde similiter fiet de aliis elementis. Unde Basilius in sermone de ultimo judicio, Basilius in sermone de ultimo judicio, tractans illud Psalmi xxvIII, 7: Vox Do- tractans illud Psalmi xxvIII, 7: Vox Do- mini intercidentis flammam ignis : dicit, mini intercidentis flammam ignis : dicit,

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad object1. Ad object1.

44 44

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod intercisio hæc erit, quia lumino- quod intercisio hæc erit, quia lumino- sum ignis Dominus faciet ascendere sur- sum ignis Dominus faciet ascendere sur- sum ad gloriam beatorum, ustivum au- sum ad gloriam beatorum, ustivum au- tem calidum descendet ad pœnam tem calidum descendet ad pœnam damnatorum. damnatorum.

Ita etiam intelligitur quod dicitur, Isa. Ita etiam intelligitur quod dicitur, Isa. LI, 6, quod cæli sicut fumus liquescent: LI, 6, quod cæli sicut fumus liquescent: liquescent enim secundum statum et liquescent enim secundum statum et figuram motus ad generationem: quod figuram motus ad generationem: quod Job, xiv, 12, vocatur attritio, ubi dicit: Job, xiv, 12, vocatur attritio, ubi dicit: Donec atteratur cælum, non evigilabit Donec atteratur cælum, non evigilabit nec consurget de sommo suo. Manebunt nec consurget de sommo suo. Manebunt tamen secundum substantiam continente tamen secundum substantiam continente manu Dei, et induent aliam formam ma- manu Dei, et induent aliam formam ma- joris luminositatis et quietis a motu lo- joris luminositatis et quietis a motu lo- cali secundum hoc enim ordinantur ad cali secundum hoc enim ordinantur ad

statum contemplationis. statum contemplationis.

Dictum autem Ecclesiastici, XIV, 20, Dictum autem Ecclesiastici, XIV, 20, de opere corruptibili intelligitur, quod de opere corruptibili intelligitur, quod depravatum est corruptione peccati, quod depravatum est corruptione peccati, quod super solidum fundamentum fidei et tri- super solidum fundamentum fidei et tri- nitatis non est fundamentum. Sicut et nitatis non est fundamentum. Sicut et illud Apostoli intelligitur, I ad Corinth. illud Apostoli intelligitur, I ad Corinth. III, 13 Uniuscujusque quale opus sit, III, 13 Uniuscujusque quale opus sit, ignis probabit. Si cujus opus arserit, ignis probabit. Si cujus opus arserit, detrimentum patietur. detrimentum patietur.

AD ALIUD quod objicitur ultimo, di- AD ALIUD quod objicitur ultimo, di- cendum quod mutatio non est unius ra- cendum quod mutatio non est unius ra- tionis dicta de generatione et corruptione, tionis dicta de generatione et corruptione, et dicta de creatione et tensione creati in et dicta de creatione et tensione creati in nihilum. Dicta enim de generatione et nihilum. Dicta enim de generatione et corruptione, supponit subjectum unum, corruptione, supponit subjectum unum, materiam creatio autem nullum subje- materiam creatio autem nullum subje- ctum supponit et oppositum ejus, quod ctum supponit et oppositum ejus, quod est tensio in nihilum, terminum habet est tensio in nihilum, terminum habet simpliciter nihil, et non materiam. Et simpliciter nihil, et non materiam. Et ideo licet generabile et corruptibile cor- ideo licet generabile et corruptibile cor- rumpatur ex impotentia generati, non rumpatur ex impotentia generati, non tamen oportet quod creatum actualiter tamen oportet quod creatum actualiter deveniat in nihilum, eo quod in se habet deveniat in nihilum, eo quod in se habet virtutem conservantis Dei, qui in omni virtutem conservantis Dei, qui in omni creato est essentialiter, præsentialiter, et creato est essentialiter, præsentialiter, et potentialiter. potentialiter.

AD ID quod in contrarium objicitur, AD ID quod in contrarium objicitur, dicendum quod tensio in non esse, non dicendum quod tensio in non esse, non est a principio dante esse, nec est ab est a principio dante esse, nec est ab

1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Pars Summæ theo. 1 Cf. Opp. B. Alberti. Ia Pars Summæ theo. logiæ, Tract. IV, Quæst. 21, de incommutabili- logiæ, Tract. IV, Quæst. 21, de incommutabili-

appetitu creati in esse, nihil enim, ut appetitu creati in esse, nihil enim, ut dicit Aristoteles appetit suam destructio- dicit Aristoteles appetit suam destructio- nem sed est ab impotentia se conser- nem sed est ab impotentia se conser- vandi in esse, quæ in ipso creato est ex vandi in esse, quæ in ipso creato est ex hoc quod est ex nihilo, sicut paulo ante hoc quod est ex nihilo, sicut paulo ante dictum est. dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod hæc muta- Ad obj AD ALIUD dicendum, quod hæc muta- Ad obj tio in physicis nullum habet exemplum: tio in physicis nullum habet exemplum: et hujus causa est, quod omnis mutatio et hujus causa est, quod omnis mutatio physica secundum sua principia funda- physica secundum sua principia funda- tur vel super ens simpliciter, vel super tur vel super ens simpliciter, vel super ens sub privatione existens. Super ens ens sub privatione existens. Super ens simpliciter, sicut motus augmenti, dimi- simpliciter, sicut motus augmenti, dimi- nutionis, alterationis, et motus localis. nutionis, alterationis, et motus localis. Super ens privatum, sicut mutatio gene- Super ens privatum, sicut mutatio gene- rationis et corruptionis. Hæc autem mu- rationis et corruptionis. Hæc autem mu- tatio quæ est tensio in nihil, secundum tatio quæ est tensio in nihil, secundum principium suum fundatur super simpli- principium suum fundatur super simpli- citer nihil. Sicut enim paulo ante ex citer nihil. Sicut enim paulo ante ex verbis Avicennæ dictum est, creatum verbis Avicennæ dictum est, creatum secundum quod creatum, secundum se- secundum quod creatum, secundum se- ipsum est nihil, et ex nihilo est. ipsum est nihil, et ex nihilo est.

AD ID quod ulterius quæritur, Si Deus Ad qui AD ID quod ulterius quæritur, Si Deus Ad qui possit conferre immutabilitatem creato ? possit conferre immutabilitatem creato ?

Videtur esse respondendum secundum Videtur esse respondendum secundum Gilbertum Porretanum, quod scilicet Gilbertum Porretanum, quod scilicet potentia Dei ad nihil limitatur: sed potentia Dei ad nihil limitatur: sed multa dicitur non posse, quia non osten- multa dicitur non posse, quia non osten- dit se posse illa. Ita non ostendit se posse dit se posse illa. Ita non ostendit se posse conferre immutabilitatem omnimodam, conferre immutabilitatem omnimodam, quia nulla creatura susceptibilis est il- quia nulla creatura susceptibilis est il- lius ex ipso enim quod creatura est, a lius ex ipso enim quod creatura est, a versione incipit, et versioni subjacet. versione incipit, et versioni subjacet. Unde licet æqualis sit potentiæ continere Unde licet æqualis sit potentiæ continere immobiliter in statu beatitudinis, et con- immobiliter in statu beatitudinis, et con- tinere in statu naturæ, non tamen ex tinere in statu naturæ, non tamen ex parte creati est ejusdem susceptibilitatis. parte creati est ejusdem susceptibilitatis.

De his autem multa dicta sunt in pri- De his autem multa dicta sunt in pri- ma parte Summæ theologiæ, quæstione ma parte Summæ theologiæ, quæstione de immuntabilitate divina 1. de immuntabilitate divina 1.

