Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4, Ad 4,

720 720

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

nisi ad vitam beatam et ad ea quæ per nisi ad vitam beatam et ad ea quæ per se sunt causa vitæ beatæ, sicut dicitur se sunt causa vitæ beatæ, sicut dicitur ipsa prædestinatio præparatio gratiæ in ipsa prædestinatio præparatio gratiæ in præsenti et gloriæ in futuro: quæ enim præsenti et gloriæ in futuro: quæ enim et quibus præparat prædestinatio, talia et quibus præparat prædestinatio, talia continet, et in se legenda exhibet liber continet, et in se legenda exhibet liber vitæ. Et quod ita sit, patet ex Glossa su- vitæ. Et quod ita sit, patet ex Glossa su- per epist. ad Philip. 1v, 3, superius in- per epist. ad Philip. 1v, 3, superius in- ducta, quæ sic dicit: Quorum nomina ducta, quæ sic dicit: Quorum nomina scripta sunt in cœlis, id est, merita. Et scripta sunt in cœlis, id est, merita. Et super illud Lucæ, x, 20: Gaudete, quod super illud Lucæ, x, 20: Gaudete, quod nomina vestra scripta sunt in cœlis, nomina vestra scripta sunt in cœlis, Glossa: « Sive coelestia, sive terrestria Glossa: « Sive coelestia, sive terrestria opera quis gesserit, per hoc quasi litteris opera quis gesserit, per hoc quasi litteris annotatus apud Dei memoriam æterna- annotatus apud Dei memoriam æterna- liter est affixus. » Ex quo patet, quod liter est affixus. » Ex quo patet, quod nihil aliud est scribi in libro vitæ, nisi nihil aliud est scribi in libro vitæ, nisi per opera coelestia sive meritoria apud per opera coelestia sive meritoria apud Dei memoriam ad vitam annotari. Dei memoriam ad vitam annotari.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod se- AD PRIMUM ergo dicendum, quod se- cundum quod præscientia dicitur liber, cundum quod præscientia dicitur liber, non est in ea scriptum nisi id quod vitæ non est in ea scriptum nisi id quod vitæ est: mala enim quæ mortis sunt, per est: mala enim quæ mortis sunt, per propriam speciem non sunt scripta, sed propriam speciem non sunt scripta, sed per aversionem et privationem ab illis per aversionem et privationem ab illis cognoscuntur, et sic in memoria divina cognoscuntur, et sic in memoria divina annotantur. Unde patet, quod liber non annotantur. Unde patet, quod liber non æqualiter se habet ad mortem et ad vi- æqualiter se habet ad mortem et ad vi- tam. tam.

AD ALIUD dicendum, quod licet æqua- AD ALIUD dicendum, quod licet æqua- liter quantum ad utrumque vis illa divi- liter quantum ad utrumque vis illa divi- na ad memoriam revocat bona et mala, na ad memoriam revocat bona et mala, non tamen æqualiter quantum ad mo- non tamen æqualiter quantum ad mo- dum revocandi: bona enim revocat dum revocandi: bona enim revocat ostendendo ea per propriam speciem, ostendendo ea per propriam speciem, mala autem non nisi quia boni specie mala autem non nisi quia boni specie privantur. privantur.

AD ALIUD dicendum, quod una scientia AD ALIUD dicendum, quod una scientia est plurium et contrariorum etiam oppo- est plurium et contrariorum etiam oppo- sitorum: sed non utrumque regulis suis sitorum: sed non utrumque regulis suis ostendit et principiis, sed unum ostendit ostendit et principiis, sed unum ostendit principiis suis, alterum autem cognosci- principiis suis, alterum autem cognosci- tur ex defectu principiorum veri et boni tur ex defectu principiorum veri et boni quod docetur in scientia. quod docetur in scientia.

AD ALIUD dicendum, quod liber vitæ AD ALIUD dicendum, quod liber vitæ non dicitur quia ipse vivat, sive vita sit: non dicitur quia ipse vivat, sive vita sit: sed, sicut dictum est, liber vitæ dicitur, sed, sicut dictum est, liber vitæ dicitur, quia omnia quæ continet, vel sunt vita, quia omnia quæ continet, vel sunt vita, vel ordinantia ad vitam æternam : hæc vel ordinantia ad vitam æternam : hæc

enim omnia per propriam speciem anno- enim omnia per propriam speciem anno- tata sunt in memoria Dei, alia autem tata sunt in memoria Dei, alia autem non, sed per privationem. non, sed per privationem.

Et bene concedendum est, quod non Et bene concedendum est, quod non dicitur liber vitæ sicut instituens ad dicitur liber vitæ sicut instituens ad vitam sicut per signum et exemplum, vitam sicut per signum et exemplum, sicut de Christo et Scriptura in præha- sicut de Christo et Scriptura in præha- bitis dictum est: sed liber vitæ dicitur bitis dictum est: sed liber vitæ dicitur sicut annotatam habens et affixam vi- sicut annotatam habens et affixam vi- tam, et ea quæ sunt vitæ merita, sicut tam, et ea quæ sunt vitæ merita, sicut dicit Glossa præinducta super Lucam, ✗, dicit Glossa præinducta super Lucam, ✗,

20. 20.

Similiter etiam tertio modo non di- Similiter etiam tertio modo non di- citur liber vitæ: non enim dicitur res- citur liber vitæ: non enim dicitur res- pectu vitæ Dei viventis in cognitione pectu vitæ Dei viventis in cognitione sui: quia hæc vita non scribitur, sed sui: quia hæc vita non scribitur, sed est per seipsam: quod enim scribitur, est per seipsam: quod enim scribitur, ab alio est, sive a Deo sit scriptum ab alio est, sive a Deo sit scriptum æternaliter, sive ab homine tempo- æternaliter, sive ab homine tempo- raliter. Alia vero quæ per speciem sunt raliter. Alia vero quæ per speciem sunt in cognitione Dei, non dicuntur vivere in cognitione Dei, non dicuntur vivere nisi secundum quid : non enim vi- nisi secundum quid : non enim vi- vunt nisi in alio, sicut arca in mente arti- vunt nisi in alio, sicut arca in mente arti- ficis, et in seipsis non habent principium ficis, et in seipsis non habent principium vitæ liber autem vitæ de his est, quæ vitæ liber autem vitæ de his est, quæ in seipsis habent principium vitæ beatæ : in seipsis habent principium vitæ beatæ : hæc enim vita sola vera vita et libera hæc enim vita sola vera vita et libera vita est eo quod hæc nec morti, nec vita est eo quod hæc nec morti, nec causæ mortis, nec sequelis mortis est causæ mortis, nec sequelis mortis est obnoxia. obnoxia.

: :

Id autem quod contra hoc objicitur, Id autem quod contra hoc objicitur, procedit. procedit.

AD ALIUD dicendum, quod liber vitæ AD ALIUD dicendum, quod liber vitæ dicitur ut a contento et annotato in ipso: dicitur ut a contento et annotato in ipso: et hæc est vita æterna et vita gratiæ or- et hæc est vita æterna et vita gratiæ or- dinans ad vitam æternam : et non dicitur dinans ad vitam æternam : et non dicitur a vita naturæ, ut probatum est. Et ratio a vita naturæ, ut probatum est. Et ratio est quæ dicta est, quod vita illa non est quæ dicta est, quod vita illa non morti est obnoxia, nec causæ mortis, nec morti est obnoxia, nec causæ mortis, nec sequelæ mortis. Et hæc vita in Deo est sequelæ mortis. Et hæc vita in Deo est sicut in fonte et objecto, in gratia autem sicut in fonte et objecto, in gratia autem et meritis sicut in causa meritoria, in et meritis sicut in causa meritoria, in beatis autem sicut in fruentibus et parti- beatis autem sicut in fruentibus et parti- cipantibus ea. cipantibus ea.

Ad Ad

contra. contra.

Host. Host.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 69. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 69.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Cujus vel quorum sit liber vitæ, utrum Cujus vel quorum sit liber vitæ, utrum scilicet boni et mali scripti sint in li- scilicet boni et mali scripti sint in li- bro vitæ, vel boni tantum 1 ? bro vitæ, vel boni tantum 1 ?

TERTIO quæritur, Cujus vel quorum sit TERTIO quæritur, Cujus vel quorum sit liber vitæ ? Et quæritur, Utrum boni et liber vitæ ? Et quæritur, Utrum boni et mali scripti sint in libro vitæ, vel boni mali scripti sint in libro vitæ, vel boni tantum ? tantum ?

Et videtur, quod et boni et mali. Et videtur, quod et boni et mali. 1. Luc. x, 20, super illud: Nomina 1. Luc. x, 20, super illud: Nomina vestra scripta sunt in cœlis, dicit Glossa, vestra scripta sunt in cœlis, dicit Glossa, sicut in antehabitis inductum est: « Si sicut in antehabitis inductum est: « Si

quis terrestria sive coelestia opera gesse- quis terrestria sive coelestia opera gesse- rit, per hoc quasi litteris annotatus apud rit, per hoc quasi litteris annotatus apud Dei memoriam æternaliter est affixus. » Dei memoriam æternaliter est affixus. » Sed si quis terrestria opera committit, Sed si quis terrestria opera committit, malus est. Ergo malus apud Dei memo- malus est. Ergo malus apud Dei memo- riam est annotatus. Idem autem est in riam est annotatus. Idem autem est in libro vitæ scribi, quod apud Dei memo- libro vitæ scribi, quod apud Dei memo- riam annotari. Ergo malus in libro vitæ riam annotari. Ergo malus in libro vitæ scriptus est. scriptus est.

