IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70.

735 735

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

De modis quibus Deus est in omni re, et De modis quibus Deus est in omni re, et si esse ubique et in omni re sit pro- si esse ubique et in omni re sit pro- prium ei¹? prium ei¹?

QUARTO, Quæritur de modis quibus QUARTO, Quæritur de modis quibus Deus est in omni re, et si ab æterno Deus est in omni re, et si ab æterno convenit ei esse ubique. convenit ei esse ubique.

Ponit enim Magister in Littera quin- Ponit enim Magister in Littera quin- que modos, scilicet quod in omni re est que modos, scilicet quod in omni re est essentialiter, præsentialiter, potentiali- essentialiter, præsentialiter, potentiali- ter in Sanctis autem per inhabitantem ter in Sanctis autem per inhabitantem gratiam, in homine vero Christo per gratiam, in homine vero Christo per gratiam unionis. Et illum modum qui gratiam unionis. Et illum modum qui est per inhabitantem gratiam, dividit in est per inhabitantem gratiam, dividit in duos. Dicit enim, quod Deus inhabitator duos. Dicit enim, quod Deus inhabitator est quorumdam nondum cognoscentium est quorumdam nondum cognoscentium Deum, et quorumdam cognoscentium Deum, et quorumdam cognoscentium Deum et diligentium et quorumdam Deum et diligentium et quorumdam cognoscentium Deum non est inhabita- cognoscentium Deum non est inhabita- tor illi enim ad templum Dei non per- tor illi enim ad templum Dei non per- tinent quia, sicut dicitur, ad Roman. I, tinent quia, sicut dicitur, ad Roman. I, 21 Cum cognovissent Deum, non sicut 21 Cum cognovissent Deum, non sicut Deum glorificaverunt. Ad templum Dei Deum glorificaverunt. Ad templum Dei pertinent parvuli sanctificati sacramento pertinent parvuli sanctificati sacramento Christi et renati Spiritu sancto, qui non- Christi et renati Spiritu sancto, qui non- dum valent cognoscere Christum. dum valent cognoscere Christum.

Sic ergo quinque modis Deus est in Sic ergo quinque modis Deus est in rebus. Et de istis modis quæritur: quia rebus. Et de istis modis quæritur: quia 1. Isti modi aut sumuntur ex parte 1. Isti modi aut sumuntur ex parte Dei qui inest, aut ex parte creaturæ cui Dei qui inest, aut ex parte creaturæ cui inest. Si ex parte Dei: cum Deus uno inest. Si ex parte Dei: cum Deus uno modo se habeat ad omnem rem creatam, modo se habeat ad omnem rem creatam, videtur esse unus modus quo Deus est videtur esse unus modus quo Deus est in rebus, et non quinque modi. Si au- in rebus, et non quinque modi. Si au- tem sumuntur ex parte creaturæ : cum tem sumuntur ex parte creaturæ : cum Deus multo plura operetur in rebus di- Deus multo plura operetur in rebus di- versis, quam quinque, videntur modi versis, quam quinque, videntur modi infiniti esse et non quinque tantum. infiniti esse et non quinque tantum.

2. Adhuc, Cum dicitur, Deus inest per 2. Adhuc, Cum dicitur, Deus inest per

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXXVII, Art, 5 et 6. Tom. XXVI tiarum, Dist. XXXVII, Art, 5 et 6. Tom. XXVI

gratiam, aut addit aliquid ex parte Dei, gratiam, aut addit aliquid ex parte Dei, aut ex parte nostra. Si ex parte Dei: aut ex parte nostra. Si ex parte Dei: tunc ex parte Dei Deus difformis est in tunc ex parte Dei Deus difformis est in rebus: quod falsum est: sic enim seque- rebus: quod falsum est: sic enim seque- retur, quod inesse essentialiter, præsen- retur, quod inesse essentialiter, præsen- tialiter, potentialiter, et per gratiam et tialiter, potentialiter, et per gratiam et unionem essent formæ divinæ, quibus unionem essent formæ divinæ, quibus multiformiter inesset rebus Deus: et sic multiformiter inesset rebus Deus: et sic Deus esset multiformis et multiplex, Deus esset multiformis et multiplex, quod hæreticum est. quod hæreticum est.

3. Adhuc, Quid est dictum præsentia- 3. Adhuc, Quid est dictum præsentia- liter, potentialiter, essentialiter Deum liter, potentialiter, essentialiter Deum esse in rebus? Si dicitur, ut quidam di- esse in rebus? Si dicitur, ut quidam di- cunt in littera libri primi Sententiarum, cunt in littera libri primi Sententiarum, distinctione XXXVII, in illo cap. Qui- distinctione XXXVII, in illo cap. Qui- dam tamen, quod in omnibus est essen- dam tamen, quod in omnibus est essen- tialiter: quia omnis natura atque omne tialiter: quia omnis natura atque omne quod naturaliter est in quocumque loco quod naturaliter est in quocumque loco sit, per eum habet esse, et omnis locus sit, per eum habet esse, et omnis locus in quo illud est. Præsentialiter autem di- in quo illud est. Præsentialiter autem di- cunt esse ubique: quia cuncta loca sunt cunt esse ubique: quia cuncta loca sunt ei præsentia, et quæ in eis sunt. Poten- ei præsentia, et quæ in eis sunt. Poten- tialiter autem quia in omnibus num- tialiter autem quia in omnibus num- quam aliquid operari cessat. Nam et ipsa quam aliquid operari cessat. Nam et ipsa loca, et quidquid in eis est, nisi ipse loca, et quidquid in eis est, nisi ipse conservet, manere non possunt. conservet, manere non possunt.

4. Adhuc, Ibidem, In eis per substan- 4. Adhuc, Ibidem, In eis per substan- tiam Deus esse dicitur: quia per virtu- tiam Deus esse dicitur: quia per virtu- tem propriæ suæ substantiæ facit ut tem propriæ suæ substantiæ facit ut etiam loca sint et omnia quæ in eis sunt. etiam loca sint et omnia quæ in eis sunt. Secundum hoc essentialiter dicitur esse Secundum hoc essentialiter dicitur esse in rebus: quia essentia rerum est a sua in rebus: quia essentia rerum est a sua essentia. Et potentialiter dicitur esse in essentia. Et potentialiter dicitur esse in rebus quia potentia rerum est a sua rebus quia potentia rerum est a sua potentia. Sed tunc adaptari non potest, potentia. Sed tunc adaptari non potest, quod præsentia rerum sit a sua præsen- quod præsentia rerum sit a sua præsen- tia præsentiam enim rei esse secundum tia præsentiam enim rei esse secundum ea quæ dicuntur ibidem, est rem sibi ea quæ dicuntur ibidem, est rem sibi præsentem esse in cognitione: scimus præsentem esse in cognitione: scimus autem, quod non omnis res sibi hoc mo- autem, quod non omnis res sibi hoc mo- do præsens est: quia non omnis res cog- do præsens est: quia non omnis res cog- noscit seipsam. noscit seipsam.

5. Adhuc, Si dicatur, quod hæc acci- 5. Adhuc, Si dicatur, quod hæc acci- piuntur penes attributa personarum, vi- piuntur penes attributa personarum, vi- detur non posse stare: quia tunc poten- detur non posse stare: quia tunc poten- tialiter inesse attribueretur Patri, præ- tialiter inesse attribueretur Patri, præ-

hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

Quæst. 1. Quæst. 1.

736 736

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

sentialiter inesse Filio, per gratiam inesse sentialiter inesse Filio, per gratiam inesse Spiritui sancto: essentialiter inesse nulli Spiritui sancto: essentialiter inesse nulli personæ potest appropriari: ergo adap- personæ potest appropriari: ergo adap- tatio illa est inconveniens. tatio illa est inconveniens.

6. Adhuc, Posito per intellectum, 6. Adhuc, Posito per intellectum, quod in divinis non sint personæ sicut quod in divinis non sint personæ sicut dicunt Gentiles, adhuc Deus erit in om- dicunt Gentiles, adhuc Deus erit in om- nibus essentialiter, potentialiter, præ- nibus essentialiter, potentialiter, præ- sentialiter. Hæc ergo penes attributa sentialiter. Hæc ergo penes attributa personarum non accipiuntur. personarum non accipiuntur.

7. Adhuc, Hæc singulis personis con- 7. Adhuc, Hæc singulis personis con- veniunt. Pater enim est in re essentiali- veniunt. Pater enim est in re essentiali- ter, præsentialiter, et potentialiter: et ter, præsentialiter, et potentialiter: et Filius similiter : et similiter Spiritus Filius similiter : et similiter Spiritus sanctus. Ergo penes attributa persona- sanctus. Ergo penes attributa persona- rum hæc non possunt accipi. rum hæc non possunt accipi.

