ed contra. ed contra.

12 12

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tum est, primum principium non est. tum est, primum principium non est. Ergo a primo ad ultimum, si primum Ergo a primo ad ultimum, si primum principium est ante quod nihil est, pri- principium est ante quod nihil est, pri- mum principium non est primum prin- mum principium non est primum prin- cipium. cipium.

2. Adhuc, Avicenna dicit et probat, 2. Adhuc, Avicenna dicit et probat, quod omne quod ex nihilo est, de se ni- quod omne quod ex nihilo est, de se ni- hil est si enim de se aliquid esset, tunc hil est si enim de se aliquid esset, tunc secundum esse non dependeret ex alio, secundum esse non dependeret ex alio, sed primo esset in potentia, et postea in sed primo esset in potentia, et postea in actu: et si esset in potentia, oporteret actu: et si esset in potentia, oporteret quod illa potentia radicaretur in aliquo quod illa potentia radicaretur in aliquo quod est ante se: ante se autem non ha- quod est ante se: ante se autem non ha- bet nisi nihil: nihil autem nullius radix bet nisi nihil: nihil autem nullius radix esse potest : quia non entis, ut dicit Ari- esse potest : quia non entis, ut dicit Ari- stoteles in IV Physicorum, non sunt stoteles in IV Physicorum, non sunt species, nec differentiæ, nec potentiæ, species, nec differentiæ, nec potentiæ, nec virtutes. Ergo videtur, quod potentia nec virtutes. Ergo videtur, quod potentia ad esse non radicetur in eo quod est ad esse non radicetur in eo quod est nihil et sic id quod ex nihilo est, in nihil et sic id quod ex nihilo est, in quantum ex nihilo est, nullam potentiam quantum ex nihilo est, nullam potentiam habet ad esse et nihil omnino est, et sic habet ad esse et nihil omnino est, et sic de se nihil est. Si ergo primum princi- de se nihil est. Si ergo primum princi- pium est, ante quod nihil, et ex nihilo pium est, ante quod nihil, et ex nihilo est, sequitur quod de se nihil sit et ab est, sequitur quod de se nihil sit et ab alio principiatum in esse: et sic sequi- alio principiatum in esse: et sic sequi- tur, quod non sit universi esse princi- tur, quod non sit universi esse princi- pium, et quod non facit omnia debere pium, et quod non facit omnia debere esse in omnibus quæ sunt, ut dicit Avi- esse in omnibus quæ sunt, ut dicit Avi- cenna. Videtur ergo, quod primum prin- cenna. Videtur ergo, quod primum prin- cipium hoc modo non dicatur pri- cipium hoc modo non dicatur pri-

mum. mum.

3. Adhuc, Cum dicitur, Primum prin- 3. Adhuc, Cum dicitur, Primum prin- cipium, significatur ens determinatum cipium, significatur ens determinatum et distinctum : ens autem determinatum et distinctum : ens autem determinatum et distinctum non est primum: cujus et distinctum non est primum: cujus probatio est, quod ad ens determinatum probatio est, quod ad ens determinatum sequitur ens, et non convertitur. Videtur sequitur ens, et non convertitur. Videtur ergo quod primum principium non possit ergo quod primum principium non possit esse primum simpliciter. esse primum simpliciter.

IN CONTRARIUM hujus est, quod in IN CONTRARIUM hujus est, quod in omni ordine causæ est unum primum: omni ordine causæ est unum primum: constat autem, quod aliquis est ordo cau- constat autem, quod aliquis est ordo cau- sarum universi esse, esse enim non æqui- sarum universi esse, esse enim non æqui- voce est in his quæ sunt: et regulariter voce est in his quæ sunt: et regulariter verum est, ut dicit Aristoteles in Il pri- verum est, ut dicit Aristoteles in Il pri- mæ philosophiæ, quod omne quod est in mæ philosophiæ, quod omne quod est in multis, non æquivoce ens in illis, est in multis, non æquivoce ens in illis, est in uno primo quod est principium et causa uno primo quod est principium et causa

omnium aliorum oportet ergo, quod sit omnium aliorum oportet ergo, quod sit aliquod principium universi esse. aliquod principium universi esse.

SOLUTIO. Dicendum, quod primum Solutid SOLUTIO. Dicendum, quod primum Solutid principium est, quod esse non habet ab principium est, quod esse non habet ab alio, sed a seipso, et facit debere esse in alio, sed a seipso, et facit debere esse in omnibus quæ sunt. Et ideo eleganter omnibus quæ sunt. Et ideo eleganter dictum est, quod est fons esse, esse fluens. dictum est, quod est fons esse, esse fluens. in omnia quæ sunt: sicut lumen solis in omnia quæ sunt: sicut lumen solis omnibus influit illuminationem. Et hoc omnibus influit illuminationem. Et hoc primum, ut dicit Aristoteles, est ante primum, ut dicit Aristoteles, est ante quod nihil est. Sed locutio duplex est : quod nihil est. Sed locutio duplex est : ex compositione, et divisione. Negatio ex compositione, et divisione. Negatio enim quæ est per compositionem in hoc enim quæ est per compositionem in hoc quod dico, nihil, potest negare totum, sci- quod dico, nihil, potest negare totum, sci- licet et ordinem qui notatur in habitudine licet et ordinem qui notatur in habitudine præpositionis, ante: et prædicatum quod præpositionis, ante: et prædicatum quod intelligitur in hoc termino, nihil: nihil intelligitur in hoc termino, nihil: nihil enim idem est quod non aliquid : et sub enim idem est quod non aliquid : et sub hoc sensu hæc locutio composita est et hoc sensu hæc locutio composita est et vera et sensus est, Primum est, non vera et sensus est, Primum est, non ante quod est aliquid. Potest etiam ne- ante quod est aliquid. Potest etiam ne- gatio negare prædicatum relicto ordine gatio negare prædicatum relicto ordine qui importatur per præpositionem: et qui importatur per præpositionem: et sic divisa est et falsa : et est sensus, Pri- sic divisa est et falsa : et est sensus, Pri- mum principium est, ante quod est non mum principium est, ante quod est non aliquid hoc enim falsum est, quia si sic, aliquid hoc enim falsum est, quia si sic, sequeretur quod ex nihilo esset. sequeretur quod ex nihilo esset.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod hoc AD PRIMUM ergo dicendum, quod hoc non sequitur, nisi in sensu divisionis: et non sequitur, nisi in sensu divisionis: et sic falsa est: nec mirum est si falsum sic falsa est: nec mirum est si falsum sequitur ex falso. sequitur ex falso.

AD ALIUD dicendum, quod dictum Avi- AD ALIUD dicendum, quod dictum Avi- cennæ necessarium est : sed primum cennæ necessarium est : sed primum principium non est ex nihilo : non enim principium non est ex nihilo : non enim sequitur, si nihil est ante primum princi- sequitur, si nihil est ante primum princi- pium, ita quod negetur et ordo et ens ad pium, ita quod negetur et ordo et ens ad ante, quod ante primum principium sit ante, quod ante primum principium sit nihil sed sequitur, quod primum princi- nihil sed sequitur, quod primum princi- pium non habet ordinem ad aliquid ante, pium non habet ordinem ad aliquid ante, sive affirmando sive negando. Unde non sive affirmando sive negando. Unde non habet ordinem ad nihil ex quo fit: et de- habet ordinem ad nihil ex quo fit: et de- structo hoc ordine non sequitur aliquiḍ structo hoc ordine non sequitur aliquiḍ inconvenientium quæ concludit Avi- inconvenientium quæ concludit Avi- cenna: quia non sequuntur, nisi posito cenna: quia non sequuntur, nisi posito ordine ad nihil, quod est ante ea quæ ordine ad nihil, quod est ante ea quæ fiunt ex nihilo. fiunt ex nihilo.

AD ALIUD dicendum, quod duplex est AD ALIUD dicendum, quod duplex est determinatio in entibus. Est enim deter- determinatio in entibus. Est enim deter-

Ad Ad

Ad Ad

Ad Ad

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

minatio ex differentia contrahente et minatio ex differentia contrahente et hæc relinquit compositionem, et ponit hæc relinquit compositionem, et ponit ante se ens indeterminatum, sicut species ante se ens indeterminatum, sicut species ponit genus. Est etiam determinatio ex ponit genus. Est etiam determinatio ex relatione sicut cum dicimus, iste est relatione sicut cum dicimus, iste est dexter, et ille est sinister. Et hæc deter- dexter, et ille est sinister. Et hæc deter- minatio quia nihil addit vel minuit vel minatio quia nihil addit vel minuit vel mutat in determinato, ut dicit Boetius, mutat in determinato, ut dicit Boetius, nullam inducit compositionem: sed æqua nullam inducit compositionem: sed æqua est simplicitas et in determinato et in est simplicitas et in determinato et in non determinato : et si est æqua simpli- non determinato : et si est æqua simpli- citas, et æqua prioritas, quia simplicitas citas, et æqua prioritas, quia simplicitas causa prioritatis est. Et hoc modo deter- causa prioritatis est. Et hoc modo deter- minatum ens dicit primum principium: minatum ens dicit primum principium: quia primum non dicit nisi privationem quia primum non dicit nisi privationem relationis ad ante et principium rela- relationis ad ante et principium rela- tionem causæ dicit ad posterius : et ideo tionem causæ dicit ad posterius : et ideo non sequitur, quod esse indeterminatum non sequitur, quod esse indeterminatum sit ante primum principium. sit ante primum principium.