2. Adhuc, Apocal. 11, 5, super illud: 2. Adhuc, Apocal. 11, 5, super illud: Non delebo nomen ejus de libro vitæ, Non delebo nomen ejus de libro vitæ, Glossa «Delet reprobos. » Sed quicum- Glossa «Delet reprobos. » Sed quicum- que delentur de libro vitæ, aliquando que delentur de libro vitæ, aliquando fuerunt scripti. Ergo reprobi aliquando fuerunt scripti. Ergo reprobi aliquando fuerunt scripti in libro vitæ. fuerunt scripti in libro vitæ.

IN CONTRARIUM hujus est quod dicitur, IN CONTRARIUM hujus est quod dicitur, Exodi, xxx, 33, super illud: Qui pecca- Exodi, xxx, 33, super illud: Qui pecca- verit in me, delebo eum de libro meo, verit in me, delebo eum de libro meo, Glossa: « Ut secundum justitiam judicis Glossa: « Ut secundum justitiam judicis videatur deleri cum peccat. » Ergo qui videatur deleri cum peccat. » Ergo qui peccat, deletur de libro vitæ omnis ma- peccat, deletur de libro vitæ omnis ma- lus peccat ergo omnis malus deletur de lus peccat ergo omnis malus deletur de libro sed quicumque deletur de libro, libro sed quicumque deletur de libro, non est scriptus in libro: ergo nullus non est scriptus in libro: ergo nullus malus scriptus est in libro vitæ. malus scriptus est in libro vitæ.

: :

721 721

præsentem justitiam scripti sint in libro præsentem justitiam scripti sint in libro vitæ, vel boni finaliter tantum ? vitæ, vel boni finaliter tantum ?

Et videtur, quod secundum præsen- Et videtur, quod secundum præsen- tem justitiam. tem justitiam.

Ad Roman. ix, 23, super illud: Ut Ad Roman. ix, 23, super illud: Ut ostenderet divitias gloriæ suæ, Glossa: ostenderet divitias gloriæ suæ, Glossa: « Sunt quidam quibus data est gratia in « Sunt quidam quibus data est gratia in usum, ut Sauli, et Judæ, et illis discipu- usum, ut Sauli, et Judæ, et illis discipu- lis quibus in Evangelio Dominus dixit, lis quibus in Evangelio Dominus dixit, Lucæ, x, 20 Gaudete, quod nomina Lucæ, x, 20 Gaudete, quod nomina vestra scripta sunt in cœlis: qui tamen vestra scripta sunt in cœlis: qui tamen abierunt retro. Joan. vi, 67: Multi dis- abierunt retro. Joan. vi, 67: Multi dis- cipulorum ejus abierunt retro. » Ergo cipulorum ejus abierunt retro. » Ergo illi secundum præsentem justitiam ibi illi secundum præsentem justitiam ibi scripti fuerunt. scripti fuerunt.

IN CONTRARIUM hujus est, quod, IN CONTRARIUM hujus est, quod,

1. Sicut dicit Augustinus, liber vitæ 1. Sicut dicit Augustinus, liber vitæ prædestinatio est divina: sed prædesti- prædestinatio est divina: sed prædesti- natus non est nisi qui finaliter bonus natus non est nisi qui finaliter bonus est ergo in libro vitæ non est scriptus est ergo in libro vitæ non est scriptus nisi qui finaliter bonus est. nisi qui finaliter bonus est.

2. Adhuc, Apocal. xx,15: Qui non est 2. Adhuc, Apocal. xx,15: Qui non est inventus in libro vitæ scriptus, missus inventus in libro vitæ scriptus, missus est in stagnum ignis. Glossa, Hoc est, est in stagnum ignis. Glossa, Hoc est, ad vitam prædestinatus. Ergo esse præ- ad vitam prædestinatus. Ergo esse præ- destinatum, est esse in libro vitæ scrip- destinatum, est esse in libro vitæ scrip- tum. Sed nullus est prædestinatus nisi tum. Sed nullus est prædestinatus nisi gratia finali et sic secundum præsentem gratia finali et sic secundum præsentem justitiam, mali sive reprobi finaliter non justitiam, mali sive reprobi finaliter non scribuntur ibi. scribuntur ibi.

SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate SOLUTIO. Dicendum, quod in veritate in libro vitæ dupliciter contingit aliquem in libro vitæ dupliciter contingit aliquem scribi, scilicet simpliciter, et secundum scribi, scilicet simpliciter, et secundum quid. Simpliciter non scribuntur in libro quid. Simpliciter non scribuntur in libro vitæ, nisi simpliciter et finaliter boni. vitæ, nisi simpliciter et finaliter boni. Scriptura enim fit ob perpetuam rei me- Scriptura enim fit ob perpetuam rei me- moriam. Perpetua autem memoria ad moriam. Perpetua autem memoria ad vitam non habetur, nisi de bonis finali- vitam non habetur, nisi de bonis finali- ter, et ex electione divina bonis, et non ter, et ex electione divina bonis, et non tantum ex præsenti justitia : et ideo non tantum ex præsenti justitia : et ideo non scribuntur nisi perseveranter boni et ele- scribuntur nisi perseveranter boni et ele- ctione divina. Secundum quid autem ctione divina. Secundum quid autem scribi, est scribi secundum causam quæ scribi, est scribi secundum causam quæ est causa vitæ secundum quid et non est causa vitæ secundum quid et non præsens autem justitia non præsens autem justitia non

ULTERIUS quæritur, Si boni secundum simpliciter ULTERIUS quæritur, Si boni secundum simpliciter

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in III Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in III Sen- tentiarum, Dist. XXXI, Art. 5. Tom. XXVIII tentiarum, Dist. XXXI, Art. 5. Tom. XXVIII

XXXI XXXI

hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

46 46

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

722 722

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD D. ALB. MAG. ORD. PRÆD

est causa vitæ nisi secundum quid, hoc est causa vitæ nisi secundum quid, hoc est ut nunc et secundum illam scribi, est ut nunc et secundum illam scribi, est secundum opinionem hominum scri- est secundum opinionem hominum scri- bi, et non secundum notitiam Dei quæ bi, et non secundum notitiam Dei quæ æterna et immobilis est. Et hoc est quod æterna et immobilis est. Et hoc est quod dicit Glossa super illud I Esdræ, 11, 1: dicit Glossa super illud I Esdræ, 11, 1: Hi sunt provinciæ filii. Glossa : « Nullus Hi sunt provinciæ filii. Glossa : « Nullus prædestinatus in perpetuum perire potest. prædestinatus in perpetuum perire potest. Si quando enim in Babylonem adducitur, Si quando enim in Babylonem adducitur, provisione divina ad pacem Ecclesiæ re- provisione divina ad pacem Ecclesiæ re- ducitur. » Unde patet, quod prædestinati ducitur. » Unde patet, quod prædestinati scripti sunt, qui omnes finaliter boni scripti sunt, qui omnes finaliter boni sunt, et non alii. sunt, et non alii.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod qui AD PRIMUM ergo dicendum, quod qui opera terrestria gesserit, apud Dei me- opera terrestria gesserit, apud Dei me- moriam scriptus est et annotatus. Sed moriam scriptus est et annotatus. Sed apud Dei memoriam scribi, non est in apud Dei memoriam scribi, non est in libro vitæ scribi: sed in prædestinatione libro vitæ scribi: sed in prædestinatione Dei scribi, est in libro vitæ scribi: quia Dei scribi, est in libro vitæ scribi: quia prædestinatio dicit notitiam beneplaciti prædestinatio dicit notitiam beneplaciti cum præparatione eorum quæ faciunt di- cum præparatione eorum quæ faciunt di- gnum vita. gnum vita.

Et cum objicitur, in memoria scribi, Et cum objicitur, in memoria scribi, est idem quod in libro vitæ scribi : quia est idem quod in libro vitæ scribi : quia memoria Dei eadem est cum libro vitæ : memoria Dei eadem est cum libro vitæ : incidit fallacia accidentis: licet enim ea- incidit fallacia accidentis: licet enim ea- dem sint re, tamen modo significandi dem sint re, tamen modo significandi non sunt eadem et ideo non oportet, non sunt eadem et ideo non oportet, quod id quod attribuitur uni, credatur quod id quod attribuitur uni, credatur etiam alteri inesse. etiam alteri inesse.

: :

A.d 2, AD ALIUD dicendum, quod reprobi A.d 2, AD ALIUD dicendum, quod reprobi numquam fuerunt scripti in libro vitæ numquam fuerunt scripti in libro vitæ nisi secundum quid, ut dictum est: et nisi secundum quid, ut dictum est: et ideo numquam fuerunt deleti simpliciter, ideo numquam fuerunt deleti simpliciter, sed secundum quid dicuntur enim de- sed secundum quid dicuntur enim de- leri, quando deserunt præsentem justi- leri, quando deserunt præsentem justi- tiam quia tunc secundum opinionem tiam quia tunc secundum opinionem suam et aliorum apparet eos esse deletos, suam et aliorum apparet eos esse deletos, eo tropo quo dicitur res fieri quando in- eo tropo quo dicitur res fieri quando in- notescit. notescit.

