whatever

B. ALBERTI MAGNI, B. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

OPERA OMNIA, OPERA OMNIA,

EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS EX EDITIONE LUGDUNENSI RELIGIOSE CASTIGATA, ET PRO AUCTORITATIBUS

AD FIDEM VULGATÆ VERSIONIS ACCURATIORUMQUE AD FIDEM VULGATÆ VERSIONIS ACCURATIORUMQUE

PATROLOGIÆ TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM PATROLOGIÆ TEXTUUM REVOCATA, AUCTAQUE B. ALBERTI VITA AC BIBLIOGRAPHIA SUORUM OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA OPERUM A PP. QUÉTIF ET ECHARD EXARATIS, ETIAM REVISA ET LOCUPLETATA

CURA AC LABORE CURA AC LABORE

STEPH. CES. AUG. BORGNET, STEPH. CES. AUG. BORGNET,

Sacerdotis diœcesis Remensis. Sacerdotis diœcesis Remensis.

ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII. ANNUENTE FAVENTEQUE PONT. MAX. LEONE XIII.

VOLUMEN VOLUMEN

TRIGESIMUM TRIGESIMUM

SECUNDUM SECUNDUM

SUMMÆ THEOLOGIÆ PARS SECUNDA (QUÆST. I-LXVII). SUMMÆ THEOLOGIÆ PARS SECUNDA (QUÆST. I-LXVII).

L L

PARISIIS PARISIIS

APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM, APUD LUDOVICUM VIVES, BIBLIOPOLAM EDITOREM,

13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13 13, VIA VULGO DICTA DELAMBRE, 13

- -

MDCCCXCV MDCCCXCV

D. ALBERTI MAGNI, D. ALBERTI MAGNI,

RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM, RATISBONENSIS EPISCOPI, ORDINIS PRÆDICATORUM,

SECUNDA PARS SECUNDA PARS

SUMME THEOLOGIÆ. SUMME THEOLOGIÆ.

PROLOGUS. PROLOGUS.

Exodi, xxxiv, 29, dicitur, quod cum descenderet Moyses de monte Sinai, ignora- Exodi, xxxiv, 29, dicitur, quod cum descenderet Moyses de monte Sinai, ignora- bat quod cornuta, sive splendida, esset facies sua ex consortio sermonis Domini: ita bat quod cornuta, sive splendida, esset facies sua ex consortio sermonis Domini: ita ut non possent filii Israel in faciem ejus intendere. Utinam et nobis descendenti- ut non possent filii Israel in faciem ejus intendere. Utinam et nobis descendenti- bus de monte, hoc est, de altitudine contemplationis trinitatis et unitatis, bus de monte, hoc est, de altitudine contemplationis trinitatis et unitatis, qui mons veri luminis est, in quo, sicut dicitur, Matth. XVII, 2, Dominus qui mons veri luminis est, in quo, sicut dicitur, Matth. XVII, 2, Dominus coram discipulis ad formam incircumscripti luminis transfiguratus est : facies coram discipulis ad formam incircumscripti luminis transfiguratus est : facies mentis nostræ ita resplenduerit, quod in eamdem formam lucis et imaginem mentis nostræ ita resplenduerit, quod in eamdem formam lucis et imaginem transformati, et inferiora creata quæ ab illo sicut ab uno principio transformati, et inferiora creata quæ ab illo sicut ab uno principio processerunt, discutere valeamus, et vere, et fideliter, et luculenter ! processerunt, discutere valeamus, et vere, et fideliter, et luculenter ! Sic enim dicitur de Doctoribus, II ad Corinth. III, 18: Nos omnes revelata Sic enim dicitur de Doctoribus, II ad Corinth. III, 18: Nos omnes revelata facie gloriam Domini speculantes, in eamdem imaginem, scilicet luminis, facie gloriam Domini speculantes, in eamdem imaginem, scilicet luminis, transformamur, a claritate in claritatem, tamquam a Domini Spiritu. Sic transformamur, a claritate in claritatem, tamquam a Domini Spiritu. Sic enim verificatur in nobis quod dicit Psalmista, Psal. xxxv, 10: Domine, in enim verificatur in nobis quod dicit Psalmista, Psal. xxxv, 10: Domine, in lumine tuo videbimus lumen. Sicut enim in naturis unum est, quod est lux cor- lumine tuo videbimus lumen. Sicut enim in naturis unum est, quod est lux cor- poralis, qua actualiter illustrante omnia visibilia videntur: sic in divinis, ut poralis, qua actualiter illustrante omnia visibilia videntur: sic in divinis, ut dicit Augustinus in libro Soliloquiorum, una est lux veritatis divinæ, qua dicit Augustinus in libro Soliloquiorum, una est lux veritatis divinæ, qua de de omni vero judicamus: quæ cum jam in præcedenti libro, licet non quantum omni vero judicamus: quæ cum jam in præcedenti libro, licet non quantum voluimus, tamen quantum valuimus, sit stabilita, sic vere fideliter et luculen- voluimus, tamen quantum valuimus, sit stabilita, sic vere fideliter et luculen-

XXXII XXXII

1 1

2 2

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ter eadem luce utentes pro principio, ad considerationem creaturarum est ter eadem luce utentes pro principio, ad considerationem creaturarum est transeundum. transeundum.

Librum ergo de consideratione creaturarum in duo dividimus, ut primo con- Librum ergo de consideratione creaturarum in duo dividimus, ut primo con- sideremus de principio creaturarum secundum quod principium est. Secundo, sideremus de principio creaturarum secundum quod principium est. Secundo, de creatis sive principiatis. de creatis sive principiatis.

De principio autem triplicem habemus considerationem, scilicet an princi- De principio autem triplicem habemus considerationem, scilicet an princi- pium omnium sit unum, vel plura? Secundo, Quo actu sit principium om- pium omnium sit unum, vel plura? Secundo, Quo actu sit principium om- nium? Tertio, Quæ sint ejusdem principii proprietates ? nium? Tertio, Quæ sint ejusdem principii proprietates ?

Sequemur autem ordinem Magistri in Sententiis, quemadmodum fecimus in Sequemur autem ordinem Magistri in Sententiis, quemadmodum fecimus in præhabitis. præhabitis.

EXPLICIT PROLOGUS. EXPLICIT PROLOGUS.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 1. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 1.

TRACTATUS I. TRACTATUS I.

DE PRIMO PRINCIPIO. DE PRIMO PRINCIPIO.

QUÆSTIO I. QUÆSTIO I.

Utrum unum principium sit omnium ? Utrum unum principium sit omnium ?

3 3

QUOD autem principium unum sit QUOD autem principium unum sit omnium, quæremus quidem hic princi- omnium, quæremus quidem hic princi- paliter, sed secundario adjungemus im- paliter, sed secundario adjungemus im- probationem erroris Platonis, Aristotelis, probationem erroris Platonis, Aristotelis, et Epicuri quos errores Magister dicit et Epicuri quos errores Magister dicit circumstare hunc articulum. circumstare hunc articulum.

AD PRIMUM objicitur sic : AD PRIMUM objicitur sic :

1. Magister in libro II Sententiarum, 1. Magister in libro II Sententiarum, dictinctione I, dicit, quod «< creationem dictinctione I, dicit, quod «< creationem << rerum insinuans Scriptura, Deum esse << rerum insinuans Scriptura, Deum esse « creatorem initiumque temporis, atque « creatorem initiumque temporis, atque << omnium visibilium et invisibilium << omnium visibilium et invisibilium « creaturarum, in primordio sui ostendit, « creaturarum, in primordio sui ostendit, « dicens: In principio creavit Deus cœ- « dicens: In principio creavit Deus cœ- « lum et terram 1. » Ergo omnium crea- « lum et terram 1. » Ergo omnium crea- torum visibilium et invisibilium unum torum visibilium et invisibilium unum est principium. est principium.

