Sed contra. Sed contra.

Queest. 1. Queest. 1.

80 80

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Spiritu sancto, sed de Trinitate. » Et in- Spiritu sancto, sed de Trinitate. » Et in- nuit, quod nuit, quod de solo Patre intelligeretur, de solo Patre intelligeretur, excluderetur Filius et Spiritus san- excluderetur Filius et Spiritus san-

ctus. ctus.

3. Adhuc, I ad Timoth. vi, 15: Bea- 3. Adhuc, I ad Timoth. vi, 15: Bea- tus et solus potens. Et, ad Roman. xvi, tus et solus potens. Et, ad Roman. xvi, 27: Soli sapienti Deo. Et, I ad Timoth. 1, 27: Soli sapienti Deo. Et, I ad Timoth. 1, 17: Invisibili, soli Deo. Dicit Augusti- 17: Invisibili, soli Deo. Dicit Augusti- nus in libro III contra Maximinum ', nus in libro III contra Maximinum ', quod hæc non de solo Patre acci- quod hæc non de solo Patre acci- pienda sunt, ut dicebant hæretici, sed pienda sunt, ut dicebant hæretici, sed de Trinitate, sicut illud: Qui solus habet de Trinitate, sicut illud: Qui solus habet immortalitatem 2. immortalitatem 2.

Adhuc, Deuter. XXXII, 39 Videte Adhuc, Deuter. XXXII, 39 Videte quod ego sim solus. Et intelligitur Deus. quod ego sim solus. Et intelligitur Deus. Quia Pater ibi loquitur, videtur quod Quia Pater ibi loquitur, videtur quod sequitur, quod Pater est solus Deus. sequitur, quod Pater est solus Deus. IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

1. Quod dicitur in hymno Angelorum 1. Quod dicitur in hymno Angelorum de Filio « Tu solus sanctus, tu so- de Filio « Tu solus sanctus, tu so- lus Dominus, tu solus Altissimus. » lus Dominus, tu solus Altissimus. » Cum ergo isti termini, sanctus, domi- Cum ergo isti termini, sanctus, domi- nus, altissimus, sint termini essentiales et nus, altissimus, sint termini essentiales et non notionales de tribus personis dicti non notionales de tribus personis dicti singulariter et in communi, eadem ra- singulariter et in communi, eadem ra- tione potest dici solus Deus. tione potest dici solus Deus.

2. Adhuc, Augustinus dicit in libro III 2. Adhuc, Augustinus dicit in libro III contra Maximinum 3, quod « etsi de solo contra Maximinum 3, quod « etsi de solo Patre diceretur, quod solus Deus esset, Patre diceretur, quod solus Deus esset, non tamen excluderetur Filius vel Spiri- non tamen excluderetur Filius vel Spiri- tus sanctus quia hi tres unum sunt. » tus sanctus quia hi tres unum sunt. »

ADHUC quæritur, Si hæc concedenda ADHUC quæritur, Si hæc concedenda sit, Trinitas est solus Deus? sit, Trinitas est solus Deus?

Videtur, quod sic: quia Videtur, quod sic: quia

1. Jam habitum est ex verbis Augu- 1. Jam habitum est ex verbis Augu- stini, quod solus verus Deus est Deus stini, quod solus verus Deus est Deus ipsa Trinitas. ipsa Trinitas.

2. Adhuc, Iste terminus, solus Deus, 2. Adhuc, Iste terminus, solus Deus, substantialis est, et non habet modum substantialis est, et non habet modum prædicandi relative. Si autem est essen- prædicandi relative. Si autem est essen- tialis terminus, hoc est, secundum es- tialis terminus, hoc est, secundum es- sentiam de omnibus simul in singulari sentiam de omnibus simul in singulari

1 S. AUGUSTINUS, Lib. III contra Maximinum, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. III contra Maximinum, cap. 9. cap. 9.

'I ad Timoth. VI, 15. 'I ad Timoth. VI, 15.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. III contra Maximinum, 3 S. AUGUSTINUS, Lib. III contra Maximinum, cap. 13. cap. 13.

prædicatur et de quolibet per se, videtur prædicatur et de quolibet per se, videtur quod debeat concedi, quod Trinitas sit quod debeat concedi, quod Trinitas sit solus Deus, et Pater solus Deus, et Filius solus Deus, et Pater solus Deus, et Filius solus Deus, et Spiritus sanctus solus solus Deus, et Spiritus sanctus solus Deus. Deus.

3. Adhuc, Constat, quod ille terminus, 3. Adhuc, Constat, quod ille terminus, Deus, essentialis est: et per hoc quod Deus, essentialis est: et per hoc quod adjungitur ei dictio exclusiva quæ est adjungitur ei dictio exclusiva quæ est solus, non efficitur nisi essentialis: ergo solus, non efficitur nisi essentialis: ergo sicut prius poterat dici, Trinitas est sicut prius poterat dici, Trinitas est Deus, et Pater est Deus: ita post potest Deus, et Pater est Deus: ita post potest dici, Trinitas est solus Deus, et Pater est dici, Trinitas est solus Deus, et Pater est solus Deus. solus Deus.

IN CONTRARIUM est quod Hilarius di- Sat - IN CONTRARIUM est quod Hilarius di- Sat - cit, quod sacramentum Dei nec in soli- cit, quod sacramentum Dei nec in soli- tudine, nec in diversitate consistit. Et ita tudine, nec in diversitate consistit. Et ita videtur, quod nec Trinitas sit solus Deus, videtur, quod nec Trinitas sit solus Deus, nec Pater solus Deus: videtur enim se- nec Pater solus Deus: videtur enim se- cundum Hilarium excludi pluralitas per- cundum Hilarium excludi pluralitas per- sonarum cum dicitur, solus Deus. sonarum cum dicitur, solus Deus.

ADьUC, Ulterius quæritur de hoc quod ADьUC, Ulterius quæritur de hoc quod dicitur, Matth. x1, 27: Nemo novit Fi- dicitur, Matth. x1, 27: Nemo novit Fi- lium, nisi Pater: neque Patrem quis lium, nisi Pater: neque Patrem quis novit, nisi Filius. Hoc enim quod dicit, novit, nisi Filius. Hoc enim quod dicit, nemo nisi tantum valet quantum solus: nemo nisi tantum valet quantum solus: et sic videtur, quod non nisi solus Fi- et sic videtur, quod non nisi solus Fi- lius novit Patrem: sed Pater et Spiritus lius novit Patrem: sed Pater et Spiritus sanctus se noscunt 5. sanctus se noscunt 5.

SOLUTIO. Ad hæc difficile non est re- SOLUTIO. Ad hæc difficile non est re- spondere sophismata enim sunt. Cum spondere sophismata enim sunt. Cum enim dicitur, Solus Pater est Deus, di- enim dicitur, Solus Pater est Deus, di- ctio exclusiva potest sistere circa subje- ctio exclusiva potest sistere circa subje- ctum, et sic excludit oppositum subje- ctum, et sic excludit oppositum subje- cti, et est sensus, qui non est Pater, non cti, et est sensus, qui non est Pater, non est Deus et hoc falsum est: quia Filius est Deus et hoc falsum est: quia Filius non est Pater, est tamen Deus. Potest non est Pater, est tamen Deus. Potest etiam referri ad compositionem quæ est etiam referri ad compositionem quæ est in prædicato, et sic excludit oppositum in prædicato, et sic excludit oppositum prædicati et sic dicunt quidam, quod prædicati et sic dicunt quidam, quod est vera sub hoc sensu, Pater est Deus, est vera sub hoc sensu, Pater est Deus, et non est aliud quam Deus. Posset ta- et non est aliud quam Deus. Posset ta-

4 S. HILARIUS, Lib. VII de Trinitate. 4 S. HILARIUS, Lib. VII de Trinitate.

5 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 5 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXI, Art. 6. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XXI, Art. 6. Tom. XXV hujusce novæ editionis. novæ editionis.

. .

