IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67.

men justa loquar ad te: Quare via im- men justa loquar ad te: Quare via im- piorum prosperatur? bene est omnibus piorum prosperatur? bene est omnibus qui prævaricantur, et inique agunt ? qui prævaricantur, et inique agunt ? Plantasti eos, et radicem miserunt : pro- Plantasti eos, et radicem miserunt : pro- ficiunt, et faciunt fructum. ficiunt, et faciunt fructum.

Hoc etiam miratur Habacuc, dicens, 1, Hoc etiam miratur Habacuc, dicens, 1, 13: Quare respicis super iniqua agentes, 13: Quare respicis super iniqua agentes, et taces devorante impio justiorem se? et taces devorante impio justiorem se?

Et hæc est admiratio beati Job, XXI, Et hæc est admiratio beati Job, XXI, 7: Quare ergo impii vivunt, sublevati 7: Quare ergo impii vivunt, sublevati sunt, confortatique divitiis? In toto sunt, confortatique divitiis? In toto enim libro Job nihil aliud quæritur, nisi enim libro Job nihil aliud quæritur, nisi an fato, vel qua justitia vita regatur hu- an fato, vel qua justitia vita regatur hu- mana, quæ tot confusionibus subjacet et mana, quæ tot confusionibus subjacet et inordinationibus. inordinationibus.

Hoc etiam est, quo conturbatur David Hoc etiam est, quo conturbatur David in Psalmo LXX11, 1: Quam bonus Israel in Psalmo LXX11, 1: Quam bonus Israel Deus, his qui recto sunt corde ! Unde, Deus, his qui recto sunt corde ! Unde, ibidem, . 7, dicit, quod prodiit quasi ibidem, . 7, dicit, quod prodiit quasi ex adipe iniquitas eorum, et, y. 12, ex adipe iniquitas eorum, et, y. 12, quod ipsi peccatores, et abundantes in quod ipsi peccatores, et abundantes in sæculo, obtinuerunt divitias, cum nullo sæculo, obtinuerunt divitias, cum nullo bono digni sunt, et quod Sancti flagella- bono digni sunt, et quod Sancti flagella- ti et castigati sunt a malis, quasi nullo ti et castigati sunt a malis, quasi nullo bono digni sint. Et dicit, quod hoc co- bono digni sint. Et dicit, quod hoc co- gnoscere labor fuit ante eum, donec in- gnoscere labor fuit ante eum, donec in- traret in sanctuarium Dei, et intelligeret traret in sanctuarium Dei, et intelligeret in novissimis eorum 1. Omnes enim isti in novissimis eorum 1. Omnes enim isti mirantur, si providentia Dei quæ cum mirantur, si providentia Dei quæ cum optimo ordine sapientiæ est et justitiæ, optimo ordine sapientiæ est et justitiæ, tantam in mundo quem regit et guber- tantam in mundo quem regit et guber- nat, permittit inordinationem et iniqui- nat, permittit inordinationem et iniqui- tatem hoc enim non potest esse ex im- tatem hoc enim non potest esse ex im- potentia qua corrigere non possit, nec in- potentia qua corrigere non possit, nec in- sipientia qua corrigere nesciat, nec ex sipientia qua corrigere nesciat, nec ex malevolentia qua corrigere non velit, malevolentia qua corrigere non velit, cum rex terrenus potens et sapiens et be- cum rex terrenus potens et sapiens et be- nevolus nil talium in regno suo permit- nevolus nil talium in regno suo permit- tat. tat.

Et hoc Sanctos quidem trahit in admi- Et hoc Sanctos quidem trahit in admi- rationem et agoniam: Philosophos au- rationem et agoniam: Philosophos au- tem, qui rationem ex sensibilibus acci- tem, qui rationem ex sensibilibus acci- piunt, perduxit ad hoc, quod quidam eo- piunt, perduxit ad hoc, quod quidam eo- rum negaverunt providentiam, et dixe- rum negaverunt providentiam, et dixe- runt constellationibus virtutes suas in runt constellationibus virtutes suas in nativitatibus natis influentibus, et impe- nativitatibus natis influentibus, et impe-

1 Psal. LXXII, 16 et 17. 1 Psal. LXXII, 16 et 17.

2 BOFTIUS, Lib. IV de Consolatione philoso 2 BOFTIUS, Lib. IV de Consolatione philoso

675 675

tu voluntatis regi mundum, et fato attri- tu voluntatis regi mundum, et fato attri- buerunt quidquid agitur, ita quod plures buerunt quidquid agitur, ita quod plures hoc errore involuti sunt. hoc errore involuti sunt.

Dicunt enim, quod rectitudo guber- Dicunt enim, quod rectitudo guber- nantis et ordinatio consideratur in re- nantis et ordinatio consideratur in re- ctitudine regiminis ex parte recto- ctitudine regiminis ex parte recto- rum. In rectis autem non videtur nisi rum. In rectis autem non videtur nisi confusio et inordinatio. Et inducunt hoc confusio et inordinatio. Et inducunt hoc

Proverbiorum, xxvIII, 12: Regnantibus Proverbiorum, xxvIII, 12: Regnantibus impiis ruinæ hominum. Et illud Prover- impiis ruinæ hominum. Et illud Prover- biorum, ix, 14: Ubi non est gubernator, biorum, ix, 14: Ubi non est gubernator, populus corruet. Ex hoc enim arguunt populus corruet. Ex hoc enim arguunt sic Populus visibiliter corruit et inordi- sic Populus visibiliter corruit et inordi- nate et injuste ergo non est gubernator nate et injuste ergo non est gubernator qui cum providentia sapientiæ et æqui- qui cum providentia sapientiæ et æqui- tate justitiæ et moderamine bonæ dispo- tate justitiæ et moderamine bonæ dispo- sitionis et ordinationis populum guber- sitionis et ordinationis populum guber-

nat. nat.

Multa his similia ex his quæ in mundo Multa his similia ex his quæ in mundo visibiliter apparent, adducunt. Sicut visibiliter apparent, adducunt. Sicut etiam Boetius in libro IV de Consolatio- etiam Boetius in libro IV de Consolatio- ne philosophiæ disputat hanc quæstio- ne philosophiæ disputat hanc quæstio- nem. Unde, ibidem, dicit: « Quæ, in- nem. Unde, ibidem, dicit: « Quæ, in- quies, potest ulla esse iniquior confusio, quies, potest ulla esse iniquior confusio, quam ut bonis tum adversa, tum prospe- quam ut bonis tum adversa, tum prospe- ra, malis etiam tum optata, tum odiosa ra, malis etiam tum optata, tum odiosa contingant 2? » contingant 2? »

SOLUTIO. Dicendum, quod absque du- SOLUTIO. Dicendum, quod absque du- bio providentia est tam secundum fidem bio providentia est tam secundum fidem Catholicam, quam etiam secundum phi- Catholicam, quam etiam secundum phi- losophiam. Sicut enim in naturis una et losophiam. Sicut enim in naturis una et eadem virtus est quæ formativa est in eadem virtus est quæ formativa est in semine, et factiva sive generativa nati, semine, et factiva sive generativa nati, quæ efficitur regitiva ejus quod natum quæ efficitur regitiva ejus quod natum est eo quod influit unicuique mem- est eo quod influit unicuique mem- bro particulariter et toti simul nato ta- bro particulariter et toti simul nato ta- lem dispositionem, per quam unum- lem dispositionem, per quam unum- quodque ad suum ordinem deducitur, quodque ad suum ordinem deducitur, et singula in toto suis nectuntur ordini- et singula in toto suis nectuntur ordini- bus naturalibus: sic est in totius mun- bus naturalibus: sic est in totius mun- di factore, quod eadem virtute facit di factore, quod eadem virtute facit mundum, influens unicuique disposi- mundum, influens unicuique disposi- tionem qua ad proprium finem deduci- tionem qua ad proprium finem deduci- tur, et gubernans et curans de omnibus, tur, et gubernans et curans de omnibus, ut quæque ordinibus suis connectantur. ut quæque ordinibus suis connectantur.

phiæ, prosa 6. phiæ, prosa 6.

Solutio. Solutio.

6.7.6 6.7.6

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Quod in libro Sapientiæ, XI, 21, pondus Quod in libro Sapientiæ, XI, 21, pondus vocatur ab Augustino autem in libro vocatur ab Augustino autem in libro LXXXIII Quæstionum vocatur ordo. Unde LXXXIII Quæstionum vocatur ordo. Unde sicut necesse est Deum poni mundi fa- sicut necesse est Deum poni mundi fa- ctorem, ita necesse est poni mundi gu- ctorem, ita necesse est poni mundi gu- bernatorem secundum providentiam. Et bernatorem secundum providentiam. Et hoc est quod dicitur, Sapientiæ, xiv, 3: hoc est quod dicitur, Sapientiæ, xiv, 3: Tua autem, Pater, providentia cuncta Tua autem, Pater, providentia cuncta gubernat. Eccle. v, 5: Ne dicas coram gubernat. Eccle. v, 5: Ne dicas coram Angelo: Non est providentia; ne forte Angelo: Non est providentia; ne forte iratus Deus contra sermones tuos, dissi- iratus Deus contra sermones tuos, dissi- pet cuncta opera manuum tuarum. Hoc pet cuncta opera manuum tuarum. Hoc est etiam quod dicit Damascenus in pri- est etiam quod dicit Damascenus in pri- mo libro de Fide orthodoxa, cap. de pro- mo libro de Fide orthodoxa, cap. de pro- videntia : « Necesse est eumdem esse fa- videntia : « Necesse est eumdem esse fa- ctorem eorum quæ sunt, et proviso- ctorem eorum quæ sunt, et proviso- rem. Neque enim decens, neque conse- rem. Neque enim decens, neque conse- quens est, alium esse factorem et alium quens est, alium esse factorem et alium provisorem. Si enim hoc esset, in im- provisorem. Si enim hoc esset, in im- becillitate esset uterque, hic faciendi, becillitate esset uterque, hic faciendi, ille providendi. Hoc etiam ostendit, ille providendi. Hoc etiam ostendit, quod omnia quæ sunt in mundo tam quod omnia quæ sunt in mundo tam corporalia quam spiritualia, sicut ele- corporalia quam spiritualia, sicut ele- menta et elementata et Angeli, ordinata menta et elementata et Angeli, ordinata sunt et suum ordinem custodiunt. Unde sunt et suum ordinem custodiunt. Unde necesse est ponere aliquid melius ante necesse est ponere aliquid melius ante ea, quod causa est hujus ordinationis. ea, quod causa est hujus ordinationis. Propter quod dicitur, ad Roman. XIII, 1: Propter quod dicitur, ad Roman. XIII, 1: Quæ sunt, a Deo ordinatæ sunt. Dicit Quæ sunt, a Deo ordinatæ sunt. Dicit enim Damascenus, quod à omnia quæ enim Damascenus, quod à omnia quæ providentia fiunt, necesse est secundum providentia fiunt, necesse est secundum rectam rationem et optimam et Deo de- rectam rationem et optimam et Deo de- centissimam fieri, et ut non est melius centissimam fieri, et ut non est melius fieri. » fieri. »