Et quod dicit Damascenus de Angelis, Et quod dicit Damascenus de Angelis, et Plato de diis coelestibus, quod muta- et Plato de diis coelestibus, quod muta- biles sunt secundum naturam, simpliciter biles sunt secundum naturam, simpliciter concedendum est: hoc enim concordat et concedendum est: hoc enim concordat et dictis Sanctorum et Philosophorum. dictis Sanctorum et Philosophorum.

tate Dei, Tom. XXXI hujusce novæ editio- tate Dei, Tom. XXXI hujusce novæ editio- nis. nis.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Unde hoc sit quod cum primum princi- Unde hoc sit quod cum primum princi- pium unicum sit, et uno modo se ha- pium unicum sit, et uno modo se ha- bens ad omnia, secundum rationem bens ad omnia, secundum rationem vestigii tria resultent in opere? vestigii tria resultent in opere?

Quarto quæritur, Unde hoc sit, quod Quarto quæritur, Unde hoc sit, quod cum primum principium unicum sit, et cum primum principium unicum sit, et uno modo se habens ad omnia, ut dicit uno modo se habens ad omnia, ut dicit Dionysius, secundum rationem vestigii Dionysius, secundum rationem vestigii tria resultant in opere? tria resultant in opere?

Et quæruntur tria, scilicet, quære hæc Et quæruntur tria, scilicet, quære hæc dicuntur vestigia ? dicuntur vestigia ?

Secundo, Quæ sint in quibus est ratio Secundo, Quæ sint in quibus est ratio vestigii? vestigii?

45 45

Adhuc, Gregorius super illud Job, x1, Adhuc, Gregorius super illud Job, x1, 7: Forsitan vestigia Dei comprehendes, 7: Forsitan vestigia Dei comprehendes, « Vestigia Dei sunt benignitas visitatio- « Vestigia Dei sunt benignitas visitatio- nis, quia viam nobis ostendit. » nis, quia viam nobis ostendit. »

Adhuc, Job, XXIII, 11, super illud: Adhuc, Job, XXIII, 11, super illud: Vestigia ejus secutus est pes meus, Glos- Vestigia ejus secutus est pes meus, Glos- sa: « Vestigia Christi sunt exempla ope- sa: « Vestigia Christi sunt exempla ope- rum ejus. » I Petr. II, 21: Christus rum ejus. » I Petr. II, 21: Christus passus est pro nobis, vobis relinquens passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum, ut sequamini vestigia ejus. exemplum, ut sequamini vestigia ejus.

Adhuc, Eccli. XLII, 19: Revelans ve- Adhuc, Eccli. XLII, 19: Revelans ve- stigia occultorum, Glossa dicit, quod stigia occultorum, Glossa dicit, quod vestigia dicuntur effectus divinorum et vestigia dicuntur effectus divinorum et occultorum judiciorum, per quæ judicia occultorum judiciorum, per quæ judicia Dei deprehenduntur. » Dei deprehenduntur. »

In omnibus autem his vestigium dici- In omnibus autem his vestigium dici- tur obscura et imperfecta similitudo, per tur obscura et imperfecta similitudo, per quam aliquid de notitia causæ deprehen- quam aliquid de notitia causæ deprehen- ditur. Hæc enim similitudo potest accipi ditur. Hæc enim similitudo potest accipi ex parte potentiæ causæ : et sic dicitur ex parte potentiæ causæ : et sic dicitur vestigium resultare in operibus creatio- vestigium resultare in operibus creatio- nis. Quæ enim præfigit rei modum, est nis. Quæ enim præfigit rei modum, est potentia Creatoris et quæ inducit spe- potentia Creatoris et quæ inducit spe-

Tertio, Quare ab Augustino dicuntur ciem, sapientia est: et quæ ponit in or- Tertio, Quare ab Augustino dicuntur ciem, sapientia est: et quæ ponit in or- nutus et non vestigia? nutus et non vestigia?

ARTICULI QUARTI ARTICULI QUARTI

PARTICULA I. PARTICULA I.

Quare creaturæ dicantur vestigia ? Quare creaturæ dicantur vestigia ?

AD PRIMUM Sumantur dicta Sanctorum AD PRIMUM Sumantur dicta Sanctorum de vestigio loquentium. de vestigio loquentium.

Dicit enim Augustinus in libro VI de Dicit enim Augustinus in libro VI de Trinitate «Sed ut creatorem per ea Trinitate «Sed ut creatorem per ea quæ facta sunt, intellecta conspicientes, quæ facta sunt, intellecta conspicientes, Trinitatem intelligamus: cujus in crea- Trinitatem intelligamus: cujus in crea- tura apparet vestigium in modo, specie, tura apparet vestigium in modo, specie,

et ordine. >> et ordine. >>

1 Cf. I Sententiarum, Dist. III, cap. A. Tom. 1 Cf. I Sententiarum, Dist. III, cap. A. Tom. XXV novæ editionis nostra opp. B. Alberti, XXV novæ editionis nostra opp. B. Alberti, pag. 90. pag. 90.

dine spirituali vel corporali, bonitas au- dine spirituali vel corporali, bonitas au- ctoris est et sic omnis creatura sequitur ctoris est et sic omnis creatura sequitur creatorem per ostensionem sapientiæ, creatorem per ostensionem sapientiæ, potentiæ, et bonitatis ejus. potentiæ, et bonitatis ejus.

Et hoc modo dicit Magister Hugo de Et hoc modo dicit Magister Hugo de sancto Victore in commento super li- sancto Victore in commento super li- brum de Hierarchia Dionysii, quod Deus brum de Hierarchia Dionysii, quod Deus proposuit homini creaturam tamquam proposuit homini creaturam tamquam mundanam et naturalem theologiam, in mundanam et naturalem theologiam, in qua legeret aliquam Dei notitiam. qua legeret aliquam Dei notitiam.

Et hoc est quod dicitur in libro primo Et hoc est quod dicitur in libro primo Sententiarum, distinct. III, cap. 1, Apo- Sententiarum, distinct. III, cap. 1, Apo- stolus namque ait : «A duobus juvabatur stolus namque ait : «A duobus juvabatur << homo ut manifestaretur ei veritas, scili- << homo ut manifestaretur ei veritas, scili- «< cet a natura quæ rationalis erat, et ab «< cet a natura quæ rationalis erat, et ab « operibus a Deo factis ¹. » De quibus « operibus a Deo factis ¹. » De quibus dicit Ambrosius 2, quod Deus qui natura dicit Ambrosius 2, quod Deus qui natura invisibilis est, ut etiam a visibilibus pos- invisibilis est, ut etiam a visibilibus pos- set sciri, opus fecit quod visibilitate sui set sciri, opus fecit quod visibilitate sui opificem manifestavit: ut per certum in- opificem manifestavit: ut per certum in- certum posset sciri, et ille Deus omnium certum posset sciri, et ille Deus omnium

2 S. AMBROSIUS, In Commentario super epist. 2 S. AMBROSIUS, In Commentario super epist. ad Romanos, 1, 19, circa illud: Quod notum est ad Romanos, 1, 19, circa illud: Quod notum est Dei, etc. Dei, etc.

46 46

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

esse crederetur, qui hoc fecit quod ab esse crederetur, qui hoc fecit quod ab homine impossibile est fieri. homine impossibile est fieri.

Et Augustinus in libro primo de Libero Et Augustinus in libro primo de Libero arbitrio : « Quocumque te vertas, qui- arbitrio : « Quocumque te vertas, qui- busdam vestigiis, operibus scilicet suis busdam vestigiis, operibus scilicet suis impressis, sapientia Dei loquitur tibi. » impressis, sapientia Dei loquitur tibi. »

Et sic exponit Basilius illum Psalmum Et sic exponit Basilius illum Psalmum XVIII, 2 Cœli enarrant gloriam Dei. XVIII, 2 Cœli enarrant gloriam Dei. Dicit enim, quod omnis creatura loquitur Dicit enim, quod omnis creatura loquitur creatorem. creatorem.

In omnibus ergo his patet, quod ve- In omnibus ergo his patet, quod ve- stigium aliqua similitudo dicitur, quamvis stigium aliqua similitudo dicitur, quamvis imperfecta, per quam aliqua Dei notitia imperfecta, per quam aliqua Dei notitia accipitur potentiæ, sapientiæ, vel bonita- accipitur potentiæ, sapientiæ, vel bonita- tis ejus. tis ejus.

