690 690

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Quæst. 2, Quæst. 2,

MEMBRI QUARTI MEMBRI QUARTI

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

Utrum providentia sit causa causans per Utrum providentia sit causa causans per se tantum, vel per se et per aliud, sive se tantum, vel per se et per aliud, sive diversum, sive oppositum ? diversum, sive oppositum ?

QUARTO quæritur, Utrum providentia QUARTO quæritur, Utrum providentia sit causa causans per se tantum, vel per sit causa causans per se tantum, vel per se et per aliud, sive diversum, sive op- se et per aliud, sive diversum, sive op- positum? positum?

1. Videtur enim providentiæ opus per 1. Videtur enim providentiæ opus per malos et per mala fieri frequenter, sicut malos et per mala fieri frequenter, sicut patet, Numer. xxIII et XXIV, passim, per patet, Numer. xxIII et XXIV, passim, per Balaam prophetantem facta suæ provi- Balaam prophetantem facta suæ provi- dentiæ. Et, Joan, XI, 49 et seq., per dentiæ. Et, Joan, XI, 49 et seq., per Caipham. Similiter per Nabuchodono- Caipham. Similiter per Nabuchodono- sor, IV Reg. xXIV, 1 et seq. sor, IV Reg. xXIV, 1 et seq.

2. Adhuc, Actuum, 1v, 27 et 28: Con- 2. Adhuc, Actuum, 1v, 27 et 28: Con- venerunt vere in civitate ista, adversus venerunt vere in civitate ista, adversus sanctum puerum tuum Jesum, quem sanctum puerum tuum Jesum, quem unxisti, Herodes, et Pontius Pilatus, cum unxisti, Herodes, et Pontius Pilatus, cum gentibus et populis Israel, facere quæ gentibus et populis Israel, facere quæ manus tua et consilium tuum decreve- manus tua et consilium tuum decreve- runt fieri. Ergo quod providentia decre- runt fieri. Ergo quod providentia decre- vit, exsecutioni mandatum est per Hero- vit, exsecutioni mandatum est per Hero- dem et Pilatum. dem et Pilatum.

3. Adhuc, Augustinus in libro 3. Adhuc, Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum : « Fieri potest LXXXIII Quæstionum : « Fieri potest ut per bonum hominem vel malum di- ut per bonum hominem vel malum di- vina providentia opituletur '. » vina providentia opituletur '. »

ADHUC quæritur, Quare Deus permit- ADHUC quæritur, Quare Deus permit- tit, quod mali serviunt providentiæ, cum tit, quod mali serviunt providentiæ, cum laudabilius sit bonum facere per bonum, laudabilius sit bonum facere per bonum, quam bonum facere per malum? quam bonum facere per malum?

ritus sanctus loquatur, vel etiam operetur ritus sanctus loquatur, vel etiam operetur per malos? cum, Sapient. 1, 5, scriptum per malos? cum, Sapient. 1, 5, scriptum sit Spiritus sanctus disciplinæ effugiet sit Spiritus sanctus disciplinæ effugiet fictum et auferet se a cogitationibus fictum et auferet se a cogitationibus quæ sunt sine intellectu. Malorum enim quæ sunt sine intellectu. Malorum enim cogitationes sine intellectu sunt. cogitationes sine intellectu sunt.

ULTERIUS quæritur, si Deus aliquando ULTERIUS quæritur, si Deus aliquando providet per creaturam, sive angelicam, providet per creaturam, sive angelicam, sive aliam ? sive aliam ?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. Boetius in IV de Consolatione phi- 1. Boetius in IV de Consolatione phi- losophiæ «Fato providentia hæc ipsa losophiæ «Fato providentia hæc ipsa quæ disponit, multipliciter ac tempora- quæ disponit, multipliciter ac tempora- liter administrat. Sive igitur famulanti- liter administrat. Sive igitur famulanti- bus quibusdam providentiæ divinis spiri- bus quibusdam providentiæ divinis spiri- tibus fatum exercetur, seu anima seu tibus fatum exercetur, seu anima seu tota inserviente natura, seu in cœlestibus tota inserviente natura, seu in cœlestibus siderum motibus, seu angelica virtute, siderum motibus, seu angelica virtute, seu dæmonum varia solertia, seu aliqui- seu dæmonum varia solertia, seu aliqui- bus horum seu omnibus fatalis series texi- bus horum seu omnibus fatalis series texi- tur. Fatum autem notat dispositionem tur. Fatum autem notat dispositionem mobilem adhærentem rebus, per quam mobilem adhærentem rebus, per quam providentia quæque suis nectit ordini- providentia quæque suis nectit ordini-

bus » bus »

2. Adhuc, Augustinus in libro VIII 2. Adhuc, Augustinus in libro VIII super Genesim ad litteram: « Gemina super Genesim ad litteram: « Gemina operatio providentiæ reperitur, partim operatio providentiæ reperitur, partim naturalis, partim voluntaria. Naturalis naturalis, partim voluntaria. Naturalis quidem per occultam Dei administratio- quidem per occultam Dei administratio- nem, quæ etiam lignis et herbis dat in- nem, quæ etiam lignis et herbis dat in- crementum. Voluntaria vero per-Angelo- crementum. Voluntaria vero per-Angelo- rum opera et hominum ³. » rum opera et hominum ³. »

IN CONTRARIUM hujus est quod ex præ- Sed con IN CONTRARIUM hujus est quod ex præ- Sed con habitis verbis Boetii dictum est, scilicet habitis verbis Boetii dictum est, scilicet quod providentia est divina ratio in quod providentia est divina ratio in summo omnium principe constituta, qua summo omnium principe constituta, qua cuncta ordinat et disponit. Talis ratio cuncta ordinat et disponit. Talis ratio creaturæ convenire non potest. Ergo creaturæ convenire non potest. Ergo Deus non potest providere per creatu- Deus non potest providere per creatu-

ram. ram.

ULTERIUS quæritur, Utrum Deus potest Quant. ULTERIUS quæritur, Utrum Deus potest Quant. committere creaturæ dispositionem pro- committere creaturæ dispositionem pro-

ADHUC etiam quæritur, Quomodo Spi- videntiæ, vel quod gubernet seipsam? ADHUC etiam quæritur, Quomodo Spi- videntiæ, vel quod gubernet seipsam?

4. S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, phiæ, prosa 6. 4. S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, phiæ, prosa 6. Quæst. 27. Quæst. 27.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. VI super Genesim ad 3 S. AUGUSTINUS, Lib. VI super Genesim ad

2 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- litteram, cap. 9, 2 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- litteram, cap. 9,

No. No.

2 2

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67.

SOLUTIO. Dicendum, quod in provi- SOLUTIO. Dicendum, quod in provi- dentia duo sunt, scilicet unum quod est dentia duo sunt, scilicet unum quod est ratio simplex et forma omnium gerendo- ratio simplex et forma omnium gerendo- rum in omnium principe constituta, ex rum in omnium principe constituta, ex qua et secundum quam fit provisio sin- qua et secundum quam fit provisio sin- gulorum competentium unicuique ad gulorum competentium unicuique ad fieri et esse et conservationem, et ad fieri et esse et conservationem, et ad omnia quibus gubernatur et nectitur omnia quibus gubernatur et nectitur proprio fini et termino, et actibus pro- proprio fini et termino, et actibus pro- priis secundum propria loca et tempora priis secundum propria loca et tempora omnibus distributa. Et quantum ad hoc omnibus distributa. Et quantum ad hoc providentia solius Dei est, et creaturæ providentia solius Dei est, et creaturæ competere non potest. Est etiam provi- competere non potest. Est etiam provi- dentia actualis dispositio, rebus quibus dentia actualis dispositio, rebus quibus providetur, adhærens, causata a provi- providetur, adhærens, causata a provi- dentia æterna, qua sicut instrumento ac- dentia æterna, qua sicut instrumento ac- cepto ex parte rei provisæ non ex parte cepto ex parte rei provisæ non ex parte providentis res gubernatur per competen- providentis res gubernatur per competen- tia sibi in debitum finem et terminatum. tia sibi in debitum finem et terminatum. Et hæc dispositio variatur secundum Et hæc dispositio variatur secundum gubernata et hoc ut frequenter fit per gubernata et hoc ut frequenter fit per creaturas, sicut plantæ per motum solis creaturas, sicut plantæ per motum solis et naturam. Animalia per sensum et et naturam. Animalia per sensum et æstimationem, sicut dicit Augustinus in æstimationem, sicut dicit Augustinus in libro IX super Genesim ad litteram 1, libro IX super Genesim ad litteram 1, tractans illud Jonæ, IV, 7: Paravit Do- tractans illud Jonæ, IV, 7: Paravit Do- minus vermem,... et percussit heredam. minus vermem,... et percussit heredam. Quæritur enim ibi, quomodo mandatum Quæritur enim ibi, quomodo mandatum Dei transivit ad vermiculum. Et dicitur, Dei transivit ad vermiculum. Et dicitur, quod omnis anima movetur visis. Omnis quod omnis anima movetur visis. Omnis enim motus animæ, ut in III de Anima enim motus animæ, ut in III de Anima vult Aristoteles, secundum appetitum vult Aristoteles, secundum appetitum non movetur nisi nuntio sibi facto per non movetur nisi nuntio sibi facto per sensum vel per intellectum de appetendo sensum vel per intellectum de appetendo vel fugiendo. Similiter est in rationabi- vel fugiendo. Similiter est in rationabi- libus, quod alia competunt quantum est libus, quod alia competunt quantum est ad provisionem superbo, alia humili, ad provisionem superbo, alia humili, alia casto, alia incesto, alia sano, alia alia casto, alia incesto, alia sano, alia infirmo, alia disciplinato, alia indiscipli- infirmo, alia disciplinato, alia indiscipli- nato. Indisciplinato enim competunt nato. Indisciplinato enim competunt verbera, superbo humiliantia, pusilla- verbera, superbo humiliantia, pusilla- nimo ad spem elevantia, diviti avaro de- nimo ad spem elevantia, diviti avaro de- pauperantia, et sic de aliis: et hæc fre- pauperantia, et sic de aliis: et hæc fre- quenter per creaturam administrat Deus. quenter per creaturam administrat Deus. 1 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod per 1 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod per malos frequenter, tamen Deo ordinante malos frequenter, tamen Deo ordinante et eliciente bonum ex malis eorum, ad- et eliciente bonum ex malis eorum, ad-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. IX super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. IX super Genesim ad