>> >>

Sed hoc attendendum est, quod sicut Sed hoc attendendum est, quod sicut dicit Aristoteles in Economicis, pater- dicit Aristoteles in Economicis, pater- familias gubernat domum quatuor facul- familias gubernat domum quatuor facul- tatibus sive virtutibus, hoc est, uxoria, tatibus sive virtutibus, hoc est, uxoria, quæ est scientia provide ad utilitatem do- quæ est scientia provide ad utilitatem do- mus utens uxore: et filiali, quæ est mus utens uxore: et filiali, quæ est scientia sciens provide uti filiis ad utilita- scientia sciens provide uti filiis ad utilita- tem domus et despotica, quæ Græce vo- tem domus et despotica, quæ Græce vo- catur scientia sciens provide uti servis ad catur scientia sciens provide uti servis ad utilitatem domus, sicut villico, syndico, utilitatem domus, sicut villico, syndico, dispensatore, et hujusmodi: et chrysma- dispensatore, et hujusmodi: et chrysma- tica sive thesaurizativa, quæ est scientia tica sive thesaurizativa, quæ est scientia sciens uti thesauris et reditibus in susten- sciens uti thesauris et reditibus in susten- tationem domus. Non attendit tantum tationem domus. Non attendit tantum quid singulis competat, sed quid expe- quid singulis competat, sed quid expe-

diat universæ domui observandæ : et diat universæ domui observandæ : et ideo si quid inordinationis est in aliquo ideo si quid inordinationis est in aliquo istorum quatuor, hoc corrigit et ordinat, istorum quatuor, hoc corrigit et ordinat, non respiciens ad utilitates singulorum, non respiciens ad utilitates singulorum, sed ad totius domus utilitatem: et ideo sed ad totius domus utilitatem: et ideo aliquando corripit et flagellat filium, et aliquando corripit et flagellat filium, et blanditur servo, et increpat uxorem sive blanditur servo, et increpat uxorem sive sponsam et privat ornatu debito, et fo- sponsam et privat ornatu debito, et fo- vet aliquando ancillam et unum ali- vet aliquando ancillam et unum ali- quando corrigit ad exemplum alterius, quando corrigit ad exemplum alterius, sicut dicitur, Proverb. xxi, 11: Muleta- sicut dicitur, Proverb. xxi, 11: Muleta- to pestilente, sapientior erit parvulus, et to pestilente, sapientior erit parvulus, et si sectetur sapientem, sumet scientiam. si sectetur sapientem, sumet scientiam. Et aliquando minus peccantem durius Et aliquando minus peccantem durius corripit, ut ipsi et cæteri timorem ha- corripit, ut ipsi et cæteri timorem ha- beant, sicut dicitur, I ad Timoth. v, 20: beant, sicut dicitur, I ad Timoth. v, 20: Peccantes coram omnibus argue, ut et Peccantes coram omnibus argue, ut et cæteri timorem habeant. Et aliquando cæteri timorem habeant. Et aliquando non peccantem corripit, vel ut præser- non peccantem corripit, vel ut præser- vet ne peccet, vel ut probet. Ita facit. vet ne peccet, vel ut probet. Ita facit. Deus in providentia mundi. Unde, Sapient. Deus in providentia mundi. Unde, Sapient. xn, 13 et seq: Non est alius Deus quam xn, 13 et seq: Non est alius Deus quam tu, cui cura est de omnibus, ut ostendas tu, cui cura est de omnibus, ut ostendas quoniam non injuste judicas judicium. quoniam non injuste judicas judicium. Neque rex, neque tyrannus in conspectu Neque rex, neque tyrannus in conspectu tuo inquirent de his quos perdidisti. tuo inquirent de his quos perdidisti. Cum ergo sis justus, juste omnia dispo- Cum ergo sis justus, juste omnia dispo- nis: ipsum quoque (o Pater) qui non de- nis: ipsum quoque (o Pater) qui non de- bet puniri condemnare, exterum æsti- bet puniri condemnare, exterum æsti- mas a tua virtute. Et paulo post, y. 18: mas a tua virtute. Et paulo post, y. 18: Tu autem, dominator virtutis, cum tran- Tu autem, dominator virtutis, cum tran- quillitate judicas, et cum magna reveren- quillitate judicas, et cum magna reveren- tia disponis nos. Unde sicut est in colli- tia disponis nos. Unde sicut est in colli- sione nubium, ubi uniuscujusque vapo- sione nubium, ubi uniuscujusque vapo- ris in alterum generatur tranquillitas sive ris in alterum generatur tranquillitas sive serenitas, et ex collisione contrariorum serenitas, et ex collisione contrariorum in mixto generatur complexionis æqua- in mixto generatur complexionis æqua- litas ita ex bello bonum pacis frequen- litas ita ex bello bonum pacis frequen- ter acquiritur. Propter quod etiam bellum ter acquiritur. Propter quod etiam bellum quasi parvum bonum a bono denomina- quasi parvum bonum a bono denomina- tur quia quamvis in se malum sit, ta- tur quia quamvis in se malum sit, ta- men bellum sive parvum bonum est in men bellum sive parvum bonum est in hoc quod ipso bonum pacis quæritur. hoc quod ipso bonum pacis quæritur. Ita est in mundo, quod quæ in singulis Ita est in mundo, quod quæ in singulis confusa et inordinata et mala esse vi- confusa et inordinata et mala esse vi- dentur, ad bonum universitatis relata sa- dentur, ad bonum universitatis relata sa- pientissime et decentissime et justissime pientissime et decentissime et justissime facta esse inveniuntur. Sic enim si ju- facta esse inveniuntur. Sic enim si ju- stus flagellatur, vel aliud adversum pati- stus flagellatur, vel aliud adversum pati-

blutio. blutio.

INI P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67. INI P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67.

tur, vel purgatur, vel eruditur, vel pro- tur, vel purgatur, vel eruditur, vel pro- batur, sine quibus universitas non bene batur, sine quibus universitas non bene gubernaretur et si unus istorum plus gubernaretur et si unus istorum plus affligitur alio, hoc, sicut dicit Boetius, affligitur alio, hoc, sicut dicit Boetius, est sicut quando unus ægrorum facili est sicut quando unus ægrorum facili curatur medicamine, et alter in eadem curatur medicamine, et alter in eadem ægritudine laborans vix et multis et dif- ægritudine laborans vix et multis et dif- ficilibus curatur medicaminibus. ficilibus curatur medicaminibus.

: :

Similiter dicendum est de malis quibus Similiter dicendum est de malis quibus prospera cuncta succedunt, et in labore prospera cuncta succedunt, et in labore hominum non sunt, nec cum hominibus hominum non sunt, nec cum hominibus flagellantur et quod ideo tenuit eos su- flagellantur et quod ideo tenuit eos su- perbia, et operti sunt iniquitate et impie- perbia, et operti sunt iniquitate et impie- tate sua et quod hoc ideo fit, ut bonis tate sua et quod hoc ideo fit, ut bonis talibus tamquam munusculis ad amorem talibus tamquam munusculis ad amorem patris alliciantur: vel ut bona talia quæ patris alliciantur: vel ut bona talia quæ etiam impiis non negantur, a justis non etiam impiis non negantur, a justis non desiderentur vel, ut dicitur, II Machab. desiderentur vel, ut dicitur, II Machab. vi, 15, peccatis eorum in finem devolu- vi, 15, peccatis eorum in finem devolu- tis, ita demum in eis vindicetur, et justior tis, ita demum in eis vindicetur, et justior ex eorum ingratitudine eorum appareat ex eorum ingratitudine eorum appareat condemnatio. condemnatio.

: :

Et tales sunt ordines decentissimi et Et tales sunt ordines decentissimi et pulcherrimi et sapientissimæ providen- pulcherrimi et sapientissimæ providen- tiæ, sine quibus mundus non optime gu- tiæ, sine quibus mundus non optime gu- bernaretur. bernaretur.

