d 4. d 4.

5. 5.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

liter differant. Differunt enim specie liter differant. Differunt enim specie quæcumque potentia et virtute partici- quæcumque potentia et virtute partici- pandi speciem illam differunt : et hæc pandi speciem illam differunt : et hæc est causa, quod dicit Aristoteles in pri- est causa, quod dicit Aristoteles in pri- mo de Anima, quod « ratio animalis mo de Anima, quod « ratio animalis secundum unumquodque accepta est secundum unumquodque accepta est altera et altera. >> altera et altera. >>

AD ALIUD dicendum, quod exempla- AD ALIUD dicendum, quod exempla- ria in mente divina sub unitate sunt et ria in mente divina sub unitate sunt et simplicitate: tamen per rationem (alias, simplicitate: tamen per rationem (alias, respectum) referuntur ad multa secun- respectum) referuntur ad multa secun- dum quod sunt rationes multorum, et dum quod sunt rationes multorum, et sic sunt causa multitudinis et multo- sic sunt causa multitudinis et multo- rum : nec tamen oportet, quod multa rum : nec tamen oportet, quod multa essentialiter sint unum sicut exempla- essentialiter sint unum sicut exempla- ria quia quando actus primi principii ria quia quando actus primi principii largitur esse in diversitate essentiæ, largitur esse in diversitate essentiæ, tunc principiatum propter coarctatam tunc principiatum propter coarctatam potentiam essentiæ creatæ, non in om- potentiam essentiæ creatæ, non in om- nibus potest imitari creatricem essen- nibus potest imitari creatricem essen- tiam, sed imitatur eam pro possibilitate tiam, sed imitatur eam pro possibilitate virtutis suæ et capacitatis, et sic retinet virtutis suæ et capacitatis, et sic retinet similitudinem idealem, et cadit ab essen- similitudinem idealem, et cadit ab essen- tiæ identitate et simplicitate : quando tiæ identitate et simplicitate : quando autem largitur esse in identitate essen- autem largitur esse in identitate essen- tiæ, tunc verum est, quod per omnia tiæ, tunc verum est, quod per omnia æquale et simile est esse in eo qui largi- æquale et simile est esse in eo qui largi- tur, et in eo qui accipit : et ideo per tur, et in eo qui accipit : et ideo per omnia similis est Filius Patri, per omnia omnia similis est Filius Patri, per omnia Spiritus sanctus Filio et Patri. Spiritus sanctus Filio et Patri.

AD ALIUD dicendum, quod voluntas AD ALIUD dicendum, quod voluntas Dei una est unitate volentis: sed non Dei una est unitate volentis: sed non est una unitate volitorum, et ex illa est una unitate volitorum, et ex illa parte producit similitudinem. parte producit similitudinem.

6. AD ALIUD dicendum, quod licet unus 6. AD ALIUD dicendum, quod licet unus Deus, una causa in triplici ratione cau- Deus, una causa in triplici ratione cau- sæ, sit principium unum universæ rei : sæ, sit principium unum universæ rei : tamen rationes causalitatum prout refe- tamen rationes causalitatum prout refe- runtur ad causata, non sunt in ratione runtur ad causata, non sunt in ratione causalitatis unius et unum unitate cau- causalitatis unius et unum unitate cau- sæ vel principii, dummodo sit in plurium sæ vel principii, dummodo sit in plurium causalitatum ratione, et ad plura causata causalitatum ratione, et ad plura causata sub ratione formæ causati referatur, sub ratione formæ causati referatur, formæ dico exemplaris, per se causa plu- formæ dico exemplaris, per se causa plu- rium est et plura imitantur ipsum, et rium est et plura imitantur ipsum, et habent aliquam similitudinem in ipso, se- habent aliquam similitudinem in ipso, se-

1 Vide Im Partem Summæ theologiæ B. Al- 1 Vide Im Partem Summæ theologiæ B. Al- berti, Tract. XIII, Quæst. 53. Tom. XXXI hu- berti, Tract. XIII, Quæst. 53. Tom. XXXI hu-

27 27

cundum quod illud est exemplar et ratio cundum quod illud est exemplar et ratio multorum. In unitate autem et simplici- multorum. In unitate autem et simplici- tate imitari non possunt propter diversi- tate imitari non possunt propter diversi- tatem essentiæ, ut ante dictum est: crea- tatem essentiæ, ut ante dictum est: crea- tam enim essentiam impossibile est sim- tam enim essentiam impossibile est sim- pliciter unam et simplicem esse : sed pliciter unam et simplicem esse : sed sufficit ei, ut dicit Proclus, quod sit sufficit ei, ut dicit Proclus, quod sit unita, et sit una et indivisa in se : et in unita, et sit una et indivisa in se : et in hoc imitatur, sed non adæquat unitatem hoc imitatur, sed non adæquat unitatem primi principii. primi principii.

AD ULTIMUM dicendum, quod ex nihilo AD ULTIMUM dicendum, quod ex nihilo nec unum est, nec multa, sicut objici- nec unum est, nec multa, sicut objici- tur : sed ex uno principio operante tur : sed ex uno principio operante secundum intellectum, secundum ratio- secundum intellectum, secundum ratio- nem quæ dirigit in finem operis, potest nem quæ dirigit in finem operis, potest et debet procedere multitudo eorum quæ et debet procedere multitudo eorum quæ analogiam habent ad finem operis, ut analogiam habent ad finem operis, ut dictum est. dictum est.

Ad 7. Ad 7.

philosopho- philosopho-

rum. rum.

AD ID quod inducitur de Philosopho- De solutione AD ID quod inducitur de Philosopho- De solutione rum solutione, dicendum, quod hoc mo- rum solutione, dicendum, quod hoc mo- do inducta est fallacia, sicut objiciendo do inducta est fallacia, sicut objiciendo probatum est : tamen non ita dixerunt probatum est : tamen non ita dixerunt Philosophi, sed dicere intenderunt hoc Philosophi, sed dicere intenderunt hoc quod dicitur in libro de Causis, quod quod dicitur in libro de Causis, quod primum est dives per se, et dives in primum est dives per se, et dives in omnibus aliis sed in se et per se opus omnibus aliis sed in se et per se opus ejus est creatio: quod tamen nulli com- ejus est creatio: quod tamen nulli com- municat: actus enim creationis nulli municat: actus enim creationis nulli communicabilis est, quod in diversitate communicabilis est, quod in diversitate essentiæ consistit cum primo principio: essentiæ consistit cum primo principio: et de his sufficienter dictum est in pri- et de his sufficienter dictum est in pri- mo tractatu de his quæ temporaliter de mo tractatu de his quæ temporaliter de Deo dicuntur, quæstione de creatione¹. Deo dicuntur, quæstione de creatione¹. In aliis autem divitias suas ostendit, In aliis autem divitias suas ostendit, influendo bonitates, intelligentiam, et influendo bonitates, intelligentiam, et naturam, secundum quod dicit Aristo- naturam, secundum quod dicit Aristo- teles et Peripatetici, quod « totum opus teles et Peripatetici, quod « totum opus naturæ est opus intelligentiæ : » et quod naturæ est opus intelligentiæ : » et quod intelligentia dat omnes formas, sicut intelligentia dat omnes formas, sicut dicit Avicenna in VI de Naturalibus, dicit Avicenna in VI de Naturalibus, eo quod prima forma lumen intelligen- eo quod prima forma lumen intelligen- tiæ est et lumen illud principium est tiæ est et lumen illud principium est cognitionis et esse, eo quod est lumen cognitionis et esse, eo quod est lumen intellectus practici, qui et intellectus est intellectus practici, qui et intellectus est et operativus, et ideo principium est et et operativus, et ideo principium est et

jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

De alia so- De alia so-

lutione. lutione.

Ad 1. Ad 1.

28 28

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cognitionis et esse et determinatum ad cognitionis et esse et determinatum ad esse hujus rei vel illius, intellectualiter esse hujus rei vel illius, intellectualiter vel corporaliter, est forma hujus, vel vel corporaliter, est forma hujus, vel illius, constituens ipsum in esse et co- illius, constituens ipsum in esse et co- gnoscibilitate. gnoscibilitate.

AD AD

ALIA quatuor dicendum, quod ALIA quatuor dicendum, quod bene improbant positionem sic intelle- bene improbant positionem sic intelle- ctam sed hoc non intenderunt Philo- ctam sed hoc non intenderunt Philo- sophi. sophi.

AD ID quod ulterius quæritur de gemi- AD ID quod ulterius quæritur de gemi- natione intellectus, dicendum quod meo natione intellectus, dicendum quod meo judicio nihil valet. Intellectus enim pra- judicio nihil valet. Intellectus enim pra- cticus non operatur nisi hoc quod intel- cticus non operatur nisi hoc quod intel- ligit ut operabile existens, et de quo est ligit ut operabile existens, et de quo est voluntas ut fiat: nihil autem operabi- voluntas ut fiat: nihil autem operabi- lium intelligit, per hoc quod intelligit lium intelligit, per hoc quod intelligit se, et per hoc quod intelligit se sic intel- se, et per hoc quod intelligit se sic intel- ligere, et quantumcunque geminetur, ligere, et quantumcunque geminetur, idem erit unde per hoc nec unitas, nec idem erit unde per hoc nec unitas, nec multitudo, nec identitas, nec diversi- multitudo, nec identitas, nec diversi- tas, causatur in rebus. tas, causatur in rebus.