691 691

ministrat Deus competentia providen- ministrat Deus competentia providen- tiæ, sicut objectum est. Unde, Isaiæ, x, tiæ, sicut objectum est. Unde, Isaiæ, x, 5 et 6, Nabuchodonosor vocat baculum 5 et 6, Nabuchodonosor vocat baculum et securim in manu sua, et serram. Unde, et securim in manu sua, et serram. Unde, dicit: Væ Assur! Virga furoris mei et dicit: Væ Assur! Virga furoris mei et baculus ipse est: in manu eorum indi- baculus ipse est: in manu eorum indi- gnatio mea. Ad gentem fallacem mit- gnatio mea. Ad gentem fallacem mit- tam eum, et contra populum furoris tam eum, et contra populum furoris mei mandabo illi. Sic etiam Apostolus, mei mandabo illi. Sic etiam Apostolus, I ad Corinth. v, 1 et seq., fornicatorem I ad Corinth. v, 1 et seq., fornicatorem qui habebat uxorem patris sui, tradidit qui habebat uxorem patris sui, tradidit Satanæ in interitum carnis, ut spiritus Satanæ in interitum carnis, ut spiritus salvus fieret: ut afflictione Satanæ com- salvus fieret: ut afflictione Satanæ com- plerentur in eo opera providentiæ. Et plerentur in eo opera providentiæ. Et sic fit in diversis quandoque per Ange- sic fit in diversis quandoque per Ange- lum malum, quandoque per bonum, lum malum, quandoque per bonum, quandoque per homines bonos vel ma- quandoque per homines bonos vel ma- los, et per motus coelestium, per con- los, et per motus coelestium, per con- temperationes elementorum, per discur- temperationes elementorum, per discur- sus nubium, et quandoque tota inser- sus nubium, et quandoque tota inser- viente natura, ut dicit Boetius. viente natura, ut dicit Boetius.

PER HOC patet solutio ad sequens de PER HOC patet solutio ad sequens de Actibus. Ex malo enim Herodis et Pilati Actibus. Ex malo enim Herodis et Pilati elicuit Deus redemptionem generis hu- elicuit Deus redemptionem generis hu- mani per passionem Christi. mani per passionem Christi.

ET HOC est quod in sequenti dicit Au- ET HOC est quod in sequenti dicit Au- gustinus. Quantum enim ad exsecutio- gustinus. Quantum enim ad exsecutio- nem providentiæ et deductionem in nem providentiæ et deductionem in actum, aliquando opitulatur per bonos, actum, aliquando opitulatur per bonos, aliquando per malos. aliquando per malos.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

AD ALIUD dicendum, quod licet lauda- Ad quæst. 1. AD ALIUD dicendum, quod licet lauda- Ad quæst. 1. bilius sit aliquando bonum facere per bilius sit aliquando bonum facere per bonum, quam bonum facere per malum, bonum, quam bonum facere per malum, tamen laudabilissimum est facere per tamen laudabilissimum est facere per utrumque, et convenientius est aliquando utrumque, et convenientius est aliquando facere per malum: majoris enim poten- facere per malum: majoris enim poten- tiæ est indicativum, et majoris sapientiæ : tiæ est indicativum, et majoris sapientiæ : et fortior est veritas quæ ab adversariis ha- et fortior est veritas quæ ab adversariis ha- bet testimonium, et eminentius commen- bet testimonium, et eminentius commen- datur virtus, quæ in malis malorum non datur virtus, quæ in malis malorum non deficit, sed magnum accipit incremen- deficit, sed magnum accipit incremen- tum. Et sic dicitur, II ad Corinth. XII, tum. Et sic dicitur, II ad Corinth. XII, 9: Libenter gloriabor in infirmitatibus 9: Libenter gloriabor in infirmitatibus meis, ut inhabitet in me virtus Christi. meis, ut inhabitet in me virtus Christi. Et ibidem, y. 10 Cum enim infirmor, Et ibidem, y. 10 Cum enim infirmor, tunc potens sum. tunc potens sum.

litteram, cap. 14. litteram, cap. 14.

Ad quæst. 2. Ad quæst. 2.

Ad quæst. 3. Ad quæst. 3. Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad object. Ad object.

Ad quæst. 4. Ad quæst. 4.

692 692

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD dicendum, quod spiritus in AD ALIUD dicendum, quod spiritus in quantum spiritus, sicut dicitur, Sapient. quantum spiritus, sicut dicitur, Sapient. 1, 7, replet orbem terrarum, et hoc quod 1, 7, replet orbem terrarum, et hoc quod continet omnia. Et hoc modo, ut Deus continet omnia. Et hoc modo, ut Deus operetur tam per bonos quam per malos operetur tam per bonos quam per malos competentia providentiæ. Et quia do- competentia providentiæ. Et quia do- num prophetiæ, est donum gratis datum, num prophetiæ, est donum gratis datum, quod mortali peccato non repugnat, ideo quod mortali peccato non repugnat, ideo hoc et bonis et malis datur. Et sicut hoc et bonis et malis datur. Et sicut jam dictum est, spiritus in quantum spi- jam dictum est, spiritus in quantum spi- ritus a malis se non subtrahit, sed spiri- ritus a malis se non subtrahit, sed spiri- tus in quantum sanctus subtrahit se a tus in quantum sanctus subtrahit se a malis, quia in eis non operatur sanctita- malis, quia in eis non operatur sanctita- tes. Et cogitationes malorum sunt sine tes. Et cogitationes malorum sunt sine intellectu practico determinante de recte intellectu practico determinante de recte faciendis, hoc modo quo dicit Philoso- faciendis, hoc modo quo dicit Philoso- phus in III Ethicorum, quod « omnis phus in III Ethicorum, quod « omnis malus ignorans est. » malus ignorans est. »

AD ID quod ulterius quæritur de Boe- AD ID quod ulterius quæritur de Boe- tio, omnino concedendum est ut jacet: tio, omnino concedendum est ut jacet: et patet ratio ex dictis. et patet ratio ex dictis.

PER HOC etiam patet, quod conceden- PER HOC etiam patet, quod conceden- dum est dictum Augustini, quod conse- dum est dictum Augustini, quod conse- quenter inducitur. quenter inducitur.

QUOD QUOD

ID ID in contrarium objicitur, in in contrarium objicitur, in principio hujus solutionis solutum est: principio hujus solutionis solutum est: hoc enim dicto modo providentia in solo hoc enim dicto modo providentia in solo Deo est. Deo est.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod nihil gubernatur nisi per ali- dum quod nihil gubernatur nisi per ali- quid melius se : et ideo creaturæ ut quid melius se : et ideo creaturæ ut creaturæ gubernatio non potest fieri per creaturæ gubernatio non potest fieri per creaturam, sed per id quod melius est creaturam, sed per id quod melius est omni creatura, et hoc est Deus creatu- omni creatura, et hoc est Deus creatu- ra enim ex nihilo est, et ideo indiget ra enim ex nihilo est, et ideo indiget conditiva, contentiva, conservativa, et conditiva, contentiva, conservativa, et provisiva virtutibus, quarum quamlibet provisiva virtutibus, quarum quamlibet necesse est esse in meliori se: et ideo necesse est esse in meliori se: et ideo licet Deus sit omnipotens, tamen nul- licet Deus sit omnipotens, tamen nul- lam talium virtutum potest committere lam talium virtutum potest committere creaturæ eo quod talis virtutis creatura creaturæ eo quod talis virtutis creatura non est susceptibilis. Si enim committe- non est susceptibilis. Si enim committe- retur creaturæ, induceret in Deo mino- retur creaturæ, induceret in Deo mino- rationem æquipararet enim creaturam rationem æquipararet enim creaturam Deo in aliquo: et sic Deus non esset Deo in aliquo: et sic Deus non esset

1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho- 1 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide ortho-

majus, quam cogitari possit. Majus enim majus, quam cogitari possit. Majus enim est, cui creatura in nullo æquiparatur, est, cui creatura in nullo æquiparatur, quam id cui æquiparatur creatura in quam id cui æquiparatur creatura in aliquo. Unde si Deus hoc faceret, esset aliquo. Unde si Deus hoc faceret, esset potius impotentiæ quam potentiæ : potius impotentiæ quam potentiæ : posse enim infirmari impotentiæ est, et posse enim infirmari impotentiæ est, et non potentiæ alicujus. non potentiæ alicujus.

MEMBRI QUARTI MEMBRI QUARTI

ARTICULUS V. ARTICULUS V.

De modis providentiæ. De modis providentiæ.

Consequenter quæritur de modis pro- Consequenter quæritur de modis pro- videntiæ, quos tangit Damascenus in videntiæ, quos tangit Damascenus in libro II de Fide orthodoxa 1, ubi dicit, libro II de Fide orthodoxa 1, ubi dicit, quod duo sunt modi providentiæ. Unus quod duo sunt modi providentiæ. Unus secundum acceptationem, et alter secun- secundum acceptationem, et alter secun- dum concessionem. Secundum accepta- dum concessionem. Secundum accepta- tionem dicit esse providentiam quæ est tionem dicit esse providentiam quæ est in his quæcumque incontradictorie sunt in his quæcumque incontradictorie sunt bona, sicut est in bonis gratiæ, ad quæ bona, sicut est in bonis gratiæ, ad quæ est voluntas beneplaciti. Secundum con- est voluntas beneplaciti. Secundum con- cessionem autem sive permissionem, cessionem autem sive permissionem, quam etiam vocat dilectionem, dicit fieri quam etiam vocat dilectionem, dicit fieri septem modis. septem modis.