: :

Ex his habitis facile est respondere ad Ex his habitis facile est respondere ad objecta hæc enim Sancti admirantur in objecta hæc enim Sancti admirantur in singulis, sed in ordine ad optimum uni- singulis, sed in ordine ad optimum uni- versitatis statum venerantur et diligunt. versitatis statum venerantur et diligunt. Quidam autem Philosophi non satis ra- Quidam autem Philosophi non satis ra- tionem providentiæ intelligentes, sed opi- tionem providentiæ intelligentes, sed opi- nantes, quod communis gubernator se- nantes, quod communis gubernator se- cundum merita singulorum bona vel ma- cundum merita singulorum bona vel ma- la unumquodque secundum suum sensibi- la unumquodque secundum suum sensibi- le bonum regere debeat, obscurato et in- le bonum regere debeat, obscurato et in- sipiente corde providentiam negaverunt. sipiente corde providentiam negaverunt. Hoc autem non est ex insipientia, vel Hoc autem non est ex insipientia, vel impotentia, vel malevolentia, sed ex impotentia, vel malevolentia, sed ex maxima sapientia: quia sine his ad opti- maxima sapientia: quia sine his ad opti- ma non gubernaretur universitas: sine ma non gubernaretur universitas: sine his enim non emineret, nec probaretur his enim non emineret, nec probaretur virtus, nec sine his erudirentur boni. Et virtus, nec sine his erudirentur boni. Et ideo dicit Augustinus, quod, «< Deus bo- ideo dicit Augustinus, quod, «< Deus bo- nus numquam permitteret fieri mala, nisi nus numquam permitteret fieri mala, nisi sciret quæ bona ex malis ordine sapien- sciret quæ bona ex malis ordine sapien-

1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II de Fide or- 1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II de Fide or-

677 677

tiæ eliceret.» Et hoc etiam rex terrenus in tiæ eliceret.» Et hoc etiam rex terrenus in regimine suo si sapiens est, observat. regimine suo si sapiens est, observat.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Quid sit providentia ? Quid sit providentia ?

SECUNDO quæritur, Quid sit providen- SECUNDO quæritur, Quid sit providen- tia? Et dicit Damascenus in libro II de tia? Et dicit Damascenus in libro II de Fide orthodoxa, quod « providentia est Fide orthodoxa, quod « providentia est ea quæ ex Deo ad existentia fit cura ¹. » ea quæ ex Deo ad existentia fit cura ¹. » Alia translatio, diligentia. Alia translatio, diligentia.

Idem, Ibidem, aliam talem dat diffini- Idem, Ibidem, aliam talem dat diffini- tionem sic: « Providentia est voluntas tionem sic: « Providentia est voluntas Dei, per quam omnia quæ sunt, conve- Dei, per quam omnia quæ sunt, conve- nientem deductionem suscipiunt. » nientem deductionem suscipiunt. »

1. Secundum primam definitionem, 1. Secundum primam definitionem, cum cura et diligentia tam sit circa fieri cum cura et diligentia tam sit circa fieri rei faciendæ, quam circa esse ut perma- rei faciendæ, quam circa esse ut perma- neat, videtur quod providentia tam sit neat, videtur quod providentia tam sit entis quam non entis: et hoc videtur esse entis quam non entis: et hoc videtur esse contra Magistrum in libro I Sententia- contra Magistrum in libro I Sententia- rum, distinct. XXXV, ubi dicit, quod rum, distinct. XXXV, ubi dicit, quod « providentia est gubernandorum : » gu- « providentia est gubernandorum : » gu- bernanda autem non sunt nisi entia: er- bernanda autem non sunt nisi entia: er- go providentia non est nisi respectu entis. go providentia non est nisi respectu entis.

2. Adhuc, Tullius in fine Rhetoricæ di- 2. Adhuc, Tullius in fine Rhetoricæ di- cit, quod « providentia est pars pruden- cit, quod « providentia est pars pruden- tiæ. » Dividit enim prudentiam in memo- tiæ. » Dividit enim prudentiam in memo- riam præteritorum, conferentiam et intel- riam præteritorum, conferentiam et intel- ligentiam præsentium, et providentiam ligentiam præsentium, et providentiam futurorum. Ex his enim colliguntur con- futurorum. Ex his enim colliguntur con- ferentia ad vitam. Prudentia autem, ut ferentia ad vitam. Prudentia autem, ut dicit Aristoteles in VI Ethicorum, est dicit Aristoteles in VI Ethicorum, est virtus activa cum ratione: et sic provi- virtus activa cum ratione: et sic provi- dentia non videtur esse nec ad fieri re- dentia non videtur esse nec ad fieri re- rum, nec ad esse rerum, sed ad ea quæ rum, nec ad esse rerum, sed ad ea quæ rebus sunt utilia et sic videtur, quod rebus sunt utilia et sic videtur, quod providentia nec scientia sit, nec sapientia, providentia nec scientia sit, nec sapientia, sed prudentia gerendorum utiliter. sed prudentia gerendorum utiliter.

: :

3. Adhuc hoc etiam videtur ex Boetio. 3. Adhuc hoc etiam videtur ex Boetio. Dicit enim, quod « providentia gerendo- Dicit enim, quod « providentia gerendo- rum est » et sic videtur, quod respicit rum est » et sic videtur, quod respicit utilitatem rerum, non fieri, nec esse. utilitatem rerum, non fieri, nec esse.

thodoxa, cap. 29. thodoxa, cap. 29.

Sed contra. Sed contra.

678 678

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

4. Adhuc, Providentia e diverso divi- 4. Adhuc, Providentia e diverso divi- dit virtutem intellectualem cum sapientia dit virtutem intellectualem cum sapientia et intelligentia et scientia et arte, ut docet et intelligentia et scientia et arte, ut docet Aristoteles in VI Ethicorum. Cum ergo Aristoteles in VI Ethicorum. Cum ergo sapientia sit respectu divinorum, ut dicit sapientia sit respectu divinorum, ut dicit Augustinus, intelligentia respectu spiri- Augustinus, intelligentia respectu spiri- tualium, scientia respectu omnium tem- tualium, scientia respectu omnium tem- poralium et æternorum, ars respectu fa- poralium et æternorum, ars respectu fa- ciendorum, relinquitur, quod providentia ciendorum, relinquitur, quod providentia sive prudentia sit respectu utiliter geren- sive prudentia sit respectu utiliter geren- dorum. dorum.

faciendorum, conservandorum, et ad fi- faciendorum, conservandorum, et ad fi- nem convenientem deducendorum: et nem convenientem deducendorum: et sic providentia non est nisi in genere sa- sic providentia non est nisi in genere sa- pientiæ. pientiæ.

SED IN CONTRARIUM hujus est quod dicit SED IN CONTRARIUM hujus est quod dicit secunda definitio : secunda definitio :

1. Dicit enim, quod « providentia est 1. Dicit enim, quod « providentia est voluntas Dei, per quam omnia quæ sunt, voluntas Dei, per quam omnia quæ sunt, convenientem deductionem suscipiunt. convenientem deductionem suscipiunt. 2. Adhuc, Damascenus in secundo li- 2. Adhuc, Damascenus in secundo li-

» »

IN CONTRARIUM tamen hujus videtur bro de Fide orthodoxa: « Summa ejus IN CONTRARIUM tamen hujus videtur bro de Fide orthodoxa: « Summa ejus esse Damascenus. esse Damascenus. virtus contentiva et provisiva, bona ejus virtus contentiva et provisiva, bona ejus voluntas est ². » voluntas est ². »

1. Dicit enim sic : « Ut sapiens opti- 1. Dicit enim sic : « Ut sapiens opti- me eorum quæ sunt, curam habet. Opor- me eorum quæ sunt, curam habet. Opor- tet ergo his attendentes omnia admirari, tet ergo his attendentes omnia admirari, omnia laudare, omnia perscrutate accipe- omnia laudare, omnia perscrutate accipe- re quæ providentiæ sunt opera, etsi ap- re quæ providentiæ sunt opera, etsi ap- pareant multis injusta: propterea quod pareant multis injusta: propterea quod incognoscibilis et incomprehensibilis est incognoscibilis et incomprehensibilis est Dei providentia. » Ergo videtur, quod Dei providentia. » Ergo videtur, quod providentia quædam sapientia sit. providentia quædam sapientia sit.

2. Adhuc, Boetius in libro IV de Con- 2. Adhuc, Boetius in libro IV de Con- solationes philosophiæ: «Providentia est solationes philosophiæ: «Providentia est forma ex qua disponuntur res fiendæ '. » forma ex qua disponuntur res fiendæ '. » Et ibidem, « Manifestum est immobilem Et ibidem, « Manifestum est immobilem simplicemque gerendarum formam rerum simplicemque gerendarum formam rerum esse providentiam. » Ex hoc videtur, esse providentiam. » Ex hoc videtur, quod providentia nihil aliud sit, nisi æ- quod providentia nihil aliud sit, nisi æ- ternus et immobilis et simplex habitus, ternus et immobilis et simplex habitus, vel quasi habitus exemplariter in mente vel quasi habitus exemplariter in mente divina descriptus, quo et facienda et ge- divina descriptus, quo et facienda et ge- renda utiliter omnibus prospicit et provi- renda utiliter omnibus prospicit et provi- det Deus convenientia, et unumquodque det Deus convenientia, et unumquodque ad proprium et convenientem deducit fi- ad proprium et convenientem deducit fi- nem et hoc totum sapientiæ est. nem et hoc totum sapientiæ est.

3. Adhuc, Boetius, ibidem, << Ab æter- 3. Adhuc, Boetius, ibidem, << Ab æter- no cuncta prospiciens, providentiæ cir- no cuncta prospiciens, providentiæ cir- cumit intuitus. » Omnis autem intuitus cumit intuitus. » Omnis autem intuitus cujuslibet providentiæ est secundum ali- cujuslibet providentiæ est secundum ali- quem habitum regentem ipsum. Oportet quem habitum regentem ipsum. Oportet ergo cum Deus scientiam non accipiat a ergo cum Deus scientiam non accipiat a rebus, sed potius sua scientia sit causa rebus, sed potius sua scientia sit causa rerum, ut in antehabitis probatum est, rerum, ut in antehabitis probatum est, quod in mente providentis sit exemplaris quod in mente providentis sit exemplaris descriptio omnium utiliter gerendorum, descriptio omnium utiliter gerendorum,

1 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- 1 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- phie, prosa 6, phie, prosa 6,

3. Adhuc, Idem, ibidem, « Solus Deus 3. Adhuc, Idem, ibidem, « Solus Deus bonus est natura et sapiens. » Ut igitur bonus est natura et sapiens. » Ut igitur bonus providet: si enim non providet, bonus providet: si enim non providet, non est bonus. Bonitas autem dispositio non est bonus. Bonitas autem dispositio voluntatis est : ergo videtur, quod provi- voluntatis est : ergo videtur, quod provi- dentia incidat sub voluntate, et non sub dentia incidat sub voluntate, et non sub sapientia. sapientia.