Quod objicitur in contrarium, proce- Quod objicitur in contrarium, proce- dit. dit.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Qualiter principium dicatur ? Qualiter principium dicatur ?

Secundo quæritur, Qualiter dicatur Secundo quæritur, Qualiter dicatur principium? Hæc est enim secunda pro- principium? Hæc est enim secunda pro- prietas ejus. Principium enim in plus est prietas ejus. Principium enim in plus est quam causa. quam causa.

Dicitur enim principium initium ex Dicitur enim principium initium ex quo est rei inchoatio: sicut dicitur prin- quo est rei inchoatio: sicut dicitur prin- cipium lineæ, ex quo est inchoatio, et cipium lineæ, ex quo est inchoatio, et principium motus, et principium viæ : principium motus, et principium viæ : cum tamen nihil horum sit causa proprie cum tamen nihil horum sit causa proprie loquendo. Dicitur enim principium ge- loquendo. Dicitur enim principium ge- nerationis cor: cum tamen non sit nerationis cor: cum tamen non sit

causa. causa.

Et constat, quod nullo istorum modo- Et constat, quod nullo istorum modo- rum primum principium dicitur primum rum primum principium dicitur primum principium eo quod principium hoc principium eo quod principium hoc modo dictum, aliquid est ejus cujus est modo dictum, aliquid est ejus cujus est

13 13

principium primum autem principium principium primum autem principium nihil est eorum quorum est principium: nihil est eorum quorum est principium: et sic hoc modo primum principium non et sic hoc modo primum principium non dicitur esse principium. dicitur esse principium.

Si dicatur, quod primum principium Si dicatur, quod primum principium dicitur principium sicut causa est prin- dicitur principium sicut causa est prin- cipium. cipium.

CONTRA: Causa dicitur quatuor modis, CONTRA: Causa dicitur quatuor modis, scilicet efficiens, materialis, formalis, et scilicet efficiens, materialis, formalis, et finalis. Si ergo primum principium di- finalis. Si ergo primum principium di- citur principium ut causa, aliquo istorum citur principium ut causa, aliquo istorum modorum dicetur principium constat modorum dicetur principium constat autem, quod autem, quod

1. Non dicitur principium secundum 1. Non dicitur principium secundum causam formalem: quamvis enim forma causam formalem: quamvis enim forma secundum id quod est principium for- secundum id quod est principium for- male, non habeat causam, tamen se- male, non habeat causam, tamen se- cundum esse in effectu causam habet ef- cundum esse in effectu causam habet ef- ficientem et secundum quod fundatur ficientem et secundum quod fundatur in esse, exigit materiam ut subjectum. in esse, exigit materiam ut subjectum. Primum autem principium ideo dicitur Primum autem principium ideo dicitur primum, quia ad nihil dependet ut cau- primum, quia ad nihil dependet ut cau- sans ipsum, nec secundum id quod est, sans ipsum, nec secundum id quod est, nec secundum ipsum esse: nec exigit nec secundum ipsum esse: nec exigit aliud in quo fundetur in esse. Ergo non aliud in quo fundetur in esse. Ergo non dicitur principium sicut forma. dicitur principium sicut forma.

2. Nec dicitur principium sicut mate- 2. Nec dicitur principium sicut mate- ria quia quamvis materia sive hyle, ria quia quamvis materia sive hyle, secundum id quod est, non habeat cau- secundum id quod est, non habeat cau- sam, eo quod nec ab efficiente, nec a sam, eo quod nec ab efficiente, nec a forma, nec a fine habet materia, quod forma, nec a fine habet materia, quod materia est: tamen secundum esse in materia est: tamen secundum esse in effectu sive in actu esse hoc vel illud, effectu sive in actu esse hoc vel illud, causam habet formam et ut moveatur causam habet formam et ut moveatur ad effectum, causam habet finem qui ad effectum, causam habet finem qui movet materiam dicit enim Aristoteles movet materiam dicit enim Aristoteles in I Physicorum, quod materia appetit in I Physicorum, quod materia appetit formam, sicut turpe bonum, et fœmina formam, sicut turpe bonum, et fœmina masculum. Habet etiam efficientem quo masculum. Habet etiam efficientem quo movetur ad effectum materia. Principium movetur ad effectum materia. Principium autem primum ad nihil penitus se habet autem primum ad nihil penitus se habet sicut ad principium quo secundum id sicut ad principium quo secundum id quod est vel secundum esse aliquo modo quod est vel secundum esse aliquo modo dependeat ad ipsum. Finis autem ultimi dependeat ad ipsum. Finis autem ultimi non est finis alius: et si primum princi- non est finis alius: et si primum princi- pium simpliciter est finis, qui appetitur pium simpliciter est finis, qui appetitur ab omni eo quod appetit esse quocumque ab omni eo quod appetit esse quocumque modo esse enim appetitur ab omnibus modo esse enim appetitur ab omnibus in quantum est divinum et propter in quantum est divinum et propter

14 14

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

illud, sicut dicit Dionysius, agunt omnia illud, sicut dicit Dionysius, agunt omnia quæcumque agunt, quidquid agunt : et quæcumque agunt, quidquid agunt : et desiderant ipsum, vel motu naturalis ap- desiderant ipsum, vel motu naturalis ap- petitus, vel sensibilis, vel rationalis, vel petitus, vel sensibilis, vel rationalis, vel intellectualis tunc sequitur, quod pri- intellectualis tunc sequitur, quod pri- mum principium sit, quod appetitur ab mum principium sit, quod appetitur ab omnibus, et ad quod sunt omnia, et ad omnibus, et ad quod sunt omnia, et ad quod moventur omnia, et quod secundum quod moventur omnia, et quod secundum se non dependet ad aliquid aliud, sed om- se non dependet ad aliquid aliud, sed om- nia dependent ad ipsum. Et hoc quidem nia dependent ad ipsum. Et hoc quidem concedendum est secundum dicta San- concedendum est secundum dicta San- ctorum et Philosophorum. ctorum et Philosophorum.

3. Adhuc autem, Primum principium 3. Adhuc autem, Primum principium non est principium ut efficiens: quia hoc non est principium ut efficiens: quia hoc invenitur dupliciter, scilicet physicum, et invenitur dupliciter, scilicet physicum, et metaphysicum. Physicum mixtum est metaphysicum. Physicum mixtum est materiæ de hoc enim dicitur ab Aristo- materiæ de hoc enim dicitur ab Aristo- tele in lib. XVI de Animalibus, quod si tele in lib. XVI de Animalibus, quod si non tangit, non agit: et si non agit, non tangit, non agit: et si non agit, non sequitur alteratio: sicut virtus for- non sequitur alteratio: sicut virtus for- mativa est in semine efficiens et formans. mativa est in semine efficiens et formans. Et hoc modo non potest esse principium Et hoc modo non potest esse principium efficiens primum principium propter tres efficiens primum principium propter tres causas quarum prima est, quod hoc mo- causas quarum prima est, quod hoc mo- do principium existens, principiatum est do principium existens, principiatum est ab alio virtus enim formativa in semine, ab alio virtus enim formativa in semine, principiata est a virtute formativa in ge- principiata est a virtute formativa in ge- nerante. Primum autem principium non nerante. Primum autem principium non potest esse principiatum ab aliquo, ne- potest esse principiatum ab aliquo, ne- que secundum id quod est, neque secun- que secundum id quod est, neque secun- dum esse, neque secundum aliquem exi- dum esse, neque secundum aliquem exi- stendi modum. Secunda causa est, quia stendi modum. Secunda causa est, quia principium efficiens, quod est in mate- principium efficiens, quod est in mate- ria, non potest esse principium univer- ria, non potest esse principium univer- sale, sed particulare: non enim est prin- sale, sed particulare: non enim est prin- cipium, nisi ad cognata per materiam, cipium, nisi ad cognata per materiam, eo quod, sicut dicit Aristoteles in II de eo quod, sicut dicit Aristoteles in II de Anima, actus activorum non sunt nisi Anima, actus activorum non sunt nisi in suis patientibus et dispositis. Primum in suis patientibus et dispositis. Primum principium autem principium est universi principium autem principium est universi esse, nec est esse quod non principiatur esse, nec est esse quod non principiatur ab ipso, et suum esse nulli debet nisi ab ipso, et suum esse nulli debet nisi sibiipsi. Tertia causa est, quod primum sibiipsi. Tertia causa est, quod primum principium nulli rei potest esse permix- principium nulli rei potest esse permix- tum. Unde in libro de Causis dicitur, tum. Unde in libro de Causis dicitur,

quod primum regit res omnes, præter- quod primum regit res omnes, præter- quam quod commisceatur cum eis: quam quod commisceatur cum eis:

1 Cf. II Sententiarum, Dist. I, cap. A, § 2. 1 Cf. II Sententiarum, Dist. I, cap. A, § 2.

omne enim permixtum sicut limitatum omne enim permixtum sicut limitatum est in essentia ad terminos ejus cui com- est in essentia ad terminos ejus cui com- mixtum est, ita permixtum est in virtute, mixtum est, ita permixtum est in virtute, et retractum sive restrictum ad terminos et retractum sive restrictum ad terminos potentiæ ejus cui permixtum est. Primum potentiæ ejus cui permixtum est. Primum autem, ut dicit Augustinus, supra et autem, ut dicit Augustinus, supra et extra omnia est non exclusum, et intra extra omnia est non exclusum, et intra omnia non inclusum, et sub omnibus non omnia non inclusum, et sub omnibus non depressum, et supra omnia non elatum, depressum, et supra omnia non elatum, nec est virtutis finitæ sed infinitæ. Hoc nec est virtutis finitæ sed infinitæ. Hoc

igitur modo non potest dici principium igitur modo non potest dici principium primum. primum.

