Sed contra. Sed contra.

Quæst. Quæst.

Solutio. Solutio.

360 360

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Quod est contra Hilarium et Augusti- cundum partem, magis vere facit eum Quod est contra Hilarium et Augusti- cundum partem, magis vere facit eum

num. num.

' '

1. Unde Hilarius sic dicit, et ponitur a 1. Unde Hilarius sic dicit, et ponitur a Magistro in primo Sententiarum, distin- Magistro in primo Sententiarum, distin- ctione XXVI: « Cum et homines filii Dei ctione XXVI: « Cum et homines filii Dei dicantur et sint, secundum illud Psalmi dicantur et sint, secundum illud Psalmi LXXXI, 6: Filii Excelsi omnes, et se- LXXXI, 6: Filii Excelsi omnes, et se- cundum illud quod, Exod. 1v, 22, ad cundum illud quod, Exod. 1v, 22, ad Moysen Dominus de populo Israel ait : Moysen Dominus de populo Israel ait : Filius meus primogenitus Israel. Quæ- Filius meus primogenitus Israel. Quæ- ritur quomodo proprium sit nato Deo, ritur quomodo proprium sit nato Deo, quod sit Dei Filius ? » Et solvit sic sub- quod sit Dei Filius ? » Et solvit sic sub- dens: dens: « Sed magna est distantia. Ho- « Sed magna est distantia. Ho- mines enim filii Dei sunt factura, non mines enim filii Dei sunt factura, non nativitatis proprietate: Deus autem Fi- nativitatis proprietate: Deus autem Fi- lius originis proprietate Filius est, et ve- lius originis proprietate Filius est, et ve- ritate nativitatis, non factura, vel adop- ritate nativitatis, non factura, vel adop- tione. Et illi quidem ante sunt quam filii tione. Et illi quidem ante sunt quam filii Dei sunt fiunt enim filii Dei, quamvis Dei sunt fiunt enim filii Dei, quamvis non nascantur filii. » non nascantur filii. »

2. Adhuc, Nasci ex aliquo in similitu- 2. Adhuc, Nasci ex aliquo in similitu- dine formæ et speciei generantis, facit dine formæ et speciei generantis, facit esse verum filium. Cum ergo Filius in esse verum filium. Cum ergo Filius in divinis et ex alio sit per nativitatem, et divinis et ex alio sit per nativitatem, et simillimus sit forma et specie generanti, simillimus sit forma et specie generanti, ipse maxime est filius, et hoc nomen ha- ipse maxime est filius, et hoc nomen ha- bet proprium. bet proprium.

3. Adhuc, Hilarius in libro XII de 3. Adhuc, Hilarius in libro XII de Trinitate: «Unigenitus Deus nec fuit Trinitate: «Unigenitus Deus nec fuit aliquando non filius, nec fuit aliquid aliquando non filius, nec fuit aliquid antequam filius, nec quidquam ipse nisi antequam filius, nec quidquam ipse nisi filius. Atque ita qui semper est filius, na- filius. Atque ita qui semper est filius, na- scibilitatis proprietate ac veritate filius scibilitatis proprietate ac veritate filius est. » est. »

ULTERIUS quæritur, Utrum æquivoce ULTERIUS quæritur, Utrum æquivoce vel univoce dicatur filius de Filio Dei, et vel univoce dicatur filius de Filio Dei, et filiis hominum, et filiis Dei per adoptio- filiis hominum, et filiis Dei per adoptio-

nem? nem?

SOLUTIO. Dicendum, quod Filius Dei SOLUTIO. Dicendum, quod Filius Dei vere filius est naturali et substantiali na- vere filius est naturali et substantiali na- tivitare a Patre, eo modo quo hypostasis tivitare a Patre, eo modo quo hypostasis substantia dicitur. substantia dicitur.

Ad 1 et 2. AD PRIMUM ergo dicendum, quod ge- Ad 1 et 2. AD PRIMUM ergo dicendum, quod ge- neratione hypostasis quæ res naturæ neratione hypostasis quæ res naturæ est, filius est filius: et quod ejusdem na- est, filius est filius: et quod ejusdem na- turæ est Filius cum Patre et ejusdem turæ est Filius cum Patre et ejusdem substantiæ secundum totum, et non se- substantiæ secundum totum, et non se-

esse filium. Non enim vere et perfecte esse filium. Non enim vere et perfecte demonstraret Patrem si aliquid minus demonstraret Patrem si aliquid minus esset in Filio quam in Patre. Unde, Joan. esset in Filio quam in Patre. Unde, Joan. XIV, 9 et 10, Philippum arguens dicit: XIV, 9 et 10, Philippum arguens dicit: Quomodo tu dicis: Ostende nobis Pa- Quomodo tu dicis: Ostende nobis Pa- trem? Non creditis quia ego in Patre, et trem? Non creditis quia ego in Patre, et Pater in me est ? Et supra, y. 9 : Qui Pater in me est ? Et supra, y. 9 : Qui videt me, videt et Patrem meum. videt me, videt et Patrem meum.

Similiter secundum Richardum de Similiter secundum Richardum de sancto Victore in libro de Trinitate, sancto Victore in libro de Trinitate, quod Pater et Filius in eadem numero quod Pater et Filius in eadem numero natura sunt, non officit, sed proficit ad natura sunt, non officit, sed proficit ad hoc, quod vera persona sit Filius et ve- hoc, quod vera persona sit Filius et ve- rus filius ex hoc enim magis connatu- rus filius ex hoc enim magis connatu- ralis et consubstantialis est Patri, et in ralis et consubstantialis est Patri, et in omnibus substantialibus et naturalibus omnibus substantialibus et naturalibus similis. similis.