4. Adhuc, Videtur dispositio quædam 4. Adhuc, Videtur dispositio quædam esse. Boetius in V de Consolatione phi- esse. Boetius in V de Consolatione phi- losophiæ : « Providentia est ipsa illa di- losophiæ : « Providentia est ipsa illa di- vina ratio in summo omnium principe vina ratio in summo omnium principe constituta, quæ cuncta disponit. » Vide- constituta, quæ cuncta disponit. » Vide- tur ergo, quod sit dispositio qua- tur ergo, quod sit dispositio qua- dam. dam.

5. Adhuc, Boetius, ibidem, « Quidquid 5. Adhuc, Boetius, ibidem, « Quidquid aliquo modo movetur, causas, ordinem, aliquo modo movetur, causas, ordinem, formas ex divinæ mentis stabilitate sorti- formas ex divinæ mentis stabilitate sorti- tur hæc in suæ simplicitatis arte com- tur hæc in suæ simplicitatis arte com- posita, multiplicem gerendi modum sta- posita, multiplicem gerendi modum sta- tuit: qui modus cum in ipsa divinæ in- tuit: qui modus cum in ipsa divinæ in- telligentiæ puritate conspicitur, provi- telligentiæ puritate conspicitur, provi- dentia nominatur. Cum vero ad ea qua dentia nominatur. Cum vero ad ea qua movet aut quæ disponit, refertur, fatum movet aut quæ disponit, refertur, fatum a veteribus dicitur. » Ex hoc accipitur, a veteribus dicitur. » Ex hoc accipitur, quod providentia non est nisi exemplaris quod providentia non est nisi exemplaris modus, et ratio in mente divina descrip- modus, et ratio in mente divina descrip- ta, quibus unumquodque ad finem dedu- ta, quibus unumquodque ad finem dedu- citur quæ descriptio exemplaris in sim- citur quæ descriptio exemplaris in sim- plicitate mentis divinæ accepta, vocatur plicitate mentis divinæ accepta, vocatur providentia rebus autem providentia providentia rebus autem providentia subjectis influxa, vocatur fatum. subjectis influxa, vocatur fatum.

6. Adhuc, Boetius, ibidem, « Provi- 6. Adhuc, Boetius, ibidem, « Provi-

2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxn, 2 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxn, сар. 29. сар. 29.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67.

dentia est forma rerum gerendarum sim- dentia est forma rerum gerendarum sim- plex et immutabilis. » Ex hoc idem ha- plex et immutabilis. » Ex hoc idem ha- betur quod prius. betur quod prius.

Bet. 1. EX HIS ulterius quæritur, Utrum provi- Bet. 1. EX HIS ulterius quæritur, Utrum provi- dentia sit æterna, vel temporalis? dentia sit æterna, vel temporalis?

contra. contra.

Duæst. 2. Duæst. 2.

el contra. el contra.

Ex inductis Boetii verbis videtur esse Ex inductis Boetii verbis videtur esse æterna. æterna.

IN CONTRARIUM hujus videtur esse, quod IN CONTRARIUM hujus videtur esse, quod 1. Dicit Damascenus, quod providen- 1. Dicit Damascenus, quod providen- tia est ad existentia cura. Ergo videtur, tia est ad existentia cura. Ergo videtur, quod providentia non sit nisi positis re- quod providentia non sit nisi positis re- bus existentibus. bus existentibus.

2. Adhuc, Constat, quod providentia 2. Adhuc, Constat, quod providentia non æquivoce dicitur de divina et huma- non æquivoce dicitur de divina et huma- na. Providentia autem humana est, qua na. Providentia autem humana est, qua subjectis providentiæ bonis bona admi- subjectis providentiæ bonis bona admi- nistrantur, malis autem et indevotis pœ- nistrantur, malis autem et indevotis pœ- næ vindicantes. Ergo similiter est in næ vindicantes. Ergo similiter est in Deosed bonis bona, et malis mala non Deosed bonis bona, et malis mala non potest præparare nisi ex tempore: ergo potest præparare nisi ex tempore: ergo providentia non est nisi ex tempore. providentia non est nisi ex tempore.

679 679

SOLUTIO. Dicendum, quod providentia Solutio., SOLUTIO. Dicendum, quod providentia Solutio., procul dubio quantum ad essentialem de- procul dubio quantum ad essentialem de- finitionem ejus et quidditatem, forma est finitionem ejus et quidditatem, forma est et ratio exemplaris in mente divina uni- et ratio exemplaris in mente divina uni- te et simpliciter consistens, qua omnia te et simpliciter consistens, qua omnia gerenda ad suos fines convenientes acci- gerenda ad suos fines convenientes acci- piunt gubernationem, ex qua, sicut dicit piunt gubernationem, ex qua, sicut dicit Dionysius, naturalibus naturalia, viventi- Dionysius, naturalibus naturalia, viventi- bus vitalia, sentientibus sensibilia, intel- bus vitalia, sentientibus sensibilia, intel- ligentibus intellectualia, civilibus civilia, ligentibus intellectualia, civilibus civilia, activis agibilia, contemplativis contem- activis agibilia, contemplativis contem- plabilia, et ut universaliter dicatur uni- plabilia, et ut universaliter dicatur uni- cuique secundum ordinem suum compe- cuique secundum ordinem suum compe- tentia procurantur. Sic enim providentur tentia procurantur. Sic enim providentur justis bona et malis poena. Isa. III, 10 et justis bona et malis poena. Isa. III, 10 et 11 Dicite justo quoniam bene, quoniam 11 Dicite justo quoniam bene, quoniam bonum fructum adinventionum suarum bonum fructum adinventionum suarum comedet. Væ impio in malum! retributio comedet. Væ impio in malum! retributio enim manuum ejus fiet ei. Hujus simile enim manuum ejus fiet ei. Hujus simile est, ut dicit Boetius, in mente artificis, est, ut dicit Boetius, in mente artificis, qui ex habitu artis providet quid in tota qui ex habitu artis providet quid in tota domo et in partibus domus utiliter fa- domo et in partibus domus utiliter fa- ciendum vel destruendum sit, quid et ciendum vel destruendum sit, quid et

ULTERIUS quæritur, Si providentia sit qualiter ad finem domus in toto et parti- ULTERIUS quæritur, Si providentia sit qualiter ad finem domus in toto et parti- simplex, vel composita? simplex, vel composita?

Videtur esse composita: omne enim Videtur esse composita: omne enim quod contentivum est multorum,compo- quod contentivum est multorum,compo- situm est providentia contentiva mul- situm est providentia contentiva mul- torum est ergo composita esse videtur. torum est ergo composita esse videtur. IN CONTRARIUM hujus est quod IN CONTRARIUM hujus est quod

1. Inductum est de Boetio in Consola- 1. Inductum est de Boetio in Consola- tione philosophiæ, ubi sic dicit : « Illud tione philosophiæ, ubi sic dicit : « Illud certe manifestum est, immobilem sim- certe manifestum est, immobilem sim- plicemque formam rerum esse providen- plicemque formam rerum esse providen- tiam. » tiam. »

2. Adhuc, Videtur providentia pars 2. Adhuc, Videtur providentia pars omnipotentiæ esse : quia super illud omnipotentiæ esse : quia super illud epist. ad Hebr. 1, 3: Portans omnia ver- epist. ad Hebr. 1, 3: Portans omnia ver- bo virtutis suæ, Glossa dicit : « Creatoris bo virtutis suæ, Glossa dicit : « Creatoris omnipotentia causa subsistendi est omni omnipotentia causa subsistendi est omni creaturæ. » Sed causa subsistendi omni creaturæ. » Sed causa subsistendi omni creaturæ est providentia, ut dicit Boetius creaturæ est providentia, ut dicit Boetius his verbis «Providentia est ipsa illa his verbis «Providentia est ipsa illa divina ratio in summo omnium principe divina ratio in summo omnium principe constituta, quæ cuncta disponit. » Unde constituta, quæ cuncta disponit. » Unde omnibus rebus est ratio et existendi et omnibus rebus est ratio et existendi et subsistendi. Ergo providentia est poten- subsistendi. Ergo providentia est poten- tia quædam. tia quædam.

bus utiliter disponatur: et ideo habet bus utiliter disponatur: et ideo habet aliquid quod scientiæ est sive sapientiæ, aliquid quod scientiæ est sive sapientiæ, scilicet habitum regentem, et habet ali- scilicet habitum regentem, et habet ali- quid quod voluntatis est, scilicet dedu- quid quod voluntatis est, scilicet dedu- ctionem uniuscujusque in finem et guber- ctionem uniuscujusque in finem et guber- nationem hic enim actus voluntarius nationem hic enim actus voluntarius est et bonitatis et curæ qua curat de om- est et bonitatis et curæ qua curat de om- nibus. nibus.