Si vero dicatur, quod est principium Si vero dicatur, quod est principium efficiens separatum, sicut artifex princi- efficiens separatum, sicut artifex princi- pium est artificiati, separatus tamen ab pium est artificiati, separatus tamen ab ipso: videtur incidere error Platonis. ipso: videtur incidere error Platonis. Artifex enim non est principium nisi Artifex enim non est principium nisi per exemplar aliud a se ad quod respi- per exemplar aliud a se ad quod respi- cit, et supposita materia. Dicit enim cit, et supposita materia. Dicit enim Aristoteles in VI Ethicorum, quod ars est Aristoteles in VI Ethicorum, quod ars est factivum principium cum ratione, et Ma- factivum principium cum ratione, et Ma- gister in libro II Sententiarum, distinct. I, gister in libro II Sententiarum, distinct. I, cap. 1, Creationem, etc., dicit quod cap. 1, Creationem, etc., dicit quod << facere est non modo de nihilo aliquid << facere est non modo de nihilo aliquid « operari, sed etiam de materia¹ : » fa- « operari, sed etiam de materia¹ : » fa- cere enim dicit motum efficientis, quo cere enim dicit motum efficientis, quo efficiens transmutat materiam in id quod efficiens transmutat materiam in id quod facit. Constat autem, quod hoc modo facit. Constat autem, quod hoc modo primum principium non est principium: primum principium non est principium: quia nec ad exemplar respiciens opera- quia nec ad exemplar respiciens opera- tur, nec materiam supponens. tur, nec materiam supponens.

4. Adhuc, Constat, quod primum 4. Adhuc, Constat, quod primum efficiens est efficiens per se: efficiens au- efficiens est efficiens per se: efficiens au- tem per se est efficiens per formam : et tem per se est efficiens per formam : et sic si primum efficiens est efficiens per sic si primum efficiens est efficiens per se, est principium ut forma, quod prius se, est principium ut forma, quod prius negatum est. negatum est.

3. Adhuc, Cum primum principium 3. Adhuc, Cum primum principium in omnibus sit essentialiter, præsentia- in omnibus sit essentialiter, præsentia- liter, et potentialiter: videtur quod pri- liter, et potentialiter: videtur quod pri- mum principium a nullo sit separatum : mum principium a nullo sit separatum : sicut etiam, Act. XVII, 27 et 28, dicitur: sicut etiam, Act. XVII, 27 et 28, dicitur: Non longe est ab unoquoque nostrum. In Non longe est ab unoquoque nostrum. In ipso enim vivimus, et movemur, et su- ipso enim vivimus, et movemur, et su- mus. Et sic videtur, quod non posset dici mus. Et sic videtur, quod non posset dici principium ut efficiens conjunctum, vel principium ut efficiens conjunctum, vel efficiens separatum. efficiens separatum.

Solutio. Solutio.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. 1, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. 1, QUÆST. 3.

SOLUTIO. Dicendum, quod primum SOLUTIO. Dicendum, quod primum principium dicitur principium per se, principium dicitur principium per se, et non per accidens: quod enim per ac- et non per accidens: quod enim per ac- cidens est, non potest esse primum, ut cidens est, non potest esse primum, ut probat Aristoteles in I de Cœlo et Mundo. probat Aristoteles in I de Cœlo et Mundo. Et dicitur per se principium: quia in se Et dicitur per se principium: quia in se habet unde sit principium universi esse : habet unde sit principium universi esse : nec est aliquid a quo accipiat vel depen- nec est aliquid a quo accipiat vel depen- deat secundum aliquid unde sit princi- deat secundum aliquid unde sit princi- pium, vel a quo sit principium, vel pro- pium, vel a quo sit principium, vel pro- pter quod sed ex seipso habet, et in pter quod sed ex seipso habet, et in seipso, et propter seipsum esse princi- seipso, et propter seipsum esse princi- pium ex se efficienter: in se formaliter, pium ex se efficienter: in se formaliter, secundum quod causa exemplaris for- secundum quod causa exemplaris for- malis dicitur: propter se finaliter, omnia malis dicitur: propter se finaliter, omnia enim propter seipsum fecit. Habet etiam enim propter seipsum fecit. Habet etiam in seipso ut principiet, vel non princi- in seipso ut principiet, vel non princi- piet eo quod prima causa domina est piet eo quod prima causa domina est sui actus, et in sui libertate habet prin- sui actus, et in sui libertate habet prin- cipiare, vel non principiare et princi- cipiare, vel non principiare et princi- piare unum, vel plura, vel multa, vel piare unum, vel plura, vel multa, vel pauca, sic, vel aliter pro libertate volun- pauca, sic, vel aliter pro libertate volun- tatis ad nullum enim horum aliquo ex- tatis ad nullum enim horum aliquo ex- trinseco vel disponitur vel compellitur, trinseco vel disponitur vel compellitur, ut dicit Boetius in libro III de Consola- ut dicit Boetius in libro III de Consola- tione philosophiæ 1 : tione philosophiæ 1 :

Quem non externæ pepulerunt fingere causæ Quem non externæ pepulerunt fingere causæ Materiæ fluitantis opus: verum insita summi Materiæ fluitantis opus: verum insita summi Forma boni livore carens. Forma boni livore carens.

Et ideo oportet, quod sit principium Et ideo oportet, quod sit principium per intellectum practicum sive operati- per intellectum practicum sive operati- vum, et per voluntatem, ut in libro II vum, et per voluntatem, ut in libro II Sententiarum dicit Magister, distinct. I, Sententiarum dicit Magister, distinct. I, cap. 2 « Cum ergo aliquid dicitur face- cap. 2 « Cum ergo aliquid dicitur face- «re, tale est ac si dicatur, juxta ejus «re, tale est ac si dicatur, juxta ejus « voluntatem, vel per ejus voluntatem « voluntatem, vel per ejus voluntatem «< aliquid noviter contingere vel esse: «< aliquid noviter contingere vel esse: « ita ut in ipso nihil novi contingat, sed « ita ut in ipso nihil novi contingat, sed « novum aliquid sicut in ejus æterna « novum aliquid sicut in ejus æterna « voluntate fuerat, fiat sine aliqua mo- « voluntate fuerat, fiat sine aliqua mo- « tione, vel sui mutatione 2. » Sic ergo « tione, vel sui mutatione 2. » Sic ergo dicitur principium universi esse, et se- dicitur principium universi esse, et se- cundum causam efficientem, finalem et cundum causam efficientem, finalem et formalem. formalem.

1 BOETIUS, Lib. III de Consolatione philoso- 1 BOETIUS, Lib. III de Consolatione philoso- phiæ, metr. 9. phiæ, metr. 9.

15 15

AD PRIMUM ergo dicendum, quod non Ad 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod non Ad 1. hoc modo primum principium dicitur hoc modo primum principium dicitur esse principium: sed dicitur principium esse principium: sed dicitur principium ut causa quia primum principium nihil ut causa quia primum principium nihil est eorum quorum est principium, ut est eorum quorum est principium, ut dicit Bernardus super Cantica, Deus est dicit Bernardus super Cantica, Deus est esse omnium non materiale, sed cau- esse omnium non materiale, sed cau- sale. sale.

Ad id quod objicitur in contrarium, Ad id quod objicitur in contrarium, dicendum quod primum principium di- dicendum quod primum principium di- citur principium et forma, secundum citur principium et forma, secundum quod Boetius in libro de Trinitate dis- quod Boetius in libro de Trinitate dis- tinguit formam ab imagine. Forma enim tinguit formam ab imagine. Forma enim dicitur foris manens, et ad se formans, dicitur foris manens, et ad se formans, sicut sigillum. Imago autem formæ dici- sicut sigillum. Imago autem formæ dici- tur formatum imitans illud in materia, tur formatum imitans illud in materia, sicut sigillatum imitatur sigillum, ut di- sicut sigillatum imitatur sigillum, ut di- cit Plato. Et ideo dicit, quod principiata cit Plato. Et ideo dicit, quod principiata procedunt a primo principio sicut a quo- procedunt a primo principio sicut a quo- dam ethivagio sive sigillo. Et hoc modo dam ethivagio sive sigillo. Et hoc modo exemplar et paradigma forma sunt. exemplar et paradigma forma sunt. Objectio autem facta procedit de forma Objectio autem facta procedit de forma quæ est imago formæ in materia: et est quæ est imago formæ in materia: et est in argumento fallacia æquivocationis. in argumento fallacia æquivocationis.