8. Adhuc, Circumscribamus a re præ- 8. Adhuc, Circumscribamus a re præ- sentiam et potentiam, adhuc remanet sentiam et potentiam, adhuc remanet essentia et in illa Deus erit essentiali- essentia et in illa Deus erit essentiali- ter, præsentialiter, potentialiter: ergo ter, præsentialiter, potentialiter: ergo illa adaptatio non valuit, qua dicebatur, illa adaptatio non valuit, qua dicebatur, essentialiter Deum esse in rebus, est es- essentialiter Deum esse in rebus, est es- sentiam rerum esse a sua essentia: et sentiam rerum esse a sua essentia: et potentialiter Deum esse in rebus, est po- potentialiter Deum esse in rebus, est po- tentiam rerum esse a sua potentia : et tentiam rerum esse a sua potentia : et præsentialiter Deum esse in rebus, est præsentialiter Deum esse in rebus, est præsentiam rerum sive speciem per præsentiam rerum sive speciem per quam cognoscibilis est res, esse a sua quam cognoscibilis est res, esse a sua præsentia, sive ab idea per quam sibi præsentia, sive ab idea per quam sibi quælibet res præsens est. quælibet res præsens est.

ULTERIUS quæritur de istis modis in ULTERIUS quæritur de istis modis in speciali. Et primo de illo quo dicitur esse speciali. Et primo de illo quo dicitur esse ubique: quia est in omni re essentialiter. ubique: quia est in omni re essentialiter.

Videtur enim hoc Deo non convenire. Videtur enim hoc Deo non convenire. 1. Dicit enim Anselmus in Monologio, 1. Dicit enim Anselmus in Monologio, quod « Deus in nullo loco est¹ : » ergo quod « Deus in nullo loco est¹ : » ergo ubique non est. ubique non est.

2. Adhuc, Cum dicitur, Deus est ubi- 2. Adhuc, Cum dicitur, Deus est ubi- que, aut dicitur proprie, aut per transla- que, aut dicitur proprie, aut per transla- tionem de Deo. Si proprie, contradicit tionem de Deo. Si proprie, contradicit Anselmus in Monologio, quod nihil est Anselmus in Monologio, quod nihil est in loco proprie nisi quod sequitur leges in loco proprie nisi quod sequitur leges loci, hoc est continere et mensurare. loci, hoc est continere et mensurare. Hæc autem Deo non conveniunt: quia Hæc autem Deo non conveniunt: quia Deus immensus est, et a nullo contine- Deus immensus est, et a nullo contine- tur, sed omnia continet. tur, sed omnia continet.

1 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 20. 1 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 20.

3. Adhuc, Anselmus, ibidem. « In 3. Adhuc, Anselmus, ibidem. « In nullo itaque loco vel tempore dicitur nullo itaque loco vel tempore dicitur esse summa essentia: quia omnino a esse summa essentia: quia omnino a nullo alio continetur, quam a seipsa 2. » nullo alio continetur, quam a seipsa 2. » Ergo non proprie comparatur ad locum. Ergo non proprie comparatur ad locum. 4. Si dicatur, quod per translationem 4. Si dicatur, quod per translationem comparatur ad locum. CONTRA: Aristo- comparatur ad locum. CONTRA: Aristo- teles in Topicis : « Omnes transferentes teles in Topicis : « Omnes transferentes se secundum aliquam similitudinem, se se secundum aliquam similitudinem, se transferunt » sumantur ergo proprieta- transferunt » sumantur ergo proprieta- tes loci quæ sunt secundum Philoso- tes loci quæ sunt secundum Philoso- phiam in libro IV Physicorum, conti- phiam in libro IV Physicorum, conti- nere, salvare, circumscribere, terminare nere, salvare, circumscribere, terminare immobile esse in se, sed ab ipso et ad immobile esse in se, sed ab ipso et ad ipsum fieri motum : nullum istorum ac- ipsum fieri motum : nullum istorum ac- cipit Deus locum in quo esse dicatur : cipit Deus locum in quo esse dicatur : ergo per translationem esse in loco Deo ergo per translationem esse in loco Deo non convenit. non convenit.

5. Adhuc, Anselmus, ibidem, « Si 5. Adhuc, Anselmus, ibidem, « Si usus loquendi admitteret, convenientius usus loquendi admitteret, convenientius diceretur Deus esse cum loco, vel cum diceretur Deus esse cum loco, vel cum tempore, quam in loco, vel in tem- tempore, quam in loco, vel in tem- pore» plus enim significatur contineri pore» plus enim significatur contineri aliquid cum dicitur esse in aliquo, quam aliquid cum dicitur esse in aliquo, quam cum dicitur esse cum aliquo: Deo autem cum dicitur esse cum aliquo: Deo autem contineri ab alio non convenit: et sic contineri ab alio non convenit: et sic nullo modo convenit ei esse in loco. nullo modo convenit ei esse in loco.

6. Adhuc, Si dicatur esse ubique, vel 6. Adhuc, Si dicatur esse ubique, vel in loco, ut dicit Anselmus, quia omnis in loco, ut dicit Anselmus, quia omnis locus ei præsens est et nulli loco deest: locus ei præsens est et nulli loco deest: tunc videtur hoc non soli Deo esse pro- tunc videtur hoc non soli Deo esse pro- prium: quia etiam materia diffusa in prium: quia etiam materia diffusa in omnibus, omni loco adest, et nulli loco omnibus, omni loco adest, et nulli loco deest et sic esse ubique Deo proprie deest et sic esse ubique Deo proprie non convenit. non convenit.

7. Adhuc, Videtur quod Deo nullo 7. Adhuc, Videtur quod Deo nullo modo convenit esse ubique. A quocum- modo convenit esse ubique. A quocum- que enim removetur natura aliqua, ab que enim removetur natura aliqua, ab eodem removetur universum naturæ eodem removetur universum naturæ

illius, ut patet: homo non est asinus : illius, ut patet: homo non est asinus : ergo homo non est omnis asinus: licet ergo homo non est omnis asinus: licet forte conversa hujus propositionis non forte conversa hujus propositionis non sit vera, universum enim alicujus natu- sit vera, universum enim alicujus natu- ræ repugnat alicui cui non repugnat ipsa ræ repugnat alicui cui non repugnat ipsa natura, sicut Socrates non est omnis ho- natura, sicut Socrates non est omnis ho- mo. Sed locus, ut jam habitum est, re- mo. Sed locus, ut jam habitum est, re- movetur a Deo. Ergo universum loci movetur a Deo. Ergo universum loci

IDEM, Ibidem, cap. 21. IDEM, Ibidem, cap. 21.

pel. 2. pel. 2.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70.

quod est ubique, removebitur ab eo : et quod est ubique, removebitur ab eo : et sic non convenit Deo esse ubique. sic non convenit Deo esse ubique.

8. Adhuc, Aristoteles in quarto Phy- 8. Adhuc, Aristoteles in quarto Phy- sicorum dicit, quod duplex est locus. sicorum dicit, quod duplex est locus. Locus ut vas, et locus ut locus. Locus ut Locus ut vas, et locus ut locus. Locus ut vas, sicut est navis locus nautæ. Locus ut vas, sicut est navis locus nautæ. Locus ut locus, sicut totus fluvius locus navigatio- locus, sicut totus fluvius locus navigatio- nis nautæ. Quæratur ergo, Utrum utro- nis nautæ. Quæratur ergo, Utrum utro- que modo locus transferatur ad Deum, que modo locus transferatur ad Deum, vel non? Si sic: CONTRA, locus ut vas, vel non? Si sic: CONTRA, locus ut vas, est in quo translatione vasis locatum est in quo translatione vasis locatum transfertur de loco ad locum, ut vinum transfertur de loco ad locum, ut vinum in urna secundum hoc ergo Deus esset in urna secundum hoc ergo Deus esset locus in quo creaturæ transferrentur de locus in quo creaturæ transferrentur de loco ad locum, et esset locus qui move- loco ad locum, et esset locus qui move- retur motu alterius, quod hæresis est. retur motu alterius, quod hæresis est. Si autem est in loco qui est locus ut Si autem est in loco qui est locus ut locus, et non ut vas: tunc sequeretur, locus, et non ut vas: tunc sequeretur, quod motus Dei esset ad locum et a loco, quod motus Dei esset ad locum et a loco, quod hæresis est: sequitur autem ex quod hæresis est: sequitur autem ex hoc quod dicit Aristoteles in quarto Phy- hoc quod dicit Aristoteles in quarto Phy- sicorum, quod « non quæreremus lo- sicorum, quod « non quæreremus lo- cum si non esset motus, qui est ab ipso cum si non esset motus, qui est ab ipso et ad ipsum. » et ad ipsum. »

ULTERIUS quæritur, Si conceditur, quod ULTERIUS quæritur, Si conceditur, quod Deus sit ubique, utrum concedendum Deus sit ubique, utrum concedendum sit, quod sit hic et ibi, vel hic et alibi sit, quod sit hic et ibi, vel hic et alibi quam hic ¹? quam hic ¹?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Anselmus in Monologio : « Sicut 1. Anselmus in Monologio : « Sicut quia huic loco præsens est, et non pro- quia huic loco præsens est, et non pro- hibetur illi vel illi loco simul præsens hibetur illi vel illi loco simul præsens esse ita quia huic tempori præsens est, esse ita quia huic tempori præsens est, non prohibetur alii tempori præsens non prohibetur alii tempori præsens esse. Sicut enim nunc temporis habet se esse. Sicut enim nunc temporis habet se ad omnem locum, ita nunc æternitatis ad omnem locum, ita nunc æternitatis se habet ad omne tempus 2. » Ergo vide- se habet ad omne tempus 2. » Ergo vide- tur, quod similiter est hic et alibi tur, quod similiter est hic et alibi quam hic. quam hic.