Unde illa quæ objiciuntur contra hoc, Unde illa quæ objiciuntur contra hoc, meo judicio procedunt. meo judicio procedunt.

AD ID quod quæritur de actu creatio- AD ID quod quæritur de actu creatio- nis, dicendum quod in veritate actus nis, dicendum quod in veritate actus creationis circa creatum, a creante non creationis circa creatum, a creante non habet distinctionem, nec pluralitatem, habet distinctionem, nec pluralitatem, sed potius ab eo circa quod est : et licet sed potius ab eo circa quod est : et licet prima multitudo sit ex ipso, secundum prima multitudo sit ex ipso, secundum quod multitudo est actus multarum re- quod multitudo est actus multarum re- rum tamen ipse non potest esse prima rum tamen ipse non potest esse prima causa multitudinis in rebus. causa multitudinis in rebus.

et ordinis in rebus: sic enim videmus et ordinis in rebus: sic enim videmus in unoquoque sapiente secundum quam- in unoquoque sapiente secundum quam- libet artem, quod præstituit primo finem libet artem, quod præstituit primo finem universi operis, et tunc conducit multa universi operis, et tunc conducit multa per quæ finem illum consequi potest, per quæ finem illum consequi potest, et distinguit et ordinat unumquodque et distinguit et ordinat unumquodque secundum analogiam ad finem quem in- secundum analogiam ad finem quem in- tendit. tendit.

AD ID quod dicitur, quod ante primam AD ID quod dicitur, quod ante primam multitudinem non est multitudo, dicen- multitudinem non est multitudo, dicen- dum, quod verum est, quod non est dum, quod verum est, quod non est multitudo quæ actu sit multitudo: tamen multitudo quæ actu sit multitudo: tamen ante quamlibet multitudinem est causa ante quamlibet multitudinem est causa multitudinis, quæ non est aliud nisi multitudinis, quæ non est aliud nisi multorum dispositio: quæ quidem una multorum dispositio: quæ quidem una est in disponente, sed in dispositis non est in disponente, sed in dispositis non est de uno, sed de multis, ut dictum est. est de uno, sed de multis, ut dictum est.

Et quod dicitur, quod res procedunt Et quod dicitur, quod res procedunt in unitate a primo principio : dicendum, in unitate a primo principio : dicendum, quod hoc falsum est, nec Dionysius hoc quod hoc falsum est, nec Dionysius hoc dicit, sed dicit quod in ipso sunt in dicit, sed dicit quod in ipso sunt in unitate sive ut unum: sed procedentia unitate sive ut unum: sed procedentia ab ipso in diversitate essentiæ, elongan- ab ipso in diversitate essentiæ, elongan- tur ab eo, et quo plus elongantur, distin- tur ab eo, et quo plus elongantur, distin- guuntur gradibus entis, et vicinantur ma- guuntur gradibus entis, et vicinantur ma- teriæ et nobilitas et potestas primi teriæ et nobilitas et potestas primi occumbit et obumbratur in secundo, et occumbit et obumbratur in secundo, et secundi in tertio, et sic deinceps, sicut do- secundi in tertio, et sic deinceps, sicut do- cet Isaac in libro de Officiis, et Dionysius cet Isaac in libro de Officiis, et Dionysius in libro de Divinis nominibus 1. Et hoc in libro de Divinis nominibus 1. Et hoc modo primum procedens a primo princi- modo primum procedens a primo princi- pio, est intelligentia pura et simplex, quæ pio, est intelligentia pura et simplex, quæ cum occumbit per determinationem ad cum occumbit per determinationem ad materiam, conjungitur continuo et tempo- materiam, conjungitur continuo et tempo- ri, et fit intellectus compositus sive ratio, ri, et fit intellectus compositus sive ratio, cujus lumen dum iterum occumbit per cujus lumen dum iterum occumbit per determinationem ad materiam a lumine determinationem ad materiam a lumine cognitionis sensibilium, non retinet nisi cognitionis sensibilium, non retinet nisi motum vitalem, qui est vegetatio: et sic motum vitalem, qui est vegetatio: et sic est de aliis procedentibus a primo, sicut est de aliis procedentibus a primo, sicut Unde dicendum est ut supra, quod philosophice in libro de Causis demon- Unde dicendum est ut supra, quod philosophice in libro de Causis demon- dispositio multorum ad unum finem dispositio multorum ad unum finem universi in mente opificis, prima causa universi in mente opificis, prima causa est multitudinis in rebus et diversitas est multitudinis in rebus et diversitas proportionis ad participandum finem proportionis ad participandum finem illum secundum propriam analogiam illum secundum propriam analogiam uniuscujusque, est causa distinctionis uniuscujusque, est causa distinctionis

Adhuc enim quæritur, quare et quo- Adhuc enim quæritur, quare et quo- modo Deus multis creationibus creat modo Deus multis creationibus creat multa, cum ipse sit unum solum? et multa, cum ipse sit unum solum? et cum posita solutione adhuc remaneat cum posita solutione adhuc remaneat eadem quæstio, patet quod solutio nulla eadem quæstio, patet quod solutio nulla

est. est.

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

stratur et hoc modo procedentia a primo stratur et hoc modo procedentia a primo principio, sunt multa processibus, et principio, sunt multa processibus, et unum in principio effectivo: quod enim unum in principio effectivo: quod enim immediate a primo procedit, quod facit immediate a primo procedit, quod facit debere esse in omnibus et omnia, ut dicit debere esse in omnibus et omnia, ut dicit Avicenna, hoc est simplex esse, in quo Avicenna, hoc est simplex esse, in quo

cap. 5. cap. 5.

Ad Ad

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

procedentia non distinguuntur, sed per procedentia non distinguuntur, sed per distantiam a primo vitali processu dis- distantiam a primo vitali processu dis- tinguuntur a se invicem : et efficitur unum tinguuntur a se invicem : et efficitur unum intellectuale, et alterum animale, et ter- intellectuale, et alterum animale, et ter- tium naturale per materiam corporis de- tium naturale per materiam corporis de- terminatam ad esse: et sunt in unoquo- terminatam ad esse: et sunt in unoquo- que istorum gradus, propter quod sunt que istorum gradus, propter quod sunt multæ intelligentiæ, multæ animæ, mul- multæ intelligentiæ, multæ animæ, mul- ta corpora specie et numero et genere: ta corpora specie et numero et genere: quia proprie loquendo corruptibilia et quia proprie loquendo corruptibilia et incorruptibilia non sunt in genere uno: incorruptibilia non sunt in genere uno: et sic intelligitur verbum Dionysii quod et sic intelligitur verbum Dionysii quod << quæ sunt multa processibus, sunt unum << quæ sunt multa processibus, sunt unum principio. » principio. »

Illa quæ in contrarium adducuntur, Illa quæ in contrarium adducuntur, procedunt. procedunt.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Unde veniat compositio in creaturis, cum Unde veniat compositio in creaturis, cum primum principium sit omnino sim- primum principium sit omnino sim- plex ? plex ?

Secundo quæritur, Unde veniat com- Secundo quæritur, Unde veniat com- positio in creatis, cum primum princi- positio in creatis, cum primum princi- pium quod dat esse, sit omnino simplex pium quod dat esse, sit omnino simplex et in fine simplicitatis ? et in fine simplicitatis ?

Et ut intelligatur quod quæritur, acci- Et ut intelligatur quod quæritur, acci- piantur modi compositionis qui inve- piantur modi compositionis qui inve- niuntur in rebus. niuntur in rebus.

Est enim compositio secundum ratio- Est enim compositio secundum ratio- nem, et compositio secundum rem. nem, et compositio secundum rem.

