Maira. Maira.

Contra. Contra.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 36. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 36.

2. Adhuc, Hilarius in libro VIII de 2. Adhuc, Hilarius in libro VIII de Trinitate, dicit in spiritu Dei aliquando Trinitate, dicit in spiritu Dei aliquando significari Patrem, ut cum dicitur: Spi- significari Patrem, ut cum dicitur: Spi- ritus Domini super me 1. Aliquando si- ritus Domini super me 1. Aliquando si- gnificari Filium. Matth. x11,28: In spiritu gnificari Filium. Matth. x11,28: In spiritu Dei ejicio dæmones, ubi nos habemus, In Dei ejicio dæmones, ubi nos habemus, In digito Dei 2. Hoc enim sic exponit Hila- digito Dei 2. Hoc enim sic exponit Hila- rius: « In spiritu Dei dicit, naturæ suæ rius: « In spiritu Dei dicit, naturæ suæ potestate ejicere se dæmonia demons- potestate ejicere se dæmonia demons- trans. » Aliquando significari Spiritum trans. » Aliquando significari Spiritum sanctum, ut Joel, 11, 28: Effundam spiri- sanctum, ut Joel, 11, 28: Effundam spiri- Tum meum super omnem carnem. Ex Tum meum super omnem carnem. Ex hoc accipitur, quod spiritus nomen com- hoc accipitur, quod spiritus nomen com- mune est tribus personis conveniens: et mune est tribus personis conveniens: et deinde arguitur, quod non est nomen deinde arguitur, quod non est nomen proprium tertiæ personæ in Trinitate. proprium tertiæ personæ in Trinitate.

IN CONTRARIUM est quod dicit Augusti- IN CONTRARIUM est quod dicit Augusti- nus, quod hoc retinuit nomen proprium nus, quod hoc retinuit nomen proprium Spiritus sanctus, quod erat utrisque, Spiritus sanctus, quod erat utrisque, scilicet Patri et Filio commune. scilicet Patri et Filio commune.

ULTERIUS quæritur, Per quid appro- ULTERIUS quæritur, Per quid appro- priatur? priatur?

Non enim videtur appropriari posse Non enim videtur appropriari posse per hoc quod dicitur spiritus sanctus: per hoc quod dicitur spiritus sanctus: quia et illud commune est. quia et illud commune est.

1. Est enim Pater sanctus, Filius san- 1. Est enim Pater sanctus, Filius san- ctus, et Spiritus sanctus: et hi tres unus ctus, et Spiritus sanctus: et hi tres unus sanctus, et non plures sancti. Ex duobus sanctus, et non plures sancti. Ex duobus autem communibus non fit proprium. Ex autem communibus non fit proprium. Ex additione ergo ejus quod est sanctus, non additione ergo ejus quod est sanctus, non videtur posse fieri proprium. videtur posse fieri proprium.

2. Adhuc, In his omnibus Spiritus 2. Adhuc, In his omnibus Spiritus sancti nulla importatur relatio. Per rela- sancti nulla importatur relatio. Per rela- tiones autem distinguitur Trinitas, ut dicit tiones autem distinguitur Trinitas, ut dicit Boetius in libro de Trinitate. Videtur Boetius in libro de Trinitate. Videtur ergo, quod Spiritus sanctus non possit ergo, quod Spiritus sanctus non possit esse nomen proprium alicujus personæ. esse nomen proprium alicujus personæ. IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod

1. Spiritus omnis spiratus est. Spiri- 1. Spiritus omnis spiratus est. Spiri- tus autem ad spirantem dicitur sicut ver- tus autem ad spirantem dicitur sicut ver- bum ad dicentem. Spiritus ergo originis bum ad dicentem. Spiritus ergo originis relationem importat. Relatione autem relationem importat. Relatione autem originis distinguuntur personæ sicut per originis distinguuntur personæ sicut per proprietates. Et sic spiritus proprium proprietates. Et sic spiritus proprium nomen importat personæ. nomen importat personæ.

1 Isa. LXI, 1. 1 Isa. LXI, 1.

2 Cf. Luc. XI, 20. 2 Cf. Luc. XI, 20.

375 375

2. Adhuc, Richardus in libro de Tri- 2. Adhuc, Richardus in libro de Tri- nitate: « Spiritus hominis ab homine nitate: « Spiritus hominis ab homine procedit, sine eo omnino homo non vi- procedit, sine eo omnino homo non vi- vit. In eo ergo quod Spiritus sanctus vit. In eo ergo quod Spiritus sanctus Dei dicitur, æterna de eo qui æternus Dei dicitur, æterna de eo qui æternus est, processio demonstratur: et in eo est, processio demonstratur: et in eo quod æterna processione procedit, in- quod æterna processione procedit, in- telligi datur, quod Deo consubstantialis telligi datur, quod Deo consubstantialis sit: quia de Deo procedere et æternita- sit: quia de Deo procedere et æternita- tem habere non potest quod Deus non tem habere non potest quod Deus non est. » Cum ergo processio ponit relatio- est. » Cum ergo processio ponit relatio- videtur quod Spiritus sanctus ali- videtur quod Spiritus sanctus ali- cujus personæ sit proprium et non Patri cujus personæ sit proprium et non Patri proprium, nec Filio: ergo relinquitur, proprium, nec Filio: ergo relinquitur, quod proprie conveniat Spiritui sancto. quod proprie conveniat Spiritui sancto.

nem, nem,

3. Adhuc, In libro de Regulis fidei 3. Adhuc, In libro de Regulis fidei dicitur, quod hæc circumlocutio Spiri- dicitur, quod hæc circumlocutio Spiri- tus sancti in divinis aliquando prædicat tus sancti in divinis aliquando prædicat personam, ut cum dicitur, divina essen- personam, ut cum dicitur, divina essen- tia est Spiritus sanctus, et e converso. tia est Spiritus sanctus, et e converso. Personalem autem proprietatem prædi- Personalem autem proprietatem prædi- cat, quando respondetur ad interrogatio- cat, quando respondetur ad interrogatio- nem factam per quis ut cum quæritur, nem factam per quis ut cum quæritur, Quis est in Trinitate tertia persona? et Quis est in Trinitate tertia persona? et respondetur, Spiritus sanctus. Aliquando respondetur, Spiritus sanctus. Aliquando relationem, ut cum dicitur, Spiritus san- relationem, ut cum dicitur, Spiritus san- ctus est spiritus Patris: ac si dicatur, ctus est spiritus Patris: ac si dicatur, Pater spirat Spiritum sanctum. Pater spirat Spiritum sanctum.

: :

SOLUTIO. Dicendum cum Augustino, Solutio. SOLUTIO. Dicendum cum Augustino, Solutio. quod spiritus nomen commune est Patri quod spiritus nomen commune est Patri et Filio, secundum quod spiritus nomen et Filio, secundum quod spiritus nomen essentiale est, appropriabile tantum Spi- essentiale est, appropriabile tantum Spi- ritui sancto per notionem propriam sive ritui sancto per notionem propriam sive relationem quam significat. Et ad hoc relationem quam significat. Et ad hoc intelligendum, sciendum, quod spiritus intelligendum, sciendum, quod spiritus potest dici is qui active spirat: et sic potest dici is qui active spirat: et sic Pater dicitur spiritus, et Filius, et etiam Pater dicitur spiritus, et Filius, et etiam Spiritus sanctus. Potest etiam dici pas- Spiritus sanctus. Potest etiam dici pas- sive is qui spiratus est ut amor Patris in sive is qui spiratus est ut amor Patris in Filium, et Filii in Patrem, secundum Filium, et Filii in Patrem, secundum quod Augustinus in libro VI de Trini- quod Augustinus in libro VI de Trini- tate dicit, quod « Pater et Filius diligunt tate dicit, quod « Pater et Filius diligunt se Spiritu sancto 4 : » ita quod ablati- se Spiritu sancto 4 : » ita quod ablati- vus, Spiritu sancto, in vi quasi causæ vus, Spiritu sancto, in vi quasi causæ formalis constituatur cum hoc verbo, formalis constituatur cum hoc verbo,

5. 5.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate, cap. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate, cap.

Ad quæst. Ad quæst.

376 376

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

diligunt: et accusativus se, in constru- diligunt: et accusativus se, in constru- ctione retransitiva construatur in vi quasi ctione retransitiva construatur in vi quasi causæ materialis. Est enim spiratio amo- causæ materialis. Est enim spiratio amo- ris unius in alterum forma dilectionis, et ris unius in alterum forma dilectionis, et Pater et Filius objecta in quæ transit et Pater et Filius objecta in quæ transit et retransit dilectio. Et hoc modo spiritus retransit dilectio. Et hoc modo spiritus spiratus, per hoc quod semper ab alio spiratus, per hoc quod semper ab alio procedit in alium, relationem importat procedit in alium, relationem importat originis, et sic est nomen proprium Spi- originis, et sic est nomen proprium Spi- ritus sancti. ritus sancti.

Et primo modo loquitur Augustinus et Et primo modo loquitur Augustinus et Hilarius de Spiritu sancto. Et sic non Hilarius de Spiritu sancto. Et sic non notat relationem, sed operationem divi- notat relationem, sed operationem divi- nam in nobis. Secundo modo autem lo- nam in nobis. Secundo modo autem lo- quitur Richardus; quia sic spiritus notat quitur Richardus; quia sic spiritus notat relationem ad eum a quo spiratur. Et relationem ad eum a quo spiratur. Et hoc modo etiam tripliciter accipitur spi- hoc modo etiam tripliciter accipitur spi- ritus, sicut dicitur in libro de Regulis ritus, sicut dicitur in libro de Regulis fidei, scilicet pro persona, et pro perso- fidei, scilicet pro persona, et pro perso- nali proprietate, et relativo. nali proprietate, et relativo.