« «

2. Adhuc, Ibidem, « His etenim verbis 2. Adhuc, Ibidem, « His etenim verbis Moyses spiritu Dei afflatus, in uno Moyses spiritu Dei afflatus, in uno

« principio a Deo creatore mundum fa- « principio a Deo creatore mundum fa- « ctum refert. » Et hæc verba licet Ma- « ctum refert. » Et hæc verba licet Ma-

1 Genes. I, 1. De verbis Magistri, cf. Com- 1 Genes. I, 1. De verbis Magistri, cf. Com- ment. B. Alberti in II Sententiarum, Dist. I, ment. B. Alberti in II Sententiarum, Dist. I,

gister ponat, tamen Bedæ sunt. Ergo gister ponat, tamen Bedæ sunt. Ergo omnium rerum quæ in mundo sunt, omnium rerum quæ in mundo sunt, unum est principium effectivum. unum est principium effectivum.

: :

3. Adhuc, Ambrosius in Hexameron 3. Adhuc, Ambrosius in Hexameron etiam dicit, quod « Moyses dicit, quia etiam dicit, quod « Moyses dicit, quia Deus fecit cœlum et terram: audisti au- Deus fecit cœlum et terram: audisti au- ctorem, dubitare non debes. » Et paulo ctorem, dubitare non debes. » Et paulo post « Cum tot oracula audias quibus post « Cum tot oracula audias quibus testificatur Deus quod fecit mundum, testificatur Deus quod fecit mundum, noli eum sine principio esse credere. » noli eum sine principio esse credere. » Ergo credere non licet, quod ab uno Ergo credere non licet, quod ab uno principio, Deo scilicet, non processerit principio, Deo scilicet, non processerit omne quod in mundo est. Unum ergo est omne quod in mundo est. Unum ergo est omnium principium. omnium principium.

4. Adhuc, Sancti probant hoc, Dama- 4. Adhuc, Sancti probant hoc, Dama- scenus sic supponit enim, quod princi- scenus sic supponit enim, quod princi- pium non cognoscitur nisi ex compara- pium non cognoscitur nisi ex compara- tione ad principiatum secundum eminen- tione ad principiatum secundum eminen- tiam principii super principiatum : in tiam principii super principiatum : in omnibus autem principiatis, ex hoc ipso omnibus autem principiatis, ex hoc ipso quod principiata sunt, de necessitate se- quod principiata sunt, de necessitate se- quitur mutabilitas, quia principiatum quitur mutabilitas, quia principiatum

cap. A, in principio. Tom. XXVII novæ editio- cap. A, in principio. Tom. XXVII novæ editio- nis nostræ nis nostræ

4 4

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

: :

esse, esse, est aliquo modo mutatum esse : et est aliquo modo mutatum esse : et ideo dicit Damascenus, quod omne crea- ideo dicit Damascenus, quod omne crea- bile vertibile est vel secundum electio- bile vertibile est vel secundum electio- nem, ut creatura spiritualis vel secun- nem, ut creatura spiritualis vel secun- dum naturam, ut creatura corporalis: dum naturam, ut creatura corporalis: vel secundum utrumque, ut illa quæ est vel secundum utrumque, ut illa quæ est composita ex corporali et spirituali. Se- composita ex corporali et spirituali. Se- quitur ergo, quod omne mutabile, prin- quitur ergo, quod omne mutabile, prin- cipiatum est et nullum principiatum cipiatum est et nullum principiatum universaliter potest esse omnium princi- universaliter potest esse omnium princi- pium ergo nullum mutabile potest esse pium ergo nullum mutabile potest esse omnium principium : mutabile ergo omnium principium : mutabile ergo quod de necessitate principiatum est, erit quod de necessitate principiatum est, erit a principio immutabili, quod ante omne a principio immutabili, quod ante omne mutabile est. Quod autem ante omne mutabile est. Quod autem ante omne mutabile est, non est nisi unum : ergo mutabile est, non est nisi unum : ergo unum solum est principium omnium unum solum est principium omnium principiatorum spiritualium et corpora- principiatorum spiritualium et corpora-

lium. lium.

5. Adhuc, Omne principiatum secun- 5. Adhuc, Omne principiatum secun- dum esse suum et bonum, dependens dum esse suum et bonum, dependens est ad aliud quo in esse et bono perficia- est ad aliud quo in esse et bono perficia- tur. Ista igitur dependentia, aut deducetur tur. Ista igitur dependentia, aut deducetur in infinitum ut semper unum ab alio in infinitum ut semper unum ab alio dependeat, ita quod in nullo uno stet dependeat, ita quod in nullo uno stet quod ad aliud non dependeat : aut cir- quod ad aliud non dependeat : aut cir- culariter reflectitur in seipsam, aut stat culariter reflectitur in seipsam, aut stat in uno a quo alia sic accipiunt perfectio- in uno a quo alia sic accipiunt perfectio- nem in esse vero et bono, quod ipsum nem in esse vero et bono, quod ipsum plenitudinem esse veri et boni habet in plenitudinem esse veri et boni habet in seipso, quam a nullo accipit, sed in om- seipso, quam a nullo accipit, sed in om- nia transfundit. nia transfundit.

Sed primum horum stare non potest : Sed primum horum stare non potest : sicut enim dicit Aristoteles in primo de sicut enim dicit Aristoteles in primo de Anima, et in primo Posteriorum, de- Anima, et in primo Posteriorum, de- monstrationes non abeunt in infinitum: monstrationes non abeunt in infinitum: theoricæ enim stant ad causam, practica theoricæ enim stant ad causam, practica autem ad opus : cum igitur resolutio autem ad opus : cum igitur resolutio principiati in principium, via demon- principiati in principium, via demon- strationis theorica sit, nullo modo potest strationis theorica sit, nullo modo potest abire in infinitum et si abiret in infini- abire in infinitum et si abiret in infini- tum, numquam esset devenire ad hoc vel tum, numquam esset devenire ad hoc vel illud principiatum : ante quodlibet enim illud principiatum : ante quodlibet enim hoc vel illud essent infinita, quæ non hoc vel illud essent infinita, quæ non contingit pertransire nec actu nec in- contingit pertransire nec actu nec in- tellectu. tellectu.

est quia probatum est in primo Poste- est quia probatum est in primo Poste- riorum, quod non contingit circulo fieri riorum, quod non contingit circulo fieri demonstrationem : sequeretur enim, demonstrationem : sequeretur enim, quod idem esset principium et principia- quod idem esset principium et principia- tum a seipso et verificarentur contradi- tum a seipso et verificarentur contradi- ctoria de eodem, erit enim idem princi- ctoria de eodem, erit enim idem princi- pium et non principium, et idem princi- pium et non principium, et idem princi- piatum et nou principiatum, quod valde piatum et nou principiatum, quod valde inconveniens est. inconveniens est.

Relinquitur ergo, quod tertia via stet, Relinquitur ergo, quod tertia via stet, scilicet quod omnia sint principium, vel scilicet quod omnia sint principium, vel a principio et quod omnia quæ sunt a a principio et quod omnia quæ sunt a principio, dependeant ab uno quod a principio, dependeant ab uno quod a nullo alio dependet, et omnibus largitur nullo alio dependet, et omnibus largitur esse verum et bonum. esse verum et bonum.

6. Adhuc, Omnis multitudo reducitur 6. Adhuc, Omnis multitudo reducitur ad unum, ut probatur in 11 Arithmeticæ : ad unum, ut probatur in 11 Arithmeticæ : constat autem, quod multitudo est in constat autem, quod multitudo est in principiatis ergo hæc multitudo est principiatis ergo hæc multitudo est multitudo processuum ab uno. multitudo processuum ab uno.

Dicit etiam Dionysius in libro de Dicit etiam Dionysius in libro de Divinis nominibus, quod « quæ multa Divinis nominibus, quod « quæ multa sunt processibus, sunt unum principio 1 : » sunt processibus, sunt unum principio 1 : » constat autem, quod omnia principiata, constat autem, quod omnia principiata, processibus sunt multa: omnia ergo processibus sunt multa: omnia ergo talia sunt unum principio quæcumque talia sunt unum principio quæcumque autem sunt unum principio, ab uno de- autem sunt unum principio, ab uno de- scendunt principio, et eorum principium scendunt principio, et eorum principium est unum ergo omnium principiatorum est unum ergo omnium principiatorum est principium unum. est principium unum.