ID AUTEM quod objicitur de causa ma- ID AUTEM quod objicitur de causa ma- teriali, simpliciter concedendum est. teriali, simpliciter concedendum est. Deus enim non est principium ut mate- Deus enim non est principium ut mate- ria quamvis hoc dixerunt quidam Phi- ria quamvis hoc dixerunt quidam Phi- losophorum, ut in præhabitis ostensum losophorum, ut in præhabitis ostensum est. Et quod objicitur de causa finali, est. Et quod objicitur de causa finali, simpliciter concedendum est. Unde, simpliciter concedendum est. Unde, Proverb, xv1, 4, dicitur: Universa pro- Proverb, xv1, 4, dicitur: Universa pro- pter semetipsum operatus est Dominus. pter semetipsum operatus est Dominus.

AD ID quod objicitur de causa effi- AD ID quod objicitur de causa effi- ciente, dicendum quod Deus non est ciente, dicendum quod Deus non est principium ut causa efficiens in materia, principium ut causa efficiens in materia, sicut probant objectiones ad hoc indu- sicut probant objectiones ad hoc indu- ctæ sed est efficiens ut causa separa- ctæ sed est efficiens ut causa separa- ta, sicut artifex principium est artifi- ta, sicut artifex principium est artifi- ciati. Non tamen sequitur aliquid de ciati. Non tamen sequitur aliquid de errore Platonis: non enim dicimus, errore Platonis: non enim dicimus, quod respiciens ad exemplar, respiciat quod respiciens ad exemplar, respiciat ad aliquid quod non est ipse, vel extra ad aliquid quod non est ipse, vel extra ipsum, sed exemplar est idem ipse: si ipsum, sed exemplar est idem ipse: si enim exemplar esset diversum ab ipso, enim exemplar esset diversum ab ipso, cum exemplar aliquid principiet et cau- cum exemplar aliquid principiet et cau-

2 Cf. II Sententiarum, Dist. I, cap. B, in me- 2 Cf. II Sententiarum, Dist. I, cap. B, in me- dio. Tom. XXVII opp. B. Alberti, pag. 23. dio. Tom. XXVII opp. B. Alberti, pag. 23.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

16 16

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

set de esse, non esset ipse causa totius et set de esse, non esset ipse causa totius et universi esse, et sic non esset principium universi esse, et sic non esset principium primum et per se. Similiter si præsup- primum et per se. Similiter si præsup- poneret sibi materiam, cum materia poneret sibi materiam, cum materia principium sit esse alicujus, non esset principium sit esse alicujus, non esset ipse per se causa totius et universi esse. ipse per se causa totius et universi esse. Et ideo principium est ad esse vocans Et ideo principium est ad esse vocans et materiam et materiatum, sicut dicit et materiam et materiatum, sicut dicit Apostolus, ad Roman. IV, 17: Vocat ea Apostolus, ad Roman. IV, 17: Vocat ea quæ non sunt, tamquam ea quæ sunt. quæ non sunt, tamquam ea quæ sunt. Unde artifex faciens artificiata ad exem- Unde artifex faciens artificiata ad exem- plar quod non est ipse, et præsupponens plar quod non est ipse, et præsupponens materiam, est efficiens imperfectum : materiam, est efficiens imperfectum : nulla autem imperfectio convenit prin- nulla autem imperfectio convenit prin- cipio primo. Et in hoc principium pri- cipio primo. Et in hoc principium pri- mum non convenit artifici, nisi per emi- mum non convenit artifici, nisi per emi- nentiam et excellentiam, sicut et alia nentiam et excellentiam, sicut et alia mystica de Deo exponuntur. mystica de Deo exponuntur.

AD ID quod objicitur de forma, dicen- AD ID quod objicitur de forma, dicen- dum quod principium primum formali- dum quod principium primum formali- ter principium est, ut paradigma et ter principium est, ut paradigma et exemplar sed non est ut forma quie- exemplar sed non est ut forma quie- scens in materia, quæ imago et non pro- scens in materia, quæ imago et non pro- prie forma dicitur. prie forma dicitur.

AD ILLUD quod objicitur, quod Deus AD ILLUD quod objicitur, quod Deus est in omnibus essentialiter, præsentiali- est in omnibus essentialiter, præsentiali- ter, potentialiter, dicendum quod non ter, potentialiter, dicendum quod non dicitur ideo, quod Deus sit immixtus dicitur ideo, quod Deus sit immixtus omnibus sed ideo quia localitate rei omnibus sed ideo quia localitate rei non diffinitur: quod enim terminis rei non diffinitur: quod enim terminis rei creatæ continetur et commensuratur, creatæ continetur et commensuratur, finitum est Deus autem infinitus est finitum est Deus autem infinitus est secundum esse, et secundum potentiam: secundum esse, et secundum potentiam: et ideo non potest esse intra aliquid, et ideo non potest esse intra aliquid, quin possit esse extra: nec extra ali- quin possit esse extra: nec extra ali- quid, quin sit intra: nec supra, quin sit quid, quin sit intra: nec supra, quin sit subtus nec subtus, quin sit supra abs- subtus nec subtus, quin sit supra abs- que sui commixtione per essentiam cum que sui commixtione per essentiam cum re aliqua. re aliqua.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

De consequentibus proprietatibus primi De consequentibus proprietatibus primi

principii. principii.

Deinde, Quæritur de consequentibus Deinde, Quæritur de consequentibus proprietatibus primi principii. proprietatibus primi principii.

Sunt autem quædam consequentes Sunt autem quædam consequentes ipsum, quia est primum: quædam au- ipsum, quia est primum: quædam au- tem, quia est principium. tem, quia est principium.

Consequens ipsum, quia est primum, Consequens ipsum, quia est primum, est quia ipsum est ens necesse omnino est quia ipsum est ens necesse omnino et omnimode, nullo modo existens in et omnimode, nullo modo existens in potentia secundum aliquid sui. potentia secundum aliquid sui. Et hoc probatur sic; Et hoc probatur sic;

1. Necesse esse multipliciter dictum 1. Necesse esse multipliciter dictum est quæ multiplicitas in tribus modis est quæ multiplicitas in tribus modis est. Dicitur enim necessarium positione, est. Dicitur enim necessarium positione, sive hypothesi, sive consequentia: sicut sive hypothesi, sive consequentia: sicut cum dicitur, Si videro te ambulare, ne- cum dicitur, Si videro te ambulare, ne- cesse est te ambulare: cum tamen me cesse est te ambulare: cum tamen me

te videre non sit necessarium, sed con- te videre non sit necessarium, sed con- tingens: nec te ambulare sit necessa- tingens: nec te ambulare sit necessa- rium, sed contingens. Dicitur etiam ne- rium, sed contingens. Dicitur etiam ne- cessarium causaliter, sicut dicimus, cessarium causaliter, sicut dicimus, quod luna interposita inter visus nostros quod luna interposita inter visus nostros et solem, necesse est eclipsari solem. Et et solem, necesse est eclipsari solem. Et hoc necessarium est in demonstrationi- hoc necessarium est in demonstrationi- bus. Tertio, dicitur necessarium rei, bus. Tertio, dicitur necessarium rei, quando scilicet rem sic necesse est esse, quando scilicet rem sic necesse est esse, quod in nulla parte sui est possibilis vel quod in nulla parte sui est possibilis vel contingens. contingens.

Hi modi reducuntur ulterius ad duos, Hi modi reducuntur ulterius ad duos, scilicet, ad necessarium consequentiæ, et scilicet, ad necessarium consequentiæ, et ad necessarium consequentis sive rei. ad necessarium consequentis sive rei. Necessarium consequentiæ est, quod ex Necessarium consequentiæ est, quod ex habitudine propositionum et terminorum habitudine propositionum et terminorum de necessitate sequitur ad alterum. Ne- de necessitate sequitur ad alterum. Ne- cessarium autem rei est, quod nulla po- cessarium autem rei est, quod nulla po- sitione facta potest fieri possibile ad non sitione facta potest fieri possibile ad non esse. Et hoc solum est illud, quod ad esse. Et hoc solum est illud, quod ad nihil extra se vel intra se existens habet nihil extra se vel intra se existens habet dependentiam secundum esse. Dico au- dependentiam secundum esse. Dico au- tem extra se, ut ad causam efficientem, tem extra se, ut ad causam efficientem, formalem, finalem, et materialem. Quod formalem, finalem, et materialem. Quod enim dependet ad causam aliquam se- enim dependet ad causam aliquam se- cundum esse, posita illa causa non esse, cundum esse, posita illa causa non esse, sequitur et ipsum non esse: et sic ali- sequitur et ipsum non esse: et sic ali- qua positione facta, possibile est ipsum qua positione facta, possibile est ipsum non esse: et sic non necesse est esse non esse: et sic non necesse est esse omnino et omnimode. Et dico intra se, omnino et omnimode. Et dico intra se, sicut id quod habet partes sive essen- sicut id quod habet partes sive essen- tiales, sive integrales, sive potestativas : tiales, sive integrales, sive potestativas : quod enim partes tales habet, secundum quod enim partes tales habet, secundum esse dependet ad ipsas: et si ponatur esse dependet ad ipsas: et si ponatur una vel plures earum non esse, et ipsum una vel plures earum non esse, et ipsum

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

non erit et sic non omnino necesse est non erit et sic non omnino necesse est

esse. esse.

