810 810

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dicit: «Hoc solum non potest Deus quod dicit: «Hoc solum non potest Deus quod non vult. » Et ex hoc arguunt sic: Non non vult. » Et ex hoc arguunt sic: Non potest nisi quod vult: sed non vult nisi potest nisi quod vult: sed non vult nisi quod facit ergo non potest nisi quod fa- quod facit ergo non potest nisi quod fa- citet ita videtur, quod ad subjecta vo- citet ita videtur, quod ad subjecta vo- luntati restringatur potentia ejus. luntati restringatur potentia ejus.

: :

Quarto, Adducunt ex parte rationis Quarto, Adducunt ex parte rationis operum sic Ratio est eum facere quæ operum sic Ratio est eum facere quæ facit, et non alia: et non potest facere facit, et non alia: et non potest facere nisi quod ratio est eum facere: ergo non nisi quod ratio est eum facere: ergo non potest facere nisi quod facit. Et sub eo- potest facere nisi quod facit. Et sub eo- dem ulterius arguunt : Ratio est eum di- dem ulterius arguunt : Ratio est eum di- mittere quod dimittit et non potest non mittere quod dimittit et non potest non dimittere quod ratio est eum dimittere : dimittere quod ratio est eum dimittere : ergo non potest non dimittere quod di- ergo non potest non dimittere quod di- mittit. mittit.

Quinto, Arguunt a præscientia sic, de- Quinto, Arguunt a præscientia sic, de- ducendo ad inconveniens: Si potest Deus ducendo ad inconveniens: Si potest Deus aliud facere quam facit, potest ergo fa- aliud facere quam facit, potest ergo fa- cere quod non præscivit et si potest fa- cere quod non præscivit et si potest fa- cere quod non præscivit, potest sine cere quod non præscivit, potest sine præscientia operari: quia omne quod præscientia operari: quia omne quod facturum se præscivit, facit: nec facit facturum se præscivit, facit: nec facit aliquid quod non præscivit : quia si præ- aliquid quod non præscivit : quia si præ- ter scientiam ejus aliquid fieri impossi- ter scientiam ejus aliquid fieri impossi- bile est, omne quod præscitum est fieri, bile est, omne quod præscitum est fieri, necesse est fieri: ergo aliud fieri quam necesse est fieri: ergo aliud fieri quam fit, nulla ratione possibile est: non ergo fit, nulla ratione possibile est: non ergo potest a Deo fieri nisi quod fit. potest a Deo fieri nisi quod fit.

Sexto, Arguunt ex comparatione vo- Sexto, Arguunt ex comparatione vo- luntatis ad potentiam, fundantes se super luntatis ad potentiam, fundantes se super verbum Augustini in libro VII Confes- verbum Augustini in libro VII Confes- sionum, ubi ad Deum loquens sic dicit: sionum, ubi ad Deum loquens sic dicit: «Non cogeris invitus ad aliquod, quia «Non cogeris invitus ad aliquod, quia voluntas non est major quam potentia voluntas non est major quam potentia tua esset autem major, si teipso tuipse tua esset autem major, si teipso tuipse major esses 2. » Ex hoc arguunt : Si æqua- major esses 2. » Ex hoc arguunt : Si æqua- les sunt potentia et voluntas, sequitur les sunt potentia et voluntas, sequitur quod Deus non possit plura quam vult, quod Deus non possit plura quam vult, sicut non vult plura quam potest. sicut non vult plura quam potest.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Symbolo fidei ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Symbolo fidei ad catechumenos, cap. 1. catechumenos, cap. 1.

2 IDEM, Lib. VII Confessionum, cap. 4. 2 IDEM, Lib. VII Confessionum, cap. 4.

3 IDEM, In Enchiridion, cap. 95. 3 IDEM, In Enchiridion, cap. 95.

4 Cf. Matth. x, 23 et 24. 4 Cf. Matth. x, 23 et 24.

CONTRA hæc omnia expressam Magi-sed cm CONTRA hæc omnia expressam Magi-sed cm ster inducit instantiam Matthæi, xxvI, 53: ster inducit instantiam Matthæi, xxvI, 53: An putas quia non possum rogare Patrem An putas quia non possum rogare Patrem meum, et exhibebit mihi modo plus quam. meum, et exhibebit mihi modo plus quam. duodecim legiones Angelorum? Ergo et duodecim legiones Angelorum? Ergo et Filius poterat rogare quod non rogabat, Filius poterat rogare quod non rogabat, et Pater poterat exhibere quod non ex- et Pater poterat exhibere quod non ex- hibebat. hibebat.

2. Hoc etiam confirmat per Augusti- 2. Hoc etiam confirmat per Augusti- num in Enchiridion, ubi sic dicit : « Om- num in Enchiridion, ubi sic dicit : « Om- nipotentis voluntas multa potest facere nipotentis voluntas multa potest facere quæ non vult, nec facit³. » Ergo videtur, quæ non vult, nec facit³. » Ergo videtur, quod ad voluntatem ejus non restringitur quod ad voluntatem ejus non restringitur potentia ejus. potentia ejus.

3. Adhuc inducit Magister Augusti- 3. Adhuc inducit Magister Augusti- num, ibidem, « Cur apud quosdam non num, ibidem, « Cur apud quosdam non factæ sunt virtutes, quæ si factæ fuissent, factæ sunt virtutes, quæ si factæ fuissent, egissent illi homines pœnitentiam* : et egissent illi homines pœnitentiam* : et factæ sunt apud eos qui non erant credi- factæ sunt apud eos qui non erant credi- turi? Tunc non latebit quod nunc latet. turi? Tunc non latebit quod nunc latet. Nec utique Deus injuste noluit salvos Nec utique Deus injuste noluit salvos fieri, cum possent salvi esse si vellet. fieri, cum possent salvi esse si vellet. Tunc in clarissima sapientiæ luce videbi- Tunc in clarissima sapientiæ luce videbi- tur, quod nunc piorum fiḍes habet, an- tur, quod nunc piorum fiḍes habet, an- tequam manifesta cognitione videatur tequam manifesta cognitione videatur quam certa et immutabilis et efficacissima quam certa et immutabilis et efficacissima sit voluntas Dei: quæ multa possit et sit voluntas Dei: quæ multa possit et non velit, nihil autem quod non possit non velit, nihil autem quod non possit velit. » velit. »

4. Adhuc, Ad idem inducit Augustinum 4. Adhuc, Ad idem inducit Augustinum in libro de Natura et gratia, dicentem in libro de Natura et gratia, dicentem sic «Dominus Lazarum suscitavit in sic «Dominus Lazarum suscitavit in corpore. Numquid dicendum est, non corpore. Numquid dicendum est, non potuit Judam suscitare in mente? Po- potuit Judam suscitare in mente? Po- tuit quidem, sed noluit *. » tuit quidem, sed noluit *. »

GRATIA hujus quæritur, Si Deus ali- Quæst. 1 GRATIA hujus quæritur, Si Deus ali- Quæst. 1 quid potest de potentia, quod non potest quid potest de potentia, quod non potest de justitia 6? de justitia 6?

Et videtur quod sic. Et videtur quod sic.

Genes. xix, 22, super illud: Non Genes. xix, 22, super illud: Non potero facere quidquam, donec in- potero facere quidquam, donec in- grediaris illuc, Glossa Augustini : « Po- grediaris illuc, Glossa Augustini : « Po-

7. 7.

5 S. AUGUSTINUS, Lib. de Natura et gratia, cap. 5 S. AUGUSTINUS, Lib. de Natura et gratia, cap.

Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XLIII, Art. 3. Tom. XXVI novæ tiarum, Dist. XLIII, Art. 3. Tom. XXVI novæ editionis nostræ. editionis nostræ.

contra. contra.

.2 .tריווני .2 .tריווני

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIX, QUÆST. 77. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIX, QUÆST. 77.

tuit quidem de potentia, sed non potuit tuit quidem de potentia, sed non potuit de justitia non enim justum fuit per- de justitia non enim justum fuit per- dere justum cum impiis. » Ergo potest dere justum cum impiis. » Ergo potest aliquid de potentia, quod non potest de aliquid de potentia, quod non potest de justitia. justitia.

IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

1. Ad Galat. iv, 15, super illud: Si fieri 1. Ad Galat. iv, 15, super illud: Si fieri posset, oculos vestros eruissetis, et de- posset, oculos vestros eruissetis, et de- dissetis mihi, Glossa : « Non potest fieri dissetis mihi, Glossa : « Non potest fieri quod juste non fit. » quod juste non fit. »

2. Adhuc, Verbum legis est : « Hoc 2. Adhuc, Verbum legis est : « Hoc solum possumus quod de jure possu solum possumus quod de jure possu

mus. » mus. »

3. Adhuc, Ordinatior est potentia di- 3. Adhuc, Ordinatior est potentia di- vina quam humana: humana autem re- vina quam humana: humana autem re- cipit ordinem justitiæ: ergo et divina cipit ordinem justitiæ: ergo et divina multo magis. Deuter. xxxn, 4: Deus multo magis. Deuter. xxxn, 4: Deus fidelis, et absque ulla iniquitate, justus fidelis, et absque ulla iniquitate, justus

et rectus. et rectus.