Et Et

per per

nominis, spiritus. In philosophicis enim nominis, spiritus. In philosophicis enim spiritus est in omnia quorum est spiri- spiritus est in omnia quorum est spiri- tus procedens, penetrans, comprehen tus procedens, penetrans, comprehen dens, formans, distinguens, et virtutes dens, formans, distinguens, et virtutes invehens, et singula operans, sed non invehens, et singula operans, sed non sanctus, quia commiscibilis est his in sanctus, quia commiscibilis est his in quæ penetrat. Sed Spiritus divinus ideo quæ penetrat. Sed Spiritus divinus ideo spiritus dicitur, quia, sicut dicit Diony. spiritus dicitur, quia, sicut dicit Diony. sius in libro de Divinis nominibus, sius in libro de Divinis nominibus, « sanctitas est ab omni inquinamento « sanctitas est ab omni inquinamento libera et perfecta munditia 2: » et quia libera et perfecta munditia 2: » et quia propter sui munditiam, ut dicitur, Sa- propter sui munditiam, ut dicitur, Sa- pient. VII, 25, nihil inquinatum in pient. VII, 25, nihil inquinatum in eam incurrit, scilicet in Spiritum san- eam incurrit, scilicet in Spiritum san- sanctum. Dicitur sanctus, Sapient. vii, sanctum. Dicitur sanctus, Sapient. vii, 22 Est enim in illa Spiritus intelligen- 22 Est enim in illa Spiritus intelligen- tiæ, sanctus, unicus, multiplex, subtilis, tiæ, sanctus, unicus, multiplex, subtilis, disertus, mobilis, incoinquinatus, etc. disertus, mobilis, incoinquinatus, etc. Et hoc modo accepto sancto coarctatur Et hoc modo accepto sancto coarctatur hoc quod dico, spiritus, ad Spiritum hoc quod dico, spiritus, ad Spiritum

hoc patet solutio ad quæsita pro spiratum a Patre et Filio: et hoc totum, hoc patet solutio ad quæsita pro spiratum a Patre et Filio: et hoc totum, utraque parte. utraque parte. Spiritus sanctus, circumlocutio est ter- Spiritus sanctus, circumlocutio est ter- tiæ in Trinitate personæ. tiæ in Trinitate personæ.

Sed in auctoritate Hilarii cavendum Sed in auctoritate Hilarii cavendum est, quod cum dicitur: Spiritus Domini est, quod cum dicitur: Spiritus Domini super me: quod præpositio super, non super me: quod præpositio super, non notat eminentiam dignitatis vel excessus notat eminentiam dignitatis vel excessus alicujus, sed tantum auctoritatem origi- alicujus, sed tantum auctoritatem origi- nis. Propter quod dicit Hilarius, quod nis. Propter quod dicit Hilarius, quod « licet Pater major sit Filio, non tamen « licet Pater major sit Filio, non tamen Filius minor Patre: » quia in omnibus. Filius minor Patre: » quia in omnibus. univoce natis et perfecte, natus in æqua- univoce natis et perfecte, natus in æqua- litate substantialium et naturalium po- litate substantialium et naturalium po- testatum et virtutum et actionum nasci- testatum et virtutum et actionum nasci- tur gignenti. Et ideo nativitas tollit mi- tur gignenti. Et ideo nativitas tollit mi- norationem, et ponit æqualitatem in norationem, et ponit æqualitatem in omnibus, solum reliquens auctoritatem omnibus, solum reliquens auctoritatem gignentis respectu nati: quæ tantum gignentis respectu nati: quæ tantum prædicat quod ad alterum est, et nihil prædicat quod ad alterum est, et nihil absolutum quod in Patre sit et non in absolutum quod in Patre sit et non in Filio, et quo minor sit Patre. Filio, et quo minor sit Patre.

AD ID quod ulterius quæritur de addi- AD ID quod ulterius quæritur de addi- tione ejus quod est, sanctus, dicendum tione ejus quod est, sanctus, dicendum sine præjudicio, quod ad hoc additur, sine præjudicio, quod ad hoc additur, ad coarctandum communitatem hujus ad coarctandum communitatem hujus

1 Isa. LXI, 1. 1 Isa. LXI, 1.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, сар. 12. сар. 12.

Ad objectum dicendum, quod a duo Ad objectum dicendum, quod a duo bus communibus sumptis ut communi- bus communibus sumptis ut communi- bus, non fit proprium: sed a duobus bus, non fit proprium: sed a duobus communibus coarctatis ad propria, fit communibus coarctatis ad propria, fit unum quod est circumlocutio proprii. unum quod est circumlocutio proprii.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

De hoc nomine, donum, qualiter scilicet De hoc nomine, donum, qualiter scilicet Spiritus sanctus donum dicatur ? Spiritus sanctus donum dicatur ?

SECUNDO, Quæritur de hoc nomine, SECUNDO, Quæritur de hoc nomine, donum, qualiter Spiritus sanctus scilicet donum, qualiter Spiritus sanctus scilicet donum dicatur? donum dicatur?

Et videtur, quod hoc nomen specia- Et videtur, quod hoc nomen specia- liter Spiritui sancto non conveniat. liter Spiritui sancto non conveniat.

1. Jam enim in præmissis habitum est, 1. Jam enim in præmissis habitum est, et ponitur in I Sententiarum, distinct. et ponitur in I Sententiarum, distinct.

3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XVIII, Art. 3. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XVIII, Art. 3. Tom. XXV hujusce novæ editionis. novæ editionis.

11. 11.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 36. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 36.

XIV, quod Pater dat se, Filius dat se, et XIV, quod Pater dat se, Filius dat se, et tota Trinitas dat se: donum autem est tota Trinitas dat se: donum autem est quod datur nobis, ut dicit Augustinus: quod datur nobis, ut dicit Augustinus: donum ergo esse non specialiter conve- donum ergo esse non specialiter conve- nit Spiritui sancto. nit Spiritui sancto.

2. Adhuc, Isa. IX, 6: Filius datus est 2. Adhuc, Isa. IX, 6: Filius datus est nobis. Ergo Filius donum est. nobis. Ergo Filius donum est.

IN CONTRARIUM : IN CONTRARIUM :

1. Ait Augustinum in libro XV Trini- 1. Ait Augustinum in libro XV Trini- late: « In Trinitate non est verbum late: « In Trinitate non est verbum nisi Filius, et non est donum nisi nisi Filius, et non est donum nisi Spiritus sanctus » Ergo donum esse Spiritus sanctus » Ergo donum esse specialiter convenit Spiritui sancto. specialiter convenit Spiritui sancto.

2. Adhuc, Spiritus sanctus secundum 2. Adhuc, Spiritus sanctus secundum suam proprietatem amor est. Amor au- suam proprietatem amor est. Amor au- tem est in ratione primi doni. Quod tem est in ratione primi doni. Quod enim ex amore datur, donum est: et si enim ex amore datur, donum est: et si ex amore non datur, donum dici non ex amore non datur, donum dici non potest, sed debitum, vel alio nomine vo- potest, sed debitum, vel alio nomine vo- catum. Donum enim, ut dicit Aristoteles catum. Donum enim, ut dicit Aristoteles in IV Topicorum, datio irreddibilis est. in IV Topicorum, datio irreddibilis est. Solus autem amor redditionem non Solus autem amor redditionem non quærit, sed gratis impendit. quærit, sed gratis impendit.

ULTERIUS quæritur, Utrum Spiritui ULTERIUS quæritur, Utrum Spiritui sancto conveniat donum esse ab æterno? sancto conveniat donum esse ab æterno? Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Augustinus in libro XV de Trinitate: 1. Augustinus in libro XV de Trinitate: « Eo est donum quo datur alii 2. » Sed « Eo est donum quo datur alii 2. » Sed ex tempore, non ab æterno datur alicui. ex tempore, non ab æterno datur alicui. Ergo ex tempore, non ab æterno donum Ergo ex tempore, non ab æterno donum

est. est.

2. Adhuc, In I Sententiarum, distinct. 2. Adhuc, In I Sententiarum, distinct. XVIII, ex verbis Augustini dicitur, quod XVIII, ex verbis Augustini dicitur, quod « eo est donum quo processit ut dona- « eo est donum quo processit ut dona- bilis »donabile autem dicit respectum bilis »donabile autem dicit respectum ad creaturam non ergo ab æterno vide- ad creaturam non ergo ab æterno vide- tur esse donum, sed ex respectu ad crea- tur esse donum, sed ex respectu ad crea- turam. turam.