2. Adhuc, Anselmus, ibidem, «< Nulla- 2. Adhuc, Anselmus, ibidem, «< Nulla- tenus prohibetur vel cogitur lege loco- tenus prohibetur vel cogitur lege loco- rum vel temporum, alicubi vel aliquan- rum vel temporum, alicubi vel aliquan-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXXVII, Art. 7. Tom. XXVI novæ tiarum, Dist. XXXVII, Art. 7. Tom. XXVI novæ editionis nostræ. editionis nostræ.

2 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 22. 2 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 22.

8 S. AMBROSIUS, Lib. I de Spiritu sancto, 8 S. AMBROSIUS, Lib. I de Spiritu sancto,

XXXI XXXI

737 737

do esse vel non esse, quod nullo modo do esse vel non esse, quod nullo modo intra locum vel tempus claudit suum intra locum vel tempus claudit suum esse. » Sed Deus intra locum et tempus esse. » Sed Deus intra locum et tempus non claudit suum esse. Ergo non coge- non claudit suum esse. Ergo non coge- tur cum est hic, alibi non esse: ergo tur cum est hic, alibi non esse: ergo est hic et ibi, et hic et alibi quam hic. est hic et ibi, et hic et alibi quam hic. IN CONTRARIUM hujus est, quod hic et sel contra. IN CONTRARIUM hujus est, quod hic et sel contra. alibi dicunt loci distinctionem, et alibi alibi dicunt loci distinctionem, et alibi quam hic dicit loci distincti comparatio- quam hic dicit loci distincti comparatio- nem et ad distinctionem locorum se- nem et ad distinctionem locorum se- quitur distinctio locatorum. Talis autem quitur distinctio locatorum. Talis autem distinctio non cadit in Deum. Ergo esse distinctio non cadit in Deum. Ergo esse hic et ibi, et alibi quam hic non com- hic et ibi, et alibi quam hic non com- petit Deo. petit Deo.

ULTERIUS adhuc quæritur de verbo ULTERIUS adhuc quæritur de verbo Ambrosii qui sic dicit libro I de Spiritu Ambrosii qui sic dicit libro I de Spiritu sancto, quod « ubique esse proprium sancto, quod « ubique esse proprium est divinitatis *. » est divinitatis *. »

1. Proprium enim est, quod uni soli 1. Proprium enim est, quod uni soli convenit: non autem soli divinitati con- convenit: non autem soli divinitati con- venit ubique esse: quia Aristoteles in venit ubique esse: quia Aristoteles in primo Priorum dicit de universali, quod primo Priorum dicit de universali, quod cum sit de omni, et semper et ubique cum sit de omni, et semper et ubique

est. est.

2. Adhuc, Glossa super illud Psalmi 2. Adhuc, Glossa super illud Psalmi CXLVII, 15 Velociter currit sermo ejus, CXLVII, 15 Velociter currit sermo ejus, dicit, quod « velocitas ubique est, non dicit, quod « velocitas ubique est, non tantum in hominibus et equis, sed in tantum in hominibus et equis, sed in omnibus. omnibus.

3. Si forte aliquis dicat, quod aliter 3. Si forte aliquis dicat, quod aliter Deus est ubique, et aliter universale : Deus est ubique, et aliter universale : universale enim est ubique, quia est in universale enim est ubique, quia est in omnibus quæ sunt in ambitu suæ com- omnibus quæ sunt in ambitu suæ com- munitatis Deus autem est ubique, quia munitatis Deus autem est ubique, quia in omnibus simpliciter. CONTRA: Suma- in omnibus simpliciter. CONTRA: Suma- tur universale quod per analogiam est in tur universale quod per analogiam est in Deo et in omnibus creatis, sicut est ens, Deo et in omnibus creatis, sicut est ens, substantia, bonum: illud ergo erit in substantia, bonum: illud ergo erit in omnibus simpliciter et ubique: et sic omnibus simpliciter et ubique: et sic non est Deo proprium esse ubique et in non est Deo proprium esse ubique et in omnibus. omnibus.

4. Adhuc, Ponamus unum solum ho- 4. Adhuc, Ponamus unum solum ho-

cap. 7. cap. 7.

Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXXIII, Art. 8. Tom. XXVI hu- tiarum, Dist. XXXIII, Art. 8. Tom. XXVI hu- jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

47 47

Quæst. 3. Quæst. 3.

738 738

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

'minem esse, sicut a principio solus fuit 'minem esse, sicut a principio solus fuit Adam, et ponatur nihil aliud esse: tunc Adam, et ponatur nihil aliud esse: tunc erit anima illius hominis, ut dicit Augu- erit anima illius hominis, ut dicit Augu- stinus, et in toto corpore tota, et in qua- stinus, et in toto corpore tota, et in qua- libet parte corporis tota. Cum ergo ni- libet parte corporis tota. Cum ergo ni- hil aliud sit, anima erit in qualibet re hil aliud sit, anima erit in qualibet re tota et ubique tota. Ergo non est pro- tota et ubique tota. Ergo non est pro- prium Dei esse ubique et in omni re: prium Dei esse ubique et in omni re: prium enim cum de essentialibus fluat, prium enim cum de essentialibus fluat, ut dicit Boetius, non potest alii conve- ut dicit Boetius, non potest alii conve- nire, sicut essentialia uni non possunt nire, sicut essentialia uni non possunt esse essentialia alteri. esse essentialia alteri.

5. Adhuc, Objiciunt quidam, quod 5. Adhuc, Objiciunt quidam, quod si ponamus esse unum corpus quod to- si ponamus esse unum corpus quod to- tum impleat vacuitatem concavi coeli, tum impleat vacuitatem concavi coeli, hoc erit ubique et in omni re: quia hoc erit ubique et in omni re: quia dicit Aristoteles in secundo Coeli et Mun- dicit Aristoteles in secundo Coeli et Mun- di, quod extra cœlum nihil est, nec tem- di, quod extra cœlum nihil est, nec tem- pus, nec locus. Ergo ubique esse non est pus, nec locus. Ergo ubique esse non est proprium Dei, cum et aliis possit con- proprium Dei, cum et aliis possit con- venire. Antequam autem de aliis modis venire. Antequam autem de aliis modis in speciali disputemus, solvamus ista, in speciali disputemus, solvamus ista, ne nimia prolixitas confusionem generet. ne nimia prolixitas confusionem generet.

SOLUTIO. Ad primum ergo quæsitum, SOLUTIO. Ad primum ergo quæsitum, Solutio. dicendum quod Deus ubique est et in Solutio. dicendum quod Deus ubique est et in omni re et hoc est sibi proprium. Et omni re et hoc est sibi proprium. Et causa, quod ubique est et in omni re, causa, quod ubique est et in omni re, assignatur a beato Augustino: quia assignatur a beato Augustino: quia simplicissimus est, et in fine simplicita- simplicissimus est, et in fine simplicita- tis. Id autem quod in fine simplicitatis tis. Id autem quod in fine simplicitatis est, a nullo determinante coarctatur, nec est, a nullo determinante coarctatur, nec intus, nec extra. Si enim aliquo deter- intus, nec extra. Si enim aliquo deter- minaretur, non esset in fine simplicita- minaretur, non esset in fine simplicita- tis omne autem quod distinguitur ab tis omne autem quod distinguitur ab aliquo condeterminante se, intus vel aliquo condeterminante se, intus vel extra distinguitur, et terminis suis sive extra distinguitur, et terminis suis sive finibus limitatur, quod simplicissimo nul- finibus limitatur, quod simplicissimo nul- lo modo convenire potest. Et hæc sola lo modo convenire potest. Et hæc sola ratio est et subtilitas Augustini, per ratio est et subtilitas Augustini, per quam solam convincitur Deum esse quam solam convincitur Deum esse in omnibus et ubique, cujus esse penitus in omnibus et ubique, cujus esse penitus et nullo limitatur, a nullo distinguitur et nullo limitatur, a nullo distinguitur loco vel locato, quin esse suum intelli- loco vel locato, quin esse suum intelli- gibiliter per omnia extendatur: et si gibiliter per omnia extendatur: et si

esse esse

sic extenditur, necesse est posse sic extenditur, necesse est posse

operationis sic extendi, et lumini cogni- operationis sic extendi, et lumini cogni- tionis ejus omnia esse præsentia. Unde tionis ejus omnia esse præsentia. Unde sequitur, quod in omnibus et ubique sit sequitur, quod in omnibus et ubique sit essentialiter, præsentialiter, et potentia- essentialiter, præsentialiter, et potentia- liter sicut enim in sequentibus pro- liter sicut enim in sequentibus pro- babitur, distinctæ localitatis non effi- babitur, distinctæ localitatis non effi- citur res, nisi per terminum intra, vel citur res, nisi per terminum intra, vel per terminum extra. per terminum extra.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod mo- AD PRIMUM ergo dicendum, quod mo- di isti quibus est in rebus, et ex parte di isti quibus est in rebus, et ex parte Dei accepti sunt, et ex parte creaturæ, Dei accepti sunt, et ex parte creaturæ, ut patet per dicta. ut patet per dicta.