4. Adhuc, Si potest aliquid de poten- 4. Adhuc, Si potest aliquid de poten- tia, quod non potest de justitia, exeat illa tia, quod non potest de justitia, exeat illa potentia ad actum. Id quod sic factum potentia ad actum. Id quod sic factum est, aut est justum, aut injustum. Si in- est, aut est justum, aut injustum. Si in- justum tunc Deus auctor est et actor justum tunc Deus auctor est et actor injustitiæ, et sic auctor et actor est mali, injustitiæ, et sic auctor et actor est mali, quod est contra Augustinum, qui dicit, quod est contra Augustinum, qui dicit, quod causa mali esse non potest. Si ju- quod causa mali esse non potest. Si ju- stum tunc sequitur, quod nihil potest stum tunc sequitur, quod nihil potest facere de potentia, nisi quod potest fa- facere de potentia, nisi quod potest fa- cere de justitia. cere de justitia.

ULTERIUS hic antiqui quæsierunt, Si ULTERIUS hic antiqui quæsierunt, Si Deus de potentia potest salvare damna- Deus de potentia potest salvare damna- tum in inferno, ut Judam, et damnare tum in inferno, ut Judam, et damnare salvatum, ut Petrum ¹? salvatum, ut Petrum ¹?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. II ad Timoth. II, 13, super illud: 1. II ad Timoth. II, 13, super illud: Si non credimus, ille fidelis permanet: Si non credimus, ille fidelis permanet: negare seipsum non potest, Glossa Au- negare seipsum non potest, Glossa Au- gustini « Seipsum negaret, si suam ju- gustini « Seipsum negaret, si suam ju- stitiam negaret. » Unde quod seipsum stitiam negaret. » Unde quod seipsum negare non potest, laus est voluntatis di- negare non potest, laus est voluntatis di- vinæ sicut quod quidam credere non vinæ sicut quod quidam credere non potuerunt, culpa fuit voluntatis humanæ. potuerunt, culpa fuit voluntatis humanæ. Sed justitia divina est reddere unicuique Sed justitia divina est reddere unicuique

Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in 1 Senten- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in 1 Senten- tiarum, Dist. XLIII, Art. 3 ad quæst. 2. Tom. tiarum, Dist. XLIII, Art. 3 ad quæst. 2. Tom. XXVI hujusce novæ editionis, pag. 381. XXVI hujusce novæ editionis, pag. 381.

811 811

secundum merita: sed si salvaret dam- secundum merita: sed si salvaret dam- natum, et damnaret salvatum, negaret natum, et damnaret salvatum, negaret justitiam suam: quia non redderet unicui- justitiam suam: quia non redderet unicui- que secundum merita: ergo non potest que secundum merita: ergo non potest damnatum salvare, nec salvatum dam- damnatum salvare, nec salvatum dam-

nare. nare.

2. Adhuc, Hoc cantat Ecclesia: « In 2. Adhuc, Hoc cantat Ecclesia: « In inferno nulla est redemptio. » inferno nulla est redemptio. »

3. Adhuc, Expresse dicit Evangelium 3. Adhuc, Expresse dicit Evangelium Lucæ, xvi, 26: In his omnibus, inter nos Lucæ, xvi, 26: In his omnibus, inter nos et vos chaos magnum firmatum est, ut hi et vos chaos magnum firmatum est, ut hi qui volunt hinc transire ad vos, non pos- qui volunt hinc transire ad vos, non pos- sint, neque inde huc transmeare. Ex hoc sint, neque inde huc transmeare. Ex hoc enim accipitur, quod nec salvati sociari enim accipitur, quod nec salvati sociari possint damnatis, nec e converso dam- possint damnatis, nec e converso dam- nati salvatis. nati salvatis.

: :

IN CONTRARIUM bujus est quod legitur Sed contra. IN CONTRARIUM bujus est quod legitur Sed contra. in vita beati Gregorii Papæ, quod ad in vita beati Gregorii Papæ, quod ad preces ejus suscitatus est mortuus Traja- preces ejus suscitatus est mortuus Traja- nus imperator, qui infidelis et idololatra nus imperator, qui infidelis et idololatra mortuus fuit et propter hoc constat eum mortuus fuit et propter hoc constat eum esse damnatum. Si enim suscitavit eum: esse damnatum. Si enim suscitavit eum: tunc ad vitam istam revocatus fuit, et in tunc ad vitam istam revocatus fuit, et in vita ista potuit acquirere gratiam et me- vita ista potuit acquirere gratiam et me- reri et perseverare in gratia, et per con- reri et perseverare in gratia, et per con- sequens salvari, et sic de damnatis trans- sequens salvari, et sic de damnatis trans- ferri inter salvandos. ferri inter salvandos.

QUÆRUNT etiam quidam, Quæ justitia Quæst. 3. QUÆRUNT etiam quidam, Quæ justitia Quæst. 3. sit, inter æquales unum assumere, et al- sit, inter æquales unum assumere, et al- terum relinquere, sicut Jacob assumpsit, terum relinquere, sicut Jacob assumpsit, Esau reliquit ? » Esau reliquit ? »

SOLUTIO. Secundum Catholicam fidem SOLUTIO. Secundum Catholicam fidem dicendum, quod omnipotentia Dei nec dicendum, quod omnipotentia Dei nec mensuratur actu sive limitatur, nec bo- mensuratur actu sive limitatur, nec bo- no, nec justo, nec voluntate, nec ratione, no, nec justo, nec voluntate, nec ratione, nec scientia, sed transcendit hæc omnia. nec scientia, sed transcendit hæc omnia. Et hoc est quod dicit Magister Hugo de Et hoc est quod dicit Magister Hugo de sancto Victore in Sententiis: « Sicut sancto Victore in Sententiis: « Sicut æternitatem Dei non æquat tempus, nec æternitatem Dei non æquat tempus, nec immensitatem locus, nec sapientiam sen- immensitatem locus, nec sapientiam sen- sus sive intellectus, nec bonitatem vir- sus sive intellectus, nec bonitatem vir- tus sic nec potentiam opus: excedit tus sic nec potentiam opus: excedit enim in infinitum potentia opus. Et hæc enim in infinitum potentia opus. Et hæc

2 Malach. 1, 2 et 3 : Nonne. frater erat Esau 2 Malach. 1, 2 et 3 : Nonne. frater erat Esau Jacob? dicit Dominus et dilexi Jacob, Esau au- Jacob? dicit Dominus et dilexi Jacob, Esau au- tem odio habui, etc. tem odio habui, etc.

Solutio. Solutio.

Ad rationem Ad rationem

1. 1.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

812 812

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est confessio fidei Catholicæ. » Unde est confessio fidei Catholicæ. » Unde nullo limitatur ultra quod non possit. nullo limitatur ultra quod non possit.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod fal- AD PRIMUM ergo dicendum, quod fal- sum est hoc quod illi dicunt, quod non sum est hoc quod illi dicunt, quod non possit facere nisi quod facit. possit facere nisi quod facit.

: :

Ad objectum dicendum, quod tali po- Ad objectum dicendum, quod tali po- sitione facta, quod simus in instanti sitione facta, quod simus in instanti creationis, si quæritur, Utrum Deus pos- creationis, si quæritur, Utrum Deus pos- sit creare omne quod creabile est ? Dis- sit creare omne quod creabile est ? Dis- tinguendum est: quia aut quærit de po- tinguendum est: quia aut quærit de po- tentia absoluta, aut quærit de potentia tentia absoluta, aut quærit de potentia disposita et ordinata. Sicut enim materia disposita et ordinata. Sicut enim materia indisposita infinita potentia sive indeter- indisposita infinita potentia sive indeter- minata habet se ad omnem formam, et minata habet se ad omnem formam, et numquam recipit tot quin possit habere numquam recipit tot quin possit habere plures, nec sistit potentia ejus ad unam plures, nec sistit potentia ejus ad unam formam vel plures, nec ad unam ratio- formam vel plures, nec ad unam ratio- nem formæ vel plures, nec ad unum mo- nem formæ vel plures, nec ad unum mo- dum vel plures, nec ad unum ordinem dum vel plures, nec ad unum ordinem vel plures, sed potentialitas ejus excedit vel plures, sed potentialitas ejus excedit omnia hæc, materia autem disposita et omnia hæc, materia autem disposita et ordinata stat ad formam ad quam dispo- ordinata stat ad formam ad quam dispo- sita est, ita quod potentia ejus in nullo sita est, ita quod potentia ejus in nullo excedit eam ita est de potentia primi excedit eam ita est de potentia primi agentis, quod potentia sua absoluta acti- agentis, quod potentia sua absoluta acti- va excedit omne quod est sed potentia va excedit omne quod est sed potentia disposita per ordinem providentiæ ad disposita per ordinem providentiæ ad hoc vel illud, stat in effectu quem produ. hoc vel illud, stat in effectu quem produ. cit vel in opere, ita quod nec excedit ip- cit vel in opere, ita quod nec excedit ip- sum, nec exceditur ab ipso. Unde cum sum, nec exceditur ab ipso. Unde cum quæritur, Si omne creabile possit Deus quæritur, Si omne creabile possit Deus creare in uno instanti ? si creabile dicit creare in uno instanti ? si creabile dicit poten's creari de potentia absoluta, di- poten's creari de potentia absoluta, di- cendum quod in uno instanti omne crea- cendum quod in uno instanti omne crea- bile creari non potest: quia si omnis bile creari non potest: quia si omnis creatura in uno instanti crearetur, finire- creatura in uno instanti crearetur, finire- tur potentia ejus ad opus unius instantis, tur potentia ejus ad opus unius instantis, quod impossibile est: hæc enim potentia quod impossibile est: hæc enim potentia infinita est infinitum autem ad finitum infinita est infinitum autem ad finitum finiri non potest, ut dicit Aristoteles in finiri non potest, ut dicit Aristoteles in III Physicorum. Si autem creabile dici- III Physicorum. Si autem creabile dici- tur a potentia creantis disposita per pro- tur a potentia creantis disposita per pro- videntiam et præordinationem, illa po- videntiam et præordinationem, illa po- tentia finita est ad hoc quod provisum et tentia finita est ad hoc quod provisum et præordinatum fuit: et de hac potest con- præordinatum fuit: et de hac potest con- cedi, quod omne creabile illa potentia, in cedi, quod omne creabile illa potentia, in instanti creari potest. instanti creari potest.