IN CONTRARIUM est : IN CONTRARIUM est :

1. Quod dicit Augustinus in libro 1. Quod dicit Augustinus in libro

377 377

V de Trinitate, et ponitur in I Sententia- V de Trinitate, et ponitur in I Sententia- rum, distinct. XVIII: « Aliter intelligi- rum, distinct. XVIII: « Aliter intelligi- tur cum dicitur donum, aliter cum dici- tur cum dicitur donum, aliter cum dici- tur donatum. Nam donum potest esse tur donatum. Nam donum potest esse etiam antequam detur, donatum autem etiam antequam detur, donatum autem nisi datum fuerit, nullo modo dici potest. nisi datum fuerit, nullo modo dici potest. Sempiterne ergo Spiritus sanctus do- Sempiterne ergo Spiritus sanctus do- num est, temporaliter vero donatum. » num est, temporaliter vero donatum. » 2. Adhuc, Augustinus in libro V de 2. Adhuc, Augustinus in libro V de Trinitate: « Semper Spiritus sanctus Trinitate: « Semper Spiritus sanctus procedit et non ex tempore, sed ab æter- procedit et non ex tempore, sed ab æter- nitate procedit. » Sed quia sic procede- nitate procedit. » Sed quia sic procede- bat, ut esset donabile, jam donum erat bat, ut esset donabile, jam donum erat antequam esset cui donaretur. Ergo ab antequam esset cui donaretur. Ergo ab æterno donum est. æterno donum est.

ULTERIUS quæritur de hoc quod quærit Quæst. 2. ULTERIUS quæritur de hoc quod quærit Quæst. 2. Magister in I Sententiarum, distinct. Magister in I Sententiarum, distinct. XVIII, Utrum Spiritus sanctus ex eo quod XVIII, Utrum Spiritus sanctus ex eo quod datur nobis, noster dicatur 5? datur nobis, noster dicatur 5? Et videtur quod sic. Et videtur quod sic.

1. Augustinus in libro V de Trinitate: 1. Augustinus in libro V de Trinitate: « Quod datum est, et ad eum qui dedit « Quod datum est, et ad eum qui dedit refertur, et ad eos quibus dedit 6. » Ita- refertur, et ad eos quibus dedit 6. » Ita- que Spiritus sanctus non tantum Patris et que Spiritus sanctus non tantum Patris et Filii qui dederunt, sed etiam noster di- Filii qui dederunt, sed etiam noster di- citur qui accepimus. citur qui accepimus.

2. Adhuc, Ibidem, Scriptum est de 2. Adhuc, Ibidem, Scriptum est de Joanne, 1, 17, quod in spiritu Eliæ veni- Joanne, 1, 17, quod in spiritu Eliæ veni- ret 7. Ecce dictus est Eliæ spiritus quem ret 7. Ecce dictus est Eliæ spiritus quem accepit Elias, scilicet Spiritus sanctus. accepit Elias, scilicet Spiritus sanctus. Et ait Dominus Moysi, Numer. x1, 17: Et ait Dominus Moysi, Numer. x1, 17: Et auferam de spiritu tuo, tradamque Et auferam de spiritu tuo, tradamque eis, scilicet septuaginta viris, hoc est, de eis, scilicet septuaginta viris, hoc est, de Spiritu sancto quem jam dedi tibi. Et Spiritu sancto quem jam dedi tibi. Et concludit: << Patet igitur, quod Spiritus concludit: << Patet igitur, quod Spiritus sanctus noster dicitur spiritus, quia no- sanctus noster dicitur spiritus, quia no- bis datus sed quia nobis datus et datus bis datus sed quia nobis datus et datus utique ad hoc, ut sancti essemus. » Simi- utique ad hoc, ut sancti essemus. » Simi- liter de Patre invenitur, quod noster est. liter de Patre invenitur, quod noster est. Matth. vi, 9 Pater noster, qui es in Matth. vi, 9 Pater noster, qui es in

« «

19. 19.

1 S, AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 1 S, AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap.

2 IDEM, Ibidem. 2 IDEM, Ibidem.

3 IDEM, Lib. V de Trinitate, cap. 11. 3 IDEM, Lib. V de Trinitate, cap. 11.

* IDEM, Lib. V de Trinitate, cap. 15. * IDEM, Lib. V de Trinitate, cap. 15.

5 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 5 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XVIII, Art. 10. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XVIII, Art. 10. Tom. XXV hujusce

novæ editionis. novæ editionis.

14. 14.

6 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap. 6 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap.

7 Luc. 1, 17 Et ipse præcedet ante ipsum in 7 Luc. 1, 17 Et ipse præcedet ante ipsum in spiritu et virtute Eliæ, etc. spiritu et virtute Eliæ, etc.

14. 14.

8 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. V de Trinitate, cap. 8 Cf. S. AUGUSTINUM, Lib. V de Trinitate, cap.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 4. Quæst. 4.

378 378

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

celis. Isa. LXV, 8 : Et nunc, Domine, celis. Isa. LXV, 8 : Et nunc, Domine, pater noster es tu, nos vero lutum. Si-1 pater noster es tu, nos vero lutum. Si-1 militer de Deo, Psal, XLV, 2: Deus no- militer de Deo, Psal, XLV, 2: Deus no- ster refugium et virtus. Item, Psal. CXLIII, ster refugium et virtus. Item, Psal. CXLIII, 2: Benedictus Dominus Deus meus... 2: Benedictus Dominus Deus meus... Misericordia mea, et refugium meum, Misericordia mea, et refugium meum,

etc. etc.

Quæritur ergo, An sicut dicitur spi- Quæritur ergo, An sicut dicitur spi- ritus noster, dicatur Spiritus sanctus no- ritus noster, dicatur Spiritus sanctus no- ster? ster?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

$ $

Magister dicit in I Sententiarum, dis- Magister dicit in I Sententiarum, dis- tinct. XVIII « Cum in Scriptura dicatur. tinct. XVIII « Cum in Scriptura dicatur. spiritus noster, vel spiritus tuus, vel spiritus noster, vel spiritus tuus, vel illius (ut dictum est supra de Elia vel illius (ut dictum est supra de Elia vel Moyse) nusquam tamen in Scriptura oc- Moyse) nusquam tamen in Scriptura oc- currit ita dici, Spiritus sanctus noster, vel currit ita dici, Spiritus sanctus noster, vel tuus, vel illius: quia Spiritus sanctus eo tuus, vel illius: quia Spiritus sanctus eo dicitur quo donum et utrumque relative dicitur quo donum et utrumque relative dicitur ad Patrem et Filium, et hoc sem- dicitur ad Patrem et Filium, et hoc sem- piterna relatione. Si tamen aliquando di- piterna relatione. Si tamen aliquando di- citur donum nostrum, donum accipitur citur donum nostrum, donum accipitur pro donato vel dato. » pro donato vel dato. »

Quæritur etiam, Si Filius dicatur no- Quæritur etiam, Si Filius dicatur no- ster, quia datus est nobis sicut Spiritus ster, quia datus est nobis sicut Spiritus sanctus ? sanctus ?

IN CONTRARIUM est : IN CONTRARIUM est :

1. Quod dicit Augustinus in libro V de 1. Quod dicit Augustinus in libro V de Trinitate: : « Quod de Patre natum est, Trinitate: : « Quod de Patre natum est, ad Patrem solum refertur cum dicitur ad Patrem solum refertur cum dicitur Filius. Et ideo Filius Patris est, et non Filius. Et ideo Filius Patris est, et non noster 1. » noster 1. »

2. Adhuc, ibidem, « Filius sub hac ap- 2. Adhuc, ibidem, « Filius sub hac ap- pellatione non potest dici noster, ita ut pellatione non potest dici noster, ita ut dicatur Filius noster: sicut nec dicitur dicatur Filius noster: sicut nec dicitur Spiritus sanctus noster. Et tamen de Spiritus sanctus noster. Et tamen de Filio dicitur, panis noster: et de Spiritu Filio dicitur, panis noster: et de Spiritu sancto, spiritus noster. Ille noster panis: sancto, spiritus noster. Ille noster panis: quia nos reficit, nobis datus. Iste noster quia nos reficit, nobis datus. Iste noster spiritus quia nobis inspiratur a Patre spiritus quia nobis inspiratur a Patre et Filio, et in nobis spirat sicut vult. » et Filio, et in nobis spirat sicut vult. »

ULTERIUS quæritur, Si donabilitas pro- ULTERIUS quæritur, Si donabilitas pro- prietas sit distinctiva Spiritus sancti a prietas sit distinctiva Spiritus sancti a Patre et Filio ? Patre et Filio ?

Et videtur, quod sic: quia jam habi- Et videtur, quod sic: quia jam habi- tum est, quod dicit Augustinus, quod in tum est, quod dicit Augustinus, quod in

1 S. AUGUSTINUS. Lib. V de Trinitate, cap. 14. 1 S. AUGUSTINUS. Lib. V de Trinitate, cap. 14.

Trinitate non est donum nisi Spiritus Trinitate non est donum nisi Spiritus sanctus. Et iterum dicit, quod eo donum sanctus. Et iterum dicit, quod eo donum est quo Spiritus sanctus est. est quo Spiritus sanctus est.

IN CONTRARIUM est, quod proprietas sem IN CONTRARIUM est, quod proprietas sem Filii qua distinguitur a Patre, non refer- Filii qua distinguitur a Patre, non refer- tur nisi ad Patrem, et non ad creaturas. tur nisi ad Patrem, et non ad creaturas. Ergo a simili et proprietas Spiritus san- Ergo a simili et proprietas Spiritus san- cti qua distinguitur a Patre et Filio, non cti qua distinguitur a Patre et Filio, non debet referri nisi ad Patrem et Filium, et debet referri nisi ad Patrem et Filium, et non ad creaturas. Donum autem refertur non ad creaturas. Donum autem refertur ad creaturas, ut habitum est. Ergo do- ad creaturas, ut habitum est. Ergo do- num notionem non dicit qua Spiritus num notionem non dicit qua Spiritus sanctus distinguatur a Patre et Filio. sanctus distinguatur a Patre et Filio.