Ad 1. Ad 1.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod prima Diffinitio 1 AD PRIMUM ergo dicendum, quod prima Diffinitio 1 definitio qua dicitur esse cura, supponit definitio qua dicitur esse cura, supponit quod est sapientiæ et scientiæ et volunta- quod est sapientiæ et scientiæ et volunta- tis quia cum dicitur cura ad existentia, tis quia cum dicitur cura ad existentia, sicut voluntas non est nisi appetitus ra- sicut voluntas non est nisi appetitus ra- tionalis, ut dicunt Damascenus et Aristo- tionalis, ut dicunt Damascenus et Aristo- teles. Dicit enim Aristoteles in Topicis, teles. Dicit enim Aristoteles in Topicis, quod « omnis voluntas in ratione est. » quod « omnis voluntas in ratione est. » Et in III de Anima dicit, quod « in ratio- Et in III de Anima dicit, quod « in ratio- ne voluntas est, in rationabili autem de- ne voluntas est, in rationabili autem de- siderium et animus. » Ita cura provisiva, siderium et animus. » Ita cura provisiva, procuratio intelligitur provisiva ex habitu procuratio intelligitur provisiva ex habitu sapientiæ vel scientiæ, procuratio autem sapientiæ vel scientiæ, procuratio autem ex voluntate. Gerenda autem tripliciter ex voluntate. Gerenda autem tripliciter sunt sicut in arte, scilicet utiliter ad fieri sunt sicut in arte, scilicet utiliter ad fieri gerenda, utiliter gerenda in esse, ut con- gerenda, utiliter gerenda in esse, ut con- tineantur et ut deducantur ad finem, et tineantur et ut deducantur ad finem, et

680 680

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

utiliter gerenda in ordine : et ideo provi- utiliter gerenda in ordine : et ideo provi- dentia fiendorum est existentium et or- dentia fiendorum est existentium et or- dinandorum. Unde non est non existen- dinandorum. Unde non est non existen- tium ut non existentia sunt, sed est non tium ut non existentia sunt, sed est non existentium, secundum quod jam sunt in existentium, secundum quod jam sunt in fieri quo ad esse deducuntur. fieri quo ad esse deducuntur. Ad 2 et 4. AD ALIUD dicendum, quod providentia Ad 2 et 4. AD ALIUD dicendum, quod providentia refertur ad gerenda utiliter, non provi- refertur ad gerenda utiliter, non provi- denti, sed rei quæ subjacet providentiæ : denti, sed rei quæ subjacet providentiæ : hæc autem, ut dictum est, variatur tripli- hæc autem, ut dictum est, variatur tripli- citer, scilicet ad fieri, ad esse permanens, citer, scilicet ad fieri, ad esse permanens, et ad esse in ordine. Unde dictum Tullii, et ad esse in ordine. Unde dictum Tullii, quod providentia est respectu futurorum, quod providentia est respectu futurorum, intelligitur respectu futurorum utiliter: intelligitur respectu futurorum utiliter: et illa sunt, et futura utiliter ad fieri, et et illa sunt, et futura utiliter ad fieri, et futura utiliter fieri ad esse permanens, et futura utiliter fieri ad esse permanens, et futura utiliter ad esse ordinatum. Unde futura utiliter ad esse ordinatum. Unde bene conceditur, quod providentia est bene conceditur, quod providentia est pars prudentiæ, et est respectu futurorum pars prudentiæ, et est respectu futurorum utiliter et sic salvatur tam dictum Tul- utiliter et sic salvatur tam dictum Tul- lii, quam dictum Aristotelis. lii, quam dictum Aristotelis.

Ad 3. Ad 3.

Ad object.1. Ad object.1.

PER HOC patet solutio etiam ad dictum PER HOC patet solutio etiam ad dictum Boetii. Boetii.

AD ID quod in contrarium a Damasce- AD ID quod in contrarium a Damasce- no adducitur, jam patet responsio. Pro- no adducitur, jam patet responsio. Pro- videntia enim habet aliquid quod est sa- videntia enim habet aliquid quod est sa- pientiæ eo quod ipsa est aliquid scien- pientiæ eo quod ipsa est aliquid scien- tiæ beneplaciti, et non scientiæ quæ tiæ beneplaciti, et non scientiæ quæ simplex visio sit et ex hoc quod habet simplex visio sit et ex hoc quod habet de scientia regente actum gubernatio- de scientia regente actum gubernatio- nis, cum illa in Deo non possit esse nisi nis, cum illa in Deo non possit esse nisi recta, habet quod omnia quæ ad pro- recta, habet quod omnia quæ ad pro- videntiam fiunt, recta ratione et Deo de- videntiam fiunt, recta ratione et Deo de- centissima fiunt, et ut melius fieri non centissima fiunt, et ut melius fieri non possent et ut est causa eorum quibus possent et ut est causa eorum quibus providet, quæ causa altissima est, et ad- providet, quæ causa altissima est, et ad- miratio, ut dicit Philosophus, est suspen- miratio, ut dicit Philosophus, est suspen- siva agonia ad causam altissimam, habet siva agonia ad causam altissimam, habet quod oportet admirari opera ejus, quia quod oportet admirari opera ejus, quia mirabilia sunt et quia voluntas est, quæ mirabilia sunt et quia voluntas est, quæ numquam, ut dicit Augustinus, potest numquam, ut dicit Augustinus, potest esse nisi æquissima, habet quod etiamsi esse nisi æquissima, habet quod etiamsi nobis aliquando videatur injustum secun- nobis aliquando videatur injustum secun- dum inferiores causas quod ex providen- dum inferiores causas quod ex providen- tia fit, tamen æquistimum est et ordina- tia fit, tamen æquistimum est et ordina- tissimum si ad superiores causas refera- tissimum si ad superiores causas refera-

tur. tur.

Ad object. 2. AD ALIUD dicendum, quod hoc est ve- Ad object. 2. AD ALIUD dicendum, quod hoc est ve- rum, quod providentia est talis habitus, rum, quod providentia est talis habitus,

ut probat objectio: sed ex hoc non se- ut probat objectio: sed ex hoc non se- quitur, quod totum sit sapientiæ vel quitur, quod totum sit sapientiæ vel scientiæ quod est in providentia: sed hoc scientiæ quod est in providentia: sed hoc quod est in ea ut regens, sapientiæ et quod est in ea ut regens, sapientiæ et scientiæ est quod autem in ea est ut scientiæ est quod autem in ea est ut causans, voluntatis est, hoc est, esse be- causans, voluntatis est, hoc est, esse be- neplaciti, quod in omnibus talibus causa neplaciti, quod in omnibus talibus causa est. est.

AD ALIUD dicendum est, quod hoc quod Ak AD ALIUD dicendum est, quod hoc quod Ak ex dicto Boetii arguitur, procedit et ve- ex dicto Boetii arguitur, procedit et ve- rum est sed ex hoc non sequitur, quod rum est sed ex hoc non sequitur, quod totum sit sapientiæ quod in providentia totum sit sapientiæ quod in providentia est, ut jam dictum est. est, ut jam dictum est.

AD ID quod in contrarium objicitur, AD ID quod in contrarium objicitur, jam patet solutio : quia providentia tan- jam patet solutio : quia providentia tan- tum habet voluntatis, quantum causa- tum habet voluntatis, quantum causa- litatis sed ex hoc non sequitur, quin litatis sed ex hoc non sequitur, quin habeat aliquid sapientiæ et scientiæ. habeat aliquid sapientiæ et scientiæ. PER HOC patet solutio ad sequens quod PER HOC patet solutio ad sequens quod inducitur ex dicto Damasceni. inducitur ex dicto Damasceni.

EODEM modo respondendum est ad se- EODEM modo respondendum est ad se- quens, quod etiam ex Damasceno indu- quens, quod etiam ex Damasceno indu- citur. citur.

AD ALIUD dicendum, quod est disposi- AD ALIUD dicendum, quod est disposi- tio disponentis, et dispositio dispositi: et tio disponentis, et dispositio dispositi: et bene concedendum est, quod providentia bene concedendum est, quod providentia quædam dispositio est gerendorum in quædam dispositio est gerendorum in disponente sapienter et ideo dicitur, Sa- disponente sapienter et ideo dicitur, Sa- pientiæ, VIII, 1, de sapientia Dei, quod pientiæ, VIII, 1, de sapientia Dei, quod attingit a fine usque ad finem fortiter, et attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. Nec obstat quod disponit omnia suaviter. Nec obstat quod dicitur in libro primo Sententiarum, di- dicitur in libro primo Sententiarum, di- stinctione XLV, quod « dispositio est stinctione XLV, quod « dispositio est faciendorum, providentia autem guber- faciendorum, providentia autem guber- nandorum » quia, sicut jam dictum est, nandorum » quia, sicut jam dictum est, gubernanda utiliter sunt multipliciter, ad gubernanda utiliter sunt multipliciter, ad fieri, ad esse, et ordinem sive seriem de- fieri, ad esse, et ordinem sive seriem de- ductionis in finem. ductionis in finem.

Diffen* * Diffen* * A 4- A 4-

AD ID quod ex Boetio ulterius conclu- A AD ID quod ex Boetio ulterius conclu- A ditur, dicendum quod hoc bene dictum ditur, dicendum quod hoc bene dictum est et procedit. est et procedit.

Et eodem modo intelligitur sequens Et eodem modo intelligitur sequens dictum Boetii. dictum Boetii.

AI # AI #

4+1 4+1

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum A‹‹¨****** AD ID quod ulterius quæritur, Utrum A‹‹¨****** providentia æterna sit, vel temporalis? providentia æterna sit, vel temporalis? Dici potest, quod providentia potest su- Dici potest, quod providentia potest su- mi secundum habitum, vel secundum mi secundum habitum, vel secundum

| ohject. 1. | ohject. 1.

object. 2. object. 2.

qument. 2. qument. 2.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67.

actum. Providentia accepta secundum actum. Providentia accepta secundum habitum æterna est. Hæc enim est ha- habitum æterna est. Hæc enim est ha- bitualitas, qua ab æterno Deus habilis bitualitas, qua ab æterno Deus habilis est gubernare subjecta. Accepta autem est gubernare subjecta. Accepta autem secundum actum gubernandi, tempora- secundum actum gubernandi, tempora- lis est quia secundum actum non gu- lis est quia secundum actum non gu- bernantur nisi existentia creata quæ ex bernantur nisi existentia creata quæ ex tempore sunt. tempore sunt.