IN CONTRARIUM ejus videtur esse, IN CONTRARIUM ejus videtur esse,

1. Quod dicit Manichæus, scilicet quod 1. Quod dicit Manichæus, scilicet quod aliud sit principium boni, et aliud prin- aliud sit principium boni, et aliud prin- cipium mali, sic objiciens: Bonum et cipium mali, sic objiciens: Bonum et malum sunt genera aliorum, ut dicit malum sunt genera aliorum, ut dicit Aristoteles in Prædicamentis: nec di- Aristoteles in Prædicamentis: nec di- cuntur genera aliorum, secundum quod cuntur genera aliorum, secundum quod genus dicitur ambitus prædicabilium genus dicitur ambitus prædicabilium secundum unam rationem, sicut sub- secundum unam rationem, sicut sub- stantia et qualitas dicuntur genera : vide- stantia et qualitas dicuntur genera : vide- tur ergo, quod genera dicuntur, quia a tur ergo, quod genera dicuntur, quia a diversis principiis sunt fluentia: videtur diversis principiis sunt fluentia: videtur ergo, quod duo principia sint, unum ergo, quod duo principia sint, unum boni, et alterum mali. Sed quia de hac boni, et alterum mali. Sed quia de hac quæstione in prima parte Summæ quæstione in prima parte Summæ theologiæ, tractatu de summo bono, theologiæ, tractatu de summo bono,

Eodem modo secunda via impossibilis multum disputatum est, ideo quæ ibi Eodem modo secunda via impossibilis multum disputatum est, ideo quæ ibi

Sec Sec

S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

cap. 13. cap. 13.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 1. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 1.

5 5

dicta sunt, hic subjaceant et supponan- dicta sunt, hic subjaceant et supponan- tur¹. tur¹.

2. Alia via adhuc plura videntur esse 2. Alia via adhuc plura videntur esse principia. Videtur enim, quod spiritua- principia. Videtur enim, quod spiritua- lium et corporalium non idem sit prin- lium et corporalium non idem sit prin- cipium omne enim principiatum per se cipium omne enim principiatum per se aliquam habet similitudinem cum prin- aliquam habet similitudinem cum prin- cipio : constat autem, quod primum cipio : constat autem, quod primum principium summus spiritus est, æternus, principium summus spiritus est, æternus, et increatus: cum hoc autem nullam ha- et increatus: cum hoc autem nullam ha- bet similitudinem creatura corporalis : bet similitudinem creatura corporalis : ergo videtur, quod creatura corporalis ergo videtur, quod creatura corporalis non ab eodem principio sit, a quo est non ab eodem principio sit, a quo est creatura spiritualis. creatura spiritualis.

3. Adhuc, Quæcumque ab eodem 3. Adhuc, Quæcumque ab eodem principio fluunt, ejusdem ordinis sunt et principio fluunt, ejusdem ordinis sunt et consentanea sibi invicem corporalis et consentanea sibi invicem corporalis et spiritualis creatura non sunt consentanea spiritualis creatura non sunt consentanea sibi invicem. Sapient. 1x, 15: Corpus sibi invicem. Sapient. 1x, 15: Corpus quod corrumpitur aggravat animam, et quod corrumpitur aggravat animam, et terrena inhabitatio deprimit sensum terrena inhabitatio deprimit sensum multa cogitantem. Ergo corporalis crea- multa cogitantem. Ergo corporalis crea- tura et spiritualis non sunt ab eodem tura et spiritualis non sunt ab eodem principio, per locum a destructione con- principio, per locum a destructione con- sequentis. sequentis.

4. Adhuc, In omnibus proportionabi- 4. Adhuc, In omnibus proportionabi- lia sunt efficiens, et id ex quo fit, sive lia sunt efficiens, et id ex quo fit, sive materiale principium dicit enim Aris- materiale principium dicit enim Aris- toteles in IX primæ philosophiæ, et toteles in IX primæ philosophiæ, et Commentator ibidem idem asserit, quod Commentator ibidem idem asserit, quod << nihil est in potentia in alio, nisi quod << nihil est in potentia in alio, nisi quod uno et eodem motore educitur de illo : >> uno et eodem motore educitur de illo : >> si ergo spiritualium et corporalium non si ergo spiritualium et corporalium non est idem materiale principium, non erit est idem materiale principium, non erit idem motor qui et corporalia et spiritua- idem motor qui et corporalia et spiritua- lia de potentia educat in actum constat lia de potentia educat in actum constat autem, quod non est idem materiale autem, quod non est idem materiale principium spiritualium et corporalium : principium spiritualium et corporalium : aliud est ergo principium spiritualium, aliud est ergo principium spiritualium, et aliud corporalium, et sic sunt duo et aliud corporalium, et sic sunt duo principia. principia.

5. Arguunt etiam Manichæi ad hoc, 5. Arguunt etiam Manichæi ad hoc, dicentes quod corporalia plerumque dicentes quod corporalia plerumque confusa sunt et inordinata, spiritualia confusa sunt et inordinata, spiritualia

1 Cf. Iam Part. Summæ theologiæ B. Alberti, 1 Cf. Iam Part. Summæ theologiæ B. Alberti, Tract. VI, Quæst. 26, Memb. 2, Art. 1, 2 et 3. Tract. VI, Quæst. 26, Memb. 2, Art. 1, 2 et 3. Tom. XXXI nostræ novæ editionis. Cf. etiam, Tom. XXXI nostræ novæ editionis. Cf. etiam, Comment. B. Alberti in I Sententiarum, Dist. Comment. B. Alberti in I Sententiarum, Dist.

autem ordinata: inordinata autem et autem ordinata: inordinata autem et ordinata ab eodem principio non viden- ordinata ab eodem principio non viden- tur esse et sic videtur esse aliud prin- tur esse et sic videtur esse aliud prin- cipium corporalium, et aliud spiritualium. cipium corporalium, et aliud spiritualium. Et alia multa ex Evangelio inducuntur, Et alia multa ex Evangelio inducuntur, et epistolis Pauli de Deo hujus sæculi, et epistolis Pauli de Deo hujus sæculi, et de arbore bona et de arbore mala, et et de arbore bona et de arbore mala, et plantatore bono et plantatore malo : quæ plantatore bono et plantatore malo : quæ diligenter in prima parte Summæ theo- diligenter in prima parte Summæ theo- logiæ, quæstione de summo bono et logiæ, quæstione de summo bono et summo malo notata sunt, nec hic oportet summo malo notata sunt, nec hic oportet repetere. repetere.

: :

IN CONTRARIUM hujus est, quod mun- Sed cont IN CONTRARIUM hujus est, quod mun- Sed cont dus archetypus, omnium eorum quæ dus archetypus, omnium eorum quæ facta sunt, principium est, eo quod sunt facta sunt, principium est, eo quod sunt in ipso sicut artificiata in arte artificis. in ipso sicut artificiata in arte artificis. In omnibus autem generaliter verum In omnibus autem generaliter verum est, quod una est ars et una est scientia est, quod una est ars et una est scientia oppositorum et dissimilium et inæqua- oppositorum et dissimilium et inæqua- lium hoc ergo maxime est in prima lium hoc ergo maxime est in prima arte, cum, sicut dicit Aristoteles in sexto arte, cum, sicut dicit Aristoteles in sexto Ethicorum, ars sit factivum principium Ethicorum, ars sit factivum principium cum ratione omnium eorum de quibus cum ratione omnium eorum de quibus est ars. Est autem ars prima, quæ dicitur est ars. Est autem ars prima, quæ dicitur mundus archetypus, uña notitia boni et mundus archetypus, uña notitia boni et mali boni per formam, mali per priva- mali boni per formam, mali per priva- tionem, et corporalis et spiritualis crea- tionem, et corporalis et spiritualis crea- turæ, et ordinati et inordinati, mobilis et turæ, et ordinati et inordinati, mobilis et immobilis, materialis et immaterialis, et immobilis, materialis et immaterialis, et multi et unius dicit enim Dionysius in li- multi et unius dicit enim Dionysius in li- bro de Divinis nominibus ², quod « cogno- bro de Divinis nominibus ², quod « cogno- scit mobilia immobiliter, materialia im- scit mobilia immobiliter, materialia im- materialiter, confusa in ordine ad unum materialiter, confusa in ordine ad unum inconfusibiliter, multa unite :» ergo om- inconfusibiliter, multa unite :» ergo om- nium horum prima ars videtur unicum nium horum prima ars videtur unicum principium sed quorumdam per se, principium sed quorumdam per se, quæ propria virtute facit et constituit, et quæ propria virtute facit et constituit, et vocat ad esse et veri formam et boni : vocat ad esse et veri formam et boni : quorumdam autem per deflexionem ab quorumdam autem per deflexionem ab illo, non principii, sed principiati a prin- illo, non principii, sed principiati a prin- cipio quæ deflexio principiatum facit cipio quæ deflexio principiatum facit deficere a participatione perfecta esse, deficere a participatione perfecta esse, veri, et boni, quod omnibus largiter in- veri, et boni, quod omnibus largiter in- fluit primum principium. fluit primum principium.