SUNT TAMEN quædam objectiones so- SUNT TAMEN quædam objectiones so- phistica contra hoc. phistica contra hoc.

1. Dicitur enim vestigium impressio 1. Dicitur enim vestigium impressio pedis in pulvere proprie, et sic vestigium pedis in pulvere proprie, et sic vestigium figura est : et sic de Deo dici non figura est : et sic de Deo dici non potest, quia infigurabilis est et sic per potest, quia infigurabilis est et sic per nullam figuram in creatura resultare pot- nullam figuram in creatura resultare pot-

est. est.

Si quis dicat, quod ista dicuntur in Si quis dicat, quod ista dicuntur in operibus Dei per translationem. CONTRA: operibus Dei per translationem. CONTRA: Aristoteles « Transferentes se, secun- Aristoteles « Transferentes se, secun- dum aliquam similitudinem transfe- dum aliquam similitudinem transfe- runt : » nulla autem similitudo est runt : » nulla autem similitudo est infigurabilis ad figuratum : ergo videtur, infigurabilis ad figuratum : ergo videtur, quod impressio significationis divinæ in quod impressio significationis divinæ in creatura per ostensionem potentiæ, sa- creatura per ostensionem potentiæ, sa- pientiæ, vel bonitatis, non debeat dici pientiæ, vel bonitatis, non debeat dici vestigium. vestigium.

2. Adhuc, Videtur quod vestigium 2. Adhuc, Videtur quod vestigium istud non in omni re creata inveniatur : istud non in omni re creata inveniatur : est enim prima materia res aliqua : et est enim prima materia res aliqua : et tamen in materia non videtur inveniri tamen in materia non videtur inveniri vestigium per impressionem enim ve- vestigium per impressionem enim ve- stigii res ad perfectum esse deducitur stigii res ad perfectum esse deducitur secundum modum, speciem, et ordinem: secundum modum, speciem, et ordinem: materia autem imperfecta est. materia autem imperfecta est.

3. Adhuc, Si vestigium imperfecta 3. Adhuc, Si vestigium imperfecta similitudo est, imago autem perfecta: similitudo est, imago autem perfecta: videtur quod id quod est ad imaginem, videtur quod id quod est ad imaginem, non sit vestigium: et sic homo et An- non sit vestigium: et sic homo et An- gelus non sunt vestigia : et sic non om- gelus non sunt vestigia : et sic non om-

* S. AUGUSTINUS, Lib. XI de Civitate Dei, cap. * S. AUGUSTINUS, Lib. XI de Civitate Dei, cap. 28. 28.

nis creatura vestigium est, nec in omni nis creatura vestigium est, nec in omni creatura vestigium deprehenditur. creatura vestigium deprehenditur.

4. Adhuc, Quædam creaturæ perfe- 4. Adhuc, Quædam creaturæ perfe- ctam dicunt ad Deum similitudinem, ut ctam dicunt ad Deum similitudinem, ut gratia, et beatitudo creata. I Joan. III, 2: gratia, et beatitudo creata. I Joan. III, 2: Nunc filii Dei sumus: et nondum appa- Nunc filii Dei sumus: et nondum appa- ruit quid erimus. Scimus quoniam cum ruit quid erimus. Scimus quoniam cum apparuerit, similes ei erimus, quoniam apparuerit, similes ei erimus, quoniam videbimus eum sicuti est. Illæ ergo videbimus eum sicuti est. Illæ ergo non dicentur vestigium: eo quod vesti- non dicentur vestigium: eo quod vesti- gium est imperfecta similitudo, et non gium est imperfecta similitudo, et non adæquata. adæquata.

5. Adhuc, Si hæc dicuntur vestigium 5. Adhuc, Si hæc dicuntur vestigium Creatoris, videntur non secundum magis Creatoris, videntur non secundum magis et minus convenire creaturis: quia idem et minus convenire creaturis: quia idem secundum Philosophum eodem modo secundum Philosophum eodem modo se habens in omnibus effectibus suis facit se habens in omnibus effectibus suis facit idem esse et simile et æquale, nisi ali- idem esse et simile et æquale, nisi ali- quid obviet ex parte materiæ in qua quid obviet ex parte materiæ in qua operatur Deus autem in opere suo non operatur Deus autem in opere suo non præsupponit materiam : ergo in omni- præsupponit materiam : ergo in omni- bus per æquale et simile significatio bus per æquale et simile significatio operantis Dei resultat. Et hoc non videtur operantis Dei resultat. Et hoc non videtur esse verum dicit enim Augustinus in esse verum dicit enim Augustinus in libro XI de Civitate Dei sic: « Dei crea- libro XI de Civitate Dei sic: « Dei crea- toris tamquam per omnia quæ fecit mi- toris tamquam per omnia quæ fecit mi- rabili stabilitate currentes, quasi quæ- rabili stabilitate currentes, quasi quæ- dam ejus alibi magis, alibi minus im- dam ejus alibi magis, alibi minus im- pressa vestigia colligamus. Hæc enim pressa vestigia colligamus. Hæc enim secundum magis et minus insunt re- secundum magis et minus insunt re- bus '. » bus '. »

6. Adhuc, Augustinus in libro de 6. Adhuc, Augustinus in libro de Natura boni : « Ubi hæc tria magna Natura boni : « Ubi hæc tria magna sunt, magnum bonum est: ubi parva, sunt, magnum bonum est: ubi parva, parvum ubi nulla, nullum » parvum ubi nulla, nullum »

7. Adhuc Augustinus in libro de Na- 7. Adhuc Augustinus in libro de Na- tura boni : « Omnia quanto magis mo- tura boni : « Omnia quanto magis mo- derata speciose ordinata sunt, tanto ma- derata speciose ordinata sunt, tanto ma- gis bona sunt. » Ergo modus, species, et gis bona sunt. » Ergo modus, species, et ordo in quibus est vestigium, secundum ordo in quibus est vestigium, secundum magis et minus insunt rebus, et non magis et minus insunt rebus, et non æqualiter. æqualiter.

8. ADHUC, Videtur quod hæc tolli 8. ADHUC, Videtur quod hæc tolli possunt a creatura : accidentia enim possunt a creatura : accidentia enim sunt accidens autem est quod adest et sunt accidens autem est quod adest et abest præter subjecti corruptionem. abest præter subjecti corruptionem.

2 IDEM, Lib. de Natura boni, cap. 3. 2 IDEM, Lib. de Natura boni, cap. 3.

ed contra, ed contra,

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

9. Adhuc, Modus, species, et ordo, in 9. Adhuc, Modus, species, et ordo, in quibus est vestigium, possunt minui: et quibus est vestigium, possunt minui: et quæ possunt minui, possunt corrumpi : quæ possunt minui, possunt corrumpi : et si possunt corrumpi, possunt tolli a et si possunt corrumpi, possunt tolli a re et sic potest esse quod creatura non re et sic potest esse quod creatura non sit creatoris vestigium. sit creatoris vestigium.

IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

1. Quod dicit Augustinus in libro XI 1. Quod dicit Augustinus in libro XI de Civitate Dei, quod sine modo, specie, de Civitate Dei, quod sine modo, specie, et ordine, nihil inveniri vel cogitari pot- et ordine, nihil inveniri vel cogitari pot-

est. est.

2. Adhuc, Si hæc vestigia sunt, cum 2. Adhuc, Si hæc vestigia sunt, cum vestigia directe ducant in eum cujus sunt vestigia directe ducant in eum cujus sunt vestigia, videtur quod ista semper ducant vestigia, videtur quod ista semper ducant in Creatorem sed hoc non faciunt: imo in Creatorem sed hoc non faciunt: imo frequenter abducunt. Sapient. xiv, 11: frequenter abducunt. Sapient. xiv, 11: Creaturæ Dei in odium factæ sunt, et in Creaturæ Dei in odium factæ sunt, et in tentationem animabus hominum, et in tentationem animabus hominum, et in muscipulam pedibus insipientium. muscipulam pedibus insipientium.