Primo quidem modo, quando ex pa- Primo quidem modo, quando ex pa- tientia magni mali ad exemplum mani- tientia magni mali ad exemplum mani- festat aliquando virtutem patientis. Un- festat aliquando virtutem patientis. Un- de dicit sic: « Concedit enim multoties de dicit sic: « Concedit enim multoties et justum incidere in calamitates, ut et justum incidere in calamitates, ut eam quæ in ipso latet, virtutem aliis eam quæ in ipso latet, virtutem aliis manifestum faciat, ut in Job. Unde, To- manifestum faciat, ut in Job. Unde, To- biæ, 11, 12, dicitur: Hanc autem tenta- biæ, 11, 12, dicitur: Hanc autem tenta- tionem, scilicet plagam cæcitatis, permi- tionem, scilicet plagam cæcitatis, permi- sit Dominus evenire illi, ut posteris da- sit Dominus evenire illi, ut posteris da- retur exemplum patientiæ ejus, sicut et retur exemplum patientiæ ejus, sicut et sancti Job. Et hoc est de malis pœnæ ju- sancti Job. Et hoc est de malis pœnæ ju- sti elicere bonum et procurare. » sti elicere bonum et procurare. »

Secundo modo, quando de malo et Secundo modo, quando de malo et inconvenienti magno elicitur bonum inconvenienti magno elicitur bonum

doxa, cap. 29. doxa, cap. 29.

« «

IN J P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67. IN J P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67.

commune mundi. Et de hoc dicit sic : commune mundi. Et de hoc dicit sic :

Aliquando concedit inconvenientium Aliquando concedit inconvenientium quid agi, ut per operationem æstimatam quid agi, ut per operationem æstimatam inconvenientem, magnum et mirabile bo- inconvenientem, magnum et mirabile bo- num diligatur, ut per crucem salus ho- num diligatur, ut per crucem salus ho- minum. » minum. »

Tertius modus, quando per patien- Tertius modus, quando per patien- tiam pœnæ fit conservatio virtutis in tiam pœnæ fit conservatio virtutis in punito. Et de hoc dicit sic: « Secundum punito. Et de hoc dicit sic: « Secundum alium modum concedit sanctum pati ma- alium modum concedit sanctum pati ma- le, ut non ex recta via exeat, vel ex da- le, ut non ex recta via exeat, vel ex da- ta ei virtute et gratia in superbiam inci- ta ei virtute et gratia in superbiam inci- dat, ut Paulo, II ad Corinth. XII, 7: Ne dat, ut Paulo, II ad Corinth. XII, 7: Ne magnitudo revelationum extollat me, magnitudo revelationum extollat me, datus est mihi stimulus carnis meæ, datus est mihi stimulus carnis meæ, angelus Satanæ, qui me colaphizet. » angelus Satanæ, qui me colaphizet. »

: :

Quartus modus est, quanda de malo Quartus modus est, quanda de malo poenæ unius alii erudiuntur. Et de hoc poenæ unius alii erudiuntur. Et de hoc dicit sic « Derelinquitur quis ad tem- dicit sic « Derelinquitur quis ad tem- pus in direptionem aliorum, ut quod se- pus in direptionem aliorum, ut quod se- cundum ipsum fit, intuentes alii eru- cundum ipsum fit, intuentes alii eru- diantur ut id quod est factum de Laza- diantur ut id quod est factum de Laza- ro et divite. Naturaliter enim videntes ro et divite. Naturaliter enim videntes patientes, cruciamur et compatimur. » patientes, cruciamur et compatimur. »

Quintus modus est, quando ex passio- Quintus modus est, quando ex passio- ne hominis gloria Dei procuratur. Et de ne hominis gloria Dei procuratur. Et de hoc dicit sic « Derelinquitur etiam in hoc dicit sic « Derelinquitur etiam in alterius gloriam, non propter proprium alterius gloriam, non propter proprium vel parentum peccatum, ut, Joan. 1x, 3, vel parentum peccatum, ut, Joan. 1x, 3, in cæco a nativitate, de quo dicitur : in cæco a nativitate, de quo dicitur : Neque hic peccavit, neque parentes Neque hic peccavit, neque parentes ejus sed ut manifestentur opera Dei ejus sed ut manifestentur opera Dei in illo..» in illo..»

Sextus est, quando exemplo patientiæ Sextus est, quando exemplo patientiæ unius animatur alter ad patiendum. Et unius animatur alter ad patiendum. Et de hoc sic dicit : « Rursus conceditur de hoc sic dicit : « Rursus conceditur quis pati in alterius zelum, ut gloria quis pati in alterius zelum, ut gloria ejus qui passus est, magnificata, impigra ejus qui passus est, magnificata, impigra aliis passio fiat spe futuræ gloriæ et desi- aliis passio fiat spe futuræ gloriæ et desi- derio bonorum æternorum, ut in marty- derio bonorum æternorum, ut in marty- ribus, et expressum exemplum est in ribus, et expressum exemplum est in Lucia, quæ animabatur ad passionem Lucia, quæ animabatur ad passionem videns martyrium beatæ Agathæ. » videns martyrium beatæ Agathæ. »

Septimus modus est, quando aliquis Septimus modus est, quando aliquis virtutibus non utens ut debet, permittitur virtutibus non utens ut debet, permittitur incidere in aliquod magnum peccatum, incidere in aliquod magnum peccatum, ut ex hoc cognoscens seipsum et pro- ut ex hoc cognoscens seipsum et pro-

1 Cf. Luc. XVI, 19 et seq. 1 Cf. Luc. XVI, 19 et seq.

693 693

priam infirmitatem, humilietur, et confi- priam infirmitatem, humilietur, et confi- tens peccatum suum ferventior resurgat. tens peccatum suum ferventior resurgat. Et de hoc sic dicit: « Conceditur quis Et de hoc sic dicit: « Conceditur quis et in nefariam incidere operationem in et in nefariam incidere operationem in direptionem alterius passionis deterio- direptionem alterius passionis deterio- ris, ut puta quis elatus in virtutibus et ris, ut puta quis elatus in virtutibus et directionibus suis, concedit hunc Deus directionibus suis, concedit hunc Deus in adulterium incidere, ut ex casu in in adulterium incidere, ut ex casu in sensum veniens propriæ infirmitatis, sensum veniens propriæ infirmitatis, humilietur, et procidens confiteatur Do- humilietur, et procidens confiteatur Do- mino. » mino. »

AD IDEM est quod dicit Glossa Bedæ, AD IDEM est quod dicit Glossa Bedæ, Joan. ix, 1 et seq,, quod quinque de Joan. ix, 1 et seq,, quod quinque de causis accidunt flagella. causis accidunt flagella.

Primo, ut flagellatus probetur, hoc Primo, ut flagellatus probetur, hoc est, probatus ostendatur, ut in Job et est, probatus ostendatur, ut in Job et Tobia. Tobia.

Secundo, ut flagellatus humilietur, ne Secundo, ut flagellatus humilietur, ne de gratia sibi facta superbiat, ut in de gratia sibi facta superbiat, ut in Paulo, Il ad Corinth. XII, 7 et seq. Paulo, Il ad Corinth. XII, 7 et seq.

Tertio, ut gloria Dei ad fidei ædifica- Tertio, ut gloria Dei ad fidei ædifica- tionem manifestetur, ut in cæco nato 2. tionem manifestetur, ut in cæco nato 2.

Quarto, ut per flagellum flagellatus a Quarto, ut per flagellum flagellatus a peccato mundetur, ut Numer. xi, 10, peccato mundetur, ut Numer. xi, 10, Maria soror Moysi percussa est lepra, ut Maria soror Moysi percussa est lepra, ut a peccato murmuris purgaretur. a peccato murmuris purgaretur.

Quinto, ut poena æternæ damnationis Quinto, ut poena æternæ damnationis etiam in hac vita in obstinatis inchoetur, etiam in hac vita in obstinatis inchoetur, ut in Herode et Antiocho. Act. XII, 21 et ut in Herode et Antiocho. Act. XII, 21 et seq., in Herode de quo dicitur, quod seq., in Herode de quo dicitur, quod percussit eum Angelus Domini: et con- percussit eum Angelus Domini: et con- sumptus a vermibus, exspiravit. Et dicit sumptus a vermibus, exspiravit. Et dicit Eusebius Cæsariensis in Ecclesiastica Eusebius Cæsariensis in Ecclesiastica historia, quod vermes illi pediculi fue- historia, quod vermes illi pediculi fue- runt, et quod in momento scatebat runt, et quod in momento scatebat pediculis qui consumpserunt eum ad pediculis qui consumpserunt eum ad ossa. De Antiocho, II Machab. 1x, 7 et ossa. De Antiocho, II Machab. 1x, 7 et seq., qui gravi collisione corporis con- seq., qui gravi collisione corporis con- tabuit. tabuit.