AD HOC autem quod objicitur, dicen- ^ AD HOC autem quod objicitur, dicen- ^ dum quod nihil in Deo est per accidens, dum quod nihil in Deo est per accidens, ut dicit Augustinus. Nihil enim in Deo ut dicit Augustinus. Nihil enim in Deo est nisi æternum: et quod æternum est, est nisi æternum: et quod æternum est, per accidens esse non potest: et ipsa per accidens esse non potest: et ipsa proprietas in divinis substantia est. proprietas in divinis substantia est. Quamvis autem nihil sit ibi per accidens, Quamvis autem nihil sit ibi per accidens, tamen non omnia quæ sunt in divinis, tamen non omnia quæ sunt in divinis, dicuntur substantiæ modo: quia relatio dicuntur substantiæ modo: quia relatio est in divinis, et non dicitur modo sub- est in divinis, et non dicitur modo sub- stantiæ, sed modo ejus quod est ad ali- stantiæ, sed modo ejus quod est ad ali- quid. Substantia autem dicitur modo quid. Substantia autem dicitur modo ejus quod est absolutum, et ad se di- ejus quod est absolutum, et ad se di- ctum, ut dicit Augustinus. ctum, ut dicit Augustinus.

Et quod dicitur, quod Filius differt a Et quod dicitur, quod Filius differt a Patre sola proprietate, verum est, quod Patre sola proprietate, verum est, quod ut distinguente proprietate sola differt, ut distinguente proprietate sola differt, sed ut distinctum differt etiam hypostasi : sed ut distinctum differt etiam hypostasi : et ideo verissime Filius est ut alius in et ideo verissime Filius est ut alius in hypostasi a Patre genitus. Plura enim hypostasi a Patre genitus. Plura enim non exiguntur ad hoc quod aliquis sit non exiguntur ad hoc quod aliquis sit vere filius, nisi quod in hypostasi origi- vere filius, nisi quod in hypostasi origi- nis proprietate sit discretus, et in natu- nis proprietate sit discretus, et in natu- ralibus omnibus per omnia generanti sit ralibus omnibus per omnia generanti sit similis. similis.

AD ID quod ulterius quæritur, Si Filius Ad qua AD ID quod ulterius quæritur, Si Filius Ad qua univoce vel æquivoce dicatur ? univoce vel æquivoce dicatur ?

Dicendum, quod per analogiam. Et Dicendum, quod per analogiam. Et primo quidem convenit Filio Dei. Se- primo quidem convenit Filio Dei. Se- cundo autem filiis hominum, qui in simi- cundo autem filiis hominum, qui in simi-

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 35. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 35.

litudine formæ et speciei et non in ejus- litudine formæ et speciei et non in ejus- dem numero naturæ identitate genitores dem numero naturæ identitate genitores suos demonstrant. Tertio, filiis adoptio- suos demonstrant. Tertio, filiis adoptio- nis, qui patrem non demonstrant nisi nis, qui patrem non demonstrant nisi per consensum voluntatis quem facit in per consensum voluntatis quem facit in ois spiritus adoptionis: facit enim parti- ois spiritus adoptionis: facit enim parti- cipes filiationis divinæ per filiationem cipes filiationis divinæ per filiationem hæreditatis, sicut dicitur, ad Coloss. 1, hæreditatis, sicut dicitur, ad Coloss. 1, 13: Eripuit nos de potestate tenebrarum, 13: Eripuit nos de potestate tenebrarum, et transtulit nos in regnum Filii dile- et transtulit nos in regnum Filii dile- ctionis suæ. Hæc autem translatio non fit ctionis suæ. Hæc autem translatio non fit nisi per adoptionem. nisi per adoptionem.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Secundum quam rationem hoc nomen, Secundum quam rationem hoc nomen,

imago, conveniat Filio'! imago, conveniat Filio'!

Secundo, Quæritur de imagine, quod Secundo, Quæritur de imagine, quod nomen Hilarius dicit convenire Filio per nomen Hilarius dicit convenire Filio per hoc quod filius est. hoc quod filius est.

Quæritur ergo primo, Secundum quam Quæritur ergo primo, Secundum quam rationem convenit Filio? rationem convenit Filio?

1. Hilarius enim duas dat definitiones 1. Hilarius enim duas dat definitiones imaginis in libro de Synodis. Prima est imaginis in libro de Synodis. Prima est hæc « Imago est ejus ad quem imagi- hæc « Imago est ejus ad quem imagi- natur, species indifferens. » Secunda natur, species indifferens. » Secunda

hæc « Imago est rei ad rem coæquandæ hæc « Imago est rei ad rem coæquandæ imaginata et indiscreta similitudo. » Se- imaginata et indiscreta similitudo. » Se- cundum utramque istarum diffinitionum cundum utramque istarum diffinitionum videtur Spiritus sanctus imago esse Pa- videtur Spiritus sanctus imago esse Pa- tris sicut et Filius. Est enim species in- tris sicut et Filius. Est enim species in- differens ad Patrem. A Patre enim est per differens ad Patrem. A Patre enim est per spirationem, et specie naturæ essentiæ spirationem, et specie naturæ essentiæ per omnia indifferens. Est et similis Pa- per omnia indifferens. Est et similis Pa- tri sicut et Filius, et sola proprietate ori- tri sicut et Filius, et sola proprietate ori- ginis sicut distinguente, et sola hypostasi ginis sicut distinguente, et sola hypostasi sicut distincto discretus a Patre sicut et sicut distincto discretus a Patre sicut et Filius. Filius.

2. Si quis velit dicere, quod Filius in 2. Si quis velit dicere, quod Filius in hoc dicitur imago, et non Spiritus sanctus, hoc dicitur imago, et non Spiritus sanctus,

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXVII, Art. 8 et 9. Tom. XXVI tiarum, Dist. XXVII, Art. 8 et 9. Tom. XXVI hujusce novæ editionis. hujusce novæ editionis.

361 361

quod alius est a Filio sicut a Patre, a quod alius est a Filio sicut a Patre, a Spiritu autem sancto nullus. Videtur Spiritu autem sancto nullus. Videtur esse non causa: quia et in Patre est ali- esse non causa: quia et in Patre est ali- qua notio in qua dissimilis est Filio, sic- qua notio in qua dissimilis est Filio, sic- ut innascibilitas: et tamen Filius dicitur ut innascibilitas: et tamen Filius dicitur imago Patris: ergo et Spiritus sanctus imago Patris: ergo et Spiritus sanctus non proptes hoc minus imago est, quod non proptes hoc minus imago est, quod deficit in hoc quod alius non sit ab ipso. deficit in hoc quod alius non sit ab ipso.