Solu Solu

4,3 et 4. 4,3 et 4.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 40. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 40.

men dici, quod adhuc duplex est: eo men dici, quod adhuc duplex est: eo quod potest excludere oppositum prædi- quod potest excludere oppositum prædi- cati, sicut dictum est, et vera est: vel cati, sicut dictum est, et vera est: vel ipsum prædicatum sive communitatem ipsum prædicatum sive communitatem prædicati a participatione plurium sub- prædicati a participatione plurium sub- jectorum, ut sit sensus, Pater est Deus, jectorum, ut sit sensus, Pater est Deus, et non sunt plures dii, sed unicus Pa- et non sunt plures dii, sed unicus Pa- ter: et sic est fallacia, sicut distinguitur ter: et sic est fallacia, sicut distinguitur ista in sophismatibus, iste comedit so- ista in sophismatibus, iste comedit so- lus non enim sensus est, quod non lus non enim sensus est, quod non aliud faciat quam comedere, sed quod aliud faciat quam comedere, sed quod alius non comedit secum. Antiqui tamen alius non comedit secum. Antiqui tamen aliter dicebant sic, quod quando dictio aliter dicebant sic, quod quando dictio exclusiva, ut solus, et tantum, adjungi- exclusiva, ut solus, et tantum, adjungi- tur nomini substantivo, virtutem suam tur nomini substantivo, virtutem suam exercet in genus rei, et non in rem ge- exercet in genus rei, et non in rem ge- neris, ut cum dicitur, tantum homo cur- neris, ut cum dicitur, tantum homo cur- rit, vel solus homo currit, hoc nomen, rit, vel solus homo currit, hoc nomen, homo, indeterminate supponit pro ho- homo, indeterminate supponit pro ho- mine et licet sequatur, tantum homo mine et licet sequatur, tantum homo currit, vel solus homo currit: ergo non currit, vel solus homo currit: ergo non asinus tamen non sequitur: ergo So- asinus tamen non sequitur: ergo So- crates vel Plato: esset enim processus crates vel Plato: esset enim processus ab indeterminata suppositione ad de- ab indeterminata suppositione ad de- terminatam, qui processus fallit secun- terminatam, qui processus fallit secun- dum consequens. Et ideo etiam dicunt dum consequens. Et ideo etiam dicunt non concedi has, solus Deus solum non concedi has, solus Deus solum Deum genuit, ita quod solus cum arti- Deum genuit, ita quod solus cum arti- culo intelligatur et substantive: et sic culo intelligatur et substantive: et sic indeterminatam habet suppositionem. indeterminatam habet suppositionem. Et si dicatur, unus unum genuit, ita Et si dicatur, unus unum genuit, ita quod hoc nomen, unus, formaliter acci- quod hoc nomen, unus, formaliter acci- piatur et substantive, ut sit sensus, uni- piatur et substantive, ut sit sensus, uni- cus unicum genuit, dicunt non esse cus unicum genuit, dicunt non esse concedendum. In Trinitate enim nec so- concedendum. In Trinitate enim nec so- lus Deus est, nec unicus: et ideo præ- lus Deus est, nec unicus: et ideo præ- dicatum quod est Deus, nec a pluribus dicatum quod est Deus, nec a pluribus potest excludi, nec indeterminate sup- potest excludi, nec indeterminate sup- ponens determinatum suppositum gene- ponens determinatum suppositum gene- rationis potest inferre. rationis potest inferre.

ET PER HOC patet solutio ad sequens ET PER HOC patet solutio ad sequens etiam, scilicet ad id quo quæritur, An etiam, scilicet ad id quo quæritur, An Trinitas sit solus Deus verus? Duplex est Trinitas sit solus Deus verus? Duplex est enim sicut et aliæ. Si enim dictio exclu- enim sicut et aliæ. Si enim dictio exclu- siva excludat communitatem prædicati a siva excludat communitatem prædicati a pluribus qui supponuntur in subjecto, pluribus qui supponuntur in subjecto, falsa est Deus enim Trinitas non est so- falsa est Deus enim Trinitas non est so-

1 Matth. xi, 27. 1 Matth. xi, 27.

421 421

litarius Deus. Si autem excludat oppo- litarius Deus. Si autem excludat oppo- situm prædicati, locutio vera est, et sen- situm prædicati, locutio vera est, et sen- sus est, Trinitas est verus Deus, et non sus est, Trinitas est verus Deus, et non est aliud quam verus Deus. est aliud quam verus Deus.

Et per hoc patet solutio ad quatuor Et per hoc patet solutio ad quatuor prima. prima.

AD ID quod in contrarium objicitur, Adobject. 1. AD ID quod in contrarium objicitur, Adobject. 1. dicendum est, quod dictio exclusiva cum dicendum est, quod dictio exclusiva cum dicitur, « Tu solus Dominus, » non ex- dicitur, « Tu solus Dominus, » non ex- cludit ab opposito subjecti, sed ab oppo- cludit ab opposito subjecti, sed ab oppo- sito prædicati. sito prædicati.

AD DICTUM Augustini dicendum, quod Ad object. 2. AD DICTUM Augustini dicendum, quod Ad object. 2. Augustinus considerat, quod subjectum Augustinus considerat, quod subjectum non participat prædicatum, nisi ratione non participat prædicatum, nisi ratione essentiæ et ideo quod essentialiter essentiæ et ideo quod essentialiter unum est cum subjecto, a participatione unum est cum subjecto, a participatione prædicati non excluditur. prædicati non excluditur.

Ad object. Ad object.

AD ID quod ulterius objicitur, quod Adquest. 1. AD ID quod ulterius objicitur, quod Adquest. 1. solus et solus Deus sunt termini essen- solus et solus Deus sunt termini essen- tiales, dicendum, quod termini essentiales tiales, dicendum, quod termini essentiales duplices sunt: quidam enim in intellectu duplices sunt: quidam enim in intellectu suo claudunt pluralitatem, vel affirma- suo claudunt pluralitatem, vel affirma- tive, vel negative et hi dicuntur de tive, vel negative et hi dicuntur de pluribus, et non de uno divisim, sicut pluribus, et non de uno divisim, sicut duo, et tres, quando substantive ponun- duo, et tres, quando substantive ponun- tur sic enim Pater et Filius non sunt tur sic enim Pater et Filius non sunt unus, sed duo et Pater et Filius non unus, sed duo et Pater et Filius non sunt tres, sed duo. Solus autem et aliæ di- sunt tres, sed duo. Solus autem et aliæ di- ctiones exclusivæ quando ponuntur circa ctiones exclusivæ quando ponuntur circa terminum numeralem vel distinctivum, terminum numeralem vel distinctivum, excludunt pluralitatem: et talis exclusio excludunt pluralitatem: et talis exclusio in divinis esse non potest: quia plures in divinis esse non potest: quia plures sunt qui sunt unus Deus. Et ideo dicit sunt qui sunt unus Deus. Et ideo dicit Hilarius, quod Deus nec singularis est, Hilarius, quod Deus nec singularis est, nec solitarius: et ideo nec Pater est so- nec solitarius: et ideo nec Pater est so- lus Deus, nec Filius solus Deus, nec lus Deus, nec Filius solus Deus, nec Spiritus sanctus solus Deus, nec Trini- Spiritus sanctus solus Deus, nec Trini- tas hoc modo solus Deus. In hoc enim tas hoc modo solus Deus. In hoc enim sensu sequeretur, quod Trinitas esset so- sensu sequeretur, quod Trinitas esset so- litarius Deus quod falsum est. Et hoc litarius Deus quod falsum est. Et hoc est quod dicit Hilarius. est quod dicit Hilarius.

AD HOC quod ulterius quæritur de hoc: Adquæst. 2. AD HOC quod ulterius quæritur de hoc: Adquæst. 2. Nemo novit Filium, nisi Pater: neque Nemo novit Filium, nisi Pater: neque Patrem quis novit, nisi Filius 1, non est Patrem quis novit, nisi Filius 1, non est difficile respondere. Signum enim distri- difficile respondere. Signum enim distri-

422 422

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

butivum nemo, vel nullus, si dicatur, butivum nemo, vel nullus, si dicatur, nullus novit, supponit communiter pro nullus novit, supponit communiter pro omni ente creato et increato quod est omni ente creato et increato quod est cognoscitivum Patris vel Filii et ab hac cognoscitivum Patris vel Filii et ab hac communitate hæc dictio nisi, excipit Fi- communitate hæc dictio nisi, excipit Fi- lium propter coessentialitatem cum Pa- lium propter coessentialitatem cum Pa- tre, per quam plene cognoscit Patrem et tre, per quam plene cognoscit Patrem et plene cognoscitur a Patre: et ideo non plene cognoscitur a Patre: et ideo non excluditur Pater, nec Spiritus sanctus: excluditur Pater, nec Spiritus sanctus: sed fit exclusio eorum qui in eadem sed fit exclusio eorum qui in eadem coessentialitate non cognoscunt Patrem coessentialitate non cognoscunt Patrem et Filium, sicut homo, et Angelus. et Filium, sicut homo, et Angelus.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De significationibus nominum numera- De significationibus nominum numera- lium cum dictionibus exclusivis¹. lium cum dictionibus exclusivis¹.

Secundo quæritur juxta idem, Quid Secundo quæritur juxta idem, Quid circa id a quo fit exclusio, dicant nomi- circa id a quo fit exclusio, dicant nomi- na numeralia circa talia posita sive tali- na numeralia circa talia posita sive tali- bus adjuncta, ut unus, duo, tres, sive bus adjuncta, ut unus, duo, tres, sive unus, una, unum, sive etiam plures, unus, una, unum, sive etiam plures, pauciores, et hujusmodi? Ut cum dici- pauciores, et hujusmodi? Ut cum dici- mus, unus solus est, duo soli sunt, tres mus, unus solus est, duo soli sunt, tres soli sunt, vel duo sunt pauciores tribus, soli sunt, vel duo sunt pauciores tribus, vel tres plures duobus. vel tres plures duobus.

Videtur, quod talia substantiam signi- Videtur, quod talia substantiam signi- ficant, et non personam, vel notionem. ficant, et non personam, vel notionem.

1. Omne enim quod est in divinis, ut 1. Omne enim quod est in divinis, ut dicit Boetius, prædicatur secundum sub- dicit Boetius, prædicatur secundum sub- stantiam, vel secundum ad aliquid : stantiam, vel secundum ad aliquid : constat autem, quod hæc non prædican- constat autem, quod hæc non prædican- tur secundum ad aliquid: ergo secun- tur secundum ad aliquid: ergo secun- dum substantiam. dum substantiam.