Adhuc, Augustinus in libro primo de Adhuc, Augustinus in libro primo de Libero arbitrio : « Tamquam dorsum ad Libero arbitrio : « Tamquam dorsum ad te ponentes, in carnali opere velut in te ponentes, in carnali opere velut in umbra sua defiguntur. Est tamen etiam umbra sua defiguntur. Est tamen etiam ibi quod eos delectet habet enim adhuc ibi quod eos delectet habet enim adhuc de circumfulgentia lucis tuæ aliquid. de circumfulgentia lucis tuæ aliquid. Ex omnibus his accipitur, quod aliquan- Ex omnibus his accipitur, quod aliquan- do creaturæ non directe ducunt ad crea- do creaturæ non directe ducunt ad crea- torem, sed abducunt. torem, sed abducunt.

>>> >>>

3. Adhuc, Augustinus in libro de 3. Adhuc, Augustinus in libro de Doctrina Christiana dicit, quod « omnis Doctrina Christiana dicit, quod « omnis humana perversitas est, frui utendis, et humana perversitas est, frui utendis, et uti fruendis : » sed quando quis fruitur uti fruendis : » sed quando quis fruitur utendis, necesse est quod aliquid sit in utendis, necesse est quod aliquid sit in ipso quo fruitur, quod abducat eum ab ipso quo fruitur, quod abducat eum ab usu ad fructum et hoc creatum est : usu ad fructum et hoc creatum est : ergo aliquod creatum abducit a Deo crea- ergo aliquod creatum abducit a Deo crea- tore, et sic vestigii rationem habere non tore, et sic vestigii rationem habere non potest. potest.

SOLUTIO. Dicendum, quod vestigium SOLUTIO. Dicendum, quod vestigium quo creator apparet in creatura, per si- quo creator apparet in creatura, per si- militudinem dicitur ad vestigium pedis. militudinem dicitur ad vestigium pedis. Sicut enim per vestigium pedis, impres- Sicut enim per vestigium pedis, impres- sio pedis in aliena materia per configura- sio pedis in aliena materia per configura- tionem expressam accipitur similitudo, tionem expressam accipitur similitudo, et ipsius deambulantis non accipitur et ipsius deambulantis non accipitur similitudo, nisi secundum partem et similitudo, nisi secundum partem et

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina chri- 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina chri-

47 47

imperfecte: ita in creaturæ modo, specie, imperfecte: ita in creaturæ modo, specie, et ordine, modus potentiæ et admiratio et ordine, modus potentiæ et admiratio sapientiæ et bonitas Auctoris secundum sapientiæ et bonitas Auctoris secundum partem et non secundum totum et con- partem et non secundum totum et con- fuse sive imperfecte demonstratur: osten. fuse sive imperfecte demonstratur: osten. ditur enim quia est, et non quid est. ditur enim quia est, et non quid est. Et hoc est quod dicitur in libro Sapien- Et hoc est quod dicitur in libro Sapien- tiæ, xi, 5 : A magnitudine enim speciei tiæ, xi, 5 : A magnitudine enim speciei et creaturæ cognoscibiliter poterit creator et creaturæ cognoscibiliter poterit creator horum videri. Unde concedendum est, horum videri. Unde concedendum est, quod si modus specialis attenditur se- quod si modus specialis attenditur se- cundum differentem modum rationis, cundum differentem modum rationis, vestigium dicitur de creaturis et operi- vestigium dicitur de creaturis et operi- bus redemptionis et effectibus occultorum bus redemptionis et effectibus occultorum judiciorum signum enim est, ut dicit judiciorum signum enim est, ut dicit Augustinus in libro primo de Doctrina Augustinus in libro primo de Doctrina Christiana 1, quod præter speciem quam Christiana 1, quod præter speciem quam ingerit sensibus, aliud facit in notitiam ingerit sensibus, aliud facit in notitiam devenire. Vestigium autem secundum devenire. Vestigium autem secundum quod hic quæritur de vestigio, in genere quod hic quæritur de vestigio, in genere signi est et ideo cum diversa signa signi est et ideo cum diversa signa sint secundum diversam rationem sig- sint secundum diversam rationem sig- nandi creata, et opera sive exempla nandi creata, et opera sive exempla Christi, et effectus occultorum judicio- Christi, et effectus occultorum judicio- rum, necesse est in ipsis esse diversam rum, necesse est in ipsis esse diversam rationem vestigii. In genere tamen signi- rationem vestigii. In genere tamen signi- ficandi conveniunt, sicut et ipsum signum ficandi conveniunt, sicut et ipsum signum in genere, unius est rationis secundum in genere, unius est rationis secundum quod ex specie quam extrinsecus ingerit quod ex specie quam extrinsecus ingerit sensibus, aliud facit in notitiam deve- sensibus, aliud facit in notitiam deve- nire creata enim per modum sui esse nire creata enim per modum sui esse et mensuram, et per speciem qua in nu- et mensuram, et per speciem qua in nu- merum ponuntur cum aliis creaturis, et merum ponuntur cum aliis creaturis, et per pondus sive ordinem quo secundum per pondus sive ordinem quo secundum usum congruunt aliis, et influxum habent usum congruunt aliis, et influxum habent et operantur ad finem universi, cogno- et operantur ad finem universi, cogno- scibiliter demonstrant potentiam Auctoris scibiliter demonstrant potentiam Auctoris potentis, sapientis, et boni: cujus po- potentis, sapientis, et boni: cujus po- tentia hæc facit, sapientia disponit, boni- tentia hæc facit, sapientia disponit, boni- tas ordinat. Opera autem sive exempla tas ordinat. Opera autem sive exempla Christi per hoc quod perfecta sunt in Christi per hoc quod perfecta sunt in bono gratiæ, modum, speciem, et ordi- bono gratiæ, modum, speciem, et ordi- nem in specie omnis gratiæ perfecte de- nem in specie omnis gratiæ perfecte de- monstrantia, signant bonitatem Auctoris. monstrantia, signant bonitatem Auctoris. Effectus autem judiciorum occultorum, Effectus autem judiciorum occultorum, quibus demonstratur quod omnia juste quibus demonstratur quod omnia juste et rationabiliter judicat Deus, quamvis et rationabiliter judicat Deus, quamvis

stiana,cap. 1. stiana,cap. 1.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

48 48

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nobis sunt incognita, vestigia sunt sa- nobis sunt incognita, vestigia sunt sa- pientiæ. Sic enim intelligitur illud Job, pientiæ. Sic enim intelligitur illud Job, xxv, 18: Trahitur autem sapientia de xxv, 18: Trahitur autem sapientia de occultis. Et paulo ante, . 11: Abscondita occultis. Et paulo ante, . 11: Abscondita in lucem produxit. in lucem produxit.

Per hoc patet solutio ad prima quatuor Per hoc patet solutio ad prima quatuor quæ inducta sunt. Concedimus enim, quæ inducta sunt. Concedimus enim, quod vestigium secundum differentem quod vestigium secundum differentem modum dicitur de illis, licet in communi modum dicitur de illis, licet in communi in una ratione conveniant. in una ratione conveniant.