Adqua Adqua

SOLUTIO. Ad primum quæsitum notan- Solwa SOLUTIO. Ad primum quæsitum notan- Solwa dum est, quod donum dicitur dupliciter, dum est, quod donum dicitur dupliciter, materialiter scilicet, et formaliter. Mate- materialiter scilicet, et formaliter. Mate- rialiter quod quocumque modo datur, rialiter quod quocumque modo datur, dicitur donum. Formaliter non dicitur dicitur donum. Formaliter non dicitur donum, nisi quod in forma doni datur et donum, nisi quod in forma doni datur et ratione. Materialiter ergo donum esse ratione. Materialiter ergo donum esse commune est toti Trinitati: formaliter commune est toti Trinitati: formaliter autem proprium est Spiritus sancti. So- autem proprium est Spiritus sancti. So- lus enim in ratione doni procedit. Volun- lus enim in ratione doni procedit. Volun- tatis enim liberæ, et charitatis sive amo- tatis enim liberæ, et charitatis sive amo- ris communicatio proprie donum est. Et ris communicatio proprie donum est. Et ad illud quod dicitur, Isaiæ, 1x, 6 : Filius ad illud quod dicitur, Isaiæ, 1x, 6 : Filius datus est nobis: materialiter donum di- datus est nobis: materialiter donum di- citur. Ex ratione enim processionis non citur. Ex ratione enim processionis non habet quod donum sit generatio enim habet quod donum sit generatio enim communicatio naturæ est et naturalis communicatio naturæ est et naturalis esse, non communicatio voluntatis et esse, non communicatio voluntatis et amoris sub hac appellatione quæ est ge- amoris sub hac appellatione quæ est ge- neratio et ideo donum dici proprie non neratio et ideo donum dici proprie non potest secundum formam et rationem potest secundum formam et rationem doni. doni.

Et per hoc patet solutio ad omnia quæ Et per hoc patet solutio ad omnia quæ quæsita sunt circa primum. quæsita sunt circa primum.

AD AD

SOLUTIONEM ejus quod ulterius Ad quæst. SOLUTIONEM ejus quod ulterius Ad quæst. quæritur, notandum quod donum dicitur quæritur, notandum quod donum dicitur tripliciter, potentia scilicet, habitu sive tripliciter, potentia scilicet, habitu sive aptitudine, et actu. Potentia, quod quo- aptitudine, et actu. Potentia, quod quo- cumque modo dari potest, sive sit in ra- cumque modo dari potest, sive sit in ra- tione doni, sive non. Et sic ab æterno tione doni, sive non. Et sic ab æterno Filius processit ut donum, hoc est, qui Filius processit ut donum, hoc est, qui quocumque modo dari posset. Habitu sive quocumque modo dari posset. Habitu sive

.3. .3.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 36. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 36.

aptitudine solus Spiritus sanctus ab æter- aptitudine solus Spiritus sanctus ab æter- no processit ut donum, hoc est, qui ex no processit ut donum, hoc est, qui ex aptitudine suæ processionis, quæ commu- aptitudine suæ processionis, quæ commu- nicationem voluntatis dicit et amoris, do- nicationem voluntatis dicit et amoris, do- nari posset. Actu dicitur donum dona- nari posset. Actu dicitur donum dona- tum, quod non nisi ex tempore potest tum, quod non nisi ex tempore potest convenire. Unde donum Spiritus sanctus convenire. Unde donum Spiritus sanctus ab æterno est: quia quod donum sit, ab ab æterno est: quia quod donum sit, ab æterna habet processione: quod dona- æterna habet processione: quod dona- tum vel datum, a temporali habet da- tum vel datum, a temporali habet da- tione. Et hoc ex ipso modo significandi tione. Et hoc ex ipso modo significandi accipitur. Donum enim nomen est, et in accipitur. Donum enim nomen est, et in quiete sub ratione habitus dicit significa- quiete sub ratione habitus dicit significa- tum suum, et ideo donum est etiam ante- tum suum, et ideo donum est etiam ante- quam detur. Datum autem vel donatum, quam detur. Datum autem vel donatum, participium est, cum tempore et motu participium est, cum tempore et motu rem suam designans, et ideo sine actu- rem suam designans, et ideo sine actu- ali datione et tempore esse non pot- ali datione et tempore esse non pot-

est. est.

Et per hoc patet solutio ad omnia quæ- Et per hoc patet solutio ad omnia quæ- sita circa secundum. sita circa secundum.

AD ID AD ID

379 379

pronomina possessiva. Et ideo dicitur pronomina possessiva. Et ideo dicitur pater noster, secundum quod pater di- pater noster, secundum quod pater di- citur per creationem vel recreationem. citur per creationem vel recreationem. Et dicitur panis noster, redemptor no- Et dicitur panis noster, redemptor no- ster, spiritus noster, spirans in nobis ster, spiritus noster, spirans in nobis prout vult: et dicitur misericordia mea, prout vult: et dicitur misericordia mea, refugium meum, protector meus, Deus refugium meum, protector meus, Deus meus, salus mea, virtus mea, sapientia meus, salus mea, virtus mea, sapientia mea, patientia mea. Sed non dicitur Deus mea, patientia mea. Sed non dicitur Deus essentia mea, vel natura: nec dicitur Fi- essentia mea, vel natura: nec dicitur Fi- lius meus, vel noster: quia sub hac ap- lius meus, vel noster: quia sub hac ap- pellatione quæ est filius, non refertur pellatione quæ est filius, non refertur nisi ad Patrem qui æternus est, et non ad nisi ad Patrem qui æternus est, et non ad creaturam, neque effectum connotat in creaturam, neque effectum connotat in creatura. creatura.

Similiter non dicitur Spiritus sanctus Similiter non dicitur Spiritus sanctus noster quia, sicut dictum est, hæc cir- noster quia, sicut dictum est, hæc cir- cumlocutio inventa est ut non designet cumlocutio inventa est ut non designet nisi proprietatem qua Spiritus sanctus nisi proprietatem qua Spiritus sanctus refertur ad Patrem et ad Filium. Et hu- refertur ad Patrem et ad Filium. Et hu- jus ratio est, quia sicut in quæstione de jus ratio est, quia sicut in quæstione de processione temporali Spiritus sancti processione temporali Spiritus sancti quod ulterius quæritur, habitum est, Spiritus sanctus non dicitur quod ulterius quæritur, habitum est, Spiritus sanctus non dicitur mitti vel haberi, nisi in dono gratuito. mitti vel haberi, nisi in dono gratuito. gratum faciente: et ideo nisi sub appella- gratum faciente: et ideo nisi sub appella- tione nominis talem connotet effectum tione nominis talem connotet effectum qui sit donum gratuitum, non dicitur qui sit donum gratuitum, non dicitur haberi, vel noster esse. haberi, vel noster esse.

Utrum Spiritus sanctus noster dica- Utrum Spiritus sanctus noster dica-

tur ? tur ?

Considerandum est in nominibus divi- Considerandum est in nominibus divi- nis omnibus. Quædam enim non dicunt nis omnibus. Quædam enim non dicunt respectum nisi ad æternum. Quædam respectum nisi ad æternum. Quædam autem dicunt respectum et ad æternum et autem dicunt respectum et ad æternum et ad temporale, sed non connotant effectum ad temporale, sed non connotant effectum in creatura. Quædam autem cum his duo- in creatura. Quædam autem cum his duo- bus connotant effectum in creatura, ut spi- bus connotant effectum in creatura, ut spi- ritus, et donum. Quædam etiam solum ritus, et donum. Quædam etiam solum connotant effectum et significant essen- connotant effectum et significant essen- tiam divinam, ut Deus, quando ab opera- tiam divinam, ut Deus, quando ab opera- tione divina imponitur, ut dicunt Diony- tione divina imponitur, ut dicunt Diony- sius et Damascenus. Dicitur enim Deus a sius et Damascenus. Dicitur enim Deus a éos, vel a toy, quod est ardere, vel a éos, vel a toy, quod est ardere, vel a Geάobat quod est currere vel circumire, eo Geάobat quod est currere vel circumire, eo quod omnia circumit providentia et cura: quod omnia circumit providentia et cura: vel a fewpew-sis, quod est video vides, quia vel a fewpew-sis, quod est video vides, quia omnia videt ac considerat. Quæcumque omnia videt ac considerat. Quæcumque ergo connotant effectum in creatura, ergo connotant effectum in creatura, etiamsi cum hoc respectum ad æternum etiamsi cum hoc respectum ad æternum significent, recipiunt meum, tuum, suum, significent, recipiunt meum, tuum, suum, nostrum. Quæcumque autem dicunt so- nostrum. Quæcumque autem dicunt so- lum respectum ad æternum, vel solam lum respectum ad æternum, vel solam essentiam divinam ut abstracta est et essentiam divinam ut abstracta est et æterna, nullo modo recipiunt hujusmodi æterna, nullo modo recipiunt hujusmodi

Et per hoc patet solutio ad omnia quæ Et per hoc patet solutio ad omnia quæ quæsita sunt circa tertium. quæsita sunt circa tertium.