Et, ut universaliter dicatur, tot modi Et, ut universaliter dicatur, tot modi sunt hujus providentiæ, quot modis con- sunt hujus providentiæ, quot modis con- tingit elici ex malo pœnæ vel culpæ tingit elici ex malo pœnæ vel culpæ unius, bonum ædificationis in eodem unius, bonum ædificationis in eodem vel in altero. In altero autem dico dupli- vel in altero. In altero autem dico dupli- citer: vel in communi, ut in Ecclesia : citer: vel in communi, ut in Ecclesia : vel in privato, ut in privata persona : et vel in privato, ut in privata persona : et

2 Cf. Joan. 1x, 1 et seq. 2 Cf. Joan. 1x, 1 et seq.

694 694

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

I hoc facile est invenire: sic enim est in I hoc facile est invenire: sic enim est in omnibus modis inductis. Bonum autem omnibus modis inductis. Bonum autem quod elicitur, duplex est, scilicet secun- quod elicitur, duplex est, scilicet secun- dum intellectum, ut eruditio, vel sui dum intellectum, ut eruditio, vel sui

cognitio secundum affectum autem, ut cognitio secundum affectum autem, ut probatio, vel confortatio, vel indignatio probatio, vel confortatio, vel indignatio ad seipsum, vel etiam zelus ad imitan- ad seipsum, vel etiam zelus ad imitan- dum alterum. dum alterum.

QUÆSTIO LXVIII. QUÆSTIO LXVIII.

De fato. De fato.

Deinde quæritur de fato, quod ponunt Deinde quæritur de fato, quod ponunt qui providentiam negant. qui providentiam negant.

3. Adhuc, Providentia sive præscien- 3. Adhuc, Providentia sive præscien- tia præcognitio est rerum futurarum. tia præcognitio est rerum futurarum.

Et quæruntur quatuor, scilicet primo Talis autem præcognitio nihil ponit in Et quæruntur quatuor, scilicet primo Talis autem præcognitio nihil ponit in

an fatum sit? an fatum sit?

Secundo, Quid sit? Secundo, Quid sit?

Tertio, Cujus sit? Tertio, Cujus sit?

Quarto, In quo differt a fortuna et eu- Quarto, In quo differt a fortuna et eu- praxia? De hoc enim quærit Gregorius praxia? De hoc enim quærit Gregorius Nyssenus in ultima parte libri sui quem Nyssenus in ultima parte libri sui quem fecit de homine. fecit de homine.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Utrum fatum sit? Utrum fatum sit?

PRIMO quæritur, An sit fatum ? PRIMO quæritur, An sit fatum ? Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Gregorius in homilia de Epiphania: 1. Gregorius in homilia de Epiphania: « Absit hoc a fidelium mentibus, ut « Absit hoc a fidelium mentibus, ut fatum esse aliquid dicant. » Ergo nihil fatum esse aliquid dicant. » Ergo nihil fatum esse credendum est. fatum esse credendum est.

2. Adhuc, Fatalia divinationes quæ- 2. Adhuc, Fatalia divinationes quæ- dam sunt. Dicitur autem, Numer. xx111, dam sunt. Dicitur autem, Numer. xx111, 23 Non est augurium in Jacob, nec 23 Non est augurium in Jacob, nec divinatio in Israel. Ergo fatum in Ec- divinatio in Israel. Ergo fatum in Ec- clesia non debet esse. clesia non debet esse.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, cap. 1. cap. 1.

rebus, ut ostensum est in quæstione de rebus, ut ostensum est in quæstione de prædestinatione. Ergo videtur, quod nul prædestinatione. Ergo videtur, quod nul lam dispositionem ponat quæ rebus ad- lam dispositionem ponat quæ rebus ad- hæreat. Sed ponentes fatum, dicunt esse hæreat. Sed ponentes fatum, dicunt esse dispositionem inhærentem rebus. Cum dispositionem inhærentem rebus. Cum ergo non sit dispositio inhærens rebus, ergo non sit dispositio inhærens rebus, nihil est et sic fatum nihil est. nihil est et sic fatum nihil est.

4. Adhuc, Si fatum aliquid est : aut 4. Adhuc, Si fatum aliquid est : aut est creatum, aut increatum. Si creatum: est creatum, aut increatum. Si creatum: CONTRA: Augustinus in libro V de Civi- CONTRA: Augustinus in libro V de Civi- tate Dei « Divina providentia regna tate Dei « Divina providentia regna constituuntur humana. Quæ si propter- constituuntur humana. Quæ si propter- ea quisquam fato tribuit, quia ipsam ea quisquam fato tribuit, quia ipsam Dei voluntatem vel potestatem fati no- Dei voluntatem vel potestatem fati no- mine appellat, sententiam teneat, lin- mine appellat, sententiam teneat, lin- guam corrigat 1. « Ergo videtur, quod guam corrigat 1. « Ergo videtur, quod fatum non sit nisi voluntas Dei: et cum fatum non sit nisi voluntas Dei: et cum illa sit increata, fatum crit increatum. illa sit increata, fatum crit increatum.

5. Adhuc Augustinus in eodem libro, 5. Adhuc Augustinus in eodem libro, parum infra «Qui vero non astrorum parum infra «Qui vero non astrorum constitutionem, sicuti est cum quodque constitutionem, sicuti est cum quodque concipitur, vel nascitur, vel inchoatur, concipitur, vel nascitur, vel inchoatur, sed omnium connexionem seriemque sed omnium connexionem seriemque causarum, qua fit omne quod fit, fati causarum, qua fit omne quod fit, fati nomine appellant: non multum cum eis nomine appellant: non multum cum eis de verbi controversia laborandum atque de verbi controversia laborandum atque certandum est: quando quidem ipsum certandum est: quando quidem ipsum

2 IDEM, Ibidem, cap. 8, 2 IDEM, Ibidem, cap. 8,

Natio, Natio,

tra. tra.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 68. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 68.

causarum ordinem et quamdam conne- causarum ordinem et quamdam conne- xionem Dei summi tribuunt voluntati et xionem Dei summi tribuunt voluntati et potestati, qui optime et veracissime cre- potestati, qui optime et veracissime cre- ditur et cuncta scire antequam fiant, et ditur et cuncta scire antequam fiant, et nihil inordinatum relinquere. » Ex hoc nihil inordinatum relinquere. » Ex hoc accipitur, quod fatum non est nisi volun- accipitur, quod fatum non est nisi volun- tas Dei et ita est increatum. tas Dei et ita est increatum.

IN CONTRARIUM hujus est quod dicit IN CONTRARIUM hujus est quod dicit Boetius in libro IV de Consolatione phi- Boetius in libro IV de Consolatione phi- losophiæ, quod « fatum est inhærens re- losophiæ, quod « fatum est inhærens re- bus mobilibus dispositio, per quam pro- bus mobilibus dispositio, per quam pro- videntia quæque suis nectit ordini- videntia quæque suis nectit ordini- bus. » Sed talis dispositio aliquid crea- bus. » Sed talis dispositio aliquid crea- tum est. Ergo fatum aliquid creatum tum est. Ergo fatum aliquid creatum est. est.

SOLUTIO. Dicendum, quod fatum est, SOLUTIO. Dicendum, quod fatum est, sicut dicit Gregorius Nyssenus in libro sicut dicit Gregorius Nyssenus in libro quem fecit de homine, in cap. de electio- quem fecit de homine, in cap. de electio- ne, quod fatum Græce dicitur sipappén. ne, quod fatum Græce dicitur sipappén. Græce enim cipappé, Latine sonat ordo. Græce enim cipappé, Latine sonat ordo. Et hoc idem dicit Hermes Trismegistus Et hoc idem dicit Hermes Trismegistus in suo libro de Causis. Dupliciter autem in suo libro de Causis. Dupliciter autem ponitur fatum. Uno modo Catholice, se- ponitur fatum. Uno modo Catholice, se- cundum quod est forma et ratio omnium cundum quod est forma et ratio omnium per naturam, vel voluntatem, vel propo- per naturam, vel voluntatem, vel propo- situm fientium, inchoans a principe cau- situm fientium, inchoans a principe cau- sarum quæ est providentia, et ab ipsa sarum quæ est providentia, et ab ipsa procedens in secunda, tertia, et quarta, procedens in secunda, tertia, et quarta, secundum ordinem causarum, sicut in secundum ordinem causarum, sicut in intelligentias quæ motores sunt orbium, intelligentias quæ motores sunt orbium, et in orbes sive coelos, et ex coelis in et in orbes sive coelos, et ex coelis in motus coelorum, et ex motibus coelorum motus coelorum, et ex motibus coelorum in motus elementorum, et ex motibus in motus elementorum, et ex motibus elementorum in actus et motus elemen- elementorum in actus et motus elemen- tatorum sive complexionatorum sive tatorum sive complexionatorum sive quocumque modo ad formam mixti de- quocumque modo ad formam mixti de- ductorum. Et in proposito similiter. ductorum. Et in proposito similiter. Omnium enim quæ in proposito sunt, Omnium enim quæ in proposito sunt, vel fieri possunt, sive ab Angelo, sive ab vel fieri possunt, sive ab Angelo, sive ab homine, prima ratio et forma exempla- homine, prima ratio et forma exempla- ris in providentia divina est: et ab illa ris in providentia divina est: et ab illa sicut a fonte et principe quasi per in- sicut a fonte et principe quasi per in- fluentiam procedit in alia si sunt bona, fluentiam procedit in alia si sunt bona, vel ordinanda per ipsum si mala sunt. vel ordinanda per ipsum si mala sunt. Unde totus ille ordo causarum ex pro- Unde totus ille ordo causarum ex pro- videntia inchoans, quæ exemplariter om- videntia inchoans, quæ exemplariter om-

695 695

nia continet et causaliter, Græce voca- nia continet et causaliter, Græce voca- tur papuévn. Et quando accipitur dispo- tur papuévn. Et quando accipitur dispo- sitio exemplata a providentia influxa et sitio exemplata a providentia influxa et impressa rebus creatis secundum totum impressa rebus creatis secundum totum ordinem causarum naturalium et volun- ordinem causarum naturalium et volun- tariarum rebus inhærens, et quasi im- tariarum rebus inhærens, et quasi im- pressa et incorporata rebus creatis, tunc pressa et incorporata rebus creatis, tunc vocatur fatum. Unde providentia et fa- vocatur fatum. Unde providentia et fa- tum differunt ut exemplar et exempla- tum differunt ut exemplar et exempla- tum, et sicut causa influens, et forma in- tum, et sicut causa influens, et forma in- fluxa. Propter quod etiam Hermes Tris- fluxa. Propter quod etiam Hermes Tris- megistus et Plato mundum ab hoc megistus et Plato mundum ab hoc exemplari egressum describunt, quasi exemplari egressum describunt, quasi secundum Deum a Deo deorum forma- secundum Deum a Deo deorum forma- tum. Et hoc modo ponere fatum nihil tum. Et hoc modo ponere fatum nihil est inconveniens. Sic enim a providentia est inconveniens. Sic enim a providentia inchoat, et in aliis non est nisi disposi- inchoat, et in aliis non est nisi disposi- tio causata et impressa. tio causata et impressa.