AD PRIMUM quod objicitur in contra- AD PRIMUM quod objicitur in contra- rium, dicendum quod non attenditur si- rium, dicendum quod non attenditur si- militudo, ut dicit Dionysius, nisi in militudo, ut dicit Dionysius, nisi in similitudinibus dissimilibus, et hoc est similitudinibus dissimilibus, et hoc est in convenientiis quæ dissimiles sunt, in convenientiis quæ dissimiles sunt, habentes tamen similitudinem analogiæ habentes tamen similitudinem analogiæ sive proportionis ut sicut est diversitas sive proportionis ut sicut est diversitas linearum in creatura propter compositio- linearum in creatura propter compositio- nem essentiæ, quæ diversitas linearum nem essentiæ, quæ diversitas linearum metaphorice respondet modo, speciei, et metaphorice respondet modo, speciei, et ordini, quæ diversa sunt in creatura: ita ordini, quæ diversa sunt in creatura: ita sit diversitas rationum in Auctore in sit diversitas rationum in Auctore in unitate essentiæ propter simplicitatem unitate essentiæ propter simplicitatem creatoris, quæ non obviat diversum mo- creatoris, quæ non obviat diversum mo- dum significandi tollendo a creatore, se- dum significandi tollendo a creatore, se- cundum quod significatur potens, sapiens, cundum quod significatur potens, sapiens, et bonus. Et in hoc notatur convenien- et bonus. Et in hoc notatur convenien- tia ut sicut sunt impressa in creatura tia ut sicut sunt impressa in creatura diversa secundum rem, ita imprimentia diversa secundum rem, ita imprimentia significentur diversa esse secundum ratio- significentur diversa esse secundum ratio- nem et modum significandi. nem et modum significandi.

: :

Per hoc etiam patet solutio ad obje- Per hoc etiam patet solutio ad obje- ctionem. Licet enim infigurabile per eam- ctionem. Licet enim infigurabile per eam- dem qualitatem quæ fit in utrisque, non dem qualitatem quæ fit in utrisque, non possit assimilari figurato: tamen, sicut possit assimilari figurato: tamen, sicut docet Dionysius in epistola ad Titum, docet Dionysius in epistola ad Titum, loquens de symbolica theologia, secun- loquens de symbolica theologia, secun- dum similitudinem proportionis, infigu- dum similitudinem proportionis, infigu- rabile potest assimilari figurato, ut cra- rabile potest assimilari figurato, ut cra- ter ad sapientiam, et vinum ad effectum ter ad sapientiam, et vinum ad effectum sapientiæ: quia vinum, sicut dicit Ari- sapientiæ: quia vinum, sicut dicit Ari- stoteles in III Ethicorum, bonæ spei red- stoteles in III Ethicorum, bonæ spei red- dit hominem, sicut et sapientia in spiri- dit hominem, sicut et sapientia in spiri- tualibus. tualibus.

AD ALIUD dicendum secundum Augu- AD ALIUD dicendum secundum Augu- stiņum, quod vestigium in omni re creata stiņum, quod vestigium in omni re creata invenitur, licet secundum differentem invenitur, licet secundum differentem modum perfectionis et imperfectionis, modum perfectionis et imperfectionis, Unde quia in materia ipsa informitas Unde quia in materia ipsa informitas

qua susceptibilis formæ est, ut dicit qua susceptibilis formæ est, ut dicit Augustius, nonnulla forma est, ipsa ma- Augustius, nonnulla forma est, ipsa ma- teria per modum et mensuram sui esse teria per modum et mensuram sui esse et aptitudinem ad formam et ordinem et aptitudinem ad formam et ordinem quo ut subjectum ordinatur motus et quo ut subjectum ordinatur motus et mutationis, non sine modo et specie et mutationis, non sine modo et specie et ordine est. ordine est.

AD ALIUD dicendum, quod nihil pro- AD ALIUD dicendum, quod nihil pro- hibet esse idem ad imaginem, et tamen hibet esse idem ad imaginem, et tamen vestigium secundum diversa. Est enim vestigium secundum diversa. Est enim ad imaginem secundum potentias co- ad imaginem secundum potentias co- gnoscendi et diligendi summum verum gnoscendi et diligendi summum verum et summum bonum, quibus imitatur et summum bonum, quibus imitatur actualiter vel habitualiter trinitatem per- actualiter vel habitualiter trinitatem per- sonarum in unitate essentiæ: vestigium sonarum in unitate essentiæ: vestigium autem est secundum modum, speciem, autem est secundum modum, speciem, et ordinem, quæ referuntur ad id quod et ordinem, quæ referuntur ad id quod est, et quo est quælibet creatura, sicut est, et quo est quælibet creatura, sicut patebit in subsequenti particula quæstio- patebit in subsequenti particula quæstio-

nis. nis.

AD ALIUD dicendum, quod assimilatio AD ALIUD dicendum, quod assimilatio multiplex est, scilicet conformitatis in multiplex est, scilicet conformitatis in gratia vel in gloria, et hæc est secundum gratia vel in gloria, et hæc est secundum formam gratiæ vel gloriæ, quæ repræ- formam gratiæ vel gloriæ, quæ repræ- sentat bonitatem Dei in nobis: et hæc sentat bonitatem Dei in nobis: et hæc non est vestigium, eo quod Auctorem non est vestigium, eo quod Auctorem secundum quod Auctor est, in potentia, secundum quod Auctor est, in potentia, sapientia, et bonitate, non repræsentat, sapientia, et bonitate, non repræsentat, sed conformat divinæ bonitati secundum sed conformat divinæ bonitati secundum esse additum creaturæ in bene esse gra- esse additum creaturæ in bene esse gra- tiæ, et bene esse gloriæ: et secundum tiæ, et bene esse gloriæ: et secundum hoc non est vestigium, sed majus aliquid hoc non est vestigium, sed majus aliquid vestigio. Ipsæ tamen creaturæ tales, vestigio. Ipsæ tamen creaturæ tales, scilicet gratia, beatitudo, et virtus, in scilicet gratia, beatitudo, et virtus, in quantum a creatore exeunt secundum id quantum a creatore exeunt secundum id quod sunt, hoc est, secundum esse quod quod sunt, hoc est, secundum esse quod a prima causa accipiunt, in modo sui a prima causa accipiunt, in modo sui esse sive mensura et specie qua ponun- esse sive mensura et specie qua ponun- tur in numerum, et pondere sive ordine tur in numerum, et pondere sive ordine quo impetum habent ad bonum sive ad quo impetum habent ad bonum sive ad finem, habent in se rationem vestigii : et finem, habent in se rationem vestigii : et quia nihil creatum perfecta similitudine quia nihil creatum perfecta similitudine æquat creatorem, ideo ipsum vestigium æquat creatorem, ideo ipsum vestigium in ipsis est imperfecta similitudo. in ipsis est imperfecta similitudo.

AD ALIUD dicendum, quod hæc secun- AD ALIUD dicendum, quod hæc secun- dum magis et minus insunt rebus, ut dum magis et minus insunt rebus, ut dicit Augustinus, in hoc quod modus dicit Augustinus, in hoc quod modus unius melior est modo alterius, et ex- unius melior est modo alterius, et ex- pressius judicium potentiæ creantis, et pressius judicium potentiæ creantis, et

Ad Ad

Ad Ad

Ad Ad

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

species unius expressius judicium pul- species unius expressius judicium pul- chritudinis sapientiæ disponentis rem in chritudinis sapientiæ disponentis rem in specie et numero, et ordo sive pondus specie et numero, et ordo sive pondus unius per fortiorem inclinationem sive unius per fortiorem inclinationem sive impetum ad bonum sive ad finem, ex- impetum ad bonum sive ad finem, ex- pressius est judicium bonitatis : sicut et pressius est judicium bonitatis : sicut et Dionysius dicit, quod omnia appetunt Dionysius dicit, quod omnia appetunt bonum et pulchrum, sed differenter : bonum et pulchrum, sed differenter : propinquissima enim primo, ut Angelus, propinquissima enim primo, ut Angelus, appetunt hoc per appetitum intellectua- appetunt hoc per appetitum intellectua- lem et quæ sunt in gradu secundo, per lem et quæ sunt in gradu secundo, per appetitum rationalem : et quæ in tertio, appetitum rationalem : et quæ in tertio, per appetitum sensibilem : et quæ in quar- per appetitum sensibilem : et quæ in quar- to, per appetitum vitalem : et quæ sunt to, per appetitum vitalem : et quæ sunt in quinto, per appetitum naturalem: et in quinto, per appetitum naturalem: et quæ sunt in sexto, sicut sunt privata, quæ sunt in sexto, sicut sunt privata, per obscuram resonantiam inclinationis per obscuram resonantiam inclinationis ad bonum et iste est intellectus verbo- ad bonum et iste est intellectus verbo- rum Augustini inductorum. rum Augustini inductorum.