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Adquæst. 4. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- Adquæst. 4. dum quod donum esse a donabilitate ha- dum quod donum esse a donabilitate ha- bitualiter et secundum aptitudinem di- bitualiter et secundum aptitudinem di- cta, eamdem proprietatem dicit qua Spi- cta, eamdem proprietatem dicit qua Spi- ritus sanctus distinguitur a Patre et Filio, ritus sanctus distinguitur a Patre et Filio, quam dicit hæc circumlocutio Spiritus quam dicit hæc circumlocutio Spiritus sanctus, quamvis non sub eodem modo sanctus, quamvis non sub eodem modo significandi per nomen: sicut verbum significandi per nomen: sicut verbum eamdem signat proprietatem quam eamdem signat proprietatem quam Filius, quamvis non sub eodem modo Filius, quamvis non sub eodem modo significandi per nomen. significandi per nomen.

Ad objectum contra dicendum, quod Ad objectum contra dicendum, quod non oportet quod eodem modo desi- non oportet quod eodem modo desi- gnentur proprietates distinctivæ perso- gnentur proprietates distinctivæ perso- narum. Unde licet donum referatur ad narum. Unde licet donum referatur ad creaturas, et filius non, præter hoc quod creaturas, et filius non, præter hoc quod refertur ad creaturas, relationem etiam refertur ad creaturas, relationem etiam habet qua refertur ad donantem vel do- habet qua refertur ad donantem vel do-

380 380

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

natorem, quæ est relatio sicut filiatio, natorem, quæ est relatio sicut filiatio, in hoc quod utraque est æterna et perso- in hoc quod utraque est æterna et perso- næ distinctiva. næ distinctiva.

Et per hoc patet solutio ad totum Et per hoc patet solutio ad totum quod quæritur circa quartum. quod quæritur circa quartum.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum Spiritus sanctus sit charitas Utrum Spiritus sanctus sit charitas et amor, quo nos invicem et Deum di- et amor, quo nos invicem et Deum di- ligimus¹? ligimus¹?

coy- coy-

dilectionem Dei tacuisse : quod num dilectionem Dei tacuisse : quod num quam faceret, nisi quia in ipsa fraterna quam faceret, nisi quia in ipsa fraterna dilectione vult intelligi Deum. Apertissi dilectione vult intelligi Deum. Apertissi me enim in eadem epistola, paulo post. me enim in eadem epistola, paulo post. ait ita Dilectissimi, diligamus nos in- ait ita Dilectissimi, diligamus nos in- vicem, quia charitas ex Deo est : et om vicem, quia charitas ex Deo est : et om nis qui diligit, ex Deo natus est, et nis qui diligit, ex Deo natus est, et noscit Deum. Qui non diligit, non no- noscit Deum. Qui non diligit, non no- vit Deum, quoniam Deus charitas est *." vit Deum, quoniam Deus charitas est *." Et paulo post concludit sic Augustinus : Et paulo post concludit sic Augustinus : « Ista contextio satis aperte declarat « Ista contextio satis aperte declarat eamdem ipsam fraternam dilectionem eamdem ipsam fraternam dilectionem (nam fraterna dilectio est, qua diligimus (nam fraterna dilectio est, qua diligimus invicem) non solum ex Deo, sed etiam invicem) non solum ex Deo, sed etiam Deum esse. » Et, ibidem, « Cum ergo de Deum esse. » Et, ibidem, « Cum ergo de dilectione diligimus fratrem, de Deo di- dilectione diligimus fratrem, de Deo di-

TERTIO, Quæritur de hoc nomine quod ligimus fratrem : nec fieri potest ut TERTIO, Quæritur de hoc nomine quod ligimus fratrem : nec fieri potest ut

est amor. est amor.

Et quia de charitate tractandum erit, Et quia de charitate tractandum erit, cum de virtutibus agetur, et de amore cum de virtutibus agetur, et de amore qui Spiritus sanctus est, supra in proces- qui Spiritus sanctus est, supra in proces- sione Spiritus sancti multa dicta sunt, sione Spiritus sancti multa dicta sunt, non remanet hic quærendum, nisi utrum non remanet hic quærendum, nisi utrum Spiritus sanctus sit charitas et amor quo Spiritus sanctus sit charitas et amor quo nos invicem et Deum diligimus ? nos invicem et Deum diligimus ?

Hoc enim multis auctoritatibus probat Hoc enim multis auctoritatibus probat Magister in primo Sententiarum, dis- Magister in primo Sententiarum, dis- tinct. XVII, quarum potissima est illa tinct. XVII, quarum potissima est illa primæ canonica Joannis, iv, 7 et 8: primæ canonica Joannis, iv, 7 et 8: Charissimi, diligamus nos invicem, quia Charissimi, diligamus nos invicem, quia eharitas ex Deo est: et omnis qui diligit, eharitas ex Deo est: et omnis qui diligit, scilicet fratrem suum, ex Deo natus est, scilicet fratrem suum, ex Deo natus est, et cognoscit Deum. Qui non diligit, non et cognoscit Deum. Qui non diligit, non novit Deum, quoniam Deus charitas est. novit Deum, quoniam Deus charitas est.

Super hoc Augustinus arguit sic in Super hoc Augustinus arguit sic in libro VIII de Trinitate 2 : « Dilectionem libro VIII de Trinitate 2 : « Dilectionem quantum commendat Joannes, diligenter quantum commendat Joannes, diligenter attendamus Qui diligit, inquit, fra- attendamus Qui diligit, inquit, fra- trem suum, in lumine manet, et scanda- trem suum, in lumine manet, et scanda- lum in eo non est 3. Manifestum est, quod lum in eo non est 3. Manifestum est, quod justitiæ perfectionem in fratris dilectione justitiæ perfectionem in fratris dilectione posuerit. Nam in quo scandalum non est, posuerit. Nam in quo scandalum non est, utique perfectus est. Et tamen videtur utique perfectus est. Et tamen videtur

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XVII, Art. 1. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XVII, Art. 1. Tom. XXV hujusce novæ editionis. novæ editionis.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII de Trinitate, cap. 7. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII de Trinitate, cap. 7. 3 Joan. I, 10. 3 Joan. I, 10.

eamdem dilectionem non præcipue dili- eamdem dilectionem non præcipue dili- gamus qua fratrem diligimus, quoniam gamus qua fratrem diligimus, quoniam Deus dilectio est. Et, ibidem, « Qui non Deus dilectio est. Et, ibidem, « Qui non diligit fratrem, non est in dilectione : et diligit fratrem, non est in dilectione : et qui non est in dilectione, non est in Deo, qui non est in dilectione, non est in Deo, quia Deus dilectio est. quia Deus dilectio est.

2. Adhuc, Augustinus in libro XV de 2. Adhuc, Augustinus in libro XV de Trinitate: «Si in donis Dei nihil majus Trinitate: «Si in donis Dei nihil majus est charitate, et nullum est majus donum est charitate, et nullum est majus donum Dei quam Spiritus sanctus, quid conse- Dei quam Spiritus sanctus, quid conse- quentius est, quam ut ipse sit charitas, quentius est, quam ut ipse sit charitas, quæ dicitur et Deus et ex Deo esse 5 ? »> quæ dicitur et Deus et ex Deo esse 5 ? »>

3. Adhuc, In eodem sic arguit Au- 3. Adhuc, In eodem sic arguit Au- gustinus : « Joannes volens de hac re gustinus : « Joannes volens de hac re apertius loqui : In hoc, inquit, cognosci- apertius loqui : In hoc, inquit, cognosci- mus quoniam in eo manemus, et ipse in mus quoniam in eo manemus, et ipse in nobis, quoniam de Spiritu suo dedit no- nobis, quoniam de Spiritu suo dedit no- bis . Spiritus itaque sanctus de quo dedit bis . Spiritus itaque sanctus de quo dedit nobis, facit nos in Deo manere, et ip- nobis, facit nos in Deo manere, et ip- sum in nobis. Hoc autem facit dilectio. sum in nobis. Hoc autem facit dilectio. Ipse est ergo Deus dilectio. »> Ipse est ergo Deus dilectio. »>

4. Si quis velit dicere, quod dicitur 4. Si quis velit dicere, quod dicitur Deus dilectio per causam, sicut dicitur Deus dilectio per causam, sicut dicitur sapientia mea, misericordia mea. Obviat sapientia mea, misericordia mea. Obviat Augustinus ibidem dicens : « Hunc Augustinus ibidem dicens : « Hunc sensum facile refellit Scripturarum ipsa sensum facile refellit Scripturarum ipsa

17. 17.

4 I Joan. IV, 7 et 8. 4 I Joan. IV, 7 et 8.

5 S. AUGUSTINUS. Lib. XV de Trinitate, cap. 1. 5 S. AUGUSTINUS. Lib. XV de Trinitate, cap. 1. 61 Joan. IV, 13. 61 Joan. IV, 13.

7 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 7 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 36. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 36.

locutio. Tale est enim, Tu es patientia locutio. Tale est enim, Tu es patientia mea, quale est, Domine, spes mea³, et, mea, quale est, Domine, spes mea³, et, Deus meus, misericordia mea 3 : et multa Deus meus, misericordia mea 3 : et multa similia. Non est autem dictum, Domine, similia. Non est autem dictum, Domine, charitas mea, aut, tu es charitas mea, charitas mea, aut, tu es charitas mea, aut Deus meus charitas mea : sed ita di aut Deus meus charitas mea : sed ita di ctum est, Deus charitas est 4, sicut di- ctum est, Deus charitas est 4, sicut di- ctum est, Deus spiritus est ³. ctum est, Deus spiritus est ³.