Et ex hoc sequitur, quod primum, Et ex hoc sequitur, quod primum, quod necesse est esse, sit simplex et quod necesse est esse, sit simplex et unum, in quo nullus penitus est nume- unum, in quo nullus penitus est nume- rus et, sicut dicit Proclus, seipso est rus et, sicut dicit Proclus, seipso est unum et unicum: sicut unitas seipsa una unum et unicum: sicut unitas seipsa una est. est.

Sequitur etiam ex hoc, quod id quod Sequitur etiam ex hoc, quod id quod necesse est esse omnino et omnimode, necesse est esse omnino et omnimode, est causa omnium aliorum, a nullo cau- est causa omnium aliorum, a nullo cau- satum. satum.

Sequitur etiam ex hoc, quod impos- Sequitur etiam ex hoc, quod impos- sibile est, quod ipsum secundum ali- sibile est, quod ipsum secundum ali- quid sui sit in potentia. Cujus probatio quid sui sit in potentia. Cujus probatio est, quia quod possibile est esse, hoc est, quia quod possibile est esse, hoc etiam aliquo modo possibile est non etiam aliquo modo possibile est non esse. Quod autem necesse est esse, non esse. Quod autem necesse est esse, non possibile est non esse possibile autem possibile est non esse possibile autem non esse, et non possibile non esse, non esse, et non possibile non esse, contradictoria sunt: ergo necesse esse, contradictoria sunt: ergo necesse esse, et possibile non esse, habent se ad invi- et possibile non esse, habent se ad invi- cem ut contradictoria. In eodem ergo cem ut contradictoria. In eodem ergo numquam sunt necesse et possibile esse. numquam sunt necesse et possibile esse.

2. Adhuc, Necesse esse, et possibile 2. Adhuc, Necesse esse, et possibile esse, et contingens esse, ordinem ha- esse, et contingens esse, ordinem ha- bent inter se et probatum est in sexto bent inter se et probatum est in sexto primæ philosophiæ, quod ab eo quod primæ philosophiæ, quod ab eo quod est necesse sive semper, causatur id est necesse sive semper, causatur id quod est raro, et id quod est frequenter quod est raro, et id quod est frequenter per defectum ab ipso: sed quod est raro per defectum ab ipso: sed quod est raro vel frequenter, est possibile et contin- vel frequenter, est possibile et contin- gens ergo omne possibile et contingens gens ergo omne possibile et contingens causatum est: probatum autem est causatum est: probatum autem est paulo ante, quod primum principium paulo ante, quod primum principium nullo modo potest esse causatum: ergo nullo modo potest esse causatum: ergo nullo modo potest esse possibile vel nullo modo potest esse possibile vel contingens, sed necesse est esse omnino contingens, sed necesse est esse omnino et omnimode. Ex quo sequitur, quod et omnimode. Ex quo sequitur, quod omne secundum post primum princi- omne secundum post primum princi- pium, est aliquo modo possibile et con- pium, est aliquo modo possibile et con- tingens primum autem solum necesse tingens primum autem solum necesse est esse omnino et omnimode. est esse omnino et omnimode.

3. Adhuc, Si daretur primum possi- 3. Adhuc, Si daretur primum possi- bile esse, cum omnis possibilitas radice- bile esse, cum omnis possibilitas radice- tur in aliquo, quod ut principium est tur in aliquo, quod ut principium est ante possibile, oporteret quod ante pri- ante possibile, oporteret quod ante pri- mum esset aliquid in quo radicaretur illa mum esset aliquid in quo radicaretur illa possibilitas, et ad quod secundum esse possibilitas, et ad quod secundum esse

XXXII XXXII

17 17

dependeret possibile: jam autem habitum dependeret possibile: jam autem habitum est, quod primum secundum esse ad est, quod primum secundum esse ad nihil dependet: ergo primum non potest nihil dependet: ergo primum non potest esse possibile, sed necesse est esse om- esse possibile, sed necesse est esse om- nimode. nimode.

4. Adhuc, Si detur primum non ne- 4. Adhuc, Si detur primum non ne- cesse esse, cum ad non necesse esse se- cesse esse, cum ad non necesse esse se- quitur possibile non esse, sequitur quod quitur possibile non esse, sequitur quod primum possibile est non esse. Pona- primum possibile est non esse. Pona- mus ergo non esse: falso enim et non mus ergo non esse: falso enim et non impossibili posito, quod accidit est fal- impossibili posito, quod accidit est fal- sum et non impossibile, ut dicit Aristo- sum et non impossibile, ut dicit Aristo- teles in I Priorum: sed primum, ut dicit teles in I Priorum: sed primum, ut dicit Avicenna, facit esse debere omne quod Avicenna, facit esse debere omne quod est si ergo primum ponatur non esse, est si ergo primum ponatur non esse, sequitur quod nihil est, et nihil potest sequitur quod nihil est, et nihil potest esse: hoc autem falsum est et impossi- esse: hoc autem falsum est et impossi- bile et sequitur ex hoc, quod primum bile et sequitur ex hoc, quod primum ponitur esse ens possibile: ergo primum ponitur esse ens possibile: ergo primum esse ens possibile, est impossibile: relin- esse ens possibile, est impossibile: relin- quitur igitur, quod primum principium quitur igitur, quod primum principium sit ens necesse et nullo modo possibile. sit ens necesse et nullo modo possibile.

Hæc est igitur prima proprietas quæ Hæc est igitur prima proprietas quæ sequitur ad primum principium in quan- sequitur ad primum principium in quan- tum est primum et ex hac, ut dicit tum est primum et ex hac, ut dicit Avicenna, sequitur quod primum nullo Avicenna, sequitur quod primum nullo modo est accidens: accidentis enim esse modo est accidens: accidentis enim esse est inesse, et secundum esse dependet ad est inesse, et secundum esse dependet ad subjectum a quo est et in quo habet esse : subjectum a quo est et in quo habet esse : jam autem habitum est, quod primum jam autem habitum est, quod primum ad nihil dependet secundum esse, vel ad nihil dependet secundum esse, vel secundum aliquem modum essendi. secundum aliquem modum essendi.

Sequitur etiam ex hoc secundum Avi- Sequitur etiam ex hoc secundum Avi- cennam, quod primum nec est virtus cennam, quod primum nec est virtus corporalis, nec virtus in corpore. Virtus corporalis, nec virtus in corpore. Virtus enim corporalis est, quæ major est in enim corporalis est, quæ major est in majori corpore, et minor in minori, ut majori corpore, et minor in minori, ut caliditas, et albedo, et ad subjectum de- caliditas, et albedo, et ad subjectum de- pendet secundum esse: habitum autem pendet secundum esse: habitum autem est, quod primum principium ad nihil est, quod primum principium ad nihil dependet secundum esse. Virtus vero in dependet secundum esse. Virtus vero in corpore dicta est, quæ licet non sit in corpore dicta est, quæ licet non sit in majori major, et in minori minor, ta- majori major, et in minori minor, ta- men instrumentaliter utitur et comple- men instrumentaliter utitur et comple- xione et compositione corporis, ut visus, xione et compositione corporis, ut visus, auditus, et universaliter anima: et sic auditus, et universaliter anima: et sic secundum esse et operationem virtus secundum esse et operationem virtus quæ dicitur virtus in corpore, non corpo- quæ dicitur virtus in corpore, non corpo- ralis, dependet ad aliud: habitum autem ralis, dependet ad aliud: habitum autem

2 2

18 18

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est, quod primum principium nec secun- est, quod primum principium nec secun- dum esse nec secundum operationem ad dum esse nec secundum operationem ad aliud dependet, nec aliquo indiget, sed aliud dependet, nec aliquo indiget, sed sibi sufficiens est ad esse et operationem sibi sufficiens est ad esse et operationem omnino et omnimode. omnino et omnimode.

Sequitur etiam ex hoc secundum Avi- Sequitur etiam ex hoc secundum Avi- cennam, quod primum non est corpus. cennam, quod primum non est corpus. Omne enim corpus divisibile est, et ea Omne enim corpus divisibile est, et ea in quæ dividitur, natura sunt ante ip- in quæ dividitur, natura sunt ante ip- sum habitum autem est, quod ante pri- sum habitum autem est, quod ante pri- mum principium natura vel intellectu mum principium natura vel intellectu nihil est. nihil est.

Adhuc, Omne corpus compositum est Adhuc, Omne corpus compositum est ex forma et hyle: habitum autem est, ex forma et hyle: habitum autem est, quod primum simplicissimum est et non quod primum simplicissimum est et non compositum igitur corpus esse non pot- compositum igitur corpus esse non pot-

est. est.