Ad object. Ad object.

Ad quaest. Ad quaest.

AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, jam patet solutio per dicta. jam patet solutio per dicta.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod simpliciter non sunt scripti dum quod simpliciter non sunt scripti in libro vitæ, nisi boni finaliter quia in libro vitæ, nisi boni finaliter quia

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in III Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in III Sen- tentiarum, Dist. XXXI, Art. 6. Tom. XXVIII tentiarum, Dist. XXXI, Art. 6. Tom. XXVIII

sicut se habet prædestinatio ad salvandos, sicut se habet prædestinatio ad salvandos, ita quod est notitia salvandorum: ita ita quod est notitia salvandorum: ita liber vitæ se habet ad remunerandos et liber vitæ se habet ad remunerandos et beatificandos, ita quod est notitia bene- beatificandos, ita quod est notitia bene- placiti remunerandorum et beatificando- placiti remunerandorum et beatificando- rum. Et illi qui abierunt retro, et qui rum. Et illi qui abierunt retro, et qui gratiam acceperunt in usum quemdam gratiam acceperunt in usum quemdam quo ad tempus deservirent providentiæ, quo ad tempus deservirent providentiæ, sicut Judas in tradendo Christum, et Saul sicut Judas in tradendo Christum, et Saul in significando regnum abjiciendum et in significando regnum abjiciendum et suscipiendum regnum immobile, sicut suscipiendum regnum immobile, sicut dicitur, ad Heb. XIII, 8, et Danielis, 11, 44, dicitur, ad Heb. XIII, 8, et Danielis, 11, 44, non fuerunt scripti nisi secundum quid, non fuerunt scripti nisi secundum quid, ut jam dictum est. ut jam dictum est.

Duo quæ objiciuntur in contrarium, Ad Duo quæ objiciuntur in contrarium, Ad simpliciter concedenda sunt. simpliciter concedenda sunt.

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

Utrum aliquis deleri possit qui scriptus Utrum aliquis deleri possit qui scriptus est in libro vitæ ' ? est in libro vitæ ' ?

1 1

QUARTO quæritur, Utrum aliquis de- QUARTO quæritur, Utrum aliquis de- leri possit qui in libro vitæ scriptus est ? leri possit qui in libro vitæ scriptus est ? Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Exod. xxxII, 33: Qui peccaverit in 1. Exod. xxxII, 33: Qui peccaverit in me, delebo eum de libro meo. Adhuc, me, delebo eum de libro meo. Adhuc, Psal. LXVIII, 29: Deleantur de libro Psal. LXVIII, 29: Deleantur de libro viventium. viventium.

2. Adhuc, Prædestinatus potest pec- 2. Adhuc, Prædestinatus potest pec- care, et in peccato finaliter manere: et care, et in peccato finaliter manere: et si finaliter permanet in malo, deletur : si finaliter permanet in malo, deletur : cum tamen ante scriptus fuerat, quia cum tamen ante scriptus fuerat, quia prædestinatus: ergo scriptus in libro vi- prædestinatus: ergo scriptus in libro vi- tæ potest deleri. tæ potest deleri.

IN CONTRARIUM est, quia super illud Sed co IN CONTRARIUM est, quia super illud Sed co Apocalypsis, 111, 5: Non delebo nomen Apocalypsis, 111, 5: Non delebo nomen ejus de libro vitæ, dicit Glossa: «< Li- ejus de libro vitæ, dicit Glossa: «< Li- ber vitæ est præscientia Dei, in quo om- ber vitæ est præscientia Dei, in quo om- nia sunt constantia, » Si autem omnia nia sunt constantia, » Si autem omnia constantia, nulla sunt delebilia. Ergo constantia, nulla sunt delebilia. Ergo nihil scriptum in libro vitæ deleri potest. nihil scriptum in libro vitæ deleri potest.

hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

bir 1, bir 1,

2. 2.

: :

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 69. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 69.

Jacobi, 1, 17 Apud quem non est trans- Jacobi, 1, 17 Apud quem non est trans- mutatio, nec vicissitudinis obumbratio. mutatio, nec vicissitudinis obumbratio.

723 723

sive bona, sive mala, cuncta in memo- sive bona, sive mala, cuncta in memo- riam revocentur, et mentis intuitu mira riam revocentur, et mentis intuitu mira celeritate cernantur 3. » Ergo distincte celeritate cernantur 3. » Ergo distincte

ULTERIUS quæritur, Si aliquis non scri- leguntur in libro vitæ. ULTERIUS quæritur, Si aliquis non scri- leguntur in libro vitæ. ptus potest ibi scribi ? ptus potest ibi scribi ?

Et videtur, quod sic: quia Et videtur, quod sic: quia

1. Qui vere præscitus est, potest facere 1. Qui vere præscitus est, potest facere quod in se est ad habendam gratiam : quod in se est ad habendam gratiam : et si facit quod in se est, Deus dat ei et si facit quod in se est, Deus dat ei gratiam. In gratia autem acepta perse- gratiam. In gratia autem acepta perse- verare potest et si perseverat, scribitur verare potest et si perseverat, scribitur in libro cum ante scriptus non fuerat: in libro cum ante scriptus non fuerat: ergo aliquis non scriptus in libro vitæ, ergo aliquis non scriptus in libro vitæ, potest scribi in libro vitæ. potest scribi in libro vitæ.

2. Adhuc, Apocal. III, 11: Tene quod 2. Adhuc, Apocal. III, 11: Tene quod habes, ne alius accipiat coronam tuam. habes, ne alius accipiat coronam tuam. Ergo unus potest accipere coronam al- Ergo unus potest accipere coronam al- terius et si accipit, constat quod scrip- terius et si accipit, constat quod scrip- tus est in libro vitæ : ergo non scriptus tus est in libro vitæ : ergo non scriptus in libro vitæ potest scribi in libro vitæ. in libro vitæ potest scribi in libro vitæ. IN CONTRARIUM hujus est Glossa super IN CONTRARIUM hujus est Glossa super illud, Deleantur de libro viventium': illud, Deleantur de libro viventium': «Non sic accipiendum est tamquam in «Non sic accipiendum est tamquam in hoc libro Deus aliquem scribat, quem hoc libro Deus aliquem scribat, quem postea deleat sed sic accipiendum est, postea deleat sed sic accipiendum est, Deleantur de libro viventium, secundum Deleantur de libro viventium, secundum spem illorum qui scriptos se putaverunt, spem illorum qui scriptos se putaverunt, id est, constat illis non ipsos esse ibi id est, constat illis non ipsos esse ibi scriptos. »Videtur ergo, quod nec ali- scriptos. »Videtur ergo, quod nec ali- quis ibi scribitur de novo, nec inde de- quis ibi scribitur de novo, nec inde de- letur. letur.

ULTERIUS quæritur, Si distincte qui- ULTERIUS quæritur, Si distincte qui- libet merita sua possit legere in libro libet merita sua possit legere in libro vitæ ? vitæ ?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

Dicit enim Dionysius in libro de Dicit enim Dionysius in libro de Divinis nominibus, quod « in sapientia Divinis nominibus, quod « in sapientia multa sunt unite 2. » Multa autem in uno multa sunt unite 2. » Multa autem in uno unita non leguntur distincte, sed indi- unita non leguntur distincte, sed indi- stincte. stincte.

tra. IN CONTRARIUM est quod dicit Augusti- tra. IN CONTRARIUM est quod dicit Augusti- nus in auctoritate superius inducta de nus in auctoritate superius inducta de Civitate Dei «Liber vitæ vis quædam Civitate Dei «Liber vitæ vis quædam divina est, qua fiet ut cuique opera sua, divina est, qua fiet ut cuique opera sua,

1 Psal. LXIII, 29. 1 Psal. LXIII, 29.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 7. cap. 7.

ULTERIUS etiam quæritur, Cum liber Quæst. 3. ULTERIUS etiam quæritur, Cum liber Quæst. 3. vitæ sit notitia divina, et notitia divina vitæ sit notitia divina, et notitia divina sit divina essentia, utrum mali in judicio sit divina essentia, utrum mali in judicio videbunt librum vitæ ? videbunt librum vitæ ?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Apocal. xx, 12: Alius liber apertus 1. Apocal. xx, 12: Alius liber apertus est qui est vitæ. Glossa, «< id est, Christus, est qui est vitæ. Glossa, «< id est, Christus, qui tunc omnibus apparebit et malis et qui tunc omnibus apparebit et malis et bonis. » bonis. »

2. Adhuc, Ibidem,alia Glossa: « Liber 2. Adhuc, Ibidem,alia Glossa: « Liber vitæ est præscientia Dei: quia tunc aper- vitæ est præscientia Dei: quia tunc aper- te scient mali se non prædestinatos esse te scient mali se non prædestinatos esse ad vitam. » Sed non possunt scire nisi ad vitam. » Sed non possunt scire nisi videndo librum vitæ. Ergo mali videbunt videndo librum vitæ. Ergo mali videbunt librum vitæ. librum vitæ.