Et ad objectum contra, dicendum Et ad objectum contra, dicendum quod cum dicitur, quod Deus uno mo- quod cum dicitur, quod Deus uno mo- do se habet ad omnia, non intelligitur, do se habet ad omnia, non intelligitur, quod uno modo significandi, sed uno quod uno modo significandi, sed uno modo essendi. Impossibile est enim, modo essendi. Impossibile est enim, quod eadem ratione significandi se ha- quod eadem ratione significandi se ha- beat ad hominem et ad equum: cum di- beat ad hominem et ad equum: cum di- cat Augustinus in libro LXXXIII Quæ- cat Augustinus in libro LXXXIII Quæ- stionum quod « alia ratione facit homi- stionum quod « alia ratione facit homi- nem, et alia ratione equum¹. » nem, et alia ratione equum¹. »

Et ad aliud dicendum quod licet Deus Et ad aliud dicendum quod licet Deus multa operetur in rebus, omnia tamen multa operetur in rebus, omnia tamen hæc reducuntur ad tria: vel quia per- hæc reducuntur ad tria: vel quia per- tinent ad esse, vel ad speciem qua co- tinent ad esse, vel ad speciem qua co- gnoscibilis est res, vel ad posse rei quo gnoscibilis est res, vel ad posse rei quo operetur et ideo non sunt nisi tres operetur et ideo non sunt nisi tres modi in genere, et ex parte creaturæ modi in genere, et ex parte creaturæ sumpti, et ex parte creatoris. sumpti, et ex parte creatoris.

AD ALIUD dicendum, quod est ex par- AD ALIUD dicendum, quod est ex par- te Dei nihil addit inesse per gratiam te Dei nihil addit inesse per gratiam super inesse per essentiam, sed ex super inesse per essentiam, sed ex parte nostra addit alium effectum : et parte nostra addit alium effectum : et hoc etiam significatur in ipsa locutione hoc etiam significatur in ipsa locutione quando dicitur, inest per gratiam : si- quando dicitur, inest per gratiam : si- gnificatur enim, quod inest per effe- gnificatur enim, quod inest per effe- ctum gratiæ modo quo non est com- ctum gratiæ modo quo non est com- muniter in rebus : sed communi- muniter in rebus : sed communi- ter in rebus est per essentiam sive ter in rebus est per essentiam sive essentialiter, sicut fundens sive cau- essentialiter, sicut fundens sive cau- sans esse essentiale singulorum : et sans esse essentiale singulorum : et quia potentia Dei non extenditur extra quia potentia Dei non extenditur extra essentiam, sequitur, quod in omnibus essentiam, sequitur, quod in omnibus rebus est essentialiter, sic etiam poten- rebus est essentialiter, sic etiam poten- tialiter, et sic etiam e converso. tialiter, et sic etiam e converso.

Ad Ad

Ad Ad

1 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum,

Quæst. 46. Quæst. 46.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70.

AD ALIUD dicendum, quod satis bene AD ALIUD dicendum, quod satis bene est hoc dictum, ut dicit Magister in Sen- est hoc dictum, ut dicit Magister in Sen- tentiis sed tamen in verbis illis plus est tentiis sed tamen in verbis illis plus est quod ab humano intellectu intelligi non quod ab humano intellectu intelligi non potest quia dicit Chrysostomus super potest quia dicit Chrysostomus super epistolam ad Hebræos: « Quod Deus epistolam ad Hebræos: « Quod Deus ubique sit scimus: qualiter autem ubi ubique sit scimus: qualiter autem ubi que et in omnibus sit, intelligere non que et in omnibus sit, intelligere non possumus. » possumus. »

Et QUOD dicitur, quod præsentialiter Et QUOD dicitur, quod præsentialiter adaptari non potest, dicendum quod adaptari non potest, dicendum quod præsentialiter dicitur duobus modis, præsentialiter dicitur duobus modis, scilicet præsentialitate cognoscentis, et scilicet præsentialitate cognoscentis, et præsentialitate cognoscibilis. Primo mo- præsentialitate cognoscibilis. Primo mo- do omnis res est sibi præsens : secundo do omnis res est sibi præsens : secundo modo omnis res præsens est per speciem modo omnis res præsens est per speciem influxam sibi ab exemplari ideali, quod influxam sibi ab exemplari ideali, quod est ut medium cognoscendi in cognitio- est ut medium cognoscendi in cognitio- ne divina. Et sic præsentia rei, est ab eo ne divina. Et sic præsentia rei, est ab eo quod est Deum esse præsentialiter om- quod est Deum esse præsentialiter om- nibus. nibus.

AD ALIUD dicendum, quod responsum AD ALIUD dicendum, quod responsum illud non satis perfectum est. Non enim illud non satis perfectum est. Non enim penes attributa personarum sufficienter penes attributa personarum sufficienter accipiuntur hæc: sed, sicut dictum est accipiuntur hæc: sed, sicut dictum est in principio hujus solutionis, licet in in principio hujus solutionis, licet in divinis sit identitas propter indifferen- divinis sit identitas propter indifferen- tiam simplicitatis, tamen hæc identitas tiam simplicitatis, tamen hæc identitas non excludit diversum modum signifi- non excludit diversum modum signifi- candi, et penes diversum modum signi- candi, et penes diversum modum signi- ficandi quinque sunt in divinis. Penes ficandi quinque sunt in divinis. Penes ista quinque accipiuntur: significatur ista quinque accipiuntur: significatur enim essentia ut essentia, et essentia enim essentia ut essentia, et essentia in persona. Si essentia accipitur ut essen- in persona. Si essentia accipitur ut essen- tia, duo sunt ei proprie convenientia, tia, duo sunt ei proprie convenientia, scilicet simplicitas, et subtilitas. Sim- scilicet simplicitas, et subtilitas. Sim- plicitas autem quæ est in fine simplicita- plicitas autem quæ est in fine simplicita- tis, ut paulo ante dictum est, nullo ter- tis, ut paulo ante dictum est, nullo ter- mino intrinseco vel extrinseco determi- mino intrinseco vel extrinseco determi- nata vel ab aliquo restricta est et ab nata vel ab aliquo restricta est et ab hac habet esse in omnibus et ubique. hac habet esse in omnibus et ubique. Simplicitatem sequitur subtilitas. Sub- Simplicitatem sequitur subtilitas. Sub- tile autem, ut dicit Aristoteles in secun- tile autem, ut dicit Aristoteles in secun- do Generatione et Corruptione, penetra- do Generatione et Corruptione, penetra- tivum est partium, et etiam partium tivum est partium, et etiam partium partes penetrat usque ad minima: et partes penetrat usque ad minima: et ab hoc habet quod omnia sibi sunt præ- ab hoc habet quod omnia sibi sunt præ-

1 Cf. I Sententiarum, Dist. XXXVII, cap. F. 1 Cf. I Sententiarum, Dist. XXXVII, cap. F.

739 739

sentia, et non est aliquid invisibile in sentia, et non est aliquid invisibile in conspectu ejus. Unde, Sapientiæ VII, conspectu ejus. Unde, Sapientiæ VII, 22 Est enim in illa spiritus intelligen- 22 Est enim in illa spiritus intelligen- tiæ, sanctus, unicus, multiplex, subtilis, tiæ, sanctus, unicus, multiplex, subtilis, etc. Et, ad Hebr. IV, 12 et 13: Vivus etc. Et, ad Hebr. IV, 12 et 13: Vivus est sermo Dei, el efficax, et penetrabilior est sermo Dei, el efficax, et penetrabilior omni gladio ancipiti: pertingens usque omni gladio ancipiti: pertingens usque ad divisionem animæ et spiritus, com- ad divisionem animæ et spiritus, com- pagum quoque ac medullarum, et pagum quoque ac medullarum, et discretor cogitationum et intentionum discretor cogitationum et intentionum cordis. Et non est ulla creatura invisibi- cordis. Et non est ulla creatura invisibi- lis in conspectu ejus. Est etiam hoc mo- lis in conspectu ejus. Est etiam hoc mo- do extensa potentia cum essentia et do extensa potentia cum essentia et præsentia, ut dicitur, Esther, xm, 9: præsentia, ut dicitur, Esther, xm, 9: In ditione tua cuncta sunt posita. Et In ditione tua cuncta sunt posita. Et secundum hoc Deus præsidens omnibus secundum hoc Deus præsidens omnibus essentialiter, præsentialiter, et potentia- essentialiter, præsentialiter, et potentia- liter, causando esse rerum et præsentia- liter, causando esse rerum et præsentia- litatem et potentiam et conservationem litatem et potentiam et conservationem in his et gubernationem, sub se habet in his et gubernationem, sub se habet duo in quibus hoc facit, scilicet natu- duo in quibus hoc facit, scilicet natu- ram et suppositum. Sed de operibus ram et suppositum. Sed de operibus Dei est convertere ad se omne quod Dei est convertere ad se omne quod replet, ut dicit Dionysius in principio replet, ut dicit Dionysius in principio Celestis hierarchiæ: et sunt hæc ejus Celestis hierarchiæ: et sunt hæc ejus verba «Omnis a Patre moto manife- verba «Omnis a Patre moto manife- stationis luminum processio, in nos opti- stationis luminum processio, in nos opti- me ac large proveniens, iterum ut unifi- me ac large proveniens, iterum ut unifi- ca virtus restituens nos replet, et con- ca virtus restituens nos replet, et con- vertit ad congregantis Patris unitatem vertit ad congregantis Patris unitatem et deificam simplicitatem. » Cum autem et deificam simplicitatem. » Cum autem ad se convertit, unumquodque convertit ad se convertit, unumquodque convertit secundum propriam analogiam, scilicet. secundum propriam analogiam, scilicet. existentia tantum secundum proprium existentia tantum secundum proprium et naturalem appetitum et motum, vi- et naturalem appetitum et motum, vi- ventia secundum vitalem appetitum et ventia secundum vitalem appetitum et motum, sensibilia secundum sensibilem motum, sensibilia secundum sensibilem appetitum et motum, rationabilia se- appetitum et motum, rationabilia se- cundum rationabilem voluntatem et mo- cundum rationabilem voluntatem et mo- tum, intellectualia autem secundum in. tum, intellectualia autem secundum in. tellectualem voluntatem et motum, ut tellectualem voluntatem et motum, ut ibidem dicit Dionysius. Sed voluntatem ibidem dicit Dionysius. Sed voluntatem rationabilem ad se perfecte non conver- rationabilem ad se perfecte non conver- tit nisi per gratiam et sic tali inesse tit nisi per gratiam et sic tali inesse accipitur inesse per gratiam : et sic inest. accipitur inesse per gratiam : et sic inest. omnibus quantum ad naturam essentia- omnibus quantum ad naturam essentia- liter, præsentialiter, potentialiter, ut liter, præsentialiter, potentialiter, ut