Secundum rationem duplex composi- Secundum rationem duplex composi- tio invenitur. Primum enim genus com- tio invenitur. Primum enim genus com- positionis est, ubi duo vel plura in positionis est, ubi duo vel plura in ratione potentiæ et actus conveniunt ad ratione potentiæ et actus conveniunt ad constitutionem unius essentialem, ex constitutionem unius essentialem, ex quibus est esse et quidditas illius: sicut quibus est esse et quidditas illius: sicut partes in diffinitione positæ habent se ad partes in diffinitione positæ habent se ad diffinitum. In diffinitione enim, ut dicit diffinitum. In diffinitione enim, ut dicit Aristoteles, omnes differentiæ priores ha- Aristoteles, omnes differentiæ priores ha- bent se ad ultimam, quæ convertibilis bent se ad ultimam, quæ convertibilis

29 29

est sicut potentia ad actum, et sicut ge- est sicut potentia ad actum, et sicut ge- nus ad differentiam constitutivam. Se- nus ad differentiam constitutivam. Se- cundum genus compositionis est, quando cundum genus compositionis est, quando duo vel plura ita conveniunt ad unum duo vel plura ita conveniunt ad unum constituendum, quod unum illorum est constituendum, quod unum illorum est sicut cujus est actus et esse, et alterum sicut cujus est actus et esse, et alterum sicut quo effective vel formaliter vel sicut quo effective vel formaliter vel utroque modo est esse in illo: et hæc vo- utroque modo est esse in illo: et hæc vo- catur compositio ex quo est et quod est : catur compositio ex quo est et quod est : quod enim est, non est ex se in actu quod enim est, non est ex se in actu essendi, sed dependet ad aliud à quo essendi, sed dependet ad aliud à quo effective vel formaliter vel utroque modo effective vel formaliter vel utroque modo accipit esse. Et hoc est quod dicit Boetius accipit esse. Et hoc est quod dicit Boetius in libro de Hebdomadibus sic: Quod est in libro de Hebdomadibus sic: Quod est habere aliquid potest præter id quod habere aliquid potest præter id quod ipsum est esse vero nihil admixtum ha- ipsum est esse vero nihil admixtum ha- bet. Sicut enim dicit Avicenna, quod est, bet. Sicut enim dicit Avicenna, quod est, secundum seipsum et nihil, et ex nihilo secundum seipsum et nihil, et ex nihilo est, sed esse sibi est ab eo quo est effi- est, sed esse sibi est ab eo quo est effi- cienter vel formaliter vel utroque modo: cienter vel formaliter vel utroque modo: et ideo dicit Boetius, quod « in omni et ideo dicit Boetius, quod « in omni creato aliud est quod est, et aliud est creato aliud est quod est, et aliud est quo est. » Isti ergo duo sunt modi com- quo est. » Isti ergo duo sunt modi com- positionis qui sunt in esse secundum ra- positionis qui sunt in esse secundum ra- tionem. tionem.

Est aliud genus compositionis in esse Est aliud genus compositionis in esse simpliciter, sive secundum rem. Et pri- simpliciter, sive secundum rem. Et pri- mum in genere illo secundum rationem mum in genere illo secundum rationem compositi est, quod plures partes discre- compositi est, quod plures partes discre- tas habet in actu, sicut numerus, et acer- tas habet in actu, sicut numerus, et acer- vus quælibet enim pars numeri et actu vus quælibet enim pars numeri et actu numerat, et actu numerata est, sicut et numerat, et actu numerata est, sicut et quælibet pars acervi: quia, sicut ait Py- quælibet pars acervi: quia, sicut ait Py- thagoras, numerus est acervus unitatum. thagoras, numerus est acervus unitatum. Cujus autem partes minus discretæ sunt, Cujus autem partes minus discretæ sunt, aut sunt partes esse simpliciter, aut par- aut sunt partes esse simpliciter, aut par- tes esse determinati per quantitatem. Si tes esse determinati per quantitatem. Si primo modo, tunc est compositum ex primo modo, tunc est compositum ex materia et forma: quia primæ partes es- materia et forma: quia primæ partes es- sentiales existentis simpliciter, sunt ma- sentiales existentis simpliciter, sunt ma- teria et forma. Si autem sunt partes teria et forma. Si autem sunt partes esse determinati per quantitatem, aut esse determinati per quantitatem, aut sunt partes homogeniæ, aut heterogeniæ. sunt partes homogeniæ, aut heterogeniæ. Si homogeniæ, dicitur compositio quan- Si homogeniæ, dicitur compositio quan- titativa, sicut linea ex lineis, et superfi- titativa, sicut linea ex lineis, et superfi- cies ex superficiebus, et corpus ex cor- cies ex superficiebus, et corpus ex cor- poribus in mathematicis. In physicis poribus in mathematicis. In physicis autem sicut caro ex carnibus, et sanguis autem sicut caro ex carnibus, et sanguis ex sanguinibus. Homogeniæ enim partes ex sanguinibus. Homogeniæ enim partes

30 30

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dicuntur apud Philosophos, quarum dicuntur apud Philosophos, quarum quælibet nomen habet et rationem to- quælibet nomen habet et rationem to- tius: sicut quælibet pars lineæ, linea est, tius: sicut quælibet pars lineæ, linea est, et quælibet pars carnis, caro est, et sic et quælibet pars carnis, caro est, et sic de aliis. Aut habet partes heterogenias, de aliis. Aut habet partes heterogenias, hoc est, diversas in forma: sicut compo- hoc est, diversas in forma: sicut compo- nitur corpus hominis ex capite, thorace, nitur corpus hominis ex capite, thorace, manu, pede quæ et intra se forma sive manu, pede quæ et intra se forma sive figura differunt, et nulla nomen habet et figura differunt, et nulla nomen habet et rationem totius: caput enim non est ho- rationem totius: caput enim non est ho- mo, sed pars hominis et hæc composi- mo, sed pars hominis et hæc composi- tio multa genera compositionum habet tio multa genera compositionum habet sub se, quæ ab Aristotele in V primæ sub se, quæ ab Aristotele in V primæ philosophiæ, et in V Physicorum deter- philosophiæ, et in V Physicorum deter- minantur et notantur hoc versu: minantur et notantur hoc versu:

Tactus, colla, porus, insertum, continuum dant. Tactus, colla, porus, insertum, continuum dant.

Tactu composita sunt, quorum ulti- Tactu composita sunt, quorum ulti- mum unius est cum ultimo alterius. mum unius est cum ultimo alterius. Colla composita sunt, quæ glutino aliquo Colla composita sunt, quæ glutino aliquo sicut cæmento simul continentur. Poro sicut cæmento simul continentur. Poro composita sunt, quæ foraminibus et cla- composita sunt, quæ foraminibus et cla- vis immissis simul conclavata tenentur, vis immissis simul conclavata tenentur, ut paries. Inserto composita sunt, quæ ut paries. Inserto composita sunt, quæ incastraturis sive cavationibus in uno incastraturis sive cavationibus in uno factis, in alio autem labio in extremo di- factis, in alio autem labio in extremo di- misso sibi invicem immittuntur, sicut in misso sibi invicem immittuntur, sicut in physicis est in scia sive in femore, ubi physicis est in scia sive in femore, ubi unum os per modum pyxidis cavum est, unum os per modum pyxidis cavum est, propter quod etiam a medicis pyxis vo- propter quod etiam a medicis pyxis vo- catur alterum autem per modum globi catur alterum autem per modum globi immissum est in illud, ut facile vertatur immissum est in illud, ut facile vertatur in ipso et ideo vocatur vertebrum. In in ipso et ideo vocatur vertebrum. In artificialibus autem est, sicut quando ar- artificialibus autem est, sicut quando ar- chitecti in conjunctione parietis unum chitecti in conjunctione parietis unum asserem cavant, et alterum in extremo asserem cavant, et alterum in extremo acuunt, et inserunt in cavum. Et omnibus acuunt, et inserunt in cavum. Et omnibus his modis dicitur compositio continui. his modis dicitur compositio continui.

Est etiam in istis compositionibus ali- Est etiam in istis compositionibus ali- quando ordo, ita quod una præsupponit quando ordo, ita quod una præsupponit sibi aliam compositio enim materialis sibi aliam compositio enim materialis quæ est ex partibus actu existentibus in quæ est ex partibus actu existentibus in ratione compositionis, prior est composi- ratione compositionis, prior est composi- tione quæ est ex partibus potentia discre- tione quæ est ex partibus potentia discre- tis tantum plus enim habet de ratione tis tantum plus enim habet de ratione et natura compositionis illa quam ista, et natura compositionis illa quam ista, licet secundum esse sit e converso, quia licet secundum esse sit e converso, quia plus in esse uno sunt componentia quæ plus in esse uno sunt componentia quæ

tantum potentia discreta sunt, quam illa tantum potentia discreta sunt, quam illa quæ actu discreta sunt. quæ actu discreta sunt.

Similiter compositio quæ est ex parti- Similiter compositio quæ est ex parti- bus integralibus heterogeniis, præsup- bus integralibus heterogeniis, præsup- ponit sibi compositionem quæ est ex ponit sibi compositionem quæ est ex partibus continuis similibus sive homo- partibus continuis similibus sive homo- geniis omne enim heterogenium com- geniis omne enim heterogenium com- ponitur ex homogeniis. ponitur ex homogeniis.

Similiter illa compositio quæ est ex ho- Similiter illa compositio quæ est ex ho- mogeniis, præsupponit sibi illam quæ est mogeniis, præsupponit sibi illam quæ est ex materia et forma: quia quælibet par- ex materia et forma: quia quælibet par- tium homogeniarum sive continuarum, tium homogeniarum sive continuarum, ex materia est et forma. Adhuc illa quæ ex materia est et forma. Adhuc illa quæ est ex materia et forma, præsupponit est ex materia et forma, præsupponit illam quæ est ex genere et differentia: illam quæ est ex genere et differentia: eo quod illa quæ est ex genere et diffe- eo quod illa quæ est ex genere et diffe- rentia, formæ est secundum se: illa au- rentia, formæ est secundum se: illa au- tem quæ est ex forma et materia, com- tem quæ est ex forma et materia, com- positi est, et non alterius componentium. positi est, et non alterius componentium.