IN CONTRARIUM est illud Isaiæ, xXVI, 10, Sed contra. IN CONTRARIUM est illud Isaiæ, xXVI, 10, Sed contra. secundum translationem Septuaginta : secundum translationem Septuaginta : « Tollatur impius,... ne videat gloriam « Tollatur impius,... ne videat gloriam Dei. » Secundum translationem nostram Dei. » Secundum translationem nostram littera dicit Misereamur impio,... et littera dicit Misereamur impio,... et non videbit gloriam Domini. Glossa non videbit gloriam Domini. Glossa Augustini dicit, quod « essentiam divi- Augustini dicit, quod « essentiam divi- nam per speciem nemo sine gaudio vi- nam per speciem nemo sine gaudio vi- dere potest. » dere potest. »

SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod Solutio. SOLUTIO. Dicendum ad primum, quod Solutio. nullus scriptus in libro vitæ deletur sim- nullus scriptus in libro vitæ deletur sim- pliciter : hoc enim mutationem induceret pliciter : hoc enim mutationem induceret in præscientia Dei. Sed cum ordo ratio- in præscientia Dei. Sed cum ordo ratio- nalis naturæ ad vitam æternam annota- nalis naturæ ad vitam æternam annota- tus sit in libro vitæ, et duplex sit ordo, tus sit in libro vitæ, et duplex sit ordo, scilicet naturæ, et gratiæ, de ordine na- scilicet naturæ, et gratiæ, de ordine na- turæ dicitur, I ad Timoth. 11, 4: Qui turæ dicitur, I ad Timoth. 11, 4: Qui omnes homines vult salvos fieri, et ad ag- omnes homines vult salvos fieri, et ad ag- nitionem veritatis venire. Ordo autem nitionem veritatis venire. Ordo autem gratiæ est, quo per gratiam disponitur et gratiæ est, quo per gratiam disponitur et ordinatur ad vitam habendam. Et uter- ordinatur ad vitam habendam. Et uter- que istorum ordinum annotatus est in que istorum ordinum annotatus est in memoria mentis divinæ, sive in libro memoria mentis divinæ, sive in libro vitæ. Unde cum aliquis excidit ab illo vitæ. Unde cum aliquis excidit ab illo

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XX de Civitate Dei, cap. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XX de Civitate Dei, cap. 15. 15.

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

724 724

: :

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

duplici ordine vel quia naturam ordi- duplici ordine vel quia naturam ordi- natam habet ad vitam æternam, et non natam habet ad vitam æternam, et non consequitur eam vel quia habet gratiam consequitur eam vel quia habet gratiam ordinantem ad vitam æternam, et cadit ordinantem ad vitam æternam, et cadit ab ipsa, dicitur deleri a libro vitæ : quia ab ipsa, dicitur deleri a libro vitæ : quia quoad opinionem hominum et suam de- quoad opinionem hominum et suam de- letur, cum tamen simpliciter numquam letur, cum tamen simpliciter numquam fuerit ibi scriptus. Unde hæc deletio est fuerit ibi scriptus. Unde hæc deletio est ex parte deletorum, et non ex parte libri: ex parte deletorum, et non ex parte libri: quia sicut in præhabitis determinatum quia sicut in præhabitis determinatum est, mutatio eorum quæ subjacent præ- est, mutatio eorum quæ subjacent præ- scientiæ, non inducit mutationem præ- scientiæ, non inducit mutationem præ- scientiæ, quæ infaillibilis et certa est, sic- scientiæ, quæ infaillibilis et certa est, sic- ut mutatio illuminatorum non inducit ut mutatio illuminatorum non inducit mutationem in sole illuminante. mutationem in sole illuminante.

Et per hoc patet solutio ad omnia quæ Et per hoc patet solutio ad omnia quæ primo quæsita sunt: sic enim delentur, primo quæsita sunt: sic enim delentur, simpliciter autem non delentur. simpliciter autem non delentur.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod sicut duplex est deletio, sic dum quod sicut duplex est deletio, sic duplex est inscriptio in libro vitæ, scili- duplex est inscriptio in libro vitæ, scili- cet quoad nos, cet quoad nos, hoc est quoad opinionem hoc est quoad opinionem hominum et simpliciter. Quoad nos est hominum et simpliciter. Quoad nos est signum, quod sit scriptus in libro vitæ : signum, quod sit scriptus in libro vitæ : et potest homo facere quod scribitur in et potest homo facere quod scribitur in libro vitæ: quia in ipso est ponere se in libro vitæ: quia in ipso est ponere se in ordine naturæ et in ordine gratiæ ad vi- ordine naturæ et in ordine gratiæ ad vi- tam, sicut probat objectio. Simpliciter tam, sicut probat objectio. Simpliciter autem non scribitur aliquis nisi per gra- autem non scribitur aliquis nisi per gra- tiam finalis electionis et hoc non est in tiam finalis electionis et hoc non est in potestate hominis, sed in Deo præparan- potestate hominis, sed in Deo præparan- te et ideo nullus potest tali modo ali- te et ideo nullus potest tali modo ali- quem adscribere vitæ nisi solus Deus. quem adscribere vitæ nisi solus Deus.

AD ID quod de Apocalypsi objicitur, AD ID quod de Apocalypsi objicitur, dicendum quod unus non accipit coro- dicendum quod unus non accipit coro- nam alterius prædestinatam et memo- nam alterius prædestinatam et memo- riæ mentis divinæ inscriptam: sed unus riæ mentis divinæ inscriptam: sed unus accipit coronam alterius, hoc est, alteri accipit coronam alterius, hoc est, alteri debitam ex præsenti justitia, scilicet debitam ex præsenti justitia, scilicet quando unus cadit a justitia, et alter quando unus cadit a justitia, et alter convertitur ad ipsam. Et hoc confirmatur convertitur ad ipsam. Et hoc confirmatur ex Glossa paulo ante inducta super ex Glossa paulo ante inducta super 1 Esdræ, II, 1, super illud: Hi sunt pro- 1 Esdræ, II, 1, super illud: Hi sunt pro- vinciæ filii ubi dicitur, quod etiamsi vinciæ filii ubi dicitur, quod etiamsi prædestinatus in Babylonem abit, pro- prædestinatus in Babylonem abit, pro- visione spiritus Dei reducitur: quia præ- visione spiritus Dei reducitur: quia præ- destinatorum nullus damnatur nec perdit destinatorum nullus damnatur nec perdit coronam vitæ æternæ. Et hoc est quod coronam vitæ æternæ. Et hoc est quod

dicitur, Sapient. v, 17: Accipient reg- dicitur, Sapient. v, 17: Accipient reg- num decoris, et diadema speciei de manu num decoris, et diadema speciei de manu Domini. Isa. LXII, 3: Eris corona glo- Domini. Isa. LXII, 3: Eris corona glo- riæ in manu Domini, et diadema regni riæ in manu Domini, et diadema regni in manu Dei tui. in manu Dei tui.

AD ID quod objicitur in contrarium, ^ AD ID quod objicitur in contrarium, ^ patet solutio per distinctionem indu- patet solutio per distinctionem indu-

ctam. ctam.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad dum quod distincte quilibet legit in libro dum quod distincte quilibet legit in libro vitæ quæcumque fecit. vitæ quæcumque fecit.

Ad dictum Dionysii dicendum, quod Ad dictum Dionysii dicendum, quod multa sunt ibi unite unitate libri: sed multa sunt ibi unite unitate libri: sed illud unum licet essentia unum sit, virtu- illud unum licet essentia unum sit, virtu- te tamen et relatione est valde multi- te tamen et relatione est valde multi- plex: sicut unum est centrum circuli, plex: sicut unum est centrum circuli, virtute tamen multiplex relatum ad om- virtute tamen multiplex relatum ad om- nes lineas quæ ab ipso ad circumferen- nes lineas quæ ab ipso ad circumferen- tiam deducuntur. Et hoc modo liber vi- tiam deducuntur. Et hoc modo liber vi- tæ unum est, quod est mens divina: mul- tæ unum est, quod est mens divina: mul- tiplex autem est relatum ad hoc et ad tiplex autem est relatum ad hoc et ad illud et hoc modo distincte repræsentat illud et hoc modo distincte repræsentat quidquid est et per hunc modum etiam quidquid est et per hunc modum etiam distincte legitur in ipso omne quod est in distincte legitur in ipso omne quod est in ipso. ipso.