AD ALIUD eodem modo dicendum est, AD ALIUD eodem modo dicendum est, quod quæcumque potest facere, et quæ quod quæcumque potest facere, et quæ

potentiæ est facere dispositæ et ordinatæ potentiæ est facere dispositæ et ordinatæ ad providentiam, universa potest facere ad providentiam, universa potest facere simul, et extra illa tali potentia nihil pot- simul, et extra illa tali potentia nihil pot- est facere sed quæcumque potest face- est facere sed quæcumque potest face- re potentia absoluta, hæc nec simul pos- re potentia absoluta, hæc nec simul pos- sunt universa fieri, nec Deus ea simul sunt universa fieri, nec Deus ea simul potest facere: quia si faceret, derogaret potest facere: quia si faceret, derogaret potentiæ suæ numquam enim possunt potentiæ suæ numquam enim possunt tot accipi, quin potentia absoluta infinita tot accipi, quin potentia absoluta infinita extendat se ad infinitum plura et ad infi- extendat se ad infinitum plura et ad infi- nitum majora quæ subjiciuntur potentiæ nitum majora quæ subjiciuntur potentiæ infinitæ absolutæ. infinitæ absolutæ.

AD RATIONEM istam solvit Magister AD RATIONEM istam solvit Magister sic, quod duplex est intellectus hujus sic, quod duplex est intellectus hujus propositionis. Non potest Deus facere propositionis. Non potest Deus facere nisi quod bonum est et justum. Si enim nisi quod bonum est et justum. Si enim sic intelligatur, non potest Deus facere sic intelligatur, non potest Deus facere nisi illud quod et faceret, bonum et ju- nisi illud quod et faceret, bonum et ju- stum esset, verum est quod dicitur. Si stum esset, verum est quod dicitur. Si autem sic intelligatur, non potest facere autem sic intelligatur, non potest facere nisi quod nunc actu bonum et justum, nisi quod nunc actu bonum et justum, falsum est: quia multa potest facere, falsum est: quia multa potest facere, quæ nec actu sunt, nec erunt, nec fue- quæ nec actu sunt, nec erunt, nec fue- runt quæ autem nec fuerunt, nec sunt, runt quæ autem nec fuerunt, nec sunt, nec fient, nec bona nec justa sunt : et ita nec fient, nec bona nec justa sunt : et ita multa potest, quæ nec bona nec justa multa potest, quæ nec bona nec justa sunt. Et videtur inartificialis solutio: sed sunt. Et videtur inartificialis solutio: sed ad artem sic redigenda est: quia cum ad artem sic redigenda est: quia cum dicitur, non potest Deus facere nisi quod dicitur, non potest Deus facere nisi quod bonum et justum est, secundum regu- bonum et justum est, secundum regu- lam logicam in sophisticis datam, hoc lam logicam in sophisticis datam, hoc verbum, potest, vim habet ampliandi verbum, potest, vim habet ampliandi suppositum ejus super quod transit. suppositum ejus super quod transit. Cum enim dicitur, possum aliquid fa- Cum enim dicitur, possum aliquid fa- cere, hoc quod dico, aliquid, non sup- cere, hoc quod dico, aliquid, non sup- ponit pro præsenti tantum, sed amplia- ponit pro præsenti tantum, sed amplia- tur ad quodlibet quod in tempore a me tur ad quodlibet quod in tempore a me potest fieri: et hoc vocatur præsens con- potest fieri: et hoc vocatur præsens con- fusum. Unde cum dicitur, non potest fusum. Unde cum dicitur, non potest Deus facere nisi quod bonum et justum Deus facere nisi quod bonum et justum est eum facere vel fieri ab ipso: si hoc est eum facere vel fieri ab ipso: si hoc quod dico, bonum et justum, recipiat quod dico, bonum et justum, recipiat transitum hujus verbi, potest, antequam transitum hujus verbi, potest, antequam restringatur ad præsens nunc a verbo, restringatur ad præsens nunc a verbo, est, cui supponit, tunc verbum, est, cui est, cui supponit, tunc verbum, est, cui supponit, non potest dicere nisi præsens supponit, non potest dicere nisi præsens confusum, propter ampliationem suppo- confusum, propter ampliationem suppo- siti ejus quod est bonum et justum: et siti ejus quod est bonum et justum: et tunc sensus est, non potest facere nisi tunc sensus est, non potest facere nisi

Ad s Ad s

M rationem M rationem

2. 2.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIX, QUÆST. 77. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIX, QUÆST. 77.

quod bonum et justum esset si fieret ab quod bonum et justum esset si fieret ab eo. Si autem contra hoc quod dico, bo- eo. Si autem contra hoc quod dico, bo- num et justum, a verbo præsentis tem- num et justum, a verbo præsentis tem- poris est, intelligatur primo restringi poris est, intelligatur primo restringi ad nunc præsens quod in actu est: tunc ad nunc præsens quod in actu est: tunc non potest suscipere ampliationem hujus non potest suscipere ampliationem hujus verbi, potest, ad standum pro aliis quam verbi, potest, ad standum pro aliis quam illis quæ nunc in actu sunt bona et ju- illis quæ nunc in actu sunt bona et ju- sta et sic falsa est propositio: Deus sta et sic falsa est propositio: Deus enim multa potest facere, quæ nunc in enim multa potest facere, quæ nunc in actu nec bona nec justa sunt. Et iste est actu nec bona nec justa sunt. Et iste est intellectus solutionis Magistri. intellectus solutionis Magistri.

AD HOC ergo dicendum, quod conse- AD HOC ergo dicendum, quod conse- quentia non valet, propter eamdem cau- quentia non valet, propter eamdem cau- sam quæ dicta est: quia cum dicitur, sam quæ dicta est: quia cum dicitur, non potest facere nisi quod justitia exigit, non potest facere nisi quod justitia exigit, hoc ipsum quod dico, quod justitia exi- hoc ipsum quod dico, quod justitia exi- git, potest recipere transitum verbi, git, potest recipere transitum verbi, potest, ante restrictionem ad præsens vel potest, ante restrictionem ad præsens vel post restrictionem. Unde duplex est pro- post restrictionem. Unde duplex est pro- positio sicut in prima et in uno sensu positio sicut in prima et in uno sensu est vera, et in alio falsa. Tamen dicit est vera, et in alio falsa. Tamen dicit Magister et bene, quod verbum exactio- Magister et bene, quod verbum exactio- nis non proprie dicitur de Deo: quia coa- nis non proprie dicitur de Deo: quia coa- ctionem et obligationem quamdam so- ctionem et obligationem quamdam so- nat, quæ in Deum cadere non potest: nat, quæ in Deum cadere non potest: nisi forte (ut dicit Anselmus) exigentia nisi forte (ut dicit Anselmus) exigentia justitiæ dicatur congruentia et conde- justitiæ dicatur congruentia et conde- centia divinæ bonitatis: bonitas enim centia divinæ bonitatis: bonitas enim divina potentiam operativam in Deo mo- divina potentiam operativam in Deo mo- vet ad faciendum omnia quæ facit: quia vet ad faciendum omnia quæ facit: quia etiam ordinare malum ne inordinatum etiam ordinare malum ne inordinatum aliquid remaneat, bonitatis divinæ est. aliquid remaneat, bonitatis divinæ est.

OMNI eodem modo solvendum est ad OMNI eodem modo solvendum est ad sequens, præter hoc quod hoc verbum, sequens, præter hoc quod hoc verbum, debet, non proprie de Deo dicitur. Deus debet, non proprie de Deo dicitur. Deus enim nulli aliquid debet ex commisso, enim nulli aliquid debet ex commisso, sed forte debet ex promisso quia pro- sed forte debet ex promisso quia pro- missum est ex seipso, non ex alio: et si missum est ex seipso, non ex alio: et si obligat, ex seipso obligat, sicut dicitur, obligat, ex seipso obligat, sicut dicitur, Isaiæ, 11, 5 Quid ultra debui facere vi- Isaiæ, 11, 5 Quid ultra debui facere vi- neæ meæ, et non feci ? et in Psalmo L, neæ meæ, et non feci ? et in Psalmo L, 6: Ut justificeris in sermonibus tuis, 6: Ut justificeris in sermonibus tuis, hoc est, in promissis justus appareas et hoc est, in promissis justus appareas et

verax. verax.