2. Adhuc, Hæc prædicantur de qua- 2. Adhuc, Hæc prædicantur de qua- libet persona Pater enim est unus, libet persona Pater enim est unus, Filius unus, Spiritus sanctus unus et, Filius unus, Spiritus sanctus unus et, sicut dicit Athanasius, « non sunt tres sicut dicit Athanasius, « non sunt tres dii, sed unus Deus. » Similiter Pater et dii, sed unus Deus. » Similiter Pater et

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXIV, Art. 4. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XXIV, Art. 4. Tom. XXV hujusce

Filius duo sunt, et Pater et Spiritus Filius duo sunt, et Pater et Spiritus sanctus duo, et Pater et Filius et Spiri- sanctus duo, et Pater et Filius et Spiri- tus sanctus tres : quod autem prædica- tus sanctus tres : quod autem prædica- tur de omnibus, secundum substantiam tur de omnibus, secundum substantiam dicitur: ista ergo nomina secundum sub- dicitur: ista ergo nomina secundum sub- stantiam dicuntur. stantiam dicuntur.

3. Si forte dicat aliquis, sicut dicit 3. Si forte dicat aliquis, sicut dicit Magister in Sententiis, quod isti termini Magister in Sententiis, quod isti termini negative, et non positive habent exponi, negative, et non positive habent exponi, ut cum dicitur unus, intelligatur non ut cum dicitur unus, intelligatur non plures et cum dicitur duo, intelligatur plures et cum dicitur duo, intelligatur non tres et tres, hoc est, non quatuor. non tres et tres, hoc est, non quatuor. Videtur hoc non esse verum : quia non Videtur hoc non esse verum : quia non est ratio quare tales termini in inferiori- est ratio quare tales termini in inferiori- bus dicant proprietatem qua una res bus dicant proprietatem qua una res est una, et duæ duæ, et tres tres, et in est una, et duæ duæ, et tres tres, et in divinis non dicant. divinis non dicant.

4. Adhuc, Si numerus non dicitur nisi 4. Adhuc, Si numerus non dicitur nisi privatione unitatis, et minor numerus privatione unitatis, et minor numerus privatione majoris, videbitur circulatio privatione majoris, videbitur circulatio esse, et utrumque cadere in intellectu esse, et utrumque cadere in intellectu alterius, ut unum non plura, et plura alterius, ut unum non plura, et plura

non unum. non unum.

5. Adhuc, Aliqui dixerunt, quod isti 5. Adhuc, Aliqui dixerunt, quod isti termini, unus, duo, tres, unus, una, termini, unus, duo, tres, unus, una, unum, officiales sunt, et nihil in re unum, officiales sunt, et nihil in re significant nisi nutum ad aggregationem significant nisi nutum ad aggregationem divisorum unde dicunt, quod numerus divisorum unde dicunt, quod numerus dicitur quasi nutus memeris, hoc est, dicitur quasi nutus memeris, hoc est, divisionis. Sed hoc videtur non posse divisionis. Sed hoc videtur non posse stare quia sicut vanus est intellectus, stare quia sicut vanus est intellectus, qui ad rem referri non potest, eo quod qui ad rem referri non potest, eo quod intellectus est similitudo rei ita nutus intellectus est similitudo rei ita nutus animæ vanus est, qui ad nihil rei innuit : animæ vanus est, qui ad nihil rei innuit : et sic vanus esset intellectus istorum in et sic vanus esset intellectus istorum in divinis. divinis.

ULTERIUS quæritur de omnibus hujus- Quæst. ULTERIUS quæritur de omnibus hujus- Quæst. modi nominibus, unus, duo, tres, unus, modi nominibus, unus, duo, tres, unus, una, unum, utrum significent rem de una, unum, utrum significent rem de aliquo prædicamento? aliquo prædicamento?

Et videtur, quod Et videtur, quod

1. Si dicunt rem de prædicamento 1. Si dicunt rem de prædicamento quantitatis, quod tunc prædicatio muta- quantitatis, quod tunc prædicatio muta- tur in prædicationem substantiæ, ut di- tur in prædicationem substantiæ, ut di- cit Boetius in libro de Trinitate. cit Boetius in libro de Trinitate.

novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

judra. judra.

#4 1 #4 1

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 40. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 40.

2. Adhuc, Isti termini non habent 2. Adhuc, Isti termini non habent modum, nec rationem ejus quod est ad modum, nec rationem ejus quod est ad aliquid. Cum ergo prædicentur in divi- aliquid. Cum ergo prædicentur in divi- nis, relinquitur, quod prædicentur se- nis, relinquitur, quod prædicentur se- cundum substantiam, et dicant rem in cundum substantiam, et dicant rem in Kenere substantiæ. Kenere substantiæ.

ULTERIUS quæritur, Cum adjectiva alia, ULTERIUS quæritur, Cum adjectiva alia, omnipotens, æternus, immensus, quando omnipotens, æternus, immensus, quando substantivantur per intellectum articuli, substantivantur per intellectum articuli, dicantur de tribus in singulari, ut Pater dicantur de tribus in singulari, ut Pater et Filius et Spiritus sanctus non tres et Filius et Spiritus sanctus non tres omnipotentes, sed unus omnipotens : omnipotentes, sed unus omnipotens : non tres æterni, sed unus æternus: non non tres æterni, sed unus æternus: non tres immensi, sed unus immensus : tres immensi, sed unus immensus : utrum similiter hoc nomen, unus, sub- utrum similiter hoc nomen, unus, sub- stantivatum possit dici de duabus vel stantivatum possit dici de duabus vel tribus personis, ut dicatur sic, Pater tribus personis, ut dicatur sic, Pater est unus, Filius est unus, et Pater et est unus, Filius est unus, et Pater et Filius sunt unus, non duo uni, ut ita Filius sunt unus, non duo uni, ut ita liccat dicere? liccat dicere?

Si enim essentiam significat: tunc Si enim essentiam significat: tunc non excluditur, cum dicitur unus, nisi non excluditur, cum dicitur unus, nisi pluritas personarum : et sic Pater et pluritas personarum : et sic Pater et Filius sunt unus. Filius sunt unus.

IN CONTRARIUM hujus est, quod unus IN CONTRARIUM hujus est, quod unus est indivisus in se, et divisus ab aliis: est indivisus in se, et divisus ab aliis: dividi autem ab aliis non convenit essen- dividi autem ab aliis non convenit essen- tiæ, sed personæ et sic cum dicitur, tiæ, sed personæ et sic cum dicitur, Pater et Filius sunt unus, intelligitur Pater et Filius sunt unus, intelligitur unitas personæ : hoc autem modo fal- unitas personæ : hoc autem modo fal- sum est, quod Pater et Filius sunt unus. sum est, quod Pater et Filius sunt unus.

ULTERIUS adhuc quæritur, Cum omnis ULTERIUS adhuc quæritur, Cum omnis partitio et distinctio fiat sub aliquo com- partitio et distinctio fiat sub aliquo com- muni habente partes plures actu vel muni habente partes plures actu vel potestate vel natura, sicut dicimus, ali- potestate vel natura, sicut dicimus, ali- quis homo, quidam homo, unus homo, quis homo, quidam homo, unus homo, solus homo aliquis phoenix, quidam solus homo aliquis phoenix, quidam phoenix, unus phoenix, solus phoenix : phoenix, unus phoenix, solus phoenix : aliquis sol, unus sol, quidam sol, etc. : aliquis sol, unus sol, quidam sol, etc. : cum in divinis sub communi quod est cum in divinis sub communi quod est Deus, nec actu, nec potentia, nec in- Deus, nec actu, nec potentia, nec in- tellectu, nec natura sint plura, utrum tellectu, nec natura sint plura, utrum ibi possint poni plura talia, ut dicamus, ibi possint poni plura talia, ut dicamus, aliquis Deus, quidam Deus, unus Deus, aliquis Deus, quidam Deus, unus Deus,

solus Deus? solus Deus?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

Boetius enim dicit in libro de Trinita- Boetius enim dicit in libro de Trinita-

423 423

te, quod « Deus a nullo differt Deo : » te, quod « Deus a nullo differt Deo : » et sic conjungit hoc signum, nullum, et sic conjungit hoc signum, nullum, quod distributivum et partitivum est, quod distributivum et partitivum est, cum Deo, quod est substantivum essen- cum Deo, quod est substantivum essen- tiale. tiale.