Alio modo determinabant de fato Alio modo determinabant de fato Ægyptii et Chaldæi, qui ordinem cau- Ægyptii et Chaldæi, qui ordinem cau- sarum hunc mundum regentium, stellis sarum hunc mundum regentium, stellis attribuebant: et dicebant, quod in nati- attribuebant: et dicebant, quod in nati- vitate cujuslibet, dispositio et qualitas vitate cujuslibet, dispositio et qualitas nati et regimen consistit in duodecim nati et regimen consistit in duodecim circulis et stellis positis in eis: et hunc circulis et stellis positis in eis: et hunc ordinem et dispositionem relictam in ordinem et dispositionem relictam in natis, quæ dispositio qualitas est relicta natis, quæ dispositio qualitas est relicta ex motu et situ stellarum et radiatione et ex motu et situ stellarum et radiatione et conjunctione et præventione, quæ ne- conjunctione et præventione, quæ ne- cessitatem rebus imponit tam in natura- cessitatem rebus imponit tam in natura- libus quam in voluntariis, fatum voca- libus quam in voluntariis, fatum voca- verunt. Videbant enim, quod in omni- verunt. Videbant enim, quod in omni- bus ubi secundum ordinem plura mo- bus ubi secundum ordinem plura mo- vent ad idem, secundum movet in forma vent ad idem, secundum movet in forma primi, sicut patet in generatione et dige- primi, sicut patet in generatione et dige- stione hominis. Calor enim digestivus stione hominis. Calor enim digestivus per hoc quod congregativus est homo- per hoc quod congregativus est homo- geniorum sibi, et disgregativus hetero- geniorum sibi, et disgregativus hetero- geniorum, ab Aristotele in II de Anima geniorum, ab Aristotele in II de Anima loquente contra Empedoclem probatur loquente contra Empedoclem probatur esse calor ignis: tamen in virtute ignis esse calor ignis: tamen in virtute ignis non movetur nisi congregando et segre- non movetur nisi congregando et segre- gando: sed non in deducendo digestum gando: sed non in deducendo digestum ad formam vivi: virtutem enim qua de- ad formam vivi: virtutem enim qua de- ducit ad formam vivi, hoc est, carnis ducit ad formam vivi, hoc est, carnis potentiam vitæ habentis, non habet nisi potentiam vitæ habentis, non habet nisi ab anima nutritiva, cujus est instrumen- ab anima nutritiva, cujus est instrumen-

1 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- phiæ, prosa 4. 1 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- phiæ, prosa 4.

696 696

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tum, sicut et dolabra lignum non movet tum, sicut et dolabra lignum non movet ad formam domus, nisi ab arte quæ est ad formam domus, nisi ab arte quæ est in mente artificis. Sic dicebat, quod in mente artificis. Sic dicebat, quod qualitates elementales quæ adhærent ma- qualitates elementales quæ adhærent ma- teriæ in generatione generatorum, et teriæ in generatione generatorum, et voluntates et electiones quæ sunt in ge- voluntates et electiones quæ sunt in ge- neratis, non movent nisi in forma et neratis, non movent nisi in forma et virtute constellationum, quæ domus na- virtute constellationum, quæ domus na- tivitatum vocantur ab astrologis. Et quia tivitatum vocantur ab astrologis. Et quia virtus addita est nativitati, propter hoc virtus addita est nativitati, propter hoc dicebant, quod dictum fatum necessi- dicebant, quod dictum fatum necessi- tatem imponit et voluntariis et naturali- tatem imponit et voluntariis et naturali- bus. bus.

Contra quod disputat beatus Augusti- Contra quod disputat beatus Augusti- nus in libro quinto de Civitate Dei, et nus in libro quinto de Civitate Dei, et Gregorius Nyssenus in libro de homine, Gregorius Nyssenus in libro de homine, cap. de electione, et de his quæ sunt in cap. de electione, et de his quæ sunt in nobis. Hoc enim modo ponere fatum, est nobis. Hoc enim modo ponere fatum, est dicere omnia evenire ex necessitate, et dicere omnia evenire ex necessitate, et sic inutiles esse leges et consilia et deli- sic inutiles esse leges et consilia et deli- berationes, et injustas esse poenas dam- berationes, et injustas esse poenas dam- nandorum, et injusta præmia bonorum, nandorum, et injusta præmia bonorum, eo quod non voluntarie sed coacte fece- eo quod non voluntarie sed coacte fece- runt quidquid fecerunt et inutilia esse runt quidquid fecerunt et inutilia esse studia ad virtutem vel scientiam, sicut studia ad virtutem vel scientiam, sicut poeta dicit de Paride: poeta dicit de Paride:

Te tua fata trahunt, ne coepta relinquere possis. Te tua fata trahunt, ne coepta relinquere possis.

Unde sic dicere fatum, est hæreticum. Unde sic dicere fatum, est hæreticum. Talis enim stellarum qualitas trahere Talis enim stellarum qualitas trahere - potest corpora, et mutare animas etiam - potest corpora, et mutare animas etiam plantarum et brutorum, sed animam et plantarum et brutorum, sed animam et voluntatem hominis quæ ad imaginem voluntatem hominis quæ ad imaginem .Dei in libertate sui constituta est, et do- .Dei in libertate sui constituta est, et do- mina est suorum actuum et suarum ele- mina est suorum actuum et suarum ele- ctionum, nec mutare nec trahere potest ctionum, nec mutare nec trahere potest _coactiva coactione: licet forte eatenus _coactiva coactione: licet forte eatenus qua anima inclinatur ad corpus secundum qua anima inclinatur ad corpus secundum potentias quæ affiguntur organis (sicut potentias quæ affiguntur organis (sicut sunt potentiæ animæ sensibilis, et ani- sunt potentiæ animæ sensibilis, et ani- mæ vegetabilis) anima humana inclinati- mæ vegetabilis) anima humana inclinati- ve, non coactive, a tali qualitate trahi ve, non coactive, a tali qualitate trahi -possit. Et hoc est quod dicit Augustinus -possit. Et hoc est quod dicit Augustinus in quinto libro de Civitate Dei, sic: in quinto libro de Civitate Dei, sic: « Cum igitur non usquequaque absurde « Cum igitur non usquequaque absurde

6. 6.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, cap.

dici possit, ad solas corporum differen- dici possit, ad solas corporum differen- tias afflatus quosdam valere sidereos, tias afflatus quosdam valere sidereos, sicut in solaribus accessibus et decessibus sicut in solaribus accessibus et decessibus videmus etiam ipsius anni tempora va- videmus etiam ipsius anni tempora va- riari, et lunaribus incrementis atque de- riari, et lunaribus incrementis atque de- crementis augeri et minui quædam ge- crementis augeri et minui quædam ge- nera rerum sicut echinos, et conchas, et nera rerum sicut echinos, et conchas, et mirabiles æstus Oceani: non autem et mirabiles æstus Oceani: non autem et animi voluntates positionibus siderum animi voluntates positionibus siderum subdi. »Hoc igitur modo dicere fatum subdi. »Hoc igitur modo dicere fatum hæreticum est. Primo autem modo di- hæreticum est. Primo autem modo di- cere fatum non est hæreticum. Unde cere fatum non est hæreticum. Unde Augustinus in libro V de Civitate Dei: Augustinus in libro V de Civitate Dei: «Qui vero non astrorum constitutionem, «Qui vero non astrorum constitutionem, sicuti est cum quidque concipitur, vel sicuti est cum quidque concipitur, vel nascitur, vel inchoatur, sed omnium nascitur, vel inchoatur, sed omnium connexionem seriemque causarum, qua connexionem seriemque causarum, qua fit omne quod fit, fati nomine appellant: fit omne quod fit, fati nomine appellant: non multum cum eis de verbi contro- non multum cum eis de verbi contro- versia laborandum atque certandum est: versia laborandum atque certandum est: quandoquidem ipsum causarum ordinem quandoquidem ipsum causarum ordinem et quamdam connexionem Dei summi et quamdam connexionem Dei summi tribuunt voluntati et potestati, qui opti- tribuunt voluntati et potestati, qui opti- me et veracissime creditur et cuncta scire me et veracissime creditur et cuncta scire antequam fiant, et nihil inordinatum re- antequam fiant, et nihil inordinatum re- linquere a quo sunt omnium potesta- linquere a quo sunt omnium potesta- tes, quamvis non ab illo sint omnium vo- tes, quamvis non ab illo sint omnium vo- luntates 2. » luntates 2. »

AD PRIMUM ergo dictum Gregorii di- AD PRIMUM ergo dictum Gregorii di- cendum, quod a fidelium mentibus longe cendum, quod a fidelium mentibus longe debet esse fatum secundo modo dictum : debet esse fatum secundo modo dictum : non quoniam aliqua qualitas non inhæ- non quoniam aliqua qualitas non inhæ- reat rebus corporalibus quæ etiam incli- reat rebus corporalibus quæ etiam incli- nare possit animas corpori conjunctas : nare possit animas corpori conjunctas : sed sic, quod nulla coactiva inhæret re- sed sic, quod nulla coactiva inhæret re- bus qualitas: quia etiam corpora non bus qualitas: quia etiam corpora non cogit, ut dicit Ptolemæus in Centilogio. cogit, ut dicit Ptolemæus in Centilogio. Dicit enim, quod « sapiens homo domi- Dicit enim, quod « sapiens homo domi- natur astris. » Et Hali in commento suo natur astris. » Et Hali in commento suo ponit exemplum: Ut si sidera scintillant ponit exemplum: Ut si sidera scintillant ad motum melancholiæ et ad quartanas, ad motum melancholiæ et ad quartanas, sapiens in astris hoc prævidens, per cibos sapiens in astris hoc prævidens, per cibos et medicinas corpora disponat ad sangui- et medicinas corpora disponat ad sangui- nem et tunc non erunt susceptibilia nem et tunc non erunt susceptibilia motus melancholiæ et quartanæ : et ex- motus melancholiæ et quartanæ : et ex- cluditur scintillatio stellarum. cluditur scintillatio stellarum.