: :

Præter omnes istas compositiones est Præter omnes istas compositiones est compositio substantiæ in genere et specie compositio substantiæ in genere et specie determinatæ cum proprietatibus suis sive determinatæ cum proprietatibus suis sive potentiis quæ fluunt ab essentialibus sub- potentiis quæ fluunt ab essentialibus sub- stantiæ illius quod Boetius in libro Di- stantiæ illius quod Boetius in libro Di- visionum vocat totum potestativum sive visionum vocat totum potestativum sive virtuale sicut est compositio animæ cum virtuale sicut est compositio animæ cum potentiis, quæ fluunt ab ipso vegetativo potentiis, quæ fluunt ab ipso vegetativo scilicet, sensibili, et rationali: quarum scilicet, sensibili, et rationali: quarum quædam sunt conjunctæ corpori ut actus quædam sunt conjunctæ corpori ut actus organo, quædam autem non sunt con- organo, quædam autem non sunt con- junctæ, ut intellectus et ratio: et hæc junctæ, ut intellectus et ratio: et hæc compositio aliquo modo est ante illam compositio aliquo modo est ante illam quæ est ex genere et differentia, eo quod quæ est ex genere et differentia, eo quod etiam substantia generis multarum est etiam substantia generis multarum est potentiarum. potentiarum.

Est etiam in his compositionibus alia Est etiam in his compositionibus alia differentia quædam enim sunt compo- differentia quædam enim sunt compo- sitiones, in quibus partes compositæ con- sitiones, in quibus partes compositæ con- stituunt totum, ita quod esse totius est stituunt totum, ita quod esse totius est ex esse partium, sicut in omnibus com- ex esse partium, sicut in omnibus com- positionibus ante ultimam dictis: quæ- positionibus ante ultimam dictis: quæ- dam autem est in qua partis esse consti- dam autem est in qua partis esse consti- tuitur et est ex esse totius, sicut est in tuitur et est ex esse totius, sicut est in toto potentiali: esse enim animæ substan- toto potentiali: esse enim animæ substan- tiale non constituitur ex vegetativo, sen- tiale non constituitur ex vegetativo, sen- sibili, et rationali: nec ex memoria, sibili, et rationali: nec ex memoria, intelligentia, et voluntate: sicut nec esse intelligentia, et voluntate: sicut nec esse regni in civilibus constituitur ex officio regni in civilibus constituitur ex officio præsidis, et potestate, et ex officio ducis, præsidis, et potestate, et ex officio ducis,

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

et ex officio præfecti : sed potius a regno et ex officio præfecti : sed potius a regno sicut a toto potestativo partiales potesta- sicut a toto potestativo partiales potesta- tes fluunt in eos qui in partem sollicitu- tes fluunt in eos qui in partem sollicitu- dinis vocantur. Et sicut ab esse animæ dinis vocantur. Et sicut ab esse animæ partiales potestates fluunt, quæ dicuntur partiales potestates fluunt, quæ dicuntur potentiæ ipsius. Et in talibus totum non potentiæ ipsius. Et in talibus totum non constituitur ex partibus, sed potius ab constituitur ex partibus, sed potius ab esse totius fluunt partes. esse totius fluunt partes.

Cum ergo in rebus creatis tot invenian- Cum ergo in rebus creatis tot invenian- tur genera compositionum et diversimode tur genera compositionum et diversimode se habentia, quæritur, quæ sit prima se habentia, quæritur, quæ sit prima causa compositionis ? causa compositionis ?

31 31

compositionis in creatis nulla causa sit. compositionis in creatis nulla causa sit. CONTRA: CONTRA:

1. Nihil seipsum componit: ergo ne- 1. Nihil seipsum componit: ergo ne- cesse est, quod omne compositum aliam cesse est, quod omne compositum aliam a se causam habeat suæ compositionis. a se causam habeat suæ compositionis. 2. Adhuc, Boetius in libro de Hebdo- 2. Adhuc, Boetius in libro de Hebdo- madibus « In omni creato, eo ipso quod madibus « In omni creato, eo ipso quod creatum est, aliud est quo est, et aliud creatum est, aliud est quo est, et aliud est quod est. » Ergo videtur, quod com- est quod est. » Ergo videtur, quod com- positio sequatur creatum in quantum positio sequatur creatum in quantum creatum est: creatum autem in quantum creatum est: creatum autem in quantum creatum, a primo principio est : ergo vi- creatum, a primo principio est : ergo vi-

Videtur enim, quod primum princi- detur, quod compositio a primo princi- Videtur enim, quod primum princi- detur, quod compositio a primo princi- pium non potest esse causa. pium non potest esse causa. pio sit sicut a causa. pio sit sicut a causa.

1. Primum enim omnino simplex est et 1. Primum enim omnino simplex est et in fine simplicitatis, compositio autem in fine simplicitatis, compositio autem dicit elongationem et dissimilitudinem a dicit elongationem et dissimilitudinem a primo inter principium autem causale primo inter principium autem causale dans esse, dans esse, et principiatum causatum de- et principiatum causatum de- bet esse convenientia: videtur ergo, quod bet esse convenientia: videtur ergo, quod compositio in rebus creatis non causetur compositio in rebus creatis non causetur a primo principio. a primo principio.

2. Adhuc, Augustinus in libro XI de 2. Adhuc, Augustinus in libro XI de Civitate Dei: «Est bonum solum sim- Civitate Dei: «Est bonum solum sim- plex, et hoc solum incommutabile, quod plex, et hoc solum incommutabile, quod est Deus. Ah hoc bono creata sunt omnia est Deus. Ah hoc bono creata sunt omnia bona, sed non simplicia, et ob hoc mu- bona, sed non simplicia, et ob hoc mu- tabilia » Quæritur ergo causa compo- tabilia » Quæritur ergo causa compo- sitionis, quæ ex primo principio esse non sitionis, quæ ex primo principio esse non potest. potest.

3. Adhuc, Constat, quod primum prin- 3. Adhuc, Constat, quod primum prin- cipium in perfectione profert res creatas: cipium in perfectione profert res creatas: sicut enim dicitur in Deuteronomio, sicut enim dicitur in Deuteronomio, XXXII, 3 et 4: Date magnificentiam Deo XXXII, 3 et 4: Date magnificentiam Deo nostro. Dei perfecta sunt opera. Ubi dicit nostro. Dei perfecta sunt opera. Ubi dicit Augustinus in Glossa,quod << omne quod Augustinus in Glossa,quod << omne quod creavit Deus, perfectum est, vel in via creavit Deus, perfectum est, vel in via perfectionis factum : ut luna, quæ secun- perfectionis factum : ut luna, quæ secun- dum translationem Septuaginta, in initio dum translationem Septuaginta, in initio noctis facta est, et sic in lumine imper- noctis facta est, et sic in lumine imper- fecta: tamen in semicirculo sui deferentis fecta: tamen in semicirculo sui deferentis facta quo defertur ad solis oppositionem, facta quo defertur ad solis oppositionem, et sic perficitur et impletur lumen solis. >> et sic perficitur et impletur lumen solis. >> Ex quo accipitur, quod nihil imperfe- Ex quo accipitur, quod nihil imperfe- ctum creavit Deus. Et hoc est quod dicit ctum creavit Deus. Et hoc est quod dicit Boetius in libro III de Consolatione phi- Boetius in libro III de Consolatione phi- losophiæ: losophiæ:

formans, formans,

Perfectasque jubens perfectum absolvere par- Perfectasque jubens perfectum absolvere par-

tes. tes.

3. Adhuc, Augustinus contra adversa- 3. Adhuc, Augustinus contra adversa- rium Legis et Prophetarum: » Bona rium Legis et Prophetarum: » Bona mutabilia propterea bona sunt, quoniam Mundum mente gerens, similique ab imagine mutabilia propterea bona sunt, quoniam Mundum mente gerens, similique ab imagine a summo bono facta sunt: propterea mu- a summo bono facta sunt: propterea mu- tabilia, quia non de ipso, sed de nihilo tabilia, quia non de ipso, sed de nihilo facta sunt 2. » Constat autem, quod se- facta sunt 2. » Constat autem, quod se- cundum Augustinum mutabile sequitur cundum Augustinum mutabile sequitur compositum dicit enim, quod omne compositum dicit enim, quod omne compositum mutabile est : mutabile compositum mutabile est : mutabile autem non fundatur in ente, sed in non autem non fundatur in ente, sed in non ente dicit enim Augustinus in libro ente dicit enim Augustinus in libro Contra epistolam fundamenti, quod « res Contra epistolam fundamenti, quod « res non est mutabilis quia est ex aliquo, sed non est mutabilis quia est ex aliquo, sed quia est ex nihilo: » ergo et compositio quia est ex nihilo: » ergo et compositio fundatur in non ente: non ens autem fundatur in non ente: non ens autem nullius est causa: et sic videtur, quod nullius est causa: et sic videtur, quod

10. 10.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XI de Civitate Dei, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XI de Civitate Dei, cap.