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

740 740

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

: :

causans in eis ens verum et bonum, et causans in eis ens verum et bonum, et lumine intelligentiæ suæ illustrans om- lumine intelligentiæ suæ illustrans om- nia per speciem. Propter quod etiam nia per speciem. Propter quod etiam philosophica positio est, ut dicit Avicenna philosophica positio est, ut dicit Avicenna in sexto de Naturalibus, quod omnis in sexto de Naturalibus, quod omnis forma lumen sit, et ex lumine causæ forma lumen sit, et ex lumine causæ primæ et intelligentiarum et nisi ita primæ et intelligentiarum et nisi ita esset, non esset intelligibile per formam esset, non esset intelligibile per formam omne quod intelligitur: sicut color visi- omne quod intelligitur: sicut color visi- bilis non esset, nisi esset actus quidam bilis non esset, nisi esset actus quidam luminis et lucidi: eo quod omne quod luminis et lucidi: eo quod omne quod videtur, sub actu luminis et lucidi vide- videtur, sub actu luminis et lucidi vide- tur. Et sic penes hæc quatuor accipitur tur. Et sic penes hæc quatuor accipitur inesse essentialiter, præsentialiter, po- inesse essentialiter, præsentialiter, po- tentialiter, et inesse tentialiter, et inesse per gratiam. Et per gratiam. Et essentialiter inesse est acceptum penes essentialiter inesse est acceptum penes essentiam, potentialiter inesse penes essentiam, potentialiter inesse penes attributum Patris quod est potentia, attributum Patris quod est potentia, præsentialiter inesse penes attributum præsentialiter inesse penes attributum Filii quod est sapientia, per gratiam Filii quod est sapientia, per gratiam autem inesse vel per bonitatem accipitur autem inesse vel per bonitatem accipitur penes attributum Spiritus sancti quod penes attributum Spiritus sancti quod est bonitas. Vel sic: Essentialiter inest est bonitas. Vel sic: Essentialiter inest causans esse omnium, præsentialiter dis- causans esse omnium, præsentialiter dis- cernens essse virtutem et operationem cernens essse virtutem et operationem singulorum et dijudicans ea, potentia- singulorum et dijudicans ea, potentia- liter autem potenter conservans et con- liter autem potenter conservans et con- tinens et gubernans, ut præsidens sin- tinens et gubernans, ut præsidens sin- gulis in esse, virtute, et operatione. Et gulis in esse, virtute, et operatione. Et ista forte adaptatio magis est ad propo- ista forte adaptatio magis est ad propo- situm. Si autem accipitur essentia in situm. Si autem accipitur essentia in persona, tunc accipitur ille modus qui persona, tunc accipitur ille modus qui est inesse per unionem essentia enim est inesse per unionem essentia enim divina in persona carni associata est per divina in persona carni associata est per gratiam unionis, quæ non est habitus gratiam unionis, quæ non est habitus voluntatis tantum, sed etiam ad esse voluntatis tantum, sed etiam ad esse personale, ut hic homo sit vera persona personale, ut hic homo sit vera persona divina quæ est Filius. divina quæ est Filius.

AD ALIUD dicendum, quod si ponamus AD ALIUD dicendum, quod si ponamus non esse personas, quod tamen falsum non esse personas, quod tamen falsum est, adhuc intelligemus Deum esse quem- est, adhuc intelligemus Deum esse quem- dam, cujus essentia potest considerari dam, cujus essentia potest considerari secundum se, vel secundum quod est secundum se, vel secundum quod est in persona, vel cui convenit essentiali- in persona, vel cui convenit essentiali- ter, præsentialiter, potentialiter inesse, ter, præsentialiter, potentialiter inesse, quæ sunt appropriata: et tunc adhuc quæ sunt appropriata: et tunc adhuc stabit adaptatio. stabit adaptatio.

AD ALIUD dicendum, quod cum dici- AD ALIUD dicendum, quod cum dici- tur Pater vel Filius vel Spiritus sanctus, tur Pater vel Filius vel Spiritus sanctus,

dicitur aliquis qui est Deus; et ideo ra- dicitur aliquis qui est Deus; et ideo ra- tione essentiæ ut in eo qui est quis tione essentiæ ut in eo qui est quis consideratæ, hæc conveniunt singulis consideratæ, hæc conveniunt singulis personis et licet non sint appropriata personis et licet non sint appropriata sub ratione appropriatorum, tamen sunt sub ratione appropriatorum, tamen sunt appropriata sub ratione convenientium appropriata sub ratione convenientium essentiæ in se consideratæ, vel in eo essentiæ in se consideratæ, vel in eo qui est quis, secundum quod se habet ad qui est quis, secundum quod se habet ad creaturas quis est ut causans, discer- creaturas quis est ut causans, discer- nens, et potentialiter præsidens sive nens, et potentialiter præsidens sive conservans, et ut ad se convertens unum- conservans, et ut ad se convertens unum- quodque secundum propriam analogiam. quodque secundum propriam analogiam. Et quia essentia in se considerata in Et quia essentia in se considerata in persona una est et communis tribus, et persona una est et communis tribus, et ideo hæc omnia, præterquam inesse per ideo hæc omnia, præterquam inesse per unionem, tribus personis conveniunt et unionem, tribus personis conveniunt et singulis: nec hoc tollit supradictam singulis: nec hoc tollit supradictam adaptationem. adaptationem.

AD ALIUD dicendum, quod adaptatio AD ALIUD dicendum, quod adaptatio illa bona est, et ponitur in Littera in illa bona est, et ponitur in Littera in libro primo Sententiarum, distinctione libro primo Sententiarum, distinctione XXXVII, cap. Quidam tamen. XXXVII, cap. Quidam tamen.

Ad argumentum dicendum, quod licet Ad argumentum dicendum, quod licet circumscribamus potentiam et præsen- circumscribamus potentiam et præsen- tiam, erit quidem Deus in omnibus tiam, erit quidem Deus in omnibus essentialiter, præsentialiter, et poten- essentialiter, præsentialiter, et poten- tialiter, habitualiter, licet non actuali- tialiter, habitualiter, licet non actuali- ter, causans esse et potentiam et præ- ter, causans esse et potentiam et præ- sentiam rerum. sentiam rerum.

Ad Ad

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad qua AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad qua dum quod Deus est ubique et in omni re dum quod Deus est ubique et in omni re dictis modis. dictis modis.

Et quod dicit Anselmus, intelligitur, Et quod dicit Anselmus, intelligitur, quod in nullo loco est localiter : eo quod in nullo loco est localiter : eo quod incircumscriptus est. Est tamen quod incircumscriptus est. Est tamen in omni loco causaliter: et hoc essen- in omni loco causaliter: et hoc essen- tialiter, præsentialiter, et potentialiter, tialiter, præsentialiter, et potentialiter, ut dictum est. ut dictum est.