3. Adhuc, Imago ab imitando dicitur, 3. Adhuc, Imago ab imitando dicitur, ut dicit Philosophus in libro de Remini- ut dicit Philosophus in libro de Remini- scentia. Spiritus autem sanctus qui est a scentia. Spiritus autem sanctus qui est a Patre, imitatur eum et coæquat eum per Patre, imitatur eum et coæquat eum per indiscretam similitudinem. Ergo est ima- indiscretam similitudinem. Ergo est ima- go ejus, ut dicit definitio secunda. go ejus, ut dicit definitio secunda. IN CONTRARIUM est, quod IN CONTRARIUM est, quod

1. Ad Coloss. 1, 15, de solo Filio dici- 1. Ad Coloss. 1, 15, de solo Filio dici- tur Qui est imago Dei invisibilis. Vi- tur Qui est imago Dei invisibilis. Vi- detur ergo, quod soli Filio conveniat detur ergo, quod soli Filio conveniat esse imaginem. esse imaginem.

2. Adhuc, Augustinus in libro VII de 2. Adhuc, Augustinus in libro VII de Trinitate: « Eo est imago, quo Filius *. »> Trinitate: « Eo est imago, quo Filius *. »> Sed Filium esse, nullo modo convenit Sed Filium esse, nullo modo convenit Spiritui sancto. Ergo imaginem esse Spiritui sancto. Ergo imaginem esse Spiritui sancto convenire non potest. Spiritui sancto convenire non potest.

3. Adhuc, Omnis generans univoce, 3. Adhuc, Omnis generans univoce, ut dicit Aristoteles, generat filium ad ut dicit Aristoteles, generat filium ad imaginem et similitudinem suam. Pater imaginem et similitudinem suam. Pater autem in divinis maxime generat univoce. autem in divinis maxime generat univoce. Maxime ergo producit Filium in imagi- Maxime ergo producit Filium in imagi- nem et similitudinem suam. Hoc ergo nem et similitudinem suam. Hoc ergo convenit soli Filio, et non Spiritui convenit soli Filio, et non Spiritui sancto. sancto.

4. Adhuc, Secundum Philosophum in 4. Adhuc, Secundum Philosophum in libro de Animalibus, si per generatio- libro de Animalibus, si per generatio- nem non producatur omnino simile pa- nem non producatur omnino simile pa- tri cum omne generans intendit pro- tri cum omne generans intendit pro- ducere sibi simile in specie, figura, et in ducere sibi simile in specie, figura, et in sexu. In specie, ut ejusdem speciei sit sexu. In specie, ut ejusdem speciei sit cum generante. In figura: quia dicunt cum generante. In figura: quia dicunt Aristoteles et Boetius, quod figura sequi- Aristoteles et Boetius, quod figura sequi- tur speciem unde ea quæ sunt diversa- tur speciem unde ea quæ sunt diversa- rum specierum, sunt diversarum figura- rum specierum, sunt diversarum figura- rum in animalibus. In sexu : quia si rum in animalibus. In sexu : quia si producat fœminam, dicit esse generatio- producat fœminam, dicit esse generatio- nem occasionatam, hoc est, in materia nem occasionatam, hoc est, in materia

2. 2.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. VII de Trinitate, cap. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. VII de Trinitate, cap.

Sed contra. Sed contra.

Quæst. 1. Quæst. 1.

Quæst. 2. Quæst. 2.

Solutio. Solutio.

362 362

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

generationis passam: propter quod ad generationis passam: propter quod ad perfectam similitudinem generantis per- perfectam similitudinem generantis per- venire non potuit. Sed nihil tale potest venire non potuit. Sed nihil tale potest esse in divina generatione, quæ simplex esse in divina generatione, quæ simplex et æterna existens, sine motu est et ma- et æterna existens, sine motu est et ma- teria. Filius ergo eo ipso quod genitus teria. Filius ergo eo ipso quod genitus est, imago Patris est: et hoc ex genitura est, imago Patris est: et hoc ex genitura habet proprium, et non Spiritus sanctus habet proprium, et non Spiritus sanctus qui genitus non est. qui genitus non est.

ULTERIUS quæritur, Quæ sit illa imago ULTERIUS quæritur, Quæ sit illa imago de qua dicitur, Genes. II, 26: Faciamus de qua dicitur, Genes. II, 26: Faciamus hominem ad imaginem et similitudinem hominem ad imaginem et similitudinem

nostram ? nostram ?

Si enim illa imago est Filius: tunc Si enim illa imago est Filius: tunc non deberet dici, nostram, sed meam : non deberet dici, nostram, sed meam : quia Filius imago solius Patris est. Si quia Filius imago solius Patris est. Si autem est unitas essentiæ in tribus per- autem est unitas essentiæ in tribus per- sonis, ut dicit Augustinus in libro XV de sonis, ut dicit Augustinus in libro XV de Trinitate, tunc videtur, quod male dica- Trinitate, tunc videtur, quod male dica- tur imago. Imago enim dicitur quasi tur imago. Imago enim dicitur quasi imitago: quia imitando refert ad alte- imitago: quia imitando refert ad alte- rum quod est ante se. Unitas autem es- rum quod est ante se. Unitas autem es- sentiæ in personis nihil habet ante se sentiæ in personis nihil habet ante se quod imitetur. quod imitetur.

ADHUC quæritur ulterius, Cum imago ADHUC quæritur ulterius, Cum imago dicatur multipliciter, de homine, de Fi- dicatur multipliciter, de homine, de Fi- lio, et de unitate essentiæ in tribus per- lio, et de unitate essentiæ in tribus per- sonis, utrum univoce, vel æquivoce di- sonis, utrum univoce, vel æquivoce di- catur ? catur ?