5. Adhuc, In eadem distinctione, 5. Adhuc, In eadem distinctione, scilicet XVII 6, objicit Magister in con- scilicet XVII 6, objicit Magister in con- trarium et solvit. Quia si charitas auge- trarium et solvit. Quia si charitas auge- tur et minuitur per diversa tempora tur et minuitur per diversa tempora in homine et si Spiritus sanctus chari- in homine et si Spiritus sanctus chari- tas est, consequens est ut Spiritus sanctus tas est, consequens est ut Spiritus sanctus augeatur vel minuatur. Et respondet, augeatur vel minuatur. Et respondet, quod Spiritus sanctus vel charitas peni- quod Spiritus sanctus vel charitas peni- tus immutabilis est, nec in se augetur, tus immutabilis est, nec in se augetur, vel minuitur, nec in se recipit magis vel vel minuitur, nec in se recipit magis vel minus, sed in homine, vel potius homini minus, sed in homine, vel potius homini augetur et minuitur, et magis vel minus augetur et minuitur, et magis vel minus datur vel habetur. Et confirmat solutio- datur vel habetur. Et confirmat solutio- nem per Augustinum in nona homilia nem per Augustinum in nona homilia super epistolam Joannis, ubi sic dicit: super epistolam Joannis, ubi sic dicit: « Probet se quisque quantum in illo « Probet se quisque quantum in illo profecerit charitas, vel potius quantum profecerit charitas, vel potius quantum ipse in charitate profecerit. Nam si chari- ipse in charitate profecerit. Nam si chari- tas Deus est, nec proficit, nec deficit. tas Deus est, nec proficit, nec deficit. Sic ergo in te proficere dicitur charitas, Sic ergo in te proficere dicitur charitas, quia tu in ea proficis. » Et sic patet, quia tu in ea proficis. » Et sic patet, quod Augustinus intendit, quod charitas quod Augustinus intendit, quod charitas qua diligimus Deum et invicem, sit Spi- qua diligimus Deum et invicem, sit Spi- ritus sanctus. Et dicit hoc Joannem in- ritus sanctus. Et dicit hoc Joannem in-

tendere, cujus commendans auctoritatem tendere, cujus commendans auctoritatem dicit, quod a major est hujus scripturæ dicit, quod a major est hujus scripturæ auctoritas, quam omnis humani ingenii auctoritas, quam omnis humani ingenii perspicacitas. perspicacitas.

» »

ULTERIUS quæritur de verbis Augustini, ULTERIUS quæritur de verbis Augustini, qui dicit, quod diligat ipsam dilectionem, qui dicit, quod diligat ipsam dilectionem, et tunc diligit Deum 7. et tunc diligit Deum 7.

1. Si enim dilectio dilectione diligitur: 1. Si enim dilectio dilectione diligitur: tunc illa dilectio iterum alia dilectione tunc illa dilectio iterum alia dilectione diligitur, et illa alia, et ibitur in infini- diligitur, et illa alia, et ibitur in infini-

1 Psal. LXX, 5. 1 Psal. LXX, 5.

2 Psal. Lxx, 5 et xc, 9. 2 Psal. Lxx, 5 et xc, 9.

3 Psal. LVIII, 18. 3 Psal. LVIII, 18.

I Joan. IV, 8. I Joan. IV, 8.

Joan. iv, 24 Spiritus est Deus. Joan. iv, 24 Spiritus est Deus.

381 381

tum, quod abhorret omnis intellectus. tum, quod abhorret omnis intellectus. 2. Adhuc, Si nihil diligitur nisi cogni- 2. Adhuc, Si nihil diligitur nisi cogni- tum, ut dicit Augustinus, diligens dile- tum, ut dicit Augustinus, diligens dile- ctionem, cognoscet dilectionem: et sic ctionem, cognoscet dilectionem: et sic aliquis scit se habere charitatem, et sic aliquis scit se habere charitatem, et sic sciet se amore esse dignum, quod est sciet se amore esse dignum, quod est contra illud Ecclesiastæ, 1x, 1 : Nescit contra illud Ecclesiastæ, 1x, 1 : Nescit homo utrum amore an odio dignus sit. homo utrum amore an odio dignus sit.

3. Si quis dicat, quod melius cogno- 3. Si quis dicat, quod melius cogno- scuntur quæ per essentiam præsentia sunt scuntur quæ per essentiam præsentia sunt in anima, quam quæ per similitudinem in anima, quam quæ per similitudinem sunt in anima: et sic charitas quæ præ- sunt in anima: et sic charitas quæ præ- senter est in anima, melius cognoscitur senter est in anima, melius cognoscitur quam lapis qui per similitudinem. Hoc quam lapis qui per similitudinem. Hoc falsum est: quod enim res cognoscatur, falsum est: quod enim res cognoscatur, non causatur ex hoc quod præsens sit in non causatur ex hoc quod præsens sit in anima per essentiam: quia aliter quilibet anima per essentiam: quia aliter quilibet haberet scientiam eorum quæ sunt in haberet scientiam eorum quæ sunt in anima sua, quod expresse falsum est. anima sua, quod expresse falsum est. Sed oportet, quod sit in anima ut obje- Sed oportet, quod sit in anima ut obje- ctum cognitivæ potentiæ, circa quod est ctum cognitivæ potentiæ, circa quod est intellectus vel ratio secundum principia intellectus vel ratio secundum principia et causas et elementa ipsius: ex quibus et causas et elementa ipsius: ex quibus contingit intelligere et scire circa omnes contingit intelligere et scire circa omnes scientias, ut dicit Aristoteles in principio scientias, ut dicit Aristoteles in principio Physicorum. Et sic charitas non est in Physicorum. Et sic charitas non est in anima charitatem habente, nec anima anima charitatem habente, nec anima est in anima hoc modo. Videtur ergo, est in anima hoc modo. Videtur ergo, quod illud dictum nihil sit. quod illud dictum nihil sit.

IN CONTRARIUM est, quod dilectio a dili- Sed contra. IN CONTRARIUM est, quod dilectio a dili- Sed contra. gente procedit, ut dicit Augustinus. Di- gente procedit, ut dicit Augustinus. Di- lectio ergo qua diligimus Deum et pro- lectio ergo qua diligimus Deum et pro- ximum, a nobis procedit. Si ergo Spiri- ximum, a nobis procedit. Si ergo Spiri- tus sanctus illa dilectio est essentialiter, tus sanctus illa dilectio est essentialiter, sequitur quod Spiritus sanctus essentia- sequitur quod Spiritus sanctus essentia- liter procedit ab homine quod et hæ- liter procedit ab homine quod et hæ- resis est, et intellectus non capit: quod resis est, et intellectus non capit: quod enim ab homine procedit, spiritus huma- enim ab homine procedit, spiritus huma- nus est, non divinus, neque Deus. nus est, non divinus, neque Deus.

SOLUTIO. Prænotandum est, quod aliud Solutio. SOLUTIO. Prænotandum est, quod aliud Solutio. est amor, et aliud dilectio, et aliud cha- est amor, et aliud dilectio, et aliud cha- ritas et licet hæc tria idem supponant, ritas et licet hæc tria idem supponant,

6 Cf. I Sententiarum, Dist. XVII, capp.G et H. 6 Cf. I Sententiarum, Dist. XVII, capp.G et H. Tom. XXV hujusce novæ editionis, pag. 480. Tom. XXV hujusce novæ editionis, pag. 480. 7 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 7 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XVII, Art. 5. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XVII, Art. 5. Tom. XXV hujusce nova editionis nostræ. nova editionis nostræ.

382 382

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

non tamen idem significant, nec eodem non tamen idem significant, nec eodem modo. Amor enim non dicit nisi simpli- modo. Amor enim non dicit nisi simpli- citer fluxum amantis in amatum. Unde citer fluxum amantis in amatum. Unde etiam secundum Ierotheum et Dionysium etiam secundum Ierotheum et Dionysium etiam irrationabilibus convenit: et se- etiam irrationabilibus convenit: et se- cundum Ierotheum dividitur in divinum, cundum Ierotheum dividitur in divinum, angelicum, intellectualem, sensibilem et angelicum, intellectualem, sensibilem et naturalem. Dilectio autem discretionem naturalem. Dilectio autem discretionem electionis ponit in dilecto, et ideo non electionis ponit in dilecto, et ideo non convenit nisi rationabilibus, et dividitur convenit nisi rationabilibus, et dividitur per pulchram dilectionem et fædam. Ec- per pulchram dilectionem et fædam. Ec- cli. XXIV, cli. XXIV, 24 Ego mater pulchræ dile- 24 Ego mater pulchræ dile- ctionis. Charitas autem est, quæ dile- ctionis. Charitas autem est, quæ dile- ctum vel magno vel inestimabili pretio ctum vel magno vel inestimabili pretio æstimat sicut dicitur charum in aliis, æstimat sicut dicitur charum in aliis, quando magni pretii æstimatur. Unde quando magni pretii æstimatur. Unde chara annona, charum vinum. Unde a chara annona, charum vinum. Unde a beato Bernardo dicitur dulcis, sapiens beato Bernardo dicitur dulcis, sapiens et fortis dulcis, ut amor: sapiens, ut et fortis dulcis, ut amor: sapiens, ut dilectio fortis, ut charitas : tanti enim dilectio fortis, ut charitas : tanti enim pretii æstimat amatum, quod nec morte pretii æstimat amatum, quod nec morte derelinquit. derelinquit.