AD ID quod objicitur in contrarium, Ad AD ID quod objicitur in contrarium, Ad dicendum quod Augustinus non dicit, dicendum quod Augustinus non dicit, quod ut multa distincta sint in libro vi- quod ut multa distincta sint in libro vi- tæ, sed quod distincta et ut multa sint tæ, sed quod distincta et ut multa sint in memoriis eorum, qui ad salutem vel in memoriis eorum, qui ad salutem vel ad damnationem judicabuntur ex his quæ ad damnationem judicabuntur ex his quæ scripta sunt in libro, quem dicit esse scripta sunt in libro, quem dicit esse vim divinam distincte omnia ad memo- vim divinam distincte omnia ad memo- riam revocantem. riam revocantem.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad dum quod mali non videbunt essentiam dum quod mali non videbunt essentiam divinam, nec in se, nec in Christo: quia divinam, nec in se, nec in Christo: quia tunc viderent per speciem, quæ visio non tunc viderent per speciem, quæ visio non competit nisi beatis. Erunt tamen, ut di- competit nisi beatis. Erunt tamen, ut di- cit Augustinus, præsentes notitiæ divi- cit Augustinus, præsentes notitiæ divi- næ, sicut tenebra præsens est luci, et lux næ, sicut tenebra præsens est luci, et lux non est præsens tenebræ : sicut dicit non est præsens tenebræ : sicut dicit Glossa Gregorii super caput primum Job. Glossa Gregorii super caput primum Job. Non legent in libro sicut in ea contenta Non legent in libro sicut in ea contenta et annotata sed in cordibus suis legent et annotata sed in cordibus suis legent quare damnabuntur, sicut privati ab an- quare damnabuntur, sicut privati ab an- notatione libri et per hoc quod non notatione libri et per hoc quod non

A A

病 病

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 69. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 69.

sunt ibi, sciunt se esse damnandos: sic- sunt ibi, sciunt se esse damnandos: sic- ut curvum legitur in recto, et malum in ut curvum legitur in recto, et malum in bono, et tenebra in lumine. bono, et tenebra in lumine.

AD SEQUENS patet solutio per dicta. AD SEQUENS patet solutio per dicta. AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, jam solutum est: non enim legunt in li- jam solutum est: non enim legunt in li- bro præscientiæ sicut per speciem con- bro præscientiæ sicut per speciem con- tenti in ipso, sed sicut privati specie: et tenti in ipso, sed sicut privati specie: et hoc est per aversionem a libro legere hoc est per aversionem a libro legere ab ipso. Et hoc est quod dicit Isaias: ab ipso. Et hoc est quod dicit Isaias: Tollatur impius, ut scilicet per speciem Tollatur impius, ut scilicet per speciem non videat, sicut lux videt tenebras et non videat, sicut lux videt tenebras et non videtur ab ipsis. Et hoc est quod di- non videtur ab ipsis. Et hoc est quod di- citur, Joan. 1, 5: Lux in tenebris lucet, citur, Joan. 1, 5: Lux in tenebris lucet, et tenebræ eam non comprehenderunt. et tenebræ eam non comprehenderunt. Super quod dicit Chrysostomus, quod Super quod dicit Chrysostomus, quod

: :

725 725

<< lux in tenebris lucet sua propria specie << lux in tenebris lucet sua propria specie luminis tenebras dissipando sed tene- luminis tenebras dissipando sed tene- bræ lucem non comprehendunt, quia bræ lucem non comprehendunt, quia nulla specie luminis tenebra informatur, nulla specie luminis tenebra informatur, sed potius privatione speciei luminis et sed potius privatione speciei luminis et tenebra est et tenebra vocatur. » Et hoc tenebra est et tenebra vocatur. » Et hoc est quod dicitur, Sapient. xvII, 5: Ignis est quod dicitur, Sapient. xvII, 5: Ignis quidem nulla vis poterat illis lumen quidem nulla vis poterat illis lumen præbere, nec siderum limpidæ flammæ præbere, nec siderum limpidæ flammæ illuminare noctem poterant illam horren- illuminare noctem poterant illam horren- dam. Unde etiam secundum grammati- dam. Unde etiam secundum grammati- cam tenebræ a tenendo dicuntur: quia cam tenebræ a tenendo dicuntur: quia tenent visum ne specie luminis immute- tenent visum ne specie luminis immute- tur vel informetur. tur vel informetur.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

726 726

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

TRACTATUS XVIII. TRACTATUS XVIII.

DE MODIS QUIBUS DEUS DICITUR ESSE IN REBUS DE MODIS QUIBUS DEUS DICITUR ESSE IN REBUS ET LOCIS, ET MUTARE ET LOCIS, ET MUTARE

CREATURAM CORPORALEM PER LOCUM ET TEMPUS, CREATURAM CORPORALEM PER LOCUM ET TEMPUS, SPIRITUALEM VERO PER TEMPUS TANTUM. SPIRITUALEM VERO PER TEMPUS TANTUM.

Exsecutis per ordinem de scientia, et præscientia, prædestinatione, et Exsecutis per ordinem de scientia, et præscientia, prædestinatione, et providentia, quibus modis omnia dicuntur esse in Deo, in primo Senten- providentia, quibus modis omnia dicuntur esse in Deo, in primo Senten- tiarum, distinctione XXXVII, dicit Magister addendum, quibus modis di- tiarum, distinctione XXXVII, dicit Magister addendum, quibus modis di- catur Deus esse in rebus. catur Deus esse in rebus.

Circa quod inquirit tria, quorum primum est de modis quinque quibus Circa quod inquirit tria, quorum primum est de modis quinque quibus Deus in rebus est. Deus in rebus est.

Secundum, Utrum Deus localiter sive circumscriptibiliter sit in rebus ? Secundum, Utrum Deus localiter sive circumscriptibiliter sit in rebus ? Tertium, Qualiter Deus existens in omnibus, creaturam corporalem mu- Tertium, Qualiter Deus existens in omnibus, creaturam corporalem mu- tat per tempus et locum, creaturam vero spiritualem per tempus tan- tat per tempus et locum, creaturam vero spiritualem per tempus tan- tum? tum?

Circa primum quærenda sunt quatuor, scilicet an Deus sit ubique et in Circa primum quærenda sunt quatuor, scilicet an Deus sit ubique et in omni re? omni re?

Secundum, Utrum idem sit esse ubique et in omni re, vel e converso? Secundum, Utrum idem sit esse ubique et in omni re, vel e converso? Tertium, Utrum idem sit esse ubique quod in omni loco, et e converso? Tertium, Utrum idem sit esse ubique quod in omni loco, et e converso? Quarto, Quæritur de modis quibus Deus est in omni re, et si ab æterno Quarto, Quæritur de modis quibus Deus est in omni re, et si ab æterno ei conveniat esse ubique? ei conveniat esse ubique?

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70.

727 727

QUESTIO LXX. QUESTIO LXX.

De modis quibus Deus est in rebus. De modis quibus Deus est in rebus.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

4. Adhuc, Hoc etiam per rationem 4. Adhuc, Hoc etiam per rationem probatur sic Mundus est et conservatur probatur sic Mundus est et conservatur in esse, et ubique conservatur in esse : in esse, et ubique conservatur in esse : ergo conservans mundum in esse est ergo conservans mundum in esse est ubique. Hoc enim probatur sequi ex hoc, ubique. Hoc enim probatur sequi ex hoc,

Utrum Deus sit ubique et in omni re¹? quod conservatum in esse non est sine Utrum Deus sit ubique et in omni re¹? quod conservatum in esse non est sine

AD PRIMUM objicitur sic primo per au- AD PRIMUM objicitur sic primo per au- ctoritatem. ctoritatem.

1. Dicit enim Augustinus ad Darda- 1. Dicit enim Augustinus ad Darda- num: « Sciendum est, quod Deus in- num: « Sciendum est, quod Deus in- commutabiliter semper in se existens, commutabiliter semper in se existens, præsentialiter, potentialiter, essentialiter præsentialiter, potentialiter, essentialiter est in omni natura sive essentia sine sui est in omni natura sive essentia sine sui definitione, et in omni loco sine circum- definitione, et in omni loco sine circum- scriptione, et in omni tempore sine sui scriptione, et in omni tempore sine sui mutabilitate 2. » Et præterea in sanctis mutabilitate 2. » Et præterea in sanctis spiritibus et animabus est excellentius spiritibus et animabus est excellentius per gratiam inhabitans, et in homine per gratiam inhabitans, et in homine Christo excellentissime, in quo inhabitat Christo excellentissime, in quo inhabitat plenitudo divinitatis corporaliter, ut ait plenitudo divinitatis corporaliter, ut ait Apostolus, ad Coloss. II, 9. Apostolus, ad Coloss. II, 9.

2. Adhuc, Damascenus: « Sive se- 2. Adhuc, Damascenus: « Sive se- cundum bonitatem, sive secundum virtu- cundum bonitatem, sive secundum virtu- tem, sive sapientiam, sive tempus, sive tem, sive sapientiam, sive tempus, sive locum deficiat a perfectione, numquam locum deficiat a perfectione, numquam erit Deus 3. » Sed secundum locum defi- erit Deus 3. » Sed secundum locum defi- cit si non sit ubique. Cum ergo in nullo cit si non sit ubique. Cum ergo in nullo deficit Deus, ubique erit. deficit Deus, ubique erit.

3. Adhuc, Trismegistus in libro de 3. Adhuc, Trismegistus in libro de Natura deorum dicit, quod « Deus deo- Natura deorum dicit, quod « Deus deo- rum princeps in omni re est. » rum princeps in omni re est. »

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXXVII, Art. 1. Tom. XXVI hu- tiarum, Dist. XXXVII, Art. 1. Tom. XXVI hu- jusce novæ editionis nostræ. jusce novæ editionis nostræ.