* IDEM, Ibidem, cap. 8. * IDEM, Ibidem, cap. 8.

A.I A.I

1 1 1 1

A 3. A 3.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 68. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 68.

AD ALIUD dicendum, quod fatalia di- AD ALIUD dicendum, quod fatalia di- vinationes non sunt, nec auguria: sed vinationes non sunt, nec auguria: sed fatalia quædam prognosticationes sump- fatalia quædam prognosticationes sump- tæ sunt a signis probabilibus non neces- tæ sunt a signis probabilibus non neces- sariis sicut Hippocrates docet in libro sariis sicut Hippocrates docet in libro de Prognosticis. Sic enim ordo in stellis de Prognosticis. Sic enim ordo in stellis est in gradu primo, et dispositio sive est in gradu primo, et dispositio sive qualitas adhærens generatis, est qualitas qualitas adhærens generatis, est qualitas influxa a stellis, et est in gradu secundo. influxa a stellis, et est in gradu secundo. Et ideo a Ptolemæo in Centilogio tales Et ideo a Ptolemæo in Centilogio tales dispositiones vocatur stellæ secundæ. dispositiones vocatur stellæ secundæ. Dicit enim sic « Prognosticator qui pro- Dicit enim sic « Prognosticator qui pro- gnosticatur a stellis secundis, veriora di- gnosticatur a stellis secundis, veriora di- cit eo quod ille prognosticatur a quali- cit eo quod ille prognosticatur a quali- tatibus quæ rebus inhærent: et ideo effi- tatibus quæ rebus inhærent: et ideo effi- caciores sunt ad res transmutandum, caciores sunt ad res transmutandum, quam positio siderum quæ per se rem non quam positio siderum quæ per se rem non tangit, sed per aliud et per accidens. » tangit, sed per aliud et per accidens. » Ut in primo capitulo libri qui Arabice Ut in primo capitulo libri qui Arabice dicitur Alarba, Latine Quadripartitum, dicitur Alarba, Latine Quadripartitum, dicit Ptolemæus. dicit Ptolemæus.

AD ALIUD dicendum, quod in præcogni- AD ALIUD dicendum, quod in præcogni- tione providentiæ duo sunt, scilicet pro- tione providentiæ duo sunt, scilicet pro- videntia simplex: et hæc quia respectu videntia simplex: et hæc quia respectu boni et mali est, nihil ponit. Et est ibi boni et mali est, nihil ponit. Et est ibi beneplacitum voluntatis: quod est re- beneplacitum voluntatis: quod est re- spectu boni, secundum quod convertitur spectu boni, secundum quod convertitur cum ente et quia hoc causalitatem di- cum ente et quia hoc causalitatem di- cit, ideo necesse est quod dicat disposi- cit, ideo necesse est quod dicat disposi- tionem respectu rerum rebus futuris in- tionem respectu rerum rebus futuris in- fluendam, præsentibus influentem, præ- fluendam, præsentibus influentem, præ- teritis influxam a divina providentia. Et teritis influxam a divina providentia. Et hoc modo aliquid dicit in rebus. hoc modo aliquid dicit in rebus. Ai 4. AD DICTUM Augustini dicendum, quod Ai 4. AD DICTUM Augustini dicendum, quod fatum secundum primam acceptionem fatum secundum primam acceptionem quædam dicit sicut antecedentia, sicut quædam dicit sicut antecedentia, sicut homo dicit animal, et causa secundaria homo dicit animal, et causa secundaria præsupponit primariam : et sic fatum in præsupponit primariam : et sic fatum in cardine ordinis causarum dicit providen- cardine ordinis causarum dicit providen- tiam et voluntatem divinam. Sed quan- tiam et voluntatem divinam. Sed quan- tum ad id quod significat, dicit dispositio- tum ad id quod significat, dicit dispositio- nem causis secundis et tertiis et quartis nem causis secundis et tertiis et quartis et sic deinceps causatis influxam a pro- et sic deinceps causatis influxam a pro- videntia et illa non est voluntas divina, videntia et illa non est voluntas divina, sed effectus voluntatis et sic fatum crea. sed effectus voluntatis et sic fatum crea. tum quid est, et non increatum. tum quid est, et non increatum.

1 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- 1 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- phiæ, prosa 6. phiæ, prosa 6.

697 697

AD SEQUENS dictum Augustini dicen- AD SEQUENS dictum Augustini dicen- dum, quod ex hoc non sequitur, quod dum, quod ex hoc non sequitur, quod fatum non sit nisi voluntas Dei, sed quod fatum non sit nisi voluntas Dei, sed quod fatum est dispositio relicta in omnibus fatum est dispositio relicta in omnibus ordinibus causarum et effectuum secun- ordinibus causarum et effectuum secun- dum ordinem naturalium et voluntaria- dum ordinem naturalium et voluntaria- rum causarum, in quibus principantur rum causarum, in quibus principantur providentia Dei et voluntas. providentia Dei et voluntas.

Ad 5. Ad 5.

ID QUOD objicitur in contrarium, con- Ad object. ID QUOD objicitur in contrarium, con- Ad object. cedendum est. cedendum est.

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quid sit fatum ? Quid sit fatum ?

SECUNDO quæritur, Quid sit fatum ? SECUNDO quæritur, Quid sit fatum ? Et sumantur definitiones a Sanctis et Et sumantur definitiones a Sanctis et a Philosophis datæ. a Philosophis datæ.

1. Boetius in libro IV de Consolatione 1. Boetius in libro IV de Consolatione

philosophiæ : « Fatum est rebus mobili- philosophiæ : « Fatum est rebus mobili- bus inhærens dispositio, per quam pro- bus inhærens dispositio, per quam pro- videntia suis quæque nectit ordinibus ¹. » videntia suis quæque nectit ordinibus ¹. » Secundum hanc definitionem videtur, Secundum hanc definitionem videtur, quod non tantum sit inhærens mobilibus, quod non tantum sit inhærens mobilibus, sed etiam immobilibus est enim ex di- sed etiam immobilibus est enim ex di- vina providentia dispositio rebus influxa : vina providentia dispositio rebus influxa : divina autem providentia est tam mobi- divina autem providentia est tam mobi- lium quam immobilium: et sic non vi- lium quam immobilium: et sic non vi- detur esse ratio quare magis dicatur re- detur esse ratio quare magis dicatur re- bus mobilibus inhærens dispositio, quam bus mobilibus inhærens dispositio, quam

immobilibus. immobilibus.

2. Adhuc, Quod mobilibus rebus in- 2. Adhuc, Quod mobilibus rebus in- hæret, mobile est : quia, sicut dicit hæret, mobile est : quia, sicut dicit Aristoteles in Topicis 2, motis nobis mo- Aristoteles in Topicis 2, motis nobis mo- ventur ea quæ in nobis sunt: ergo dis- ventur ea quæ in nobis sunt: ergo dis- positio mobilis est. positio mobilis est.

3. Adhuc hoc probatur ex eo quod di- 3. Adhuc hoc probatur ex eo quod di- cit Boetius, ibidem: « Fatum est eorum cit Boetius, ibidem: « Fatum est eorum quæ divina simplicitas gerenda dispo- quæ divina simplicitas gerenda dispo- suit, mobilis nexus atque ordo tempo- suit, mobilis nexus atque ordo tempo- ralis. » ralis. »

2 ARISTOTELES, Lib. II Topicorum, cap. 3. 2 ARISTOTELES, Lib. II Topicorum, cap. 3.

698 698

Sed contra. Sed contra.

IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

1. Quod ibidem dicit Boetius parum 1. Quod ibidem dicit Boetius parum infra: : « Hæc series fatalis actus fortunas- infra: : « Hæc series fatalis actus fortunas- que hominum indissolubili causarum que hominum indissolubili causarum connexione constringit, quæ cum ab im- connexione constringit, quæ cum ab im- mobilibus providentiæ prognosticantur mobilibus providentiæ prognosticantur exordiis, ipsas quoque immutabiles ne- exordiis, ipsas quoque immutabiles ne- cesse est esse. » Nexus ergo fatales im- cesse est esse. » Nexus ergo fatales im- mobiles sunt et sic nec mobilis est, nec mobiles sunt et sic nec mobilis est, nec mobilibus adhæret. mobilibus adhæret.

