570 570

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod in omnibus bonis desideratur: er- quod in omnibus bonis desideratur: er- go videtur, quod unus sit ultimus finis go videtur, quod unus sit ultimus finis desideratus ab omnibus. desideratus ab omnibus.

3. Adhuc, Docet Aristoteles in II Phy- 3. Adhuc, Docet Aristoteles in II Phy- sicorum, quod naturalia omnia ad finem sicorum, quod naturalia omnia ad finem sunt et sic finis in omnibus naturalibus sunt et sic finis in omnibus naturalibus movet. Similiter agentia per intellectum movet. Similiter agentia per intellectum nisi stulte agant, agunt ad finem. In his nisi stulte agant, agunt ad finem. In his ergo etiam est finis in ratione moventis. ergo etiam est finis in ratione moventis. Similiter in artificialibus omne quod fit, Similiter in artificialibus omne quod fit, propter aliquod fit. In omni ergo multi- propter aliquod fit. In omni ergo multi- tudine naturalium, intellectualium, et tudine naturalium, intellectualium, et artificialium, finis est per unam intentio- artificialium, finis est per unam intentio- nem communem. Dat autem Aristoteles nem communem. Dat autem Aristoteles documentum in II primæ philosophiæ documentum in II primæ philosophiæ quod « quidquid est in multis per unam quod « quidquid est in multis per unam communem intentionem in illis, est in communem intentionem in illis, est in uno primo quod est causa omnium alio- uno primo quod est causa omnium alio- rum. » Ergo necesse est unum esse finem rum. » Ergo necesse est unum esse finem qui finis omnium aliorum sit. Hic autem qui finis omnium aliorum sit. Hic autem non potest esse nisi summum bonum, non potest esse nisi summum bonum, quod est Deus: bonum ergo divinum quod est Deus: bonum ergo divinum finis est omnium. finis est omnium.

4. Adhuc, Aristoteles in VI primæ 4. Adhuc, Aristoteles in VI primæ philosophiæ dicit, quod bonum universi philosophiæ dicit, quod bonum universi quod desideratur ab omnibus, est in uno quod desideratur ab omnibus, est in uno primo sicut in duce exercitus, quod est primo sicut in duce exercitus, quod est bonum ad quod omnia quæ in exercitu bonum ad quod omnia quæ in exercitu aliquid agunt, respiciunt. Verbi gratia, aliquid agunt, respiciunt. Verbi gratia, illud bonum quod est ducis, est victoria, illud bonum quod est ducis, est victoria, ad quod respiciens coquinat coquus, ut ad quod respiciens coquinat coquus, ut refectus sit miles pugnans ad victoriam. refectus sit miles pugnans ad victoriam. Ad idem respiciens gladiator facit gla- Ad idem respiciens gladiator facit gla- dium, ut instrumentum pugnæ miles ha- dium, ut instrumentum pugnæ miles ha- beat. Ad idem respiciens sellator facit beat. Ad idem respiciens sellator facit sellam, et equestris præparat equum, sellam, et equestris præparat equum, et loricator loricam. Propter quod dicit et loricator loricam. Propter quod dicit Aristoteles in 1 Ethicorum, quod omnes Aristoteles in 1 Ethicorum, quod omnes hujusmodi potentiæ sive artes sub una hujusmodi potentiæ sive artes sub una quadam communi sunt, quæ est militaris: quadam communi sunt, quæ est militaris: quia ad finem illius omnes respiciunt, et quia ad finem illius omnes respiciunt, et propter illum agunt quidquid agunt. A propter illum agunt quidquid agunt. A simili ergo cum universitas creaturarum simili ergo cum universitas creaturarum sit universitas una, et mundus sit unus, sit universitas una, et mundus sit unus, ut probat Aristoteles in I de Cælo et ut probat Aristoteles in I de Cælo et Mundo, oportet quod unus sit finis uni- Mundo, oportet quod unus sit finis uni-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4. cap. 4.

versi, ad quem omnia et singula respi- versi, ad quem omnia et singula respi- ciant per intentionem, et propter quem ciant per intentionem, et propter quem agant quidquid agunt. agant quidquid agunt.

5. Adhuc, Hoc expresse dicit Diony- 5. Adhuc, Hoc expresse dicit Diony- sius in libro de Divinis nominibus, sic : sius in libro de Divinis nominibus, sic : « Omnibus igitur est pulchrum et bonum « Omnibus igitur est pulchrum et bonum desiderabile et amabile et diligibile, et desiderabile et amabile et diligibile, et propter ipsum et ipsius gratia et minora propter ipsum et ipsius gratia et minora et meliora convertendo se ad ea amant, et meliora convertendo se ad ea amant, et communicative coordinata amant co- et communicative coordinata amant co- ordinata, et meliora amant minora pro- ordinata, et meliora amant minora pro- visive, et ipsa singula amant seipsa con- visive, et ipsa singula amant seipsa con- tentive, et omnia pulchrum et bonum tentive, et omnia pulchrum et bonum desiderantia faciunt et volunt omnia desiderantia faciunt et volunt omnia quæcumque volunt et faciunt '. » Ex his quæcumque volunt et faciunt '. » Ex his accipitur, quod ultimus finis unus est, accipitur, quod ultimus finis unus est, et quod ille est ultimum et summum bo- et quod ille est ultimum et summum bo- num, et quod ad illud respiciendo appe- num, et quod ad illud respiciendo appe- tunt et faciunt omnia quæcumque appe- tunt et faciunt omnia quæcumque appe- tunt et faciunt, et quod illud summum tunt et faciunt, et quod illud summum bonum re est idem quod Deus: quia ali- bonum re est idem quod Deus: quia ali- ter tres causæ in unam non coinciderent, ter tres causæ in unam non coinciderent, scilicet efficiens, formalis, et finalis. scilicet efficiens, formalis, et finalis.

ET QUAMVIS hæc veritas sit, tamen ob- Sed contra ET QUAMVIS hæc veritas sit, tamen ob- Sed contra jicitur in contrarium logicis rationibus jicitur in contrarium logicis rationibus sic: sic:

1. Ex fine determinatur ratio rei : non 1. Ex fine determinatur ratio rei : non est una ratio omnium: ergo nec unus est una ratio omnium: ergo nec unus finis omnium. finis omnium.

2. Adhuc, Forma est in intentione fi- 2. Adhuc, Forma est in intentione fi- nis, et a forma accipitur ratio: sed non nis, et a forma accipitur ratio: sed non est una forma omnium. Quia dicit Au- est una forma omnium. Quia dicit Au- gustinus in libro LXXXIII Quæstionum, gustinus in libro LXXXIII Quæstionum, quod « alia ratione fit equus, et alia ra- quod « alia ratione fit equus, et alia ra- tione fit homo. » Et constat, quod lo- tione fit homo. » Et constat, quod lo- quitur de primis formis, hoc est, de ideis: quitur de primis formis, hoc est, de ideis: ergo videtur, quod nec unus finis sit ergo videtur, quod nec unus finis sit omnium. omnium.

3. Ulterius etiam videtur, quod finis 3. Ulterius etiam videtur, quod finis ille non sit Deus. Constat enim, quod ille non sit Deus. Constat enim, quod finis acquiritur ab agente et appetente: finis acquiritur ab agente et appetente: quia aliter, ut dicit Aristoteles in I Ethi- quia aliter, ut dicit Aristoteles in I Ethi- corum, esset inane desiderium. Constat corum, esset inane desiderium. Constat autem, quod non omnia agentia et ap- autem, quod non omnia agentia et ap- petentia consequuntur bonum divinum petentia consequuntur bonum divinum quod est Deus. quod est Deus.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, 2 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, Quæst. 46. Quæst. 46.

lutio. lutio.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 55. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 55.

4. Ulterius etiam videtur, quod non 4. Ulterius etiam videtur, quod non propter illud agunt et appetunt quid- propter illud agunt et appetunt quid- quid appetunt. Videmus enim, quod quid appetunt. Videmus enim, quod aliud appetit homo, aliud lapis, et alia aliud appetit homo, aliud lapis, et alia irrationalis creatura: et inter homines irrationalis creatura: et inter homines alius voluptuosus, et alius honestus, et alius voluptuosus, et alius honestus, et alius avarus. alius avarus.

5. Adhuc, Ultimum et optimum bo- 5. Adhuc, Ultimum et optimum bo- num est beatitudo, ut dicit Tullius: et num est beatitudo, ut dicit Tullius: et videtur, quod non omnia appetunt videtur, quod non omnia appetunt beatitudinem non ergo omnia sum- beatitudinem non ergo omnia sum- mum bonum. mum bonum.

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut Aristo- SOLUTIO. Dicendum, quod sicut Aristo- teles, bonum est quod omnia appetunt: teles, bonum est quod omnia appetunt: et hoc est per se bonum. Et hoc etiam et hoc est per se bonum. Et hoc etiam dicit Dionysius in auctoritate prius in- dicit Dionysius in auctoritate prius in- ducta. Et hoc bonum, licet in se simplex ducta. Et hoc bonum, licet in se simplex sit et unicum, tamen in effectibus valde sit et unicum, tamen in effectibus valde multiplex est. Nam sicut dicit Augusti- multiplex est. Nam sicut dicit Augusti- nus in libro II Confessionum: « Illud nus in libro II Confessionum: « Illud per se sufficiens est per se dulce et sua- per se sufficiens est per se dulce et sua- ve est, per se conservativum ordinis et ve est, per se conservativum ordinis et naturæ est, per se pulchrum et hone- naturæ est, per se pulchrum et hone- stum est, per se perpetuum est, per se stum est, per se perpetuum est, per se divinum et assimilativum Deo est, per se divinum et assimilativum Deo est, per se beatificativum est et omnes has condi- beatificativum est et omnes has condi- tiones et proprietates totas simul et in tiones et proprietates totas simul et in uno perfecte possidet 1. » Propter quod uno perfecte possidet 1. » Propter quod dicit Boetius in libro III de Consolatione dicit Boetius in libro III de Consolatione philosophiæ, quod « beatitudo est status philosophiæ, quod « beatitudo est status omnium bonorum aggregatione perfe- omnium bonorum aggregatione perfe- ctus. » Et quamvis omnia illa habeat in ctus. » Et quamvis omnia illa habeat in se et per se, tamen in bonis particulari- se et per se, tamen in bonis particulari- bus quæ participant ipsum, non resplen- bus quæ participant ipsum, non resplen- det secundum omnia hæc simul. Secun- det secundum omnia hæc simul. Secun- dum enim, ut dicitur in libro de Causis, dum enim, ut dicitur in libro de Causis, non est capax omnium bonitatum primi non est capax omnium bonitatum primi simul. Unde in divitiis non resplendet, simul. Unde in divitiis non resplendet, nisi secundum sufficientiam quæ est um- nisi secundum sufficientiam quæ est um- bra quædam per se sufficientiæ, cum bra quædam per se sufficientiæ, cum divitiæ numquam appeterentur, nisi tali divitiæ numquam appeterentur, nisi tali umbra per se sufficientiæ resplendente umbra per se sufficientiæ resplendente in ipsis. Per dulcedinem autem resplen- in ipsis. Per dulcedinem autem resplen- det in voluptate: nec voluptas appetere- det in voluptate: nec voluptas appetere- tur, nisi talis umbra primæ dulcedinis in tur, nisi talis umbra primæ dulcedinis in ipsa resplenderet. Per pulchritudinem ipsa resplenderet. Per pulchritudinem

1 S. AUGUSTINUS, Lib. II Confessionum, cap. 6. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. II Confessionum, cap. 6.

571 571

autem honestatis resplendet in virtute : autem honestatis resplendet in virtute : nec virtus appeteretur, nisi umbra pri- nec virtus appeteretur, nisi umbra pri- mæ pulchritudinis in ipsa resplenderet. mæ pulchritudinis in ipsa resplenderet. Sic etiam per conservationem esse re- Sic etiam per conservationem esse re- splendet in his quæ esse conservant sin- splendet in his quæ esse conservant sin- gulorum, sive inanimatorum, sive ani- gulorum, sive inanimatorum, sive ani- matorum. Et ideo dicit Boetius, quod matorum. Et ideo dicit Boetius, quod lapis appetit esse unum, et similiter alia lapis appetit esse unum, et similiter alia composita: quia in unitate partium ejus composita: quia in unitate partium ejus est conservatio ejus et illa unitio est est conservatio ejus et illa unitio est umbra primi conservantis, quod per se umbra primi conservantis, quod per se conversativum et unitivum est. Quantum conversativum et unitivum est. Quantum autem ad esse perpetuum sive perpe- autem ad esse perpetuum sive perpe- tuans resplendet in generantibus: quia tuans resplendet in generantibus: quia generatio est ad conservationem et per- generatio est ad conservationem et per- petuitatem speciei: nec appeteretur, nisi petuitatem speciei: nec appeteretur, nisi esset umbra primi et per se perpetuan- esset umbra primi et per se perpetuan- tis. Et sic est in omnibus particularibus tis. Et sic est in omnibus particularibus bonis, quæ numquam appeterentur, nisi bonis, quæ numquam appeterentur, nisi umbra essent per se boni. Unde in om- umbra essent per se boni. Unde in om- nibus per se bonum ratio est qua quod- nibus per se bonum ratio est qua quod- libet bonum movet appetitum. Et hoc libet bonum movet appetitum. Et hoc est quod dicit Augustinus in libro VII de est quod dicit Augustinus in libro VII de Trinitate « Bonum hoc et bonum illud: Trinitate « Bonum hoc et bonum illud: tolle hoc et illud, et videbis bonum om- tolle hoc et illud, et videbis bonum om- nis boni bonum *. » Hoc enim est finis nis boni bonum *. » Hoc enim est finis omnis appetitus omnis desiderii, ut dicit omnis appetitus omnis desiderii, ut dicit Dionysius. Dionysius.

His habitis, facile est respondere obje- His habitis, facile est respondere obje- ctis. ctis.

Quod enim in primo objicitur, quod Ad object.1. Quod enim in primo objicitur, quod Ad object.1. non sit unus finis omnium, dicendum non sit unus finis omnium, dicendum quod non est unus finis proximus : quod non est unus finis proximus : finis enim proximus est ad quem termi- finis enim proximus est ad quem termi- natur actio agentis: sed hoc non impe- natur actio agentis: sed hoc non impe- dit, quin sit unus finis ultimus, qui mo- dit, quin sit unus finis ultimus, qui mo- vens est in omni appetitu et actione. vens est in omni appetitu et actione.

AD ALIUD dicendum, quod finis actio- Adobject. AD ALIUD dicendum, quod finis actio- Adobject. nis est forma, et proximus terminus a nis est forma, et proximus terminus a quo sumitur ratio rei proxima. Ultimus quo sumitur ratio rei proxima. Ultimus autem finis est finis intentionis et ille autem finis est finis intentionis et ille est unus omnium et non determinans est unus omnium et non determinans actionem, sed quietans omnem appeti- actionem, sed quietans omnem appeti- tum et omne desiderium, ut dicit Dio- tum et omne desiderium, ut dicit Dio- nysius, quod est in simpliciter existen- nysius, quod est in simpliciter existen- tibus secundum naturalem motum et ap- tibus secundum naturalem motum et ap- petitum, in vivis secundum vitæ motum, petitum, in vivis secundum vitæ motum,

2 IDEM, Lib. VII de Trinitate, cap. 3. 2 IDEM, Lib. VII de Trinitate, cap. 3.

Ad object. 3. Ad object. 3.

Adobject. 4. Adobject. 4.

572 572

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

in sensitivis secundum rationabile deside- in sensitivis secundum rationabile deside- rium, in rationabilibus secundum ratio- rium, in rationabilibus secundum ratio- nabilem voluntatem, in intellectualibus nabilem voluntatem, in intellectualibus secundum veritatis intellectum. secundum veritatis intellectum.

AD ALIUD dicendum, quod bonum quod AD ALIUD dicendum, quod bonum quod omnis boni possidet conditionem, non omnis boni possidet conditionem, non est nisi Deus. Sed bona particularia quæ est nisi Deus. Sed bona particularia quæ a singulis appetuntur, secundum condi- a singulis appetuntur, secundum condi- tiones specialis boni appetuntur, et non tiones specialis boni appetuntur, et non sunt Deus. Sed quia non habent ratio- sunt Deus. Sed quia non habent ratio- nem movendi desiderium vel appetitum, nem movendi desiderium vel appetitum, nisi in quantum sunt umbra et figura et nisi in quantum sunt umbra et figura et typus per se boni, ideo in omnibus illis typus per se boni, ideo in omnibus illis per se bonum appetitur quod Deus est: per se bonum appetitur quod Deus est: sic enim per se bonum secundum Au- sic enim per se bonum secundum Au- gustinum est omnis boni bonum. gustinum est omnis boni bonum.

AD ID quod ulterius quæritur, Si om- AD ID quod ulterius quæritur, Si om- nia appetunt illud, jam patet solutio. nia appetunt illud, jam patet solutio. Constat enim, quod illud unum finis in- Constat enim, quod illud unum finis in-

tentionis omnium est: quia in particu- tentionis omnium est: quia in particu- laribus bonis non stat appetitus, nec laribus bonis non stat appetitus, nec quiescit desiderium, nisi secundum quod quiescit desiderium, nisi secundum quod sunt resplendentia quædam summi et sunt resplendentia quædam summi et per se boni. Et ideo dicit Augustinus in per se boni. Et ideo dicit Augustinus in libro I de Doctrina Christiana, quod libro I de Doctrina Christiana, quod « omnis humana perversitas est in hoc, « omnis humana perversitas est in hoc, quod ponit finem ubi finis non est, sicut quod ponit finem ubi finis non est, sicut avarus in divitiis, voluptuosus in volu- avarus in divitiis, voluptuosus in volu- ptate cum hæc particularia bona sint, ptate cum hæc particularia bona sint, per quæ manuduci deberet ad unum sum- per quæ manuduci deberet ad unum sum- mum bonum et universale. »> mum bonum et universale. »>

AD ULTIMUM dicendum, quod licet non A AD ULTIMUM dicendum, quod licet non A appetant beatitudinem in ratione beati- appetant beatitudinem in ratione beati- tudinis secundum veram et perfectam tudinis secundum veram et perfectam beatitudinis rationem, appetunt tamen beatitudinis rationem, appetunt tamen omnia beatitudinem in ratione boni se- omnia beatitudinem in ratione boni se- cundum aliquid beatificantis, ut dictum cundum aliquid beatificantis, ut dictum est. est.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 36. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 36.

573 573

TRACTATUS XIV. TRACTATUS XIV.

DE HIS QUÆ PER TRANSLATIONEM ET SIMILITU- DE HIS QUÆ PER TRANSLATIONEM ET SIMILITU- DINEM DE DEO DICUNTUR. DINEM DE DEO DICUNTUR.

Postquam autem tractatum est de his quæ proprie vel appropriate de di- Postquam autem tractatum est de his quæ proprie vel appropriate de di- vina essentia vel personis ab æterno, vel ex tempore dicuntur, proximum vina essentia vel personis ab æterno, vel ex tempore dicuntur, proximum est ut de his tractetur quæ per translationem et similitudinem de Deo di- est ut de his tractetur quæ per translationem et similitudinem de Deo di- cuntur, scilicet de quibus tractat Magister in libro I Sententiarum, distinct. cuntur, scilicet de quibus tractat Magister in libro I Sententiarum, distinct. XXXIV, cap. Præterea sciendum est, ubi dicit, quod in assignatione diffi- XXXIV, cap. Præterea sciendum est, ubi dicit, quod in assignatione diffi- nitionis nominum inter alia quæ supra diligenter exsecuti sumus, quædam nitionis nominum inter alia quæ supra diligenter exsecuti sumus, quædam diximus translative et per similitudinem de Deo dici, ut speculum, splendor, diximus translative et per similitudinem de Deo dici, ut speculum, splendor, character, figura, et hujusmodi. character, figura, et hujusmodi.

Et quia tria sunt quæ transferuntur in divinam prædicationem, ideo tria Et quia tria sunt quæ transferuntur in divinam prædicationem, ideo tria quæremus, scilicet primo de translatione prædicamentorum. quæremus, scilicet primo de translatione prædicamentorum.

Secundo, De translatione partium declinabilium orationis. Secundo, De translatione partium declinabilium orationis. Et tertio, De translatione corporalium symbolicorum. Et tertio, De translatione corporalium symbolicorum.

QUESTIO LVI. QUESTIO LVI.

De translatione prædicamentorum, utrum alia prædicamenta a De translatione prædicamentorum, utrum alia prædicamenta a substantia et relatione proprie vel translative de Deo dicantur¹? substantia et relatione proprie vel translative de Deo dicantur¹?

Primo ergo quæritur de translatione Primo ergo quæritur de translatione prædicamentorum, Utrum alia prædica- prædicamentorum, Utrum alia prædica- menta a substantia et relatione proprie menta a substantia et relatione proprie vel translative de Deo dicantur? vel translative de Deo dicantur?

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. VIII, Art. 31. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. VIII, Art. 31. Tom. XXV hujusce

Et videtur, quod proprie. Et videtur, quod proprie.

1. Augustinus dicit in libro V de Tri- 1. Augustinus dicit in libro V de Tri- nitate: « Genus quod ad faciendum at- nitate: « Genus quod ad faciendum at- tinet, fortassis de solo Deo verissime di- tinet, fortassis de solo Deo verissime di-

novæ editionis. novæ editionis.

574 574

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

citur. Solus enim Deus facit, et ipse non citur. Solus enim Deus facit, et ipse non fit, neque patitur¹. » Ergo prædicamen- fit, neque patitur¹. » Ergo prædicamen- tum actionis de Deo propriissime dicitur. tum actionis de Deo propriissime dicitur. 2. Adhuc, Ibidem, Augustinus: « Non 2. Adhuc, Ibidem, Augustinus: « Non participatione magnitudinis Deus mag- participatione magnitudinis Deus mag- nus est, sed seipso: quia ipse sua est nus est, sed seipso: quia ipse sua est magnitudo. Hoc etiam est de bonitate, magnitudo. Hoc etiam est de bonitate, et de æternitate, et de omnipotentia Dei et de æternitate, et de omnipotentia Dei dictum, omnibusque prædicamentis quæ dictum, omnibusque prædicamentis quæ de Deo possunt pronuntiari, quæ ad de Deo possunt pronuntiari, quæ ad seipsum dicuntur non translative aut seipsum dicuntur non translative aut per similitudinem, sed proprie. » Ex per similitudinem, sed proprie. » Ex his accipitur, quod ea quæ de qualitate his accipitur, quod ea quæ de qualitate et quantitate de Deo dicuntur, proprie et et quantitate de Deo dicuntur, proprie et non translative dicuntur. non translative dicuntur.

3. Adhuc, Boetius in libro de Trini- 3. Adhuc, Boetius in libro de Trini- tale «Cum dicimus, Deus, substantiam tale «Cum dicimus, Deus, substantiam quidem singularem significare videmur, quidem singularem significare videmur, sed eam quæ sit ultra omnem substan- sed eam quæ sit ultra omnem substan- tiam cum vero justus, qualitatem qui- tiam cum vero justus, qualitatem qui- dem, sed non accidentem, sed eam quæ dem, sed non accidentem, sed eam quæ sit substantia et ultra substantiam: ne- sit substantia et ultra substantiam: ne- que aliud est quod est et aliud est quod que aliud est quod est et aliud est quod justus, sed idem est esse Deo quod ju- justus, sed idem est esse Deo quod ju- stum esse. Item cum dicitur magnus vel stum esse. Item cum dicitur magnus vel maximus, quantitatem quidem signifi- maximus, quantitatem quidem signifi- care videmur, sed eam quæ sit ipsa sub- care videmur, sed eam quæ sit ipsa sub- stantialis, qualem esse diximus ultra stantialis, qualem esse diximus ultra substantiam. Idem enim est esse Deo, substantiam. Idem enim est esse Deo, quod magnum esse. » Et subjungit ra- quod magnum esse. » Et subjungit ra- tionem dicens : « De forma enim Dei tionem dicens : « De forma enim Dei monstratum est, quoniam ipse Deus sit monstratum est, quoniam ipse Deus sit forma et unum vere est quod nec sub- forma et unum vere est quod nec sub- jectum esse potest, nec aliqua in co jectum esse potest, nec aliqua in co pluralitas. Ergo videtur, quod ea quæ pluralitas. Ergo videtur, quod ea quæ dicuntur secundum prædicamenta, pro- dicuntur secundum prædicamenta, pro- prie de Deo dicantur, et maxime secun- prie de Deo dicantur, et maxime secun- dum qualitatem et quantitatem. dum qualitatem et quantitatem.

4. Adhuc, Constat, quod cum Deus 4. Adhuc, Constat, quod cum Deus dicitur justus, vel bonus, vel sapiens, dicitur justus, vel bonus, vel sapiens, hæc mystice de Deo dicantur secundum hæc mystice de Deo dicantur secundum Dionysium et Damascenum. Quæ autem Dionysium et Damascenum. Quæ autem de Deo mystice dicuntur, ut dicit Diony- de Deo mystice dicuntur, ut dicit Diony- sius, omnia præhabet et eminenter habet sius, omnia præhabet et eminenter habet in seipso. Quæ autem eminenter habet in seipso. Quæ autem eminenter habet et præhabet, propriissime de Deo dicun- et præhabet, propriissime de Deo dicun-

8. 8.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap.

tur et magis proprie quam de creaturis. tur et magis proprie quam de creaturis. Cum ergo justus, bonus, et magnus de Cum ergo justus, bonus, et magnus de creaturis dicantur proprie, magis proprie creaturis dicantur proprie, magis proprie de Deo dicentur. de Deo dicentur.

IN CONTRARIUM est quod dicit Augusti- Sed co IN CONTRARIUM est quod dicit Augusti- Sed co nus in libro V de Trinitate: « Intelli- nus in libro V de Trinitate: « Intelli- gamus Deum quantum possumus sine gamus Deum quantum possumus sine qualitate bonum, sine quantitate mag- qualitate bonum, sine quantitate mag- num, sine indigentia creatorem, sine si- num, sine indigentia creatorem, sine si- tu præsidentem, sine habitu omnia con- tu præsidentem, sine habitu omnia con- tinentem, sine loco ubique totum, sine tinentem, sine loco ubique totum, sine tempore sempiternum, sine ulla sui mu- tempore sempiternum, sine ulla sui mu- tatione mutabilia facientem nihilque pa- tatione mutabilia facientem nihilque pa- tientiem³. » Videtur ergo, cum genus sit tientiem³. » Videtur ergo, cum genus sit in intellectu specici proprie, et ista cum in intellectu specici proprie, et ista cum secundum speciem transferuntur in divi- secundum speciem transferuntur in divi- nam prædicationem, excludant intelle- nam prædicationem, excludant intelle- ctum generis, quod non proprie sed trans- ctum generis, quod non proprie sed trans- lative dicuntur de Deo. lative dicuntur de Deo.

ULTERIUS quæritur, Si omnia prædica- Quest ULTERIUS quæritur, Si omnia prædica- Quest menta transferantur in divinam prædica- menta transferantur in divinam prædica- tionem? tionem?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Dicit enim Boetius in libro de Tri- 1. Dicit enim Boetius in libro de Tri-

nitate: « Situm et passionem in Deo nitate: « Situm et passionem in Deo requiri non oportet. » Item, Ibidem dicit, requiri non oportet. » Item, Ibidem dicit, quod « cætera prædicamenta a substan- quod « cætera prædicamenta a substan- tia, quantitate, et qualitate, quæ nec in tia, quantitate, et qualitate, quæ nec in Deo nec in creatura aliquid prædicant, Deo nec in creatura aliquid prædicant, in divinam prædicationem non transfe- in divinam prædicationem non transfe- runtur. » Ergo septem genera prædica- runtur. » Ergo septem genera prædica- mentorum, quæ sunt relatio, ubi, quando, mentorum, quæ sunt relatio, ubi, quando, actio, passio, situs, habitus, in divinam actio, passio, situs, habitus, in divinam prædicationem non assumuntur. prædicationem non assumuntur.

2. Adhuc, Boetius, Ibidem, « Ad ali- 2. Adhuc, Boetius, Ibidem, « Ad ali- quid vere omnino non potest prædica- quid vere omnino non potest prædica- ri. » Ergo prædicamentum ad aliquid ri. » Ergo prædicamentum ad aliquid nullo modo transferendum est in divi- nullo modo transferendum est in divi- nam prædicationem: quia omnino non nam prædicationem: quia omnino non æquipollet ad eam nullo modo. æquipollet ad eam nullo modo.

ULTERIUS quæritur, Quare Augustinus Quest. ULTERIUS quæritur, Quare Augustinus Quest. a divina prædicatione potius excludit a divina prædicatione potius excludit genera quam species, et quare potius genera quam species, et quare potius quasdam species quam alias? Concedit quasdam species quam alias? Concedit

2 IDEM, Ibidem, cap. 10. 2 IDEM, Ibidem, cap. 10.

3 3

IDEM, Ibidem, cap. 1. IDEM, Ibidem, cap. 1.

nolutio. nolutio.

Ad I. Ad I.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 56. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 56.

enim Deum esse justum et magnum, et enim Deum esse justum et magnum, et negat eum esse album vel nigrum, vel negat eum esse album vel nigrum, vel mollem vel durum. mollem vel durum.

Adhuc, Dicit Augustinus, quod sine Adhuc, Dicit Augustinus, quod sine qualitate est bonus, et sine quantitate qualitate est bonus, et sine quantitate est magnus, et sine indigentia creator, est magnus, et sine indigentia creator, et in creatore intelligitur prædicamen- et in creatore intelligitur prædicamen- tum actionis, et similiter prædicamen- tum actionis, et similiter prædicamen- tum relationis, quare similiter non dicit, tum relationis, quare similiter non dicit, sine relatione et actione creator? sine relatione et actione creator?

SOLUTIO. Dicendum, quod prædica- SOLUTIO. Dicendum, quod prædica- menta duo, scilicet substantiæ et rela- menta duo, scilicet substantiæ et rela- tionis proprie in divinam assumuntur tionis proprie in divinam assumuntur prædicationem eo modo quo in præhabi- prædicationem eo modo quo in præhabi- tis determinatum est, scilicet quod sub- tis determinatum est, scilicet quod sub- stantia non a substando dicitur, sed ab eo stantia non a substando dicitur, sed ab eo quod est per se esse, et propter indigen- quod est per se esse, et propter indigen- tiam esse nullo indigere et ad nihil de- tiam esse nullo indigere et ad nihil de- pendere. Sic enim Deus solus substantia pendere. Sic enim Deus solus substantia est. Omne enim creatum propter indi- est. Omne enim creatum propter indi- gentiam esse dependet ad creatorem. Et gentiam esse dependet ad creatorem. Et sic in seipso subsistit Deus, nullo indi- sic in seipso subsistit Deus, nullo indi- gens ut sit. Relatio autem, sicut in ante- gens ut sit. Relatio autem, sicut in ante- habitis ostensum est, eo modo quo est habitis ostensum est, eo modo quo est dependentia principiorum substantiæ ad dependentia principiorum substantiæ ad invicem quæ dependentia ipsis princi- invicem quæ dependentia ipsis princi- piis substantiæ accidentalis non est, est piis substantiæ accidentalis non est, est ante intellectum accidentis, et sic in Deo ante intellectum accidentis, et sic in Deo in quo nihil est secundum accidens, præ- in quo nihil est secundum accidens, præ- dicari potest. Et hæc duo prædicamenta dicari potest. Et hæc duo prædicamenta proprie de Deo dicuntur. Secundum au- proprie de Deo dicuntur. Secundum au- tem quod relatio consequens est muta- tem quod relatio consequens est muta- bilitatem compositi, sic est in genere bilitatem compositi, sic est in genere accidentis, et consequens quantitatem et accidentis, et consequens quantitatem et qualitatem et hoc modo non est in qualitatem et hoc modo non est in Deo. Alia autem prædicamenta, sicut Deo. Alia autem prædicamenta, sicut quantitas, et qualitas, in Deo esse non quantitas, et qualitas, in Deo esse non possunt nisi per translationem, et maxi- possunt nisi per translationem, et maxi- me quantitatis eo quod illa consequi- me quantitatis eo quod illa consequi- tur substantiam ex parte materiæ, et tur substantiam ex parte materiæ, et proprie dicit dimensionem corporalem: proprie dicit dimensionem corporalem: quia si Deus dicitur magnus, non dicitur quia si Deus dicitur magnus, non dicitur magnus quantitate molis, sed quantitate magnus quantitate molis, sed quantitate virtutis quantitas autem de mole et virtutis quantitas autem de mole et virtute æquivoce dicitur, cum ratio sub- virtute æquivoce dicitur, cum ratio sub- stantiæ sit diversa et solum nomen stantiæ sit diversa et solum nomen

commune. commune.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod præ- AD PRIMUM ergo dicendum, quod præ-

575 575

dicamentum actionis dupliciter conside- dicamentum actionis dupliciter conside- rari potest, scilicet secundum quod est rari potest, scilicet secundum quod est ab agente tantum ut est agens, hoc est, ab agente tantum ut est agens, hoc est, secundum quod est actio in patiens. Sic secundum quod est actio in patiens. Sic verum est, quod Deus solus proprie facit verum est, quod Deus solus proprie facit et agit quia est agens simplicissimum et agit quia est agens simplicissimum et purissimum. Potest etiam considerari et purissimum. Potest etiam considerari secundum quod comparatur ad agens et secundum quod comparatur ad agens et causam actionis in inferioribus in quibus causam actionis in inferioribus in quibus indigentia causa actionis est. Primo mo- indigentia causa actionis est. Primo mo- do non est in genere actio, sed ultra ge- do non est in genere actio, sed ultra ge- nus, et hoc modo convenit Deo propriis- nus, et hoc modo convenit Deo propriis- sime: quia actio ejus est substantia ejus, sime: quia actio ejus est substantia ejus, et actio cadens a ratione actionis ut est et actio cadens a ratione actionis ut est accidens, prædicat in Deo substantiam accidens, prædicat in Deo substantiam ut actionem. Et hoc intelligit Augusti- ut actionem. Et hoc intelligit Augusti- nus quando dicit, quod non fit, neque nus quando dicit, quod non fit, neque patitur. In omni enim actione physica patitur. In omni enim actione physica agens patitur et sic fit, ut dicit Aristo- agens patitur et sic fit, ut dicit Aristo- teles, in V Physicorum, quod actio teles, in V Physicorum, quod actio agentis physici sive creati in prædica- agentis physici sive creati in prædica- mento ordinatur: quia, sicut dicitur in mento ordinatur: quia, sicut dicitur in Sex principiis, « omnis actio in motu, et Sex principiis, « omnis actio in motu, et omnis motus in actione firmatur. » omnis motus in actione firmatur. »

AD ALIUD dicendum, quod ea quæ di- AD ALIUD dicendum, quod ea quæ di- cuntur de qualitate et quantitate, de Deo cuntur de qualitate et quantitate, de Deo non proprie, sed translative dicuntur. non proprie, sed translative dicuntur. Quantitas enim et qualitas accidentia Quantitas enim et qualitas accidentia nominant sub dependentia ad substan- nominant sub dependentia ad substan- tiam quoad esse et hoc modo Deo con- tiam quoad esse et hoc modo Deo con- venire non possunt. Accidens enim de- venire non possunt. Accidens enim de- fectum entis dicit, quod nullo modo Deo fectum entis dicit, quod nullo modo Deo convenire potest. Et quod dicit Augusti- convenire potest. Et quod dicit Augusti- nus, quod de Deo dicitur bonum et ju- nus, quod de Deo dicitur bonum et ju- stum proprie, intelligitur quantum ad stum proprie, intelligitur quantum ad mutatam prædicationem: hæc enim in mutatam prædicationem: hæc enim in Deo prædicant substantiam quæ proprie Deo prædicant substantiam quæ proprie Deo convenit, et non per similitudinem : Deo convenit, et non per similitudinem : sed quantum ad modum prædicandi qui sed quantum ad modum prædicandi qui communiter importatur in termine, non communiter importatur in termine, non proprie prædicantur de Deo. Et ideo di- proprie prædicantur de Deo. Et ideo di- cit Boetius, quod cætera mutantur cum cit Boetius, quod cætera mutantur cum in divinam assumuntur prædicationem. in divinam assumuntur prædicationem.

PER HOC etiam patet solutio ad se- PER HOC etiam patet solutio ad se- quens. Boetius enim non intendit nisi quens. Boetius enim non intendit nisi quod quantum ad mutatam prædicatio- quod quantum ad mutatam prædicatio- nem proprie de Deo dicantur: quia sci- nem proprie de Deo dicantur: quia sci- licet idem est proprium quod in Deo et licet idem est proprium quod in Deo et de Deo prædicatur. de Deo prædicatur.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad object. Ad object.

Ad quæst.1 Ad quæst.1 Ad 1. Ad 1.

576 576

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit AD ALIUD dicendum, quod sicut dicit Dionysius in libro de Divinis nomini- Dionysius in libro de Divinis nomini- bus, participationes omnes eminenter bus, participationes omnes eminenter præhabet Deus quia per essentiam ha- præhabet Deus quia per essentiam ha- bet et simpliciter et unite et immateria- bet et simpliciter et unite et immateria- liter. Participantia autem habent acci- liter. Participantia autem habent acci- dentaliter ab alio, materialiter, multipli- dentaliter ab alio, materialiter, multipli- citer, differenter, et mobiliter. Et ideo citer, differenter, et mobiliter. Et ideo quantum ad rem prædicatam propriissi- quantum ad rem prædicatam propriissi- me dicuntur de Deo, sed quantum ad me dicuntur de Deo, sed quantum ad modum prædicandi quem habent in modum prædicandi quem habent in participantibus, non prædicantur de Deo participantibus, non prædicantur de Deo nisi transferantur in prædicationem sub- nisi transferantur in prædicationem sub-

stantiæ. stantiæ.

AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, dicendum quod concedendum est. Vult dicendum quod concedendum est. Vult enim Augustinus, quod propria prædica- enim Augustinus, quod propria prædica- tio termini est illa quam habet ex natura tio termini est illa quam habet ex natura generis sui per se enim prædicabile est generis sui per se enim prædicabile est genus generalissimum, et ex hoc habent genus generalissimum, et ex hoc habent subalternum et species quod prædicata subalternum et species quod prædicata sunt et prædicari possunt. Et hoc modo sunt et prædicari possunt. Et hoc modo dicit Augustinus: « Intelligamus Deum dicit Augustinus: « Intelligamus Deum sine qualitate bonum, et sine quantitate sine qualitate bonum, et sine quantitate magnum » quia quod bonum et mag- magnum » quia quod bonum et mag- num prædicata sunt in divinis, non ha- num prædicata sunt in divinis, non ha- bent ex suis generibus generalissimis, bent ex suis generibus generalissimis, sed potius ex mutata qualitatis prædica- sed potius ex mutata qualitatis prædica- tione et quantitatis in prædicamentum tione et quantitatis in prædicamentum substantiæ Deus enim, cum subjectum substantiæ Deus enim, cum subjectum esse non possit, ut dicit Boetius, nihil esse non possit, ut dicit Boetius, nihil potest de ipso prædicari ut de subjecto. potest de ipso prædicari ut de subjecto. Unde cum quantitas et qualitas prout Unde cum quantitas et qualitas prout prima prædicamenta dicuntur, non præ- prima prædicamenta dicuntur, non præ- dicentur nisi de subjecto, de Deo prædi- dicentur nisi de subjecto, de Deo prædi- cari non possunt proprie et quod de cari non possunt proprie et quod de ipsis de Deo videtur prædicari, non pot- ipsis de Deo videtur prædicari, non pot- est nisi secundum mutatam prædicatio- est nisi secundum mutatam prædicatio- nem. Et hoc est quod dicit Augustinus: nem. Et hoc est quod dicit Augustinus: « Sine qualitate bonus, et sine quantitate « Sine qualitate bonus, et sine quantitate

magnus. » magnus. »

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod omnia prædicamenta aliquo dum quod omnia prædicamenta aliquo modo transferuntur in divinam prædica- modo transferuntur in divinam prædica-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, сар. 11. сар. 11.

2 Psal. LXXIX, 2 et XCVIII, 1; Isa. XXXVII, 2 Psal. LXXIX, 2 et XCVIII, 1; Isa. XXXVII,

tionem. Secundum substantiam enim di- tionem. Secundum substantiam enim di- citur Deus, secundum quantitatem mag- citur Deus, secundum quantitatem mag- nus, secundum qualitatem justus, se- nus, secundum qualitatem justus, se- cundum agere dicitur creare, secundum cundum agere dicitur creare, secundum pati irasci vel configi. Malach. 11, 8: Si pati irasci vel configi. Malach. 11, 8: Si affiget homo Deum, quia vos configitis affiget homo Deum, quia vos configitis me? Secundum quando dicitur semper me? Secundum quando dicitur semper esse, secundum ubi ubique totus, secun- esse, secundum ubi ubique totus, secun- dum situm sedere super Cherubim 2, se- dum situm sedere super Cherubim 2, se- cundum habere dicitur amictus lumine sic- cundum habere dicitur amictus lumine sic- ut vestimento. Sed quædam illorum de ut vestimento. Sed quædam illorum de Deo dicuntur proprie, ut substantia et Deo dicuntur proprie, ut substantia et relatio, sicut cum dicitur, Deus et Domi- relatio, sicut cum dicitur, Deus et Domi- nus universorum. Quædam autem con- nus universorum. Quædam autem con- versa prædicatione sive mutata, ut de versa prædicatione sive mutata, ut de his quæ sunt secundum qualitatem vel his quæ sunt secundum qualitatem vel quantitatem, ut paulo ante dictum est. quantitatem, ut paulo ante dictum est. Quædam vero quæ non dicunt inesse Quædam vero quæ non dicunt inesse nec adesse, sed dicunt adesse quodam nec adesse, sed dicunt adesse quodam modo, ut ubi, quando, situs, habitus, modo, ut ubi, quando, situs, habitus, de Deo dicuntur ut qui aliquo modo de Deo dicuntur ut qui aliquo modo adsit creaturis. Sic enim dicitur se- adsit creaturis. Sic enim dicitur se- cundum situm sedere super Cherubim cundum situm sedere super Cherubim ut regens et dirigens: quia sic ad- ut regens et dirigens: quia sic ad- est Cherubim. Et sic dicitur secundum est Cherubim. Et sic dicitur secundum ubi esse ubique: quia ubique est præ- ubi esse ubique: quia ubique est præ- sentialiter, potentialiter, et essentialiter, sentialiter, potentialiter, et essentialiter, et ubique conservans et continens. Et et ubique conservans et continens. Et sic dicitur secundum quando semper sic dicitur secundum quando semper esse quia semper adest omni creaturæ, esse quia semper adest omni creaturæ, et numquam deficit: adest enim ut creans, et numquam deficit: adest enim ut creans, gubernans, et continens. Et sic dicitur gubernans, et continens. Et sic dicitur

е, quæ figura secundum gram- е, quæ figura secundum gram- maticos vocatur prosopopæia, secundum maticos vocatur prosopopæia, secundum passionem irasci, quando facit idem quod passionem irasci, quando facit idem quod iratus vindicando vel puniendo, vel quan- iratus vindicando vel puniendo, vel quan- do in se refert quod fit sanctis, ut, Ma- do in se refert quod fit sanctis, ut, Ma- lach. II, 8: Si affiget homo Deum, etc. lach. II, 8: Si affiget homo Deum, etc. Ad Hebr. vi,.6 Rursum crucifigentes Ad Hebr. vi,.6 Rursum crucifigentes sibimetipsis Filium Dei, et ostentui sibimetipsis Filium Dei, et ostentui habentes. Zachariæ, 11, 8. Qui tetigerit habentes. Zachariæ, 11, 8. Qui tetigerit vos, tangit pupillam oculi mei. Act. ix, vos, tangit pupillam oculi mei. Act. ix, 4 Quid me persequeris ? Et sic dicitur 4 Quid me persequeris ? Et sic dicitur secundum habitum per eamdem figuram secundum habitum per eamdem figuram amictus lumine : eo quod amictum amictus lumine : eo quod amictum

16. 16.

3 Psal. C, 2. 3 Psal. C, 2.

A4 2. A4 2.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 56. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 56.

luminis sanctorum refert in seipsum. luminis sanctorum refert in seipsum.

AD ALIUD dicendum, quod dictum Boe- AD ALIUD dicendum, quod dictum Boe- tii fundatur super regulam quamdam in tii fundatur super regulam quamdam in Logicis traditam « Omne prædicamen- Logicis traditam « Omne prædicamen- tum ab esse alicujus sumitur. » Est au- tum ab esse alicujus sumitur. » Est au- tem triplex esse, scilicet esse simpliciter, tem triplex esse, scilicet esse simpliciter, et ab hoc sumitur prædicamentum sub- et ab hoc sumitur prædicamentum sub- stantiæ. Et est esse in, et ab hoc sumi- stantiæ. Et est esse in, et ab hoc sumi- tur prædicamentum accidentis ut est ac- tur prædicamentum accidentis ut est ac- cidens, ut quantitas et qualitas Et est cidens, ut quantitas et qualitas Et est esse ad, et hoc dupliciter. Est enim esse esse ad, et hoc dupliciter. Est enim esse ad ita quod ipsum est ad aliud, et ab hoc ad ita quod ipsum est ad aliud, et ab hoc sumitur prædicamentum relationis. Et sumitur prædicamentum relationis. Et est esse ad ab aliquo, quod procedit a est esse ad ab aliquo, quod procedit a comparatione unius ad alterum : et ab comparatione unius ad alterum : et ab hoc sumuntur sex prædicamenta, ut ubi, hoc sumuntur sex prædicamenta, ut ubi, quod est circumscriptio corporis a loci quod est circumscriptio corporis a loci circumscriptione procedens. Quando, circumscriptione procedens. Quando, quod relinquitur ex adjacentia temporis. quod relinquitur ex adjacentia temporis. Agere, quod sicut dicit Commentator Agere, quod sicut dicit Commentator super III Physicorum, est quod ex com- super III Physicorum, est quod ex com- paratione agentis ad patiens, in patiens paratione agentis ad patiens, in patiens fluit ab agente. Et passio, quæ secun- fluit ab agente. Et passio, quæ secun- dum eumdem est id quod ex compara- dum eumdem est id quod ex compara- tione ad agens, patiens suscipit ab agen- tione ad agens, patiens suscipit ab agen- te. Et situs, qui nihil aliud est nisi ha- te. Et situs, qui nihil aliud est nisi ha- bitudo et potentia qua se habet positum bitudo et potentia qua se habet positum in differentia loci in qua positum est. in differentia loci in qua positum est. Et habitus, qui nihil aliud est quam ha- Et habitus, qui nihil aliud est quam ha- bitudo qua se habet vestitus ad vesti- bitudo qua se habet vestitus ad vesti- mentum, vel ad vestimenti differentiam, mentum, vel ad vestimenti differentiam, qua cappatus vel tunicatus dicitur. Unde qua cappatus vel tunicatus dicitur. Unde etiam duæ accidentis definitiones ponun- etiam duæ accidentis definitiones ponun- tur. Accidens enim est, ut dicit Aristo- tur. Accidens enim est, ut dicit Aristo- teles in Topicis, quod cum sit in aliquo, teles in Topicis, quod cum sit in aliquo, non est in eo velut quædam pars, et im- non est in eo velut quædam pars, et im- possibile est ipsum esse sine eo in quo possibile est ipsum esse sine eo in quo est. Porphyrius autem dicit, quod acci- est. Porphyrius autem dicit, quod acci- dens est quod adest et abest præter sub- dens est quod adest et abest præter sub- jecti corruptionem. Priori enim modo jecti corruptionem. Priori enim modo dicitur accidens ab inesse, secundo mo- dicitur accidens ab inesse, secundo mo- do ab adesse, et sic dicitur accidens quasi do ab adesse, et sic dicitur accidens quasi accedens. Quando ergo dicit Boetius, accedens. Quando ergo dicit Boetius, quod ad aliquid omnino non prædica- quod ad aliquid omnino non prædica- tur, » non intelligit, quod nullo modo tur, » non intelligit, quod nullo modo prædicetur in divinis, sed quod non om- prædicetur in divinis, sed quod non om- nino prædicatur ut inhærens vel ens: non nino prædicatur ut inhærens vel ens: non enim prædicatur secundum aliquid quod enim prædicatur secundum aliquid quod addat, minuat, vel mutet, sed secundum addat, minuat, vel mutet, sed secundum

XXXI XXXI

577 577

id cujus esse ad alterum sit. Et hoc pro- id cujus esse ad alterum sit. Et hoc pro- prium est in divinis uni soli personæ prium est in divinis uni soli personæ conveniens, et nihil dicens, quod secun- conveniens, et nihil dicens, quod secun- dum modum dicendi vel significandi per dum modum dicendi vel significandi per esse vel inesse dicit substantiam, quæ so- esse vel inesse dicit substantiam, quæ so- lum in divinis omnino, hoc est, univer- lum in divinis omnino, hoc est, univer- saliter de omnibus personis prædica- saliter de omnibus personis prædica-

tur. tur.

AD ID quod ulterius quæritur, dicendum Ad quæst. 2. AD ID quod ulterius quæritur, dicendum Ad quæst. 2. quod sicut dicit Aristoteles in IX primæ quod sicut dicit Aristoteles in IX primæ philosophiæ, multitudo accidentium re- philosophiæ, multitudo accidentium re- ducitur ad substantiam. Dico autem acci- ducitur ad substantiam. Dico autem acci- dentium quæ prædicant inesse, ut quan- dentium quæ prædicant inesse, ut quan- titas, et qualitas. Unde genera illa ipso no- titas, et qualitas. Unde genera illa ipso no- mine dicunt dependentiam ad substan- mine dicunt dependentiam ad substan- tiam, et per consequens entis defectum : tiam, et per consequens entis defectum : propter quod excluduntur secundum no- propter quod excluduntur secundum no- mina sua a divina prædicatione. Alia au- mina sua a divina prædicatione. Alia au- tem genera quæ dicunt adesse et non ines- tem genera quæ dicunt adesse et non ines- se, quædam sunt quæ ipso nomine nihil se, quædam sunt quæ ipso nomine nihil dicunt dependentiæ nec imperfectionis, dicunt dependentiæ nec imperfectionis, sed potius esse perfectissimum ad quod sed potius esse perfectissimum ad quod alia dependent, sicut actio : et hæc a alia dependent, sicut actio : et hæc a divina prædicatione non excluduntur, divina prædicatione non excluduntur, sed causa quæ est in creatura. In crea- sed causa quæ est in creatura. In crea- tura enim causa actionis est indigentia tura enim causa actionis est indigentia acti et ideo causa illorum a creatore acti et ideo causa illorum a creatore excluditur, et non ipsa res prædicamenti. excluditur, et non ipsa res prædicamenti. Et ideo dicit Augustinus « Deum sine in- Et ideo dicit Augustinus « Deum sine in- digentia creatorem. » Quædam autem digentia creatorem. » Quædam autem inter ea quæ dicunt adesse, ipso nomi- inter ea quæ dicunt adesse, ipso nomi- ne secundum modum significandi prædi- ne secundum modum significandi prædi- cant quid corporale, sicut situs et habi- cant quid corporale, sicut situs et habi- tus et hæc in Deo non possunt esse tus et hæc in Deo non possunt esse nisi per metaphoram et symbolum, et nisi per metaphoram et symbolum, et similiter habitus. Et ideo dicit Boetius, similiter habitus. Et ideo dicit Boetius, quod situm et habitnm in Deo requiri quod situm et habitnm in Deo requiri non oportet. Quædam etiam materialita- non oportet. Quædam etiam materialita- tem dicunt et imperfectionem, et hæc a tem dicunt et imperfectionem, et hæc a divina excluduntur prædicatione. Ideo divina excluduntur prædicatione. Ideo dicit Augustinus « Deum nihil patien- dicit Augustinus « Deum nihil patien- tem. » Regulariter enim verum est, quod tem. » Regulariter enim verum est, quod corporalia materialia privationem signi- corporalia materialia privationem signi- ficantia et compositionem et mutationem, ficantia et compositionem et mutationem, generaliter excluduntur a divina prædica- generaliter excluduntur a divina prædica- tione, nec Deo attribuuntur nisi per me- tione, nec Deo attribuuntur nisi per me- taphoram, sicut symbolica de Deo præ- taphoram, sicut symbolica de Deo præ- dicantur, sicut docet Diouysius in Sym- dicantur, sicut docet Diouysius in Sym-

37 37

578 578

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bolica theologia, et in epistola ad Timo- bolica theologia, et in epistola ad Timo- theum. theum.

Species autem prædicamentorum du- Species autem prædicamentorum du- pliciter sunt. Quædam enim aliquid per- pliciter sunt. Quædam enim aliquid per- fectionis addunt super genus, quod sim- fectionis addunt super genus, quod sim- plicitati non repugnat, ut in qualitate plicitati non repugnat, ut in qualitate habitus vel dispositio, ut justus, sapiens, habitus vel dispositio, ut justus, sapiens, bonus. Et hæc per hoc quod addunt su- bonus. Et hæc per hoc quod addunt su- per genus, admittuntur in divinam præ- per genus, admittuntur in divinam præ- dicationem propter quod non dicitur dicationem propter quod non dicitur

sine sapientia sapiens, et sine justitia sine sapientia sapiens, et sine justitia justus. Quædam vero id quod addunt justus. Quædam vero id quod addunt super genus, in modo dicendi per no- super genus, in modo dicendi per no- men significant ut corporale materiale, men significant ut corporale materiale, ut ea quæ sunt in tertia vel quarta spe- ut ea quæ sunt in tertia vel quarta spe- cie qualitatis, ut molle, durum, dulce, cie qualitatis, ut molle, durum, dulce, amarum, circulare vel angulare: et hæc amarum, circulare vel angulare: et hæc Deo non conveniunt nisi per metapho- Deo non conveniunt nisi per metapho- ram et symbolum. ram et symbolum.

QUÆSTIO LVII. QUÆSTIO LVII.

Utrum de Deo dieta dicant divinam essentiam ¹ ? Utrum de Deo dieta dicant divinam essentiam ¹ ?

Juxta hoc quæritur de nominibus Juxta hoc quæritur de nominibus specialibus, quibus nominatur Deus no- specialibus, quibus nominatur Deus no- minibus specierum, maxime prædica- minibus specierum, maxime prædica- menti qualitatis, ut justus, virtus, sa- menti qualitatis, ut justus, virtus, sa- piens, et sapientia, et hujusmodi. piens, et sapientia, et hujusmodi.

1. De quibus ait Dionysius in libro de 1. De quibus ait Dionysius in libro de Divinis nominibus 2. Dicit enim : « Ju- Divinis nominibus 2. Dicit enim : « Ju- stitia rursus laudatur Deus, sicut om- stitia rursus laudatur Deus, sicut om- nibus secundum dignitatem distribuens nibus secundum dignitatem distribuens et commensurationem et pulchritudinem et commensurationem et pulchritudinem et bonam ordinationem et ornatum, et et bonam ordinationem et ornatum, et omnes distributiones et ordines segre- omnes distributiones et ordines segre- gans, unicuique secundum vere existen- gans, unicuique secundum vere existen- tem justissimam definitionem. » Et ex tem justissimam definitionem. » Et ex hoe accipitur, quod hoc nomen, justus, hoe accipitur, quod hoc nomen, justus, cum dicitur, justus Deus, significat di- cum dicitur, justus Deus, significat di- vinam essentiam, et connotat retributio- vinam essentiam, et connotat retributio- nes secundum dignitatem. nes secundum dignitatem.

2. Adhuc, Boetius in libro de Trini- 2. Adhuc, Boetius in libro de Trini- late: Cum dicitur Deus justus vel bo- late: Cum dicitur Deus justus vel bo- nus, prædicatur justitia vel bonitas quæ nus, prædicatur justitia vel bonitas quæ est Dei substantia. » est Dei substantia. »

3. Adhuc, Commune argumentum est, 3. Adhuc, Commune argumentum est, quod justum et justitia tribus personis quod justum et justitia tribus personis conveniunt in summa singulariter, et conveniunt in summa singulariter, et non pluraliter. Omne autem tale nomen non pluraliter. Omne autem tale nomen significat divinam essentiam. Ergo ju- significat divinam essentiam. Ergo ju- stus et bonus significant divinam essen- stus et bonus significant divinam essen- tiam. tiam.

4. Adhuc, Cum dicitur homo justus, 4. Adhuc, Cum dicitur homo justus, non prædicatur justitia nisi quæ inest non prædicatur justitia nisi quæ inest hominised quod in creaturis prædica- hominised quod in creaturis prædica- tur secundum inesse, in Deo prædica- tur secundum inesse, in Deo prædica- tur secundum esse, ut vult Boetius. Er- tur secundum esse, ut vult Boetius. Er- go cum dicitur, Deus justus, prædicatur go cum dicitur, Deus justus, prædicatur justitia quæ est idem Deo et essentia di- justitia quæ est idem Deo et essentia di- vina. Ergo justus significat essentiam vina. Ergo justus significat essentiam divinam. divinam.

IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

1. Quod videtur Damascenus dicere: 1. Quod videtur Damascenus dicere: « Justum et bonum et sanctum sequun- « Justum et bonum et sanctum sequun- tur natura, non ipsam substantiam tur natura, non ipsam substantiam ostendunt 3. » ostendunt 3. »

2. Adhuc, Damascenus, ibidem, « Si 2. Adhuc, Damascenus, ibidem, « Si

Sed cont Sed cont

1 Cf. Opp. B. Alberti Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti Comment. in I Senten- tiarum, Dist. VIII, Art. 2. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. VIII, Art. 2. Tom. XXV hujusce novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

cap. 8. cap. 8.

3 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, 3 S. J. DAMASCENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, cap. 4. cap. 4.

Quest 1. Quest 1.

Quest. 2. Quest. 2.

Sed contra. Sed contra.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 57. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 57.

bonum, si justum, si sapiens, si quod- bonum, si justum, si sapiens, si quod- cumque dixeris, non naturam Dei dicis, cumque dixeris, non naturam Dei dicis, sed ea quæ sunt circa naturam. » sed ea quæ sunt circa naturam. »

ULTERIUS quæritur, Si connotat effectum ULTERIUS quæritur, Si connotat effectum in creatura cum dicitur, Deus justus? in creatura cum dicitur, Deus justus? Videtur, quod non : quia Videtur, quod non : quia

1. Cum dicitur homo justus, nihil præ- 1. Cum dicitur homo justus, nihil præ- dicatur nisi justitia quæ est Deus: non dicatur nisi justitia quæ est Deus: non enim fit mutatio prædicationis nisi qua- enim fit mutatio prædicationis nisi qua- litatis in substantiam. litatis in substantiam.

2. Adhuc, Si connotat effectum, cum 2. Adhuc, Si connotat effectum, cum ille effectus non sit nisi in creatura quæ ille effectus non sit nisi in creatura quæ non est nisi ex tempore, videtur quod non est nisi ex tempore, videtur quod hoc nomen, justus, sit de his quæ ex hoc nomen, justus, sit de his quæ ex tempore Deo conveniunt: et sic Deus ab tempore Deo conveniunt: et sic Deus ab æterno non esset justus. æterno non esset justus.

3. Adhuc, Cum dicitur, Deus est ens, 3. Adhuc, Cum dicitur, Deus est ens, vel Deus est bonus, non connotatur ali- vel Deus est bonus, non connotatur ali- quis effectus, licet ens et bonum dicant quis effectus, licet ens et bonum dicant divinam essentiam supereffluentem super divinam essentiam supereffluentem super omne quod participat esse et bonum. Er- omne quod participat esse et bonum. Er- go a simili cum dicitur Deus justus, licet go a simili cum dicitur Deus justus, licet justus dicat divinam essentiam ut ju- justus dicat divinam essentiam ut ju- stitiam supereffluentem super omne quod stitiam supereffluentem super omne quod participat justitiam, non propter hoc con- participat justitiam, non propter hoc con- notatur aliquis effectus. notatur aliquis effectus.

ULTERIUS quæritur propter hoc quod ULTERIUS quæritur propter hoc quod Deus est in fine simplicitatis, utrum ita Deus est in fine simplicitatis, utrum ita dicatur justitia et bonitas sicut justus et dicatur justitia et bonitas sicut justus et bonus ? bonus ?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. I ad Corinth. 1, 30: Factus est no- 1. I ad Corinth. 1, 30: Factus est no- bis sapientia a Deo, et justitia, et san- bis sapientia a Deo, et justitia, et san- ctificatio, et redemptio. ctificatio, et redemptio.

2. Adhuc, Psal. xxxix, 12: Misericor- 2. Adhuc, Psal. xxxix, 12: Misericor- dia tua et veritas tua semper suscepe- dia tua et veritas tua semper suscepe- runt me. runt me.

IN CONTRARIUM hujus est quod dicit IN CONTRARIUM hujus est quod dicit Præpositivus, quod quando copulativa Præpositivus, quod quando copulativa conjunctio ponitur inter nomina signi- conjunctio ponitur inter nomina signi- ficantia ut in subsistentia, exigit diversa ficantia ut in subsistentia, exigit diversa supposita quæ copulet, et si non inve- supposita quæ copulet, et si non inve- nit, locutio est incongrua. Sed cum dici- nit, locutio est incongrua. Sed cum dici- tur, Deus est bonitas et justitia, non sunt tur, Deus est bonitas et justitia, non sunt diversa supposita, sed idem. Ergo co- diversa supposita, sed idem. Ergo co- pulativa conjunctio non invenit quod pulativa conjunctio non invenit quod exigit locutio. Ergo est incongrua. exigit locutio. Ergo est incongrua.

579 579

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut dicit Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod sicut dicit Solutio. Augustinus, Deus propter nimiam suam Augustinus, Deus propter nimiam suam perfectionem uno nomine significari non perfectionem uno nomine significari non potest unde simpliciter innominabilis potest unde simpliciter innominabilis est, secundum aliquid vero nominabilis, est, secundum aliquid vero nominabilis, et sic nominatur nominibus omnium et sic nominatur nominibus omnium prædicamentorum, ut prius ostensum prædicamentorum, ut prius ostensum est. Sed considerandum est in nomini- est. Sed considerandum est in nomini- bus, utrum dicant quid generis in habi- bus, utrum dicant quid generis in habi- tudine et ordine ad actum. Verbi gratia tudine et ordine ad actum. Verbi gratia cum dicitur, Deus est, vel Deus est Deus, cum dicitur, Deus est, vel Deus est Deus, per hoc nomen, Deus, et per hoc verbum, per hoc nomen, Deus, et per hoc verbum, est, non dicitur nisi quid generis sub- est, non dicitur nisi quid generis sub- stantiæ absolute. Similiter cum dicitur, stantiæ absolute. Similiter cum dicitur, Deus magnus, non dicitur nisi quid Deus magnus, non dicitur nisi quid quantitatis absolute. Cum autem dicitur, quantitatis absolute. Cum autem dicitur, Deus est justus vel misericors, justitia Deus est justus vel misericors, justitia vel misericordia habitus sunt perficientes vel misericordia habitus sunt perficientes potentiam ad actum determinatum. Ju- potentiam ad actum determinatum. Ju- stitia enim, ut dicit Plato, est virtus stitia enim, ut dicit Plato, est virtus reddens unicuique quod suum est. Mi- reddens unicuique quod suum est. Mi- sericordia vero est virtus alienas mise- sericordia vero est virtus alienas mise- rias faciens suas in subventione misero- rias faciens suas in subventione misero- rum. Et in talibus considerandum est, rum. Et in talibus considerandum est, quod dicunt habitudinem ad actum deter- quod dicunt habitudinem ad actum deter- minatum in tempore, sive ad rem tem- minatum in tempore, sive ad rem tem- poralem, ut dicunt habitudinem ad actum poralem, ut dicunt habitudinem ad actum in communi in æternitate vel in tempore. in communi in æternitate vel in tempore. Verbi gratia, justus et misericors sive Verbi gratia, justus et misericors sive miserator habitudinem dicunt ad actus miserator habitudinem dicunt ad actus in re temporali. Deo enim numquam in re temporali. Deo enim numquam redditur quod suum est in æternitate, redditur quod suum est in æternitate, nec subvenitur in miserendo. Cum vero nec subvenitur in miserendo. Cum vero dicitur, Deus est sapiens, vel Deus est dicitur, Deus est sapiens, vel Deus est bonus, licet sapientia dicat habitudinem bonus, licet sapientia dicat habitudinem ad actum qui est sapere, et bonum dicat ad actum qui est sapere, et bonum dicat habitudinem ad actum qui est se diffun- habitudinem ad actum qui est se diffun- dere vel communicare, ut dicit Dionysius, dere vel communicare, ut dicit Dionysius, quod bonum est communicativum sive quod bonum est communicativum sive diffusivum sui tamen quia ab æterno diffusivum sui tamen quia ab æterno se sapit Deus, et ab æterno diffundit si- se sapit Deus, et ab æterno diffundit si- ve communicat se Pater secundum deita- ve communicat se Pater secundum deita- tem per generationem Filio, et Pater et Fi- tem per generationem Filio, et Pater et Fi- lius per processionem Spiritui sancto, non lius per processionem Spiritui sancto, non sunt isti actus determinati ad rem tempo- sunt isti actus determinati ad rem tempo- ralem. Regulariter igitur accipiendum est, ralem. Regulariter igitur accipiendum est, quod nomina quæ significant quid ge- quod nomina quæ significant quid ge- neris, absolute non significant nisi divi- neris, absolute non significant nisi divi- nam essentiam non connotando effectum nam essentiam non connotando effectum

Ad 1,2,3 et 4. Ad 1,2,3 et 4.

Ad object. 1. Ad object. 1.

Ad object. 2. Ad object. 2.

580 580

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cum ipsa in creatura. Illa vero nomina cum ipsa in creatura. Illa vero nomina quæ notant habitudinem in re tempora- quæ notant habitudinem in re tempora- li, significant quidem divinam essentiam, li, significant quidem divinam essentiam, sed ex ipso modo significandi connotant sed ex ipso modo significandi connotant effectum in creatura, ut justus et mise- effectum in creatura, ut justus et mise- ricors et ideo talia ab æterno Deo non ricors et ideo talia ab æterno Deo non conveniunt, nisi secundum habitum et conveniunt, nisi secundum habitum et non secundum actum. Illa vero nomina non secundum actum. Illa vero nomina quæ significant in habitudine ad actum quæ significant in habitudine ad actum non determinatum in re temporali, etiam non determinatum in re temporali, etiam divinam essentiam significant, non con- divinam essentiam significant, non con- notando effectum in creatura. notando effectum in creatura.

His habitis, facile est respondere ad His habitis, facile est respondere ad objecta. objecta.

principale prædicatum sit justitia quæ principale prædicatum sit justitia quæ est inhærens homini cum dicitur, homo est inhærens homini cum dicitur, homo justus: et quæ est essentia divina cum justus: et quæ est essentia divina cum dicitur, Deus justus tamen ex modo dicitur, Deus justus tamen ex modo significandi per nomen quod significat significandi per nomen quod significat in habitudine ad actum, cum principali in habitudine ad actum, cum principali significato connotatur effectus. significato connotatur effectus.

AD SEQUENS patet solutio per antedi- AD SEQUENS patet solutio per antedi- cta ab æterno enim habitu justus est, cta ab æterno enim habitu justus est, sed distributiones et ornatus non reddit sed distributiones et ornatus non reddit unicuique secundum actum nisi ex tem- unicuique secundum actum nisi ex tem- pore. pore.

Ad Ad

AD SEQUENS patet solutio per dicta. Ens Add AD SEQUENS patet solutio per dicta. Ens Add enim et bonum non sunt similia nomina enim et bonum non sunt similia nomina

AD PRIMUM ergo dicendum, quod hoc justo. Ens enim non dicit habitudinem AD PRIMUM ergo dicendum, quod hoc justo. Ens enim non dicit habitudinem procedit. procedit.

Similiter tria sequentia concedenda Similiter tria sequentia concedenda sunt. Quia cum dicitur, homo justus, sunt. Quia cum dicitur, homo justus, prædicatur habitus justitiæ et connota- prædicatur habitus justitiæ et connota- tur actus qui est reddere unicuique quod tur actus qui est reddere unicuique quod suum est. Et similiter cum dicitur, Deus suum est. Et similiter cum dicitur, Deus justus, prædicatur justitia quæ est essen- justus, prædicatur justitia quæ est essen- tia Dei, et ex modo significandi connota- tia Dei, et ex modo significandi connota- tur effectus, qui est reddere unicuique, tur effectus, qui est reddere unicuique,

etc. etc.

AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, dicendum quod dictum Damasceni in- dicendum quod dictum Damasceni in- telligitur quantum ad communem inten- telligitur quantum ad communem inten- tionem importatam per nomen et in crea- tionem importatam per nomen et in crea- tore et in creaturis: sic enim verum est, tore et in creaturis: sic enim verum est, quod nomina sumpta a speciebus prædi- quod nomina sumpta a speciebus prædi- camentorum accidentis, ut quantitatis, camentorum accidentis, ut quantitatis, et qualitatis, non dicunt naturam sive et qualitatis, non dicunt naturam sive substantiam, sed dicunt id quod sequi- substantiam, sed dicunt id quod sequi- tur, et est in substantia: hoc tamen in tur, et est in substantia: hoc tamen in Deo est substantia propter indifferen- Deo est substantia propter indifferen- tiam simplicitatis: quia ipse est quidquid tiam simplicitatis: quia ipse est quidquid habet, et nihil est in Deo per accidens, habet, et nihil est in Deo per accidens, excepto quod Pater habet Filium et non excepto quod Pater habet Filium et non est Filius, Pater et Filius habent Spiri- est Filius, Pater et Filius habent Spiri- tum sanctum et non sunt Spiritus san- tum sanctum et non sunt Spiritus san- ctus hæc enim relative dicuntur, et ctus hæc enim relative dicuntur, et non secundum substantiam. non secundum substantiam.

PER IDEM patet solutio ad sequens : PER IDEM patet solutio ad sequens : quia in eodem sensu dictum est. quia in eodem sensu dictum est.

Ad quæst. 1. AD ID quod ulterius objicitur, jam pa- Ad quæst. 1. AD ID quod ulterius objicitur, jam pa-

Ad 1. Ad 1.

tet solutio: quia cum dicitur, Deus ju- tet solutio: quia cum dicitur, Deus ju- stus, et cum dicitur, homo justus, licet stus, et cum dicitur, homo justus, licet

: :

ad actum bonum autem licet dicat ha- ad actum bonum autem licet dicat ha- bitudinem ad actum, tamen ille actus bitudinem ad actum, tamen ille actus non est determinatus ad rem tempora- non est determinatus ad rem tempora- lem. lem.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad que AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad que dum quod secundum Dionysium, omnis dum quod secundum Dionysium, omnis processio quæ est a Deo, secundum di- processio quæ est a Deo, secundum di- vinas bonitates in Deo est ut participa- vinas bonitates in Deo est ut participa- tio, et non ut participatio : et quod in tio, et non ut participatio : et quod in Deo est, Deus est. Unde ipse est sua Deo est, Deus est. Unde ipse est sua bonitas simplex et per se, et secundum bonitas simplex et per se, et secundum se bonitas, et similiter est de sapientia, se bonitas, et similiter est de sapientia, justitia, et de omnibus aliis bonitatibus, justitia, et de omnibus aliis bonitatibus, quibus manifestatur in creatura partici- quibus manifestatur in creatura partici- pante bonitatem ipsius processio luminis pante bonitatem ipsius processio luminis a Patre luminum, ut dicitur, Jacobi, 1, a Patre luminum, ut dicitur, Jacobi, 1, 17: Omne datum optimum et omne do- 17: Omne datum optimum et omne do- num perfectum desursum est, descendens num perfectum desursum est, descendens a Patre luminum. Et quamvis sit sic a Patre luminum. Et quamvis sit sic Deus justus et misericors, et justitia et Deus justus et misericors, et justitia et misericordia: tamen, sicut dicit Præpo- misericordia: tamen, sicut dicit Præpo- sitivus, nomen quod significat in adja- sitivus, nomen quod significat in adja- centia, ut justus et misericors et sapiens, centia, ut justus et misericors et sapiens, ex modo significandi plus accedit ad com- ex modo significandi plus accedit ad com- positionem et ad concreationem : positionem et ad concreationem : nomen quod significat in subsistentia, nomen quod significat in subsistentia, ut justitia et bonitas, ex modo signifi- ut justitia et bonitas, ex modo signifi- candi plus accedit ad simplicitatem. Pro- candi plus accedit ad simplicitatem. Pro- pter quod cum copula ponitur in divinis pter quod cum copula ponitur in divinis inter nomina significantia in adjacentia, inter nomina significantia in adjacentia, copulatur ibi diversitas effectuum conno- copulatur ibi diversitas effectuum conno- tatorum. Propter quod etiam tales locu- tatorum. Propter quod etiam tales locu- tiones congrue determinantur adverbiis tiones congrue determinantur adverbiis

et et

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 58. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIV, QUÆST. 58.

notantibus intentionem formæ in subje- notantibus intentionem formæ in subje- cto. Unde dicitur: Dulcis et rectus Do- cto. Unde dicitur: Dulcis et rectus Do- minus, et valde dulcis et valde rectus. minus, et valde dulcis et valde rectus. Cum autem ponitur copulatio inter no- Cum autem ponitur copulatio inter no- mina significantia in subsistentia, ut mina significantia in subsistentia, ut cum dicitur Deus misericordia et veritas, cum dicitur Deus misericordia et veritas, vel bonitas et justitia, copulativa con- vel bonitas et justitia, copulativa con- junctio copulare quærit diversa supposi- junctio copulare quærit diversa supposi- ta, quæ in divina prædicatione non in- ta, quæ in divina prædicatione non in- venit idem enim est suppositum bo- venit idem enim est suppositum bo- nitatis et justitiæ : et ideo minus propriæ nitatis et justitiæ : et ideo minus propriæ sunt tales locutiones, cum dicitur, Deus sunt tales locutiones, cum dicitur, Deus justitia et bonitas : nec tamen sunt in- justitia et bonitas : nec tamen sunt in- congruæ vel falsæ copulat enim con- congruæ vel falsæ copulat enim con- junctio diversum modum significandi. junctio diversum modum significandi.

581 581

Sicut enim diximus, quoniam Deus si- Sicut enim diximus, quoniam Deus si- gnificatur secundum aliquid et non sim- gnificatur secundum aliquid et non sim- pliciter, multis modis, et non uno modo pliciter, multis modis, et non uno modo oportet eum significari : et quia talia oportet eum significari : et quia talia nomina non significant in adjacentia, nomina non significant in adjacentia, ideo tales locutiones non recipiunt ad- ideo tales locutiones non recipiunt ad- verbia notantia intentionem formæ in verbia notantia intentionem formæ in subjecto. Unde quamvis dicatur Deus subjecto. Unde quamvis dicatur Deus valde dulcis, non tamen dicitur valde valde dulcis, non tamen dicitur valde dulcedo et quamvis dicatur multus, dulcedo et quamvis dicatur multus, rectus, non tamen dicitur multitudo, re- rectus, non tamen dicitur multitudo, re-