II, Art. 2. Tom. XXV. II, Art. 2. Tom. XXV.

S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

cap. 7. cap. 7.

Solutio. Solutio.

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ET HOC est concedendum : hoc enim ET HOC est concedendum : hoc enim consonat fidei Catholicæ, et etiam philo- consonat fidei Catholicæ, et etiam philo- sophiæ. sophiæ.

Unde dicendum, quod quando quæri- Unde dicendum, quod quando quæri- tur de uno principio, quæritur de prin- tur de uno principio, quæritur de prin- cipio quod est in ratione efficientis, et cipio quod est in ratione efficientis, et formæ, et finis universi esse veri et boni formæ, et finis universi esse veri et boni quod est in omnibus creatis, et sine quo quod est in omnibus creatis, et sine quo nihil de esse vero et bono potest esse in nihil de esse vero et bono potest esse in aliquo creatorum. Et hoc principium non aliquo creatorum. Et hoc principium non potest habere aliquid præjacens ex quo potest habere aliquid præjacens ex quo et in quo operetur ut in materia, nec et in quo operetur ut in materia, nec potest uti instrumento, nec dispositioni- potest uti instrumento, nec dispositioni- bus aptantibus materiam. In omnibus bus aptantibus materiam. In omnibus enim principiis quæ supponunt mate- enim principiis quæ supponunt mate- riam et utuntur instrumento et disposi- riam et utuntur instrumento et disposi- tionibus, aliquid de esse est a materia, tionibus, aliquid de esse est a materia, et aliquid ab instrumento, et aliquid a et aliquid ab instrumento, et aliquid a dispositionibus: et sic illa principia non dispositionibus: et sic illa principia non sunt causa universi esse veri et boni sunt causa universi esse veri et boni quod est in causatis, nec sunt sufficientis quod est in causatis, nec sunt sufficientis potentiæ ad producendum in esse sua potentiæ ad producendum in esse sua causata, et sic non possunt prima esse causata, et sic non possunt prima esse principia. Primum enim principium sive principia. Primum enim principium sive prima causa est, ut dicitur in libro de prima causa est, ut dicitur in libro de Causis, dives in se, et dives in omnibus, Causis, dives in se, et dives in omnibus, et ut habetur etiam, ad Roman. x, 121. et ut habetur etiam, ad Roman. x, 121. Et quod dicitur dives, dicitur propter Et quod dicitur dives, dicitur propter abundantiam potentiæ et virtutis in pro- abundantiam potentiæ et virtutis in pro- ducendo et ideo si in aliquo deficiat ducendo et ideo si in aliquo deficiat potentia in producendo, sequitur quod potentia in producendo, sequitur quod non sit dives, et per consequens, quod non sit dives, et per consequens, quod nec sit principium primum. nec sit principium primum.

Hoc autem modo quærendo de princi- Hoc autem modo quærendo de princi- pio primo, omnibus ratione utentibus pio primo, omnibus ratione utentibus ipsa veritas persuadet, primum princi- ipsa veritas persuadet, primum princi- pium non esse nisi unum solum, sicut pium non esse nisi unum solum, sicut probant auctoritates et rationes ad pri- probant auctoritates et rationes ad pri- mam partem inductæ. mam partem inductæ.

Ad object. 1. AD ID ergo quod objiciunt Manichæi 2, Ad object. 1. AD ID ergo quod objiciunt Manichæi 2, dicendum est, sicut dictum est in prima dicendum est, sicut dictum est in prima

3 3

parte Summæ theologiæ ³, tractatu de parte Summæ theologiæ ³, tractatu de bono et malo, quæstione, Utrum sit sum- bono et malo, quæstione, Utrum sit sum- me malum, sicut est summe bonum ? me malum, sicut est summe bonum ? quod error Manichæorum ex ignorantia quod error Manichæorum ex ignorantia provenit. Putabant enim, quod sicut bo- provenit. Putabant enim, quod sicut bo- num est quod est a bono, et plantatum in num est quod est a bono, et plantatum in forma boni ejus a quo est: ita malum forma boni ejus a quo est: ita malum esset, quod est a malo, et plantatum in esset, quod est a malo, et plantatum in forma mali ejus a quo est : et hoc jam forma mali ejus a quo est : et hoc jam in præhabitis ostensum est esse falsum: in præhabitis ostensum est esse falsum: malum enim non est forma mali, et ma- malum enim non est forma mali, et ma- litia non est forma: sicut enim dicit litia non est forma: sicut enim dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus: Dionysius in libro de Divinis nominibus: « Malum nec est quid existens, nec « Malum nec est quid existens, nec quid in existentibus : » unde non est quid in existentibus : » unde non est forma, sed defectus pulchri et boni se- forma, sed defectus pulchri et boni se- cundum formam: et ideo illud in quo cundum formam: et ideo illud in quo est malum, malo non formatur, sed de- est malum, malo non formatur, sed de- formatur, et privatur modo, specie, et formatur, et privatur modo, specie, et ordine in esse, et forma veri et boni, ordine in esse, et forma veri et boni, propter quod non potest habere princi- propter quod non potest habere princi- pium efficiens, sed deficiens, ut dicit pium efficiens, sed deficiens, ut dicit Augustinus et hoc est liberum arbitrium Augustinus et hoc est liberum arbitrium hominis vel Angeli deflexum a summo hominis vel Angeli deflexum a summo bono. bono.

: :

Et quod dicit Philosophus, quod bo- Et quod dicit Philosophus, quod bo- num, et malum non sunt in genere, in- num, et malum non sunt in genere, in- telligit, quod non sunt in genere uno, telligit, quod non sunt in genere uno, secundum quod unum genus facit una secundum quod unum genus facit una coordinatio prædicabilium sed sunt in coordinatio prædicabilium sed sunt in omni genere, ita quod bonum in sub- omni genere, ita quod bonum in sub- stantia est substantia, et in qualitate. stantia est substantia, et in qualitate. qualitas, et in quantitate quantitas, et qualitas, et in quantitate quantitas, et sic de aliis. Malum autem in omni genere sic de aliis. Malum autem in omni genere est ut privatio boni: et sicut ens secun- est ut privatio boni: et sicut ens secun- dum formam et actum, et privatio entis dum formam et actum, et privatio entis secundum formam et actum, non redu- secundum formam et actum, non redu- cuntur in diversa principia agentia in cuntur in diversa principia agentia in natura, sed in unum agens, et in alterum natura, sed in unum agens, et in alterum deficiens ab illo, quod non est agens, sed deficiens ab illo, quod non est agens, sed deficiens ab actione: ita bonum et malum deficiens ab actione: ita bonum et malum

* Ad Roman. x, 12: Non est distinctio Judæi * Ad Roman. x, 12: Non est distinctio Judæi et Græci : nam idem Dominus omnium, dives in et Græci : nam idem Dominus omnium, dives in omnes qui invocant illum. omnes qui invocant illum.

Super errorem Manichæorum, cf. Opera B. Super errorem Manichæorum, cf. Opera B. Alberti. Comment. in II Sententiarum, Dist. I, Alberti. Comment. in II Sententiarum, Dist. I, Art. 2. Tom. XXVII editionis nostræ. Cf. etiam, Art. 2. Tom. XXVII editionis nostræ. Cf. etiam, IV Sententiarum, Dist. XIV, Art. 31. Tom. IV Sententiarum, Dist. XIV, Art. 31. Tom.