SOLUTIO. Sicut in præhabitis dictum SOLUTIO. Sicut in præhabitis dictum est, tria sunt prædicamenta in divinis, est, tria sunt prædicamenta in divinis, scilicet quis, quæ, quod : et quis quærit scilicet quis, quæ, quod : et quis quærit personam, quæ proprietatem, quid vel personam, quæ proprietatem, quid vel quod essentiam sive naturam. Masculi- quod essentiam sive naturam. Masculi- num enim et fœmininum genus forma- num enim et fœmininum genus forma- tum et particulatum quid significant : tum et particulatum quid significant : neutrum autem quod dicitur per abnega- neutrum autem quod dicitur per abnega- tionem utriusque, significat essentiam tionem utriusque, significat essentiam inarticulatam et informatam. Unde ad- inarticulatam et informatam. Unde ad- jectivum quando in neutro genere sub- jectivum quando in neutro genere sub- stantivatur, substantivatio significatur stantivatur, substantivatio significatur per hoc nomen, res, quod informe est, per hoc nomen, res, quod informe est, ut album, alba res. Si substantivatur ut album, alba res. Si substantivatur in masculino vel fœminino, substanti- in masculino vel fœminino, substanti- vari non potest, nisi per articulum appo- vari non potest, nisi per articulum appo- situm, vel dictionem articularem nomi- situm, vel dictionem articularem nomi- nis vel pronominis, cujus virtute stat nis vel pronominis, cujus virtute stat pro supposito, ut hic albus, hujus albi. pro supposito, ut hic albus, hujus albi. Et propter hoc trahitur tunc ad perso- Et propter hoc trahitur tunc ad perso- nam. Articulus enim distinctivus est : nam. Articulus enim distinctivus est : quod non nisi personæ convenit. quod non nisi personæ convenit.

Unde cum quæritur, Quid significent Unde cum quæritur, Quid significent ista nomina, unus, duo, tres, per tria ista nomina, unus, duo, tres, per tria genera variata? dicimus, quod in neu- genera variata? dicimus, quod in neu- tro genere significant substantiam : et tro genere significant substantiam : et ideo Pater et Filius et Spiritus sanctus ideo Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt unum, et non duo, vel tria. In sunt unum, et non duo, vel tria. In masculino autem genere etiam si sub- masculino autem genere etiam si sub- stantivantur per articulum subintelle- stantivantur per articulum subintelle- ctum, quia trahuntur ad personam, ctum, quia trahuntur ad personam, Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt Pater et Filius et Spiritus sanctus sunt tres, non duo, nec unus. In fœminino tres, non duo, nec unus. In fœminino vero si articulata et substantivata intel- vero si articulata et substantivata intel- ligantur, determinatas dicunt proprie- ligantur, determinatas dicunt proprie- tates, sicut una persona una proprietate tates, sicut una persona una proprietate distincta, duæ personæ duabus proprie- distincta, duæ personæ duabus proprie- tatibus distinctæ, tres proprietatibus dis- tatibus distinctæ, tres proprietatibus dis- tinctæ. Et sic in inferioribus quodlibet tinctæ. Et sic in inferioribus quodlibet quod est unum, suis terminis intra se quod est unum, suis terminis intra se contentum est, et ab aliis determinatum contentum est, et ab aliis determinatum et divisum et hoc significat hæc dictio, et divisum et hoc significat hæc dictio, ипит, et duo significat aggregationem ипит, et duo significat aggregationem

: :

Solutio, Solutio,

Ad 1. Ad 1.

424 424

D.A LB. MAG. ORD. PRÆD. D.A LB. MAG. ORD. PRÆD.

talium duorum unorum, et similiter tres talium duorum unorum, et similiter tres ad summam determinatam. Et ideo uni- ad summam determinatam. Et ideo uni- tas rei forma rei est, sub alia et alia tas rei forma rei est, sub alia et alia ratione. Forma enim est, secundum ratione. Forma enim est, secundum quod dat esse, unitas autem secundum quod dat esse, unitas autem secundum quod esse terminat et distinguit. Unde quod esse terminat et distinguit. Unde in divinis hæc nomina adjuncta essen- in divinis hæc nomina adjuncta essen- tialibus, significant essentiam adjuncta tialibus, significant essentiam adjuncta personalibus, personam : et adjuncta personalibus, personam : et adjuncta notionalibus, notionem. notionalibus, notionem.

prædicantur de omnibus in singulari, prædicantur de omnibus in singulari, et dicunt substantiam ut substantiam, et et dicunt substantiam ut substantiam, et non notionem, vel personam ut concep non notionem, vel personam ut concep tam vel confusam, illa dicuntur de om tam vel confusam, illa dicuntur de om nibus simul in singulari. Ista autem non nibus simul in singulari. Ista autem non sunt talia, nisi in neutro genere sub sunt talia, nisi in neutro genere sub stantivata sic enim tres personæ sunt stantivata sic enim tres personæ sunt unum, non tria. unum, non tria.

: :

AD ID quod quæritur in expositione AD ID quod quæritur in expositione Magistri in Sententiis, dicendum quod Magistri in Sententiis, dicendum quod

Et per hoc patet solutio partis articuli prima intentione non dicuntur negative, Et per hoc patet solutio partis articuli prima intentione non dicuntur negative, primæ. primæ.

AD ID autem quod primo objicitur, AD ID autem quod primo objicitur, dicendum est, quod prædicari secundum dicendum est, quod prædicari secundum substantiam, vel secundum ad aliquid, substantiam, vel secundum ad aliquid, dupliciter dicitur, scilicet materialiter, et dupliciter dicitur, scilicet materialiter, et formaliter, ut scilicet prædicet id quod formaliter, ut scilicet prædicet id quod est substantia, vel id quod est persona, est substantia, vel id quod est persona, vel id quod est notio, vel prædicet sub- vel id quod est notio, vel prædicet sub- stantiam modo substantiæ, et personam stantiam modo substantiæ, et personam modo personæ, et notionem modo no- modo personæ, et notionem modo no- tionis. Licet enim Deus prædicet sub- tionis. Licet enim Deus prædicet sub- stantiam, hoc est, id quod est substan- stantiam, hoc est, id quod est substan- tia tamen cum dicitur Deus de Deo, tia tamen cum dicitur Deus de Deo, prædicat modo personali, et non sub- prædicat modo personali, et non sub- stantiali, propter notionalem præposi- stantiali, propter notionalem præposi- tionem adjunctam. tionem adjunctam.

: :

Item, Licet paternitas dicat relatio- Item, Licet paternitas dicat relatio- nem, tamen modo relationis non dicit: nem, tamen modo relationis non dicit: quia dicit eam ut conceptam, et non quia dicit eam ut conceptam, et non exercitam, sicut dicit eam Pater. exercitam, sicut dicit eam Pater.

Item, Aliquando dicit notionem vel Item, Aliquando dicit notionem vel personam dicit tamen eam confuse et personam dicit tamen eam confuse et indeterminate in quodam communi, indeterminate in quodam communi, sicut aliquis, et unus, et duo, et tres, et sicut aliquis, et unus, et duo, et tres, et hujusmodi. Et tunc illud dicit personam hujusmodi. Et tunc illud dicit personam non personaliter, et notionem non no- non personaliter, et notionem non no- tionaliter. Et quando dicit Boetius, quod tionaliter. Et quando dicit Boetius, quod in divinis non sunt nisi duo prædica- in divinis non sunt nisi duo prædica- menta, substantia scilicet, et ad aliquid, menta, substantia scilicet, et ad aliquid, et quæ non prædicantur secundum ad et quæ non prædicantur secundum ad aliquid, quod prædicantur secundum aliquid, quod prædicantur secundum substantiam intelligit de his quæ præ- substantiam intelligit de his quæ præ- dicant ad aliquid ut ad aliquid, et ad dicant ad aliquid ut ad aliquid, et ad aliquid non ut ad aliquid, sed ut con- aliquid non ut ad aliquid, sed ut con- ceptum et confusum : quæ enim non ceptum et confusum : quæ enim non prædicant sic ad aliquid, pro certo præ- prædicant sic ad aliquid, pro certo præ- dicant substantiam. dicant substantiam.

Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod ea Ad 2. AD ALIUD dicendum, quod ea

quæ quæ

sed ex consequenti: quia scilicet minor sed ex consequenti: quia scilicet minor numerus excludit majorem, licet major numerus excludit majorem, licet major non excludat minorem, si materialiter non excludat minorem, si materialiter sumatur numerus, prout est summa ex sumatur numerus, prout est summa ex unitatibus aggregata. Si enim formali- unitatibus aggregata. Si enim formali- ter accipiatur, eo modo quo dicit Ari- ter accipiatur, eo modo quo dicit Ari- stoteles in prima philosophia, quod de- stoteles in prima philosophia, quod de- cem non sunt bis quinque, nec septem cem non sunt bis quinque, nec septem et tria, et nec sex et quatuor: tunc et et tria, et nec sex et quatuor: tunc et major excludit minorem, et minor ma- major excludit minorem, et minor ma- jorem. Septenarius enim non est sena- jorem. Septenarius enim non est sena- rius, nec octonarius, sicut animal non rius, nec octonarius, sicut animal non est lapis, et homo non est asinus. Prima est lapis, et homo non est asinus. Prima intentione enim et propria isti termini intentione enim et propria isti termini dicunt nutum memeris, vel divisionis dicunt nutum memeris, vel divisionis ad aggregationem ad id quod vere est ad aggregationem ad id quod vere est unum in se terminatum et indivisum, unum in se terminatum et indivisum, et ab aliis divisum vel re vel modo si- et ab aliis divisum vel re vel modo si- gnificandi. In terminatis enim a se invi- gnificandi. In terminatis enim a se invi- cem et distinctis, vel seipsis, ut proprie- cem et distinctis, vel seipsis, ut proprie- tates distinguuntur, vel proprietatibus, tates distinguuntur, vel proprietatibus, ut distinguuntur personæ, numerus est ut distinguuntur personæ, numerus est in divinis, quo non re sed modo diffe- in divinis, quo non re sed modo diffe- runt significandi : qui tamen modus runt significandi : qui tamen modus significandi vanus non est, sicut in an- significandi vanus non est, sicut in an- tehabitis de notionibus dictum est. tehabitis de notionibus dictum est. AD ALIUD dicendum, quod hoc pro- AD ALIUD dicendum, quod hoc pro- cedit. cedit.