: :

Ad id quod objicitur in contrarium, Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod verbum Philosophi in- dicendum quod verbum Philosophi in- telligitur in his in quibus eodem modo se telligitur in his in quibus eodem modo se habet agens ad patiens, et e converso pa- habet agens ad patiens, et e converso pa- tiens ad agens: sicut sol ascendens eo- tiens ad agens: sicut sol ascendens eo- dem modo se habet ad generationem, et dem modo se habet ad generationem, et generabilia ad ipsum: et sol descendens generabilia ad ipsum: et sol descendens eodem modo ad corruptionem, et corrup- eodem modo ad corruptionem, et corrup- tibilia ad ipsum. Et sic non est in crea- tibilia ad ipsum. Et sic non est in crea- tore et creaturis: quia licet Deus uno tore et creaturis: quia licet Deus uno modo se habeat ad omnia creata, non modo se habeat ad omnia creata, non tamen creata uno modo se habent ad ip- tamen creata uno modo se habent ad ip- sum: sed unum est propinquius, et alte- sum: sed unum est propinquius, et alte- rum distantius. Unde Augustinus in rum distantius. Unde Augustinus in libro XII Confessionum : « Duo fecisti, libro XII Confessionum : « Duo fecisti, Domine unum prope te, scilicet ange- Domine unum prope te, scilicet ange- licam naturam: alterum prope nihil, ma- licam naturam: alterum prope nihil, ma- teriam scilicet informem. >> teriam scilicet informem. >>

et 7. PER HÆC quæ dicta sunt ex verbis Au- et 7. PER HÆC quæ dicta sunt ex verbis Au- gustini, solvuntur duo argumenta quæ gustini, solvuntur duo argumenta quæ sequuntur. sequuntur.

et 9. et 9.

AD ALIUD dicendum, quod hæc a crea- AD ALIUD dicendum, quod hæc a crea- tura manente in esse creaturæ, tolli non tura manente in esse creaturæ, tolli non possunt. Unde Augustinus in libro XI de possunt. Unde Augustinus in libro XI de Civitate Dei: « Vitium ita contra natu- Civitate Dei: « Vitium ita contra natu-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XI de Civitate Dei, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XI de Civitate Dei, cap. 17. 17.

* Cf. Opp. B. Alberti. Ja Pars Summæ theolo- * Cf. Opp. B. Alberti. Ja Pars Summæ theolo- giæ, Tract. VI, Quæst. 26, Membr. 1, Art. giæ, Tract. VI, Quæst. 26, Membr. 1, Art.

XXXII XXXII

49 49

ram est, ut non possit, nisi nocere natu- ram est, ut non possit, nisi nocere natu- ræ. » Unde manente natura creati, re- ræ. » Unde manente natura creati, re- manet in ipsa ratio vestigii ad minus manet in ipsa ratio vestigii ad minus secundum obscuram resonantiam, ut secundum obscuram resonantiam, ut paulo ante dictum est. paulo ante dictum est.

Ad objectum contra, dicendum est Ad objectum contra, dicendum est quod est comparatio accidentis ad sub- quod est comparatio accidentis ad sub- jectum tantum et hoc adest et abest jectum tantum et hoc adest et abest actu vel intellectu præter subjecti corru- actu vel intellectu præter subjecti corru- ptionem, sicut dicit Philosophus. Et est ptionem, sicut dicit Philosophus. Et est accidens comparatum ad subjectum non accidens comparatum ad subjectum non ut ad subjectum tantum, sed ad subje- ut ad subjectum tantum, sed ad subje- ctum prout ipsum exit a causa, et expri- ctum prout ipsum exit a causa, et expri- mit similitudinem causæ et hoc tolli mit similitudinem causæ et hoc tolli non potest manente ratione et substantia non potest manente ratione et substantia causati sed si substantia desineret, tunc causati sed si substantia desineret, tunc tolleretur. tolleretur.

AD ALIUD dicendum per verba Augu- Adobject. 1. AD ALIUD dicendum per verba Augu- Adobject. 1. stini inducta, quod nullum vitium ita stini inducta, quod nullum vitium ita contrarium est naturæ, quod in toto contrarium est naturæ, quod in toto corrumpat boni rationem in ipsa : unde corrumpat boni rationem in ipsa : unde licet diminuatur, non tamen corrumpi- licet diminuatur, non tamen corrumpi- tur in toto: ordinatio enim naturæ ad tur in toto: ordinatio enim naturæ ad bonum est secundum habitudinem in bonum est secundum habitudinem in infinitum, quæ in infinitum diminuibilis infinitum, quæ in infinitum diminuibilis est, sed non in totum corruptibilis. Et est, sed non in totum corruptibilis. Et de hoc multum est dictum in prima de hoc multum est dictum in prima parte Summæ theologiæ, quæstione de parte Summæ theologiæ, quæstione de bono secundum se 2. Et hoc modo intelli- bono secundum se 2. Et hoc modo intelli- gitur verbum Augustini præinductum, gitur verbum Augustini præinductum, quod sine ratione vestigii nihil inveniri quod sine ratione vestigii nihil inveniri vel cogitari potest. vel cogitari potest.

AD ID quod objicitur, quod aliquando Ad object. 2. AD ID quod objicitur, quod aliquando Ad object. 2. abducunt, dicendum quod in quantum abducunt, dicendum quod in quantum sunt vestigia, et aliquam similitudinem sunt vestigia, et aliquam similitudinem creatoris repræsentant licet imperfectam, creatoris repræsentant licet imperfectam, semper quantum est de se, ducunt in semper quantum est de se, ducunt in creatorem, et numquam abducunt nec creatorem, et numquam abducunt nec seducunt sed in quantum sunt umbræ seducunt sed in quantum sunt umbræ summi boni et resonantiæ sufficientiæ summi boni et resonantiæ sufficientiæ boni divini, cujus umbra est in divitiis boni divini, cujus umbra est in divitiis quæ promittunt sufficientiam, cum ta- quæ promittunt sufficientiam, cum ta- men solus Deus sit sufficiens, ut in libro men solus Deus sit sufficiens, ut in libro secundo Confessionum ³ dicit Augusti- secundo Confessionum ³ dicit Augusti-

Part. 3. Tom. XXXI hujusce novæ ediţionis Part. 3. Tom. XXXI hujusce novæ ediţionis

nostræ. nostræ.

6. 6.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. II Confessionum, cap. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. II Confessionum, cap.

4 4

Ad object. 3. Ad object. 3.