XXIX. XXIX.

3 Cf. Iam Partem Summæ theologiæ B. Al- 3 Cf. Iam Partem Summæ theologiæ B. Al- berti, Tract. VI, Quæst. 26 et 27. Tom. XXX berti, Tract. VI, Quæst. 26 et 27. Tom. XXX novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

* S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus * S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus

cap 4. cap 4.

t. 2. t. 2.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 1. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 1.

reduci non possunt in diversa principia reduci non possunt in diversa principia agentia, sed in unum agens, et in alterum agentia, sed in unum agens, et in alterum deficiens ab illo et hoc est quod dicit deficiens ab illo et hoc est quod dicit Augustinus in libro LXXXIII Quæstio- Augustinus in libro LXXXIII Quæstio- num sic: «< Omne quod deficit, ab eo num sic: «< Omne quod deficit, ab eo quod est esse deficit, et tendit in non quod est esse deficit, et tendit in non esse. Esse autem et in nullo deficere esse. Esse autem et in nullo deficere bonum est, et malum est deficere. At bonum est, et malum est deficere. At ille ad quem non esse pertinet, non est ille ad quem non esse pertinet, non est causa deficiendi boni ergo tantum causa causa deficiendi boni ergo tantum causa est. Et mali non potest esse aliqua causa est. Et mali non potest esse aliqua causa nisi deficiens: causa autem deficiens in nisi deficiens: causa autem deficiens in nullo potest esse principium primum '. » nullo potest esse principium primum '. »

AD ALIUD dicendum, quod hoc verum AD ALIUD dicendum, quod hoc verum est, quod omne principiatum aliquam si- est, quod omne principiatum aliquam si- militudinem habet cum principio, si per militudinem habet cum principio, si per se et non per accidens principiatur ab se et non per accidens principiatur ab illo sed illa similitudo in his quæ agunt illo sed illa similitudo in his quæ agunt secundum intellectum, non est nisi se- secundum intellectum, non est nisi se- cundum convenientiam ideæ et ideati : cundum convenientiam ideæ et ideati : et quia intellectus agens sive practicus et quia intellectus agens sive practicus divinus, exemplar est tam corporalium divinus, exemplar est tam corporalium quam incorporalium seipso et uno exem- quam incorporalium seipso et uno exem- plari immateriali, ideo principium est plari immateriali, ideo principium est tam corporalium quam incorporalium, tam corporalium quam incorporalium, quamvis corporalia dissimilitudinem ha- quamvis corporalia dissimilitudinem ha- beant in natura ad ipsum et substantia. beant in natura ad ipsum et substantia. Et hujus exemplum est, quod intellectus Et hujus exemplum est, quod intellectus artificis hominis non operatur aliquid artificis hominis non operatur aliquid secundum rationem et artem, nisi cujus secundum rationem et artem, nisi cujus exemplar et ratio est apud ipsum : se- exemplar et ratio est apud ipsum : se- cundum quod etiam dicit Aristoteles, cundum quod etiam dicit Aristoteles, quod in hac consideratione fundamentum quod in hac consideratione fundamentum est ex fundamento, et paries ex pariete, est ex fundamento, et paries ex pariete, et ictus sive plaga ex plaga, et universa- et ictus sive plaga ex plaga, et universa- liter domus illa quæ est in lapidibus et liter domus illa quæ est in lapidibus et lignis ex illa quæ est in anima archite- lignis ex illa quæ est in anima archite- ctonici, quamvis intellectus architectoni- ctonici, quamvis intellectus architectoni- ci in substantia et natura nullam penitus ci in substantia et natura nullam penitus habeat similitudinem cum fundamento, habeat similitudinem cum fundamento, tecto, et domo. tecto, et domo.

Et quod dicitur, quod principiata con- Et quod dicitur, quod principiata con- veniunt cum principio in susbtantia et veniunt cum principio in susbtantia et natura, non universaliter verum est, nisi natura, non universaliter verum est, nisi de illis principiis quæ naturaliter et sub- de illis principiis quæ naturaliter et sub- stantialiter sunt in principiatis, et sic stantialiter sunt in principiatis, et sic constituunt ea. Et hoc intellectui agenti constituunt ea. Et hoc intellectui agenti

1 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum,

7: 7:

sive practico non convenit respectu suo- sive practico non convenit respectu suo- rum principiatorum quia de ipso dicit rum principiatorum quia de ipso dicit Anaxagoras, quod est separatus et im- Anaxagoras, quod est separatus et im- mixtus nulli, nihil habens commune : et mixtus nulli, nihil habens commune : et ideo similitudinem non habet ad sua cau- ideo similitudinem non habet ad sua cau- sata, nisi per exemplar. sata, nisi per exemplar.

AD ALIUD dicendum, quod quæcumque Ad object.3 AD ALIUD dicendum, quod quæcumque Ad object.3 sunt ab eodem principio essentiali et sunt ab eodem principio essentiali et connaturali, consentanea sunt: sed non connaturali, consentanea sunt: sed non est verum, quod quæcumque sunt ab est verum, quod quæcumque sunt ab eodem principio effectivo, quod secun- eodem principio effectivo, quod secun- dum intellectum operatur, et separatum dum intellectum operatur, et separatum est ab effectibus suis, illa sint consenta- est ab effectibus suis, illa sint consenta- nea possunt enim ex principiis intrin- nea possunt enim ex principiis intrin- secis esse discordantia, sicut corpus et secis esse discordantia, sicut corpus et anima corpus enim propter corruptio- anima corpus enim propter corruptio- nem contractam (quæ fomes vocatur) nem contractam (quæ fomes vocatur) potest impelli ad unum, et anima ex ima- potest impelli ad unum, et anima ex ima- gine Dei quam intra se habet, potest in gine Dei quam intra se habet, potest in clinari ad oppositum: cum tamen sint ab clinari ad oppositum: cum tamen sint ab eodem principio, sicut dicit Apostolus, eodem principio, sicut dicit Apostolus, ad Roman. vII, 22 et 23: Condelector ad Roman. vII, 22 et 23: Condelector legi Dei secundum interiorem hominem: legi Dei secundum interiorem hominem: video autem aliam legem in membris video autem aliam legem in membris meis repugnantem legi mentis meæ, et meis repugnantem legi mentis meæ, et captivantem me in lege peccati quæ est captivantem me in lege peccati quæ est in membris meis. in membris meis.

AD ALIUD dicendum, quod spiritua- Ad object. 4. AD ALIUD dicendum, quod spiritua- Ad object. 4. lium nullum est materiale principium, ut lium nullum est materiale principium, ut dicit Boetius: quia illa de nihilo crean- dicit Boetius: quia illa de nihilo crean- tur, ut probat Augustinus in libro VI su- tur, ut probat Augustinus in libro VI su- per Genesim ad litteram. per Genesim ad litteram.

Et quod dicitur, quod proportionalia Et quod dicitur, quod proportionalia sunt efficiens et materia, non generaliter sunt efficiens et materia, non generaliter est verum, nisi de efficiente quod in cau- est verum, nisi de efficiente quod in cau- sando supponit materiam de talibus sando supponit materiam de talibus enim loquitur Philosophus in IX-primæ enim loquitur Philosophus in IX-primæ philosophiæ, et non de aliis et ideo de philosophiæ, et non de aliis et ideo de primo principio nihil facit ad proposi- primo principio nihil facit ad proposi- tum illud enim uno modo secundum tum illud enim uno modo secundum rationes diversas exemplariter producit rationes diversas exemplariter producit et spiritualia et corporalia, eo quod ip- et spiritualia et corporalia, eo quod ip- sum est principium universi esse, ut di- sum est principium universi esse, ut di- ctum est. ctum est.