Sequitur etiam ex hoc, quod primum Sequitur etiam ex hoc, quod primum non pendet ex aliis eo modo quo alia non pendet ex aliis eo modo quo alia pendent ex ipso: omnia enim pendent pendent ex ipso: omnia enim pendent ex ipso secundum esse quod habent ab ex ipso secundum esse quod habent ab ipso, et sic secundum rem referuntur ad ipso, et sic secundum rem referuntur ad ipsum, et indigent ipso : ipsum autem ad ipsum, et indigent ipso : ipsum autem ad nihil refertur secundum rem, sed secun- nihil refertur secundum rem, sed secun- dum rationem tantum, et nullo indiget. dum rationem tantum, et nullo indiget.

quod est esse rei pars est, ut dicit Por- quod est esse rei pars est, ut dicit Por- phyrius: omne autem tale in quo com- phyrius: omne autem tale in quo com- mune contrahitur et determinatur per mune contrahitur et determinatur per differentiam, dependet ad commune se- differentiam, dependet ad commune se- cundum esse ut ad causam essentialem : cundum esse ut ad causam essentialem : habitum autem est, quod ens necesse ad habitum autem est, quod ens necesse ad nihil dependet secundum esse: ergo im- nihil dependet secundum esse: ergo im- possibile est, quod plura sint quorum possibile est, quod plura sint quorum quodlibet sit ens necesse, et sint diffe- quodlibet sit ens necesse, et sint diffe- rentiis propriis determinata. rentiis propriis determinata.

Ex hoc etiam secundum Avicennam Ex hoc etiam secundum Avicennam relinquitur, quod nihil potest designari relinquitur, quod nihil potest designari per prædicationem de ipso, quod aliquo per prædicationem de ipso, quod aliquo modo sit additum esse ipsius. Et hoc modo sit additum esse ipsius. Et hoc probat Avicenna sic: Detur, quod ali- probat Avicenna sic: Detur, quod ali- quod designetur quod non sit ipsum, et quod designetur quod non sit ipsum, et sit in ipso sicut si dicatur sapiens vel sit in ipso sicut si dicatur sapiens vel bonus bonitate vel sapientia quæ non bonus bonitate vel sapientia quæ non sit ipse: hæc sapientia et bonitas con- sit ipse: hæc sapientia et bonitas con- stat, quod erunt causata in ipso. Aut ergo stat, quod erunt causata in ipso. Aut ergo a se, aut ab alio. Si a se tunc idem erit a se, aut ab alio. Si a se tunc idem erit agens et patiens: nihil autem idem est agens et patiens: nihil autem idem est agens et patiens nisi compositum, ut se- agens et patiens nisi compositum, ut se- cundum aliquid sui sit agens, et secun- cundum aliquid sui sit agens, et secun- dum aliquid sui sit patiens: jam autem dum aliquid sui sit patiens: jam autem Ex hoc iterum sequitur secundum habitum est, quod primum non potest Ex hoc iterum sequitur secundum habitum est, quod primum non potest Avicennam, quod impossibile est duo esse compositum: ergo hoc modo nihil Avicennam, quod impossibile est duo esse compositum: ergo hoc modo nihil esse vel plura, quorum unumquodque potest designari in ipso. Si autem sit esse vel plura, quorum unumquodque potest designari in ipso. Si autem sit sit ens necesse. Et hoc sic probat Avi- causatum ab alio, cum secundum hoc sit ens necesse. Et hoc sic probat Avi- causatum ab alio, cum secundum hoc cenna: quia si duo sunt, vel plura: aut sit sibi aliquid esse, sequitur quod se- cenna: quia si duo sunt, vel plura: aut sit sibi aliquid esse, sequitur quod se- sunt omnia similia et indifferentia, aut cundum aliquid sui esse dependet ad sunt omnia similia et indifferentia, aut cundum aliquid sui esse dependet ad differentiam habentia ad invicem. Si in- aliquid, a quo scilicet passum est se- differentiam habentia ad invicem. Si in- aliquid, a quo scilicet passum est se- differentia cum differentia sit differentia cum differentia sit cundum illud esse: et hoc jam ante im- cundum illud esse: et hoc jam ante im- numeri, ut dicit Damascenus, sequitur probatum est, quia primum ad nihil de- numeri, ut dicit Damascenus, sequitur probatum est, quia primum ad nihil de- quod inter ea nullus sit numerus: et sic pendet. Et propter hoc dicit Dionysius quod inter ea nullus sit numerus: et sic pendet. Et propter hoc dicit Dionysius nec duo nec plura, sed unum et idem. in libro de Divinis nominibus 1, quod nec duo nec plura, sed unum et idem. in libro de Divinis nominibus 1, quod Si autem est differentia inter ea: se- primum nec cogitare possibile est, nec Si autem est differentia inter ea: se- primum nec cogitare possibile est, nec quitur, quod unum sit universale in docere, nec totaliter aliquo modo con- quitur, quod unum sit universale in docere, nec totaliter aliquo modo con- differentibus per differentiam enim, templari, propter hoc, quod ab omnibus differentibus per differentiam enim, templari, propter hoc, quod ab omnibus sive propriam, sive magis propriam, est segregatum et superignotum. Et hu- sive propriam, sive magis propriam, est segregatum et superignotum. Et hu- sive communem, non contrahitur nec jus ratio est, quia omnis attributio sive sive communem, non contrahitur nec jus ratio est, quia omnis attributio sive determinatur nisi commune, ut genus in determinatur nisi commune, ut genus in prædicatio est aliquo quinque modorum. prædicatio est aliquo quinque modorum. specie per differentiam specificam, spe- Prima per substantialia, scilicet coæ- specie per differentiam specificam, spe- Prima per substantialia, scilicet coæ- cies in individuo per materiam, et acci- quata et convertibilia: sicut quando de- cies in individuo per materiam, et acci- quata et convertibilia: sicut quando de- dens incommunicabile a quo sumitur finitio attribuitur definito. Et hoc non dens incommunicabile a quo sumitur finitio attribuitur definito. Et hoc non differentia communis et propria, eo quod potest convenire primo principio: quia differentia communis et propria, eo quod potest convenire primo principio: quia accidens ad esse non conducit, nec ejus nec substantialia habet ante se, nec defi- accidens ad esse non conducit, nec ejus nec substantialia habet ante se, nec defi-

causa causa

* S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus * S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus

cap. 5. cap. 5.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

nitionem, cum sit primum ante quod nitionem, cum sit primum ante quod nihil. Secunda attributio est per substan- nihil. Secunda attributio est per substan- lia non coæquata et non convertibilia: lia non coæquata et non convertibilia: ut cum dicitur, Homo est animal: et ut cum dicitur, Homo est animal: et cum sic subjecto attribuitur substan- cum sic subjecto attribuitur substan- tiale, quod est ante ipsum, et principium tiale, quod est ante ipsum, et principium esse ipsius cum autem nihil actu vel esse ipsius cum autem nihil actu vel intellectu sit ante primum principium a intellectu sit ante primum principium a quo dependeat secundum esse, hoc modo quo dependeat secundum esse, hoc modo nihil potest attribui sibi per quod desi- nihil potest attribui sibi per quod desi- gnetur. Tertia attributio est acciden- per gnetur. Tertia attributio est acciden- per talia coæquata, ut per propria quæ egre- talia coæquata, ut per propria quæ egre- diuntur de esse subjecti, sicut risibile de diuntur de esse subjecti, sicut risibile de homine et habere tres angulos æquos homine et habere tres angulos æquos duobus rectis, de essentialibus triangulo duobus rectis, de essentialibus triangulo rectilineo. Et hæc attributio non conve- rectilineo. Et hæc attributio non conve- nit primo principio: quia nihil est adæ- nit primo principio: quia nihil est adæ- quatum primo principio quod non sit quatum primo principio quod non sit ipsum passio autem talis egrediens de ipsum passio autem talis egrediens de subjecto, nihil est de subjecto, nihil est de esse subjecti, sed esse subjecti, sed esse subjecti consequens. Quarta attri- esse subjecti consequens. Quarta attri- butio est secundum accidentia communia butio est secundum accidentia communia quæ intrinsecus insunt, ut quantitas, et quæ intrinsecus insunt, ut quantitas, et qualitas. Et hæc primo principio conve- qualitas. Et hæc primo principio conve- nire non possunt: eo quod hæc sine nire non possunt: eo quod hæc sine motu non insunt, augmentationis sci- motu non insunt, augmentationis sci- licet, et diminutionis, et alterationis: licet, et diminutionis, et alterationis: primum autem principium penitus im- primum autem principium penitus im- mobile est, et ab æterno: omne autem mobile est, et ab æterno: omne autem quod movetur, in tempore est. Quinta quod movetur, in tempore est. Quinta attributio est per ea quæ extrinsecus attributio est per ea quæ extrinsecus contingunt, quæ non variant substan- contingunt, quæ non variant substan- tiam, ut agere, non agere, esse a dextris tiam, ut agere, non agere, esse a dextris vel a sinistris, esse patrem vel filium. Et vel a sinistris, esse patrem vel filium. Et hæc attributio iterum non convenit hæc attributio iterum non convenit primo principio: quia quamvis hæc non primo principio: quia quamvis hæc non addant ad substantiam, tamen quædam addant ad substantiam, tamen quædam eorum addunt ad complementum, vel eorum addunt ad complementum, vel suum oppositum secundum actum, ut suum oppositum secundum actum, ut agere dicit complementum, pati vero agere dicit complementum, pati vero oppositum. Et hæc non possunt conve- oppositum. Et hæc non possunt conve- nire primo principio: quia nihil additur nire primo principio: quia nihil additur vel demitur complemento ejus. Ex hoc vel demitur complemento ejus. Ex hoc arguit Avicenna, quod cum cognitio arguit Avicenna, quod cum cognitio ejus quod quid est, sit per aliquam at- ejus quod quid est, sit per aliquam at- tributionem, et nullam attributionem tributionem, et nullam attributionem sit facere primo principio, in primo prin- sit facere primo principio, in primo prin- cipio non est cognoscere quid est. cipio non est cognoscere quid est.