2 S. AUGUSTINUS, Epist. 57, 2 S. AUGUSTINUS, Epist. 57,

: :

conservante conservans autem et con- conservante conservans autem et con- servatum differunt sicut causa et causa- servatum differunt sicut causa et causa- tum mundus autem non habet causam tum mundus autem non habet causam ante se, nisi Deum. Cum ergo differant ante se, nisi Deum. Cum ergo differant causa et causatum et sint diversa, eo causa et causatum et sint diversa, eo quod dicit Anselmus, quod « nec natura quod dicit Anselmus, quod « nec natura admittit, nec ratio intelligit, quod id admittit, nec ratio intelligit, quod id quod est ab alio, sit idem cum eo a quo quod est ab alio, sit idem cum eo a quo est » conservans ergo mundum, nec est » conservans ergo mundum, nec mundus est, nec aliquid mundi, et est mundus est, nec aliquid mundi, et est ubique et est causa: sequitur quod cau- ubique et est causa: sequitur quod cau- sa conservationis mundi est ubique : sa conservationis mundi est ubique : causa autem conservationis non potest causa autem conservationis non potest esse nisi Deus: ergo Deus est ubique et esse nisi Deus: ergo Deus est ubique et in omni re. in omni re.

5. Adhuc, Aut Deus conservat creatu- 5. Adhuc, Aut Deus conservat creatu- ram in esse per se, aut per medium. Si ram in esse per se, aut per medium. Si per se, habeo propositum quia cum ubi- per se, habeo propositum quia cum ubi- que conservet, sequitur quod ubique est. que conservet, sequitur quod ubique est. Si per medium illud medium constat, Si per medium illud medium constat, quod non est creator, sed creatura: sed quod non est creator, sed creatura: sed creatura in nihilum tendit de se, ut dicit creatura in nihilum tendit de se, ut dicit Gregorius 4, nisi manu Omnipotentis con- Gregorius 4, nisi manu Omnipotentis con- tineatur ergo illud indiget conservante. tineatur ergo illud indiget conservante. Et tunc ulterius quæro de illo conser- Et tunc ulterius quæro de illo conser- vante, Utrum sit creatura, vel creator? vante, Utrum sit creatura, vel creator? et ibit in infinitum in conservantibus, vel et ibit in infinitum in conservantibus, vel

3 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, cap. 5. cap. 5.

4 S. GREGORIUS, MAGNUS, Lib. V Moralium, 4 S. GREGORIUS, MAGNUS, Lib. V Moralium, cap. 5. cap. 5.

728 728

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

dabitur, quod Deus per seipsum conser- dabitur, quod Deus per seipsum conser- vet et tunc habetur propositum : quia vet et tunc habetur propositum : quia ubique conservans, ubique erit. ubique conservans, ubique erit.

5. Adhuc, Avicenna in secundo suæ 5. Adhuc, Avicenna in secundo suæ sufficientiæ, ubi loquitur de causis, dis- sufficientiæ, ubi loquitur de causis, dis- putat hanc regulam, si scilicet posita putat hanc regulam, si scilicet posita causa secundum actum, de necessitate causa secundum actum, de necessitate ponatur effectus et si destructa causa ponatur effectus et si destructa causa secundum actum, de necessitate destrua- secundum actum, de necessitate destrua- tur effectus. Et ponit instantiam: quia tur effectus. Et ponit instantiam: quia posito ædificatore, non de necessitate posito ædificatore, non de necessitate ponitur domus, et destructo ædificatore, ponitur domus, et destructo ædificatore, non de necessitate destruitur facta do-- non de necessitate destruitur facta do-- mus. Et solvit, quod pro certo regulari- mus. Et solvit, quod pro certo regulari- ter verum est, quod posita causa in actu ter verum est, quod posita causa in actu ponitur effectus, et e converso. Sed in- ponitur effectus, et e converso. Sed in- telligitur de causa proxima et per se et telligitur de causa proxima et per se et taliter non habet se ædificator ad domum : taliter non habet se ædificator ad domum : sed domus potius cum sit esse figuræ sed domus potius cum sit esse figuræ cujusdam, scilicet compositionis et com- cujusdam, scilicet compositionis et com- paginationis, ultimum compaginans et paginationis, ultimum compaginans et continens figuram domus, sicut est cla- continens figuram domus, sicut est cla- vus, vel colla, vel incastratura, sunt pro- vus, vel colla, vel incastratura, sunt pro- xima causa esse domus : et quamdiu actu xima causa esse domus : et quamdiu actu continent, tamdiu est domus et quando continent, tamdiu est domus et quando non continent secundum actum, domus non continent secundum actum, domus dissolvitur. A simili ergo, cum Deus sit dissolvitur. A simili ergo, cum Deus sit causa esse omnium creaturarum et causa esse omnium creaturarum et cum in tota natura sic sit, quod idem est cum in tota natura sic sit, quod idem est per essentiam dans esse et conservans per essentiam dans esse et conservans esse sive continens in esse, sequitur quod esse sive continens in esse, sequitur quod creatura non conservatur nec continetur creatura non conservatur nec continetur in esse, nisi Deo actu continente et con- in esse, nisi Deo actu continente et con- servante. Contentum autem continenti servante. Contentum autem continenti est immediatum. Cum ergo in omni re et est immediatum. Cum ergo in omni re et in omni loco contineat et conservet in in omni loco contineat et conservet in esse, sequitur quod Deus in omni re sit, esse, sequitur quod Deus in omni re sit, et in omni loco, et immediatus. et in omni loco, et immediatus.

: :

6. Adhuc, Aristoteles in libro de Ani- 6. Adhuc, Aristoteles in libro de Ani- malibus tractans de eodem de quo tracta malibus tractans de eodem de quo tracta vit Avicenna, dicit : « Si causa secundum vit Avicenna, dicit : « Si causa secundum actum posita ponit effectum, et destructa actum posita ponit effectum, et destructa destruit, quomodo est, quod mortuo pa- destruit, quomodo est, quod mortuo pa- tre non moritur filius? » Et solvens di- tre non moritur filius? » Et solvens di- stinguit duplicem sexum, scilicet sexum stinguit duplicem sexum, scilicet sexum divisum sive distinctum, qui distingui- divisum sive distinctum, qui distingui- tur subjecto et figura et virtute. Et sic tur subjecto et figura et virtute. Et sic

1 S. ANSELMUS, In Prosologio, cap. 2. 1 S. ANSELMUS, In Prosologio, cap. 2.

est in mare et in fœmina. Differt enim est in mare et in fœmina. Differt enim sexus fœminæ figura, virtute, et subjecto sexus fœminæ figura, virtute, et subjecto a sexu maris. Et est sexus conjunctus in a sexu maris. Et est sexus conjunctus in uno quod non habet differentiam sub- uno quod non habet differentiam sub- jecti nec figuræ: sed differt sexus in eo jecti nec figuræ: sed differt sexus in eo virtute et operatione tantum: sicut in virtute et operatione tantum: sicut in ovo est sexus maris et fœminæ in uno ovo est sexus maris et fœminæ in uno subjecto unius figuræ differens tamen subjecto unius figuræ differens tamen virtute et operatione: quia sexus maris virtute et operatione: quia sexus maris est in ovo ut formans et apprehendens est in ovo ut formans et apprehendens et tenens et extendens et distinguens, et tenens et extendens et distinguens, sexus autem fœminæ est ut hæc patiens sexus autem fœminæ est ut hæc patiens et sustinens. Et dicit, quod hic sexus et sustinens. Et dicit, quod hic sexus conjunctus causa est efficiens generatio- conjunctus causa est efficiens generatio- nis et esse generati: et hoc cessante ab nis et esse generati: et hoc cessante ab agere continentis et conservantis et re- agere continentis et conservantis et re- gentis continue, deficit generatum. Pater gentis continue, deficit generatum. Pater autem in sexu distincto est sicut causa autem in sexu distincto est sicut causa remota, sive causa sine qua non : et ideo remota, sive causa sine qua non : et ideo illo cessante non de necessitate cessat illo cessante non de necessitate cessat effectus. A simili, cum ex libro de Cau- effectus. A simili, cum ex libro de Cau- sis constet, quod esse creaturarum non sis constet, quod esse creaturarum non est nisi effectus primæ causæ, conserva- est nisi effectus primæ causæ, conserva- tio esse non est nisi a prima causa actua- tio esse non est nisi a prima causa actua- liter agente : et si illa actualiter non con- liter agente : et si illa actualiter non con- tinet et conservat, omne esse creaturæ tinet et conservat, omne esse creaturæ tendit in non esse continetur autem et tendit in non esse continetur autem et conservatur in omni loco et in omni re: conservatur in omni loco et in omni re: ergo Deus actualiter continens et conser- ergo Deus actualiter continens et conser- vans est in omni loco et in omni re. Et vans est in omni loco et in omni re. Et hoc est quod expresse dicit Gregorius, hoc est quod expresse dicit Gregorius, quod « omnia in nihilum tenderent quæ quod « omnia in nihilum tenderent quæ ex nihilo facta sunt, nisi ea manus omni- ex nihilo facta sunt, nisi ea manus omni- potentis Dei contineret. » potentis Dei contineret. »