AD ULTIMUM dicendum, quod confusa Ad object. 5. AD ULTIMUM dicendum, quod confusa Ad object. 5. et ordinata ab eodem separato principio et ordinata ab eodem separato principio esse possunt: quia confusionis et ordi- esse possunt: quia confusionis et ordi-

Q. 20. Q. 20.

60 60

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nationis non est causa, quod a principiis nationis non est causa, quod a principiis diversis sint: sed potius ordo ad princi- diversis sint: sed potius ordo ad princi- pium secundum quod est in actu perfe- pium secundum quod est in actu perfe- cto, causa est ordinationis, sed defluxus cto, causa est ordinationis, sed defluxus ab ordine in causato (quod mutabile est ab ordine in causato (quod mutabile est

et quod deflecti potest) causa est confu- et quod deflecti potest) causa est confu- sionis et inordinationis : et ideo argu- sionis et inordinationis : et ideo argu- mentum hoc peccat secundum non cau- mentum hoc peccat secundum non cau-

sam ut causam. sam ut causam.

QUÆSTIO II. QUÆSTIO II.

Quo actu primum principium sit principium omnium et universi Quo actu primum principium sit principium omnium et universi esse? esse?

Secundo quæritur, Quo actu primum Secundo quæritur, Quo actu primum principium, sit principium omnium et principium, sit principium omnium et universi esse ? universi esse ?

Et videtur Magister dicere in libro II Et videtur Magister dicere in libro II Sententiarum, distinct. I cap. 1: Creator Sententiarum, distinct. I cap. 1: Creator enim est, etc. 1. enim est, etc. 1.

1. Dicit enim, quod creare proprie est 1. Dicit enim, quod creare proprie est de nihilo aliquid facere: et quod creator de nihilo aliquid facere: et quod creator est, qui de nihilo aliquid facit : ergo vi- est, qui de nihilo aliquid facit : ergo vi- detur, quod actu creationis principium detur, quod actu creationis principium est omnium et universi esse. est omnium et universi esse.

2. Adhuc, In eodem capitulo distin- 2. Adhuc, In eodem capitulo distin- guens inter facere et creare dicit sic: guens inter facere et creare dicit sic: « Facere est non modo de nihilo aliquid « Facere est non modo de nihilo aliquid « operari, sed etiam de materia. Unde « operari, sed etiam de materia. Unde « et homo et Angelus dicitur aliquid fa- « et homo et Angelus dicitur aliquid fa- « cere, sed non creare: vocaturque fa- « cere, sed non creare: vocaturque fa- «ctor sive artifex, sed non creator. Hoc «ctor sive artifex, sed non creator. Hoc « enim nomen soli Deo proprie congruit, « enim nomen soli Deo proprie congruit, « qui et de nihilo quædam, et de aliquo « qui et de nihilo quædam, et de aliquo aliqua facit. Ipse est ergo creator, et aliqua facit. Ipse est ergo creator, et « opifex, et factor: sed creatoris nomen « opifex, et factor: sed creatoris nomen << sibi proprie retinuit, alia vero etiam << sibi proprie retinuit, alia vero etiam « creaturis communicavit 2. » Ex omni- « creaturis communicavit 2. » Ex omni-

" "

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. I, cap. A, in fine § 1 : « Crea tentiarum, Dist. I, cap. A, in fine § 1 : « Crea tor enim est, qui de nihilo aliquid facit. » tor enim est, qui de nihilo aliquid facit. »

bus his accipitur, cum principiatum non bus his accipitur, cum principiatum non procedat a principio primo, nisi per procedat a principio primo, nisi per actum qui proprie et per se convenit actum qui proprie et per se convenit principio primo, et est diffusivus et pro- principio primo, et est diffusivus et pro- ductivus universi esse, quod ille actus ductivus universi esse, quod ille actus creatio est. creatio est.

3. Adhuc, Sicut habitum est, princi- 3. Adhuc, Sicut habitum est, princi- pium primum universi esse nihil suppo- pium primum universi esse nihil suppo- nit præexistens actui suo, nec materiam, nit præexistens actui suo, nec materiam, nec instrumentum, nec dispositionem : nec instrumentum, nec dispositionem : quia aliter non esset universi esse prin- quia aliter non esset universi esse prin- cipium, si aliquid esset quod sibi præ- cipium, si aliquid esset quod sibi præ- supponeret esse, et ipsum non esset ab supponeret esse, et ipsum non esset ab ipso. Quod autem sic nihil præsupponit, ipso. Quod autem sic nihil præsupponit, non potest esse generans univoce vel non potest esse generans univoce vel æquivoce nec potest esse secundum æquivoce nec potest esse secundum artem operans, quia hoc etiam præsup- artem operans, quia hoc etiam præsup- ponit et materiam et instrumentum. Cum ponit et materiam et instrumentum. Cum ergo actu suo deducat ad esse, ad Roman. ergo actu suo deducat ad esse, ad Roman. IV, 17 Et vocat ea quæ non sunt, tam- IV, 17 Et vocat ea quæ non sunt, tam- quam ea quæ sunt : non potest habere quam ea quæ sunt : non potest habere actum, nisi actum creationis: ille enim actum, nisi actum creationis: ille enim solus est ad esse, ita quod nihil præsup- solus est ad esse, ita quod nihil præsup- ponit. ponit.

Tom. XXVII hujusce novæ editionis, pag. Tom. XXVII hujusce novæ editionis, pag.

5. 5.

2 Ibidem, cap. A, § 2. 2 Ibidem, cap. A, § 2.

ra. ra.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 2. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 2.

4. Adhuc, Aristoteles in III primæ 4. Adhuc, Aristoteles in III primæ philosophiæ vult, quod esse et ens sit philosophiæ vult, quod esse et ens sit primum distinguens intellectum : et pro- primum distinguens intellectum : et pro- pter hoc scientia quæ considerat ens in pter hoc scientia quæ considerat ens in quantum ens, est prima philosophia. quantum ens, est prima philosophia. Esse ergo et ens prima sunt, quæ nihil Esse ergo et ens prima sunt, quæ nihil sibi præsupponunt et deductio ad esse, sibi præsupponunt et deductio ad esse, non potest esse fluxus ab aliquo quod non potest esse fluxus ab aliquo quod vel formale vel materiale principium sit vel formale vel materiale principium sit ejus quod deducitur ad esse. Oportet igi- ejus quod deducitur ad esse. Oportet igi- tur, quod ex nihilo sit et sic per locum tur, quod ex nihilo sit et sic per locum a diffinitione erit creatio: creare enim a diffinitione erit creatio: creare enim est ex nihilo aliquid facere. est ex nihilo aliquid facere.

IN CONTRARIUM hujus esse videtur, quod IN CONTRARIUM hujus esse videtur, quod 1. Creatio actio est aliqua, qua primum 1. Creatio actio est aliqua, qua primum principium deducit ad esse: et sic crea- principium deducit ad esse: et sic crea- tio aliquid medium est inter creantem et tio aliquid medium est inter creantem et creatum medium autem quod causale creatum medium autem quod causale medium est, aliquid dat de esse : et sic medium est, aliquid dat de esse : et sic secundum præhabita, primum principium secundum præhabita, primum principium secundum seipsum non erit causa uni- secundum seipsum non erit causa uni- versi esse, quod falsum est. versi esse, quod falsum est.

2. Adhuc, Si creare est aliquid de ni- 2. Adhuc, Si creare est aliquid de ni- hilo facere, sequitur quod creare est fa- hilo facere, sequitur quod creare est fa- cere facere autem semper medium est cere facere autem semper medium est inter facientem et factum videtur ergo, inter facientem et factum videtur ergo, quod primum principium non per seip- quod primum principium non per seip- sum, sed per aliquid medium causa sit sum, sed per aliquid medium causa sit universi esse in creato, quod absurdum universi esse in creato, quod absurdum est. est.