Et videtur, quod æquivoce. Et videtur, quod æquivoce. Augustinus in libro de Decem chordis: Augustinus in libro de Decem chordis: « Aliter est imago regis in filio, et aliter « Aliter est imago regis in filio, et aliter in solido aureo. » Et intendit, quod ali- in solido aureo. » Et intendit, quod ali- ter sit imago Dei in Filio, et aliter in ho- ter sit imago Dei in Filio, et aliter in ho- mine. Sed imago regis in solido et in mine. Sed imago regis in solido et in filio est æquivoce: quia animal homo, filio est æquivoce: quia animal homo, et quod pingitur, ut dicit Aristoteles in et quod pingitur, ut dicit Aristoteles in principio Prædicamentorum, æquivoca principio Prædicamentorum, æquivoca sunt. Ergo dicta de homine et de Filio sunt. Ergo dicta de homine et de Filio Dei æquivoce dicitur. Dei æquivoce dicitur.

SOLUTIO. Dicendum quod solus Filius SOLUTIO. Dicendum quod solus Filius ex ipsa ratione suæ emanationis ex Patre ex ipsa ratione suæ emanationis ex Patre (cum emanatio illa sit naturæ) habet, (cum emanatio illa sit naturæ) habet, quod sit imago Patris invisibilis, conve- quod sit imago Patris invisibilis, conve- nientia proprietatum principii ad Patrem nientia proprietatum principii ad Patrem intellectualiter figuratus. Cujus signum intellectualiter figuratus. Cujus signum

est, ut dicit Richardus, quia Pater qui est, ut dicit Richardus, quia Pater qui totius divinitatis principium est, in hoc totius divinitatis principium est, in hoc configuratur ei, quod principium divi- configuratur ei, quod principium divi- nitatis est, totam divinitatem in alium nitatis est, totam divinitatem in alium transfundendo sicut Pater: in quo non transfundendo sicut Pater: in quo non configuratur ei Spiritus sanctus, qui in configuratur ei Spiritus sanctus, qui in nullum transfundit divinitatem, eo quod nullum transfundit divinitatem, eo quod nullus ab ipso est: nec a Patre natura nullus ab ipso est: nec a Patre natura transfusione secundum rationem ipsius transfusione secundum rationem ipsius transfusionis transfunditur, sed potius transfusionis transfunditur, sed potius transfusione voluntatis et amoris, qua transfusione voluntatis et amoris, qua transfusio secundum propriam sui ratio. transfusio secundum propriam sui ratio. nem et generalem non ponit, quod trans- nem et generalem non ponit, quod trans- fusum sit imago transfundentis: et si fusum sit imago transfundentis: et si contingit, quod est, hoc est in aliquo, et contingit, quod est, hoc est in aliquo, et non in omni nec ex ratione ipsius trans- non in omni nec ex ratione ipsius trans- fusionis, sed ex natura transfundentis, in fusionis, sed ex natura transfundentis, in qua nihil nisi perfectissimum emanare qua nihil nisi perfectissimum emanare potest vel transfundi. Perfectissimum potest vel transfundi. Perfectissimum autem est, quod hypostasis est ab hypo- autem est, quod hypostasis est ab hypo- stasi: et ideo necesse est amorem in di- stasi: et ideo necesse est amorem in di- vinis a voluntate transfusum, esse hy- vinis a voluntate transfusum, esse hy- postasim quod tamen ex ratione ema- postasim quod tamen ex ratione ema- nationis non habet. Et quia in divinis nationis non habet. Et quia in divinis proprium est, quod secundum proprie- proprium est, quod secundum proprie- tatem originis personæ convenit, pro- tatem originis personæ convenit, pro- prium est Filio esse imaginem: quia illi prium est Filio esse imaginem: quia illi convenit secundum proprietatem origi- convenit secundum proprietatem origi- nis. Spiritui sancto proprium esse non nis. Spiritui sancto proprium esse non potest quia illi secundum proprietatem potest quia illi secundum proprietatem suæ originis nullo modo convenire pot- suæ originis nullo modo convenire pot- est. Sic enim dicitur imago notionaliter est. Sic enim dicitur imago notionaliter et non essentialiter. Et ideo dicit Augu- et non essentialiter. Et ideo dicit Augu- stinus, quod « eo imago est quo Filius : » stinus, quod « eo imago est quo Filius : » intelligens eo quo, hoc est, eadem pro- intelligens eo quo, hoc est, eadem pro- prietate originis. prietate originis.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum AD PRIMUM ergo dicendum, quod cum dicit Hilarius, species indifferens, non dicit Hilarius, species indifferens, non intelligitur species tantum natura, sed intelligitur species tantum natura, sed etiam ratio proprietatis secundum origi- etiam ratio proprietatis secundum origi- nem et talem indifferentiam speciei nem et talem indifferentiam speciei non habet Spiritus sanctus. Filius enim non habet Spiritus sanctus. Filius enim ex hoc quod Filius est per nativitatem, ex hoc quod Filius est per nativitatem, accipit a Patre, quod divinitatem trans- accipit a Patre, quod divinitatem trans- fundit in alium: quia quæ potest Pater, fundit in alium: quia quæ potest Pater, potest et Filius naturæ transfusione : potest et Filius naturæ transfusione : quod non est proprium amoris transfusi quod non est proprium amoris transfusi in amante. in amante.

Similiter ad secundam diffinitionem Similiter ad secundam diffinitionem

Ad I Ad I

$41. $41.

object. object.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 35. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 35.

dicendum est. Cum enim dicit Hilarius, dicendum est. Cum enim dicit Hilarius, quod «< imagoest rei ad rem coæquandam quod «< imagoest rei ad rem coæquandam et imaginandam indifferens et indiscreta et imaginandam indifferens et indiscreta similitudo: » non intelligitur similitudo similitudo: » non intelligitur similitudo tantum in naturalibus et substantialibus, tantum in naturalibus et substantialibus, sed etiam in proprietate et ratione pro- sed etiam in proprietate et ratione pro- prietatis ad originem pertinentis: et prietatis ad originem pertinentis: et hoc cum Spiritui sancto non conveniat, hoc cum Spiritui sancto non conveniat, non indistantem neque indiscretam cum non indistantem neque indiscretam cum Patre habet similitudinem. Patre habet similitudinem.