Sed in creatura nihil est perfectum Sed in creatura nihil est perfectum secundum esse nisi compositum: vide- secundum esse nisi compositum: vide- tur ergo, quod omne quod creavit Deus, tur ergo, quod omne quod creavit Deus, compositum est. PROBATIO mediæ: quia compositum est. PROBATIO mediæ: quia omne componens materialiter imperfe- omne componens materialiter imperfe- ctum est, eo quod est in potentia ad alte- ctum est, eo quod est in potentia ad alte- rum. Similiter componens formale im- rum. Similiter componens formale im- perfectum est in esse, quia non est in se, perfectum est in esse, quia non est in se, sed in altero cujus forma est. Cum ergo sed in altero cujus forma est. Cum ergo

2 IDEM, Lib. contra adversarium Legis et 2 IDEM, Lib. contra adversarium Legis et Prophetarum, cap. 6. Prophetarum, cap. 6.

Sed contra. Sed contra.

Quest. 1. Quest. 1.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Sed contra. Sed contra.

32 32

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

omne creatum sit simplex, vel composi- omne creatum sit simplex, vel composi- tum et si simplex, aut est componens tum et si simplex, aut est componens materialiter, aut formaliter, et neutrum materialiter, aut formaliter, et neutrum perfectum est in esse, et omne creatum perfectum est in esse, et omne creatum perfectum est in esse: sequitur, quod perfectum est in esse: sequitur, quod omne creatum compositum est, et quod omne creatum compositum est, et quod causam suæ compositionis extrinsecam causam suæ compositionis extrinsecam non habet nisi principium primum. non habet nisi principium primum.

JUXTA hoc ulterius quæritur, Utrum JUXTA hoc ulterius quæritur, Utrum simplicitas conditio sit quæ possit con- simplicitas conditio sit quæ possit con- venire creato ? venire creato ?

Et videtur, quod sic: constat enim, Et videtur, quod sic: constat enim, quod componentia in composito simpli- quod componentia in composito simpli- cia sunt, aliter iretur in infinitum in cia sunt, aliter iretur in infinitum in componentibus. Ergo videtur, quod componentibus. Ergo videtur, quod componentia sint creata, et quod aliquod componentia sint creata, et quod aliquod creatum sit simplex, et aliquod composi- creatum sit simplex, et aliquod composi- tum et sic simplicitas conditio est quæ tum et sic simplicitas conditio est quæ potest convenire creato. potest convenire creato.

CONTRA: CONTRA:

1. Primo libro Sententiarum, distinct. 1. Primo libro Sententiarum, distinct. VIII, cap. Eademque', dicitur, quod VIII, cap. Eademque', dicitur, quod sola divina natura simplex est, et hoc sola divina natura simplex est, et hoc habet proprium: proprium autem est habet proprium: proprium autem est quod uni soli convenit: ergo videtur, quod uni soli convenit: ergo videtur, quod hoc non possit convenire creaturæ. quod hoc non possit convenire creaturæ.

2. Adhuc, Creatio creantis est actus : 2. Adhuc, Creatio creantis est actus : actus autem omnis est super particulare actus autem omnis est super particulare hoc vel illud particulare autem hoc vel hoc vel illud particulare autem hoc vel illud omne compositum est: ergo crea- illud omne compositum est: ergo crea- tio educens de non esse ad esse, non nisi tio educens de non esse ad esse, non nisi compositi est. compositi est.

ULTERIUS quæritur, Utrum omnis ULTERIUS quæritur, Utrum omnis creatura composita est ex quod est, et creatura composita est ex quod est, et quo est ? quo est ?

Hoc enim videtur ex dicto Boetii, qui Hoc enim videtur ex dicto Boetii, qui dicit in libro de Hebdomadibus, quod dicit in libro de Hebdomadibus, quod «< in omni eo quod est citra primum, «< in omni eo quod est citra primum, aliud est quod est, et aliud est quo est : » aliud est quod est, et aliud est quo est : » ergo videtur, quod omnis creatura com- ergo videtur, quod omnis creatura com- posita est ex quo est, et quod est. posita est ex quo est, et quod est. IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod

1. Quod est et quo est, in creato creata 1. Quod est et quo est, in creato creata sunt et si in omni creato est quod est sunt et si in omni creato est quod est

1 Cf. I Sententiarum, Dist. VIII, cap. D. Tom. 1 Cf. I Sententiarum, Dist. VIII, cap. D. Tom. XXV nostræ editionis opp. B. Alberti, pag. XXV nostræ editionis opp. B. Alberti, pag.

et quo est, tunc in quod est, est quod est et quo est, tunc in quod est, est quod est et quo est et in quo est, est quod est et et quo est et in quo est, est quod est et quo est et hoc abibit in infinitum. quo est et hoc abibit in infinitum. 2. Adhuc, Unitas est quoddam crea- 2. Adhuc, Unitas est quoddam crea- tum aut ergo seipso est una, aut alio. tum aut ergo seipso est una, aut alio. Si seipsa est una, sequitur quod seipsa Si seipsa est una, sequitur quod seipsa est quia unum et ens convertuntur. Si est quia unum et ens convertuntur. Si alio est una, tunc de illo iterum quæro, alio est una, tunc de illo iterum quæro, quo illud sit unum? Aut enim alio, aut quo illud sit unum? Aut enim alio, aut seipso. Si alio, ibitur in infinitum. Si seipso. Si alio, ibitur in infinitum. Si seipso ergo idem est quod est unum, et seipso ergo idem est quod est unum, et quo est unum et sic non in omni creato quo est unum et sic non in omni creato est quod est et quo est distinctum, sed est quod est et quo est distinctum, sed in aliquo idem sunt. in aliquo idem sunt.

3. Adhuc, Cum dicitur, Homo est ho- 3. Adhuc, Cum dicitur, Homo est ho- mo, constat quod quod est importatur mo, constat quod quod est importatur per subjectum, et quo est per prædica- per subjectum, et quo est per prædica- tum : cum ergo idem de se prædicetur in tum : cum ergo idem de se prædicetur in hac propositione, videtur quod in ea hac propositione, videtur quod in ea idem sit quod est et quo est et sic non idem sit quod est et quo est et sic non in omni creato est aliud quod est et quo in omni creato est aliud quod est et quo est. est.

ULTERIUS quæritur, Quare non dicitur, Que ULTERIUS quæritur, Quare non dicitur, Que quod omnis creatura composita sit ex quod omnis creatura composita sit ex materiali et formali? materiali et formali?

Videtur enim hoc omni creaturæ con- Videtur enim hoc omni creaturæ con- venire. venire.

1. Omnis enim creatura in se habet unde 1. Omnis enim creatura in se habet unde ab alio recipiat, et quo in aliud agat : sed ab alio recipiat, et quo in aliud agat : sed unde recipiat est materiale, et quo agat unde recipiat est materiale, et quo agat formale videtur ergo, quod omnis crea- formale videtur ergo, quod omnis crea- tura ex materiali et formali composita est. tura ex materiali et formali composita est.

2. Adhuc, Quod est, ut dicit Boetius, 2. Adhuc, Quod est, ut dicit Boetius, subjectum est, in quo aliud præter se subjectum est, in quo aliud præter se esse potest. Dicit enim Boetius sic : esse potest. Dicit enim Boetius sic : « Quod est habere aliud potest præter « Quod est habere aliud potest præter ipsum quod est : esse vero, sive quo est, ipsum quod est : esse vero, sive quo est, nihil habet admixtum : » sed omnis po- nihil habet admixtum : » sed omnis po- tentia recipiendi in seipsum aliud a seip- tentia recipiendi in seipsum aliud a seip- so, est materia in qua prima ratio est et so, est materia in qua prima ratio est et potentia recipiendi dicit enim Philoso- potentia recipiendi dicit enim Philoso- phus, quod primum fundamentum est phus, quod primum fundamentum est hyle ergo quod est, nihil est nisi mate- hyle ergo quod est, nihil est nisi mate- riale principium: et per oppositum quo riale principium: et per oppositum quo est, nihil erit nisi formale : ergo omne est, nihil erit nisi formale : ergo omne

250. 250.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

33 33

Solutio. Solutio.

quod est, compositum est ex formali et quod est, compositum est ex formali et materiali. materiali.

: :