AD ALIUD dicendum, quod illi qui hoc AD ALIUD dicendum, quod illi qui hoc dicebant, ponebant numerum non esse dicebant, ponebant numerum non esse nisi in numerante et hoc modo verum nisi in numerante et hoc modo verum dicebant: sic enim numerus non est nisi dicebant: sic enim numerus non est nisi in anima numerantis. Sed quia nulla in anima numerantis. Sed quia nulla res numerata cadit in numerum quo res numerata cadit in numerum quo numeramus, nisi per proprietatem, quæ numeramus, nisi per proprietatem, quæ indivisa est in se, et ab aliis divisa indivisa est in se, et ab aliis divisa prout aggregabile est unum cum alio, prout aggregabile est unum cum alio, oportet quod numerus aliquid ponat in oportet quod numerus aliquid ponat in

At At

AR AR

Wheal, 2. Wheal, 2.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 40. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 40.

numerato per quod in numerum cadat: numerato per quod in numerum cadat: et ideo insufficienter dixerunt. et ideo insufficienter dixerunt.

: :

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum, quod in divinis et in aliis unitas dum, quod in divinis et in aliis unitas est qua quælibet res est una, ut dicit est qua quælibet res est una, ut dicit Euclides et cum una sit sic terminata Euclides et cum una sit sic terminata in se, et ab aliis determinata, et hoc sit in se, et ab aliis determinata, et hoc sit essentialibus propriis, quæ vel terminus essentialibus propriis, quæ vel terminus jus sunt determinatus ab altero vel jus sunt determinatus ab altero vel seipso determinatus, eo quod simplicia seipso determinatus, eo quod simplicia prima seipsis differunt, oportet quod prima seipsis differunt, oportet quod unum et talis terminus esse secundum unum et talis terminus esse secundum suppositum unum et idem sint, differen- suppositum unum et idem sint, differen- tia tantum in modo significandi. Et ideo tia tantum in modo significandi. Et ideo vult Aristoteles, quod unum substantiæ vult Aristoteles, quod unum substantiæ substantia est, et unum qualitatis quali- substantia est, et unum qualitatis quali- tas, et sic de aliis. Et ita dicimus in di- tas, et sic de aliis. Et ita dicimus in di- vinis, quod unum cum substantiali di- vinis, quod unum cum substantiali di- ctione positum, substantiam significat, ctione positum, substantiam significat, cum notionali notionem, et cum perso- cum notionali notionem, et cum perso- nali personam. Et similiter est de hoc nali personam. Et similiter est de hoc quod numerum dicit, ut duo, et tres: quod numerum dicit, ut duo, et tres: non enim addit super unum nisi aggre- non enim addit super unum nisi aggre- gationem, quæ secundum potissimum gationem, quæ secundum potissimum sui esse in anima numerantis est. sui esse in anima numerantis est.

AD ALIUD dicendum, quod quando AD ALIUD dicendum, quod quando isti termini ponuntur cum notionibns isti termini ponuntur cum notionibns vel personis, supponunt notionem vel vel personis, supponunt notionem vel personam unam vel plures: sed quia personam unam vel plures: sed quia supponunt confuse, et non determinate, supponunt confuse, et non determinate, dicunt notionem non notionaliter, et per- dicunt notionem non notionaliter, et per- sonam non personaliter: et ideo mo- sonam non personaliter: et ideo mo- dum ejus quod est ad aliquid, non ha- dum ejus quod est ad aliquid, non ha- bent. Et hoc patet ex paulo ante dictis. bent. Et hoc patet ex paulo ante dictis.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum, quod adjectiva substantivata in dum, quod adjectiva substantivata in divinis quantum ad modum significandi divinis quantum ad modum significandi duplicia sunt. Quædam enim in intelle- duplicia sunt. Quædam enim in intelle- ctu suo nihil important, nisi quod indif- ctu suo nihil important, nisi quod indif- ferens est in tribus personis, et nihil ferens est in tribus personis, et nihil penitus in se habent dictionis, ut ens, penitus in se habent dictionis, ut ens, bonus, sapiens, omnipotens, et etiam bonus, sapiens, omnipotens, et etiam privativa, ut immensus, æternus, et illa privativa, ut immensus, æternus, et illa de tribus vel pluribus singulariter di- de tribus vel pluribus singulariter di- cuntur in summa. Quædam etiam sunt cuntur in summa. Quædam etiam sunt quæ distinctionem important vel actu quæ distinctionem important vel actu vel potentia, ut unus, duo, tres, et pro- vel potentia, ut unus, duo, tres, et pro-

425 425

nomina discretionem notantia, ut hic, nomina discretionem notantia, ut hic, iste, ille. Et quia in divinis non distin- iste, ille. Et quia in divinis non distin- guitur nisi persona, hæc ad personam guitur nisi persona, hæc ad personam referri necesse est : et talia etiam si referri necesse est : et talia etiam si substantiventur, singulariter de pluribus substantiventur, singulariter de pluribus dici non possunt in genere masculino dici non possunt in genere masculino vel foeminino. Et ideo Pater et Filius non vel foeminino. Et ideo Pater et Filius non sunt unus, sed duo et Pater et Filius sunt unus, sed duo et Pater et Filius et Spiritus sanctus non sunt duo, sed et Spiritus sanctus non sunt duo, sed tres nec sunt quis, sed qui: nec sunt tres nec sunt quis, sed qui: nec sunt hic, sed hi, secundum quod demonstra- hic, sed hi, secundum quod demonstra- tione ad intellectum demonstrantur in tione ad intellectum demonstrantur in lumine fidei. lumine fidei.

ID QUOD in contrarium objicitur, pro- Ad object. ID QUOD in contrarium objicitur, pro- Ad object. cedit. cedit.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. 3. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Ad quæst. 3. dum, quod procul dubio in divinis lo- dum, quod procul dubio in divinis lo- quendo ut in divinis, improprie ponun- quendo ut in divinis, improprie ponun- tur nomina partitiva, particularia vagum tur nomina partitiva, particularia vagum vel signatum designantia, et improprie vel signatum designantia, et improprie ponuntur discretiva. Et hujus causa est, ponuntur discretiva. Et hujus causa est, quia omne particulare sub aliquo com- quia omne particulare sub aliquo com- muni accipitur, quod plura potentia vel muni accipitur, quod plura potentia vel actu habet appropriata: et hoc nullo mo- actu habet appropriata: et hoc nullo mo- do in divinis est: sequeretur enim, quod do in divinis est: sequeretur enim, quod in divinis esset universale et particulare in divinis esset universale et particulare et compositio ex naturis diversis, quod et compositio ex naturis diversis, quod nullo modo esse potest. Similiter etiam nullo modo esse potest. Similiter etiam quod discernitur per pronomen demon- quod discernitur per pronomen demon- strativum, sub discreto esse et singulari strativum, sub discreto esse et singulari ponitur, et ab aliis realiter determinatur: ponitur, et ab aliis realiter determinatur: et illud etiam non potest esse in divinis et illud etiam non potest esse in divinis propter eamdem causam. Discretio enim propter eamdem causam. Discretio enim talis non potest esse nisi sub aliquo com- talis non potest esse nisi sub aliquo com- muni, sicut ostendit ipsa locutio quando muni, sicut ostendit ipsa locutio quando dicitur, hic homo, vel iste homo. Pro- dicitur, hic homo, vel iste homo. Pro- pter quod non conceditur, quidam Deus pter quod non conceditur, quidam Deus genuit quemdam Deum, vel aliquis Deus genuit quemdam Deum, vel aliquis Deus genuit aliquem Deum, vel hic hunc, vel genuit aliquem Deum, vel hic hunc, vel iste istum. iste istum.

Et si objicitur quod, Exodi, xv,2, di- Et si objicitur quod, Exodi, xv,2, di- citur Iste Deus meus, et glorificabo citur Iste Deus meus, et glorificabo eum. Vel secundum aliam translatio- eum. Vel secundum aliam translatio- nem «Hic Deus meus. >> nem «Hic Deus meus. >>

Dicendum, quod hoc pronomen, hic, Dicendum, quod hoc pronomen, hic, vel iste, non ponit discretionem sub hoc vel iste, non ponit discretionem sub hoc communi quod est Deus, tamquam sub communi quod est Deus, tamquam sub communi univoco, sed tamquam sub communi univoco, sed tamquam sub

426 426

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

communi æquivoco ad unum significa- communi æquivoco ad unum significa- tum discreto. Vult enim dicere, quod tali tum discreto. Vult enim dicere, quod tali actu miraculi discernitur verus Deus ab actu miraculi discernitur verus Deus ab aliis qui dii non sunt nisi nuncupative. aliis qui dii non sunt nisi nuncupative. Sicut enim terminus æquivocus potest Sicut enim terminus æquivocus potest distribui, sic per pronomen demonstrati- distribui, sic per pronomen demonstrati-

vum potest determinari, sicut cum dico, vum potest determinari, sicut cum dico, omnis canis est mordax: iste, demon- omnis canis est mordax: iste, demon- strato cœlesti, est mordax per influen- strato cœlesti, est mordax per influen- tiam effectus iste, demonstrato latrabili, tiam effectus iste, demonstrato latrabili, per dentium latrationem. per dentium latrationem.