AD ALIUD dicendum, quod Deus est in AD ALIUD dicendum, quod Deus est in loco proprie quantum est de proprietate loco proprie quantum est de proprietate Dei qui est, sed non est in loco proprie Dei qui est, sed non est in loco proprie quantum est de proprietate loci cui est, quantum est de proprietate loci cui est, sed quantum ad hoc est in loco per sed quantum ad hoc est in loco per translationem proprium enim causæ translationem proprium enim causæ causantis, et per seipsam in esse cau- causantis, et per seipsam in esse cau- sato essentialiter, præsentialiter, et po- sato essentialiter, præsentialiter, et po- tentialiter sed locati proprietates non tentialiter sed locati proprietates non referuntur ad ipsum Deum. Ejus enim referuntur ad ipsum Deum. Ejus enim

Ad Ad

Ad 2 Ad 2

D. D.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70.

quod in loco est localiter, proprietates quod in loco est localiter, proprietates sunt ab alio extrinseco contineri, ter- sunt ab alio extrinseco contineri, ter- minari, salvari, circumscribi, quorum minari, salvari, circumscribi, quorum nihil Deo convenire potest. Sed pro- nihil Deo convenire potest. Sed pro- prietates ejus quod est in loco causali- prietates ejus quod est in loco causali- ter, sunt causare esse loci et locati, et ter, sunt causare esse loci et locati, et causare virtutes tam loci quam locati, causare virtutes tam loci quam locati, et per operationes et per assimilationem et per operationes et per assimilationem et proportionem causati ad causam fit et proportionem causati ad causam fit translatio, ita ut etiam Deus aliquando translatio, ita ut etiam Deus aliquando dicatur locus, sicut Beda dicit; quod dicatur locus, sicut Beda dicit; quod « locus Angelorum Deus est, intra quem « locus Angelorum Deus est, intra quem currunt quocumque mittuntur. » Et ali- currunt quocumque mittuntur. » Et ali- quando dicitur esse in loco, ut in Psal- quando dicitur esse in loco, ut in Psal- mo LXVII, 6 Deus in loco sancto suo. mo LXVII, 6 Deus in loco sancto suo. Quia Deus est continens et salvans a Quia Deus est continens et salvans a quo et ad quem est motus appetitus quo et ad quem est motus appetitus

omnium. omnium.

AD SEQUENS dictum Anselmi jam pa- AD SEQUENS dictum Anselmi jam pa- tet solutio per dicta. Non enim com- tet solutio per dicta. Non enim com- paratur ad locum localiter, sed causa- paratur ad locum localiter, sed causa- liter. liter.

AD ALIUD dicendum, quod hæc argu- AD ALIUD dicendum, quod hæc argu- mentatio procedit ac si Deus dicatur mentatio procedit ac si Deus dicatur in loco esse univoce cum aliis quæ sunt in loco esse univoce cum aliis quæ sunt in loco et hoc non est verum: quia in loco et hoc non est verum: quia Deus causaliter est in loco, alia autem Deus causaliter est in loco, alia autem localiter et ideo Deus existens in loco localiter et ideo Deus existens in loco nihil accipit a loco, sed confert loco : nihil accipit a loco, sed confert loco : alia autem accipiunt a loco actus pro- alia autem accipiunt a loco actus pro- prietatum et virtutum loci, ut contineri, prietatum et virtutum loci, ut contineri, terminari, circumscribi, et salvari, et terminari, circumscribi, et salvari, et hujusmodi. hujusmodi.

AD DICTUM Anselmi dicendum, quod AD DICTUM Anselmi dicendum, quod causa dicti est quam ipse ponit, quod causa dicti est quam ipse ponit, quod id quod inest alicui, secundum leges id quod inest alicui, secundum leges ejus cui inest, continetur et terminatur ejus cui inest, continetur et terminatur ab illo in quo est : et hoc non potest ab illo in quo est : et hoc non potest convenire Deo et quoad hoc magis convenire Deo et quoad hoc magis proprie diceretur esse cum loco, quam proprie diceretur esse cum loco, quam in loco. Sed id quod inest alicui secun- in loco. Sed id quod inest alicui secun- dum leges ejus quod sic est, id quod dum leges ejus quod sic est, id quod inest continentiam dat ei cui inest, inest continentiam dat ei cui inest, quando id quod inest est causa et per- quando id quod inest est causa et per- fectio ejus cui inest : et sic causa est in fectio ejus cui inest : et sic causa est in causato, anima in corpore, spiritus in causato, anima in corpore, spiritus in semine, Deus in loco et in omnibus. semine, Deus in loco et in omnibus. Et sic Deus magis proprie est in loco, Et sic Deus magis proprie est in loco, quam cum loco: sicut causa magis est quam cum loco: sicut causa magis est

741 741

in causato, quam cum causato : et ani- in causato, quam cum causato : et ani- ma magis in corpore, quam cum cor- ma magis in corpore, quam cum cor- pore. Et ex hoc sumptus est usus lo- pore. Et ex hoc sumptus est usus lo- quendi. In corporalibus id quod inest, quendi. In corporalibus id quod inest, continet. In spiritualibus autem est e continet. In spiritualibus autem est e converso quia id quod inest, continet: converso quia id quod inest, continet: et id cui inest, continetur: quia, sicut et id cui inest, continetur: quia, sicut dicit Aristoteles in fine primi de Anima, dicit Aristoteles in fine primi de Anima, anima quæ est in corpore, continet cor- anima quæ est in corpore, continet cor- pus: et corpus in quo est anima, con- pus: et corpus in quo est anima, con- tinetur ab anima: egrediente enim tinetur ab anima: egrediente enim anima corpus exspirat et marcescit et anima corpus exspirat et marcescit et moritur. moritur.

AD ALIUD dicendum, quod materia AD ALIUD dicendum, quod materia non est ubique universaliter, sed in non est ubique universaliter, sed in materiatis sed non est in eis ut Deus materiatis sed non est in eis ut Deus ubique est. Deus enim totus ubique est, ubique est. Deus enim totus ubique est, et in quolibet loco totus, et in qualibet et in quolibet loco totus, et in qualibet re et in qualibet parte rei totus. Et hoc re et in qualibet parte rei totus. Et hoc non convenit materiæ quæ sic ubique sit non convenit materiæ quæ sic ubique sit tota, eo quod ipsa non est simplex in tota, eo quod ipsa non est simplex in fine simplicitatis. fine simplicitatis.

AD ALIUD dicendum, quod a quocum- AD ALIUD dicendum, quod a quocum- que removetur natura alicujus, secun- que removetur natura alicujus, secun- dum quod natura sua removetur ab ip- dum quod natura sua removetur ab ip- so, secundum eumdem modum univer- so, secundum eumdem modum univer- sum illius naturæ removetur ab eo : sum illius naturæ removetur ab eo : esse autem in loco secundum inhæren- esse autem in loco secundum inhæren- tiam ubi, quod significatur cum dicitur tiam ubi, quod significatur cum dicitur esse in loco,vel secundum adhærentiam, esse in loco,vel secundum adhærentiam, quod magis proprie dicitur, removetur a quod magis proprie dicitur, removetur a Deo, quia non circumscribitur: sed esse in Deo, quia non circumscribitur: sed esse in loco causaliter convenit Deo, et hoc loco causaliter convenit Deo, et hoc modo convenit etiam Deo esse ubi- modo convenit etiam Deo esse ubi- que. que.

AD ALIUD dicendum, quod neutro mo- AD ALIUD dicendum, quod neutro mo- do dicto loco locus transfertur in divina, do dicto loco locus transfertur in divina, cum dicitur Deus esse in loco : sed, cum dicitur Deus esse in loco : sed, sicut dictum est, transfertur ut causatum sicut dictum est, transfertur ut causatum ad causam causantem essentialiter, po- ad causam causantem essentialiter, po- tentialiter, et præsentialiter. tentialiter, et præsentialiter.

Ad 6. Ad 6.

Ad 2. Ad 2.

Ad 8. Ad 8.

Ad 1. Ad 1.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. 2. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. 2. dum quod propriissime dicitur Deus dum quod propriissime dicitur Deus esse ubique quia hoc indistincte dicit esse ubique quia hoc indistincte dicit universum ejus quod est ubi. Cum au- universum ejus quod est ubi. Cum au- tem dicitur hic esse et ibi, possunt hic tem dicitur hic esse et ibi, possunt hic et ibi accipi dupliciter, scilicet prout et ibi accipi dupliciter, scilicet prout sunt inductiva universi ejus quod est sunt inductiva universi ejus quod est

Ad 2. Ad 2.

Ad object. Ad object.

742 742

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ubique, prout ex particularibus inducitur ubique, prout ex particularibus inducitur universale. Et sic nihil prohibet concedi universale. Et sic nihil prohibet concedi Deum esse hic et ibi. Vel prout hic et ibi Deum esse hic et ibi. Vel prout hic et ibi sunt de individuantibus hic et hic, prout sunt de individuantibus hic et hic, prout dicit Boetius loquens de individuantibus, dicit Boetius loquens de individuantibus, quod non potest unum ubi sive unus quod non potest unum ubi sive unus locus convenire duobus. Et sic hic et locus convenire duobus. Et sic hic et ibi non est tantum particularis locus vel ibi non est tantum particularis locus vel ubi particulare, sed etiam distinctivum ubi particulare, sed etiam distinctivum ejus quod est in loco. Et sic non proprie ejus quod est in loco. Et sic non proprie dicitur de Deo esse hic et ibi : eo quod dicitur de Deo esse hic et ibi : eo quod Deus non distinguitur in loco et tunc Deus non distinguitur in loco et tunc impropriissime dicitur hic esse et alibi impropriissime dicitur hic esse et alibi quam hic quia hoc notat et distinctio- quam hic quia hoc notat et distinctio- nem et comparationem distincti loci ad nem et comparationem distincti loci ad distinctum secundum relationem diversi- distinctum secundum relationem diversi- tatis. Et hoc modo Deus non distingui- tatis. Et hoc modo Deus non distingui- tur in loco. Et hujus causa est, quæ tur in loco. Et hujus causa est, quæ dicta est, quod cum dicitur Deus in loco dicta est, quod cum dicitur Deus in loco esse, comparatur non ad locum secun- esse, comparatur non ad locum secun- dum modum loci, sed secundum modum dum modum loci, sed secundum modum

causæ. causæ.