SOLUTIO. Dicendum secundum Catho- SOLUTIO. Dicendum secundum Catho- licam fidem, quod compositum extra, licam fidem, quod compositum extra, causam suæ compositionis non habet nisi causam suæ compositionis non habet nisi primum principium: sed intra, causam primum principium: sed intra, causam habet compositionis componentia, quæ habet compositionis componentia, quæ materialia sunt ad formam totius: com- materialia sunt ad formam totius: com- ponentia enim dependent a se invicem, ponentia enim dependent a se invicem, unum sicut esse suscipiens et determina- unum sicut esse suscipiens et determina- tum ad esse hoc vel illud, alterum sicut tum ad esse hoc vel illud, alterum sicut esse conferens, cujus proprius actus est esse conferens, cujus proprius actus est esse in eo quod est. Et compositionis esse in eo quod est. Et compositionis istorum non est causa nisi primum prin- istorum non est causa nisi primum prin- cipium, quod secundum rationem accep- cipium, quod secundum rationem accep- tam a fine universi, unumquodque pro- tam a fine universi, unumquodque pro- ducit et vocat in esse in ordine et gradu ducit et vocat in esse in ordine et gradu quo incursum et influxum habet in finem quo incursum et influxum habet in finem universi inducendum: sic enim est in universi inducendum: sic enim est in scientia creatoris, quæ dicitur dispositio, scientia creatoris, quæ dicitur dispositio, quæ concernit rationem et ordinem sci- quæ concernit rationem et ordinem sci- bilium faciendorum et cum hoc compo- bilium faciendorum et cum hoc compo- nentia secundum quod componentia sunt nentia secundum quod componentia sunt per se sumpta vel simplicia nullum ha- per se sumpta vel simplicia nullum ha- beant incursum vel influxum ad finem beant incursum vel influxum ad finem inducendum, numquam producit Deus inducendum, numquam producit Deus opere creationis componens in actu et opere creationis componens in actu et esse componentis simplicis, sed in esse esse componentis simplicis, sed in esse compositi, et ideo non producit mate- compositi, et ideo non producit mate- riam simplicem sine forma. Similiter for- riam simplicem sine forma. Similiter for- ma nullum habet incursum in finem in ma nullum habet incursum in finem in esse formæ simplicis, sed in actu et esse esse formæ simplicis, sed in actu et esse compositiet ideo Deus in omni uni- compositiet ideo Deus in omni uni- versitate creaturarum quidquid producit, versitate creaturarum quidquid producit, sive in se sit simplex, sive compositum, sive in se sit simplex, sive compositum, producit in esse compositi: unde for- producit in esse compositi: unde for- mam producit in composito, et materiam mam producit in composito, et materiam similiter et sic est de omnibus compo- similiter et sic est de omnibus compo- nentibus secundum diversitatem om- nentibus secundum diversitatem om- nium compositionum superius enumera- nium compositionum superius enumera- tarum, ita quod et animam humanam tarum, ita quod et animam humanam non creat sine corpore, sed infundendo non creat sine corpore, sed infundendo creat eam, et creando infundit : et corpus creat eam, et creando infundit : et corpus non creat sine anima, sed organizando non creat sine anima, sed organizando corpus animat, et animando organizat. corpus animat, et animando organizat.

1 Deuteron. xxx, 4. 1 Deuteron. xxx, 4.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. XI de Civitate Dei, cap. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. XI de Civitate Dei, cap.

XXXII XXXII

Et similiter substantiam formatam non Et similiter substantiam formatam non producit sine proprietatibus, nec e con- producit sine proprietatibus, nec e con- verso, sed unum in alio. Similiter nec verso, sed unum in alio. Similiter nec definientia nisi in diffinito, nec acciden⚫ definientia nisi in diffinito, nec acciden⚫ tia nisi in subjecto, nec partes continui, tia nisi in subjecto, nec partes continui, nisi in continuo, nec partes potestativas nisi in continuo, nec partes potestativas nisi in toto potestativo: et sic est de nisi in toto potestativo: et sic est de omnibus aliis. Et sic intelligitur, quod omnibus aliis. Et sic intelligitur, quod Dei perfecta sunt opera'. His ita notatis, Dei perfecta sunt opera'. His ita notatis, facile erit respondere ad objecta. facile erit respondere ad objecta.

AD PRIMUM enim dicendum, quod cau- AD PRIMUM enim dicendum, quod cau- sa compositionis extra et efficiens, non sa compositionis extra et efficiens, non est nisi primum principium: causa au- est nisi primum principium: causa au- tem compositionis intra, non potest esse tem compositionis intra, non potest esse primum principium: quia causa compo- primum principium: quia causa compo- sitionis intra, sunt componibilia : com- sitionis intra, sunt componibilia : com- ponibilium autem utrumque dependet ad ponibilium autem utrumque dependet ad alterum secundum aliquod esse, alterum secundum aliquod esse, utrumque simul dependet ad formam utrumque simul dependet ad formam totius primum autem principium cum totius primum autem principium cum sit necesse esse omnino et omnimode, ad sit necesse esse omnino et omnimode, ad nihil secundum aliquod esse dependere nihil secundum aliquod esse dependere potest. potest.

et et

Et ad id quod objicitur, quod inter Et ad id quod objicitur, quod inter principium et principiatum debet esse principium et principiatum debet esse convenientia, dicendum quod verum est : convenientia, dicendum quod verum est : sed illa convenientia non consistit in sed illa convenientia non consistit in forma exemplari: compositio enim for- forma exemplari: compositio enim for- mam exemplarem non habet in Deo : mam exemplarem non habet in Deo : dicit enim Augustinus in libro XI de Ci- dicit enim Augustinus in libro XI de Ci- vitate Dei, quod « tanta est simplicitas vitate Dei, quod « tanta est simplicitas in Deo, quod ipse est quidquid habet 2. >> in Deo, quod ipse est quidquid habet 2. >> Et hoc non potest esse in aliquo creato : Et hoc non potest esse in aliquo creato : in creatura enim omne habens, essentia- in creatura enim omne habens, essentia- liter diversum est ab eo quod habet, liter diversum est ab eo quod habet, sive habitum sit essentiale, sive acci- sive habitum sit essentiale, sive acci- dentale ita quod alia est essentia ha- dentale ita quod alia est essentia ha- bentis, et alia essentia habiti. Sed con- bentis, et alia essentia habiti. Sed con- venientia illa est in his quæ operantur venientia illa est in his quæ operantur per intellectum practicum, ratio disposi- per intellectum practicum, ratio disposi- tionis uniuscujusque operandorum ad tionis uniuscujusque operandorum ad finem ultimum operis et in hac ratione finem ultimum operis et in hac ratione materiam et quod est producit Deus ut materiam et quod est producit Deus ut fundamentum in quo fundatur esse, quia fundamentum in quo fundatur esse, quia sic facit ad finem universi: et producit sic facit ad finem universi: et producit formam et quo est ut dantem esse et formam et quo est ut dantem esse et

10. 10.

3 3

Ad 1. Ad 1.

Ad-2. Ad-2.

Ad 3. Ad 3.

34 34

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

terminantem potentiam materiæ sive terminantem potentiam materiæ sive ejus quod est sic enim unumquodque ejus quod est sic enim unumquodque habet convenientiam ad rationem opifi- habet convenientiam ad rationem opifi- cis, qua disponit unumquodque in ordine cis, qua disponit unumquodque in ordine et gradu quo operatur ad finem universi. et gradu quo operatur ad finem universi. Et hoc modo natura quæ imitatur opifi- Et hoc modo natura quæ imitatur opifi- cem primum, et ars quæ imitatur natu- cem primum, et ars quæ imitatur natu- ram, producunt omnia quæ producunt. ram, producunt omnia quæ producunt. Licet ergo compositio secundum quod Licet ergo compositio secundum quod compositio est, dicat dissimilitudinem et compositio est, dicat dissimilitudinem et elongationem a simplici primo secundum elongationem a simplici primo secundum formam exemplarem, eo quod accidit formam exemplarem, eo quod accidit creaturæ in quantum creata est, et in di- creaturæ in quantum creata est, et in di- versitate essentiæ a primo: convenien- versitate essentiæ a primo: convenien- tiam tamen ponit ad rationem creantis, tiam tamen ponit ad rationem creantis, qua disponit omnia quæ creat, ut secun- qua disponit omnia quæ creat, ut secun- dum illud esse producatur quo conve- dum illud esse producatur quo conve- nientissime operatur ad finem universi. nientissime operatur ad finem universi.

AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit Augustinus, « Deus solus simplex est et Augustinus, « Deus solus simplex est et solus incommutabilis : » et hoc osten- solus incommutabilis : » et hoc osten- sum est in libro I Sententiarum, dis- sum est in libro I Sententiarum, dis- tinct. VIII, tractatu de simplicitate et tinct. VIII, tractatu de simplicitate et incommutabilitate essentiæ divinæ 1. incommutabilitate essentiæ divinæ 1.

Adhuc, Verum est quod dicit Augu- Adhuc, Verum est quod dicit Augu- stinus, quod omne compositum mutabile stinus, quod omne compositum mutabile est. Et causam hujus dicit Anselmus, est. Et causam hujus dicit Anselmus, quia omne compositum, actu vel intel- quia omne compositum, actu vel intel- lectu vel utroque modo resolubile est in lectu vel utroque modo resolubile est in sua componentia: omne autem resolu- sua componentia: omne autem resolu- bile, mutabile est : et ex primo principio bile, mutabile est : et ex primo principio est compositio sicut ab efficiente, et per est compositio sicut ab efficiente, et per rationem disponentem qualiter quodlibet rationem disponentem qualiter quodlibet producatur secundum modum quo con- producatur secundum modum quo con- venientissime operatur ad finem universi, venientissime operatur ad finem universi, sive ut per se simplex, sive ut composi- sive ut per se simplex, sive ut composi- tum, sive ut componens. Et hæc est vera tum, sive ut componens. Et hæc est vera et prima causa compositionis. et prima causa compositionis.