2. Adhuc, Boetius, ibidem, « Fatum 2. Adhuc, Boetius, ibidem, « Fatum singula dirigit in motu, locis, formis, ac singula dirigit in motu, locis, formis, ac temporibus distributa, ut hæc temporalis temporibus distributa, ut hæc temporalis ordinis explicatio in divinæ mentis adu-- ordinis explicatio in divinæ mentis adu-- nata prospectu providentia sit: eadem nata prospectu providentia sit: eadem vero adunatio digesta atque explicita vero adunatio digesta atque explicita temporibus, fatum vocetur. » Ergo fatum temporibus, fatum vocetur. » Ergo fatum est effectus providentiæ. Sed quando est effectus providentiæ. Sed quando causa est immobilis, effectus est immo- causa est immobilis, effectus est immo- bilis bilis

ergo fatum est immobilis nexus ergo fatum est immobilis nexus sicut et providentia. sicut et providentia.

3. Adhuc, Augustinus in libro V de 3. Adhuc, Augustinus in libro V de Civitate Dei, contra Astronomos lo- Civitate Dei, contra Astronomos lo- quens dicit, quod « fatum secundum eos quens dicit, quod « fatum secundum eos est vis positionis vel situs siderum in cir- est vis positionis vel situs siderum in cir- culo nativitatum, quæ existente quando culo nativitatum, quæ existente quando quis concipitur vel nascitur, cognoscitur quis concipitur vel nascitur, cognoscitur qualis futurus sit. » Videtur ergo quod qualis futurus sit. » Videtur ergo quod fatum non sit effectus providentiæ, sed fatum non sit effectus providentiæ, sed positionis siderum et ita nulla est de- positionis siderum et ita nulla est de- finitio Boetii. finitio Boetii.

4. Adhuc, Sapient. x, 2, dicitur, 4. Adhuc, Sapient. x, 2, dicitur, quod stellæ sunt rectores orbis terrarum. quod stellæ sunt rectores orbis terrarum. Constat autem, quod vis rectoris primi Constat autem, quod vis rectoris primi inhæret omnibus rectis ab ipso. Ergo inhæret omnibus rectis ab ipso. Ergo videtur, quod fatum nihil aliud sit, nisi videtur, quod fatum nihil aliud sit, nisi dispositio inhærens omnibus rectis a dispositio inhærens omnibus rectis a stellis, per quam stellis moventibus stellis, per quam stellis moventibus unumquodque per differentias positionis unumquodque per differentias positionis stellarum ad finem periodi in esse, et stellarum ad finem periodi in esse, et agere, et pati, et eufortuniis, seu infor- agere, et pati, et eufortuniis, seu infor- tuniis deducitur. tuniis deducitur.

5. Adhuc, Boetius in libro IV de Con- 5. Adhuc, Boetius in libro IV de Con- solatione philosophiæ : « Ea series (quæ solatione philosophiæ : « Ea series (quæ fatum dicitur) cœlum ac sidera movet 2. » fatum dicitur) cœlum ac sidera movet 2. » Et sic videtur, quod fatum est dispositio Et sic videtur, quod fatum est dispositio

1. 1.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Civitate Dei, cap.

a positione siderum profecta, et non a a positione siderum profecta, et non a providentia. providentia.

6. Adhuc etiam videtur hoc ex rationi- 6. Adhuc etiam videtur hoc ex rationi- bus Astronomorum. Negari enim non bus Astronomorum. Negari enim non potest, quod sidera per figuras positionis potest, quod sidera per figuras positionis suæ radiationes diversarum figurarum suæ radiationes diversarum figurarum loco generationis influant. Nec negari loco generationis influant. Nec negari potest, quod in Perspectivis probatum potest, quod in Perspectivis probatum est, quin radiationes diversarum figura- est, quin radiationes diversarum figura- rum diversas qualitates imprimant gene- rum diversas qualitates imprimant gene- ratis. Demonstratum est enim in libro de ratis. Demonstratum est enim in libro de Speculis, quod radius reflexus in seipsum Speculis, quod radius reflexus in seipsum elicit ignem, et in nato propter hoc facit elicit ignem, et in nato propter hoc facit furens incendium et nigredinem, ut in furens incendium et nigredinem, ut in Æthiope. Reflexus ad angulum acutum, Æthiope. Reflexus ad angulum acutum, calorem facit, non tamen incendium. calorem facit, non tamen incendium. Reflexus ad angulum hebetem sive ex- Reflexus ad angulum hebetem sive ex- pansum, propter privationem caloris si pansum, propter privationem caloris si non sit multum expansus, facit tempe- non sit multum expansus, facit tempe- ratum. Si autem sit multum expan- ratum. Si autem sit multum expan- sus, frigus inducit et humidum. Et sic sus, frigus inducit et humidum. Et sic videtur, quod in corporibus secundum videtur, quod in corporibus secundum complexiones tota diversitas sit a stella- complexiones tota diversitas sit a stella- rum positione. Sed dicit Socrates, quod rum positione. Sed dicit Socrates, quod electiones voluntatum fiunt secundum electiones voluntatum fiunt secundum diversitatem habituum prius existentium diversitatem habituum prius existentium in eligente. Sicut phlegmaticus eligit pi- in eligente. Sicut phlegmaticus eligit pi- sces et somnum. Melancholicus de melan- sces et somnum. Melancholicus de melan- cholia adusta, eligit amara, tetra, et tri- cholia adusta, eligit amara, tetra, et tri- stia. Sanguineus Jovis habens complexio- stia. Sanguineus Jovis habens complexio- nem, pulchra et læta eligit. Cholericus nem, pulchra et læta eligit. Cholericus Martis sequens complexionem, eligit Martis sequens complexionem, eligit acuta et feracitates et audacitates sive acuta et feracitates et audacitates sive animositates. Et sic de omnibus dicit animositates. Et sic de omnibus dicit Socrates, quod semper electio secundum Socrates, quod semper electio secundum habitum est : et cum habitus sint a habitum est : et cum habitus sint a stellis, eo quod in aliud causans primum stellis, eo quod in aliud causans primum non possunt reduci, quod sit causans in non possunt reduci, quod sit causans in genere et coordinatione causantium na- genere et coordinatione causantium na- turaliter, videtur quod electiones varian- turaliter, videtur quod electiones varian- tur secundum positiones astrorum et ha- tur secundum positiones astrorum et ha- bitus. bitus.

7. Adhuc, Hoc modo descriptus est 7. Adhuc, Hoc modo descriptus est totus liber qui dicitur Quadripartitum totus liber qui dicitur Quadripartitum Ptolemæi, in quo ostenditur qualis quis- Ptolemæi, in quo ostenditur qualis quis- que futurus sit in figura et complexione que futurus sit in figura et complexione

2 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- 2 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- phiæ, prosa 6. phiæ, prosa 6.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 68. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 68.

corporis et electione voluntatis, ex po- corporis et electione voluntatis, ex po- sitione astrorum in circulis nativitatis. sitione astrorum in circulis nativitatis. Dicunt enim, quod sphæra stellarum fixa- Dicunt enim, quod sphæra stellarum fixa- rum habet movere terram : et ex diver- rum habet movere terram : et ex diver- sitate figurarum ex imaginibus coeli, sitate figurarum ex imaginibus coeli, quas quadraginta octo dicunt esse, et ex quas quadraginta octo dicunt esse, et ex positionibus siderum, et ex figura refle- positionibus siderum, et ex figura refle- xionum luminis et radiorum causatur di- xionum luminis et radiorum causatur di- versitas figurarum omnium eorum quæ versitas figurarum omnium eorum quæ fiunt in loco generationis qui est in terra. fiunt in loco generationis qui est in terra. Sic dicunt sphæram Solis movere ignem Sic dicunt sphæram Solis movere ignem ad locum generationis : et illum ignem ad locum generationis : et illum ignem sic radiis solis illatum et informatum, sic radiis solis illatum et informatum, imprimere habitualem formam nato, quo imprimere habitualem formam nato, quo habitu trahatur ad eligendum ea quæ habitu trahatur ad eligendum ea quæ solis sunt, sicut splendida, lumen hono- solis sunt, sicut splendida, lumen hono- ris, late diffundentia, sicut et ipse filius ris, late diffundentia, sicut et ipse filius Solis latus est facie et venustus. Sic di- Solis latus est facie et venustus. Sic di- cunt sphæram Lunæ movere aquam : cunt sphæram Lunæ movere aquam : quod patet in accessu et recessu maris, quod patet in accessu et recessu maris, qui fiunt ad positionem lunæ in angulis qui fiunt ad positionem lunæ in angulis sui circuli differentis secundum quod est sui circuli differentis secundum quod est corniculata, vel in quadratura prima vel corniculata, vel in quadratura prima vel secunda quod Græci vocant dicominos secunda quod Græci vocant dicominos et dicotomos secunda: vel secundum et dicotomos secunda: vel secundum quod est plena, vel juxta plenitudinem: quod est plena, vel juxta plenitudinem: vel deficiens a plenitudiue, quod Græci vel deficiens a plenitudiue, quod Græci vocant amphitritos prima, et amphitritos vocant amphitritos prima, et amphitritos secunda. 'Appt enim Græce, dubium sonat secunda. 'Appt enim Græce, dubium sonat Latine eo quod tunc dubium, hoc est, Latine eo quod tunc dubium, hoc est, imperfectum habet circulum. Sic dicunt, imperfectum habet circulum. Sic dicunt, quod quinque alii planetæ habent mo- quod quinque alii planetæ habent mo- vere sphæram aeris : et ideo in aere vere sphæram aeris : et ideo in aere multimodos esse motus: quia illi plane- multimodos esse motus: quia illi plane- tæ multorum motuum sunt. Et sphæra tæ multorum motuum sunt. Et sphæra quidem Veneris movere habet humidum quidem Veneris movere habet humidum seminale, quod spiritu generantis qui est seminale, quod spiritu generantis qui est aereus, plenum est et influit illi formas aereus, plenum est et influit illi formas habituales, quibus per totum periodum habituales, quibus per totum periodum deducitur in corpore, et deducitur in ele- deducitur in corpore, et deducitur in ele- ctione sic natus. Sic dicunt sphæram ctione sic natus. Sic dicunt sphæram Mercurii movere humidum commiscibile Mercurii movere humidum commiscibile ad commixtionem et complexionem, et ad commixtionem et complexionem, et influere sibi formas quibus deducitur in influere sibi formas quibus deducitur in variatione complexionis et mixtionis et variatione complexionis et mixtionis et electionis, quæ tales sequitur habitus. electionis, quæ tales sequitur habitus. Dicunt enim, quod sic nati eligunt ea quæ Dicunt enim, quod sic nati eligunt ea quæ sunt mercatorum, qui semper miscent sunt mercatorum, qui semper miscent negotia, et vagabundi lucra sequuntur. negotia, et vagabundi lucra sequuntur.