AD ALIUD dicendum, quod non est si- AD ALIUD dicendum, quod non est si- inile quia ex hoc ipso quod Pater est inile quia ex hoc ipso quod Pater est innascibilis, nullum habet quem imite- innascibilis, nullum habet quem imite- tur et sic cum imago dicatur ab imi- tur et sic cum imago dicatur ab imi- tando, nomen imaginis ex ipsa proprie- tando, nomen imaginis ex ipsa proprie- tate Patris Patri convenire non potest. tate Patris Patri convenire non potest. Filius autem ex eo quod ab alio est, ha- Filius autem ex eo quod ab alio est, ha- bet quem imitetur, et ex ipsa nativitate bet quem imitetur, et ex ipsa nativitate tamquam ex proprietate originis habet tamquam ex proprietate originis habet quod imitetur et repræsentet Patrem : quod imitetur et repræsentet Patrem : et sic proprie imago dicitur. Et hoc se- et sic proprie imago dicitur. Et hoc se- cundum eamdem rationem Spiritui san- cundum eamdem rationem Spiritui san- cto convenire non potest. cto convenire non potest.

AD ALIUD jam per antedicta patet re- AD ALIUD jam per antedicta patet re- sponsio. Spiritus enim sanctus ex ratione sponsio. Spiritus enim sanctus ex ratione originis non habet, quod sit indiscreta originis non habet, quod sit indiscreta similitudo. Dicit enim Damascenus, similitudo. Dicit enim Damascenus, quod « Spiritus sanctus est imago Fi- quod « Spiritus sanctus est imago Fi- lii. » Sed hoc intelligitur effective: quia lii. » Sed hoc intelligitur effective: quia scilicet inhabitando in nobis per gra- scilicet inhabitando in nobis per gra- tiam, facit nos imaginem Filii per recrea- tiam, facit nos imaginem Filii per recrea- tionem. Sicut, 1 ad Corinth. xv, 49, tionem. Sicut, 1 ad Corinth. xv, 49, dicit Apostolus Sicut portavimus ima- dicit Apostolus Sicut portavimus ima- ginem terreni, portemus et imaginem ginem terreni, portemus et imaginem cœlestis. cœlestis.

Quod in contrarium adducitur, conce- Quod in contrarium adducitur, conce- ditur. ditur.

#yvmnt. 1. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- #yvmnt. 1. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod unitas essentiæ in tribus per- dum quod unitas essentiæ in tribus per- sonis est imago ad quam factus est sonis est imago ad quam factus est homo. homo.

Ad id quod contra hoc objicitur, di- Ad id quod contra hoc objicitur, di- cendum quod imago dupliciter dicitur, cendum quod imago dupliciter dicitur, exemplar scilicet, et exemplatum : sive exemplar scilicet, et exemplatum : sive prototypus, et typus, ut dicit Damasce- prototypus, et typus, ut dicit Damasce- nus. Exemplar quidem et prototypus nus. Exemplar quidem et prototypus non oportet, quod aliquid habeat ante se non oportet, quod aliquid habeat ante se quod imitetur. Et sic imago est essentia quod imitetur. Et sic imago est essentia

363 363

una in tribus personis. Imago autem ut una in tribus personis. Imago autem ut exemplatum est anima rationalis in tri- exemplatum est anima rationalis in tri- bus potentiis et est imago quæ imita- bus potentiis et est imago quæ imita- tur, et non quam imitatur aliquid: et tur, et non quam imitatur aliquid: et ideo illam oportet habere aliquid ante se ideo illam oportet habere aliquid ante se quod imitetur. quod imitetur.

AD ULTIMUM dicendum, quod nec uni- Ad quæst. 2. AD ULTIMUM dicendum, quod nec uni- Ad quæst. 2. voce, nec æquivoce dicitur, sed secun- voce, nec æquivoce dicitur, sed secun- dum analogiam. Et prima quidem imago dum analogiam. Et prima quidem imago Patris, Filius est natura et ratione pro- Patris, Filius est natura et ratione pro- prietatis secundum originem. Secundo, prietatis secundum originem. Secundo, quantum ad esse, imago est unitas es- quantum ad esse, imago est unitas es- sentiæ in tribus personis, sicut imago sentiæ in tribus personis, sicut imago prius est in facie quam in speculo. Ter- prius est in facie quam in speculo. Ter- tio, est in homine sicut in eo qui imita- tio, est in homine sicut in eo qui imita- tur per aliquid quod est in ipso. tur per aliquid quod est in ipso.

AD DICTUM Augustini dicendum, quod AD DICTUM Augustini dicendum, quod Augustinus non intendit nisi, quod ve- Augustinus non intendit nisi, quod ve- rius est imago Patris in Filio, eo quod rius est imago Patris in Filio, eo quod sit ejusdem naturæ cum Patre, quam in sit ejusdem naturæ cum Patre, quam in nobis qui diversæ naturæ sumus: cum nobis qui diversæ naturæ sumus: cum tamen in nobis sit impressa ex illa quæ tamen in nobis sit impressa ex illa quæ est una natura in tribus personis, et non est una natura in tribus personis, et non tantum extrinsecus picta, sed in ipsis tantum extrinsecus picta, sed in ipsis naturalibus et essentialibus impressa, naturalibus et essentialibus impressa, non potest esse omnino æquivoce dicta non potest esse omnino æquivoce dicta imprimens et impressa, nec omnino uni- imprimens et impressa, nec omnino uni- voce, sed (sicut dictum est) per analo- voce, sed (sicut dictum est) per analo- giam dicitur de ea quæ imitatur, et de giam dicitur de ea quæ imitatur, et de ea ad quam refertur imitans. ea ad quam refertur imitans.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

De hoc nomine, verbum. De hoc nomine, verbum.

TERTIO, Quæritur de hoc nomine quod TERTIO, Quæritur de hoc nomine quod est verbum. est verbum.

Et quæruntur quinque. Et quæruntur quinque.

Primo enim quæritur de multipli- Primo enim quæritur de multipli- citate verbi. citate verbi.

Secundo, De ratione verbi secundum Secundo, De ratione verbi secundum quam dicitur in divinis. quam dicitur in divinis.

Tertio, Utrum sit essentiale vel notio- Tertio, Utrum sit essentiale vel notio- nale in divinis? nale in divinis?