QUÆSTIO XLI. QUÆSTIO XLI.

De intentione principii et ordine naturæ in divinis. De intentione principii et ordine naturæ in divinis.

Deinde, quia per distinctionem perso- Deinde, quia per distinctionem perso- narum ex relatione originis causatur narum ex relatione originis causatur ordo naturæ in divinis, ideo hic quæren- ordo naturæ in divinis, ideo hic quæren- dum est de ordine naturæ quo alter est dum est de ordine naturæ quo alter est ex altero. ex altero.

Sed quia ordo talis causatur ex hoc, Sed quia ordo talis causatur ex hoc, quod Pater est principium non de prin- quod Pater est principium non de prin- cipio, Filius autem principium de princi- cipio, Filius autem principium de princi- pio, et Spiritus sanctus principium de pio, et Spiritus sanctus principium de principio utroque ideo quærenda sunt principio utroque ideo quærenda sunt hic duo. hic duo.

Primo scilicet, de intentione principii. Primo scilicet, de intentione principii. Secundo, De ordine naturæ. Secundo, De ordine naturæ.

: De intentione principii quærenda sunt : De intentione principii quærenda sunt duo quorum unum est, Utrum univoce duo quorum unum est, Utrum univoce de Deo dicatur respectu creaturæ quando de Deo dicatur respectu creaturæ quando dicitur principium omnis creaturæ, et dicitur principium omnis creaturæ, et respectu personæ quando dicitur Pater respectu personæ quando dicitur Pater principium Filii, et Filius principium principium Filii, et Filius principium Spiritus sancti ? Spiritus sancti ?

Secundum est, Quid significet in divi- Secundum est, Quid significet in divi-

nis? nis?

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

De intentione principii. De intentione principii.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS 1. ARTICULUS 1.

Utrum principium æquivoce dicatur Utrum principium æquivoce dicatur quando dicitur de Deo respectu crea- quando dicitur de Deo respectu crea- turæ et essentialiter, et quando dici- turæ et essentialiter, et quando dici- tur respectu personæ et notionaliter ¹? tur respectu personæ et notionaliter ¹?

1 1

Primo ergo quæritur, Utrum princi- Primo ergo quæritur, Utrum princi- pium æquivoce dicatur quando dicitur de pium æquivoce dicatur quando dicitur de Deo respectu creaturæ et essentialiter, Deo respectu creaturæ et essentialiter, et quando dicitur de personis, et dicit ra- et quando dicitur de personis, et dicit ra- tionem ordinis in ipsis ? tionem ordinis in ipsis ?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non. Equivoca enim sunt, ut dicit Aristote- Equivoca enim sunt, ut dicit Aristote-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXIX, Art. 1. Tom. XXVI hujusce tiarum, Dist. XXIX, Art. 1. Tom. XXVI hujusce

novæ editionis. novæ editionis.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 41. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 41.

les in Prædicamentis, quorum solum les in Prædicamentis, quorum solum nomen commune, et ratio substantiæ nomen commune, et ratio substantiæ diversa. Ubi autem ratio substantiæ di- diversa. Ubi autem ratio substantiæ di- versa est, ibi substantia diversa est: sed versa est, ibi substantia diversa est: sed essentia et persona non sunt diversæ essentia et persona non sunt diversæ substantiæ: si ergo nomen commune di- substantiæ: si ergo nomen commune di- catur eis, secundum unam rationem sub- catur eis, secundum unam rationem sub- atantiæ convenit eis, et ita univoce. atantiæ convenit eis, et ita univoce.

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod

1. Principium dictum notionaliter, 1. Principium dictum notionaliter, quod ordinem naturæ dicit in personis, quod ordinem naturæ dicit in personis, convenit ab æterno. Principium autem convenit ab æterno. Principium autem dictum essentialiter, quo principium est dictum essentialiter, quo principium est creaturæ, ut dicit Magister in primo Sen- creaturæ, ut dicit Magister in primo Sen- tentiarum, distinct. XXIX, convenit ex tentiarum, distinct. XXIX, convenit ex tempore. Nihil autem univocum est sub tempore. Nihil autem univocum est sub uno nomine conveniens temporali et uno nomine conveniens temporali et terno. Principium ergo non dicitur uni- terno. Principium ergo non dicitur uni- voce, essentialiter dictum et notionaliter. voce, essentialiter dictum et notionaliter.

2. Adhuc, Principium notionaliter 2. Adhuc, Principium notionaliter dictum, dicit notionem sive relationem, dictum, dicit notionem sive relationem, quæ secundum esse relationis in persona quæ secundum esse relationis in persona divina est, et in Deo est etiam secundum divina est, et in Deo est etiam secundum rationem. Principium autem essentialiter rationem. Principium autem essentialiter dictum, dicit relationem quæ secundum dictum, dicit relationem quæ secundum esse relationis in creatura est, et secun- esse relationis in creatura est, et secun- dum rationem tantum in Deo. Ergo non dum rationem tantum in Deo. Ergo non dicitur secundum unam rationem sub- dicitur secundum unam rationem sub- stantiæ notionaliter et essentialiter: quia stantiæ notionaliter et essentialiter: quia substantia non est una. substantia non est una.

3. Adhuc, Principium dictum notio- 3. Adhuc, Principium dictum notio- naliter, relatum ad principiatum est, naliter, relatum ad principiatum est, quod secundum esse est ad aliud. Pater quod secundum esse est ad aliud. Pater enim est Filii principium, Filius a Patre enim est Filii principium, Filius a Patre principium, ita quod uterque alterius. principium, ita quod uterque alterius. Sic autem non est quando dicitur princi- Sic autem non est quando dicitur princi- pium creaturæ. Creatura enim dependet pium creaturæ. Creatura enim dependet ad creatorem, et secundum esse et se- ad creatorem, et secundum esse et se- cundum dici. Creator autem ad creatu- cundum dici. Creator autem ad creatu- ram secundum esse dependere non pot- ram secundum esse dependere non pot- est, sed secundum dici tantum. Videtur est, sed secundum dici tantum. Videtur ergo, quod non univoce dicatur princi- ergo, quod non univoce dicatur princi- pium. pium.

4. Si forte aliquis dicere velit, quod 4. Si forte aliquis dicere velit, quod dicitur secundum communitatem analo- dicitur secundum communitatem analo- giæ, et ita nec univoce, nec æquivoce giæ, et ita nec univoce, nec æquivoce principium. Hoc videtur non esse ve- principium. Hoc videtur non esse ve- rum: quia tunc de uno diceretur simpli- rum: quia tunc de uno diceretur simpli- citer, et de alio non nisi secundum quid, citer, et de alio non nisi secundum quid,

427 427

sive secundum aliquem modum sicut sive secundum aliquem modum sicut ens de substantia dicitur simpliciter, et ens de substantia dicitur simpliciter, et de accidente secundum aliquem modum: de accidente secundum aliquem modum: et sanum de animali simpliciter, et de et sanum de animali simpliciter, et de urina secundum aliquem modum. Sed urina secundum aliquem modum. Sed principium quod Pater est principium principium quod Pater est principium Filii, simpliciter est principium secun- Filii, simpliciter est principium secun- dum perfectam rationem principii: simi- dum perfectam rationem principii: simi- liter cum dicitur, Deus est principium liter cum dicitur, Deus est principium creaturæ, simpliciter est principium se- creaturæ, simpliciter est principium se- cundum perfectam principii rationem. cundum perfectam principii rationem. Videtur ergo, quod non dicatur per prius Videtur ergo, quod non dicatur per prius et posterius sive secundum analogiam. et posterius sive secundum analogiam.

ADHUC, Si conceditur aliquo modo se-. ADHUC, Si conceditur aliquo modo se-. cundum analogiam dici: tunc quæratur, cundum analogiam dici: tunc quæratur, De quo dicitur per prius? De quo dicitur per prius?

Et videtur, quod de notionali: quia Et videtur, quod de notionali: quia hoc est ab æterno: essentiale autem di- hoc est ab æterno: essentiale autem di- citur ex tempore: æternum autem est citur ex tempore: æternum autem est ante temporale. ante temporale.

Quæst. Quæst.

IN CONTRARIUM autem hujus esse vide- sed contra. IN CONTRARIUM autem hujus esse vide- sed contra. tur, quod secundum rationem intelligendi tur, quod secundum rationem intelligendi essentia est ante personam et ante no- essentia est ante personam et ante no- tionem et sic videtur sequi, quod es- tionem et sic videtur sequi, quod es- sentiale est ante personale et ante notio- sentiale est ante personale et ante notio- nale. nale.