ET PER HOC patet solutio ad id quod ob- ET PER HOC patet solutio ad id quod ob- jicitur in contrarium: quia cura est actus jicitur in contrarium: quia cura est actus providentiæ dictæ secundum actum, providentiæ dictæ secundum actum, et non secundum habitum. et non secundum habitum.

AD ALIUD dicendum, quod bonis bona, AD ALIUD dicendum, quod bonis bona, et malis pœnæ habitualiter ab æterno et malis pœnæ habitualiter ab æterno præparantur, et actualiter non exhiben- præparantur, et actualiter non exhiben- tur nisi ex tempore. tur nisi ex tempore.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod providentia simplex et inva- dum quod providentia simplex et inva- riabilis est intuitus gerendorum utiliter. riabilis est intuitus gerendorum utiliter.

AD ID quod dicitur providentiam esse AD ID quod dicitur providentiam esse compositam, dicendum quod contentivum compositam, dicendum quod contentivum multorum dicitur duobus modis, scilicet multorum dicitur duobus modis, scilicet multorum constituentium id quod tenet, multorum constituentium id quod tenet, et sic compositum et universum est con- et sic compositum et universum est con- tentivum multorum, et multorum re- tentivum multorum, et multorum re- spectum ad ipsum habentium ut ad cau- spectum ad ipsum habentium ut ad cau- sam esse et conservationis et continen- sam esse et conservationis et continen- tiæ, et sic continentur subjecta et obje- tiæ, et sic continentur subjecta et obje- cta. Nec oportet, quod continens ali- cta. Nec oportet, quod continens ali- quam ex illis habeat compositionem: quam ex illis habeat compositionem: quia sic primum principium omnia con- quia sic primum principium omnia con- tinet secunda, cum tamen simplicissi- tinet secunda, cum tamen simplicissi- mum sit. mum sit.

Ad object. 1 AD ID quod objicitur in contrarium ex Ad object. 1 AD ID quod objicitur in contrarium ex dicto Boetii, jam patet solutio. dicto Boetii, jam patet solutio.

A‹ object. 2. AD ID quod ulterius objicitur, quod A‹ object. 2. AD ID quod ulterius objicitur, quod providentia sit pars omnipotentiæ, di- providentia sit pars omnipotentiæ, di- cendum quod non secundum rationem cendum quod non secundum rationem intelligendi. intelligendi.

Et ad Glossam quæ inducitur, dicen- Et ad Glossam quæ inducitur, dicen- dum quod nihil prohibet unum et idem dum quod nihil prohibet unum et idem a diversis esse ut a causis secundum a diversis esse ut a causis secundum differentem modum causalitatis: et sic differentem modum causalitatis: et sic esse et conservatio esse ab omnipotentia esse et conservatio esse ab omnipotentia est ut a causa efficiente, et a providen- est ut a causa efficiente, et a providen- tia est ut a causa formali exemplari. Nec tia est ut a causa formali exemplari. Nec

681 681

sequitur : hoc unum et idem ést ab illo, sequitur : hoc unum et idem ést ab illo,

et ab isto ergo illa sunt eadem : nisi et ab isto ergo illa sunt eadem : nisi esset secundum unum et eumdem mo- esset secundum unum et eumdem mo- dum causalitatis ab utroque. dum causalitatis ab utroque.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Cujus sit providentia ? Cujus sit providentia ?

Tertio quæritur, Cujus sit providen- Tertio quæritur, Cujus sit providen- tia? tia?

« Cum enim, sicut dicit Boetius in « Cum enim, sicut dicit Boetius in V de Consolatione philosophiæ, ordo V de Consolatione philosophiæ, ordo ille inevitabili connexione sit procedens, ille inevitabili connexione sit procedens, qui de providentiæ fonte descendens, qui de providentiæ fonte descendens, cuncta suis locis temporibusque dispo- cuncta suis locis temporibusque dispo- nit, videntur quædam providentiæ re- nit, videntur quædam providentiæ re- pugnare tripliciter. Ex parte enim ine- pugnare tripliciter. Ex parte enim ine- vitabilis ordinis, videntur repugnare vitabilis ordinis, videntur repugnare casualia et fortuita et voluntaria. Ex casualia et fortuita et voluntaria. Ex parte autem illa qua providentia cura parte autem illa qua providentia cura est, repugnare videntur vilia. Ex parte est, repugnare videntur vilia. Ex parte autem illa qua causa est, videntur repu- autem illa qua causa est, videntur repu- gnare mala quæ fiunt¹. » Et ideo quæ- gnare mala quæ fiunt¹. » Et ideo quæ- rendum est, qualiter providentia sit de rendum est, qualiter providentia sit de istis, eo quod multa ex parte illa con- istis, eo quod multa ex parte illa con- tradicant providentiæ ? tradicant providentiæ ?

ET QUOD causalia providentiæ ET QUOD causalia providentiæ subjacent, sic probatur : subjacent, sic probatur :

non Quest. 1. non Quest. 1.

1. Casus, ut dicit Boetius, et colligi- 1. Casus, ut dicit Boetius, et colligi- gitur ex Aristotele in II Physicorum, gitur ex Aristotele in II Physicorum, est ex concursu duarum causarum inopi- est ex concursu duarum causarum inopi- natus eventus in his quæ in irrationali- natus eventus in his quæ in irrationali- bus propter aliud fiunt. Verbi gratia, bus propter aliud fiunt. Verbi gratia, sit stabulum clausum in quo est equus, sit stabulum clausum in quo est equus, et accendatur domus, et cadat ostium, et accendatur domus, et cadat ostium, et effugiat equus, et salvetur hic casus et effugiat equus, et salvetur hic casus est ostium, enim non cecidit ut salva- est ostium, enim non cecidit ut salva- retur equus, nec equus fugit ut salva- retur equus, nec equus fugit ut salva- retur: sed cadente ostio et fugiente equo, retur: sed cadente ostio et fugiente equo, inopinate accidit equum salvari. Et hoc inopinate accidit equum salvari. Et hoc idem quod est casus in irrationalibus, idem quod est casus in irrationalibus,

1 Cf. BOETIUM, Lib. V de Consolatione philo- sophiæ, prosa 1. 1 Cf. BOETIUM, Lib. V de Consolatione philo- sophiæ, prosa 1.

: :

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 2. Quæst. 2.

682 682

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

hoc est fortuna in rationalibus, ut dicit hoc est fortuna in rationalibus, ut dicit Aristoteles in II Physicorum. Verbi gra- Aristoteles in II Physicorum. Verbi gra- tia, Aliquis sub terra abscondit thesau- tia, Aliquis sub terra abscondit thesau- rum, non intendens quod inveniatur : rum, non intendens quod inveniatur : alter in eodem loco intendit facere se- alter in eodem loco intendit facere se- pulcrum, et inopinate invenit thesaurum: pulcrum, et inopinate invenit thesaurum: dicimus, quod ex fortuna invenit. Ex his dicimus, quod ex fortuna invenit. Ex his sic arguitur : Quæcumque casualiter vel sic arguitur : Quæcumque casualiter vel fortuito eveniunt, inevitabili connexio- fortuito eveniunt, inevitabili connexio- ni non subjacent casualia et fortuita ni non subjacent casualia et fortuita omnia inopinate eveniunt: ergo inevita- omnia inopinate eveniunt: ergo inevita- bili connexioni causarum non subjacent: bili connexioni causarum non subjacent: sed quæcumque de fonte providentiæ sed quæcumque de fonte providentiæ procedunt, ordine et connexione inevi- procedunt, ordine et connexione inevi- tabili procedunt: ergo casualia et for- tabili procedunt: ergo casualia et for- tuita providentiæ non subjacent. tuita providentiæ non subjacent.

2. Adhuc, Augustinus in libro 2. Adhuc, Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum : « Quidquid casu LXXXIII Quæstionum : « Quidquid casu fit, temere fit. Quidquid temere fit, pro- fit, temere fit. Quidquid temere fit, pro- videntia non fit '. » Ergo quidquid casu videntia non fit '. » Ergo quidquid casu fit, providentia non fit. Et eadem ratio fit, providentia non fit. Et eadem ratio est de fortuna. est de fortuna.

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod

1. Quidquid fit ex concursu causarum 1. Quidquid fit ex concursu causarum propter aliquem finem determinatum propter aliquem finem determinatum operantium, aliquo modo reducitur ad operantium, aliquo modo reducitur ad causarum ordinem, et ordine causarum causarum ordinem, et ordine causarum deducitur ad debitum finem. Omne ca- deducitur ad debitum finem. Omne ca- suale et fortuitum ex concursu causarum suale et fortuitum ex concursu causarum fit propter aliquid operantium. Ergo fit propter aliquid operantium. Ergo omne casuale reducitur ad ordinem, et omne casuale reducitur ad ordinem, et aliquo regente et gubernante deducitur aliquo regente et gubernante deducitur ad debitum finem. Sed quæcumque talia ad debitum finem. Sed quæcumque talia sunt, providentiæ subjecta sunt. Ergo for- sunt, providentiæ subjecta sunt. Ergo for- tuita et casualia providentiæ subjecta tuita et casualia providentiæ subjecta

sunt. sunt.

Adhuc, Boetius in IV de Consolatione Adhuc, Boetius in IV de Consolatione philosophiæ: « Providentia cuncta pa- philosophiæ: « Providentia cuncta pa- riter, quamvis diversa, quamvis infinita riter, quamvis diversa, quamvis infinita complectitur. Hæc actus fortunasque complectitur. Hæc actus fortunasque hominum indissolubili connexione cau- hominum indissolubili connexione cau- sarum constringit 2. » sarum constringit 2. »

ULTERIUS quæritur de voluntariis et ULTERIUS quæritur de voluntariis et subjacentibus libero arbitrio. subjacentibus libero arbitrio.