AD SEQUENS patet solutio per idem : AD SEQUENS patet solutio per idem : dictum est enim quomodo est hic et ibi, dictum est enim quomodo est hic et ibi, et quomodo non. et quomodo non.

AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, patet solutio per idem. patet solutio per idem.

Adquæst. 3. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Adquæst. 3. AD ID quod ulterius quæritur, dicen-

Ad 1. Ad 1.

dum quod proprie proprium est divini- dum quod proprie proprium est divini- tatis esse ubique per modum qui dictus tatis esse ubique per modum qui dictus est. Universali autem non convenit : est. Universali autem non convenit : universale enim est de esse omnium eo- universale enim est de esse omnium eo- rum in quibus est et hoc modo non se rum in quibus est et hoc modo non se habet locus ad locatum, et e converso: habet locus ad locatum, et e converso: et ideo non proprie est ubique et sem- et ideo non proprie est ubique et sem- per secundum esse enim nec ubique per secundum esse enim nec ubique est nec semper, sed potius distinctum est nec semper, sed potius distinctum separatum et corruptibile: et sic se non separatum et corruptibile: et sic se non habet locus ad locatum : et ideo univer- habet locus ad locatum : et ideo univer- sale non proprie est ubique et semper sale non proprie est ubique et semper

secundum unum et idem numero, sed secundum unum et idem numero, sed secundum unum et idem ratione. Dicit secundum unum et idem ratione. Dicit enim Avicenna in principio logicæ suæ : enim Avicenna in principio logicæ suæ : << Nihil unum et idem secundum esse << Nihil unum et idem secundum esse quo est in uno, est in altero. » Deus au- quo est in uno, est in altero. » Deus au- tem secundum unum et idem esse est tem secundum unum et idem esse est ubique et semper secundum se. ubique et semper secundum se.

AD ID quod dicit Glossa, solvitur per AD ID quod dicit Glossa, solvitur per idem quia velocitas prout est univer- idem quia velocitas prout est univer- sale, non est in omnibus per unum et sale, non est in omnibus per unum et idem esse velocitatis. idem esse velocitatis.

AD ALIUD dicendum, quod etiamsi tale AD ALIUD dicendum, quod etiamsi tale universale sumitur quod secundum ana- universale sumitur quod secundum ana- logiam est in omnibus, tamen non est logiam est in omnibus, tamen non est ubique et semper, nisi secundum esse ubique et semper, nisi secundum esse variatum in illis in quibus est : et sic variatum in illis in quibus est : et sic non in omnibus est secundum unum et non in omnibus est secundum unum et idem esse, sicut Deus qui secundum idem esse, sicut Deus qui secundum unum et idem esse in omnibus et ubi- unum et idem esse in omnibus et ubi- que est, non variatum in illis, nec dis- que est, non variatum in illis, nec dis- tinctum. tinctum.

AD ALIUD dicendum, quod alia est com- AD ALIUD dicendum, quod alia est com- paratio animæ ad corpus, et alia Dei ad paratio animæ ad corpus, et alia Dei ad locum. Comparatio enim animæ ad cor- locum. Comparatio enim animæ ad cor- pus, est comparatio actus ad potentiam pus, est comparatio actus ad potentiam et formæ ad materiam, et non loci ad et formæ ad materiam, et non loci ad locatum, vel locati ad locum : nec com- locatum, vel locati ad locum : nec com- paratur ad locum nisi per accidens: quia paratur ad locum nisi per accidens: quia scilicet id cujus est actus, vel cujus est scilicet id cujus est actus, vel cujus est forma, differentiam habet in situ secun- forma, differentiam habet in situ secun- dum locum sed hoc modo Deus non dum locum sed hoc modo Deus non comparatur ad locum, sed secundum comparatur ad locum, sed secundum causam, ut dictum est et ideo objectio causam, ut dictum est et ideo objectio illa non procedit. illa non procedit.

AD ULTIMUM dicendum, quod si tale AD ULTIMUM dicendum, quod si tale esse poneretur, hoc non esset ubique, esse poneretur, hoc non esset ubique, sed secundum partem esset hic et secun- sed secundum partem esset hic et secun- dum partem esset ibi : et pars non est dum partem esset ibi : et pars non est totum Deus autem secundum totum et totum Deus autem secundum totum et perfectum esse unum est hic et ibi et in perfectum esse unum est hic et ibi et in omni re. omni re.

A A

A A

Ad Ad

Ad Ad

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 71. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 71.

743 743

QUESTIO LXXI. QUESTIO LXXI.

De modo quo Deus est in Sanctis per gratiam 4. De modo quo Deus est in Sanctis per gratiam 4.

Juxta hoc ulterius quæritur in speciali Juxta hoc ulterius quæritur in speciali de modo quo Deus est in sanctis per gra- de modo quo Deus est in sanctis per gra- tiam. tiam.

1. Ex hoc enim quod Deus per inesse 1. Ex hoc enim quod Deus per inesse essentialiter, præsentialiter, et potentia- essentialiter, præsentialiter, et potentia- liter dat esse rebus, per inesse autem per liter dat esse rebus, per inesse autem per gratiam non dat nisi bene esse, et bene gratiam non dat nisi bene esse, et bene esse quod est secundum quid, videtur esse quod est secundum quid, videtur quod inesse per gratiam sit inesse se- quod inesse per gratiam sit inesse se- cundum quid et non simpliciter et hoc cundum quid et non simpliciter et hoc videtur inconveniens, cum optimus videtur inconveniens, cum optimus modus quo inest, sit per gratiam ines- modus quo inest, sit per gratiam ines-

se. se.

2. Adhuc, Augustinus dicit et ponitur 2. Adhuc, Augustinus dicit et ponitur in libro primo Sententiarum, distin- in libro primo Sententiarum, distin- ctione XXXVII, in illo cap. In sanctis ctione XXXVII, in illo cap. In sanctis vero habitat. Ibi enim dicit : « Mali vero habitat. Ibi enim dicit : « Mali vero, etsi ibi sunt ubi Deus est, qui vero, etsi ibi sunt ubi Deus est, qui nusquam deest, non tamen sunt cum nusquam deest, non tamen sunt cum eo 2. Hoc enim falsum videtur esse. eo 2. Hoc enim falsum videtur esse.

" "

Idem Augustinus in libro Confessio- Idem Augustinus in libro Confessio- num «Mecum eras, et ego tecum non num «Mecum eras, et ego tecum non eram 3. » Et constat, quod loquitur eram 3. » Et constat, quod loquitur de se prout adhuc fuit in peccato. Ergo de se prout adhuc fuit in peccato. Ergo peccatores etiam et mali sunt cum peccatores etiam et mali sunt cum Deo. Deo.

3. Adhuc, Plus est inesse quam cum 3. Adhuc, Plus est inesse quam cum esse et Deus est in malis: ergo multo esse et Deus est in malis: ergo multo magis est cum eis: quod tamen videtur magis est cum eis: quod tamen videtur abhorrere fides: quia si Deus est in ma- abhorrere fides: quia si Deus est in ma- lis, tunc Deus est in diabolo et cum lis, tunc Deus est in diabolo et cum Spiritus sanctus sit Deus, videtur Spiri- Spiritus sanctus sit Deus, videtur Spiri- tus sanctus esse in diabolo et in malis, tus sanctus esse in diabolo et in malis, quod absurdum esse videtur. quod absurdum esse videtur.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXXVII, Art. 19. Tom. XXVI hu- tiarum, Dist. XXXVII, Art. 19. Tom. XXVI hu- jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

4. Adhuc, Videtur Augustinus facere 4. Adhuc, Videtur Augustinus facere differentiam inter inesse et inhabitare : differentiam inter inesse et inhabitare : sic enim dicit, et inducitur in libro primo sic enim dicit, et inducitur in libro primo Sententiarum, distinctione XXXVII, Sententiarum, distinctione XXXVII, cap. In sanctis vero habitat, in epistola cap. In sanctis vero habitat, in epistola ad Hieronymum de origine animæ sic ad Hieronymum de origine animæ sic dicens: «Per omnes particulas corporis dicens: «Per omnes particulas corporis tota simul adest anima, nec minor in tota simul adest anima, nec minor in minoribus, nec major in majoribus, sed minoribus, nec major in majoribus, sed tamen in aliis intensius, in aliis remis- tamen in aliis intensius, in aliis remis- sius operatur, cum in singulis particulis sius operatur, cum in singulis particulis corporis essentialiter tota sit. Ita Deus corporis essentialiter tota sit. Ita Deus cum in omnibus essentialiter ac totus sit, cum in omnibus essentialiter ac totus sit, in illis tamen plenius esse dicitur quos in illis tamen plenius esse dicitur quos inhabitat, id est, in quibus ita est, ut inhabitat, id est, in quibus ita est, ut faciat eos templum suum et hi tales faciat eos templum suum et hi tales cum eo jam sunt ex parte, sed in bea- cum eo jam sunt ex parte, sed in bea- titudine cum eo erunt perfecte. » Hoc titudine cum eo erunt perfecte. » Hoc enim videtur falsum esse: magis enim enim videtur falsum esse: magis enim ibi inhabitat ubi non transit, quam ibi ibi inhabitat ubi non transit, quam ibi unde transit: sed a Sanctis in quibus ha- unde transit: sed a Sanctis in quibus ha- bitat per gratiam, frequenter transit : bitat per gratiam, frequenter transit : a creaturis in quibus est, numquam a creaturis in quibus est, numquam transit: ergo magis habitare in crea- transit: ergo magis habitare in crea- turis dicendus est, quam in Sanctis. turis dicendus est, quam in Sanctis.