AD ALIUD dicendum, quod licet muta- AD ALIUD dicendum, quod licet muta- bile sit compositum, et e converso, ta- bile sit compositum, et e converso, ta- men hæc conversio sive convertibilitas men hæc conversio sive convertibilitas non est secundum rationem mutabilis et non est secundum rationem mutabilis et secundum rationem compositi: sed hæc secundum rationem compositi: sed hæc convertuntur secundum supposita, sic convertuntur secundum supposita, sic quod illud quod est mutabile, est compo- quod illud quod est mutabile, est compo- situm, et e converso. Et ideo nihil pro- situm, et e converso. Et ideo nihil pro-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. VIII, cap. C et D. Tom. XXV hu- tiarum, Dist. VIII, cap. C et D. Tom. XXV hu-

hibet mutabile in ratione mutabilis ac- hibet mutabile in ratione mutabilis ac- ceptum, et compositum in ratione com- ceptum, et compositum in ratione com- positi, in diversa principia proxima positi, in diversa principia proxima reduci. Et quia mutatio prima, creatio reduci. Et quia mutatio prima, creatio est, quæ est eductio entis de nihilo in est, quæ est eductio entis de nihilo in esse, et a nihilo incipit, et principium esse, et a nihilo incipit, et principium habet nihil, et omnia creata de se in habet nihil, et omnia creata de se in nihilum tendunt, et in nihilum decide- nihilum tendunt, et in nihilum decide- rent nisi manus Omnipotentis ea tene- rent nisi manus Omnipotentis ea tene- ret, ut dicit Gregorius : et sic mutabili- ret, ut dicit Gregorius : et sic mutabili- tas fundatur in nihilo. Compositio autem tas fundatur in nihilo. Compositio autem semper fundatur in ente: quia compo- semper fundatur in ente: quia compo- nentia, quæ proxima principia sunt com- nentia, quæ proxima principia sunt com- positionis, entia sunt. Similiter primum positionis, entia sunt. Similiter primum principium, quod unumquodque produ- principium, quod unumquodque produ- cit secundum formam et modum quo cit secundum formam et modum quo melius operatur ad finem universi, ens melius operatur ad finem universi, ens est. Omnis enim artificis sapientis hoc est. Omnis enim artificis sapientis hoc est proprium, unumquodque eorum quæ est proprium, unumquodque eorum quæ exiguntur ad opus, in tali modo et forma exiguntur ad opus, in tali modo et forma producere, quo compendiosius et utilius producere, quo compendiosius et utilius operatur ad finem intentum in opere. operatur ad finem intentum in opere.

AD ID quod in contrarium objicitur, Ado AD ID quod in contrarium objicitur, Ado jam patet solutio: ostensa enim est cau- jam patet solutio: ostensa enim est cau- sa compositionis. Efficiens enim est prin- sa compositionis. Efficiens enim est prin- cipium primum, ut dictum est. Causa cipium primum, ut dictum est. Causa materialis vel quasi materialis, compo- materialis vel quasi materialis, compo- sitionis subjectum, hæc enim est in po- sitionis subjectum, hæc enim est in po- tentia ad formam compositi. Causa for- tentia ad formam compositi. Causa for- malis est actus compositi: finalis, sic vel malis est actus compositi: finalis, sic vel sic operari ad finem universi. sic operari ad finem universi.

AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit Ad AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit Ad Boetius, omne creatum est hoc et hoc : Boetius, omne creatum est hoc et hoc : et ideo ut dicit Proclus, non est unum, et ideo ut dicit Proclus, non est unum, sed unitum, et sic attingit entitatem et sed unitum, et sic attingit entitatem et bonum : quod enim unitum est, salvati- bonum : quod enim unitum est, salvati- vum est et quod salvativum est, bonum vum est et quod salvativum est, bonum est. Primum autem principium est so- est. Primum autem principium est so- lum unum, et non unitum, et est (ut di- lum unum, et non unitum, et est (ut di- cit Boetius) in quo nullus numerus est, cit Boetius) in quo nullus numerus est, et nulli innititur. Et sic bene concedi- et nulli innititur. Et sic bene concedi- mus, quod compositum sequitur crea- mus, quod compositum sequitur crea- tum in nullo enim creato vérum est, tum in nullo enim creato vérum est, quod creatum secundum id quod est, sit quod creatum secundum id quod est, sit sua essentia qua est: sed in solo primo sua essentia qua est: sed in solo primo principio hoc verum est: et ideo solum principio hoc verum est: et ideo solum

jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

object.3. object.3.

Best. 1. Best. 1.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

simplex est et in eo idem quod est et simplex est et in eo idem quod est et quo est quod non est in aliis: in illis quo est quod non est in aliis: in illis enim quod est, est subjectum esse et enim quod est, est subjectum esse et quia hoc subjectum est quasi fundamen- quia hoc subjectum est quasi fundamen- tum in quo fundatur esse, et essentia est tum in quo fundatur esse, et essentia est cujus actus est esse : et esse est actus es- cujus actus est esse : et esse est actus es- sentiæ in eo quod est et hæc inter se sentiæ in eo quod est et hæc inter se ponunt diversitatem. Et ideo creatum ponunt diversitatem. Et ideo creatum compositum est et concretum habitudi- compositum est et concretum habitudi- nibus multis, ut in quæstione de simpli- nibus multis, ut in quæstione de simpli- citate determinatum est, et a Magistro citate determinatum est, et a Magistro tractatur in libro I Sententiarum, dis- tractatur in libro I Sententiarum, dis- tinct. VIII 1. tinct. VIII 1.

AD ALIUD dicendum, quod perfectum AD ALIUD dicendum, quod perfectum in esse simpliciter compositum est, ut in esse simpliciter compositum est, ut probatur in objiciendo: sed perfectum in probatur in objiciendo: sed perfectum in esse tali vel tali non oportet esse compo- esse tali vel tali non oportet esse compo- situm materia enim in esse materiæ est situm materia enim in esse materiæ est perfecta, et forma in esse formæ, et sic perfecta, et forma in esse formæ, et sic de aliis componentibus et compositis: de aliis componentibus et compositis: sed perfectum in esse simpliciter, com- sed perfectum in esse simpliciter, com- positum est hoc enim est singulare et positum est hoc enim est singulare et prima substantia in unoquoque. Et ideo prima substantia in unoquoque. Et ideo Deus creat et simplex et compositum, Deus creat et simplex et compositum, unumquodque in esse suo. Et sic intel- unumquodque in esse suo. Et sic intel- ligitur dictum Moysi: Dei perfecta sunt ligitur dictum Moysi: Dei perfecta sunt opera et sic in antehabitis dictum est, opera et sic in antehabitis dictum est, quod est principium universi esse : quod quod est principium universi esse : quod (ut dicit Avicenna) facit debere esse in (ut dicit Avicenna) facit debere esse in omnibus quæ sunt, et cujus proprius omnibus quæ sunt, et cujus proprius actus creatio est, ut præhabitum est. actus creatio est, ut præhabitum est. Prima enim rerum creatarum est esse, Prima enim rerum creatarum est esse, ut dicitur in libro de Causis : et quia est ut dicitur in libro de Causis : et quia est principium universi esse tam simplicis principium universi esse tam simplicis quam compositi, ideo nec præsupponit quam compositi, ideo nec præsupponit materiam, nec exigit instrumentum, nec materiam, nec exigit instrumentum, nec actum medium inter facientem et factum, actum medium inter facientem et factum, sed totius esse principium est secundum sed totius esse principium est secundum seipsum. seipsum.

AD ID quod juxta hoc ulterius quæri- AD ID quod juxta hoc ulterius quæri- tur, An simplicitas conditio sit quæ pos- tur, An simplicitas conditio sit quæ pos- sit convenire creato? sit convenire creato?

Dicendum, quod dupliciter contingit Dicendum, quod dupliciter contingit loqui de simplicitate. Est enim simplici- loqui de simplicitate. Est enim simplici- tas omnimoda, in qua nulla est plica di- tas omnimoda, in qua nulla est plica di-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. VIII, cap. D. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. VIII, cap. D. Tom. XXV hujusce

35 35

versitatis secundum esse aliquo modo : versitatis secundum esse aliquo modo : et hæc non convenit nisi Deo, qui nulla et hæc non convenit nisi Deo, qui nulla plica habitudinis ad aliquid intra vel ex- plica habitudinis ad aliquid intra vel ex- tra dependet secundum esse diversum tra dependet secundum esse diversum a seipso et hæc est simplex omnino et a seipso et hæc est simplex omnino et omnimode in fine simplicitatis : quæ omnimode in fine simplicitatis : quæ simplicitas nulli creato convenire potest. simplicitas nulli creato convenire potest. Et est simplicitas quæ non habet plicam Et est simplicitas quæ non habet plicam habitudinis secundum esse ad compo- habitudinis secundum esse ad compo- nens intra, licet habeat dependentiam ad nens intra, licet habeat dependentiam ad causam extra, cujus est dare esse, et fa- causam extra, cujus est dare esse, et fa- cere debere esse in omnibus quæ sunt : cere debere esse in omnibus quæ sunt : et hæc simplicitas non est omnino sim- et hæc simplicitas non est omnino sim- plex, sed concreta habitudinibus multis, plex, sed concreta habitudinibus multis, secundum dependentias quas habet ad secundum dependentias quas habet ad principia sui esse: et hoc modo simplex principia sui esse: et hoc modo simplex est materia, et simplex forma, et simplex est materia, et simplex forma, et simplex quod est, et simplex quo est : et hæc est quod est, et simplex quo est : et hæc est simplicitas quæ potest convenire creato : simplicitas quæ potest convenire creato : hoc enim quamvis non componatur ali- hoc enim quamvis non componatur ali- quando ex partibus componentibus esse quando ex partibus componentibus esse totius, tamen semper dependet secun- totius, tamen semper dependet secun- dum esse ad causam efficientem a qua dum esse ad causam efficientem a qua accipit esse et hæc dependentia essen- accipit esse et hæc dependentia essen- tialiter non est ipsum, quamvis insepara- tialiter non est ipsum, quamvis insepara- bilis sit ab ipso: et ideo non omnino bilis sit ab ipso: et ideo non omnino simplex est. simplex est.