50 50

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nus, et in quantum sunt umbræ summi nus, et in quantum sunt umbræ summi delectabilis, quod promittunt delectatio- delectabilis, quod promittunt delectatio- nes corporales, cum tamen solus Deus nes corporales, cum tamen solus Deus vere sit delectabilis et in quantum sunt vere sit delectabilis et in quantum sunt umbræ summi honesti et per se expeti- umbræ summi honesti et per se expeti- bilis, quod promittunt honores et digni- bilis, quod promittunt honores et digni- tates, cum tamen solus Deus per se sit tates, cum tamen solus Deus per se sit expetibilis sic accepta ut objecta sensi- expetibilis sic accepta ut objecta sensi- bilis appetitus, habent pronitatem ad- bilis appetitus, habent pronitatem ad- junctam occasionaliter in appetentibus, junctam occasionaliter in appetentibus, et sic occasionaliter et non per se ali- et sic occasionaliter et non per se ali- quando abducunt et seducunt, ut finis quando abducunt et seducunt, ut finis desiderii ponatur in eis, et ulterius ad desiderii ponatur in eis, et ulterius ad summum bonum non referantur: et sic summum bonum non referantur: et sic occasionaliter et non per se fiunt in occasionaliter et non per se fiunt in odium et in muscipulam pedibus, non odium et in muscipulam pedibus, non quorumlibet, sed insipientium ', qui ideo quorumlibet, sed insipientium ', qui ideo insipientes sunt, quia non sequuntur insipientes sunt, quia non sequuntur ista ut vestigium, sed ponunt in ipsis ista ut vestigium, sed ponunt in ipsis finem desiderii. Et iste est intellectus finem desiderii. Et iste est intellectus Augustini in verbo præinducto in obje- Augustini in verbo præinducto in obje- ctione, quod tales defixi tamquam in fine ctione, quod tales defixi tamquam in fine stant in umbra summi boni, dorsum ver- stant in umbra summi boni, dorsum ver- tentes ad ipsum per aversionem ab in- tentes ad ipsum per aversionem ab in- commutabili bono, et conversionem ad commutabili bono, et conversionem ad bonum commutabile ut ad finem: sicut bonum commutabile ut ad finem: sicut dicitur, Jacobi, 1, 14: Unusquisque ten- dicitur, Jacobi, 1, 14: Unusquisque ten- tatur a concupiscentia sua, abstractus et tatur a concupiscentia sua, abstractus et illectus. illectus.

AD ULTIMUM dicendum, quod perversi- AD ULTIMUM dicendum, quod perversi- tas humana est quæ dicta est: sed illa tas humana est quæ dicta est: sed illa non est in creatura per causam, non est in creatura per causam, sed per sed per occasionem pronitatis adjunctæ, ut di- occasionem pronitatis adjunctæ, ut di-

ctum est. ctum est.

ARTICULI QUARTI ARTICULI QUARTI

PARTICULA II. PARTICULA II.

Et accipiantur ea quæ a Sanctis dicta Et accipiantur ea quæ a Sanctis dicta

sunt. sunt.

1. Sapientiæ enim, x1, 21, dicitur, 1. Sapientiæ enim, x1, 21, dicitur, quod omnia Deus in numero, pondere, quod omnia Deus in numero, pondere, et mensura disponit. Dicit autem Au- et mensura disponit. Dicit autem Au- gustinus super Genesim ad litteram, gustinus super Genesim ad litteram, quod mensura est illud quo aliquid meti- quod mensura est illud quo aliquid meti- mur, numerus vero quo numeramus, mur, numerus vero quo numeramus, pondus quo appendimus. Glossa autem pondus quo appendimus. Glossa autem super Sapient. XI, 21, sic dicit : « In super Sapient. XI, 21, sic dicit : « In mensura qualitas, in numero quantitas, mensura qualitas, in numero quantitas, in pondere ratio consideratur. » in pondere ratio consideratur. »

2. Adhuc, Augustinus super Genesim 2. Adhuc, Augustinus super Genesim ad litteram : « Numerus omni rei spe- ad litteram : « Numerus omni rei spe- ciem præbet, modus mensuram præfigit, ciem præbet, modus mensuram præfigit, pondus in suo loco ordinat et quiescere pondus in suo loco ordinat et quiescere facit. » Et sic secundum Augustinum, facit. » Et sic secundum Augustinum, ea in quibus est vestigium, sunt modus, ea in quibus est vestigium, sunt modus, species, et ordo: ita quod modus ad species, et ordo: ita quod modus ad mensuram, ordo ad pondus, species ad mensuram, ordo ad pondus, species ad numerum reducatur. numerum reducatur.

3. Aliter ponit Rabanus super episto- 3. Aliter ponit Rabanus super episto- lam ad Romanos, ubi sic dicit : « In lam ad Romanos, ubi sic dicit : « In numero quantitas, in mensura modus, in numero quantitas, in mensura modus, in pondere ordo significatur. » Et sic se- pondere ordo significatur. » Et sic se- cundum secundos ista diversimode acci- cundum secundos ista diversimode acci- piuntur. piuntur.

4. Adhuc, Ista non videntur esse nisi 4. Adhuc, Ista non videntur esse nisi in corporalibus. Mensura enim continuæ in corporalibus. Mensura enim continuæ quantitatis est, quæ non nisi in corpora- quantitatis est, quæ non nisi in corpora- libus est. Numerus discretæ quantitatis, libus est. Numerus discretæ quantitatis, quæ etiam non nisi in corporalibus est: quæ etiam non nisi in corporalibus est: dicit enim Aristoteles in IV Physicorum, dicit enim Aristoteles in IV Physicorum, quod numerum cognoscimus divisione quod numerum cognoscimus divisione continui. Pondus etiam ad motum refer- continui. Pondus etiam ad motum refer- tur pondus enim est inclinatio ad mo- tur pondus enim est inclinatio ad mo- tum motus autem ab Aristotele in tum motus autem ab Aristotele in quinto primæ philosophiæ, inter species quinto primæ philosophiæ, inter species continuæ quantitatis numeratur: et sic continuæ quantitatis numeratur: et sic

Quæ sint illa in quibus est ratio vesti- videtur, quod omnia hæc ad quantitatem Quæ sint illa in quibus est ratio vesti- videtur, quod omnia hæc ad quantitatem

gii? gii?

Secundo quæritur, Quæ sint illa in Secundo quæritur, Quæ sint illa in quibus est ratio vestigii? quibus est ratio vestigii?

1 Sapient. XIV, 11: Creaturæ Dei in odium 1 Sapient. XIV, 11: Creaturæ Dei in odium factæ sunt, et in tentationem animabus hominum, factæ sunt, et in tentationem animabus hominum, et in museipulam pedibus insipientium. et in museipulam pedibus insipientium.

referuntur et sic videtur, quod in omni- referuntur et sic videtur, quod in omni- bus ista non inveniuntur. Et hoc est ex- bus ista non inveniuntur. Et hoc est ex- presse contra Augustinum in libro de presse contra Augustinum in libro de Vera religione ubi sic dicit : « Omnis res Vera religione ubi sic dicit : « Omnis res vel substantia, vel si quo alio modo me- vel substantia, vel si quo alio modo me-

2 S. AUGUSTINUS, Lib. super Genesim ad litte- 2 S. AUGUSTINUS, Lib. super Genesim ad litte- ram, cap. 3. ram, cap. 3.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

lius enuntiatur, simul habet hæc tria: ut lius enuntiatur, simul habet hæc tria: ut unum aliquid sit, ut specie aliqua discer- unum aliquid sit, ut specie aliqua discer- natur ab aliis, et rerum ordinem non ex- natur ab aliis, et rerum ordinem non ex- cedat. » Et sic videtur secundum Augu- cedat. » Et sic videtur secundum Augu- stinum, quod ista tria sint, unitas, spe- stinum, quod ista tria sint, unitas, spe- cies, et ordo: et cum species respondeat cies, et ordo: et cum species respondeat numero, ordo ponderi, relinquitur quod numero, ordo ponderi, relinquitur quod unitas respondeat mensuræ: et quæritur unitas respondeat mensuræ: et quæritur ratio hujus mensura enim est quantitas ratio hujus mensura enim est quantitas terminans extra: numerus autem sive terminans extra: numerus autem sive unitas est a forma terminante intus esse unitas est a forma terminante intus esse rei. rei.

5. Adhuc, Nulla mensura est in infi- 5. Adhuc, Nulla mensura est in infi- nito sed magnitudo continua in infini- nito sed magnitudo continua in infini- tum est divisione, numerus infinitus ad- tum est divisione, numerus infinitus ad- ditione, materia infinita susceptibilitate, ditione, materia infinita susceptibilitate, intellectus possibilis infinitus possibilitate intellectus possibilis infinitus possibilitate ad intelligibilia fieri, intellectus agens ad intelligibilia fieri, intellectus agens infinitus secundum intelligibilia facere: infinitus secundum intelligibilia facere: et sic horum nulla potest esse mensura: et sic horum nulla potest esse mensura: et sic ista tria non in omnibus sunt crea- et sic ista tria non in omnibus sunt crea- turis. turis.