7. Adhuc, Anselmus in Prosologio : 7. Adhuc, Anselmus in Prosologio : « Omnis qui scit, quod Deus est, scit « Omnis qui scit, quod Deus est, scit eum majus esse aliquid quam quod co- eum majus esse aliquid quam quod co- gitari possit. » Sed si ponatur, quod gitari possit. » Sed si ponatur, quod Deus est extra omnia et non intra omnia, Deus est extra omnia et non intra omnia, potest cogitari majus, scilicet quod est potest cogitari majus, scilicet quod est extra et intra. Similiter si ponatur esse extra et intra. Similiter si ponatur esse intra et non extra, idem sequitur. Simi- intra et non extra, idem sequitur. Simi- liter si ponatur supra et non infra, vel liter si ponatur supra et non infra, vel infra et non supra. Oportet ergo, quod infra et non supra. Oportet ergo, quod ponatur esse et intra omnia, et extra om- ponatur esse et intra omnia, et extra om- nia, et supra omnia, et infra omnia. nia, et supra omnia, et infra omnia. Quod autem taliter se habet ad locum et Quod autem taliter se habet ad locum et

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70.

ad res, ubique est et in omni re. Ergo ad res, ubique est et in omni re. Ergo Deus est ubique et in omni re. Et hoc est Deus est ubique et in omni re. Et hoc est quod expresse dicit Gregorius, quod quod expresse dicit Gregorius, quod « Deus est extra omnia non exclusus, « Deus est extra omnia non exclusus, et intra omnia non inclusus, et supra et intra omnia non inclusus, et supra omnia per eminentiam non superatus, et omnia per eminentiam non superatus, et infra omnia non depressus ¹. » infra omnia non depressus ¹. »

8. Adhuc, Theologice sic objicitur per 8. Adhuc, Theologice sic objicitur per hanc regulam, quod nihil nisi quod no- hanc regulam, quod nihil nisi quod no- bilitatis est in creatura, Deo attribuen- bilitatis est in creatura, Deo attribuen- dum est et quod ignobilitatis est in dum est et quod ignobilitatis est in creatura, a Deo removendum est. Sed in creatura, a Deo removendum est. Sed in natura locus est, et hic est continens et natura locus est, et hic est continens et salvans, ad quem est motus generati: et salvans, ad quem est motus generati: et hæc omnia sunt nobilitatis. Ergo hæc hæc omnia sunt nobilitatis. Ergo hæc habet locus ab exemplari primo, sive ab habet locus ab exemplari primo, sive ab imitatione exemplaris primi. Istæ enim imitatione exemplaris primi. Istæ enim bonitates non sunt in loco, nisi secun- bonitates non sunt in loco, nisi secun- dum quod fluunt in ipsum a causa prima dum quod fluunt in ipsum a causa prima continente et salvante, ad quam est con- continente et salvante, ad quam est con- versio omnium generatorum, quæ ut pri- versio omnium generatorum, quæ ut pri- ma causa agit hæc in ipso. Cum igitur ma causa agit hæc in ipso. Cum igitur locus habeat hæc hic et ibi et in omni locus habeat hæc hic et ibi et in omni loco, oportet quod Deus agat hæc hic et loco, oportet quod Deus agat hæc hic et ibi et in omni loco. Ergo ubique est ibi et in omni loco. Ergo ubique est Deus, ubi operatur : ergo est ubi- Deus, ubi operatur : ergo est ubi-

que. que.

9. Adhuc, Universale est triplex, scili- 9. Adhuc, Universale est triplex, scili- cet multorum in numero, et est species: cet multorum in numero, et est species: et multorum in specie, et est genus : et et multorum in specie, et est genus : et multorum in genere per analogiam mul- multorum in genere per analogiam mul- torum ad unum, et est principium, sic- torum ad unum, et est principium, sic- ut in principium est omnium per analo- ut in principium est omnium per analo- giam. Et cum sic tripliciter dicatur giam. Et cum sic tripliciter dicatur universale, cuilibet universali convenit universale, cuilibet universali convenit esse ubique et semper suo modo: quia esse ubique et semper suo modo: quia per hoc quod est de multis, non contra- per hoc quod est de multis, non contra- hitur ad hic et nunc sed æqualiter se hitur ad hic et nunc sed æqualiter se habet ad omne tempus, et ad omnem habet ad omne tempus, et ad omnem locum, et ad ea quæ in loco sunt et est locum, et ad ea quæ in loco sunt et est etiam in multis sed per hoc patitur di- etiam in multis sed per hoc patitur di- visionem in esse et generationem et cor- visionem in esse et generationem et cor- ruptionem. Cum ergo Deo id quod ruptionem. Cum ergo Deo id quod nobilitatis est, sit attribuendum, sic pri- nobilitatis est, sit attribuendum, sic pri- mum et simplicissimum attribuendum mum et simplicissimum attribuendum est ei excellentius quod est in universali : est ei excellentius quod est in universali : et sic Deus erit ubique et semper, hoc et sic Deus erit ubique et semper, hoc

1 S. GREGORIUS, Lib. II Moralium, cap. 12. 1 S. GREGORIUS, Lib. II Moralium, cap. 12.

729 729

est, in omnibus rebus sine sui muta- est, in omnibus rebus sine sui muta- tione, et sine sui partibilitate. tione, et sine sui partibilitate.

. .

10. Adhuc, Prima causa in ordine 10. Adhuc, Prima causa in ordine omnium causarum est in omnibus se- omnium causarum est in omnibus se- cundis essentialiter, præsentialiter, et cundis essentialiter, præsentialiter, et potentialiter. Hoc enim patet in causis potentialiter. Hoc enim patet in causis formalibus quæ sunt esse, vivere, et in- formalibus quæ sunt esse, vivere, et in- telligere. De quibus dicit Aristoteles in telligere. De quibus dicit Aristoteles in secundo de Anima, quod primum sem- secundo de Anima, quod primum sem- per est in secundo, sicut trigonum in per est in secundo, sicut trigonum in tetragono, quod essentialiter, præsentia- tetragono, quod essentialiter, præsentia- liter est in illo. Similiter in causis mate- liter est in illo. Similiter in causis mate- rialibus. Materia enim sustinens formam rialibus. Materia enim sustinens formam determinata intellectualitate, essentiali- determinata intellectualitate, essentiali- ter, præsentialiter, et potentialiter est in ter, præsentialiter, et potentialiter est in materia determinata continuitate sive materia determinata continuitate sive forma corporali, et hæc simili modo est forma corporali, et hæc simili modo est in materia determinata contrarietate, et in materia determinata contrarietate, et hæc similiter in materia mixtorum, et hæc similiter in materia mixtorum, et ista in materia complexionatorum, et ista ista in materia complexionatorum, et ista est notitia complexionatorum, sicut pro- est notitia complexionatorum, sicut pro- batur in libro Fontis vitæ. Similiter est in batur in libro Fontis vitæ. Similiter est in efficientibus. Primum enim movens, ut efficientibus. Primum enim movens, ut dicit Aristoteles in VIII Physicorum, vir- dicit Aristoteles in VIII Physicorum, vir- tute est in secundo, et secundum in tertio, tute est in secundo, et secundum in tertio, et sic deinceps. Sed verum est, quod pri- et sic deinceps. Sed verum est, quod pri- mum contrahitur in secundo, et secundum mum contrahitur in secundo, et secundum in tertio et hoc est ignobilitatis: contra- in tertio et hoc est ignobilitatis: contra- hitur enim ex determinatione et particu- hitur enim ex determinatione et particu- laritate secundi, et non habet hoc ad imi- laritate secundi, et non habet hoc ad imi- tationem exemplaris primi. Auferatur tationem exemplaris primi. Auferatur ergo quod ignobilitatis est, et attribuatur ergo quod ignobilitatis est, et attribuatur exemplari primo quod nobilitatis est. exemplari primo quod nobilitatis est. Deus ergo cum sit causa prima, erit in Deus ergo cum sit causa prima, erit in omnibus, non determinatus, non contra- omnibus, non determinatus, non contra- ctus in illis. ctus in illis.

: :

11. Adhuc, Magister in libro I Senten- 11. Adhuc, Magister in libro I Senten- tiarum, distinct. XXXVII, cap. Postre- tiarum, distinct. XXXVII, cap. Postre- mo respondeant, probando, quod Deus mo respondeant, probando, quod Deus ubique sit, sic dicit : « Postremo respon- ubique sit, sic dicit : « Postremo respon- deant quod potius de Deo responden- deant quod potius de Deo responden- dum existiment: vel quod nusquam per dum existiment: vel quod nusquam per essentiam sit, vel quod ubique, vel quod essentiam sit, vel quod ubique, vel quod alicubi, ita quod non ubique. Sed quis alicubi, ita quod non ubique. Sed quis audeat dicere, quod nusquam divina es- audeat dicere, quod nusquam divina es- sentia sit, vel quod alicubi, et non ubi- sentia sit, vel quod alicubi, et non ubi- que sit? Si enim ita est alicubi, quod que sit? Si enim ita est alicubi, quod

730 730

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

non ubique, ergo localis est quod fal- non ubique, ergo localis est quod fal- sum est. Est ergo ubique tota quæ conti- sum est. Est ergo ubique tota quæ conti- net totum, et penetrat totum : quæ nec net totum, et penetrat totum : quæ nec pro sui simplicitate dividi, nec pro sui pro sui simplicitate dividi, nec pro sui puritate maculari, nec pro sui immensi- puritate maculari, nec pro sui immensi- tate ullo modo comprehendi potest. Un- tate ullo modo comprehendi potest. Un- de Augustinus: « Deus ubique est, cui de Augustinus: « Deus ubique est, cui nec locis, sed actionibus appropinqua- nec locis, sed actionibus appropinqua-

mus ¹. » mus ¹. »