19 19

IN CONTRARIUM tamen hujus videtur sed IN CONTRARIUM tamen hujus videtur sed esse : quia esse : quia

1. Nihil est ita cognoscibile sicut pri- 1. Nihil est ita cognoscibile sicut pri- mum principium omnis cognitionis : mum principium omnis cognitionis : principium autem universi esse, est prin- principium autem universi esse, est prin- cipium omnis cognitionis dicit enim cipium omnis cognitionis dicit enim Augustinus, quod prima veritas est qua Augustinus, quod prima veritas est qua de omni vero judicamus: ergo videtur, de omni vero judicamus: ergo videtur, quod primum principium maxime sit quod primum principium maxime sit designabile per attributionem. designabile per attributionem.

2. Adhuc, Sicut se habet ens in com- 2. Adhuc, Sicut se habet ens in com- munitate sive proprietate naturæ ad munitate sive proprietate naturæ ad cætera entia determinata, sic se habet cætera entia determinata, sic se habet primum principium in ordine causarum : primum principium in ordine causarum : sed ens in ordine prioritatis naturæ est sed ens in ordine prioritatis naturæ est primum distinguens intellectum, et per primum distinguens intellectum, et per seipsum cognoscibile, et maxime co- seipsum cognoscibile, et maxime co- gnoscibile: ergo in ordine causarum si- gnoscibile: ergo in ordine causarum si- militer primum principium erit primum militer primum principium erit primum distinguens intellectum, per seipsum co- distinguens intellectum, per seipsum co- gnoscibile, et maxime cognoscibile. gnoscibile, et maxime cognoscibile.

3. Adhuc, Super illud primi Meta- 3. Adhuc, Super illud primi Meta- physicorum: « Omnes homines natura physicorum: « Omnes homines natura scire desiderant: » dicit Commentator, scire desiderant: » dicit Commentator, quod quæstio quam omnes homines quod quæstio quam omnes homines scire desiderant, est quæstio de intelle- scire desiderant, est quæstio de intelle- ctu Dei, qui causa est universi esse, et ctu Dei, qui causa est universi esse, et per consequens principium cognoscendi per consequens principium cognoscendi omne quod est : et sic videtur, quod omne quod est : et sic videtur, quod primum principium maxime designabile primum principium maxime designabile sit et intelligibile. sit et intelligibile.

4. Quidam etiam theologice objiciunt 4. Quidam etiam theologice objiciunt sic: Ad Roman. 1, 20 : Invisibilia ipsius, sic: Ad Roman. 1, 20 : Invisibilia ipsius, scilicet Dei, per ea quæ facta sunt, in- scilicet Dei, per ea quæ facta sunt, in- tellecta, conspiciuntur: sed quæ con- tellecta, conspiciuntur: sed quæ con- spiciuntur intellecta, designabilia șunt: spiciuntur intellecta, designabilia șunt: ergo primum principium designabile est. ergo primum principium designabile est. Si enim sempiterna virtus et divinitas Si enim sempiterna virtus et divinitas ductu rationis conspiciuntur, cum ex ductu rationis conspiciuntur, cum ex virtute cognoscatur principium, videtur virtute cognoscatur principium, videtur quod primum principium cujus actus quod primum principium cujus actus est creatio, per rationem cognocibile sit. est creatio, per rationem cognocibile sit.

5. Adhuc, Philosophi posuerunt crea- 5. Adhuc, Philosophi posuerunt crea- tionem et creatorem. Unde Avicenna in tionem et creatorem. Unde Avicenna in ultima parte suæ metaphysicæ dicit sic: ultima parte suæ metaphysicæ dicit sic: « Si fuerit alicujus esse post non esse « Si fuerit alicujus esse post non esse absolute, tunc adventus ejus a causa erit absolute, tunc adventus ejus a causa erit creatio et hæc est dignior omnibus mo- creatio et hæc est dignior omnibus mo- dis dandi esse, quia privatio remota est dis dandi esse, quia privatio remota est

ontra. ontra.

Solutio. Solutio.

20 20

20 20

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

omnino, et inducitur purum esse. » Sed omnino, et inducitur purum esse. » Sed si ponatur privatio taliter, quod esse si ponatur privatio taliter, quod esse præcedat eam: tunc modus dandi esse, præcedat eam: tunc modus dandi esse, erit generatio, quæ impossibilis est nisi erit generatio, quæ impossibilis est nisi ex materia et talis inductio esse, est ex materia et talis inductio esse, est esse rei ex re: et hoc modo est esse de- esse rei ex re: et hoc modo est esse de- bile, breve, et finitum. Videtur ergo, bile, breve, et finitum. Videtur ergo, quod primum creationis principium Phi- quod primum creationis principium Phi- losophi per multas attributiones desi- losophi per multas attributiones desi- gnaverunt. gnaverunt.

: :

6. Adhuc, Augustinus in libro VII 6. Adhuc, Augustinus in libro VII Confessionum « Procurasti mihi per Confessionum « Procurasti mihi per quemdam hominem quosdam Platoni- quemdam hominem quosdam Platoni- corum libros ex Græca lingua in Lati- corum libros ex Græca lingua in Lati- nam versos et ibi legi, non quidem eis- nam versos et ibi legi, non quidem eis- dem verbis, sed hoc omnino multis et dem verbis, sed hoc omnino multis et multiplicibus persuaderi rationibus, quod multiplicibus persuaderi rationibus, quod in principio erat Verbum, et Verbum in principio erat Verbum, et Verbum erat apud Deum: usque ad illud, Et erat apud Deum: usque ad illud, Et mundus eum non cognovit 1. Quod au- mundus eum non cognovit 1. Quod au- tem sequitur: In propria venit, et sui tem sequitur: In propria venit, et sui eum non receperunt. Et iterum, Verbum eum non receperunt. Et iterum, Verbum caro factum est, et habitavit in nobis 2: caro factum est, et habitavit in nobis 2: non ibi legi 3. » Ex hoc accipitur, quod non ibi legi 3. » Ex hoc accipitur, quod primum principium Philosophi cogno- primum principium Philosophi cogno- verunt et descripserunt. verunt et descripserunt.

SOLUTIO. Dicendum, quod primum SOLUTIO. Dicendum, quod primum principium proprie designabile non est, principium proprie designabile non est, neque per substantialia, neque per ac- neque per substantialia, neque per ac- cidentalia. Et hujus vera causa est, quia cidentalia. Et hujus vera causa est, quia non cognoscitur ejus quod quid est: et non cognoscitur ejus quod quid est: et si cognoscitur hoc quod est, non cogno- si cognoscitur hoc quod est, non cogno- scitur nisi per illum modum, quo illud scitur nisi per illum modum, quo illud dicit pelagus substantiæ infinitum: co- dicit pelagus substantiæ infinitum: co- gnitum autem ut infinitum, non est de- gnitum autem ut infinitum, non est de- signabile omnis autem designatio, ut signabile omnis autem designatio, ut vult Aristoteles in primo de Anima, est vult Aristoteles in primo de Anima, est ad cognoscendum quod quid est. Et sic ad cognoscendum quod quid est. Et sic patet designatio enim per substantia- patet designatio enim per substantia- lia, sive convertibilia, sive non conver- lia, sive convertibilia, sive non conver- tibilia, designat ipsum quod quid est : tibilia, designat ipsum quod quid est : designatio autem per accidentalia, sive designatio autem per accidentalia, sive convertibilia, sive non convertibilia, fit convertibilia, sive non convertibilia, fit propter cognitionem ejus quod quid est. propter cognitionem ejus quod quid est. Et ideo dicit Aristoteles in I de Anima, Et ideo dicit Aristoteles in I de Anima,