364 364

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Quarto, Utrum sit unum, vel plura in Quarto, Utrum sit unum, vel plura in divinis ? divinis ?

Quinto, Utrum in divinis referatur Quinto, Utrum in divinis referatur ad dicentem tantum, vel etiam ad crea- ad dicentem tantum, vel etiam ad crea- turas? turas?

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

De multiplicitate verbi 1. De multiplicitate verbi 1.

ad nullam pertinet linguam, earum scili- ad nullam pertinet linguam, earum scili- cet quæ linguæ appellantur gentium, cet quæ linguæ appellantur gentium, quarum nostra lingua Latina est : jam quarum nostra lingua Latina est : jam potest videre per hoc speculum et in potest videre per hoc speculum et in illo ænigmate, aliquam verbi illius si- illo ænigmate, aliquam verbi illius si- militudinem de quo dictum est: In militudinem de quo dictum est: In principio erat Verbum *. » Et ex hoc principio erat Verbum *. » Et ex hoc accipitur, quod triplex est verbum, so- accipitur, quod triplex est verbum, so- nans scilicet, cum imaginibus soni cogi- nans scilicet, cum imaginibus soni cogi- tatione volutum, et verbum quod ante tatione volutum, et verbum quod ante imaginem soni est. Unde Augustinus, imaginem soni est. Unde Augustinus, ibidem «Formata quippe cogitatio ab ibidem «Formata quippe cogitatio ab ea re quam scimus, verbum est quod in ea re quam scimus, verbum est quod in corde dicimus, quod nec Græcum est, corde dicimus, quod nec Græcum est, nec Latinum, nec linguæ alicujus alte- nec Latinum, nec linguæ alicujus alte- rius. » rius. »

3. Basilius autem sic dicit: << Filio Dei 3. Basilius autem sic dicit: << Filio Dei

Primo ergo quæritur de multiplicitate attribuitur sensus, sapientia, virtus, lu- Primo ergo quæritur de multiplicitate attribuitur sensus, sapientia, virtus, lu- verbi. verbi.

1. Dicit enim Hieronymus in Proœmio 1. Dicit enim Hieronymus in Proœmio galeato, quod hoyos Græce multa signifi- galeato, quod hoyos Græce multa signifi- cat. Nam et verbum est, et ratio, et cat. Nam et verbum est, et ratio, et supputatio, et causa uniuscujusque rei, supputatio, et causa uniuscujusque rei, per quam sunt singula quæ subsistunt, per quam sunt singula quæ subsistunt, quæ universa recte intelligimus in Chri- quæ universa recte intelligimus in Chri-

sto. sto.

2. Anselmus autem in Monologio 2, 2. Anselmus autem in Monologio 2, triplex dicit esse verbum, scilicet quo triplex dicit esse verbum, scilicet quo loquendo sensibilibus signis utimur, et loquendo sensibilibus signis utimur, et hoc est verbum vocis. Vel quo loquendo hoc est verbum vocis. Vel quo loquendo intus cogitando apud nos volvimus qui- intus cogitando apud nos volvimus qui- bus sensibilibus signis exprimamus : et bus sensibilibus signis exprimamus : et hoc est verbum imaginationis. Et quo hoc est verbum imaginationis. Et quo loquendo intelligibiliter, antequam ima- loquendo intelligibiliter, antequam ima- gines vocis volvamus intellectu, uti- gines vocis volvamus intellectu, uti- mur et hoc est verbum rei quod conce- mur et hoc est verbum rei quod conce- pimus ut de ipso loquamur. Et in hoc pimus ut de ipso loquamur. Et in hoc concordant verba Augustini in libro concordant verba Augustini in libro XV de Trinitate, ubi sic dicit: «Quis- XV de Trinitate, ubi sic dicit: «Quis- quis igitur potest intelligere verbum, quis igitur potest intelligere verbum, non solum antequam sonet, verum etiam non solum antequam sonet, verum etiam antequam sonorum ejus imagines cogi- antequam sonorum ejus imagines cogi- tatione volvantur : hoc enim est quod tatione volvantur : hoc enim est quod

men. Hæc enim omnia competunt Filio men. Hæc enim omnia competunt Filio prout verbum. » prout verbum. »

4. Damascenus sic inquit : « Ver- 4. Damascenus sic inquit : « Ver- bum tripliciter dicitur, scilicet secundum bum tripliciter dicitur, scilicet secundum quod movetur intellectus, et cogitat quod movetur intellectus, et cogitat quod in corde disponitur, et hoc est en- quod in corde disponitur, et hoc est en- diadentum, hoc est, interius dispositum, diadentum, hoc est, interius dispositum, et Angelus, hoc est, nuntius intelligen- et Angelus, hoc est, nuntius intelligen- tiæ 5. » Adhuc dicit Damascenus, quod tiæ 5. » Adhuc dicit Damascenus, quod « verbum Dei non est avaótatov, sed « verbum Dei non est avaótatov, sed subsistens intellectivum et operativum. » subsistens intellectivum et operativum. » Quæritur ergo penes quid omnia hæc Quæritur ergo penes quid omnia hæc in verbo accipiuntur? in verbo accipiuntur?

SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod ea SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod ea quæ dicit Hieronymus, multiplicitatem quæ dicit Hieronymus, multiplicitatem ejus quod est λóyos in Græco, vel ver- ejus quod est λóyos in Græco, vel ver- bum in Latino, determinant. Hoc enim bum in Latino, determinant. Hoc enim dupliciter accipi potest: vel prout loqui- dupliciter accipi potest: vel prout loqui- tur rem indistincte et implicite in primo tur rem indistincte et implicite in primo principio rei, vel prout loquitur rem in principio rei, vel prout loquitur rem in se. Si primo modo: tunc est causa per se. Si primo modo: tunc est causa per quam subsistunt singula quæ sunt. Et quam subsistunt singula quæ sunt. Et illud est sapientia sive ars primi intelle- illud est sapientia sive ars primi intelle- ctus universaliter agentis omnia, qui a ctus universaliter agentis omnia, qui a

Solu Solu Ad Ad

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXVII, Art. 3. Tom. XXVI hujusce tiarum, Dist. XXVII, Art. 3. Tom. XXVI hujusce novæ editionis. novæ editionis.