AD SEQUENS eodem modo dicendum et AD SEQUENS eodem modo dicendum et per eamdem distinctionem. Sicut enim per eamdem distinctionem. Sicut enim dictum est, debitum justitiæ decentia bo- dictum est, debitum justitiæ decentia bo-

813 813

nitatis est: nec oportet Deum aliquid nitatis est: nec oportet Deum aliquid facere vel dimittere ex necessitate, sed facere vel dimittere ex necessitate, sed ex decentia suæ veritatis et bonitatis. ex decentia suæ veritatis et bonitatis.

3. 3.

AD ID quod tertia ratione objiciunt, Adrationem AD ID quod tertia ratione objiciunt, Adrationem quod non potest nisi quod vult, dicen- quod non potest nisi quod vult, dicen- dum quod hoc verbum, vult, potest dum quod hoc verbum, vult, potest dicere voluntatem comparatam ad voli- dicere voluntatem comparatam ad voli- tum ut nunc, vel voluntatem compara- tum ut nunc, vel voluntatem compara- tam ad volitum simpliciter. Si primo tam ad volitum simpliciter. Si primo modo: tunc cum dicitur, non potest Deus modo: tunc cum dicitur, non potest Deus facere nisi quod vult, sensus est, nisi facere nisi quod vult, sensus est, nisi quod nunc vult: et tunc falsa est propo- quod nunc vult: et tunc falsa est propo- sitio multa enim potest facere quæ nunc sitio multa enim potest facere quæ nunc non vult, quia non sunt. Si secundo non vult, quia non sunt. Si secundo modo: tunc vera est: quia tunc sensus modo: tunc vera est: quia tunc sensus est, non potest Deus facere nisi quæ vult est, non potest Deus facere nisi quæ vult se posse et velle. se posse et velle.

4. 4.

AD QUARTUM quod objiciunt de ratione, Adrationem AD QUARTUM quod objiciunt de ratione, Adrationem fere eodem modo dicendum est. Si enim fere eodem modo dicendum est. Si enim dicitur, quod ratio est eum facere quod dicitur, quod ratio est eum facere quod facit ut nunc, et non potest aliud facere, facit ut nunc, et non potest aliud facere, falsum est multa enim potest facere de falsum est multa enim potest facere de quibus non est ratio ut faciat nunc : quia quibus non est ratio ut faciat nunc : quia nec sunt, nec poterunt esse secundum nec sunt, nec poterunt esse secundum rationem facta. Si autem ratio dicat ra- rationem facta. Si autem ratio dicat ra- tionem factorum simpliciter: tunc sensus tionem factorum simpliciter: tunc sensus est, quod non fit ab eo nisi rationabiliter est, quod non fit ab eo nisi rationabiliter fiat ab eo et hoc verum est. Si autem fiat ab eo et hoc verum est. Si autem sic inferat: potest facere de quo non est sic inferat: potest facere de quo non est ratio ut fiat ergo potest irrationabiliter ratio ut fiat ergo potest irrationabiliter facere procedit a divisa ad compositam, facere procedit a divisa ad compositam, et incidit fallacia compositionis. et incidit fallacia compositionis.

5. 5.

AD QUINTUM quod de præscientia obji- Ad rationem AD QUINTUM quod de præscientia obji- Ad rationem ciunt, eodem modo dicendum est, scili- ciunt, eodem modo dicendum est, scili- cet quod præscivit ut nunc, vel quod cet quod præscivit ut nunc, vel quod præscivit simpliciter. Multa enim potest præscivit simpliciter. Multa enim potest facere quæ non præscivit ut nunc facien- facere quæ non præscivit ut nunc facien- da: sed nulla potest facere, quæ non da: sed nulla potest facere, quæ non præscivit simpliciter facienda : quæ si præscivit simpliciter facienda : quæ si facturus esset, præscivisset esse facienda. facturus esset, præscivisset esse facienda. Et si ex hoc inferat: ergo potest facere Et si ex hoc inferat: ergo potest facere aliqua sine præscientia: fit processus a aliqua sine præscientia: fit processus a divisa ad compositam, sicut hic: potest divisa ad compositam, sicut hic: potest videre qui non habet oculos, scilicet videre qui non habet oculos, scilicet conceptus cujus oculi firmati non sunt: conceptus cujus oculi firmati non sunt: ergo potest aliquis videre sine oculis. Et ergo potest aliquis videre sine oculis. Et

Adrationem Adrationem

6 6

814 814

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

similiter hic potest te docere litteras qui similiter hic potest te docere litteras qui non scit litteras, quas modo non scit, et non scit litteras, quas modo non scit, et postea te docebit: ergo nesciens litteras, postea te docebit: ergo nesciens litteras, potest te docere litteras. Et similiter hic: potest te docere litteras. Et similiter hic: potest equitare qui non habet equum : potest equitare qui non habet equum : ergo aliquis sine equo potest equitare. ergo aliquis sine equo potest equitare.

AD SEXTAM rationem dicendum, quod AD SEXTAM rationem dicendum, quod Deus non cogitur ad aliquid. Et cum di- Deus non cogitur ad aliquid. Et cum di- citur, voluntas tua non est major quam citur, voluntas tua non est major quam potentia tua, voluntas aut comparatur potentia tua, voluntas aut comparatur ad æternum per identitatem substantiæ, ad æternum per identitatem substantiæ, aut comparatur ad temporale sicut ad aut comparatur ad temporale sicut ad volitum. Si primo modo: tunc æqualia volitum. Si primo modo: tunc æqualia sunt voluntas et potentia: quia eadem sunt voluntas et potentia: quia eadem sunt et in divinis identitas causa est sunt et in divinis identitas causa est æqualitatis. Si autem secundo modo fiat æqualitatis. Si autem secundo modo fiat comparatio voluntatis ad volita tempora- comparatio voluntatis ad volita tempora- liter tunc sicut dicit Magister, nihil pro- liter tunc sicut dicit Magister, nihil pro- hibet plura esse subjecta potentiæ quam hibet plura esse subjecta potentiæ quam voluntati voluntati enim non sunt sub- voluntati voluntati enim non sunt sub- jecta nisi bona quæ actu sunt: polentiæ jecta nisi bona quæ actu sunt: polentiæ autem facienti et ordinanti subjecta sunt autem facienti et ordinanti subjecta sunt bona et mala, et ea quæ sunt actu, et bona et mala, et ea quæ sunt actu, et ea quæ sunt potentia: et sic non sequi- ea quæ sunt potentia: et sic non sequi- tur, quin multo plura possit quam velit. tur, quin multo plura possit quam velit.

Ad object. 1. QUOD AUTEM Magister in contrarium Ad object. 1. QUOD AUTEM Magister in contrarium adducit, simpliciter concedendum est. adducit, simpliciter concedendum est. Ad object. 2. AD ID quod ulterius de Augustino ob- Ad object. 2. AD ID quod ulterius de Augustino ob- jicitur, similiter concedendum est. jicitur, similiter concedendum est.

Ad object.3. Ad object.3.

AD ALIUD dicendum, quod occultum AD ALIUD dicendum, quod occultum Dei judicium est, quare miracula con- Dei judicium est, quare miracula con- vertentia homines ad fidem et ad pœni- vertentia homines ad fidem et ad pœni- tentiam fecit apud quosdam qui non erant tentiam fecit apud quosdam qui non erant credituri, sicut apud Corozain et Bethsai- credituri, sicut apud Corozain et Bethsai- dam, et non fecerit apud eos qui si vi- dam, et non fecerit apud eos qui si vi- dissent, credidissent, sicut apud Tyrum et dissent, credidissent, sicut apud Tyrum et Sidonem. Et ad hoc potest dici, quod Sidonem. Et ad hoc potest dici, quod nulla causa fuit, nisi quia voluit apud nulla causa fuit, nisi quia voluit apud istos facere, et apud illos non voluit, cum istos facere, et apud illos non voluit, cum tamen apud utrosque potuisset si vo- tamen apud utrosque potuisset si vo- luisset. Quæ tamen voluntas irrationabi- luisset. Quæ tamen voluntas irrationabi- lis esse non potuit, nec injusta : quia lis esse non potuit, nec injusta : quia apud quos non fecit, indigni fuerunt ut apud quos non fecit, indigni fuerunt ut apud eos faceret: sicut vas luti indignum apud eos faceret: sicut vas luti indignum est ut fiat ad honorem a figulo, ex est ut fiat ad honorem a figulo, ex

1 Cf. Matth. XI, 24 et 25. 1 Cf. Matth. XI, 24 et 25.

ipsa luti vilitate. Apud quos autem fecit, ipsa luti vilitate. Apud quos autem fecit, in decentiam suæ bonitatis fecit, ut osten- in decentiam suæ bonitatis fecit, ut osten- deretur quod nihil omisit eorum quæ deretur quod nihil omisit eorum quæ pertinebant ad conversionem eorum : et pertinebant ad conversionem eorum : et ideo si non crederent, justior esset eorum ideo si non crederent, justior esset eorum condemnatio. Sicut figulus quia de luto condemnatio. Sicut figulus quia de luto facit vas in honorem, non facit hoc pro- facit vas in honorem, non facit hoc pro- pter vilitatem luti, sed in demonstratio- pter vilitatem luti, sed in demonstratio- nem potentiæ suæ artis. nem potentiæ suæ artis.