1 Joan. 1, 1-11. 1 Joan. 1, 1-11.

2 Ibidem, 1. 14. 2 Ibidem, 1. 14.

quod « scientia accidentalium maxime quod « scientia accidentalium maxime confert ad scientiam ejus quod quid est : » confert ad scientiam ejus quod quid est : » quid est enim secundum esse cogno- quid est enim secundum esse cogno- scitur per substantialia, sive adæquata, scitur per substantialia, sive adæquata, sive non adæquata: secundum posse au- sive non adæquata: secundum posse au- tem ipsum quod quid est, cognoscitur tem ipsum quod quid est, cognoscitur per accidentalia, sive adæquata, sive per accidentalia, sive adæquata, sive non adæquata: quia illa fluunt de es- non adæquata: quia illa fluunt de es- sentialibus potentiis ejus. Neutro autem sentialibus potentiis ejus. Neutro autem modo designabile est primum princi- modo designabile est primum princi- pium secundum quod quid est: quia si pium secundum quod quid est: quia si ita designaretur, comprehensibile esset ita designaretur, comprehensibile esset primum principium. Comprehenditur primum principium. Comprehenditur enim illud, ut dicit Augustinus, cujus enim illud, ut dicit Augustinus, cujus fines circumspiciuntur: id autem quod fines circumspiciuntur: id autem quod quid est, fines sui esse habet in substan- quid est, fines sui esse habet in substan- tialibus: fines autem sui posse habet in tialibus: fines autem sui posse habet in accidentalibus quæ fluunt de substantia- accidentalibus quæ fluunt de substantia- libus, et sunt naturales potentiæ sive libus, et sunt naturales potentiæ sive virtutes ipsius. Primum autem princi- virtutes ipsius. Primum autem princi- pium et infinitum est in esse, et infini- pium et infinitum est in esse, et infini- tum est in posse: non comprehensum tum est in posse: non comprehensum loco, nec tempore, nec intellectu. Et loco, nec tempore, nec intellectu. Et ideo secundum scientiam quid est non est ideo secundum scientiam quid est non est designabile. Et iste est intellectus. Philo- designabile. Et iste est intellectus. Philo- sophorum, et intellectus Dionysii qui sophorum, et intellectus Dionysii qui dicit, quod << talibus designationibus non dicit, quod << talibus designationibus non intelligitur quid sit primum principium intelligitur quid sit primum principium vel Deus, sed quid non sit. » Quid au- vel Deus, sed quid non sit. » Quid au- tem sit, non intelligitur nisi per eminen- tem sit, non intelligitur nisi per eminen- tiam et excellentiam infinitam supra tiam et excellentiam infinitam supra omne quod intelligitur esse quid: et hoc omne quod intelligitur esse quid: et hoc modo intelligere quid est, intelligitur modo intelligere quid est, intelligitur substantiæ pelagus infinitum, ut dicit substantiæ pelagus infinitum, ut dicit Damascenus et hoc non est intelligere Damascenus et hoc non est intelligere quid designatum per attributum et de- quid designatum per attributum et de-

terminatum. terminatum.

AD ID autem quod objicitur in contra- A AD ID autem quod objicitur in contra- A rium, dicendum quod primum princi- rium, dicendum quod primum princi- pium per se maxime cognoscibile est : pium per se maxime cognoscibile est : sed minime cognoscibile est nobis, quia sed minime cognoscibile est nobis, quia non signatur nobis ut quid est nisi non signatur nobis ut quid est nisi infinite. Et per hoc patet solutio ad pri- infinite. Et per hoc patet solutio ad pri- mum quia licet principium cognitionis mum quia licet principium cognitionis sit, et sit designabile secundum se, nobis sit, et sit designabile secundum se, nobis tamen non est designabile nisi infinite. tamen non est designabile nisi infinite.

9. 9.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. VII Confessionum, cap. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. VII Confessionum, cap.

lobject. 2. lobject. 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

AD ALIUD dicendum, quod non est si- AD ALIUD dicendum, quod non est si- mile de ordine communitatis et priori- mile de ordine communitatis et priori- tatis naturæ entis ad entia determinata, tatis naturæ entis ad entia determinata, et de ordine primi principii ad alias cau- et de ordine primi principii ad alias cau- sas quia ens primum aliquid est de sas quia ens primum aliquid est de ente secundo, et est quid determinatum ente secundo, et est quid determinatum in ipso, et ideo comprehensibile secun- in ipso, et ideo comprehensibile secun- dum scientiam quid est. Primum autem dum scientiam quid est. Primum autem principium nihil est causæ secundæ, nec principium nihil est causæ secundæ, nec accipit determinationem in ipsa, sed accipit determinationem in ipsa, sed remanet infinitum, et ideo remanet in- remanet infinitum, et ideo remanet in- comprehensibile et incognoscibile secun- comprehensibile et incognoscibile secun- dum quod quid est. dum quod quid est.

d object. 3. AD ALIUD dicendum, quod illud non d object. 3. AD ALIUD dicendum, quod illud non probat nisi quod primum principium probat nisi quod primum principium maxime per se cognoscibile est, sicut sol maxime per se cognoscibile est, sicut sol maxime de se visibilis, nobis tamen non maxime de se visibilis, nobis tamen non innotescit secundum hoc quod quid est, innotescit secundum hoc quod quid est, nisi ut pelagus substantiæ infinitum. nisi ut pelagus substantiæ infinitum.

d object. 4. d object. 4.

.d object.5. .d object.5.

AD ALIUD dicendum, quod invisibilia AD ALIUD dicendum, quod invisibilia Dei per creaturas non cognoscuntur, Dei per creaturas non cognoscuntur, nisi quia sunt, sed non secundum quod nisi quia sunt, sed non secundum quod quid sunt. Et hoc modo cognoscitur res quid sunt. Et hoc modo cognoscitur res non per attributionem alicujus quod sit non per attributionem alicujus quod sit in ipsa per inhærentiam, vel identita- in ipsa per inhærentiam, vel identita- tem: sed ex alio quod separatum est ab tem: sed ex alio quod separatum est ab ipsa sicut causa cognoscitur per effe- ipsa sicut causa cognoscitur per effe- ctum, quia est, sed non quid est. ctum, quia est, sed non quid est.

AD ALIUD dicendum, quod Philosophi AD ALIUD dicendum, quod Philosophi ductu rationis non adjutæ per aliquid ductu rationis non adjutæ per aliquid intus vel extra, non potuerunt cogno- intus vel extra, non potuerunt cogno- scere principium creationis vel etiam scere principium creationis vel etiam creationem, secundum quod proprie creationem, secundum quod proprie dicta est creatio productio (alicujus ex dicta est creatio productio (alicujus ex nihilo et hujus causa est, quia sicut nihilo et hujus causa est, quia sicut dicit Isaac in lib. Definitionum: «Non dicit Isaac in lib. Definitionum: «Non est virtus animæ rationalis faciens cur- est virtus animæ rationalis faciens cur- rere causam in causatum. » Causam dico rere causam in causatum. » Causam dico consequentiæ, vel consequentis, vel consequentiæ, vel consequentis, vel utriusque. Et iste actus rationis dicitur utriusque. Et iste actus rationis dicitur ratiocinatio, quæ est actus rationis, quo ratiocinatio, quæ est actus rationis, quo philosophice inquiritur veritas. Et patet, philosophice inquiritur veritas. Et patet, quod non discurrit nisi de ente in ens: quod non discurrit nisi de ente in ens: et non potest devenire in nihil quod est et non potest devenire in nihil quod est ante omne ens causatum. Et ideo sicut ante omne ens causatum. Et ideo sicut dicit Aristoteles in I Physicorum: « Om- dicit Aristoteles in I Physicorum: « Om- nes Philosophi convenerunt in hoc, quod nes Philosophi convenerunt in hoc, quod ex nihilo nihil fit: et omnes tam Epi- ex nihilo nihil fit: et omnes tam Epi- curei, quam Stoici, quam etiam Peripa- curei, quam Stoici, quam etiam Peripa-

21 21

tetici, omni ei quod fit, subjectam dixe- tetici, omni ei quod fit, subjectam dixe- runt esse materiam, et materiam non runt esse materiam, et materiam non factam esse. » Sed ratio adjuta interius factam esse. » Sed ratio adjuta interius per inspirationem et fidem, et exterius per inspirationem et fidem, et exterius per sacræ Scripturæ inspectionem, legis per sacræ Scripturæ inspectionem, legis scilicet, et Prophetarum: exterius etiam scilicet, et Prophetarum: exterius etiam adjuta per opus quod opificem ostendit, adjuta per opus quod opificem ostendit, ut dicit Magister in libro primo Senten- ut dicit Magister in libro primo Senten- tiarum, distinct. III, et, Sapient. xш11, 5: tiarum, distinct. III, et, Sapient. xш11, 5: A magnitudine enim speciei et creaturæ A magnitudine enim speciei et creaturæ cognoscibiliter poterit creator horum cognoscibiliter poterit creator horum videri. Et hoc modo poterant cogno- videri. Et hoc modo poterant cogno- scere omnipotentiam primi principii: et scere omnipotentiam primi principii: et quia omnipotentia in summo est, et quia quia omnipotentia in summo est, et quia majoris potentiæ est facere aliquid ex majoris potentiæ est facere aliquid ex nihilo, quam ex aliquo, hoc modo pote- nihilo, quam ex aliquo, hoc modo pote- rant cognoscere primum principium esse rant cognoscere primum principium esse creans sed hoc modo non cognoscitur, creans sed hoc modo non cognoscitur, nisi quia primum principium est omni- nisi quia primum principium est omni- potens. Quid autem sit omnipotentia potens. Quid autem sit omnipotentia ejus, non scitur nisi infinite, ut dictum ejus, non scitur nisi infinite, ut dictum

est. est.

AD ID quod de Augustino adducitur, Ad object. AD ID quod de Augustino adducitur, Ad object. dicendum quod in ipsis verbis patet, dicendum quod in ipsis verbis patet, quod hoc dixerunt Philosophi adjuti per quod hoc dixerunt Philosophi adjuti per inspectionem, sicut dicitur, ad Roman. inspectionem, sicut dicitur, ad Roman. I, 19 Deus enim illis manifestavit, sci- I, 19 Deus enim illis manifestavit, sci- licet per inspectionem Prophetarum, et licet per inspectionem Prophetarum, et non ex solo et simplici ductu rationis non ex solo et simplici ductu rationis naturalis. naturalis.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

De comparatione principii ad principiata De comparatione principii ad principiata secundum proprietates et primas et secundum proprietates et primas et consequentes. consequentes.