3. Adhuc, Commentator super quin- 3. Adhuc, Commentator super quin- tum Physicorum Aristotelis dicit, quod tum Physicorum Aristotelis dicit, quod « actio est comparatio agentis secundum « actio est comparatio agentis secundum quod est agens ad patiens, et passio quod est agens ad patiens, et passio comparatio est patientis secundum quod comparatio est patientis secundum quod est patiens ad agens. » Et ratio dicti est, est patiens ad agens. » Et ratio dicti est, quod agens non agit, nisi forma et vir- quod agens non agit, nisi forma et vir- tus formæ qua agens actu est, fluat et tus formæ qua agens actu est, fluat et procedat in patiens, quando agens ut procedat in patiens, quando agens ut agens comparatur ad patiens : et pa- agens comparatur ad patiens : et pa- tiens non est patiens, nisi suscipiendo tiens non est patiens, nisi suscipiendo formam et virtutem agentis, qua trans- formam et virtutem agentis, qua trans- mutetur ad agens vel agentis similitu- mutetur ad agens vel agentis similitu- dinem, quando comparatur ad agens. Et dinem, quando comparatur ad agens. Et hoc est quod dicit Aristoteles in II de hoc est quod dicit Aristoteles in II de Anima, quod « actus activorum sunt in Anima, quod « actus activorum sunt in patiente prædisposito. » Ex hoc iterum patiente prædisposito. » Ex hoc iterum accipitur, quod creatio actio aliquod me- accipitur, quod creatio actio aliquod me- dium est inter creantem et creatum : et dium est inter creantem et creatum : et

9 9

sic iterum sequitur, quod ab illo medio sic iterum sequitur, quod ab illo medio aliquid de esse sit in creato : et sic pri- aliquid de esse sit in creato : et sic pri- mum non erit universi esse principium, mum non erit universi esse principium, quod in philosophia improbatum est, quod in philosophia improbatum est, quia sic primum principium esset im- quia sic primum principium esset im- perfectum. perfectum.

IN CONTRARIUM hujus est: quia IN CONTRARIUM hujus est: quia

1. Si creatio dicit medium inter crean- 1. Si creatio dicit medium inter crean- tem, et creatum aut illud medinm est tem, et creatum aut illud medinm est creatum, aut increatum. Si creatum : creatum, aut increatum. Si creatum : cum non sit nisi creatione creatum, erit cum non sit nisi creatione creatum, erit creationis creatio: et hoc de necessitate creationis creatio: et hoc de necessitate abibit in infinitum et hoc est impossi- abibit in infinitum et hoc est impossi- bile: falsum ergo est, quod creatio sit bile: falsum ergo est, quod creatio sit medium creatum inter creantem, et crea- medium creatum inter creantem, et crea- turam. Si vero sit increatum, sequitur turam. Si vero sit increatum, sequitur quod plura sint increata : quia medium quod plura sint increata : quia medium

non est extremum. non est extremum.

2. Adhuc, Omne medium præsuppo- 2. Adhuc, Omne medium præsuppo- nit extremum: quod autem aliquid præ- nit extremum: quod autem aliquid præ- supponit, non ex nihilo fit, sed ex ali- supponit, non ex nihilo fit, sed ex ali- quo et quod ex aliquo fit, non potest quo et quod ex aliquo fit, non potest esse creatum : ergo medium non potest esse creatum : ergo medium non potest esse creatum paulo autem ante habi- esse creatum paulo autem ante habi- tum est, quod non potest esse increatum. tum est, quod non potest esse increatum. Ergo nec potest esse creatum, nec increa- Ergo nec potest esse creatum, nec increa- tum et sic nihil est: quia omne quod est, tum et sic nihil est: quia omne quod est, aut est creatum, aut increatum. aut est creatum, aut increatum.

3. Adhuc, Constat, quod creatio actio 3. Adhuc, Constat, quod creatio actio in Deo creante aliquid est. Si ergo crea- in Deo creante aliquid est. Si ergo crea- tio aliquid est, et medium est, cum me- tio aliquid est, et medium est, cum me- dium non sit extremum, erit aliquid in dium non sit extremum, erit aliquid in Deo quod Deus non est: quod valde Deo quod Deus non est: quod valde absurdum est. absurdum est.

SOLUTIO. Magister in libro II Senten- SOLUTIO. Magister in libro II Senten- tiarum, distinct. I, cap. Verumtamen, tiarum, distinct. I, cap. Verumtamen, laborat in solutione hujus quæstionis di- laborat in solutione hujus quæstionis di- cens, quod « hæc verba, scilicet creare, cens, quod « hæc verba, scilicet creare, « facere, agere, et alia hujusmodi, de « facere, agere, et alia hujusmodi, de « Deo non possunt dici secundum eam « Deo non possunt dici secundum eam « rationem qua dicuntur de creaturis. « rationem qua dicuntur de creaturis. Quippe cum dicimus Deum aliquid fa- Quippe cum dicimus Deum aliquid fa- «< cere, non aliquem in operando motum «< cere, non aliquem in operando motum «< illi inesse intelligimus vel aliquam in «< illi inesse intelligimus vel aliquam in « laborando passionem, sicut nobis solet « laborando passionem, sicut nobis solet « accidere sed ejus sempiternæ volun- « accidere sed ejus sempiternæ volun- « tatis novum aliquem significamus effe- « tatis novum aliquem significamus effe- « ctum, hoc est, æterna ejus voluntate « ctum, hoc est, æterna ejus voluntate

« «

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

object. 1. object. 1.

10 10

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

« aliquid noviter existere. » Et hæc solu- « aliquid noviter existere. » Et hæc solu- tio bona est et sumitur ex verbis Au- tio bona est et sumitur ex verbis Au- gustini et Strabi in Glossa super illud gustini et Strabi in Glossa super illud Genesis, 1, 1 In principio creavit Deus Genesis, 1, 1 In principio creavit Deus cœlum et terram. Et sic patet ex dictis, cœlum et terram. Et sic patet ex dictis, quod creatio actio non est aliquid me- quod creatio actio non est aliquid me- dium inter creantem et creatum. Crea- dium inter creantem et creatum. Crea- tum enim obedienter se habet ad volun- tum enim obedienter se habet ad volun- tatem creatoris, sive accipiatur in po- tatem creatoris, sive accipiatur in po- tentia creantis, sive accipiatur in esse tentia creantis, sive accipiatur in esse secundum quod actu est : aliter enim secundum quod actu est : aliter enim non esset verum quod dicitur, ad Roman. non esset verum quod dicitur, ad Roman. IV, 17, quod vocat ea quæ non sunt, tam- IV, 17, quod vocat ea quæ non sunt, tam- quam ea quæ sunt. quam ea quæ sunt.

: :

Unde dicendum, quod creatio hic est Unde dicendum, quod creatio hic est exitus in esse ejus quod fit ex nihilo, et exitus in esse ejus quod fit ex nihilo, et proprie actio est primi principii, quod proprie actio est primi principii, quod est principium universi esse. Sed non di- est principium universi esse. Sed non di- citur de ipso ea ratione qua dicitur de citur de ipso ea ratione qua dicitur de creaturis in creaturis enim actio tempo- creaturis in creaturis enim actio tempo- ralem motum significat: quia in creatu- ralem motum significat: quia in creatu- ris agens ut agens non comparatur ad ris agens ut agens non comparatur ad patiens, nisi per influxum actus et virtu- patiens, nisi per influxum actus et virtu- tis in patiens, quibus ipsum agens trans- tis in patiens, quibus ipsum agens trans- mutat patiens et talis influxus motus mutat patiens et talis influxus motus temporalis est. Cum autem de Deo dici- temporalis est. Cum autem de Deo dici- tur agere, sive de primo principio, non tur agere, sive de primo principio, non significatur aliquid quod actus vel virtus significatur aliquid quod actus vel virtus sit in agente influens patienti, sed quod sit in agente influens patienti, sed quod ad imperium voluntatis totum creatum ad imperium voluntatis totum creatum secundum id quod est, et secundum to- secundum id quod est, et secundum to- tum esse suum, ad esse vocetur ex nihilo tum esse suum, ad esse vocetur ex nihilo sine motu agentis. Et hoc est quod dicit sine motu agentis. Et hoc est quod dicit Magister in libro II Sententiarum, di- Magister in libro II Sententiarum, di- stinct. I, cap. Verumtamen: « Cum er- stinct. I, cap. Verumtamen: « Cum er- « go aliquid dicitur facere, tale est ac si « go aliquid dicitur facere, tale est ac si «< dicatur, juxta ejus voluntatem, vel per «< dicatur, juxta ejus voluntatem, vel per « ejus voluntatem aliquid noviter con- « ejus voluntatem aliquid noviter con- « tingere vel esse: ut in ipso nihil novi « tingere vel esse: ut in ipso nihil novi « contingat, sed novum aliquid sicut in « contingat, sed novum aliquid sicut in « ejus æterna voluntate fuerat, fiat sine « ejus æterna voluntate fuerat, fiat sine << aliqua motione, vel sui mutatione¹. » << aliqua motione, vel sui mutatione¹. »

AD PRIMA ergo quatuor argumenta di- AD PRIMA ergo quatuor argumenta di- cendum, quod procedunt, et de necessi- cendum, quod procedunt, et de necessi- tate concludunt. tate concludunt.