AD ALIUD dicendum, quod Judam po- Ad objet AD ALIUD dicendum, quod Judam po- Ad objet tuit suscitare de potentia absoluta, sed tuit suscitare de potentia absoluta, sed non potuit de potentia præordinata et non potuit de potentia præordinata et disposita utramque enim istarum po- disposita utramque enim istarum po- tentiarum potuit copulare hoc verbum, tentiarum potuit copulare hoc verbum, potuit: de potentia enim præordinata et potuit: de potentia enim præordinata et disposita vult reddere unicuique secun- disposita vult reddere unicuique secun- dum merita. dum merita.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, Ad quæst AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, Ad quæst Deus potest aliquid de potentia quod Deus potest aliquid de potentia quod non potest de justitia, intelligitur de po- non potest de justitia, intelligitur de po- tentia absoluta : et sic verum est, quod tentia absoluta : et sic verum est, quod justitia supponit potentiam dispositam justitia supponit potentiam dispositam per ordinem justitiæ, qua non omnia per ordinem justitiæ, qua non omnia potest Deus, sed qua reddit unicuique se- potest Deus, sed qua reddit unicuique se- cundum merita. cundum merita.

AD DUO quæ objiciuntur in contrarium, AD DUO quæ objiciuntur in contrarium, dicendum quod loquuntur de justitia hu- dicendum quod loquuntur de justitia hu- mana. Justitia enim hominis actus est mana. Justitia enim hominis actus est ejus, quæ jure regulatur: justitia autem ejus, quæ jure regulatur: justitia autem Dei essentia sua est, quæ regula omnium Dei essentia sua est, quæ regula omnium est, et nullo regulatur. Et in primo qui- est, et nullo regulatur. Et in primo qui- dem de Genesi est prosopopoeia quæ an- dem de Genesi est prosopopoeia quæ an- thropospathos dicitur. Secundum autem thropospathos dicitur. Secundum autem et tertium loquuntur de humana justitia. et tertium loquuntur de humana justitia.

Ad obje Ad obje 1 et 2. 1 et 2.

AD ID quod objicitur, quod ordinatior Ad object. 3 AD ID quod objicitur, quod ordinatior Ad object. 3 est potentia divina quam humana, dicen- est potentia divina quam humana, dicen- dum quod ex hoc debet inferri opposi- dum quod ex hoc debet inferri opposi- tum quia enim ordinatissima est in se, tum quia enim ordinatissima est in se, propter hoc non indiget ordinante: ordo propter hoc non indiget ordinante: ordo enim ordinante non indiget. enim ordinante non indiget.

AD ALIUD dicendum, quod si illa po- Ad object. 4. AD ALIUD dicendum, quod si illa po- Ad object. 4. tentia exibit in actum, justum erit quod tentia exibit in actum, justum erit quod fit, secundum quod justitia dicitur de- fit, secundum quod justitia dicitur de- centia divinæ bonitatis: sed non oportet, centia divinæ bonitatis: sed non oportet, quod justum sit secundum quod justitia quod justum sit secundum quod justitia sit redditio secundum congruitatem me. sit redditio secundum congruitatem me.

1 1. 1 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

: :

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIX, QUÆST. 77. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIX, QUÆST. 77.

ritorum eo quod plura subjiciuntur po- ritorum eo quod plura subjiciuntur po- tentiæ absolute dictæ, quam justitiæ quæ tentiæ absolute dictæ, quam justitiæ quæ est redditio secundum congruitatem me- est redditio secundum congruitatem me- ritorum. ritorum.

2. AD ID quod ulterius quæritur. Si dam- 2. AD ID quod ulterius quæritur. Si dam- natus possit salvari, vel salvatus dam- natus possit salvari, vel salvatus dam- nari? Dicendum, quod utrumque possi- nari? Dicendum, quod utrumque possi- bile est Deo de potentia, sed non de ju- bile est Deo de potentia, sed non de ju- stitia. Et quod objicitur de Glossa super stitia. Et quod objicitur de Glossa super epistolam secundum ad Timotheum, 11, epistolam secundum ad Timotheum, 11, 13, dictum est propter hoc, ut dicit Au- 13, dictum est propter hoc, ut dicit Au- gustinus in libro VIII de Trinitate, quia gustinus in libro VIII de Trinitate, quia « rectitudo ordinis justitiæ prima sicut « rectitudo ordinis justitiæ prima sicut exemplar est rectitudo mentis divinæ, exemplar est rectitudo mentis divinæ, exemplatum ab illa est rectitudo justitiæ exemplatum ab illa est rectitudo justitiæ scripta in mente angelica et humana: et scripta in mente angelica et humana: et ulterius exemplatum ab illa, est rectitudo ulterius exemplatum ab illa, est rectitudo descripta in legibus et canone. Et id quod descripta in legibus et canone. Et id quod est contra exemplatum, est contra exem- est contra exemplatum, est contra exem- plar. » Et ideo dicit Augustinus, quod plar. » Et ideo dicit Augustinus, quod «< sicut Deus non potest facere contra «< sicut Deus non potest facere contra seipsum, sive negare seipsum, ita non seipsum, sive negare seipsum, ita non potest facere contra justitiam suam potest facere contra justitiam suam quam impressit in mente Angeli et ho- quam impressit in mente Angeli et ho- minis et expressit in canonibus. » Ex minis et expressit in canonibus. » Ex hoc tamen non sequitur, quod potentia hoc tamen non sequitur, quod potentia absoluta tali justitia commensuretur : absoluta tali justitia commensuretur : quia multo plura subjecta sunt tali po- quia multo plura subjecta sunt tali po- tentiæ quam ordini talis justitiæ. tentiæ quam ordini talis justitiæ.

AD ALIUD dicendum, quod non cantat AD ALIUD dicendum, quod non cantat Ecclesia, quod in inferno de potentia ab- Ecclesia, quod in inferno de potentia ab- soluta Dei nulla possit esse redemptio, soluta Dei nulla possit esse redemptio, sed nulla sit redemptio de potentia ordi- sed nulla sit redemptio de potentia ordi- nata per justitiam quæ est redditio se- nata per justitiam quæ est redditio se- cundum merita. cundum merita.

AD ALIUD dicicendum, quod choas ma- AD ALIUD dicicendum, quod choas ma- gnum profunditas est et infinitas judi- gnum profunditas est et infinitas judi- ciorum Dei, quæ sunt secundum ordi- ciorum Dei, quæ sunt secundum ordi- nem justitiæ retribuentis pro meritis: nem justitiæ retribuentis pro meritis: sed ex hoc non sequitur, quin de po- sed ex hoc non sequitur, quin de po- tentia absoluta possit transferre istos ad tentia absoluta possit transferre istos ad illos, et e converso illos ad istos. illos, et e converso illos ad istos.

AD ID quod in contrarium objicitur 1, AD ID quod in contrarium objicitur 1,

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XLIII, Art. 3 ad quæst. 2. Tom. tiarum, Dist. XLIII, Art. 3 ad quæst. 2. Tom. XXVI novæ editionis nostræ. Cf. etiam com- XXVI novæ editionis nostræ. Cf. etiam com- ment. in IV Sentent. Dist. XLV, Art. 3. Tom. ment. in IV Sentent. Dist. XLV, Art. 3. Tom.

815 815

dixerunt antiqui, quod Trajanus non dixerunt antiqui, quod Trajanus non sententialiter et finaliter condemnatus sententialiter et finaliter condemnatus fuit mortuus, sed potius ut manife- fuit mortuus, sed potius ut manife- stentur opera misericordiæ Dei in ipso, stentur opera misericordiæ Dei in ipso, sicut in cæco nato2. Unde potuit suscitari sicut in cæco nato2. Unde potuit suscitari a Gregorio: quia prædestinatio juvatur a Gregorio: quia prædestinatio juvatur orationibus Sanctorum, ut in præhabitis orationibus Sanctorum, ut in præhabitis determinatum est. Sed si finalem sen- determinatum est. Sed si finalem sen- tentiam condemnationis per justitiam, tentiam condemnationis per justitiam, quæ est retributio pro meritis, acce- quæ est retributio pro meritis, acce- pisset, suscitari non potuisset, nec revo- pisset, suscitari non potuisset, nec revo- cari ad viam pœnitentiæ. Et hoc mihi cari ad viam pœnitentiæ. Et hoc mihi videtur. videtur.

AD ID quod quidam quærunt. Quæ Ad quæst. 3. AD ID quod quidam quærunt. Quæ Ad quæst. 3. justitia sit, quod quosdam assumit, et justitia sit, quod quosdam assumit, et quosdam non? quosdam non?