Per hoc patet solutio ejus quod objici- Adobject. 1 Per hoc patet solutio ejus quod objici- Adobject. 1 tur in contrarium : simplicitas enim tur in contrarium : simplicitas enim primo modo dicta, proprietas creatoris primo modo dicta, proprietas creatoris est sed simplicitas secundo modo dicta, est sed simplicitas secundo modo dicta, creaturæ convenire potest. creaturæ convenire potest.

AD ALIUD dicendum, quod creatio Adobject, 2. AD ALIUD dicendum, quod creatio Adobject, 2. creantis est actus : et terminus ejus, creantis est actus : et terminus ejus, sicut probatum est, compositum est, et sicut probatum est, compositum est, et perfectum in esse: et ideo compositum, perfectum in esse: et ideo compositum, quia factum quod recipit esse secundum quia factum quod recipit esse secundum id quod est, non potest omnimode idem id quod est, non potest omnimode idem esse cum ipso esse quod recipit. Sicut esse cum ipso esse quod recipit. Sicut enim dicit Avicenna, secundum id quod enim dicit Avicenna, secundum id quod est, ex nihilo et nihil est ex se enim est, ex nihilo et nihil est ex se enim nihil habet esse, sed totum esse suum nihil habet esse, sed totum esse suum recipit a causa quæ facit debere esse in recipit a causa quæ facit debere esse in omnibus et ideo, sicut dicit Avicenna, omnibus et ideo, sicut dicit Avicenna, diversum est in eo quod est et esse : diversum est in eo quod est et esse : propter quod ex quod est et esse compo- propter quod ex quod est et esse compo-

novæ editionis. novæ editionis.

* Deuter. XXXII, 4. * Deuter. XXXII, 4.

Ad quæst. 2. Ad quæst. 2.

36 36

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nitur. Sic etiam in puncto differunt nitur. Sic etiam in puncto differunt quod est et esse in se enim est id quod quod est et esse in se enim est id quod est ex dependentia enim ad causam est ex dependentia enim ad causam quæ est fons esse, et facit debere esse in quæ est fons esse, et facit debere esse in omnibus, sibi est esse : et hæc fuit sa- omnibus, sibi est esse : et hæc fuit sa- pientia Platonis, quam confirmat Diony- pientia Platonis, quam confirmat Diony- sius in libro de Divinis nominibus, quia sius in libro de Divinis nominibus, quia omne quod habet esse participative, non omne quod habet esse participative, non habet esse quod participat, ex seipso, habet esse quod participat, ex seipso, sed ex essentia quam participat, hoc sed ex essentia quam participat, hoc est, ex causa quæ simpliciter et secun- est, ex causa quæ simpliciter et secun- dum seipsam est illa essentia. Unde dicit dum seipsam est illa essentia. Unde dicit Dionysius, quod ea quæ participative Dionysius, quod ea quæ participative sunt esse hoc vel illud participantia, sunt sunt esse hoc vel illud participantia, sunt ex hoc quod simpliciter est essentia, ex hoc quod simpliciter est essentia, eminens omnibus, et segregata ab om- eminens omnibus, et segregata ab om- nibus et ea quæ participative sunt sa- nibus et ea quæ participative sunt sa- pientia, sunt ex eo quod per se sapientia pientia, sunt ex eo quod per se sapientia est et simile est de bonis ad bonitatem: est et simile est de bonis ad bonitatem: et ideo omnia talia necesse est esse com- et ideo omnia talia necesse est esse com- posita ex quod est et quo est : hæc enim posita ex quod est et quo est : hæc enim fuit causa, quod posuerunt formas se- fuit causa, quod posuerunt formas se- cundum se existentes ante res particula- cundum se existentes ante res particula- res, a quibus indesinenter fluit esse in ea res, a quibus indesinenter fluit esse in ea quæ participant formas illas: sicut con- quæ participant formas illas: sicut con- tinue fluit lumen solis in perspicuum tinue fluit lumen solis in perspicuum quod participat lumen solis ad esse quod participat lumen solis ad esse diei. diei.

AD ILLUD quod ulterius quæritur, AD ILLUD quod ulterius quæritur, Utrum omnis creatura composita sit ex Utrum omnis creatura composita sit ex quod est et quo est ? quod est et quo est ?

Respondendum est, quod quod est et Respondendum est, quod quod est et quo est multipliciter dicuntur.. quo est multipliciter dicuntur..

Dicitur enim quod est, id quod est Dicitur enim quod est, id quod est primum subjectum in unoquoque quod primum subjectum in unoquoque quod est: hoc enim est primum quid sive est: hoc enim est primum quid sive aliquid in ipso, et hoc est primum for- aliquid in ipso, et hoc est primum for- mabile in esse generis, speciei, et indi- mabile in esse generis, speciei, et indi- vidui in unoquoque genere per differen- vidui in unoquoque genere per differen- tias communes vel proprias vel magis tias communes vel proprias vel magis proprias sicut primum in genere sub- proprias sicut primum in genere sub- stantiæ formabile in substantiam corpo- stantiæ formabile in substantiam corpo- ream, et in substantiam incorpoream : ream, et in substantiam incorpoream : et primum in genere quantitatis formabile et primum in genere quantitatis formabile in discretum, et continuum: et primum in discretum, et continuum: et primum in genere qualitatis formabile in natura- in genere qualitatis formabile in natura- lem potentiam vel impotentiam, habitum lem potentiam vel impotentiam, habitum vel dispositionem, formam vel circa hoc vel dispositionem, formam vel circa hoc

: :

aliquid constantem figuram, passionem aliquid constantem figuram, passionem vel passibilem qualitatem et sic est in vel passibilem qualitatem et sic est in omnibus generibus et hoc est primum omnibus generibus et hoc est primum quod prædicatur in quid de omnibus quod prædicatur in quid de omnibus quæ sunt in genere illo: et ratione cujus quæ sunt in genere illo: et ratione cujus omnia quæ sunt in genere illo prædicata omnia quæ sunt in genere illo prædicata in quid, habent ab isto quod in quid in quid, habent ab isto quod in quid prædicantur et hoc vult Aristoteles prædicantur et hoc vult Aristoteles in primo Topicorum, ubi dicit sic: << Si in primo Topicorum, ubi dicit sic: << Si quis bicubitali magnitudine posita, di- quis bicubitali magnitudine posita, di- xerit quod positum est, quantum esse, xerit quod positum est, quantum esse, quid est dicit, et quantum significat: et quid est dicit, et quantum significat: et si quis albedine posita, dixerit quod si quis albedine posita, dixerit quod positum est, colorem vel quale esse, quid positum est, colorem vel quale esse, quid est dicit, et quale significat: et sic est in est dicit, et quale significat: et sic est in aliis generibus. Et hoc modo formabile aliis generibus. Et hoc modo formabile est quod est, et formans ipsum est quo est quod est, et formans ipsum est quo est. » Et sic intelligit Boetius, quod est. » Et sic intelligit Boetius, quod « omne quod est citra primum, est ex « omne quod est citra primum, est ex quod est et quo est : » omne enim quod quod est et quo est : » omne enim quod est citra primum, est in aliquo decem est citra primum, est in aliquo decem generum ad esse illius generis in genere generum ad esse illius generis in genere vel specie vel individuo determinatum : vel specie vel individuo determinatum : solum autem primum quod in nullo ge- solum autem primum quod in nullo ge- nere est, et ad esse nullius generis de- nere est, et ad esse nullius generis de- terminabile, compositum non terminabile, compositum non quod est et quo est, sed est in ipso idem quod est et quo est, sed est in ipso idem quod est et quo est: et sic intelligitur quod est et quo est: et sic intelligitur quod dicit Boetius, quod « quod est ha- quod dicit Boetius, quod « quod est ha- bere aliquid potest præter ipsum quod bere aliquid potest præter ipsum quod est » quia quod est primum subjectum est » quia quod est primum subjectum in quolibet genere, et ex quo habent in quolibet genere, et ex quo habent omnia quæ sunt in genere illo, quod omnia quæ sunt in genere illo, quod subjici et substare possunt, præter se et subjici et substare possunt, præter se et in se recipit determinans ipsum ad esse. in se recipit determinans ipsum ad esse. Quo est autem nihil in se recipit præter Quo est autem nihil in se recipit præter seipsum : seipso enim est et esse habet, seipsum : seipso enim est et esse habet, nec ad esse determinatur aliquo alio a nec ad esse determinatur aliquo alio a se. Sunt enim fines in esse et de fine se. Sunt enim fines in esse et de fine dicit Aristoteles, quod nec finitus nec dicit Aristoteles, quod nec finitus nec infinitus est. infinitus est.