2 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 9. 2 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 9.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap.

10. 10.

* Joan. I, 1. * Joan. I, 1.

5 S. J. DAMAS CENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, 5 S. J. DAMAS CENUS, Lib. I de Fide orthodoxa, cap. 7. cap. 7.

IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 35. IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 35.

Platonicis dicitur mundus archetypus. Platonicis dicitur mundus archetypus. Secundum illud enim verbum intellectus Secundum illud enim verbum intellectus universaliter agentis est mundus, et ars universaliter agentis est mundus, et ars in qua sunt ea quæ facta sunt, antequam in qua sunt ea quæ facta sunt, antequam fiant, et causa formalis et effectiva est fiant, et causa formalis et effectiva est singulorum quæ fiunt per artem illam, singulorum quæ fiunt per artem illam, sicut ars in mente artificis causa forma- sicut ars in mente artificis causa forma- lis et effectiva est omnium quæ facit per lis et effectiva est omnium quæ facit per artem. Et sic dicit Aristoteles in septimo artem. Et sic dicit Aristoteles in septimo primæ philosophiæ, quod domus est ex primæ philosophiæ, quod domus est ex domo, tectum ex tecto, paries ex pa- domo, tectum ex tecto, paries ex pa- ricte, fundamentum ex fundamento, et ricte, fundamentum ex fundamento, et columna ex columna. Et explanat sub- columna ex columna. Et explanat sub- dens : « Formæ quæ sunt in lapidibus et dens : « Formæ quæ sunt in lapidibus et lignis, sunt ex his quæ sunt in anima lignis, sunt ex his quæ sunt in anima artificis. » Sic verbum per appropriatio- artificis. » Sic verbum per appropriatio- nem convenit Filio, secundum quod Fi- nem convenit Filio, secundum quod Fi- lius est sapientia et ars Patris. Psal. CII, lius est sapientia et ars Patris. Psal. CII, 24: Omnia in sapientia fecisti: impleta 24: Omnia in sapientia fecisti: impleta est terra possessione tua. Et hoc modo est terra possessione tua. Et hoc modo verbum dictum implicite ponit respe- verbum dictum implicite ponit respe- ctum ad creaturas. ctum ad creaturas.

Si autem loquitur rem in se: aut im- Si autem loquitur rem in se: aut im- plicite, aut explicite. Si implicite: tunc plicite, aut explicite. Si implicite: tunc verbum est nomen rei. Et sic vere dici- verbum est nomen rei. Et sic vere dici- tur verbum quo significatur omne quod tur verbum quo significatur omne quod significatur. Et attribuitur Filio Dei se- significatur. Et attribuitur Filio Dei se- cundum relationem ipsius tantum ad di- cundum relationem ipsius tantum ad di- centem, quo scilicet Pater perfecte di- centem, quo scilicet Pater perfecte di- cens se (sicut superius dictum est in cens se (sicut superius dictum est in quæstione de generatione Filii) de sua quæstione de generatione Filii) de sua substantia format similitudinem suam substantia format similitudinem suam in natura et specie, per quam dicendo se in natura et specie, per quam dicendo se perfectissime manifestat. Et hoc est perfectissime manifestat. Et hoc est quod dicit Augustinus in libro XV de quod dicit Augustinus in libro XV de Trinitate: « Non enim se perfecte Trinitate: « Non enim se perfecte dixisset, si aliquid minus esset in verbo dixisset, si aliquid minus esset in verbo sive in Filio, quam in dicente sive in sive in Filio, quam in dicente sive in Patre. » Job, xxXIII, 14: Semel loqui- Patre. » Job, xxXIII, 14: Semel loqui- tur Deus, et secundo idipsum non repe- tur Deus, et secundo idipsum non repe- tit. Glossa Gregorii: « Loqui Dei,est Fi- tit. Glossa Gregorii: « Loqui Dei,est Fi- lium generare quem dum semel genuit, lium generare quem dum semel genuit, secundo idipsum non repetit. » Joan. 1, secundo idipsum non repetit. » Joan. 1, 1 In principio erat Verbum, Glossa: 1 In principio erat Verbum, Glossa: « Hoc est in Patre Filius. » Si autem « Hoc est in Patre Filius. » Si autem explicite loquitur rem: vel loquitur eam explicite loquitur rem: vel loquitur eam prout definientia sunt unum in ultimo, prout definientia sunt unum in ultimo, quod est actus respectu omnium prece- quod est actus respectu omnium prece- dentium aut loquitur eam prout sunt dentium aut loquitur eam prout sunt

365 365

in ordine ad illud. Si primo modo: tunc in ordine ad illud. Si primo modo: tunc verbum est ratio rei definitiva. Et sic verbum est ratio rei definitiva. Et sic verbum convenit Filio, prout ipse est verbum convenit Filio, prout ipse est ars, ut dicit Augustinus, plena rationi- ars, ut dicit Augustinus, plena rationi- bus idealibus rerum, quæ omnes in ipso bus idealibus rerum, quæ omnes in ipso sunt vita et lux. Joan. 1, 3 et 4 : Omnia sunt vita et lux. Joan. 1, 3 et 4 : Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso fa- per ipsum facta sunt, et sine ipso fa- ctum est nihil quod factum est. In ipso ctum est nihil quod factum est. In ipso vita erat, et vita erat lux hominum. Si vita erat, et vita erat lux hominum. Si autem loquitur rem explicite prout sunt autem loquitur rem explicite prout sunt definientia in ordine ad unum : tunc definientia in ordine ad unum : tunc supputatio est, et convenit Filio Dei per supputatio est, et convenit Filio Dei per appropriationem, prout ideales rationes appropriationem, prout ideales rationes quæ sunt in ipso, non solum ad rem, quæ sunt in ipso, non solum ad rem, sed ad singula rei constitutiva referun- sed ad singula rei constitutiva referun- tur. tur.

Sic ergo accipitur divisio Hieronymi. Sic ergo accipitur divisio Hieronymi.