His visis, sciendum est, quod sicut His visis, sciendum est, quod sicut supra determinatum est in quæstione de supra determinatum est in quæstione de veritate, unum lumen est extensum su- veritate, unum lumen est extensum su- per omnes animas, quo sicut primo et per omnes animas, quo sicut primo et exemplari de omni vero judicamus. Et exemplari de omni vero judicamus. Et sicut unum bonum est primum ad quod sicut unum bonum est primum ad quod omne bonum referimus, et quantum bo- omne bonum referimus, et quantum bo- num sit, illo judicamus: ita est una cha- num sit, illo judicamus: ita est una cha- ritas diffusa per omnes animas sanctas ritas diffusa per omnes animas sanctas per Spiritum sanctum qui datus est eis, per Spiritum sanctum qui datus est eis, ut dicitur, ad Roman. v, 5 : ad quam ut dicitur, ad Roman. v, 5 : ad quam sicut exemplar omnis amor et omnis di- sicut exemplar omnis amor et omnis di- lectio, et omnis charitas nostra refertur, lectio, et omnis charitas nostra refertur, ut comparatione illius et assimilatione ut comparatione illius et assimilatione charitas dici mereatur : et quo fuerit charitas dici mereatur : et quo fuerit illi similior, major est charitas : quo dis- illi similior, major est charitas : quo dis- similior, minor. Et illud est Spiritus similior, minor. Et illud est Spiritus sanctus, quo sicut primo et causativo et sanctus, quo sicut primo et causativo et exemplari et primo quasi formali Deum exemplari et primo quasi formali Deum diligimus et proximum. Et hoc est quod diligimus et proximum. Et hoc est quod dicit Augustinus, quod per charitatem dicit Augustinus, quod per charitatem Spiritus sanctus habitat in nobis, et quod Spiritus sanctus habitat in nobis, et quod non oportet nos longe ire quærendo non oportet nos longe ire quærendo Deum quia inspiciendo charitatem, qua Deum quia inspiciendo charitatem, qua

1. Ad Roman. v, 5: Charitas Dei diffusa est 1. Ad Roman. v, 5: Charitas Dei diffusa est in cordibus vestris per Spiritum sanctum, qui in cordibus vestris per Spiritum sanctum, qui

Deum diligimus et proximum, et inveni- Deum diligimus et proximum, et inveni- mus et habemus Deum. Habitus tamen mus et habemus Deum. Habitus tamen et affectus et passio et actus charitatis, et affectus et passio et actus charitatis, quibus diligimus Deum et proximum, quibus diligimus Deum et proximum, essentialiter non sunt Spiritus sanctus. essentialiter non sunt Spiritus sanctus. Habitus enim est qualitas in modum na- Habitus enim est qualitas in modum na- turæ formalis perficiens potentiam dili- turæ formalis perficiens potentiam dili- gendi, ut diligere possit quando voluerit gendi, ut diligere possit quando voluerit cum tempus sit. Dicit enim Averroes su- cum tempus sit. Dicit enim Averroes su- per secundum de Anima, quod « habitus per secundum de Anima, quod « habitus est quo quis aliquid agit cum voluerit. »> est quo quis aliquid agit cum voluerit. »> Et dicit Augustinus in libro de Bono Et dicit Augustinus in libro de Bono conjugali, quod « habitus est quo quis conjugali, quod « habitus est quo quis agit cum tempus sit. » Et dicit Tullius, agit cum tempus sit. » Et dicit Tullius, quod « virtus est in modum naturæ ra- quod « virtus est in modum naturæ ra- tioni consentaneus habitus. » Affectus tioni consentaneus habitus. » Affectus etiam in affectiva potentia dicit passio- etiam in affectiva potentia dicit passio- nem, qua anima movetur ad diligendum. nem, qua anima movetur ad diligendum. Et hoc notat Augustinus in libro Confes- Et hoc notat Augustinus in libro Confes- sionum, dicens, quod « nihil dulcius est sionum, dicens, quod « nihil dulcius est quam amare et amari. » Sensus autem quam amare et amari. » Sensus autem dulcedinis passio est. Et dicit Aspasius dulcedinis passio est. Et dicit Aspasius in libro de Passionibus animæ, quod in libro de Passionibus animæ, quod << passio est qua movetur anima, ut ira, << passio est qua movetur anima, ut ira, concupiscentia, et amor, et hujusmodi. » concupiscentia, et amor, et hujusmodi. » Actus autem est, qui elicitur de potentia Actus autem est, qui elicitur de potentia ad quam facultatem dat habitus, et cujus ad quam facultatem dat habitus, et cujus intentionem vel remissionem facit pas- intentionem vel remissionem facit pas- sionis affectus : et hæc non est essentia- sionis affectus : et hæc non est essentia- liter Spiritus sanctus. liter Spiritus sanctus.

QUOD ergo inductum est de canonica QUOD ergo inductum est de canonica Joannis, et de Augustino, intelligitur de Joannis, et de Augustino, intelligitur de charitate primo modo dicta, et sic verum charitate primo modo dicta, et sic verum est. Et quod in contrarium est, verum est. Et quod in contrarium est, verum est de secundo modo dicta charitate. est de secundo modo dicta charitate. Et sic solutum est quod primo quasi- Et sic solutum est quod primo quasi- tum est. Et hæc est causa, quod non tum est. Et hæc est causa, quod non potest intelligi, quod per causam sit potest intelligi, quod per causam sit locutio cum dicitur, Deus patientia locutio cum dicitur, Deus patientia mea, vel Deus spes mea. Primo enim mea, vel Deus spes mea. Primo enim modo dicta charitas Spiritus sanctus modo dicta charitas Spiritus sanctus est ut primum formale dilectionis, dif- est ut primum formale dilectionis, dif- fusum per omnes animas sanctas, fusum per omnes animas sanctas, quod in se nec proficit, nec deficit: sed quod in se nec proficit, nec deficit: sed nos in illo proficimus, vel deficimus nos in illo proficimus, vel deficimus quanto plus vel minus per assimilatio- quanto plus vel minus per assimilatio-

datus est vobis. datus est vobis.

H H

IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 36. IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 36.

nem habitus et affectus et actus appro- nem habitus et affectus et actus appro- pinquamus. pinquamus.

AD ID autem quod ulterius quæritur AD ID autem quod ulterius quæritur de verbis Augustini, dicendum, quod de verbis Augustini, dicendum, quod cum dicitur, « diligat ipsam dilectio- cum dicitur, « diligat ipsam dilectio- nem, » dilectio ut objectum dilectionis nem, » dilectio ut objectum dilectionis accipitur materialiter enim accipitur, accipitur materialiter enim accipitur, hoc est, diligat id quod dilectio est, hoc hoc est, diligat id quod dilectio est, hoc est, quod est prima forma dilectionis in est, quod est prima forma dilectionis in nobis hoc enim, ut dictum est, Spiritus nobis hoc enim, ut dictum est, Spiritus sanctus est et nostra dilectio in habitu, sanctus est et nostra dilectio in habitu, affectu, et actu, imago illius dilectionis affectu, et actu, imago illius dilectionis est, sicut dicit Boetius in libro de Trini- est, sicut dicit Boetius in libro de Trini- late, quod formæ separatæ veræ formæ late, quod formæ separatæ veræ formæ sunt formantes alias, et foris manentes, sunt formantes alias, et foris manentes, ut dixit Plato: et sunt formæ quæ sunt ut dixit Plato: et sunt formæ quæ sunt ante rem formæ autem impressæ in ma- ante rem formæ autem impressæ in ma- teriam, non veræ formæ sunt, sed ima- teriam, non veræ formæ sunt, sed ima- gines formarum. gines formarum.

AD ID quod ulterius inducitur, dicen- AD ID quod ulterius inducitur, dicen- dum quod proprie loquendo nihil præ- dum quod proprie loquendo nihil præ- senter est in anima, nisi quod est in lu- senter est in anima, nisi quod est in lu- mine cognitionis animæ: sicut nihil præ- mine cognitionis animæ: sicut nihil præ- senter in sensu est, nisi quod est in lu- senter in sensu est, nisi quod est in lu- mine cognitionis sensibilis. Lumen au- mine cognitionis sensibilis. Lumen au- tem ad discernendum utrum amor qui tem ad discernendum utrum amor qui est in nobis, sit amor charitatis per quam est in nobis, sit amor charitatis per quam nos inhabitat Spiritus sanctus, non est nos inhabitat Spiritus sanctus, non est lumen cognitionis naturalis, sed oportet, lumen cognitionis naturalis, sed oportet, quod adsit lumen revelationis: frequen- quod adsit lumen revelationis: frequen- ter enim contingit deceptio ex similitu- ter enim contingit deceptio ex similitu- dine naturalis amoris ad gratuitum, sic- dine naturalis amoris ad gratuitum, sic- ut decipiuntur secundum consequens ut decipiuntur secundum consequens putantes mel esse fel. Et ideo nemo nisi putantes mel esse fel. Et ideo nemo nisi per revelationem scit, utrum odio vel per revelationem scit, utrum odio vel amore dignus sit: cum tamen suam di- amore dignus sit: cum tamen suam di-

383 383

lectionem in corde cognoscat, sed ne- lectionem in corde cognoscat, sed ne- sciat quantum assimiletur ad primam for- sciat quantum assimiletur ad primam for- mam dilectionis. mam dilectionis.