699* 699*

8. Si quis forte objiciat eis, quod in tota 8. Si quis forte objiciat eis, quod in tota serie causarum quæ fatum dicitur, vo- serie causarum quæ fatum dicitur, vo- luntas Dei et providentia est et princeps luntas Dei et providentia est et princeps et ordinans sicut vult, ut dicit Augusti- et ordinans sicut vult, ut dicit Augusti- nus eo quod est omnia præsciens et ni- nus eo quod est omnia præsciens et ni- hil inordinatum relinquens. Respondent hil inordinatum relinquens. Respondent isti, quod divina voluntas est primum et isti, quod divina voluntas est primum et princeps extra genus et extra coordina- princeps extra genus et extra coordina- tionem moventium et mobilium. Sed tionem moventium et mobilium. Sed probat Aristoteles in secundo primæ phi- probat Aristoteles in secundo primæ phi- losophiæ, quod in quolibet ordine cau- losophiæ, quod in quolibet ordine cau- sarum necesse est esse primum in genere sarum necesse est esse primum in genere ejusdem causæ. Et de hoc loquuntur ejusdem causæ. Et de hoc loquuntur Astronomi hoc enim necesse est esse Astronomi hoc enim necesse est esse positionem stellarum in causis generan- positionem stellarum in causis generan- tibus. Dicunt etiam, quod per se patet et tibus. Dicunt etiam, quod per se patet et in octavo Physicorum probatur, quod for- in octavo Physicorum probatur, quod for- ma primi generantis sive moventis habi- ma primi generantis sive moventis habi- tualiter diffusa in secundo et tertio mo- tualiter diffusa in secundo et tertio mo- ventibus, dat eis movere ad esse et spe- ventibus, dat eis movere ad esse et spe- ciem et operationes generati. Supponunt ciem et operationes generati. Supponunt etiam dictum Socratis, quod omnis scili- etiam dictum Socratis, quod omnis scili- cet electio fit secundum habitum aliquem cet electio fit secundum habitum aliquem prius existentem in eligente. Cum enim prius existentem in eligente. Cum enim electio sive eligere, sit duobus vel pluri- electio sive eligere, sit duobus vel pluri- bus propositis unum aliis præoptare, bus propositis unum aliis præoptare, non esset ratio quare unum aliis præop- non esset ratio quare unum aliis præop- taret, nisi potentia electiva traheretur taret, nisi potentia electiva traheretur habitu aliquo ad hoc amandum plus habitu aliquo ad hoc amandum plus quam aliud. Et six ex stellis et formis ha- quam aliud. Et six ex stellis et formis ha- bitualibus ex positione siderum impres- bitualibus ex positione siderum impres- sis, causant et ordinant natorum esse, sis, causant et ordinant natorum esse, operationes, vitam, et electiones, et for- operationes, vitam, et electiones, et for- mant durationis quantitatem. mant durationis quantitatem.

SOLUTIO. Dicendum, quod falum di- SOLUTIO. Dicendum, quod falum di- versimode definitur, scilicet in compara- versimode definitur, scilicet in compara- tione ad id cujus est, sicut inhærens dis- tione ad id cujus est, sicut inhærens dis- positio: et sic illud definit Boetius. De-i positio: et sic illud definit Boetius. De-i finitur etiam aliquando secundum esse finitur etiam aliquando secundum esse quod habet in comparatione ad id a quo quod habet in comparatione ad id a quo est et sic dicit Boetius, ibidem: «Fa- est et sic dicit Boetius, ibidem: «Fa- tum est eorum quæ divina simplicitas ge- tum est eorum quæ divina simplicitas ge- renda disposuit, mobilis nexus atque or-> renda disposuit, mobilis nexus atque or-> do temporalis. » Et sic definitur fatum do temporalis. » Et sic definitur fatum secundum quod est connexio causarum secundum quod est connexio causarum omnium gerendorum a prima et princi- omnium gerendorum a prima et princi- pe causa usque ad ultimum effectum. pe causa usque ad ultimum effectum. Et cum fatum idem sit quod Græce Et cum fatum idem sit quod Græce

Solutio, Solutio,

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

700 700

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

siuapuév, quod, ut dicunt Gregorius Nys- siuapuév, quod, ut dicunt Gregorius Nys- senus et Hermes Trismegistus, sonat or- senus et Hermes Trismegistus, sonat or- dinem causarum, sic accipitur proprie et dinem causarum, sic accipitur proprie et secundum totum esse suum: sic enim secundum totum esse suum: sic enim est inhærens dispositio mobilibus causis est inhærens dispositio mobilibus causis et causatis, per quam sicut instrumentum et causatis, per quam sicut instrumentum providentia quæque suis nectit ordinibus. providentia quæque suis nectit ordinibus.

Et si quis objiciat, quod sicut Deus Et si quis objiciat, quod sicut Deus creando non utitur instrumento medio, creando non utitur instrumento medio, ita nec gubernando: cum ipse sit perfe- ita nec gubernando: cum ipse sit perfe- ctus gubernator, sicut est perfectus arti- ctus gubernator, sicut est perfectus arti- fex et creator. Dicendum, quod non est fex et creator. Dicendum, quod non est simile. Creatio enim nihil supponit, et ex simile. Creatio enim nihil supponit, et ex nihilo est et idcirco instrumentum ex nihilo est et idcirco instrumentum ex parte creati esse non potuit: quia omnis parte creati esse non potuit: quia omnis instrumenti operatio est super aliquid. instrumenti operatio est super aliquid. Nec ex parte creantis esse debuit: eo Nec ex parte creantis esse debuit: eo quod ille est infinitæ potentiæ, et in sola quod ille est infinitæ potentiæ, et in sola voluntate sua habet opus suum sicut voluntate sua habet opus suum sicut vult et quando vult. Sed in gubernatione vult et quando vult. Sed in gubernatione non est sic illa enim supponit existens, non est sic illa enim supponit existens, quia non gubernatur nisi existens actu: quia non gubernatur nisi existens actu: et ideo ex parte gubernati quod guber- et ideo ex parte gubernati quod guber- nabilitate secundum seipsum deficit, nisi nabilitate secundum seipsum deficit, nisi dispositionem qua gubernabile efficiatur dispositionem qua gubernabile efficiatur a gubernante, accipiat, requiritur dispo- a gubernante, accipiat, requiritur dispo- sitio fatalis, per quam gubernator unum- sitio fatalis, per quam gubernator unum- quodque gubernat et suo ordine dispen- quodque gubernat et suo ordine dispen- sat. sat.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod in AD PRIMUM ergo dicendum, quod in veritate fatum non adhæret nisi rebus veritate fatum non adhæret nisi rebus mobilibus. Quæcumque enim gubernan- mobilibus. Quæcumque enim gubernan- tur, secundum omnia gerenda ad suos tur, secundum omnia gerenda ad suos terminos et fines deducuntur : et quæ- terminos et fines deducuntur : et quæ- cumque deducuntur ad fines suos, mo- cumque deducuntur ad fines suos, mo- ventur et quæcumque ad fines suos quo- ventur et quæcumque ad fines suos quo- tidie moventur, mobilia sunt et sic fa- tidie moventur, mobilia sunt et sic fa- tum rerum mobilium tantum est: nec tum rerum mobilium tantum est: nec ponit immobilitatem simpliciter, sicut ponit immobilitatem simpliciter, sicut nec providentia sed ponit immobilita- nec providentia sed ponit immobilita- tem ordinis sive consequentiæ, quæ est tem ordinis sive consequentiæ, quæ est immobilitas secundum quid a contin- immobilitas secundum quid a contin- gente dependens, sicut sæpius dictum gente dependens, sicut sæpius dictum est et ideo definitur per mobile, et non est et ideo definitur per mobile, et non per immobile. per immobile.

dit. dit.

AD ID quod objicitur in contrarium, Adohjel AD ID quod objicitur in contrarium, Adohjel dicendum quod nexus ille immobilis est dicendum quod nexus ille immobilis est secundum quid, mobilis autem simplici- secundum quid, mobilis autem simplici- ter. Quoad duo enim est immobilis, sci- ter. Quoad duo enim est immobilis, sci- licet quoad id quo res fatalis extra ordi- licet quoad id quo res fatalis extra ordi- nem causarum fatalium excidere non pot- nem causarum fatalium excidere non pot- est, et sic constringit actus et fortunas est, et sic constringit actus et fortunas hominum, et quoad hoc, quod res una hominum, et quoad hoc, quod res una fatalis in uno ordine existens, non potest fatalis in uno ordine existens, non potest excidere ab illo et incidere in alium et excidere ab illo et incidere in alium et talis immobilitas in nullo contrariatur talis immobilitas in nullo contrariatur mobilitati rei fatalis et mobilitati dispo- mobilitati rei fatalis et mobilitati dispo- sitionis qua res fatalis movetur in suum sitionis qua res fatalis movetur in suum finem et terminum. finem et terminum.