AD ID quod primo objicitur in contra- AD ID quod primo objicitur in contra- rium, dicendum quod creatio secundum rium, dicendum quod creatio secundum

Cf. II Sententiarum, Dist. I, cap. B. Tom. Cf. II Sententiarum, Dist. I, cap. B. Tom.

quod medium est et esse habet, non est quod medium est et esse habet, non est nisi in creato ut passio: et nihil aliud nisi in creato ut passio: et nihil aliud est, nisi ipsius creati fieri ex nihilo. Se- est, nisi ipsius creati fieri ex nihilo. Se- cundum quod autem refertur ad crean- cundum quod autem refertur ad crean- tem, non est aliquid rei diversum ab ipso tem, non est aliquid rei diversum ab ipso creante, sed est ratio qua secundum vo- creante, sed est ratio qua secundum vo- luntatem (quæ omnium causa est) refer- luntatem (quæ omnium causa est) refer- tur ad hoc fieri nunc, quod ante non fuit. tur ad hoc fieri nunc, quod ante non fuit. Actio enim in creante est creatrix essen- Actio enim in creante est creatrix essen- tia, relata per voluntatem ad hoc, quod tia, relata per voluntatem ad hoc, quod aliquid nunc de novo fiat ex nihilo. aliquid nunc de novo fiat ex nihilo.

AD ALIUD dicendum, quod hoc seque- Ad object. AD ALIUD dicendum, quod hoc seque- Ad object. retur, si diceretur creatio medium reale retur, si diceretur creatio medium reale quo ut medio uteretur creator quo ut medio uteretur creator in creando hoc autem jam negatum in creando hoc autem jam negatum est. est.

esse, esse,

: :

AD ALIUD dicendum, quod dictum Ad object. AD ALIUD dicendum, quod dictum Ad object. Commentatoris intelligitur de agente et Commentatoris intelligitur de agente et patiente physicis et physice: et tale agens patiente physicis et physice: et tale agens non potest esse primum principium: il- non potest esse primum principium: il- lud enim nihil sui influit in patiens per lud enim nihil sui influit in patiens per actum quo agit: sed agere suum est pro actum quo agit: sed agere suum est pro libertate voluntatis hoc vel illud ex nihi- libertate voluntatis hoc vel illud ex nihi- lo ad esse vocare: vocans enim extra lo ad esse vocare: vocans enim extra vocatum est, et nihil essentialium suo- vocatum est, et nihil essentialium suo- rum habet in vocato. rum habet in vocato.

correlati- correlati-

object. object.

TRIA quæ in contrarium hujus indu- Ad alia TRIA quæ in contrarium hujus indu- Ad alia cuntur, procederent, si poneremus, cuntur, procederent, si poneremus, quod creatio esset reale medium, quod quod creatio esset reale medium, quod secundum esse esset in utroque extremo- secundum esse esset in utroque extremo- rum, sicut actio physica est inter agens rum, sicut actio physica est inter agens et patiens hoc autem non dicimus: et patiens hoc autem non dicimus: creatio enim secundum esse non est nisi creatio enim secundum esse non est nisi in creato, quod secundum suum fieri re- in creato, quod secundum suum fieri re- fertur ad creantem et cum relativum fertur ad creantem et cum relativum de necessitate ponit suum de necessitate ponit suum vum, in creante non ponit creatio nisi vum, in creante non ponit creatio nisi rationem respectus creantis ad creatum. rationem respectus creantis ad creatum. Unde respectus oppositi, quos dicunt Unde respectus oppositi, quos dicunt creatura et creator, non secundum unum creatura et creator, non secundum unum modum sunt in utroque relativorum: modum sunt in utroque relativorum: sed in creatura respectus est secundum sed in creatura respectus est secundum esse, quia illa mutatur secundum esse: esse, quia illa mutatur secundum esse: in creatore autem non est nisi secun- in creatore autem non est nisi secun- dum rationem et dici, eo quod creando dum rationem et dici, eo quod creando non movetur nec mutatur, sed compara- non movetur nec mutatur, sed compara- tur ad creatum secundum essentialem tur ad creatum secundum essentialem

XXVII novæ editionis nostræ, pag. 23. XXVII novæ editionis nostræ, pag. 23.

IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3. IN II P. SUM. THEOL. TRACT. I, QUÆST. 3.

11 11

voluntatem determinatam ad hoc, quod de nominibus quæ temporaliter Deo con- voluntatem determinatam ad hoc, quod de nominibus quæ temporaliter Deo con- aliquid nunc fiat ex nihilo. aliquid nunc fiat ex nihilo.

Alia plura de creatione inquirenda in Alia plura de creatione inquirenda in prima parte Summæ theologiæ, tractatu prima parte Summæ theologiæ, tractatu

veniunt, quæstione de hoc nomine, veniunt, quæstione de hoc nomine,

Creator, determinata sunt 1. Creator, determinata sunt 1.

QUESTIO III. QUESTIO III.

De proprietatibus primi principii. De proprietatibus primi principii.

Tertio quæritur, Quæ sint primi prin- Tertio quæritur, Quæ sint primi prin- cipii proprietates? hæ enim plures colli- cipii proprietates? hæ enim plures colli- guntur a Philosophis, Avicenna scilicet, guntur a Philosophis, Avicenna scilicet, et Algazele in metaphysicis suis. Et et Algazele in metaphysicis suis. Et sunt inter eas quædam primæ, quædam sunt inter eas quædam primæ, quædam consequentes ex illis. consequentes ex illis.

Et ideo hanc quæstionem dividimus Et ideo hanc quæstionem dividimus in tres partes, ut scilicet primo quæratur in tres partes, ut scilicet primo quæratur de primis. de primis.

Secundo, de consequentibus. Secundo, de consequentibus.

Tertio, de comparatione sui ad princi- Tertio, de comparatione sui ad princi- piata secundum proprietates et primas et piata secundum proprietates et primas et consequentes. consequentes.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Qua intentione dicatur primum ? Qua intentione dicatur primum ?

Quæritur ergo primo, Qua intentione Quæritur ergo primo, Qua intentione dicatur primum ? dicatur primum ?

1. Dicit enim Aristoteles quod « pri- 1. Dicit enim Aristoteles quod « pri- mum est, ante quod nihil. » Et intelligi- mum est, ante quod nihil. » Et intelligi- tur ante secundum ordinem principii. tur ante secundum ordinem principii. Si ergo primum principium est princi- Si ergo primum principium est princi- pium universi esse, et (sicut dicit Avi- pium universi esse, et (sicut dicit Avi-

De primis proprietatibus primi principii. cenna) facit deberé esse in omnibus aliis : De primis proprietatibus primi principii. cenna) facit deberé esse in omnibus aliis :

Primo quæritur de primis proprietati Primo quæritur de primis proprietati bus, quæ duæ sunt, scilicet quod pri- bus, quæ duæ sunt, scilicet quod pri- mum est, et quod principium est. mum est, et quod principium est.

1 Cf. Iam Partem Summæ theologiæ B. Al- 1 Cf. Iam Partem Summæ theologiæ B. Al- berti, Tract. XIII, Quæst. 53. Tom. XXXI hu- berti, Tract. XIII, Quæst. 53. Tom. XXXI hu-

sequitur quod in universo esse nihil est sequitur quod in universo esse nihil est ante primum et sic videtur concludi, ante primum et sic videtur concludi, quod ipsum ex nihilo est. Quod autem quod ipsum ex nihilo est. Quod autem ex nihilo est, antequam sit, possibile est ex nihilo est, antequam sit, possibile est ad esse secundum aliquam causam ad esse secundum aliquam causam quod possibile est ad esse secundum ali- quod possibile est ad esse secundum ali- quam causam, secundum illam princi- quam causam, secundum illam princi- piatum est et quod ab alio principia- piatum est et quod ab alio principia-

jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

et et