AD ID quod objicitur contra solutio- AD ID quod objicitur contra solutio- nem quorumdam, dicendum quod illa nem quorumdam, dicendum quod illa objectio procedit, nisi sic intelligatur, ut objectio procedit, nisi sic intelligatur, ut dictum est, scilicet quod per essentiam dictum est, scilicet quod per essentiam potenter sunt in anima, quæ per lumen potenter sunt in anima, quæ per lumen principiorum, causarum, et elemento- principiorum, causarum, et elemento- rum suorum, sunt in lumine cognitionis rum suorum, sunt in lumine cognitionis animæ. Nec valet quod quidam dicunt, animæ. Nec valet quod quidam dicunt, quod ea quæ essentialiter sunt in anima, quod ea quæ essentialiter sunt in anima, cognoscibiliora sunt secundum se quam cognoscibiliora sunt secundum se quam ea quæ per similitudinem sunt in anima ea quæ per similitudinem sunt in anima solum, sed non quoad nos. Hoc enim solum, sed non quoad nos. Hoc enim non solvit. Quæstio enim quærit de co- non solvit. Quæstio enim quærit de co- gnitione quoad nos, et non quid cogno- gnitione quoad nos, et non quid cogno- scibilius sit secundum se. scibilius sit secundum se.

Et quod inducunt, quod Philosophus Et quod inducunt, quod Philosophus dicit in II de Anima, quod actus sunt dicit in II de Anima, quod actus sunt prævii potentiis, et objecta actibus se- prævii potentiis, et objecta actibus se- cundum rationem contra mentem Au- cundum rationem contra mentem Au- ctoris inductum est. Hoc enim de poten- ctoris inductum est. Hoc enim de poten- tentiis passivis dictum est. In illis enim tentiis passivis dictum est. In illis enim forma objecti agens est, et distinguens forma objecti agens est, et distinguens potentiam sive determinans, et dans for- potentiam sive determinans, et dans for- mam et speciem actui: et sicut dat for- mam et speciem actui: et sicut dat for- mam et speciem, sic dat rationem diffini- mam et speciem, sic dat rationem diffini- tivam. Unde quod dicit, secundum ra- tivam. Unde quod dicit, secundum ra- tionem, non intelligitur quoad nos, sed tionem, non intelligitur quoad nos, sed simpliciter. simpliciter.

Ad 3. Ad 3.

AD ID quod in contrarium objicitur, Ad object. AD ID quod in contrarium objicitur, Ad object. jam solutum est per distinctionem du- jam solutum est per distinctionem du- plicis dilectionis, quarum una est prima plicis dilectionis, quarum una est prima forma dilectionis, altera autem est imago forma dilectionis, altera autem est imago illius. illius.

ooooo ooooo ooooo ooooo

384 384

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

TRACTATUS IX. TRACTATUS IX.

DE RELATIONIBUS ET NOTIONIBUS QUIBUS PER- DE RELATIONIBUS ET NOTIONIBUS QUIBUS PER- SONE DISTINGUUNTUR AB INVICEM. SONE DISTINGUUNTUR AB INVICEM.

Deinde, Quæritur de relationibus et notionibus quibus personæ distin- Deinde, Quæritur de relationibus et notionibus quibus personæ distin- guuntur ab invicem. guuntur ab invicem.

Et quærenda sunt in universali tria, scilicet de relationibus distinguen- Et quærenda sunt in universali tria, scilicet de relationibus distinguen- tibus personas. tibus personas.

Et quia ex distinctione personarum ex relatione originis causatur ordo Et quia ex distinctione personarum ex relatione originis causatur ordo naturæ in divinis, ideo secundo quærendum est de ordine naturæ, quo al- naturæ in divinis, ideo secundo quærendum est de ordine naturæ, quo al- ter est ex altero. ter est ex altero.

Quia vero distinctio sive divisio est causa numeri, ut dicit Damascenus, Quia vero distinctio sive divisio est causa numeri, ut dicit Damascenus, tertio quærendum est de numero qui est in divinis personis. tertio quærendum est de numero qui est in divinis personis.

De relationibus autem distinguentibus personas quæremus quatuor, an De relationibus autem distinguentibus personas quæremus quatuor, an scilicet in divinis sit relatio? scilicet in divinis sit relatio?

Secundo, Quæ et quot sunt relationes in divinis ? Secundo, Quæ et quot sunt relationes in divinis ?

Tertio, De nominibus distinctivis, quæ distinctionem relationis signifi- Tertio, De nominibus distinctivis, quæ distinctionem relationis signifi-

cant. cant.

Quarto, De nominibus diversificativis inter personas differentias signifi- Quarto, De nominibus diversificativis inter personas differentias signifi- cantibus. cantibus.

QUÆSTIO XXXVIII. QUÆSTIO XXXVIII.

An in divinis sit relatio 1. An in divinis sit relatio 1.

Primo ergo quæritur, An in divinis Primo ergo quæritur, An in divinis

sit relatio ? sit relatio ?

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXVI, Art. 6. Tom. XXVI hujusce tiarum, Dist. XXVI, Art. 6. Tom. XXVI hujusce

Quam quæstionem tractat Magister in Quam quæstionem tractat Magister in I Sententiarum, distinct. XXVI. I Sententiarum, distinct. XXVI.

novæ editionis. novæ editionis.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 37. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IX, QUÆST. 37.

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Dicit enim Augustinus in libro V de 1. Dicit enim Augustinus in libro V de Trinitate, quod nihil in Deo secundum Trinitate, quod nihil in Deo secundum accidens dicitur: quia nihil ei accidit: accidens dicitur: quia nihil ei accidit: omnis autem relatio accidens est et ne- omnis autem relatio accidens est et ne- gato consequente negatur antecedens : gato consequente negatur antecedens : ergo in Deo non est relatio, nec aliquid ergo in Deo non est relatio, nec aliquid dicitur secundum relationem. dicitur secundum relationem.

2. Adhuc, Boetius in libro de Trinitate 2. Adhuc, Boetius in libro de Trinitate sic dicit: « Prædicamenta quæ sunt se- sic dicit: « Prædicamenta quæ sunt se- cundum accidens, cum quis in divinum cundum accidens, cum quis in divinum prædicationem verterit, cuncta mutan- prædicationem verterit, cuncta mutan- tur quæ prædicari possunt. » Sed relatio tur quæ prædicari possunt. » Sed relatio prædicamentum accidentis est. Ergo in prædicamentum accidentis est. Ergo in divinam prædicationem versum mutatur. divinam prædicationem versum mutatur. Mutatum autem non remanet relatio : Mutatum autem non remanet relatio : quia nulla substantia relatio est, et nulla. quia nulla substantia relatio est, et nulla. relatio substantia. Videtur ergo, quod relatio substantia. Videtur ergo, quod relatio non maneat relatio sumpta in di- relatio non maneat relatio sumpta in di- vina prædicatione. vina prædicatione.

3. Adhuc, Augustinus dicit : « Quod di- 3. Adhuc, Augustinus dicit : « Quod di- citur ad alterum, non substantiam signi- citur ad alterum, non substantiam signi- ficat. » Sed immediata divisio est, quod ficat. » Sed immediata divisio est, quod omne quod de altero dicitur, aut secun- omne quod de altero dicitur, aut secun- dum substantiam dicitur, aut secundum dum substantiam dicitur, aut secundum accidens. Omne enim quod est, aut est accidens. Omne enim quod est, aut est ens per se nullo indigens ut ens sit, aut ens per se nullo indigens ut ens sit, aut ens non per se, sed per aliud et in alio ens non per se, sed per aliud et in alio et alio indigens ut sit, et nitens alii, cum et alio indigens ut sit, et nitens alii, cum non possit esse in seipso. Et si est ens non possit esse in seipso. Et si est ens per se, substantia est et substantiam per se, substantia est et substantiam prædicat. Si autem est in alio et per aliud, prædicat. Si autem est in alio et per aliud, alio indigens et alii nitens, de necessitate alio indigens et alii nitens, de necessitate accidens est et prædicat accidens quando accidens est et prædicat accidens quando dicitur de aliquo. « Cum ergo ad aliquid dicitur de aliquo. « Cum ergo ad aliquid non prædicet substantiam, » ut dicit Au- non prædicet substantiam, » ut dicit Au- gustinus, videtur sequi de necessitate, gustinus, videtur sequi de necessitate, quod prædicet accidens et sic ut prius quod prædicet accidens et sic ut prius arguitur, cum accidens non sit in Deo, arguitur, cum accidens non sit in Deo,

relatio non erit in Deo. relatio non erit in Deo.

4. Si quis ad hoc solvere velit, sicut 4. Si quis ad hoc solvere velit, sicut solvit Augustinus in libro V de Trinitate, solvit Augustinus in libro V de Trinitate, sic dicens : « Nihil in Deo secundum ac- sic dicens : « Nihil in Deo secundum ac- cidens dicitur, quia nihil ei accidit. Nec cidens dicitur, quia nihil ei accidit. Nec tamen omne quod dicitur, secundum tamen omne quod dicitur, secundum substantiam dicitur. In rebus enim crea- substantiam dicitur. In rebus enim crea- tis atque mutabilibus, quod non secun- tis atque mutabilibus, quod non secun-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap. 4. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. V de Trinitate, cap. 4.