Respondet Anselmus in Prosologio ³, Respondet Anselmus in Prosologio ³, dicens quod hoc non facit de potentia, dicens quod hoc non facit de potentia, sed de justitia. Sed duplex est justitia, sed de justitia. Sed duplex est justitia, scilicet condecentia divinæ bonitatis, scilicet condecentia divinæ bonitatis, et retributio pro meritis. Et dicit sic: et retributio pro meritis. Et dicit sic: « Si parcis peccatoribus, justum est: « Si parcis peccatoribus, justum est: hoc enim decet tuam bonitatem. Si hoc enim decet tuam bonitatem. Si punis peccatores, justum est: hoc enim punis peccatores, justum est: hoc enim competit meritis eorum. » In primo competit meritis eorum. » In primo justitia Dei est in secundo justitia justitia Dei est in secundo justitia hominum. Unde quærere, quare unum hominum. Unde quærere, quare unum assumit, et alterum reprobat, est quæ- assumit, et alterum reprobat, est quæ- rere, quare sicut dicitur, ad Roman. rere, quare sicut dicitur, ad Roman. IX, 29, potestatem habens figulus luti, IX, 29, potestatem habens figulus luti, ex eodem luto aliud vas facit in hono- ex eodem luto aliud vas facit in hono- rem, et aliud in contumeliam, cum rem, et aliud in contumeliam, cum utrumque justum sit: sed quod facit in utrumque justum sit: sed quod facit in contumeliam, hoc debetur luti vilitati: contumeliam, hoc debetur luti vilitati: quod autem facit in honorem, debetur quod autem facit in honorem, debetur suæ artis speciositati. « Ei enim cujus, suæ artis speciositati. « Ei enim cujus, ut dicit Gregorius, esse est bonitas, na- ut dicit Gregorius, esse est bonitas, na- tura dulcedo, proprium misereri et par- tura dulcedo, proprium misereri et par- cere, debetur ut conversis ad se parcat, cere, debetur ut conversis ad se parcat, ut sciatur quid valet bonitas in opifice: ut sciatur quid valet bonitas in opifice: peccatori autem debetur reprobatio et peccatori autem debetur reprobatio et poena, ut sciatur quid valet justitia. » poena, ut sciatur quid valet justitia. »

XXX ejusdem editionis. XXX ejusdem editionis. 2 Cf. Joan. IX, 3. 2 Cf. Joan. IX, 3.

3 S. ANSELMUS, In Prosologio, cap. 9. 3 S. ANSELMUS, In Prosologio, cap. 9.

816 816

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

De perfectione operis Dei secundum De perfectione operis Dei secundum quam dicitur optime facere quidquid quam dicitur optime facere quidquid facit. facit.

DEINDE quæritur de perfectione in DEINDE quæritur de perfectione in opere secundum quam Deus dicitur fa- opere secundum quam Deus dicitur fa- cere optime quidquid facit. Hanc enim cere optime quidquid facit. Hanc enim quæstionem tractat Magister in libro pri- quæstionem tractat Magister in libro pri- mo Sententiarum, distinct. XLIV. mo Sententiarum, distinct. XLIV.

Et videtur eam dividere in tres. Et videtur eam dividere in tres. Primo enim quærit, Si res meliores Primo enim quærit, Si res meliores possit facere quam fecit in genere? possit facere quam fecit in genere?

Secundo, Utrum possit facere univer- Secundo, Utrum possit facere univer- sum melius quam fecit? Et sub eodem sum melius quam fecit? Et sub eodem comprehendit, Utrum melius potuit fa- comprehendit, Utrum melius potuit fa- cere hominem, qui aliquid universi est. cere hominem, qui aliquid universi est.

Tertio quærit, Utrum meliori modo Tertio quærit, Utrum meliori modo potuit facere quam fecit ? et in hoc finit potuit facere quam fecit ? et in hoc finit quæstionem istam. quæstionem istam.

Quarto ex incidenti adjungit, Utrum Quarto ex incidenti adjungit, Utrum Deus semper possit omne quod olim Deus semper possit omne quod olim potuit, ita quod potentia ejus invariabilis potuit, ita quod potentia ejus invariabilis -sit? -sit?

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Et ponunt rationem ex divisione. Quia Et ponunt rationem ex divisione. Quia aut potuit et voluit meliora facere, aut aut potuit et voluit meliora facere, aut nec potuit nec voluit, aut potuit, sed non nec potuit nec voluit, aut potuit, sed non voluit, aut voluit, sed non potuit. His voluit, aut voluit, sed non potuit. His enim quatuor modis vel aliquo illorum enim quatuor modis vel aliquo illorum omnis artifex per voluntatem operans, se omnis artifex per voluntatem operans, se habet ad opus suum. habet ad opus suum.

1. Si autem potuit et voluit: ergo et 1. Si autem potuit et voluit: ergo et fecit cum impedimentum in opere ha- fecit cum impedimentum in opere ha- bere non possit. Psal. cxxxiv, 6: Omnia bere non possit. Psal. cxxxiv, 6: Omnia quæcumque voluit Dominus fecit, in quæcumque voluit Dominus fecit, in colo, in terra, in mari et in omnibus colo, in terra, in mari et in omnibus abyssis. Sed res sunt in bonitate in qua abyssis. Sed res sunt in bonitate in qua fecit eas Deus. Ergo si meliores fecit fecit eas Deus. Ergo si meliores fecit quam sunt, tunc meliores sunt quam quam sunt, tunc meliores sunt quam sunt quod est impossibile. Ergo pri- sunt quod est impossibile. Ergo pri- mum est impossibile, quod potuit et vo- mum est impossibile, quod potuit et vo- luit facere meliores res quam fecit. luit facere meliores res quam fecit.

Si autem nec potuit nec voluit: tunc Si autem nec potuit nec voluit: tunc habetur propositum, quod non potuit habetur propositum, quod non potuit facere meliores quam fecit. facere meliores quam fecit.

Si vero potuit sed non voluit, sequitur Si vero potuit sed non voluit, sequitur quod invidens fuit: quia facturæ suæ quod invidens fuit: quia facturæ suæ invidit bonum quod communicare po-. invidit bonum quod communicare po-. tuit. Et quod hoc sequatur, confirmant tuit. Et quod hoc sequatur, confirmant auctoritate Augustini in libro LXXXIII auctoritate Augustini in libro LXXXIII Quæstionum, ubi sic dicit : « Deus quem Quæstionum, ubi sic dicit : « Deus quem genuit, quoniam meliorem generare se genuit, quoniam meliorem generare se non potuit (nihil enim Deo melius est) non potuit (nihil enim Deo melius est) debuit æqualem 2. » debuit æqualem 2. »

Si autem voluit sed non potuit, infir- Si autem voluit sed non potuit, infir- mus fuit, sicut si potuit et non voluit, mus fuit, sicut si potuit et non voluit, invidus. A simili volunt objicere de invidus. A simili volunt objicere de mundo. Sed hoc est impossibile, quod mundo. Sed hoc est impossibile, quod Deus sit invidus. Dicitur enim in prima Deus sit invidus. Dicitur enim in prima parte Timæi Platonis, quod omnis in- parte Timæi Platonis, quod omnis in- vidia a Deo longe relegata est. Ergo et vidia a Deo longe relegata est. Ergo et

Utrum Deus res meliores potuit facere hoc falsum est, quod Deus potuit, sed non Utrum Deus res meliores potuit facere hoc falsum est, quod Deus potuit, sed non

quam fecit ? quam fecit ?

AD PRIMUM disputat secundum hunc AD PRIMUM disputat secundum hunc modum, dicens quod solent scrutatores modum, dicens quod solent scrutatores majestatis dicere, quod ea quæ fecit majestatis dicere, quod ea quæ fecit Deus, non potuit meliora facere. Deus, non potuit meliora facere.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XLIV, Art. 2 et 4. Tom. XXVI tiarum, Dist. XLIV, Art. 2 et 4. Tom. XXVI hujusce novæ editionis nostræ. hujusce novæ editionis nostræ.

voluit res meliores facere. Si autem vo- voluit res meliores facere. Si autem vo- luit, sed non potuit, sequitur quod infir- luit, sed non potuit, sequitur quod infir- mus fuit secundum Augustinum: et si mus fuit secundum Augustinum: et si infirmus fuit, omnipotens non fuit: et infirmus fuit, omnipotens non fuit: et hoc etiam impossibile est, sicut in ante hoc etiam impossibile est, sicut in ante habitis probatum est: ergo hoc impos- habitis probatum est: ergo hoc impos- sibile, quod voluit, sed non potuit: re- sibile, quod voluit, sed non potuit: re-

2 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, 2 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, Quæst. 50. Quæst. 50.

contra. contra.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIX, QUÆST. 77. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIX, QUÆST. 77.

linquitur ergo, quod non potuit res me- linquitur ergo, quod non potuit res me- liores facere quam fecit. liores facere quam fecit.

Si quis velit ad hoc respondere, sicut Si quis velit ad hoc respondere, sicut Magister respondet in fine ejusdem capi- Magister respondet in fine ejusdem capi- tuli sic dicens: « Sed non valet hujus tuli sic dicens: « Sed non valet hujus « similitudinis inductio, quia Filium ge- « similitudinis inductio, quia Filium ge- « nuit de substantia sua ideoque si « nuit de substantia sua ideoque si « posset gignere æqualem et non gigne- « posset gignere æqualem et non gigne- « ret, invidus esset: alia vero quæ non « ret, invidus esset: alia vero quæ non « de substantia sua fecit, meliora facere « de substantia sua fecit, meliora facere «< potest. » CONTRA hoc esse videtur quod «< potest. » CONTRA hoc esse videtur quod dicit Augustinus super Genesim ad litte- dicit Augustinus super Genesim ad litte- ram: « Si bona facere non posset, nulla ram: « Si bona facere non posset, nulla esset potentia si posset et nollet, magna esset potentia si posset et nollet, magna esset invidentia: quia ergo summe po- esset invidentia: quia ergo summe po- tens et summe bonus est, singula fecit tens et summe bonus est, singula fecit valde bona. » Ergo hæc similitudo etiam valde bona. » Ergo hæc similitudo etiam in creaturis tenet. in creaturis tenet.