1 S. AUGUSTINUS, Lib LXXXIII Quæstionum. 1 S. AUGUSTINUS, Lib LXXXIII Quæstionum. Quæst, 27. Quæst, 27.

Hæc enim non videntur subjacere pro- Hæc enim non videntur subjacere pro- videntiæ: quia, videntiæ: quia,

1. Sicut dicit Damascenus in libro 1. Sicut dicit Damascenus in libro II de Fide orthodoxa, quod « non omnia II de Fide orthodoxa, quod « non omnia subjacent providentiæ, sed omnia quae subjacent providentiæ, sed omnia quae non in nobis sunt, hoc est, in nostra non in nobis sunt, hoc est, in nostra potestate: quæ enim in nobis sunt, non potestate: quæ enim in nobis sunt, non providentiæ, sed nostri sunt liberi arbi- providentiæ, sed nostri sunt liberi arbi- trii ³. >> trii ³. >>

2. Adhuc, Eccli. xvn, 7, sic dicitur, 2. Adhuc, Eccli. xvn, 7, sic dicitur, quod posuit oculum suum super corda quod posuit oculum suum super corda illorum, hominum scilicet. Oculus au- illorum, hominum scilicet. Oculus au- tem superponitur quando potestas cogi- tem superponitur quando potestas cogi- tandi et faciendi libere quod vult, ho- tandi et faciendi libere quod vult, ho- mini datur. Quod autem libertatem ha mini datur. Quod autem libertatem ha bet faciendi quod vult, inevitabili ordine bet faciendi quod vult, inevitabili ordine causarum ad hoc vel ad illud non con- causarum ad hoc vel ad illud non con- stringitur, et sic ordini et connexioni stringitur, et sic ordini et connexioni providentiæ non subjicitur. providentiæ non subjicitur.

3. Adhuc Gregorius : « Homo est in 3. Adhuc Gregorius : « Homo est in quo est impressa imago Dei. Unde ho quo est impressa imago Dei. Unde ho mo regale quid est. » Hinc demonstra- mo regale quid est. » Hinc demonstra- tur, quod nullius subditur imperio, ha- tur, quod nullius subditur imperio, ha- bens in se libertatem arbitrii, suoque nu- bens in se libertatem arbitrii, suoque nu- tu et moderamine dispensans. Ex hoc tu et moderamine dispensans. Ex hoc sequitur idem quod prius. sequitur idem quod prius.

IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

1. Quod dicit Boetius in IV de Conso- 1. Quod dicit Boetius in IV de Conso- latione philosophiæ : « Rector et medi- latione philosophiæ : « Rector et medi- cator mentium Deus, cum ex alta pro- cator mentium Deus, cum ex alta pro- videntiæ specula respexerit, quid unicui- videntiæ specula respexerit, quid unicui- que conveniat, cognoscit: et quod con- que conveniat, cognoscit: et quod con- venire cognovit, accommodat. » Ergo venire cognovit, accommodat. » Ergo videtur, quod omnia cognoscit et dedu- videtur, quod omnia cognoscit et dedu- cit ad debitum finem providentia. cit ad debitum finem providentia.

2. Adhuc, Eccli. xxш, 28 Oculi 2. Adhuc, Eccli. xxш, 28 Oculi Domini multo plus lucidiores sunt su- Domini multo plus lucidiores sunt su- per solem, circumspicientes omnes vias per solem, circumspicientes omnes vias hominum. Inde arguitur sic: Quidquid hominum. Inde arguitur sic: Quidquid circumspicit aliquid, videt illud in prin- circumspicit aliquid, videt illud in prin- cipio, in medio, et in fine: quia aliter cipio, in medio, et in fine: quia aliter non circumspiceret ipsum: circumspi- non circumspiceret ipsum: circumspi- cere enim est terminos rei comprehen- cere enim est terminos rei comprehen- dere. Ergo quamlibet rem circumspi- dere. Ergo quamlibet rem circumspi- ciens, videt ad quem finem quodlibet ciens, videt ad quem finem quodlibet

phiæ, prosa 6. phiæ, prosa 6.

* S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodo- * S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodo-

2 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- xa, cap. 19. 2 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- xa, cap. 19.

Sini Sini

Met. 3. Met. 3.

Red contra. Red contra.

IN IP. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67. IN IP. SUM. THEOL. TRACT. XVII, QUÆST. 67.

deducatur et hoc providentia: ergo deducatur et hoc providentia: ergo omnes viæ hominum subjacent provi- omnes viæ hominum subjacent provi- dentiæ. dentiæ.

ULTERIUS propter verba Hieronymi ULTERIUS propter verba Hieronymi quæ ponit Magister in libro primo Sen- quæ ponit Magister in libro primo Sen- tentiarum, distinct. XXXIX, cap. Ei ve- tentiarum, distinct. XXXIX, cap. Ei ve- ro quod prædictum est. Quæritur, Si ro quod prædictum est. Quæritur, Si providentia sit de imperfectis et minu- providentia sit de imperfectis et minu- tis animalibus, ut de muscis et culici- tis animalibus, ut de muscis et culici- bus ? bus ?

Et videtur, quod non, Et videtur, quod non,

1. Sic enim dicit Hieronymus in ex- 1. Sic enim dicit Hieronymus in ex- positione Habacuc : « Absurdum est ad positione Habacuc : « Absurdum est ad hoc adducere Dei majestatem, ut sciat hoc adducere Dei majestatem, ut sciat per momenta singula quot culices na- per momenta singula quot culices na- scantur, quotve moriantur, quota culicum scantur, quotve moriantur, quota culicum et muscarum sit multitudo, quotve pi- et muscarum sit multitudo, quotve pi- sces natent in aquis, et similia. Non simus sces natent in aquis, et similia. Non simus tam fatui adulatores Dei, ut dum pro- tam fatui adulatores Dei, ut dum pro- videntiam ejus etiam ad una retrudimus, videntiam ejus etiam ad una retrudimus, in nos ipsos injuriosi simus, eamdem ir- in nos ipsos injuriosi simus, eamdem ir- rationabilium et rationabilium providen- rationabilium et rationabilium providen- tiam esse dicentes. » Ex hoc expresse tiam esse dicentes. » Ex hoc expresse accipitur, quod imperfectorum et mi- accipitur, quod imperfectorum et mi- nutorum animalium non est providentia. nutorum animalium non est providentia.

2. Adhuc, I ad Corinth. 1x, 9: Num- 2. Adhuc, I ad Corinth. 1x, 9: Num- quid de bobus cura est Deo? Quasi quid de bobus cura est Deo? Quasi dicat Non. Cura autem est providentia. dicat Non. Cura autem est providentia. Ergo providentia non est irrationabilium. Ergo providentia non est irrationabilium.

3. Adhuc, Aristoteles dicit in XII pri- 3. Adhuc, Aristoteles dicit in XII pri- mæ philosophiæ ', et Commentator suus mæ philosophiæ ', et Commentator suus ibidem, quod « melius est quædam vilia ibidem, quod « melius est quædam vilia nescire, quam scire. » Hujusmodi au- nescire, quam scire. » Hujusmodi au- tem vilia sunt et fœda. Ergo melius est, tem vilia sunt et fœda. Ergo melius est, quod providentiæ non subjaceant: et quod providentiæ non subjaceant: et quod melius est, Deo attribuendum, quod melius est, Deo attribuendum, est: ergo dicendum, quod providentia est: ergo dicendum, quod providentia non sit de istis. non sit de istis.

IN CONTRARIUM hujus est quod dicitur, IN CONTRARIUM hujus est quod dicitur, ad Hebr. iv, 13, quod omnia nuda et ad Hebr. iv, 13, quod omnia nuda et aperta sunt oculis ejus, et quod non est aperta sunt oculis ejus, et quod non est ulla creatura invisibilis in conspectu ulla creatura invisibilis in conspectu ejus. Adhuc, Sapient. vi, 8: Æqualiter ejus. Adhuc, Sapient. vi, 8: Æqualiter

1. ARISTOTELES, In XII primæ philosophiæ, 1. ARISTOTELES, In XII primæ philosophiæ, text. 51. text. 51.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, 2 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, Quæst. 27. Quæst. 27.

683 683

est illi cura de omnibus. Adhuc, Sapien, est illi cura de omnibus. Adhuc, Sapien, xu, 13: Non est alius Deus quam tu, xu, 13: Non est alius Deus quam tu, cui cura est de omnibus. cui cura est de omnibus.

ULTERIUS, cum providentia sit causa, Quæst. 4 ULTERIUS, cum providentia sit causa, Quæst. 4 et Deus non possit esse causa malorum, et Deus non possit esse causa malorum, quæritur, Utrum peccata et mala subja- quæritur, Utrum peccata et mala subja- ceant providentiæ ? ceant providentiæ ?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

: :

1. Augustinus in libro LXXXIII Quæ- 1. Augustinus in libro LXXXIII Quæ- stionum « Providentia summum bo- stionum « Providentia summum bo- num est, a quo cætera bona sunt 2. » Sed num est, a quo cætera bona sunt 2. » Sed malum a bono esse non potest, ut dicit malum a bono esse non potest, ut dicit Dionysius. Ergo mala non sunt subjecta Dionysius. Ergo mala non sunt subjecta providentiæ. providentiæ.

2. Adhuc, Damascenus in libro II de 2. Adhuc, Damascenus in libro II de Fide orthodoxa: « Omnino necesse est Fide orthodoxa: « Omnino necesse est omnia quæ providentia fiunt, secundum omnia quæ providentia fiunt, secundum rectam rationem et ordinationem et rectam rationem et ordinationem et Deo decentissimam fieri 3. » Mala et Deo decentissimam fieri 3. » Mala et peccata sic non fiunt. Ergo providentiæ peccata sic non fiunt. Ergo providentiæ non subjacent. non subjacent.

IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

1. Quod dicit Boetius in IV de Consola- 1. Quod dicit Boetius in IV de Consola- tione philosophiæ: « Sola divina vis est, tione philosophiæ: « Sola divina vis est, cui mala quoque bona sunt: mala, in- cui mala quoque bona sunt: mala, in- quam, ipsi creaturæ, cum eis competen- quam, ipsi creaturæ, cum eis competen- ter utendo alicujus boni elicit effectum. ter utendo alicujus boni elicit effectum. Ordo enim in divinis ita cuncta comple- Ordo enim in divinis ita cuncta comple- ctitur, ut quod ab assignata ordinis ra- ctitur, ut quod ab assignata ordinis ra- tione decesserit, scilicet misericordiæ et tione decesserit, scilicet misericordiæ et bonitatis hoc in alium ordinem relaba- bonitatis hoc in alium ordinem relaba- tur, justitiæ scilicet et judicii divini *. » tur, justitiæ scilicet et judicii divini *. » 2. Adhuc, Ovidius in fabula de Phae- 2. Adhuc, Ovidius in fabula de Phae- tonte : tonte :

Aliquisque malo fuit usus in illo. Aliquisque malo fuit usus in illo.

Et intendit dicere, quod in malo quod Et intendit dicere, quod in malo quod permittente Deo fit, aliquis usus est. Et permittente Deo fit, aliquis usus est. Et hoc est quod dicit Augustinus, quod hoc est quod dicit Augustinus, quod « Deus bonus non permitteret mala fieri, « Deus bonus non permitteret mala fieri, nisi sciret quæ bona ex illis malis elice- nisi sciret quæ bona ex illis malis elice- ret. Quorumcumque enim aliquis usus ret. Quorumcumque enim aliquis usus

3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa, cap. 29. cap. 29.

4 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- 4 BOETIUS, Lib. IV de Consolatione philoso- phiæ, prosa 6. phiæ, prosa 6.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

684 684

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est, providentiæ subjecta sunt . » Ergo est, providentiæ subjecta sunt . » Ergo peccata et mala providentiæ subjacent. peccata et mala providentiæ subjacent.

3. Adhuc, Job, xx1, 30: In diem per- 3. Adhuc, Job, xx1, 30: In diem per- ditionis servatur malus, et ad diem fu- ditionis servatur malus, et ad diem fu- roris ducetur. Hæc deductio non potest roris ducetur. Hæc deductio non potest esse nisi providentiæ. Ergo mali et mala esse nisi providentiæ. Ergo mali et mala eorum providentiæ subjecta sunt. eorum providentiæ subjecta sunt.

4. Adhuc, Proverb. xvi, 4: Universa 4. Adhuc, Proverb. xvi, 4: Universa propter semetipsum operatus est Domi- propter semetipsum operatus est Domi- nus impium quoque ad diem malum. nus impium quoque ad diem malum. Sed ad diem malum non deducitur nisi Sed ad diem malum non deducitur nisi providentia. Ergo mali et mala provi- providentia. Ergo mali et mala provi- dentiæ subjacent. dentiæ subjacent.

SOLUTIO. Dicendum, quod absque om- SOLUTIO. Dicendum, quod absque om- ni dubitatione credendum est, quod om- ni dubitatione credendum est, quod om- nia subjacent providentiæ divinæ et ma- nia subjacent providentiæ divinæ et ma- la et bona bona sicut ad debitos fines : la et bona bona sicut ad debitos fines : deducenda mala sicut ordinanda, vel deducenda mala sicut ordinanda, vel per judicii prenam, vel per bonum per judicii prenam, vel per bonum quod elicitur ex illis. Et hoc est quod quod elicitur ex illis. Et hoc est quod dicit Hugo de sancto Victore in Sen- dicit Hugo de sancto Victore in Sen- tentiis, sic: « Utrumque operatur tentiis, sic: « Utrumque operatur providentia in suo et in alieno : in suo providentia in suo et in alieno : in suo bono quod fecit, in alieno malo quod bono quod fecit, in alieno malo quod permisit. » Hoc est etiam quod dicit permisit. » Hoc est etiam quod dicit Origenes super illud Numerorum, xx11, Origenes super illud Numerorum, xx11, 20 Venit ergo Deus: «Nos dicimus 20 Venit ergo Deus: «Nos dicimus sapientia Dei et providentia omnia ita sapientia Dei et providentia omnia ita esse disposita, ut nihil otiosum sit apud esse disposita, ut nihil otiosum sit apud Deum, nec bonum, nec malum. Mali- Deum, nec bonum, nec malum. Mali- tiam Deus non fecit eam tamen ab aliis tiam Deus non fecit eam tamen ab aliis inventam cum prohibere posset, non pro- inventam cum prohibere posset, non pro- hibuit, sed ea utitur ad causas necessarias.>> hibuit, sed ea utitur ad causas necessarias.>>

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ca- AD PRIMUM ergo dicendum, quod ca- sualia et fortuita providentiæ subjacent. sualia et fortuita providentiæ subjacent. Concursus enim causarum ordinatus est: Concursus enim causarum ordinatus est: et necesse est, quod aliquo certiori et et necesse est, quod aliquo certiori et meliori se ad ordinem redigatur: et hoc meliori se ad ordinem redigatur: et hoc si in primum resolvatur, quod omnia si in primum resolvatur, quod omnia redigit in ordinem, et a quo omnia con- redigit in ordinem, et a quo omnia con- venientem accipiunt gubernationem et venientem accipiunt gubernationem et deductionem, non potest esse nisi provi- deductionem, non potest esse nisi provi- dentia Dei. dentia Dei.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus AD ALIUD dicendum, quod Augustinus vocat temere fieri, quod omnino sine vocat temere fieri, quod omnino sine causa et sine ordine causarum fit teme- causa et sine ordine causarum fit teme-

1 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 11. 1 S. AUGUSTINUS, In Enchiridion, cap. 11.

ritate voluntatis alicujus et hoc nihil ritate voluntatis alicujus et hoc nihil est. Et Augustinus dicere non vult aliud, est. Et Augustinus dicere non vult aliud, nisi quod hoc modo casus nihil sit: nisi quod hoc modo casus nihil sit: quia quod vere casu fit, non temere fit, quia quod vere casu fit, non temere fit, ut patet in præinductis exemplis. ut patet in præinductis exemplis.

ID QUOD objicitur in contrarium, pro- Ad ohje, ID QUOD objicitur in contrarium, pro- Ad ohje, cedit. cedit.

A. 1 A. 1

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad qu AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad qu dum quod voluntaria quæ procedunt ex dum quod voluntaria quæ procedunt ex libero arbitrio, providentiæ subjacent. libero arbitrio, providentiæ subjacent. Sed est providentia duplex, scilicet pro- Sed est providentia duplex, scilicet pro- videntia prædeterminans, et providentia videntia prædeterminans, et providentia constituens causas essentiales et proxi- constituens causas essentiales et proxi- mas eorum quæ fiunt, sicut est provi- mas eorum quæ fiunt, sicut est provi- dentia necessariorum, in quibus, ut dicit dentia necessariorum, in quibus, ut dicit Aristoteles, nihil casu fit vel contingen- Aristoteles, nihil casu fit vel contingen- ter, sicut solem oriri cras. Et est provi- ter, sicut solem oriri cras. Et est provi- dentia quam vocat Damascenus secun- dentia quam vocat Damascenus secun- dum concessionem, hoc est, quando ine- dum concessionem, hoc est, quando ine- vitabilis nexus providentiæ necessitatem vitabilis nexus providentiæ necessitatem inevitabilitatis non imponit causis proxi- inevitabilitatis non imponit causis proxi- mis, et tamen de summa arce contem- mis, et tamen de summa arce contem- plationis suæ providet quo se causæ plationis suæ providet quo se causæ nobiles et contingentes per effectum di- nobiles et contingentes per effectum di- vertant, aut divertere possint, et uni- vertant, aut divertere possint, et uni- cuique convenientem adhibet guberna- cuique convenientem adhibet guberna- tionem. Et sub hac providentia inci- tionem. Et sub hac providentia inci- dunt voluntaria, et necessitatem ordi- dunt voluntaria, et necessitatem ordi- nis vel consequentiæ accipiunt ab ea : nis vel consequentiæ accipiunt ab ea : quamvis non accipiant necessitatem ab- quamvis non accipiant necessitatem ab- solutam et consequentis, eo quod non solutam et consequentis, eo quod non compellit liberum arbitrium, ut dicit compellit liberum arbitrium, ut dicit Damascenus, ut patet in his quæ de Damascenus, ut patet in his quæ de præscientia in antehabitis dicta sunt. præscientia in antehabitis dicta sunt. AD ALIUD dicendum, quod licet non Ad. AD ALIUD dicendum, quod licet non Ad. subjiciatur providentiæ constituenti ne- subjiciatur providentiæ constituenti ne- cessitatem in causis, tamen subjicitur cessitatem in causis, tamen subjicitur providentiæ concessionis, quæ ordinat providentiæ concessionis, quæ ordinat etiam ea quæ a contingentibus causis etiam ea quæ a contingentibus causis fiunt, ut dictum est. Est enim ibi proba- fiunt, ut dictum est. Est enim ibi proba- tum in V primæ philosophiæ, quod ea tum in V primæ philosophiæ, quod ea quæ fiunt frequenter, causantur et re- quæ fiunt frequenter, causantur et re- guntur ab his quæ fiunt semper : et ea guntur ab his quæ fiunt semper : et ea quæ fiunt raro, ut casualia et fortui- quæ fiunt raro, ut casualia et fortui- ta et voluntaria et contingentia, causan- ta et voluntaria et contingentia, causan- tur et reguntur ab his quæ fiunt fre- tur et reguntur ab his quæ fiunt fre-