12. Adhuc Augustinus in libro ad 12. Adhuc Augustinus in libro ad Dardanum de Præsentia Dei : « Cum Dardanum de Præsentia Dei : « Cum Deus sit natura incorporea et incommu- Deus sit natura incorporea et incommu- tabiliter viva, æterna stabilitate in seipso tabiliter viva, æterna stabilitate in seipso manens, totus adest rebus omnibus, et manens, totus adest rebus omnibus, et singulis totus. » singulis totus. »

13. Adhuc, Hilarius in libro VIII de 13. Adhuc, Hilarius in libro VIII de Trinitate: « Deus immensæ virtutis, vi- Trinitate: « Deus immensæ virtutis, vi- vens potestas, quæ nusquam non adsit, vens potestas, quæ nusquam non adsit, nec desit usquam, sed omnem per sua nec desit usquam, sed omnem per sua edocet, ut ubi sua sunt, ipse esse intelli- edocet, ut ubi sua sunt, ipse esse intelli- gatur. Non autem corporali modo cum gatur. Non autem corporali modo cum alicubi sit, non etiam ubique esse cre- alicubi sit, non etiam ubique esse cre- datur, cum et in omnibus esse non desi- datur, cum et in omnibus esse non desi- nat. » nat. »

14. Adhuc, Ambrosius in libro de 14. Adhuc, Ambrosius in libro de Spiritu sancto: « Cum omnis creatura Spiritu sancto: « Cum omnis creatura naturæ suæ sit circumscripta limitibus, naturæ suæ sit circumscripta limitibus, quomodo quis audeat creaturam appella- quomodo quis audeat creaturam appella- re Spiritum sanctum, qui non habet cir- re Spiritum sanctum, qui non habet cir- cumscriptam determinatamque virtutem, cumscriptam determinatamque virtutem, quæ et in omnibus et ubique est sem- quæ et in omnibus et ubique est sem- per quod utique divinitatis et domina- per quod utique divinitatis et domina- tionis est proprium ³. » tionis est proprium ³. »

15. Adhuc, Ambrosius, ibidem, « Do- 15. Adhuc, Ambrosius, ibidem, « Do- mini est omnia implere, qui dicit, mini est omnia implere, qui dicit, Jerem. XXIII, 24: Numquid non co- Jerem. XXIII, 24: Numquid non co- lum et terram ego impleo dicit lum et terram ego impleo dicit Dominus ? Si ergo Dominus est qui Dominus ? Si ergo Dominus est qui coelum complet et terram, quis ergo coelum complet et terram, quis ergo potest Spiritum sanctum judicare domi- potest Spiritum sanctum judicare domi- nationis et divinæ potestatis exsortem, nationis et divinæ potestatis exsortem, qui replevit orbem, et quod plus est, re- qui replevit orbem, et quod plus est, re- plevit et Jesum totius mundi redempto- plevit et Jesum totius mundi redempto- rem? Sapientiæ, 1, 7: Spiritus Domini rem? Sapientiæ, 1, 7: Spiritus Domini

replevit orbem terrarum. Has autem au- replevit orbem terrarum. Has autem au- ctoritates inducit Magister in libro I ctoritates inducit Magister in libro I Sententiarum, distinctione XXXVII, Sententiarum, distinctione XXXVII, cap. Ne autem ista *. cap. Ne autem ista *.

IN CONTRARIUM objiciunt quidam sic IN CONTRARIUM objiciunt quidam sic 1. Nobilius est facere opera perma- 1. Nobilius est facere opera perma- nentia sine artifice, quam permanentia nentia sine artifice, quam permanentia in præsentia artificis tantum. Sed, Deu- in præsentia artificis tantum. Sed, Deu- ter. xxx11, 4, dicitur: Dei perfecta sunt ter. xxx11, 4, dicitur: Dei perfecta sunt opera. Ergo videtur, quod Deus faciat opera. Ergo videtur, quod Deus faciat opera quæ sine præsentia sui in seipsis opera quæ sine præsentia sui in seipsis permanent : superfluum ergo esset, quod permanent : superfluum ergo esset, quod propter conservationem rerum in esse propter conservationem rerum in esse diceretur esse in omnibus essentialiter, diceretur esse in omnibus essentialiter, præsentialiter, et potentialiter. Cum er- præsentialiter, et potentialiter. Cum er- go superfluum in operibus naturæ non go superfluum in operibus naturæ non sit, et ordinatiora sint opera Dei quam sit, et ordinatiora sint opera Dei quam naturæ, tale superfluum in operibus Dei naturæ, tale superfluum in operibus Dei non est ponendum. non est ponendum.

2. Adhuc, Inferior artifex, ut faber, 2. Adhuc, Inferior artifex, ut faber, vel lignarius, opus facit quod ad con- vel lignarius, opus facit quod ad con- servationem sui non indiget præsentia servationem sui non indiget præsentia artificis: ergo multo magis potest hoc artificis: ergo multo magis potest hoc facere Deus. facere Deus.

3. Adhuc, Natura et virtutes cœlestes 3. Adhuc, Natura et virtutes cœlestes opera sua faciunt quæ sine præsentia sui opera sua faciunt quæ sine præsentia sui conservantur ergo multo magis Deus. conservantur ergo multo magis Deus.

4. Adhuc, Si Deus ubique est essentia- 4. Adhuc, Si Deus ubique est essentia- liter, præsentialiter, et potentialiter : liter, præsentialiter, et potentialiter : tunc videtur, quod in omnibus operetur tunc videtur, quod in omnibus operetur essentiam, speciem, et virtutem, et ope- essentiam, speciem, et virtutem, et ope- rationem et sic videtur, quod natura rationem et sic videtur, quod natura nihil operetur: quod valde inconveniens nihil operetur: quod valde inconveniens est quia dicit Damascenus, quod « nul- est quia dicit Damascenus, quod « nul- la natura destituitur propria operatio- la natura destituitur propria operatio-

ne. » ne. »

Sed m Sed m

SOLUTIO. Dicendum, quod rationes pri- Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod rationes pri- Solutio. mæ partis concedendæ sunt, et proce- mæ partis concedendæ sunt, et proce- dunt et concludunt Catholicam fidem. dunt et concludunt Catholicam fidem. AD PRIMUM ergo quod in contrarium AD PRIMUM ergo quod in contrarium objicitur, dicendum quod hoc est verum objicitur, dicendum quod hoc est verum in illis causatis quæ causam habent ante in illis causatis quæ causam habent ante se creatam : sed in his quæ sunt a Deo, se creatam : sed in his quæ sunt a Deo,

Ad object. I Ad object. I

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christiana, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Doctrina christiana, cap. 10. cap. 10.

2 IDEM, Epist. 57 ad Dardanum. 2 IDEM, Epist. 57 ad Dardanum.

3 S. AMBROSIUS, Lib. I de Spiritu sancto, cap. 7. 3 S. AMBROSIUS, Lib. I de Spiritu sancto, cap. 7.

* Psal. XXIII, 1: Domini est terra, et plenitudo * Psal. XXIII, 1: Domini est terra, et plenitudo ejus, etc. ejus, etc.

5 Cf. I Sententiarum, Dist. XXVII, cap. A, in 5 Cf. I Sententiarum, Dist. XXVII, cap. A, in fine. fine.

Anjel, 2. Anjel, 2.

object 3. object 3.

dobject. 4. dobject. 4.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVIII, QUÆST. 70.

sicut nullo utitur medio in creando pro- sicut nullo utitur medio in creando pro- pter suam excellentiam, ita nullo potest pter suam excellentiam, ita nullo potest

uti medio in conservando. Si enim me- uti medio in conservando. Si enim me- dio uteretur, medium indigeret conser- dio uteretur, medium indigeret conser- vatione sicut et res. Conservari enim a vatione sicut et res. Conservari enim a se, est nullo indigere ad sui conservatio- se, est nullo indigere ad sui conservatio- nem et hoc non potest convenire alicui nem et hoc non potest convenire alicui creato de nihilo, quod convertibile est in creato de nihilo, quod convertibile est in nihilum sicut omnis creatura: et ideo nihilum sicut omnis creatura: et ideo Deum conservantem oportet esse essen- Deum conservantem oportet esse essen- tialiter in rebus. tialiter in rebus.

AD ALIUD dicendum, quod artifex in- AD ALIUD dicendum, quod artifex in- ferior non facit formam ex materia, sed ferior non facit formam ex materia, sed in materia, ut dicit Commentator su- in materia, ut dicit Commentator su- per IV Metaphysicæ et ideo non est per IV Metaphysicæ et ideo non est causa totius operis, sed formæ tantum : causa totius operis, sed formæ tantum : et ideo opus illius virtute materiæ con- et ideo opus illius virtute materiæ con- servatur. Sed Deus causa est totius ope- servatur. Sed Deus causa est totius ope- ris et in materia et forma et composito: ris et in materia et forma et composito: et ideo oportet, quod conservetur per et ideo oportet, quod conservetur per ipsum, cum nihil habeat præjacens ante ipsum, cum nihil habeat præjacens ante se præter eum. se præter eum.