2. Adhuc, Objicitur a similitudine sa- 2. Adhuc, Objicitur a similitudine sa- pientiæ quia non dicitur aliquid sapien- pientiæ quia non dicitur aliquid sapien- tissime aliquid facere, nisi summa sua tissime aliquid facere, nisi summa sua sapientia reluceat in opere: ergo a si- sapientia reluceat in opere: ergo a si- mili non dicetur optime facere, nisi mili non dicetur optime facere, nisi summa sua bonitas reluceat in opere. summa sua bonitas reluceat in opere. Sed Deus optime singula facit. Ergo Sed Deus optime singula facit. Ergo summa sua bonitas relucet in singulis. summa sua bonitas relucet in singulis. Sed optimum est in quo relucet bonitas Sed optimum est in quo relucet bonitas summa, sicut albissimum est in quo re- summa, sicut albissimum est in quo re- lucet summa albedo. Ergo omnis crea- lucet summa albedo. Ergo omnis crea- tura est optima optimo autem non pot- tura est optima optimo autem non pot- est fieri melius: ergo nulla creatura est fieri melius: ergo nulla creatura potest fieri melior quam est: ergo nec potest fieri melior quam est: ergo nec Deus potest eam meliorem facere. Deus potest eam meliorem facere.

3. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- 3. Adhuc, Dionysius in libro de Divi- nis nominibus: « Optimi est optima ad- nis nominibus: « Optimi est optima ad- ducere. » Sed Deus optimus est, qui ducere. » Sed Deus optimus est, qui per creationem res in esse adducit. Ergo per creationem res in esse adducit. Ergo per creationem unumquodque adducit per creationem unumquodque adducit optimum, et sic non potest melius fa- optimum, et sic non potest melius fa-

cere. cere.

IN IN

CONTRARIUM est, si non potest CONTRARIUM est, si non potest unumquodque melius facere quam facit, unumquodque melius facere quam facit, sequitur inevitabiliter, quod potentia sequitur inevitabiliter, quod potentia ejus limitatur ad opus, quod est contra ejus limitatur ad opus, quod est contra prædicta, et contra Magistrum Hugo- prædicta, et contra Magistrum Hugo- nem in Sententiis, qui dicit, quod « sic- nem in Sententiis, qui dicit, quod « sic- ut æternitatem non æquat tempus, nec ut æternitatem non æquat tempus, nec

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

XXX1 XXX1

817 817

immensitatem locus, nec sapientiam immensitatem locus, nec sapientiam sensus vel intellectus, ita nec potentiam sensus vel intellectus, ita nec potentiam opus. » opus. »

SOLUTIO. Dicendum, quod confessio Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod confessio Solutio. fidei est, quod nulla creatura facta est fidei est, quod nulla creatura facta est a Deo, quin Deus possit eam facere me- a Deo, quin Deus possit eam facere me- liorem quia aliter finitum opus (omnis liorem quia aliter finitum opus (omnis enim creatura finitum opus est et finitæ enim creatura finitum opus est et finitæ bonitatis) æquaret potentiam infinitam : bonitatis) æquaret potentiam infinitam : quod impossibile est: quia, sicut præ- quod impossibile est: quia, sicut præ- habitum est in III Physicorum, probat habitum est in III Physicorum, probat Aristoteles quod « infinitum non men- Aristoteles quod « infinitum non men- suratur finito quantumcumque multi- suratur finito quantumcumque multi- plicetur. » plicetur. »

UNDE dicendum, quod cum dicitur, UNDE dicendum, quod cum dicitur, aut potuit et voluit facere, etc., conce- aut potuit et voluit facere, etc., conce- dendum est, quod potuit, sed non vo- dendum est, quod potuit, sed non vo- luit. luit.

Et solutio Magistri bona est, quod sci- Et solutio Magistri bona est, quod sci- licet similitudo inducta de generatione licet similitudo inducta de generatione Filii non valet: quia in generatione Filii non valet: quia in generatione Filii duo sunt secundum rationem intel- Filii duo sunt secundum rationem intel- ligentiæ, scilicet quod Pater et potuit et ligentiæ, scilicet quod Pater et potuit et voluit eum generare æqualem, ut dicit voluit eum generare æqualem, ut dicit Augustinus et ex parte Filii geniti, quia Augustinus et ex parte Filii geniti, quia cum eadem substantia est cum Patre, cum eadem substantia est cum Patre, potuit fieri per generationem æqualis : et potuit fieri per generationem æqualis : et idcirco si potuisset et non voluisset, in- idcirco si potuisset et non voluisset, in- vidus fuisset. Sic autem non est in crea- vidus fuisset. Sic autem non est in crea- tura quia licet creator ex omnipotentia tura quia licet creator ex omnipotentia sua posset facere meliora quæ sunt, ta- sua posset facere meliora quæ sunt, ta- men hæc creatura in potentia sua non men hæc creatura in potentia sua non habet ut possint fieri. Et hoc patet per habet ut possint fieri. Et hoc patet per Aristotelem in fine primi Physicorum, Aristotelem in fine primi Physicorum, ubi dicit, quod « materia appetit for- ubi dicit, quod « materia appetit for- mam ut fœmina masculum, et turpe mam ut fœmina masculum, et turpe bonum: » unde capax non est boni nisi bonum: » unde capax non est boni nisi sibi proportionati. Et hoc non est in sibi proportionati. Et hoc non est in summo bono, cui non potest fieri addi- summo bono, cui non potest fieri addi- tio. Unde ex parte facientis non est du- tio. Unde ex parte facientis non est du- bium, quin Deus possit facere singula bium, quin Deus possit facere singula meliora quam sunt: quia potest eis meliora quam sunt: quia potest eis ampliare capacitatem boni potest etiam ampliare capacitatem boni potest etiam superaddere bonitatem eorum. superaddere bonitatem eorum.

Ex parte autem creaturæ factæ triplex Ex parte autem creaturæ factæ triplex est consideratio. Potest enim considerari est consideratio. Potest enim considerari

cap. 4. cap. 4.

52 52

Ad 1. Ad 1.

818 818

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

secundum bonum inhærens sibi. Potest secundum bonum inhærens sibi. Potest etiam considerari secundum comparatio- etiam considerari secundum comparatio- nem ad bonum a quo denominatur. Et nem ad bonum a quo denominatur. Et potest considerari in se, vel in compara- potest considerari in se, vel in compara- tione ad universum. Si consideratur in tione ad universum. Si consideratur in se et secundum bonum formaliter sibi se et secundum bonum formaliter sibi inhærens, non est dubium, quin omne inhærens, non est dubium, quin omne creatum possit fieri melius quam est. creatum possit fieri melius quam est. Omne enim finitum habet quo crescat: Omne enim finitum habet quo crescat: bonum enim dicitur per modum, spe- bonum enim dicitur per modum, spe- ciem, et ordinem, ut dicit Augustinus: ciem, et ordinem, ut dicit Augustinus: et potest habere meliorem speciem, me- et potest habere meliorem speciem, me- liorem modum, et meliorem ordinem. Si liorem modum, et meliorem ordinem. Si autem consideratur secundum compara- autem consideratur secundum compara- tionem ad bonum a quo denominatur: tionem ad bonum a quo denominatur: tunc sicut in tractatu de bono determi- tunc sicut in tractatu de bono determi- natum est, bonum dicitur quod a bono natum est, bonum dicitur quod a bono est, plantatum in bono, et ordinatum ad est, plantatum in bono, et ordinatum ad bonum et quia est a bono est bonum, bonum et quia est a bono est bonum, ut dicit Boetius et quia plantatum in ut dicit Boetius et quia plantatum in bono, est valde bonum. Genesis, 1, 31: bono, est valde bonum. Genesis, 1, 31: Vidit Deus cuncta quæ fecerat: et erant Vidit Deus cuncta quæ fecerat: et erant valde bona. Et quia ordinatum ad bo- valde bona. Et quia ordinatum ad bo- num, est perfectum bonum, ut dicit num, est perfectum bonum, ut dicit Dionysius. Si autem consideretur in se, Dionysius. Si autem consideretur in se, melius fieri potest, ut dictum est. In melius fieri potest, ut dictum est. In priori autem consideratione quæ dicta priori autem consideratione quæ dicta est, et in comparatione ad universum, est, et in comparatione ad universum, melior esse non potest nec fieri: non melior esse non potest nec fieri: non enim potest denominari a meliori quam enim potest denominari a meliori quam est primum et summum bonum: sic est primum et summum bonum: sic enim fit ab optima sapientia, et effica- enim fit ab optima sapientia, et effica- cissima potentia, et dulcissima voluntate cissima potentia, et dulcissima voluntate creatoris, quibus majus et melius nihil creatoris, quibus majus et melius nihil cogitari potest. In comparatione autem cogitari potest. In comparatione autem ad universum, optimum est et melius ad universum, optimum est et melius fieri non potsst secundum statum et or- fieri non potsst secundum statum et or- dinem et actum suum quem habet in dinem et actum suum quem habet in universo, et quo congruit universo. Sic universo, et quo congruit universo. Sic enim bonum universi, ut dicit Aristo- enim bonum universi, ut dicit Aristo- teles in X primæ philosophiæ, est in teles in X primæ philosophiæ, est in primo omnium principio sicut in duce primo omnium principio sicut in duce exercitus. Dux enim exercitus non se- exercitus. Dux enim exercitus non se- quitur bonum victoriæ et gloriam nisi quitur bonum victoriæ et gloriam nisi per pugnam militis: miles non pugnat per pugnam militis: miles non pugnat nisi habeat arma impugnationis et de- nisi habeat arma impugnationis et de- fensionis, quæ fiunt et optantur militi ab fensionis, quæ fiunt et optantur militi ab armorum opifice: nec vehitur in pugna armorum opifice: nec vehitur in pugna nisi equo præparato, qui paratur ab nisi equo præparato, qui paratur ab

equestri potentia, quæ a civili philo- equestri potentia, quæ a civili philo- sopho vocatur marescalcia: nec confor- sopho vocatur marescalcia: nec confor- tatur viribus nisi cibo præparato a co- tatur viribus nisi cibo præparato a co- quo. Unde unumquodque istorum in quo. Unde unumquodque istorum in ordine exercitus optimum est in statu ordine exercitus optimum est in statu suo, nec posset esse melius: sine quo- suo, nec posset esse melius: sine quo- libet enim isto perit bonum ducis exer- libet enim isto perit bonum ducis exer- citus. Et ita est in ordine universi, citus. Et ita est in ordine universi, unumquodque optimum suo loco et suo unumquodque optimum suo loco et suo ordine positum, nec posset esse melius ordine positum, nec posset esse melius quam est secundum ordinem illum. quam est secundum ordinem illum.