SOLUTIO. Sicut dicit Magister in primo Solutio. SOLUTIO. Sicut dicit Magister in primo Solutio. Sententiarum, distinct. XXIX, princi- Sententiarum, distinct. XXIX, princi- pium est nomen multiplicem nominans pium est nomen multiplicem nominans relationem, et sine præjudicio loquendo, relationem, et sine præjudicio loquendo, est nomen significans essentiam. Et ideo est nomen significans essentiam. Et ideo Pater est principium, Filius est princi- Pater est principium, Filius est princi- pium, Spiritus sanctus est principium, pium, Spiritus sanctus est principium, et hi tres unum principium. Sed virtute et hi tres unum principium. Sed virtute præpositionis notionalis sibi adjunctæ præpositionis notionalis sibi adjunctæ trahitur ad standum pro persona, et effi- trahitur ad standum pro persona, et effi- citur notionale, notionem consignificans citur notionale, notionem consignificans in persona, ut cum dicitur, principium in persona, ut cum dicitur, principium non de principio, stat pro Patre, consig- non de principio, stat pro Patre, consig- nificans notionėm paternitatis et inna- nificans notionėm paternitatis et inna- scibilitatis paternitatis in eo quod dici- scibilitatis paternitatis in eo quod dici- tur, principium: innascibilitatis, in eo tur, principium: innascibilitatis, in eo quod dicitur, non de principio. Et cum quod dicitur, non de principio. Et cum dicitur, principium de principio, stat dicitur, principium de principio, stat pro persona Filii, significando notionem pro persona Filii, significando notionem filiationis in eo quod dicitur, de princi- filiationis in eo quod dicitur, de princi- pio: et notionem spirationis in hoc pio: et notionem spirationis in hoc

Adobject.4. Adobject.4.

Ad quæst. Ad quæst.

428 428

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod dicitur, principium. Et cum dici- quod dicitur, principium. Et cum dici- tur, principium de utroque. stat pro per- tur, principium de utroque. stat pro per- sona Spiritus sancti, consignificando no- sona Spiritus sancti, consignificando no- tionem a Patre et Filio, et consignifican- tionem a Patre et Filio, et consignifican- do relationem ad creaturam in hoc quod do relationem ad creaturam in hoc quod dicitur, principium, et hoc habet ex uni- dicitur, principium, et hoc habet ex uni- tate essentiæ quam habet cum Patre et tate essentiæ quam habet cum Patre et Filio, sic unum principium est cum Patre Filio, sic unum principium est cum Patre et Filio universæ creaturæ. Et sic. patet et Filio universæ creaturæ. Et sic. patet quomodo multiplicem notat relationem. quomodo multiplicem notat relationem.

AD PRIMUM ergo quæsitum dicendum AD PRIMUM ergo quæsitum dicendum est, quod nec simpliciter univoce, nec est, quod nec simpliciter univoce, nec simpliciter æquivoce dicitur, sed secun- simpliciter æquivoce dicitur, sed secun- dum modum analogiæ. dum modum analogiæ.

Et sic patet solutio ad primam partem Et sic patet solutio ad primam partem quæstionis et ad secundam. Identitas quæstionis et ad secundam. Identitas enim rei sive substantiæ significatæ per enim rei sive substantiæ significatæ per nomen quæ in divinis est, propter indif- nomen quæ in divinis est, propter indif- ferentiam simplicitatis non sufficit ad fa- ferentiam simplicitatis non sufficit ad fa-

et prius quoad naturam rei. Quoad na. et prius quoad naturam rei. Quoad na. turam rei prius dicitur de notionali : quia turam rei prius dicitur de notionali : quia dicit Anselmus, quod « processio per« dicit Anselmus, quod « processio per« sonarum est ante processionem creatura sonarum est ante processionem creatura rum, sicut causa ante causatum. » Quond rum, sicut causa ante causatum. » Quond nos autem, hoc est, quoad nostrum in- nos autem, hoc est, quoad nostrum in- tellectum, tunc prius dicitur de essen. tellectum, tunc prius dicitur de essen. tiali quod per se principium est, et poster tiali quod per se principium est, et poster rius de notionali pro quo stare habet ex rius de notionali pro quo stare habet ex adjuncto. adjuncto.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

ciendum simpliciter univocum in divi- Quid principium significet in divinis ? ciendum simpliciter univocum in divi- Quid principium significet in divinis ? nis, nisi adsit etiam identitas modi signi- nis, nisi adsit etiam identitas modi signi- ficandi per terminum. Et similiter diver- ficandi per terminum. Et similiter diver- sitas modi significandi per terminum, sitas modi significandi per terminum, non sufficit ad faciendum simpliciter non sufficit ad faciendum simpliciter æquivocum, nisi adsit diversitas rei ex æquivocum, nisi adsit diversitas rei ex cujus diversitate sit ratio substantiæ di- cujus diversitate sit ratio substantiæ di-

versa. versa.

AD m quod objicitur ad hoc quod non AD m quod objicitur ad hoc quod non dicatur secundum analogiam, dicendum dicatur secundum analogiam, dicendum est, quod non est tantum unus modus est, quod non est tantum unus modus analogiæ, sed plures. Unde argumentum analogiæ, sed plures. Unde argumentum procedit ab insufficienti enumeratione, procedit ab insufficienti enumeratione, et peccat secundum fallaciam consequen- et peccat secundum fallaciam consequen- tis. Est enim analogia quando aliquid tis. Est enim analogia quando aliquid convenit alicui simpliciter, et aliud con- convenit alicui simpliciter, et aliud con- venit ei non nisi ex adjuncto, ut hoc no- venit ei non nisi ex adjuncto, ut hoc no- men, Deus, simpliciter essentiale est, men, Deus, simpliciter essentiale est, notionale autem ex adjuncto, et ita sub notionale autem ex adjuncto, et ita sub uno nomine commune est ad essentiale uno nomine commune est ad essentiale et notionale: sed unum convenit ei ex et notionale: sed unum convenit ei ex se, alterum autem ex adjuncto: et sic nec se, alterum autem ex adjuncto: et sic nec univoce, nec æquivoce, sed per analo- univoce, nec æquivoce, sed per analo- giam et tamen simpliciter est Deus de giam et tamen simpliciter est Deus de Deo, et simpliciter Deus essentia divina, Deo, et simpliciter Deus essentia divina, et neutrum secundum quid. et neutrum secundum quid.

Secundo quæritur, Quid principium Secundo quæritur, Quid principium significet in divinis? significet in divinis?

Cum enim dicitur principium, videtur Cum enim dicitur principium, videtur non significare personam Patris: princi- non significare personam Patris: princi- pium enim non dicit relationem secun- pium enim non dicit relationem secun- dum intellectum, nisi ad post et ad dum intellectum, nisi ad post et ad unum. Pater autem est duorum princi- unum. Pater autem est duorum princi- pium, et illi respectus non importantur pium, et illi respectus non importantur in nomine principii: sed in nomine Pa- in nomine principii: sed in nomine Pa- tris non importatur nisi principium Filii, tris non importatur nisi principium Filii, et non Spiritus sancti: et sic per hanc et non Spiritus sancti: et sic per hanc circumlocutionem, principium non de circumlocutionem, principium non de principio, non sufficienter exprimitur principio, non sufficienter exprimitur Pater secundum quod ipse est princi- Pater secundum quod ipse est princi- pium. Similiter cum dicitur Filius prin- pium. Similiter cum dicitur Filius prin- cipium de principio, filiatio non dicit nisi cipium de principio, filiatio non dicit nisi principium esse de Patre, et non impor- principium esse de Patre, et non impor- tatur communis spiratio: et sic perfecte tatur communis spiratio: et sic perfecte non circumloquitur Filium hoc quod non circumloquitur Filium hoc quod dico, principium de principio. Similiter dico, principium de principio. Similiter cum dicitur Spiritus sanctus principium cum dicitur Spiritus sanctus principium de utroque principio, videtur non con- de utroque principio, videtur non con- venire Spiritui sancto: quia Spiritus san- venire Spiritui sancto: quia Spiritus san- ctus nullius est principium, licet sit de ctus nullius est principium, licet sit de

AD ID quod quæritur, De quo dicatur utroque principio. AD ID quod quæritur, De quo dicatur utroque principio. secundum prius ? secundum prius ?

Adhuc, Cum dicitur, de utroque prin- Adhuc, Cum dicitur, de utroque prin-

Dicendum, quod-est prius quoad nos, cipio, videtur male dicere: quia hoc Dicendum, quod-est prius quoad nos, cipio, videtur male dicere: quia hoc

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 41. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 41.

bignum, utroque, distinguit principium bignum, utroque, distinguit principium In plura, cum Pater et Filius non sunt In plura, cum Pater et Filius non sunt nisi unum principium Spiritus sancti. nisi unum principium Spiritus sancti.