6. Adhuc, Augustinus in libro de 6. Adhuc, Augustinus in libro de Libero arbitrio sic dicit : « Omnem rem Libero arbitrio sic dicit : « Omnem rem ubi numerum, mensuram, et ordinem ubi numerum, mensuram, et ordinem videris, Deo artifici attribuere non cun- videris, Deo artifici attribuere non cun- cteris. »Videtur ergo, quod ista conve- cteris. »Videtur ergo, quod ista conve- niunt omnibus quæ per artem divinam niunt omnibus quæ per artem divinam facta sunt. facta sunt.

7. Adhuc, Ista non videntur conve- 7. Adhuc, Ista non videntur conve- nire spiritualibus, sicut Angelo, et ani- nire spiritualibus, sicut Angelo, et ani- mæ: mensura enim et pondus non nisi mæ: mensura enim et pondus non nisi in corpore sunt, ut dicit Aristoteles. in corpore sunt, ut dicit Aristoteles.

8. Adhuc, Constat, quod ista tria, nu- 8. Adhuc, Constat, quod ista tria, nu- merus, pondus, et mensura, creaturæ merus, pondus, et mensura, creaturæ sunt. Si ergo in omnibus creaturis hæc sunt. Si ergo in omnibus creaturis hæc tria sunt, tunc in numero hæc tria sunt, tria sunt, tunc in numero hæc tria sunt, et in pondere hæc tria, et in mensura et in pondere hæc tria, et in mensura hæc tria et sic ibitur in infinitum. hæc tria et sic ibitur in infinitum.

9. Adhuc, Ex modo loquendi Sapien- 9. Adhuc, Ex modo loquendi Sapien- tiæ, x1, 21, videtur significari, quod tiæ, x1, 21, videtur significari, quod hæc tria ante creaturam sint: non enim hæc tria ante creaturam sint: non enim disponitur aliquid in alio, nisi quod est disponitur aliquid in alio, nisi quod est ante ipsum secundum esse et rationem. ante ipsum secundum esse et rationem. Dicitur autem ibi sic: Sed omnia in Dicitur autem ibi sic: Sed omnia in mensura, et numero, et pondere dispo- mensura, et numero, et pondere dispo- suisti. Ergo ista tria in quibus disposita suisti. Ergo ista tria in quibus disposita sunt omnia, sunt ante omnia: sed ante sunt omnia, sunt ante omnia: sed ante omnia creata non est nisi Deus: videtur omnia creata non est nisi Deus: videtur

51 51

ergo, quod ista in Deo sunt, et non in ergo, quod ista in Deo sunt, et non in creatura. creatura.

10. Adhuc, Hoc dicere videtur Augu- 10. Adhuc, Hoc dicere videtur Augu- stinus ad Orosium sic: « Numerus et stinus ad Orosium sic: « Numerus et pondus et mensura in quibus Deus dis- pondus et mensura in quibus Deus dis- posuit omnia, ipse est. » posuit omnia, ipse est. »

11. Adhuc, Augustinus super Genesim 11. Adhuc, Augustinus super Genesim ad litteram: « Deus ipse numerus est ad litteram: « Deus ipse numerus est sine numero, a quo omnis numerus : sine numero, a quo omnis numerus : ipse est mensura sine mensura, a quo ipse est mensura sine mensura, a quo omnis mensura: ipse est pondus sine omnis mensura: ipse est pondus sine pondere, a quo omne pondus: » et sic vi- pondere, a quo omne pondus: » et sic vi- detur idem quod prius, quod ista non detur idem quod prius, quod ista non sint in creatura, sed in creatore. sint in creatura, sed in creatore.

12. Adhuc ulterius quæritur, Cum ista 12. Adhuc ulterius quæritur, Cum ista sint proprietates creaturæ in quantum sint proprietates creaturæ in quantum creatura est, videtur quod ista sint con- creatura est, videtur quod ista sint con- sequentia creaturam secundum esse crea- sequentia creaturam secundum esse crea- turæ et sic videtur, quod nihil indicent turæ et sic videtur, quod nihil indicent in creatore, sed in creatura tantum : et in creatore, sed in creatura tantum : et sit videtur, quod in his non sit vesti- sit videtur, quod in his non sit vesti- gium creatoris. gium creatoris.

13. Adhuc, Cum subjectum intelligi 13. Adhuc, Cum subjectum intelligi possit sine proprietate, ut dicit Avicenna, possit sine proprietate, ut dicit Avicenna, eo quod proprietas est consequens esse eo quod proprietas est consequens esse subjecti, videtur quod creatura intelligi subjecti, videtur quod creatura intelligi possit sine his et sic ista non omni possit sine his et sic ista non omni creaturæ necesse est convenire. creaturæ necesse est convenire.

14. Adhuc, Cum opera Trinitatis sint 14. Adhuc, Cum opera Trinitatis sint indivisa, propter indivisam essentiam indivisa, propter indivisam essentiam quæ est in personis, videtur quod sicut quæ est in personis, videtur quod sicut ista tria respondent personis, ita quar- ista tria respondent personis, ita quar- tum esse deberet quod responderet es- tum esse deberet quod responderet es- sentiæ. sentiæ.

SOLUTIO. Dicendum, quod in tribus, in SOLUTIO. Dicendum, quod in tribus, in quibus est vestigium Trinitatis increatæ quibus est vestigium Trinitatis increatæ in ipsa creatura, et resultant in ea tam- in ipsa creatura, et resultant in ea tam- quam quædam trinitas creata, sunt im- quam quædam trinitas creata, sunt im- pressiones transitus creatoris per creatu- pressiones transitus creatoris per creatu- ram et indicia propter quod etiam ram et indicia propter quod etiam vestigia dicuntur: et non conveniunt vestigia dicuntur: et non conveniunt creaturæ secundum esse absolutum crea- creaturæ secundum esse absolutum crea- turæ, sed secundum esse relatum ad turæ, sed secundum esse relatum ad creatorem, secundum quod creatura exit creatorem, secundum quod creatura exit ab eo per creationem, potente, sapiente, ab eo per creationem, potente, sapiente, et bono: ut potentia Patri, sapientia et bono: ut potentia Patri, sapientia Filio, bonitas attribuatur Spiritui sancto. Filio, bonitas attribuatur Spiritui sancto. Et quædam attribuuntur creaturæ per Et quædam attribuuntur creaturæ per

Solutio. Solutio.

52 52

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

conformitatem exemplarem, ut unum, conformitatem exemplarem, ut unum, verum, bonum: quædam vero non per verum, bonum: quædam vero non per conformitatem exemplarem, sed meta- conformitatem exemplarem, sed meta- phoricam, et conveniunt creaturæ secun- phoricam, et conveniunt creaturæ secun- dum diversum modum causæ causantis dum diversum modum causæ causantis efficienter, formaliter sive exemplariter, efficienter, formaliter sive exemplariter, et finaliter. Et talia non oportet formali- et finaliter. Et talia non oportet formali- ter inveniri in creatore: et si inveniun- ter inveniri in creatore: et si inveniun- tur, non sunt in ipso, nisi efficienter tur, non sunt in ipso, nisi efficienter tantum sicut dicit Augustinus, quod tantum sicut dicit Augustinus, quod Deus est mensura præter mensuram, a Deus est mensura præter mensuram, a quo omnis mensura: et Deus est nume- quo omnis mensura: et Deus est nume- rus absque numero, a quo omnis nume- rus absque numero, a quo omnis nume- rus: et sic de pondere, ut dicit Augusti- rus: et sic de pondere, ut dicit Augusti- nus ad Orosium, et in libro LXXXIII nus ad Orosium, et in libro LXXXIII Quæstionum: sicut et dicit super Can- Quæstionum: sicut et dicit super Can- tica Bernardus, quod Deus est esse om- tica Bernardus, quod Deus est esse om- nium non materiale, sed causale. nium non materiale, sed causale.