AD ID quod objicitur de summa sapien- AD ID quod objicitur de summa sapien- tia, dicendum quod quantum ad denomi- tia, dicendum quod quantum ad denomi- nationem non potest denominari a me- nationem non potest denominari a me- liori quam denominatum est, ut dictum liori quam denominatum est, ut dictum est. Sed quod dicit, quod summa sa- est. Sed quod dicit, quod summa sa- pientia debet relucere in opere per inhæ- pientia debet relucere in opere per inhæ- rentiam, dicendum quod falsum est: quia rentiam, dicendum quod falsum est: quia quod in artifice est eminenter et ut par- quod in artifice est eminenter et ut par- ticipatio, ut dicit Dionysius, hoc in opere ticipatio, ut dicit Dionysius, hoc in opere est participatum secundum analogiam et est participatum secundum analogiam et potentiam operis sive capacitatem: et potentiam operis sive capacitatem: et cum relucet summum in eo quod non cum relucet summum in eo quod non summum bonum est, sed secundum ana- summum bonum est, sed secundum ana- logiam sui quod participat, declarat et logiam sui quod participat, declarat et ostendit id quod summum bonum est, ostendit id quod summum bonum est, sed ostendit in alio esse summum quod sed ostendit in alio esse summum quod in se est participatum: et similiter de in se est participatum: et similiter de bonitate summa quæ relucet in bonitate bonitate summa quæ relucet in bonitate participata. participata.

AD ID quod objicitur de Dionysio, AD ID quod objicitur de Dionysio, quod optimi est optima adducere, dicen- quod optimi est optima adducere, dicen- dum quod hoc intelligitur, quod adducit dum quod hoc intelligitur, quod adducit optima secundum analogiam adducto- optima secundum analogiam adducto- rum sic enim Dionysius exponit seip- rum sic enim Dionysius exponit seip-

sum. sum.

Ad Ad

Ad Ad

Quod autem in contrarium objicitur, Ad obj Quod autem in contrarium objicitur, Ad obj procedit. procedit.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIX, QUÆST. 77. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIX, QUÆST. 77.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum Deus possit facere universum me- Utrum Deus possit facere universum me- lius quam fecit? et, Utrum melius lius quam fecit? et, Utrum melius po- po- tuit facere hominem qui aliquid uni- tuit facere hominem qui aliquid uni- versi est ¹? versi est ¹?

1 1

Secundo quæritur, Utrum possit fa- Secundo quæritur, Utrum possit fa- cere universum melius quam fecit ? cere universum melius quam fecit ?

Et sub eodem comprehendit, Utrum Et sub eodem comprehendit, Utrum melius potuit facere hominem qui aliquid melius potuit facere hominem qui aliquid

universi est ? universi est ?

AD PRIMUM disputat sic: AD PRIMUM disputat sic:

1. Si universum melius fieri quam est 1. Si universum melius fieri quam est non potest, hoc contingit ex altera dua- non potest, hoc contingit ex altera dua- rum causarum, scilicet quod ita bonum rum causarum, scilicet quod ita bonum est, quod nulla omnino perfectio boni ei est, quod nulla omnino perfectio boni ei deest. Vel ideo, quia majus bonum quod deest. Vel ideo, quia majus bonum quod ei deest, capere non potest. Si primo ei deest, capere non potest. Si primo modo, sequitur, quod creatura æquabi- modo, sequitur, quod creatura æquabi- tur creatori quod impossibile est: solus tur creatori quod impossibile est: solus enim Deus est, cui nulla perfectio boni enim Deus est, cui nulla perfectio boni deest et si universum tale est, quod deest et si universum tale est, quod nulla perfectio boni ei deest, æqualia nulla perfectio boni ei deest, æqualia sunt Deus et universum, quod impossi- sunt Deus et universum, quod impossi- bile est. bile est.

2. Adhuc, Quælibet pars universitatis 2. Adhuc, Quælibet pars universitatis potest esse melior: ergo et ipsa tota uni- potest esse melior: ergo et ipsa tota uni- versitas melior esse potest. versitas melior esse potest.

3. Adhuc, Aristoteles in primo Ethi- 3. Adhuc, Aristoteles in primo Ethi- corum dicit, quod licet felicitas summum corum dicit, quod licet felicitas summum bonum sit, tamen cum minimo bonorum bonum sit, tamen cum minimo bonorum efficitur melior et magis appetenda. Om- efficitur melior et magis appetenda. Om- ne autem cui aliquid addibile est in bono, ne autem cui aliquid addibile est in bono, potest esse melius. Universo aliquid ad- potest esse melius. Universo aliquid ad- dibile est in bono. Ergo universitas pot- dibile est in bono. Ergo universitas pot- est esse melior quam est. est esse melior quam est.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XLIV, Art. 3. Tom. XXVI hujusce tiarum, Dist. XLIV, Art. 3. Tom. XXVI hujusce novæ editionis. novæ editionis.

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod

819 819

1. Universitas est congregatio om- 1. Universitas est congregatio om- nium bonorum. Extra congregationem nium bonorum. Extra congregationem omnium bonorum nullum bonum est. omnium bonorum nullum bonum est. Illud autem bonum extra quod nullum Illud autem bonum extra quod nullum bonum est, summum bonum est. Ergo bonum est, summum bonum est. Ergo universum summum bonum est: sum- universum summum bonum est: sum- mum bonum non potest fieri melius : mum bonum non potest fieri melius : ergo universum non potest fieri melius. ergo universum non potest fieri melius.

Gratia hujus inducit Magister Augu- Gratia hujus inducit Magister Augu- stinum in libro XI super Genesim ad lit- stinum in libro XI super Genesim ad lit- teram sic dicentem : « Talem potuit Deus teram sic dicentem : « Talem potuit Deus hominem fecisse, qui nec peccare posset, hominem fecisse, qui nec peccare posset, nec vellet et si talem fecisset, quis du- nec vellet et si talem fecisset, quis du- bitat eum meliorem fuisse 2 ? » SED CON- bitat eum meliorem fuisse 2 ? » SED CON- TRA hoc videtur Augustinus esse, qui TRA hoc videtur Augustinus esse, qui dicit in libro XII de Civitate Dei sic: dicit in libro XII de Civitate Dei sic: << Nobilior est creatura quæ peccare pot- << Nobilior est creatura quæ peccare pot- est, quam quæ peccare non potest. » est, quam quæ peccare non potest. »

2. Adhuc, II ad Timoth. 11, 5: Non 2. Adhuc, II ad Timoth. 11, 5: Non coronatur nisi qui legitime certaverit. coronatur nisi qui legitime certaverit. Sed certamen non est nisi ubi est pugna. Sed certamen non est nisi ubi est pugna. Pugna autem non est nisi ubi potentia Pugna autem non est nisi ubi potentia est et appetitus pugnandi. Ergo nec co- est et appetitus pugnandi. Ergo nec co- ronatur quis sine potentia et appetitu ronatur quis sine potentia et appetitu peccandi: sed melius est coronari, quam peccandi: sed melius est coronari, quam non coronari: ergo melius est habere non coronari: ergo melius est habere potentiam et appetitum peccandi, quam potentiam et appetitum peccandi, quam non habere, quod est contra Augusti- non habere, quod est contra Augusti-

num. num.

3. Adhuc, Ecclesiastici, xxx1, 10 et 9: 3. Adhuc, Ecclesiastici, xxx1, 10 et 9: Qui potuit transgredi, et non est trans- Qui potuit transgredi, et non est trans- gressus, facere mala, et non fecit. Quis gressus, facere mala, et non fecit. Quis est hic? et laudabimus eum. Ergo de est hic? et laudabimus eum. Ergo de laudabilibus bonis est non transgredi laudabilibus bonis est non transgredi cum possit. Melior ergo est natura quæ cum possit. Melior ergo est natura quæ potest transgredi et non transgreditur, potest transgredi et non transgreditur, quam illa quæ nec potest transgredi, quam illa quæ nec potest transgredi, nec transgreditur. nec transgreditur.