SOLUTIO. Dicendum est, quod princi- SOLUTIO. Dicendum est, quod princi- pium in divinis dicit notionem qua pro- pium in divinis dicit notionem qua pro- cedit persona a persona, et distinguitur cedit persona a persona, et distinguitur in ordine naturæ. Sed dupliciter contin- in ordine naturæ. Sed dupliciter contin- git dicere notionem, scilicet determinate git dicere notionem, scilicet determinate et distincte, et indeterminate et confuse. et distincte, et indeterminate et confuse. Determinate, ut Pater et paternitas, Fi- Determinate, ut Pater et paternitas, Fi- lius et filiatio, Spiritus et spiratio. Con- lius et filiatio, Spiritus et spiratio. Con- fuse autem et indeterminate, sicut prin- fuse autem et indeterminate, sicut prin- cipium. Unde cum dicitur, principium cipium. Unde cum dicitur, principium non de principio, hoc quod dico, prin- non de principio, hoc quod dico, prin- cipium, in Patre notionem paternitatis et cipium, in Patre notionem paternitatis et spirationis activæ in communi dicit et spirationis activæ in communi dicit et confuse notionem autem innascibilitatis confuse notionem autem innascibilitatis dicit per hoc quod est, non de principio, dicit per hoc quod est, non de principio, ex consequenti et indeterminate: sequi- ex consequenti et indeterminate: sequi- tur enim, si est non de principio, quod tur enim, si est non de principio, quod innascibilis sit etiam, secundum quod in- innascibilis sit etiam, secundum quod in- nascibilem esse universaliter negat esse nascibilem esse universaliter negat esse ab alio per generationem et esse ab alio ab alio per generationem et esse ab alio per spirationem, secundum quod in quæ- per spirationem, secundum quod in quæ- stione de innascibilitate in antehabitis stione de innascibilitate in antehabitis determinatum est. Et cum dicitur, prin- determinatum est. Et cum dicitur, prin- cipium de principio, circumloquitur per- cipium de principio, circumloquitur per- sonam Filii et per hoc quod dicitur, sonam Filii et per hoc quod dicitur, principium, communiter et confuse dicit principium, communiter et confuse dicit spirationem activam Spiritus sancti. Per spirationem activam Spiritus sancti. Per hoc autem quod dicitur, de principio, hoc autem quod dicitur, de principio, confuse dicit filiationem. Et ideo nec confuse dicit filiationem. Et ideo nec dicit notiones distinctas, sed duas in dicit notiones distinctas, sed duas in communi et confuse. Et eodem modo communi et confuse. Et eodem modo est cum dicitur, principium de utroque est cum dicitur, principium de utroque principio, principium tunc dicit in principio, principium tunc dicit in communi et confuse et processionem communi et confuse et processionem passivam in hoc quod dicitur, de passivam in hoc quod dicitur, de utroque principio, et relationem ad utroque principio, et relationem ad creaturas per hoc quod dicitur princi- creaturas per hoc quod dicitur princi- pium. pium.

Et per hoc patet solutio ad totum, nisi Et per hoc patet solutio ad totum, nisi ad id quod objicitur de hac dictione, ad id quod objicitur de hac dictione, utroque, quæ est signum distributivum, utroque, quæ est signum distributivum, et distribuit hunc terminum, principium. et distribuit hunc terminum, principium.

429 429

Et ad hoc dicendum, quod cum dici- Et ad hoc dicendum, quod cum dici- tur, Spiritus sanctum est principium de tur, Spiritus sanctum est principium de utroque principio, hoc quod dico, utro- utroque principio, hoc quod dico, utro- que, substantive tenetur et hoc quod que, substantive tenetur et hoc quod dico, principio, adjective: et sic signifi- dico, principio, adjective: et sic signifi- catum distributivum distribuit pro sup- catum distributivum distribuit pro sup- positis contentis in seipso, et non distri- positis contentis in seipso, et non distri- buit formam importatam per princi- buit formam importatam per princi- pium: et est sensus, est de utroque qui pium: et est sensus, est de utroque qui sunt unum principium. sunt unum principium.

Et sic non procedit objectio. Et sic non procedit objectio.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

De ordine naturæ in divinis? De ordine naturæ in divinis?

DEINDE, Quæritur de ordine naturæ. DEINDE, Quæritur de ordine naturæ. Et quæruntur tria. Et quæruntur tria.

Primo, An scilicet ordo naturæ sit in Primo, An scilicet ordo naturæ sit in divinis ? divinis ?

Secundo, An possibile sit esse perso- Secundo, An possibile sit esse perso- nam in divinis quæ sit sine ordine nam in divinis quæ sit sine ordine tali? tali?

Tertio, An non intellecto ordine in di- Tertio, An non intellecto ordine in di- vinis, adhuc possibile sit distinctionem vinis, adhuc possibile sit distinctionem personarum esse in divinis? personarum esse in divinis?

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum ordo sit in divinis 1 ? Utrum ordo sit in divinis 1 ?

Primo ergo quæritur, Utrum ordo sit Primo ergo quæritur, Utrum ordo sit in divinis? in divinis?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Si enim accipiantur modi omnes 1. Si enim accipiantur modi omnes quibus attenditur ordo, sive secundum quibus attenditur ordo, sive secundum

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- novæ editionis. 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- novæ editionis. tiarum, Dist. XX, Art. 7. Tom: XXV hujusce tiarum, Dist. XX, Art. 7. Tom: XXV hujusce

430 430

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tempus, sive secundum locum, sive se- tempus, sive secundum locum, sive se- cundum numerum, sive secundum intel- cundum numerum, sive secundum intel- lectum, sive secundum dignitatem, sem- lectum, sive secundum dignitatem, sem- per ordo ponit inæqualitatem in his quæ per ordo ponit inæqualitatem in his quæ ordinata sunt in eodem naturæ ordine : ordinata sunt in eodem naturæ ordine : quod patet per inductionem. In tempore quod patet per inductionem. In tempore enim ponit successionem eorum quæ enim ponit successionem eorum quæ sunt secundum prius et posterius. In sunt secundum prius et posterius. In loco ponit separationem. In natura ponit loco ponit separationem. In natura ponit inconvertibilitatem : quoniam natura su- inconvertibilitatem : quoniam natura su- perior non convertitur cum inferiori, nec perior non convertitur cum inferiori, nec est par ei in potestate. In intellectu ponit est par ei in potestate. In intellectu ponit causam et causatum, quæ sunt inæqua- causam et causatum, quæ sunt inæqua- lia secundum potestatem. In dignitate lia secundum potestatem. In dignitate ponit præpositionem et suppositionem, ponit præpositionem et suppositionem, quæ inæqualia sunt. Cum ergo summa quæ inæqualia sunt. Cum ergo summa æqualitas sit in divinis, videtur quod æqualitas sit in divinis, videtur quod nullus ordo possit esse in divinis. nullus ordo possit esse in divinis.

2. Adhuc, Si est ordo in divinis: tunc 2. Adhuc, Si est ordo in divinis: tunc ordo ille aut dicit essentiam, aut notio- ordo ille aut dicit essentiam, aut notio- nem, aut personam. Non essentiam : nem, aut personam. Non essentiam : quia ordo non est nisi distinctorum: quia ordo non est nisi distinctorum: essentia autem indistincta est omnino. essentia autem indistincta est omnino. Nec personam ordo enim personarum Nec personam ordo enim personarum est persona autem personarum non est persona autem personarum non est sicut non sunt ordinata ordo, sed est sicut non sunt ordinata ordo, sed ordo est ordinatorum. Nec potest dicere ordo est ordinatorum. Nec potest dicere notionem: notio enim dicit proprieta- notionem: notio enim dicit proprieta- tem distinctam : ordo autem non dicit tem distinctam : ordo autem non dicit quid distinctum, sed distinctorum redu- quid distinctum, sed distinctorum redu- ctionem ad unum. ctionem ad unum.

3. Adhuc, Augustinus in libro XIX de 3. Adhuc, Augustinus in libro XIX de Civitate Dei « Ordo est parium dispa- Civitate Dei « Ordo est parium dispa- riumque sua cuique tribuens loca dispo- riumque sua cuique tribuens loca dispo- sitio 1. » Si ergo in divinis non est ali- sitio 1. » Si ergo in divinis non est ali- qua dispositio quæ distribuat loca pari- qua dispositio quæ distribuat loca pari- bus et imparibus, non erit ibi aliquis bus et imparibus, non erit ibi aliquis ordo, per locum a definitione. Sed non ordo, per locum a definitione. Sed non est in divinis talis dispositio. Ergo nullus est in divinis talis dispositio. Ergo nullus est ibi ordo. est ibi ordo.

4. Si dicatur, quod in divinis est 4. Si dicatur, quod in divinis est ordo naturæ, et non ordo simpliciter. ordo naturæ, et non ordo simpliciter. CONTRA Ubicumque est ordo naturæ, CONTRA Ubicumque est ordo naturæ, intelligitur distinctio naturæ: sed in di- intelligitur distinctio naturæ: sed in di- vinis natura omnino indistincta est : vinis natura omnino indistincta est : ergo nullus est ibi ordo naturæ. ergo nullus est ibi ordo naturæ.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XIX de Civitate Dei, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XIX de Civitate Dei, cap. 13. cap. 13.

5. Adhuc, Si dicatur, quod ibi ost 5. Adhuc, Si dicatur, quod ibi ost ordo naturæ secundum principium quo ordo naturæ secundum principium quo alter est ex altero. CONTRA: Ad princi- alter est ex altero. CONTRA: Ad princi- pium secundum naturam sequitur prius pium secundum naturam sequitur prius esse secundum naturam: si ergo Pater esse secundum naturam: si ergo Pater est principium Filii in ordine natura, est principium Filii in ordine natura, sequitur quod Pater prior sit Filio se- sequitur quod Pater prior sit Filio se- cundum naturam, quod est hæresin cundum naturam, quod est hæresin Ariana. Ariana.