5. Adhuc, Augustinus super Joannem, 5. Adhuc, Augustinus super Joannem, XVII, 24 «Non satis fuit dicere, Ubi XVII, 24 «Non satis fuit dicere, Ubi ego sum, et illi sint: sed addidit, Me- ego sum, et illi sint: sed addidit, Me- cum quia et miseri possunt esse ubi et cum quia et miseri possunt esse ubi et ille est, qui nusquam deest. Sed beati ille est, qui nusquam deest. Sed beati sunt cum illo quia non sunt beati nisi sunt cum illo quia non sunt beati nisi ex eo quod cum illo sunt, qui fruuntur ex eo quod cum illo sunt, qui fruuntur eo et vident eum sicuti est. Mali vero eo et vident eum sicuti est. Mali vero cum illo, ut cæci in luce non sunt cum cum illo, ut cæci in luce non sunt cum

2 S. AUGUSTINUS, Epist. 28 ad Hierony- 2 S. AUGUSTINUS, Epist. 28 ad Hierony-

mum. mum.

3 IDEM, Lib. II Confessionum, cap. 2. 3 IDEM, Lib. II Confessionum, cap. 2.

Sed contra. Sed contra.

Quæst 1. Quæst 1.

744 744

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

luce nec boni ita nunc sunt cum eo ut luce nec boni ita nunc sunt cum eo ut videant per speciem, etsi sunt aliquo videant per speciem, etsi sunt aliquo modo cum eo per fidem. » Hoc enim vi- modo cum eo per fidem. » Hoc enim vi- detur falsum. Cum enim notat associatio- detur falsum. Cum enim notat associatio- nem eorum qui sunt in uno loco vel nem eorum qui sunt in uno loco vel in uno tempore: ergo si mali sunt ubi in uno tempore: ergo si mali sunt ubi Deus, videtur quod cum Deo sint. Deus, videtur quod cum Deo sint.

6. Adhuc, Non videtur Deus esse cum 6. Adhuc, Non videtur Deus esse cum Sanctis, sed e converso. Cum enim, ut Sanctis, sed e converso. Cum enim, ut dicunt grammatici, principalitatem no- dicunt grammatici, principalitatem no- tat in ablativo cui apponitur: unde di- tat in ablativo cui apponitur: unde di- citur, quod miles est cum rege, non rex citur, quod miles est cum rege, non rex eum milite. Ergo Deus non est cum San- eum milite. Ergo Deus non est cum San- ctis, sed Sancti sunt cum eo. ctis, sed Sancti sunt cum eo.

IN CONTRARIUM hujus est quod dici- IN CONTRARIUM hujus est quod dici- tur, Exod. 11, 12: Ego ero tecum. Et tur, Exod. 11, 12: Ego ero tecum. Et illud quod paulo ante dictum est de illud quod paulo ante dictum est de Augustino « Mecum eras, et ego tecum Augustino « Mecum eras, et ego tecum non eram. » non eram. »

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit Magister in libro I Sententiarum, Dis- Magister in libro I Sententiarum, Dis- tinct. XXXVII, in alio cap. Si autem tinct. XXXVII, in alio cap. Si autem quæris, ubi habitabat Deus, ubi inducit quæris, ubi habitabat Deus, ubi inducit Augustinum sic dicentem contra Maxi- Augustinum sic dicentem contra Maxi- minum « Antequam faceret Deus cœ- minum « Antequam faceret Deus cœ- lum et terram, antequam faceret Sanctos, lum et terram, antequam faceret Sanctos, ubi habitabat ? In se habitabat Deus : ubi habitabat ? In se habitabat Deus : apud te habitat, et apud se est. Non er- apud te habitat, et apud se est. Non er- go sic Sancti sunt domus Dei, ut ea go sic Sancti sunt domus Dei, ut ea subtracta cadat Deus. Imo sic habitat subtracta cadat Deus. Imo sic habitat Deus in Sanctis, ut si ipse discesserit, Deus in Sanctis, ut si ipse discesserit, cadant 1. » Hoc enim videtur falsum : cadant 1. » Hoc enim videtur falsum : præpositiones enim transitivæ sunt et præpositiones enim transitivæ sunt et diversitatem notant, ut dicit Priscianus. diversitatem notant, ut dicit Priscianus. Si ergo est in seipso, oportet quod di- Si ergo est in seipso, oportet quod di- versitas sit inter ipsum et se, quod esse versitas sit inter ipsum et se, quod esse non potest. non potest.

2. Adhuc, Aristoteles in IV Physico- 2. Adhuc, Aristoteles in IV Physico- rum dicit, quod « omnes Philosophi rum dicit, quod « omnes Philosophi convenerunt in hoc, quod nihil est in convenerunt in hoc, quod nihil est in seipso. » seipso. »

ULTERIUS quæritur, Si concedendum Qu ULTERIUS quæritur, Si concedendum Qu sit, quod Deus sit alibi quam in seipso ? sit, quod Deus sit alibi quam in seipso ?

Et videtur, quod sic. Est enim in crea- Et videtur, quod sic. Est enim in crea- turis quæ non sunt ipse: ergo est alibi turis quæ non sunt ipse: ergo est alibi quam in seipso. quam in seipso.

ULTERIUS quæritur, Utrum conceden- Qu ULTERIUS quæritur, Utrum conceden- Qu dum sit, quod sit in alio quam in se- dum sit, quod sit in alio quam in se- ipso ? ipso ?

Et videtur, quod sic. Est enim in An- Et videtur, quod sic. Est enim in An- gelo qui est alius quam ipse: ergo est in gelo qui est alius quam ipse: ergo est in alio quam in seipso. alio quam in seipso.

ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit Qua ULTERIUS quæritur de hoc quod dicit Qua Augustinus, quod est apud seipsum. Augustinus, quod est apud seipsum.

Dicit enim Glossa super illud verbum Dicit enim Glossa super illud verbum Joannis, 1, 1 Verbum erat apud Deum, Joannis, 1, 1 Verbum erat apud Deum, << ut alius apud alium.» Ergo videtur,quod << ut alius apud alium.» Ergo videtur,quod præpositio apud, distinctionem notet præpositio apud, distinctionem notet vel personalem vel essentialem. Deus vel personalem vel essentialem. Deus autem a se nec essentialiter nec persona- autem a se nec essentialiter nec persona- liter distinguitur. Ergo Deus non est liter distinguitur. Ergo Deus non est apud se. apud se.

☐ ULTERIUS iterum quæritur de hoc quod Qua ☐ ULTERIUS iterum quæritur de hoc quod Qua inducit Magister in illo cap. Solet etiam inducit Magister in illo cap. Solet etiam ab eisdem quæri 2, scilicet quomodo ab eisdem quæri 2, scilicet quomodo Deus essentialiter sit in omnibus rebus, Deus essentialiter sit in omnibus rebus, et tamen sordibus corporalium inquina- et tamen sordibus corporalium inquina- tionum non inquinatur?. tionum non inquinatur?.

Ibi enim ponit duo similia, scilicet Ibi enim ponit duo similia, scilicet quod anima coinquinatione corporis non quod anima coinquinatione corporis non coinquinatur, et radii solares multa con- coinquinatur, et radii solares multa con- tingunt immunda, et tamen non inqui- tingunt immunda, et tamen non inqui- nantur. Unde Augustinus in libro de nantur. Unde Augustinus in libro de Natura boni³: « Cum in Deo, inquit, Natura boni³: « Cum in Deo, inquit, sint omnia quæ condidit, non tamen sint omnia quæ condidit, non tamen inquinant eum qui peccant. De cujus inquinant eum qui peccant. De cujus etiam sapientia quæ attingit a fine us- etiam sapientia quæ attingit a fine us- que ad finem fortiter, et disponit omnia que ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter, dicitur, Attingit omnia prop- suaviter, dicitur, Attingit omnia prop- ter suam munditiam, et nihil inquina- ter suam munditiam, et nihil inquina- tum incurrit in eam *. » tum incurrit in eam *. »

* AUGUSTINUS, Lib. III contra Maximinum, * AUGUSTINUS, Lib. III contra Maximinum, cap. 21, et lib. II, cap. 11. cap. 21, et lib. II, cap. 11.

29. 29.

2 Cf. I Sententiarum, Dist. XXXVII, cap. H. 2 Cf. I Sententiarum, Dist. XXXVII, cap. H. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. de Natura boni, cap. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. de Natura boni, cap.

* Sapient. VII, 24 et seq.: Omnibus mobilibus * Sapient. VII, 24 et seq.: Omnibus mobilibus mobilior est sapientia: attingit autem ubique mobilior est sapientia: attingit autem ubique propter suam munditiam... Nihil inquinatum in propter suam munditiam... Nihil inquinatum in eam incurrit... Ibidem, y. 1: Attingit ergo a fine eam incurrit... Ibidem, y. 1: Attingit ergo a fine ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter.