IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 55. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 55.

aliud vel per accidens sibi adjunctum, aliud vel per accidens sibi adjunctum, videtur: quia videtur: quia

1. Causa universalis est secundum 1. Causa universalis est secundum se causa autem universalis non fit pro- se causa autem universalis non fit pro- pria hujus causati vel illius, nisi per ali- pria hujus causati vel illius, nisi per ali- quod additum universali quod determi- quod additum universali quod determi- net ad hoc vel illud. Cujus probatio est : net ad hoc vel illud. Cujus probatio est : quia, sicut docet Aristoteles, universale quia, sicut docet Aristoteles, universale non fit particulare et proprium, nisi de- non fit particulare et proprium, nisi de- terminetur aliquo quod est proprii et terminetur aliquo quod est proprii et particularis. Animal enim non fit homo, particularis. Animal enim non fit homo, nisi per differentiam hominis sibi ad- nisi per differentiam hominis sibi ad- junctam et homo non fit Socrates, nisi junctam et homo non fit Socrates, nisi determinetur a propriis Socratis, sicut determinetur a propriis Socratis, sicut quod sit crispus musicus Dionis vel So- quod sit crispus musicus Dionis vel So- phronisci filius, posito quod hæc soli con- phronisci filius, posito quod hæc soli con- veniant Socrati. A simili ergo causa veniant Socrati. A simili ergo causa universalis non fit propria hujus vel il- universalis non fit propria hujus vel il- lius, nisi determinetur aliquo sibi ad- lius, nisi determinetur aliquo sibi ad- juncto. Quod autem per adjunctum cau- juncto. Quod autem per adjunctum cau- sa est, non est per se causa, sed per aliud sa est, non est per se causa, sed per aliud vel per accidens. Videtur ergo, quod Deus vel per accidens. Videtur ergo, quod Deus sit causa per aliud et per accidens, et sit causa per aliud et per accidens, et non per se. non per se.

2. Adhuc, Idem accipitur per docu- 2. Adhuc, Idem accipitur per docu- mentum Aristotelis in II Physicorum, mentum Aristotelis in II Physicorum, ubi dicit, quod quædam causa est re- ubi dicit, quod quædam causa est re- mota, et quædam propinqua sive proxi- mota, et quædam propinqua sive proxi- ma et convertibilis et quod remota non ma et convertibilis et quod remota non sit proxima, nisi per additionem diffe- sit proxima, nisi per additionem diffe- rentiarum appropinquantium eam ad ef- rentiarum appropinquantium eam ad ef- fectum. Cum ergo Deus sit causa remo- fectum. Cum ergo Deus sit causa remo- ta, eo quod non convertitur cum hoc vel ta, eo quod non convertitur cum hoc vel illo effectu, videtur quod per aliud cau- illo effectu, videtur quod per aliud cau- set, et non per se. set, et non per se.

3. Si aliquis dicat, quod hoc intelligi- 3. Si aliquis dicat, quod hoc intelligi- tur de causis formalibus et non efficien- tur de causis formalibus et non efficien- tibus, sicut animal, homo, Socrates, im- tibus, sicut animal, homo, Socrates, im- probatur: quia sol in circulo declivi probatur: quia sol in circulo declivi causa efficiens est generatorum et cor_ causa efficiens est generatorum et cor_ ruptorum, et non efficitur alterius pro ruptorum, et non efficitur alterius pro pria causa nisi aliquid addatur soli, sci- pria causa nisi aliquid addatur soli, sci- licet accessus et recessus. Accedens enim licet accessus et recessus. Accedens enim sol vel recto vel acuto angulo radii inci- sol vel recto vel acuto angulo radii inci- dentis et reflexi, lumen immittit illumi- dentis et reflexi, lumen immittit illumi- nans, quod lumen congregativum est et nans, quod lumen congregativum est et constans, et per consequens vivificum et constans, et per consequens vivificum et generativum. Recedens vero illuminata generativum. Recedens vero illuminata non respicit per radium incidentem et non respicit per radium incidentem et

555 555

reflexum, nisi sub angulo obtuso sive reflexum, nisi sub angulo obtuso sive expanso, sub quo angulo expanditur lu- expanso, sub quo angulo expanditur lu- men et attenuatur vis. Propter quod fri- men et attenuatur vis. Propter quod fri- giditatis mortificativæ est inductivum, et giditatis mortificativæ est inductivum, et sic est causa corruptionis. Cum ergo sic est causa corruptionis. Cum ergo Deus sit efficiens causa universalis re- Deus sit efficiens causa universalis re- mota, non agit nisi per aliquid appro- mota, non agit nisi per aliquid appro- prians, et sic non agit per se. prians, et sic non agit per se.

se- se-

4. Adhuc, In libro XVI Animalium da- 4. Adhuc, In libro XVI Animalium da- tur regula de causis et causatis, quod si tur regula de causis et causatis, quod si aliqua causa non tangit, non agit et si aliqua causa non tangit, non agit et si non agit, non sequitur alteratio. Deus non agit, non sequitur alteratio. Deus autem causa est, nihil causatorum autem causa est, nihil causatorum cundum se et per se contingens. Ergo cundum se et per se contingens. Ergo non agit aliquid nisi per additionem et non agit aliquid nisi per additionem et determinationem ejus quod facit ipsum determinationem ejus quod facit ipsum hoc vel ipsum illud causatum contin- hoc vel ipsum illud causatum contin- gere non ergo agit per se, sed per addi- gere non ergo agit per se, sed per addi- tionem determinantis. tionem determinantis.

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod 1. Nihil agens per aliquid additum sibi 1. Nihil agens per aliquid additum sibi et determinans, est causa prima. Et hoc et determinans, est causa prima. Et hoc idem probatum est a nobis in libris de idem probatum est a nobis in libris de Causis. Deus autem causa prima est, Causis. Deus autem causa prima est, sicut omnes testantur Philosophi et sicut omnes testantur Philosophi et Sancti. Ergo agit per se, et non per ali- Sancti. Ergo agit per se, et non per ali- quid additum sive determinans eum ad quid additum sive determinans eum ad causandum. causandum.

2. Adhuc, In causis efficientibus apud 2. Adhuc, In causis efficientibus apud Philosophos duos invenimus ordines. Philosophos duos invenimus ordines. Sunt enim causæ dantes esse, sicut ponit Sunt enim causæ dantes esse, sicut ponit Aristoteles in libro XVI Animalium, Aristoteles in libro XVI Animalium, quod calor animæ, calor cœli, et lumen quod calor animæ, calor cœli, et lumen intelligentiæ activæ quod est in virtute intelligentiæ activæ quod est in virtute formativa quæ est in semine, faciunt esse formativa quæ est in semine, faciunt esse vitæ et vivi in generatis. Invenimus vitæ et vivi in generatis. Invenimus etiam causas efficientes facientes mo- etiam causas efficientes facientes mo- tum, et in his non invenimus nisi unum tum, et in his non invenimus nisi unum primum quod est movens tantum, et primum quod est movens tantum, et media multa quæ sunt moventia mota, media multa quæ sunt moventia mota, et unum ultimum quod est motum tan- et unum ultimum quod est motum tan- tum. Et si comparemus ista ad invicem, tum. Et si comparemus ista ad invicem, movens primum est et movens per se et movens primum est et movens per se et secundum se. A simili ergo in secundo secundum se. A simili ergo in secundo ordine in quod est causans esse, et cau- ordine in quod est causans esse, et cau- sans et causatum tantum, primum cau- sans et causatum tantum, primum cau- sans est causans per se et secundum se. sans est causans per se et secundum se. Primum autem causans per se, causans Primum autem causans per se, causans est per creationem, ut in libro de Causis est per creationem, ut in libro de Causis

Sed contra. Sed contra.

Quaest. 1. Quaest. 1.

Sed contra. Sed contra.

556 556

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

probatur. Propter quod dicitur ibi in ter- probatur. Propter quod dicitur ibi in ter- tia propositione, quod « prima rerum tia propositione, quod « prima rerum creatarum est esse, et non est ante ip- creatarum est esse, et non est ante ip- sum creatum aliud. » Ergo primum cau- sum creatum aliud. » Ergo primum cau- sans quod est causans tantum, est agens sans quod est causans tantum, est agens esse secundum se et per se, et non per esse secundum se et per se, et non per additum aliquod. additum aliquod.

ULTERIUS quæritur de secundo, Utrum ULTERIUS quæritur de secundo, Utrum scilicet causet necessitate, vel voluntate '? scilicet causet necessitate, vel voluntate '? Et videtur, quod necessitate. Et videtur, quod necessitate.

1. Necessitate enim naturæ causat, 1. Necessitate enim naturæ causat, cujus naturam de necessitate sequitur cujus naturam de necessitate sequitur actio et causatum, sicut lucens sequitur actio et causatum, sicut lucens sequitur lucere et illuminare. Dicit autem Diony- lucere et illuminare. Dicit autem Diony- sius in libro de Divinis nominibus, quod sius in libro de Divinis nominibus, quod « optimi est optima adducere *. » Vide- « optimi est optima adducere *. » Vide- tur ergo, quod bonitati divinæ necessa- tur ergo, quod bonitati divinæ necessa- rio annexum sit per creationem adducere rio annexum sit per creationem adducere bona creata. bona creata.

2. Adhuc, Ibidem dicit Dionysius, 2. Adhuc, Ibidem dicit Dionysius, quod « divinæ bonitatis signativa imago quod « divinæ bonitatis signativa imago est sol, et multam consonantiam habens est sol, et multam consonantiam habens ad ipsam. » Sed sol de necessitate illu- ad ipsam. » Sed sol de necessitate illu- minat. Ergo videtur, quod bonitas divi- minat. Ergo videtur, quod bonitas divi- na de necessitate suæ naturæ creat. na de necessitate suæ naturæ creat.

3. Adhuc, Aliud simile inducit ibidem 3. Adhuc, Aliud simile inducit ibidem Dionysius, quod « sicut ignis est calefa- Dionysius, quod « sicut ignis est calefa- cere, ita summi boni est producere bona cere, ita summi boni est producere bona et salvare: » sed ignis de necessitate et salvare: » sed ignis de necessitate suæ naturæ calefacit: ergo summum suæ naturæ calefacit: ergo summum bonum de necessitate suæ naturæ produ- bonum de necessitate suæ naturæ produ- cit et salvat. cit et salvat.

4. Adhuc, Inter omnia Deus propriis- 4. Adhuc, Inter omnia Deus propriis- sime causa est: quia causa causarum est. sime causa est: quia causa causarum est. Ergo maxime convenit sibi causæ defi- Ergo maxime convenit sibi causæ defi- nitio. Dicit autem Boetius, quod causa nitio. Dicit autem Boetius, quod causa est quam de necessitate sequitur aliquid, est quam de necessitate sequitur aliquid, scilicet causatum. Ergo videtur, quod scilicet causatum. Ergo videtur, quod Deus si causa sit, de necessitate causa sit. Deus si causa sit, de necessitate causa sit. IN CONTRARIUM est, IN CONTRARIUM est,

1. Quod dicit Augustinus in libro XII 1. Quod dicit Augustinus in libro XII

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- tentiarum, Dist. XLV, Art. 8. Tom. XXVI hu- tentiarum, Dist. XLV, Art. 8. Tom. XXVI hu- jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4. cap. 4.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Civitate Dei, 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XII de Civitate Dei,

de Civitate Dei : « Satis significatur de Civitate Dei : « Satis significatur Deum nulla necessitate, nulla utilitatis Deum nulla necessitate, nulla utilitatis suæ indigentia, sed sola bonitate sive suæ indigentia, sed sola bonitate sive voluntate fecisse quod factum est ³. » voluntate fecisse quod factum est ³. »

2. Adhuc, Augustinus in libro III de 2. Adhuc, Augustinus in libro III de Trinitate « Voluntas Dei et prima est Trinitate « Voluntas Dei et prima est et summa causa omnium specierum et et summa causa omnium specierum et motionum. Nihil enim fit quod de intel- motionum. Nihil enim fit quod de intel- ligibili aut interiori aula summi impera- ligibili aut interiori aula summi impera- toris egrediatur*. » toris egrediatur*. »

ULTERIUS quæritur, Si causa est, cujus qu ULTERIUS quæritur, Si causa est, cujus qu causa sit? causa sit?

Et videtur, quod esse et boni tantum. Et videtur, quod esse et boni tantum.

1. In præhabitis enim ostensum est, 1. In præhabitis enim ostensum est, quod non esse et mali non est causa effi- quod non esse et mali non est causa effi- ciens, sed deficiens. Deus autem in nullo ciens, sed deficiens. Deus autem in nullo causa deficiens est. Ergo non esse et mali causa deficiens est. Ergo non esse et mali causa esse non potest, sed esse et boni causa esse non potest, sed esse et boni tantum. Et hoc expresse dicit Dionysius tantum. Et hoc expresse dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus, cap.4. in libro de Divinis nominibus, cap.4.

2. Adhuc, Dionysius dicit, quod si- 2. Adhuc, Dionysius dicit, quod si- gnativa et multam habens consonantiam gnativa et multam habens consonantiam imago divinæ bonitatis est sol. Sed sol imago divinæ bonitatis est sol. Sed sol non facit tenebras. Ergo videtur, quod non facit tenebras. Ergo videtur, quod etiam divina bonitas non facit malum et etiam divina bonitas non facit malum et

non esse. non esse.

3. Adhuc, Communis objectio est id 3. Adhuc, Communis objectio est id quod dicit Aristoteles in II de Genera- quod dicit Aristoteles in II de Genera- tione et Corruptione, quod idem eodem tione et Corruptione, quod idem eodem modo se habens semper facit idem. Deus modo se habens semper facit idem. Deus autem idem eodem modo se habens sem- autem idem eodem modo se habens sem- per est. Ergo semper facit idem: non per est. Ergo semper facit idem: non ergo opposita. Si ergo facit esse et bo- ergo opposita. Si ergo facit esse et bo- num, sicut manifestum est, non potest num, sicut manifestum est, non potest esse causa non esse et mali. esse causa non esse et mali.

IN CONTRARIUM est, IN CONTRARIUM est,

1. Quod dicitur, Isa. XLV, 6 et 7: Ego 1. Quod dicitur, Isa. XLV, 6 et 7: Ego Dominus, et non est alter: formans lu- Dominus, et non est alter: formans lu- cem et creans tenebras, faciens pacem et cem et creans tenebras, faciens pacem et creans malum. creans malum.

2. Adhuc, Eccli. XI, 14: Bona et ma- 2. Adhuc, Eccli. XI, 14: Bona et ma-

сар. 17. сар. 17.

IDEM, Lib. III de Trinitate, cap. 4. IDEM, Lib. III de Trinitate, cap. 4.

5 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 5 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XLVI, Art. 4. Tom. XXVI hujusce tiarum, Dist. XLVI, Art. 4. Tom. XXVI hujusce novæ editionis. novæ editionis.

Sed cont Sed cont

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 55. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 55.

la, vita et mors, paupertas et honestas a la, vita et mors, paupertas et honestas a

Deo sunt. Deo sunt.

3. Adhuc, Jerem. xxxi, 28: Sicut vi- 3. Adhuc, Jerem. xxxi, 28: Sicut vi- gilavi super eos ut evellerem, et demoli- gilavi super eos ut evellerem, et demoli- rer, et dissiparem, et disperderem, et af- rer, et dissiparem, et disperderem, et af- fligerem, sic vigilabo super eos ut ædifi- fligerem, sic vigilabo super eos ut ædifi- cem, et plantem, ait Dominus. cem, et plantem, ait Dominus.

4. Adhuc, Amos, III,6: Si erit malum 4. Adhuc, Amos, III,6: Si erit malum in civitate, quod Dominus non fecerit ? in civitate, quod Dominus non fecerit ? Sed malum facere et tenebras, est de- Sed malum facere et tenebras, est de- struere esse lucis et boni, et inducere non struere esse lucis et boni, et inducere non esse. Ergo videtur, quod prima causa sit esse. Ergo videtur, quod prima causa sit causa non esse et mali. causa non esse et mali.

5. Adhuc, Avicenna in VI de Natura- 5. Adhuc, Avicenna in VI de Natura- libus, dans differentiam inter causas na- libus, dans differentiam inter causas na- turales sive potentias, animales sive ra- turales sive potentias, animales sive ra- tionales, dicit, quod potentiæ naturales tionales, dicit, quod potentiæ naturales faciunt unum, et non possunt facere hoc faciunt unum, et non possunt facere hoc et contrarium, sicut calidum calefacit et et contrarium, sicut calidum calefacit et non potest non calefacere et infrigidare. non potest non calefacere et infrigidare. Potentiæ autem animales sive rationales Potentiæ autem animales sive rationales nihil faciunt, quin idem possint non fa- nihil faciunt, quin idem possint non fa- cere et nihil faciunt, cujus contrarium cere et nihil faciunt, cujus contrarium non possunt facere. Potens enim ratio- non possunt facere. Potens enim ratio- cinari, eadem potentia potest non ratio- cinari, eadem potentia potest non ratio- cinari et potens velle, potest non velle cinari et potens velle, potest non velle hoc et contrarium ejus. Deus autem ope- hoc et contrarium ejus. Deus autem ope- ratur per intellectum et per voluntatem. ratur per intellectum et per voluntatem. Ergo potest esse causa esse et non esse, Ergo potest esse causa esse et non esse, et boni et mali. et boni et mali.

SOLUTIO. Dicendum ad primum quæ-- SOLUTIO. Dicendum ad primum quæ-- situm, quod Deus est causa per se omnis situm, quod Deus est causa per se omnis rei cujus causa est, et non causa per ac- rei cujus causa est, et non causa per ac- cidens, nec causa per aliud. Dicitur enim cidens, nec causa per aliud. Dicitur enim causa per se, quod in se et ex se habet causa per se, quod in se et ex se habet sufficienter omnia quibus causa est et sufficienter omnia quibus causa est et quibus causat, et nullo indiget adve- quibus causat, et nullo indiget adve- niente quo causa efficiatur secundum niente quo causa efficiatur secundum actum. Et ideo cum Deus per virtutem actum. Et ideo cum Deus per virtutem et voluntatem propriam, quæ essentia et voluntatem propriam, quæ essentia sua sunt, causa sit et causet: et iterum sua sunt, causa sit et causet: et iterum per sapientiam qua scit opus suum, et per sapientiam qua scit opus suum, et est ratio sive idea operis, quæ sapientia est ratio sive idea operis, quæ sapientia vere essentia sua est: adhuc cum nulla, vere essentia sua est: adhuc cum nulla, ut dicit Boetius, exteriori causa vel indi- ut dicit Boetius, exteriori causa vel indi- gentia pellatur ad causandum, sed exsta- gentia pellatur ad causandum, sed exsta- si propriæ bonitatis, ut dicit Dionysius, si propriæ bonitatis, ut dicit Dionysius, quæ bonitas sua essentia est: ipse ma- quæ bonitas sua essentia est: ipse ma-

557 557

xime per se et secundum se causa est, et xime per se et secundum se causa est, et non per adjunctum vel adveniens ali- non per adjunctum vel adveniens ali- quid. quid.

Quæ ergo ad hoc probandum inducta Quæ ergo ad hoc probandum inducta sunt, concedenda sunt. Et hoc est quod sunt, concedenda sunt. Et hoc est quod intendit Boetius in libro III de Consola- intendit Boetius in libro III de Consola- tione philosophiæ, dicens : tione philosophiæ, dicens :

Quem non externæ pepulerunt fingere causæ Quem non externæ pepulerunt fingere causæ Materiæ fluitantis opus : verum insita summi Materiæ fluitantis opus : verum insita summi Formá boni livore carens. Formá boni livore carens.

AD ID autem quod objicitur in contra- Ad I. AD ID autem quod objicitur in contra- Ad I. rium, dicendum quod causa universalis rium, dicendum quod causa universalis est duobus modis, essentia scilicet, et est duobus modis, essentia scilicet, et virtute. Essentia causa universalis, est virtute. Essentia causa universalis, est universalis essentia determinabilis per universalis essentia determinabilis per specialia et propria ad hoc quod essen- specialia et propria ad hoc quod essen- tialiter fiat propria et sic Deus non est tialiter fiat propria et sic Deus non est causa universalis. Virtute causa univer- causa universalis. Virtute causa univer- salis est, quæ propria virtute causat om- salis est, quæ propria virtute causat om- nia: et hoc modo Deus causa universa- nia: et hoc modo Deus causa universa- lis est, et non efficitur determinata per lis est, et non efficitur determinata per aliquid additum vel adveniens et essen- aliquid additum vel adveniens et essen- tialiter approprians eam, sed per volun- tialiter approprians eam, sed per volun- tatem suam propriam relatam ad hoc : tatem suam propriam relatam ad hoc : et sic Deus efficitur causa hujus: quia et sic Deus efficitur causa hujus: quia vult hoc hic et nunc, et ab æterno voluit, vult hoc hic et nunc, et ab æterno voluit, quod nunc et hic fieret. quod nunc et hic fieret.

PER IDEM patet solutio ad sequens : PER IDEM patet solutio ad sequens : hoc enim procedit de illo quod essentia- hoc enim procedit de illo quod essentia- liter est causa remota, et per approprian- liter est causa remota, et per approprian- tia efficitur essentia: quod Deo non tia efficitur essentia: quod Deo non convenit, nec primæ causæ : quia dicitur convenit, nec primæ causæ : quia dicitur in lib.de Causis, quod « prima causa re- in lib.de Causis, quod « prima causa re- git omnes res, præterquam quod git omnes res, præterquam quod commisceatur cum illis. » Unde nihil ap- commisceatur cum illis. » Unde nihil ap- propriat Deum nisi voluntas propria, propriat Deum nisi voluntas propria, qua scilicet vult ut hoc nunc et hic fiat. qua scilicet vult ut hoc nunc et hic fiat.

AD ALIUD dicendum, quod responsio AD ALIUD dicendum, quod responsio illa inconveniens est. Intelligitur enim illa inconveniens est. Intelligitur enim tam de causis formalibus, quam efficien- tam de causis formalibus, quam efficien- tibus et finalibus, dummodo in seipsis tibus et finalibus, dummodo in seipsis sufficienter non habeant unde causæ sufficienter non habeant unde causæ sint hujus vel illius. Et hoc non convenit sint hujus vel illius. Et hoc non convenit Deo, qui ex propriæ voluntatis determi- Deo, qui ex propriæ voluntatis determi- natione sufficienter est causa hujus vel natione sufficienter est causa hujus vel illius, ut dictum est. illius, ut dictum est.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

AD ALIUD dicendum est, quod regula Ad 4. AD ALIUD dicendum est, quod regula Ad 4.

Ad quæst.1. Ad quæst.1.

Ad 1. Ad 1.

558 558

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Aristotelis intelligitur de causis imperfe- Aristotelis intelligitur de causis imperfe- ctis, quæ non sunt causæ totius esse, sed ctis, quæ non sunt causæ totius esse, sed esse fundati in materia et in subjecto. esse fundati in materia et in subjecto. Deus autem, ut probatum est, causa est Deus autem, ut probatum est, causa est in totum esse, et totum esse et fieri ha- in totum esse, et totum esse et fieri ha- bens in imperio et ideo non oportet, bens in imperio et ideo non oportet, quod tangat nisi voluntatis virtute, quam- quod tangat nisi voluntatis virtute, quam- vis ubique sit per potentiam, essentiam, vis ubique sit per potentiam, essentiam, præsentiam, intra omnia et extra omnia præsentiam, intra omnia et extra omnia et subtus omnia, ut basis portans et sus- et subtus omnia, ut basis portans et sus- tinens, et in omnibus, sed non contin- tinens, et in omnibus, sed non contin- gens ea, nisi forte tactu simili metaphori- gens ea, nisi forte tactu simili metaphori- co tactui, qui est actus virtutis, ut dicit co tactui, qui est actus virtutis, ut dicit Aristoteles in primo de Generatione et Aristoteles in primo de Generatione et Corruptione. Corruptione.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod nulla necessitate, et libera vo- dum quod nulla necessitate, et libera vo- luntate causat quod causat: ut bene dicit luntate causat quod causat: ut bene dicit Augustinus. Necessitas enim coactionis Augustinus. Necessitas enim coactionis non cadit in eum qui nec potentiorem non cadit in eum qui nec potentiorem nec superiorem habet. Nec materiæ ne- nec superiorem habet. Nec materiæ ne- cessitas cadit in eum qui penitus imma- cessitas cadit in eum qui penitus imma- terialis est, et impulsu formæ materialis terialis est, et impulsu formæ materialis ´ad nihil impellitur deorsum, ut leve sur- ´ad nihil impellitur deorsum, ut leve sur- sum. Similiter necessitate formalis cau- sum. Similiter necessitate formalis cau- sæ non obligatur, sicut lux obligatur ad sæ non obligatur, sicut lux obligatur ad lucere, qui totam actionem et causalita- lucere, qui totam actionem et causalita- tem habet in libertatis voluntate. Simi- tem habet in libertatis voluntate. Simi- liter necessitate causæ finalis impelli non liter necessitate causæ finalis impelli non potest, qui nullo bono exteriori indiget, potest, qui nullo bono exteriori indiget, et nullo bono caret. Dicitur enim in libro et nullo bono caret. Dicitur enim in libro de Causis, quod «primum est dives in se, de Causis, quod «primum est dives in se, et dives in aliis. » Et hoc voluit dicere et dives in aliis. » Et hoc voluit dicere Boetius quando dixit : Boetius quando dixit :

Quem non externæ pepulerunt fingere causæ. Quem non externæ pepulerunt fingere causæ.

AD ID quod contra objicitur, dicendum AD ID quod contra objicitur, dicendum quod bonum cujus est adducere bona, est quod bonum cujus est adducere bona, est bona voluntas Dei : et ideo adductio bo- bona voluntas Dei : et ideo adductio bo- norum non est in aliqua formali neces- norum non est in aliqua formali neces- sitate boni, sicut de necessitate formæ sitate boni, sicut de necessitate formæ lucis est lucere et illuminare, sed est in lucis est lucere et illuminare, sed est in libera voluntate summi boni. libera voluntate summi boni.

Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod licet sol si- Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod licet sol si- gnativa imago sit per se bonitatis, quæ gnativa imago sit per se bonitatis, quæ multam habet cum ipso consonantiam, multam habet cum ipso consonantiam, non tamen habet omnimodam : sed in non tamen habet omnimodam : sed in

hoc imitatur utcumque : quia sicut sol hoc imitatur utcumque : quia sicut sol universalis est causa illuminatorum, ita universalis est causa illuminatorum, ita prima bonitas est causa omnium bonita- prima bonitas est causa omnium bonita- tum participantium. In hoc autem dissi- tum participantium. In hoc autem dissi- mile est, quod sol illuminare habet ex mile est, quod sol illuminare habet ex necessitate, prima autem bonitas pro- necessitate, prima autem bonitas pro- ducere bona in sua essentialis voluntatis ducere bona in sua essentialis voluntatis libertate. libertate.

AD ALIUD dicendum, quod Dionysius AD ALIUD dicendum, quod Dionysius inducit hoc ad ostendendum, quod in inducit hoc ad ostendendum, quod in parte est simile et non in toto: vult enim parte est simile et non in toto: vult enim ostendere per hoc, quod Deus per se cau- ostendere per hoc, quod Deus per se cau- sa boni est, et non mali: sed aliunde in- sa boni est, et non mali: sed aliunde in- cidit malum, sed non ex ipso sicut cidit malum, sed non ex ipso sicut ignis per se causa est calidi et non frigidi, ignis per se causa est calidi et non frigidi, sed aliunde subrepit frigiditas. sed aliunde subrepit frigiditas.

AD ALIUD dicendum, quod verum est AD ALIUD dicendum, quod verum est quod Deus propriissime dicitur causa in- quod Deus propriissime dicitur causa in- ter ea quæ dici possunt a balbutientibus, ter ea quæ dici possunt a balbutientibus, et ut possunt excelsa Dei resonantibus, et ut possunt excelsa Dei resonantibus, ut dicit Gregorius: et ideo per super- ut dicit Gregorius: et ideo per super- eminentiam dicitur: quia scilicet non eminentiam dicitur: quia scilicet non causa est ad modum inferioris causæ, sed causa est ad modum inferioris causæ, sed super omnem causam : et ideo cum cau- super omnem causam : et ideo cum cau- salitas inferioris causæ sit sub necessitate salitas inferioris causæ sit sub necessitate vel coactionis vel materiæ vel formæ vel vel coactionis vel materiæ vel formæ vel finis, sua causalitas erit sub libertate vo- finis, sua causalitas erit sub libertate vo- luntatis cui nihil resistit. Ad Roman. luntatis cui nihil resistit. Ad Roman. 1X, 19 Voluntati ejus quis resistit ? 1X, 19 Voluntati ejus quis resistit ? Esther, xi, 9 In ditione tua cuncta Esther, xi, 9 In ditione tua cuncta sunt posita, et non est qui possit tuæ re- sunt posita, et non est qui possit tuæ re- sistere voluntati. Psal cx, 3: Omnia sistere voluntati. Psal cx, 3: Omnia quæcumque voluit Dominus, fecit. quæcumque voluit Dominus, fecit.

A A

Ad Ad

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad qua AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad qua dum quod non esse et malum considerari dum quod non esse et malum considerari possunt dupliciter, scilicet quantum ad possunt dupliciter, scilicet quantum ad causam quæ est in creato et malo. Non causam quæ est in creato et malo. Non esse enim in creato causatur ex nihilo, esse enim in creato causatur ex nihilo, ex quo factum est creatum. Malum au- ex quo factum est creatum. Malum au- tem in creato quod malum est culpæ, tem in creato quod malum est culpæ, causatur a voluntate creati avertente se causatur a voluntate creati avertente se ab incommutabili bono. Et sic non esse ab incommutabili bono. Et sic non esse creatur a naturali causa deficiente: ma- creatur a naturali causa deficiente: ma- lum autem a voluntaria causa se aver- lum autem a voluntaria causa se aver- tente ab incommutabili bono. Et sic tente ab incommutabili bono. Et sic quantum ad non esse, Sapient. 1, 13, di- quantum ad non esse, Sapient. 1, 13, di- citur: Deus mortem non fecit, nec læta- citur: Deus mortem non fecit, nec læta- tur in perditione vivorum. Quantum ad tur in perditione vivorum. Quantum ad

subject. subject.

objact. 5. objact. 5.

: :

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 55. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 55.

malum autem culpæ dicitur a Gennadio, malum autem culpæ dicitur a Gennadio, quod « Deus illius rei non est auctor, quod « Deus illius rei non est auctor, cujus est ultor. » Et ponitur in Glossa cujus est ultor. » Et ponitur in Glossa super epistolam ad Romanos, 1,24, super super epistolam ad Romanos, 1,24, super illud Tradidit illos Deus in passiones illud Tradidit illos Deus in passiones ignominiæ. Possunt etiam considerari ignominiæ. Possunt etiam considerari quantum ad ordinem justitiæ infligentis quantum ad ordinem justitiæ infligentis poenam his qui de merito talem pœnam poenam his qui de merito talem pœnam meruerunt et hoc dupliciter, scilicet meruerunt et hoc dupliciter, scilicet subtrahendo gratiam, vel infligendo pœ- subtrahendo gratiam, vel infligendo pœ- nam sensibilem. Primo modo causa est nam sensibilem. Primo modo causa est non esse quia esse non influit his qui non esse quia esse non influit his qui per naturam corrupti sunt, vel per vo- per naturam corrupti sunt, vel per vo- luntatem a primo esse aversi sunt. Et sic luntatem a primo esse aversi sunt. Et sic Deus est causa mali poenæ, sicut nauta Deus est causa mali poenæ, sicut nauta

559 559

quæ exemplaris dicitur eo quod ad ip- quæ exemplaris dicitur eo quod ad ip- sam sicut ad exemplar omnia formantur. sam sicut ad exemplar omnia formantur. De qua quæruntur tria, scilicet an sit De qua quæruntur tria, scilicet an sit

in Deo? in Deo?

Secundo, Utrum una vel plures ? Secundo, Utrum una vel plures ? Tertio, Cujus sit ? Tertio, Cujus sit ?

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

per absentiam causa est periclitationis An Deus sit causa rerum formalis 1 ? per absentiam causa est periclitationis An Deus sit causa rerum formalis 1 ?

navis, secundum quod poena est pœna navis, secundum quod poena est pœna damni, quæ est subtractio boni, et causa damni, quæ est subtractio boni, et causa pœnæ sensus, secundum quod ordo ju- pœnæ sensus, secundum quod ordo ju- stitiæ causa est suspensionis latronis. stitiæ causa est suspensionis latronis.

ET PER HOC patet solutio ad auctorita- ET PER HOC patet solutio ad auctorita- tes consequenter inductas de Isaia, Jere- tes consequenter inductas de Isaia, Jere- mia, Ecclesiastico et Amos. Tenebras mia, Ecclesiastico et Amos. Tenebras enim non creat Deus, nisi per subtra- enim non creat Deus, nisi per subtra- ctionem lucis nec bellum creat, nisi per ctionem lucis nec bellum creat, nisi per subtractionem pacis : nec mortem facit et subtractionem pacis : nec mortem facit et paupertatem, nisi per vitæ et boni sub- paupertatem, nisi per vitæ et boni sub- tractionem quæ tamen in anima creato- tractionem quæ tamen in anima creato- rum sunt vel per naturalem defectum, rum sunt vel per naturalem defectum, vel per voluntarium demeritum quod vel per voluntarium demeritum quod talem a justo judice demeruit inflictionem talem a justo judice demeruit inflictionem pœnæ. pœnæ.

AD ID quod objicitur de Avicenna, AD ID quod objicitur de Avicenna, dicendum quod hoc procedit. In libertate dicendum quod hoc procedit. In libertate enim Dei est infligere pœnam vel non in- enim Dei est infligere pœnam vel non in- fligere, vel hanc infligere vel illam pœnam. fligere, vel hanc infligere vel illam pœnam.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

De causa formali. De causa formali.

SECUNDO, Quæritur de causa formali SECUNDO, Quæritur de causa formali

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXXV, Art. 7. Tom. XXVI hujusce tiarum, Dist. XXXV, Art. 7. Tom. XXVI hujusce editionis. Cf. etiam infra, in IIa Parte Summæ editionis. Cf. etiam infra, in IIa Parte Summæ theolog. Quæst. IV, Membr. 1, Art. 2. Tom. theolog. Quæst. IV, Membr. 1, Art. 2. Tom.

AD PRIMUM Sic objicitur: AD PRIMUM Sic objicitur:

1. Dionysius in libro de Divinis nomi- 1. Dionysius in libro de Divinis nomi- nibus dicit sic: « Et principia sunt, et nibus dicit sic: « Et principia sunt, et primum sunt, et postea principia sunt 2. » primum sunt, et postea principia sunt 2. » Principia ergo formabilia rerum primum Principia ergo formabilia rerum primum sunt, et postea principium sunt. Sed si sunt, et postea principium sunt. Sed si sunt primum, non possunt esse nisi in sunt primum, non possunt esse nisi in arte mentis divinæ idealiter: quia illa arte mentis divinæ idealiter: quia illa est causa prima rerum. Ergo exemplaria est causa prima rerum. Ergo exemplaria omnium rerum principium sunt in mente omnium rerum principium sunt in mente divina. Et sic mens divina, secundum divina. Et sic mens divina, secundum quod ars est sive factivum principium re- quod ars est sive factivum principium re- rum cum ratione, sic enim Aristeteles dif- rum cum ratione, sic enim Aristeteles dif- finit artem in V1 Ethicorum, est causa finit artem in V1 Ethicorum, est causa formalis et exemplaris rerum. formalis et exemplaris rerum.

2. Super idem verbum Dionysii Maxi- 2. Super idem verbum Dionysii Maxi- mus in commento dicit sic: « Causæ mus in commento dicit sic: « Causæ primordiales sunt principia, quas Græci primordiales sunt principia, quas Græci ideas vocant, hoc est, species vel formas ideas vocant, hoc est, species vel formas æternas et incommutabiles rationes, se- æternas et incommutabiles rationes, se- cundum quas et in quibus visibilis mun- cundum quas et in quibus visibilis mun- dus formatur et regitur. Ideoque a Græ- dus formatur et regitur. Ideoque a Græ- corum sapientibus ó appellari merue- corum sapientibus ó appellari merue- runt, hoc est, exempla principalia, quæ runt, hoc est, exempla principalia, quæ Pater in Filio fecit et per Spiritum san- Pater in Filio fecit et per Spiritum san- ctum in effectus suos dividit atque multi- ctum in effectus suos dividit atque multi-

XXXII. XXXII.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

cap. 5. cap. 5.

560 560

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

plicat. Hoplopara quoque vocantur, id est, plicat. Hoplopara quoque vocantur, id est, prædestinationes. In his enim quæcum- prædestinationes. In his enim quæcum- que providentia divina et fiunt et facta que providentia divina et fiunt et facta sunt, simul et semel et incommutabiliter sunt, simul et semel et incommutabiliter prædestinata sunt. Nihil enim naturaliter prædestinata sunt. Nihil enim naturaliter visibile vel invisibile oritur, præter quod visibile vel invisibile oritur, præter quod in eis ante omnia tempora et loca præ- in eis ante omnia tempora et loca præ- definitum et ordinatum est. » Ex hoc ac- definitum et ordinatum est. » Ex hoc ac- cipitur, quod ideæ omnium rerum in cipitur, quod ideæ omnium rerum in mente divina sunt, et sunt principalia mente divina sunt, et sunt principalia exempla omnium quæ in rebus oriun- exempla omnium quæ in rebus oriun-

tur. tur.

3.Adhuc, Ibidem Maximus post pauca: 3.Adhuc, Ibidem Maximus post pauca: «Ideæ a Philosophis divinæ voluntates ap- «Ideæ a Philosophis divinæ voluntates ap- pellari solent, et præcipue a Platone : quo- pellari solent, et præcipue a Platone : quo- niam quæcumque voluit Deus facere, in niam quæcumque voluit Deus facere, in ipsis primordialiter et causaliter fecit. » ipsis primordialiter et causaliter fecit. » Ex hoc arguitur ut prius, quod Deus et Ex hoc arguitur ut prius, quod Deus et mens divina primordialis et exemplaris mens divina primordialis et exemplaris causa est rerum. causa est rerum.

4. Adhuc, Maximus, ibidem: «< Has for- 4. Adhuc, Maximus, ibidem: «< Has for- mas sive ideas Dionysius cæterique san- mas sive ideas Dionysius cæterique san- cti appellant per seipsam bonitatem, per cti appellant per seipsam bonitatem, per seipsam essentiam, per seipsam vitam, seipsam essentiam, per seipsam vitam, per seipsam virtutem, per seipsam sa- per seipsam virtutem, per seipsam sa- pientiam. Quæcumque enim bona sunt, pientiam. Quæcumque enim bona sunt, participatione per se boni bona sunt: participatione per se boni bona sunt: et quæcumque sunt, participatione per et quæcumque sunt, participatione per se essentiæ sunt: et quæcumque vivunt, se essentiæ sunt: et quæcumque vivunt, participatione per se vitæ vivunt, et sic participatione per se vitæ vivunt, et sic de aliis participationibus et participanti- de aliis participationibus et participanti- bus. Nulla siquidem virtus sive generalis bus. Nulla siquidem virtus sive generalis sive specialis in natura rerum invenitur, sive specialis in natura rerum invenitur, quæ a primordialibus causis inestimabili quæ a primordialibus causis inestimabili participatione non procedat. » Ex hoc participatione non procedat. » Ex hoc accipitur idem quod prius. accipitur idem quod prius.

5. Adhuc, Ad Hebr. x1, 3: Fide in- 5. Adhuc, Ad Hebr. x1, 3: Fide in- telligimus aptata esse sæcula verbo Dei, telligimus aptata esse sæcula verbo Dei, ut ex invisibilibus visibilia fierent. Ibi ut ex invisibilibus visibilia fierent. Ibi Glossa Augustini : « Ex invisibilibus Glossa Augustini : « Ex invisibilibus significatur invisibilis mundus, qui erat significatur invisibilis mundus, qui erat in Dei sapientia, ad cujus similitudinem in Dei sapientia, ad cujus similitudinem factus est hic visibilis mundus, hoc est, factus est hic visibilis mundus, hoc est, dispositio qua disposuit omnia ista visi- dispositio qua disposuit omnia ista visi- bilia ut fierent juxta invisibile exemplar bilia ut fierent juxta invisibile exemplar quod erat in mente Dei. » Ex hoc iterum. quod erat in mente Dei. » Ex hoc iterum. relinquitur, quod exemplaria rerum in relinquitur, quod exemplaria rerum in

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I Retractationum,

mente divina sunt: et sic Deus est causa mente divina sunt: et sic Deus est causa exemplaris rerum et formalis. exemplaris rerum et formalis.

6. Adhuc, Idem per rationem arguitur: 6. Adhuc, Idem per rationem arguitur: Omnis enim artifex sapiens apud se habet Omnis enim artifex sapiens apud se habet et formas et rationes operum, quas si et formas et rationes operum, quas si non haberet, nec sciret opus suum, nec non haberet, nec sciret opus suum, nec rationes operis dirigeret in opere, sed rationes operis dirigeret in opere, sed operaretur et fortuna et casu. Dicit enim operaretur et fortuna et casu. Dicit enim Aristoteles in libello de Fortuna et eu- Aristoteles in libello de Fortuna et eu- praxia, quod « fortuna est natura præter praxia, quod « fortuna est natura præter rationem et intellectum impetum fa- rationem et intellectum impetum fa- ciens. » Cum ergo Deus sit artifex sa- ciens. » Cum ergo Deus sit artifex sa- pientissimus, omnium operum suorum pientissimus, omnium operum suorum formas et rationes habet apud seipsum : formas et rationes habet apud seipsum : et sic est causa formalis et exemplaris et sic est causa formalis et exemplaris omnium suorum operum, sicut artifex omnium suorum operum, sicut artifex artificiatorum. artificiatorum.

7.Adhuc, Hoc est quod dicit Augustinus 7.Adhuc, Hoc est quod dicit Augustinus in libro I Retractationum, sic : in libro I Retractationum, sic : << Mun- << Mun- dum intelligibilem nuncupavit Plato ip- dum intelligibilem nuncupavit Plato ip- sam rationem sempiternam, qua fecit sam rationem sempiternam, qua fecit Deus mundum, quam qui esse negat, Deus mundum, quam qui esse negat, sequitur ut dicat Deum irrationabiliter sequitur ut dicat Deum irrationabiliter fecisse quod fecit: aut cum faceret, aut fecisse quod fecit: aut cum faceret, aut antequaim faceret, nescisse quid faceret, antequaim faceret, nescisse quid faceret, si apud eum ratio faciendi non erat 1. si apud eum ratio faciendi non erat 1.

>> >>

8. Adhuc, Aristoteles de causa universi 8. Adhuc, Aristoteles de causa universi esse dicit, quod in omnibus est actus esse dicit, quod in omnibus est actus ante potentiam et ratione et substantia ante potentiam et ratione et substantia et tempore, ita quod in talibus est domus et tempore, ita quod in talibus est domus ex domo, homo ex homine, sanitas ex sa- ex domo, homo ex homine, sanitas ex sa- nitate. Et hoc esse non potest, nisi artifex nitate. Et hoc esse non potest, nisi artifex ipse idealiter et exemplariter sit actus ipse idealiter et exemplariter sit actus omnium, ad quem formatur et efficitur omnium, ad quem formatur et efficitur omne quod est in actu hoc vel illud. omne quod est in actu hoc vel illud. Artifex ergo exemplaris causa est om- Artifex ergo exemplaris causa est om- nium rerum. nium rerum.

9. Adhuc, Aristoteles in II Physico- 9. Adhuc, Aristoteles in II Physico- rum dicit, quod « Polycletus causa sta- rum dicit, quod « Polycletus causa sta- tuæ est per accidens: statuarius autem tuæ est per accidens: statuarius autem causa statuæ per se. » Ex hoc accipitur, causa statuæ per se. » Ex hoc accipitur, quod causa per se non est, nisi quæ quod causa per se non est, nisi quæ præhabet causam formati: Deus autem præhabet causam formati: Deus autem causa per se est omnis rei quam facit: causa per se est omnis rei quam facit: ergo causaliter præhabet et idealiter for- ergo causaliter præhabet et idealiter for- mas omnium eorum quæ facit: quod au- mas omnium eorum quæ facit: quod au- tem præhabet formas causatorum, for- tem præhabet formas causatorum, for-

cap. 3. cap. 3.

Mira. Mira.

Julio, Julio,

object. object.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 55. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 55.

malis et exemplaris est causa eorumdem: malis et exemplaris est causa eorumdem: Deus ergo formalis et exemplaris est Deus ergo formalis et exemplaris est causa omnium creatorum. causa omnium creatorum.

IN CONTRARIUM hujus est, quod secun- IN CONTRARIUM hujus est, quod secun- dum hoc videtur induci Platonis positio, dum hoc videtur induci Platonis positio, quod scilicet per se formæ sint ante res, quod scilicet per se formæ sint ante res, ex quibus res formentur. Quæ positio ex quibus res formentur. Quæ positio ab Aristotele improbata est: quia si ex- ab Aristotele improbata est: quia si ex- tra res sunt et ante res, non valent ad tra res sunt et ante res, non valent ad esse, cum forma non conferat ad esse nisi esse, cum forma non conferat ad esse nisi quæ est in re: nec valent ad scire, cum quæ est in re: nec valent ad scire, cum cadem sunt principia essendi et sciendi, cadem sunt principia essendi et sciendi, ut dicit Aristoteles in principio primi ut dicit Aristoteles in principio primi Physicorum. Et cum forma non sit nisi Physicorum. Et cum forma non sit nisi ut sit principium esse et scire, positio ut sit principium esse et scire, positio formæ quæ est extra rem et ante rem, formæ quæ est extra rem et ante rem, erit inutilis. erit inutilis.

SOLUTIO. Ad primum quæsitum di- SOLUTIO. Ad primum quæsitum di- cendum, quod ideæ sunt in mente divina, cendum, quod ideæ sunt in mente divina, secundum quod ars est omnium creato- secundum quod ars est omnium creato- rum. Sic enim præhabet et simpliciter rum. Sic enim præhabet et simpliciter habet species et rationes omnium crea- habet species et rationes omnium crea- torum, quæ (sicut dicit Augustinus) sunt torum, quæ (sicut dicit Augustinus) sunt idem quod ipsa mens divina. Non enim idem quod ipsa mens divina. Non enim cognoscit Deus nisi seipso et uno et eo- cognoscit Deus nisi seipso et uno et eo- dem, et non sicut intellectus creatus, dem, et non sicut intellectus creatus, qui medium cognitionis sive speciem ac- qui medium cognitionis sive speciem ac- cipit a cognoscibili: sed seipso cognoscit, cipit a cognoscibili: sed seipso cognoscit, in quantum scilicet ipse species est et in quantum scilicet ipse species est et ratio omnis cognitionis et omnium co- ratio omnis cognitionis et omnium co- gnoscibilium. gnoscibilium.

Rationes autem ad hoc inductæ, quod Rationes autem ad hoc inductæ, quod in mente divina sunt exemplaria rerum, in mente divina sunt exemplaria rerum, concedendæ sunt hoc modo quo dictum concedendæ sunt hoc modo quo dictum est, quod scilicet sunt primordiales et est, quod scilicet sunt primordiales et fontales causæ creatorum. fontales causæ creatorum.

: :

AD ID quod objicitur in contrarium de AD ID quod objicitur in contrarium de positione Platonis, dicendum quod non positione Platonis, dicendum quod non talis fuit positio Platonis quam improbat talis fuit positio Platonis quam improbat Aristoteles sed Plato posuit formas quæ Aristoteles sed Plato posuit formas quæ sunt ante rem, et principia rei, in seipsis sunt ante rem, et principia rei, in seipsis existere, et in ipsis sigillari res sicut ad existere, et in ipsis sigillari res sicut ad sigillum nec posuit eas in mente divina, sigillum nec posuit eas in mente divina, sed in seipsis. Et hoc modo improbat sed in seipsis. Et hoc modo improbat Aristoteles eam. Et forte Plato dixit ve- Aristoteles eam. Et forte Plato dixit ve-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXXV, Art. 9. Tom. XXVI hu. tiarum, Dist. XXXV, Art. 9. Tom. XXVI hu.

XXXI XXXI

561 561

rum. Necesse est enim principia esse rum. Necesse est enim principia esse prius natura, et prius esse principia prius natura, et prius esse principia quam principiata. Unde si formæ sunt quam principiata. Unde si formæ sunt rerum principia et esse formati, et sunt rerum principia et esse formati, et sunt et principia sunt ante formata. et principia sunt ante formata.

Et si quæritur, ubi sint ? Quæstio Por- Et si quæritur, ubi sint ? Quæstio Por- phyrii est, quia ita quærit de universali- phyrii est, quia ita quærit de universali- bus et primis principiis. Pro certo in suis bus et primis principiis. Pro certo in suis principiis sunt, quæ sunt lumina et in- principiis sunt, quæ sunt lumina et in- fluentiæ primæ causæ in intelligentias, et fluentiæ primæ causæ in intelligentias, et intelligentiarum in orbes, et orbium in intelligentiarum in orbes, et orbium in elementa, et elementorum in virtutes for- elementa, et elementorum in virtutes for- mativas seminum et generatorum: sic mativas seminum et generatorum: sic enim ex mente divina formæ sive ideæ enim ex mente divina formæ sive ideæ prodeunt in ideata sive formata. Et ideo prodeunt in ideata sive formata. Et ideo dixit Plato, quod procedunt sicut ex quo- dixit Plato, quod procedunt sicut ex quo- dam sigillo. Et hoc non negat Aristoteles, dam sigillo. Et hoc non negat Aristoteles, sed negat, quod formæ sunt ante rem per sed negat, quod formæ sunt ante rem per seipsas et secundum seipsas separatim seipsas et secundum seipsas separatim

existentes. existentes.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Si exemplaria sunt in mente divina, Si exemplaria sunt in mente divina, utrum sint sub unitate vel plurali- utrum sint sub unitate vel plurali- tate ¹? tate ¹?

Ulterius quæritur, Si exemplaria sunt Ulterius quæritur, Si exemplaria sunt in mente divina, utrum sint sub unitate in mente divina, utrum sint sub unitate vel pluralitate? vel pluralitate?

Et videtur, quod sub pluralitate. Et videtur, quod sub pluralitate.

1. Dicit enim Augustinus in libro 1. Dicit enim Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum : « Ideæ sunt LXXXIII Quæstionum : « Ideæ sunt principales formæ quædam vel rationes principales formæ quædam vel rationes rerum, stabiles atque incommutabiles, rerum, stabiles atque incommutabiles, quæ et ipsæ formatæ non sunt, quæ in quæ et ipsæ formatæ non sunt, quæ in divina intelligentia continentur. Et cum divina intelligentia continentur. Et cum ipsæ neque oriantur, neque intereant, ipsæ neque oriantur, neque intereant,

jusce novæ editionis nostræ. jusce novæ editionis nostræ.

36 36

Sed contra. Sed contra.

562 562

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

secundum eas tamen formari dicitur om- secundum eas tamen formari dicitur om- ne quod oriri vel interire potest, et om- ne quod oriri vel interire potest, et om- ne quod oritur et interit '. » Hic Augu- ne quod oritur et interit '. » Hic Augu- stinus consignificatum numeri pluralis stinus consignificatum numeri pluralis ponit circa ideas: ergo videtur, quod ponit circa ideas: ergo videtur, quod plures sint. plures sint.

2. Adhuc Augustinus, ibidem,« Omnia 2. Adhuc Augustinus, ibidem,« Omnia Deus rationabiliter condidit. Nec ca ra- Deus rationabiliter condidit. Nec ca ra- tione conditus est homo qua equus, et tione conditus est homo qua equus, et similiter est de aliis genere vel specie similiter est de aliis genere vel specie differentibus. » Ergo videtur, quod sin- differentibus. » Ergo videtur, quod sin- gula proprias ideas et rationes habeant in gula proprias ideas et rationes habeant in mente divina propriæ autem rationes mente divina propriæ autem rationes et ideæ sunt sub pluralitate: ergo ideæ et ideæ sunt sub pluralitate: ergo ideæ in mente divina sunt sub pluralitate, et in mente divina sunt sub pluralitate, et non sub unitate. non sub unitate.

3. Hoc idem videtur probari per ratio- 3. Hoc idem videtur probari per ratio- nem differentium formatorum sive exem- nem differentium formatorum sive exem- platorum. Impossibile enim est esse platorum. Impossibile enim est esse unum exemplar: quia differentia genere unum exemplar: quia differentia genere et specie ab codem per immutationem et specie ab codem per immutationem exire non possunt, sicut nee ab uno si- exire non possunt, sicut nee ab uno si- gillo diversæ genere et specie prodeunt gillo diversæ genere et specie prodeunt imagines. Et hæc fuit causa quare Plato imagines. Et hæc fuit causa quare Plato posuit formas multas per se existentes. posuit formas multas per se existentes. Sed creata differunt generibus et specie- Sed creata differunt generibus et specie- bus. Ergo necesse est, quod exemplaria bus. Ergo necesse est, quod exemplaria eorum genere et specie differant: et sic eorum genere et specie differant: et sic sunt sub pluralitate, et non sub unitate. sunt sub pluralitate, et non sub unitate.

4. Adhuc, Sicut artificiata per formas 4. Adhuc, Sicut artificiata per formas exemplares sunt in mente artificis, sic exemplares sunt in mente artificis, sic secundum Augustinum et Bedam super secundum Augustinum et Bedam super Joannem, creata sunt in mente creato- Joannem, creata sunt in mente creato- ris. Sed in mente artificis non secundum ris. Sed in mente artificis non secundum unum et idem exemplum est domus et na- unum et idem exemplum est domus et na- vis. Ergo in mente Dei non secundum vis. Ergo in mente Dei non secundum unum et idem exemplar est homo et unum et idem exemplar est homo et equus. Exemplaria ergo sunt in mente equus. Exemplaria ergo sunt in mente divina sub pluralitate, et non sub uni- divina sub pluralitate, et non sub uni- tate. tate.

IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

1. Quod dicit Dionysius in libro de 1. Quod dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus, sic : « Omnia exi- Divinis nominibus, sic : « Omnia exi- stentia et quæ quocumque modo ab esse stentia et quæ quocumque modo ab esse

1 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. LXXXIII Quæstionum, Quæst. 46. Quæst. 46.

2 VENERABILIS BEDA, Super Joannem : super 2 VENERABILIS BEDA, Super Joannem : super hæc verba Joannis, 1, 3 et 4 : Sine ipso factum hæc verba Joannis, 1, 3 et 4 : Sine ipso factum

sunt contenta, et hoc incomprehensibili- sunt contenta, et hoc incomprehensibili- ter et conjuncte et singulariter ³. » Et hu- ter et conjuncte et singulariter ³. » Et hu- jus dat duo exempla. Unum in discretis, jus dat duo exempla. Unum in discretis, sic dicens: « Etenim in unitate omnis sic dicens: « Etenim in unitate omnis numerus uniformiter præexistit, et habet numerus uniformiter præexistit, et habet omnem numerum unitas in seipsa singu- omnem numerum unitas in seipsa singu- lariter et omnis numerus quidem unitur lariter et omnis numerus quidem unitur unitate in quantum autem ab unitate unitate in quantum autem ab unitate procedit, tantum discernitur et in multi- procedit, tantum discernitur et in multi- tudinem agitur. » Secundum exemplum tudinem agitur. » Secundum exemplum est in continuis, de quo dicit sic : « Et est in continuis, de quo dicit sic : « Et in centro omnes circuli lineæ secundum in centro omnes circuli lineæ secundum unam unionem exstiterunt, et omnes unam unionem exstiterunt, et omnes habent signum (sive centrum) in seipso habent signum (sive centrum) in seipso lineas uniformitatis unitas, et ad se invi- lineas uniformitatis unitas, et ad se invi- cem, et ad unum principium a quo pro- cem, et ad unum principium a quo pro- cesserunt et in ipso quidem centro per- cesserunt et in ipso quidem centro per- fecte uniuntur. Parum autem ab ipso fecte uniuntur. Parum autem ab ipso distantes, parum et discernuntur : magis distantes, parum et discernuntur : magis autem distantes, et discernuntur et sim- autem distantes, et discernuntur et sim- pliciter et in quantum centro sunt pro- pliciter et in quantum centro sunt pro- pinquores, in tantum et ipsi et sibi invi- pinquores, in tantum et ipsi et sibi invi- cem uniuntur et in quantum ab ipso cem uniuntur et in quantum ab ipso procedunt, in tantum a se invicem dis- procedunt, in tantum a se invicem dis- cernuntur. » Ex his patet, quod omnia cernuntur. » Ex his patet, quod omnia quæ a prima causa procedunt, in prima quæ a prima causa procedunt, in prima causa unum sunt, et in monade et non in causa unum sunt, et in monade et non in pluralitate consistunt. pluralitate consistunt.

2. Adhuc, Super idem dicit Maximus 2. Adhuc, Super idem dicit Maximus in commento « In monade quidem vi et in commento « In monade quidem vi et potestate sunt numeri, in generibus vero potestate sunt numeri, in generibus vero et formis actu et opere. Vis autem eo- et formis actu et opere. Vis autem eo- rum substantialis, est corum virtus qua rum substantialis, est corum virtus qua æternaliter et immutabiliter in monade æternaliter et immutabiliter in monade existunt potestas vero corum est pos- existunt potestas vero corum est pos- sibilitas eis insita, qua in genera et spe- sibilitas eis insita, qua in genera et spe- cies possunt multiplicari, et intellectibus cies possunt multiplicari, et intellectibus propriis manifeste fieri certis terminorum propriis manifeste fieri certis terminorum diffinitionibus, quantitatum diversitati- diffinitionibus, quantitatum diversitati- bus, intervallis differentiarum, proportio- bus, intervallis differentiarum, proportio- num proportionalitatumque mirabili æ- num proportionalitatumque mirabili æ- qualitate et insolubili consonantia. » Ex qualitate et insolubili consonantia. » Ex hic accipitur, quod sub indifferenti uni- hic accipitur, quod sub indifferenti uni- tate res creatæ sunt in Deo. tate res creatæ sunt in Deo.

est nihil quod factum est. In ipso vita erat, est nihil quod factum est. In ipso vita erat,

etc. etc.

3 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 3 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

cap. 5. cap. 5.

volutio. volutio.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 55. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. XIII, QUÆST. 55.

3. Adhuc, Maximus ibidem dans hujus 3. Adhuc, Maximus ibidem dans hujus rei signum, dicit sic: « Actus intellectus rei signum, dicit sic: « Actus intellectus in monade numeros accipientis, est mo- in monade numeros accipientis, est mo- tus animi purissimos in sua natura nu- tus animi purissimos in sua natura nu- meros absque ulla imaginatione intuen- meros absque ulla imaginatione intuen- tis. Opus vero quo scilicet eosdem nume- tis. Opus vero quo scilicet eosdem nume- ros ponit in speciem, est animi motus, ros ponit in speciem, est animi motus, purissimos numeros quos in seipso con- purissimos numeros quos in seipso con- siderat, phantasiis veluti quibusdam cor- siderat, phantasiis veluti quibusdam cor- poribus incrassatos memoriæ commen- poribus incrassatos memoriæ commen- dantis ibique ordinantis, eorumque ra- dantis ibique ordinantis, eorumque ra- tiones facilius tractantis, forasque qui- tiones facilius tractantis, forasque qui- busdam signis corporalium sensuum si- busdam signis corporalium sensuum si- gnificatos in aliorum notitiam tradentis. gnificatos in aliorum notitiam tradentis. Intellectuales ergo numeri ex monade Intellectuales ergo numeri ex monade se diffundunt, ut in animo quodammodo se diffundunt, ut in animo quodammodo splendescant deinde ex animo in ratio- splendescant deinde ex animo in ratio- nem profluentes apertius se patefaciunt: nem profluentes apertius se patefaciunt: mox de ratione in memoriam decurren- mox de ratione in memoriam decurren- tes, phantasticas ipsius memoriæ natura tes, phantasticas ipsius memoriæ natura excipiunt apparitiones, in quibus virtutes excipiunt apparitiones, in quibus virtutes multiplicium formarum suarum inquisi- multiplicium formarum suarum inquisi- tionibus suis latenter aperiunt: deinde in tionibus suis latenter aperiunt: deinde in sensus sive sensibiles qualitates: postre- sensus sive sensibiles qualitates: postre- mo in figuras eo quod diversitatem fi- mo in figuras eo quod diversitatem fi- gurarum exigit diversitas specierum. gurarum exigit diversitas specierum. Ex hoc accipitur, quod omnia creata in Ex hoc accipitur, quod omnia creata in Deo secundum quod in Deo sunt, unum Deo secundum quod in Deo sunt, unum sunt, et non cadunt in numerum vel dif- sunt, et non cadunt in numerum vel dif- ferentiam,nisi in quantum magis vel mi- ferentiam,nisi in quantum magis vel mi- nus ab eo procedunt. nus ab eo procedunt.

» »

Et hoc concedendum est: quia hæc Et hoc concedendum est: quia hæc est fides Catholica. In Deo enim non est fides Catholica. In Deo enim non sunt nisi idem quod divina essentia: sunt nisi idem quod divina essentia: quia dicit Augustinus, « Quidquid in quia dicit Augustinus, « Quidquid in Deo est, Deus est. » Essentia autem di- Deo est, Deus est. » Essentia autem di- vina sub unitate est et non sub plurali vina sub unitate est et non sub plurali

tate. tate.

SOLUTIO. Dicendum, quod sub unitate SOLUTIO. Dicendum, quod sub unitate sunt in mente divina, hoc est, ut unum, sunt in mente divina, hoc est, ut unum, sed non ut multa: quia quod est in causa sed non ut multa: quia quod est in causa prima, est in ea per modum causæ et non prima, est in ea per modum causæ et non per modum causati. Unde, sicut dicitur per modum causati. Unde, sicut dicitur in libro de Causis, causatum in causa est in libro de Causis, causatum in causa est causa. Quamvis tamen unum sint in cau- causa. Quamvis tamen unum sint in cau- sa, relativam tamen habent pluralita- sa, relativam tamen habent pluralita- tem eo quod illud unum ad multa refer- tem eo quod illud unum ad multa refer- tur, et formali relatione qua refertur ad tur, et formali relatione qua refertur ad

563 563

unum, non refertur ad aliud, licet res unum, non refertur ad aliud, licet res una et eadem sit, sicut optime posuit una et eadem sit, sicut optime posuit Dionysius exemplum in unitate et centro. Dionysius exemplum in unitate et centro. Una enim unitas est omnis numeri prin- Una enim unitas est omnis numeri prin- cipium: relatio tamen qua refertur ad cipium: relatio tamen qua refertur ad unam speciem numeri et ratio, non est unam speciem numeri et ratio, non est una et eadem cum relatione et ratione una et eadem cum relatione et ratione qua refertur ad aliam. Et similiter est de qua refertur ad aliam. Et similiter est de centro, quod est principium linearum centro, quod est principium linearum ductarum de centro ad circumferen- ductarum de centro ad circumferen- tiam, quod alia relatione et ratione tiam, quod alia relatione et ratione refertur ad unam quam ad aliam refertur ad unam quam ad aliam rationes relationum, quia secundum Boe- rationes relationum, quia secundum Boe- tium, non addunt, nec minuunt, nec va- tium, non addunt, nec minuunt, nec va- riant aliquid in re, nullam in centro in- riant aliquid in re, nullam in centro in- ducunt pluralitatem. ducunt pluralitatem.

quæ quæ

ET HÆC est intentio Augustini. Quia ET HÆC est intentio Augustini. Quia tamen relationum est pluralitas et non tamen relationum est pluralitas et non rei, hanc consignificando dicit: «Ideæ rei, hanc consignificando dicit: «Ideæ sunt in mente divina: » et ut removeat sunt in mente divina: » et ut removeat pluralitatem realem, non dicit plures pluralitatem realem, non dicit plures ideæ, vel multæ ideæ: quia in Deo sunt ideæ, vel multæ ideæ: quia in Deo sunt ut unum et non ut multa. ut unum et non ut multa.

Et quod dicit, quod alia ratione fit Et quod dicit, quod alia ratione fit equus, alia homo, ostendit hoc quod di- equus, alia homo, ostendit hoc quod di- ctum est. Ratio enim proprie respicit fi- ctum est. Ratio enim proprie respicit fi- nem operationis qui est opus ipsum, et nem operationis qui est opus ipsum, et diversa opera in forma ad opificem una diversa opera in forma ad opificem una relatione referri non possunt, et per con- relatione referri non possunt, et per con- sequens nec opifex ad ipsa. Nec est simile sequens nec opifex ad ipsa. Nec est simile de artifice creato et increato : quia arti- de artifice creato et increato : quia arti- fex creatus exemplar operis non est, nisi fex creatus exemplar operis non est, nisi per formam ab opere acceptam : et ideo per formam ab opere acceptam : et ideo per unam rem non potest esse exemplar per unam rem non potest esse exemplar duorum. Opifex autem creatus sicut seipso duorum. Opifex autem creatus sicut seipso causat, ita seipso exemplar est et ideo causat, ita seipso exemplar est et ideo per idem re, multiplicatum relatione, per idem re, multiplicatum relatione, causa exemplaris omnium est. causa exemplaris omnium est.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

564 564

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Cujus idea sit causa, utrum scilicet fa- Cujus idea sit causa, utrum scilicet fa- ctorum vel fiendorum tantum, vel ctorum vel fiendorum tantum, vel etiam possibilium licet numquam etiam possibilium licet numquam fiant, et utrum sit bonorum et malo- fiant, et utrum sit bonorum et malo- rum ? rum ?

1 1

Ulterius tertio quæritur, Cujus sit, Ulterius tertio quæritur, Cujus sit, utrum scilicet factorum vel fiendorum utrum scilicet factorum vel fiendorum tantum, vel etiam possibilium licet etiam tantum, vel etiam possibilium licet etiam numquam fiant, et utrum sit bonorum et numquam fiant, et utrum sit bonorum et malorum, vel bonorum tantum ? malorum, vel bonorum tantum ?

Videtur, quod non nisi factorum, vel Videtur, quod non nisi factorum, vel fiendorum. fiendorum.

1. Quod enim non est formam aliquam 1. Quod enim non est formam aliquam participans, non participat aliquo exi- participans, non participat aliquo exi- stente secundum se secundum Dionysium stente secundum se secundum Dionysium in libro de Divinis nominibus 2, qui vocat in libro de Divinis nominibus 2, qui vocat participationes prima quæ secundum se participationes prima quæ secundum se sunt separata et quod non est bonum, sunt separata et quod non est bonum, non participat secundum se bonitatem. non participat secundum se bonitatem. et quod non est, non participat secundum et quod non est, non participat secundum se essentiam: et quod non est sapiens, se essentiam: et quod non est sapiens, non participat secundum se sapientiam. non participat secundum se sapientiam. A simili ergo quod non est in forma ali- A simili ergo quod non est in forma ali- qua, sicut præteritum, vel præsens, vel qua, sicut præteritum, vel præsens, vel futurum, non participat id quod secun- futurum, non participat id quod secun- dum se forma est. Possibile autem non dum se forma est. Possibile autem non futurum in esse, non participat formam futurum in esse, non participat formam aliquam, quia numquam erit. Ergo re- aliquam, quia numquam erit. Ergo re- spectu ejus non est aliqua quæ secun- spectu ejus non est aliqua quæ secun- dum se forma est: hæc autem est idea: dum se forma est: hæc autem est idea: ergo possibilium non fiendorum non est ergo possibilium non fiendorum non est idea. idea.

2. Adhuc, Dictum est in præhabitis, 2. Adhuc, Dictum est in præhabitis, quod ideæ re unum sunt, et quod non quod ideæ re unum sunt, et quod non consignificantur pluraliter nisi respectu consignificantur pluraliter nisi respectu

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXXV, Art. 10. Tom. XXVI hujusce tiarum, Dist. XXXV, Art. 10. Tom. XXVI hujusce novæ editionis. novæ editionis.

eorum quorum sunt. Si ergo illa non eorum quorum sunt. Si ergo illa non sint, nec ut unum, nec ut plura, respectu sint, nec ut unum, nec ut plura, respectu illorum non erit idea. Res autem in pos- illorum non erit idea. Res autem in pos- sibilitate existentes, nec sunt ut unum, sibilitate existentes, nec sunt ut unum, nec ut multa quia unum et multa co- nec ut multa quia unum et multa co- mitantur res in actu existentes vel in præ- mitantur res in actu existentes vel in præ- terito, vel in præsenti, vel in futuro. terito, vel in præsenti, vel in futuro. Ergo videtur, quod respectu possibilium Ergo videtur, quod respectu possibilium quæ cum non fierent, nulla sit idea. quæ cum non fierent, nulla sit idea.

3. Adhuc, Multa sunt Deo possibilia 3. Adhuc, Multa sunt Deo possibilia quæ secundum naturam sunt impossibi- quæ secundum naturam sunt impossibi- lia et cum illa in se non sint, nec secun- lia et cum illa in se non sint, nec secun- dum actum, nec secundum potentiam, dum actum, nec secundum potentiam, videtur quod ad ipsa nullo modo possit videtur quod ad ipsa nullo modo possit referri idea. referri idea.

4. Adhuc, Quod numquam est, nec 4. Adhuc, Quod numquam est, nec fuit, nec erit exemplatum, illius nullum fuit, nec erit exemplatum, illius nullum exemplar. Sed possibilium Deo vel in exemplar. Sed possibilium Deo vel in seipsis quorum nullum factum est, nec seipsis quorum nullum factum est, nec fuit in præterito, nec est in præsenti, nec fuit in præterito, nec est in præsenti, nec erit in futuro, nihil est exemplarium. erit in futuro, nihil est exemplarium. Ergo talium, ut videtur, nullum est Ergo talium, ut videtur, nullum est exemplar : ergo nec idea. exemplar : ergo nec idea.

QUOD si concedatur, In contrarium est Sed QUOD si concedatur, In contrarium est Sed quod dicit Aristoteles in Prioribus, quod quod dicit Aristoteles in Prioribus, quod « falso et non impossibili posito, quod « falso et non impossibili posito, quod accidit est falsum et non impossibile. » accidit est falsum et non impossibile. » Ponatur ergo, quod Deus faciat aliquid Ponatur ergo, quod Deus faciat aliquid taliter possibilium, sequitur quod facit taliter possibilium, sequitur quod facit illa non respiciens ad se ut ad ideam il- illa non respiciens ad se ut ad ideam il- lius. Ergo facit secundum Augustinum, lius. Ergo facit secundum Augustinum, non habens apud se formam et rationem non habens apud se formam et rationem operis sui. Ergo facit vel nesciens opus, operis sui. Ergo facit vel nesciens opus, vel irrationabiliter. Hoc autem falsum vel irrationabiliter. Hoc autem falsum est et impossibile. Ergo positio falsa et est et impossibile. Ergo positio falsa et impossibilis. impossibilis.

ULTERIUS quæritur. Si mala in Deo ha- ULTERIUS quæritur. Si mala in Deo ha- beant ideam ? beant ideam ?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Super illud enim Psalmi xxxiv, 1. Super illud enim Psalmi xxxiv, 11: Quæ ignorabam interrogabant me, 11: Quæ ignorabam interrogabant me, dicit Glossa: « Quomodo ars nescit vi- dicit Glossa: « Quomodo ars nescit vi- tium, sic ego qui sum ars omnipotentis tium, sic ego qui sum ars omnipotentis Dei. Et loquitur Filius. » Dei. Et loquitur Filius. »

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,