Divisio autem Anselmi accipitur se- Divisio autem Anselmi accipitur se- cundum gradus quibus verbum pronun- cundum gradus quibus verbum pronun- tiatur a nobis. Ad hoc enim exigitur, tiatur a nobis. Ad hoc enim exigitur, quod primo per intellectum concipiatur, quod primo per intellectum concipiatur, et sit quasi conceptus cordis sive scientia. et sit quasi conceptus cordis sive scientia. Secundo, ut cogitando quasi coagitando, Secundo, ut cogitando quasi coagitando, soni quibus exprimi potest; vel imagines soni quibus exprimi potest; vel imagines sonorum volvantur et aptentur. Tertio, sonorum volvantur et aptentur. Tertio, quod sono sensibili vestiatur et enuntie- quod sono sensibili vestiatur et enuntie- tur, ut ad aures audientium venire pos- tur, ut ad aures audientium venire pos- sit. Et hoc verbum Filio Dei attribuitur, sit. Et hoc verbum Filio Dei attribuitur, secundum quod est signum Patris, et secundum quod est signum Patris, et quasi conceptus cordis ejus processit in quasi conceptus cordis ejus processit in carnem, et sensibilis factus est, et habi- carnem, et sensibilis factus est, et habi- tavit in nobis. Et hæc sunt verba Augu- tavit in nobis. Et hæc sunt verba Augu- stini et ponuntur in Glossa super epi- stini et ponuntur in Glossa super epi- stolam I Joannis, ir, 1, super illud: Sed stolam I Joannis, ir, 1, super illud: Sed et si quis peccaverit, etc. Et ratio simili- et si quis peccaverit, etc. Et ratio simili- tudinis ponitur ibidem: quia sicut so- tudinis ponitur ibidem: quia sicut so- nus vestiens verbum, non mutat inten- nus vestiens verbum, non mutat inten- tionem verbi quod est conceptus cordis, tionem verbi quod est conceptus cordis, sed defert ab alios, sic caro assumpta sed defert ab alios, sic caro assumpta nihil mutavit in Filio Dei, sed sensibi- nihil mutavit in Filio Dei, sed sensibi- lem fecit et visibilem inter homines. Un- lem fecit et visibilem inter homines. Un- de etiam caro habitus Filii dicitur, ad de etiam caro habitus Filii dicitur, ad Philip. II, 7 In similitudinem homi- Philip. II, 7 In similitudinem homi- num factus, et habitu inventus ut homo. num factus, et habitu inventus ut homo. Primum horum verborum dicitur ver- Primum horum verborum dicitur ver- bum rei, et est quod formatur in mente, bum rei, et est quod formatur in mente, et a mente fluit sicut scientia ipsius, et a mente fluit sicut scientia ipsius, quando mens novit se, vel dicit se. Quia quando mens novit se, vel dicit se. Quia sicut dicit Anselmus in Monologio, « di- sicut dicit Anselmus in Monologio, « di-

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

366 366

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cere summo spiritui, nihil aliud est quam cere summo spiritui, nihil aliud est quam per intellectum videndo intueri 1. » Se- per intellectum videndo intueri 1. » Se- cundum verbum est cogitationis cum cundum verbum est cogitationis cum imaginibus insensibilibus vocis. Tertium imaginibus insensibilibus vocis. Tertium autem verbum vocis, sensibilibus signis autem verbum vocis, sensibilibus signis vestiens verbum rei. Unde patet, quod vestiens verbum rei. Unde patet, quod sublalato verbo rei, quod est scientia in sublalato verbo rei, quod est scientia in mente, non remanet verbum secundum, mente, non remanet verbum secundum, neque tertium quia nihil esset ad quod neque tertium quia nihil esset ad quod aptarentur imagines vocum, et nihil aptarentur imagines vocum, et nihil quod ipsa voce pronuntiaretur. Et sub- quod ipsa voce pronuntiaretur. Et sub- lato secundo, non remanet tertium : lato secundo, non remanet tertium : sublato autem tertio remanet secundum sublato autem tertio remanet secundum et primum, et sublatis tertio et secundo et primum, et sublatis tertio et secundo remanet primum. Unde Augustinus in remanet primum. Unde Augustinus in libro XV de Trinitate : « Formata quip- libro XV de Trinitate : « Formata quip- pe cogitatio ab ea re quam scimus, ver- pe cogitatio ab ea re quam scimus, ver- bum est quod in corde dicimus, quod bum est quod in corde dicimus, quod nullius linguæ est. » nullius linguæ est. »

Id autem quod dicit Basilius, quod Id autem quod dicit Basilius, quod Dei Filio attribuitur sensus, etc., accipi- Dei Filio attribuitur sensus, etc., accipi- tur secundum ordinem verbi ad nos, et tur secundum ordinem verbi ad nos, et secundum effectus verbi. Unde ipse Ba- secundum effectus verbi. Unde ipse Ba- silius dicit, quod « sensus est quo cogno- silius dicit, quod « sensus est quo cogno- scitur, hoc est, quo movet cognoscen- scitur, hoc est, quo movet cognoscen- tem, sapientia qua ordinatur, virtus qua tem, sapientia qua ordinatur, virtus qua operatur, verbum quo pronuntiatur, lu- operatur, verbum quo pronuntiatur, lu- men quo clarescit. » Verbum enim men quo clarescit. » Verbum enim seipso movet ad sui sensum sive cogni- seipso movet ad sui sensum sive cogni- tionem, in quantum est intellectus Pa- tionem, in quantum est intellectus Pa- tris. Sapientia vero est, in quantum (ut tris. Sapientia vero est, in quantum (ut dicit Augustinus) genita manat de sa- dicit Augustinus) genita manat de sa- pientia ingenita. Virtus autem, in quan- pientia ingenita. Virtus autem, in quan- tum artis primæ virtus operativa in ipso tum artis primæ virtus operativa in ipso et ipsum est, secundum quod dicitur, et ipsum est, secundum quod dicitur, Joan. 1, 3 Omnia per ipsum facta Joan. 1, 3 Omnia per ipsum facta sunt. Verbum vero, secundum quod lo- sunt. Verbum vero, secundum quod lo- quitur Patrem omnis formæ per verbum quitur Patrem omnis formæ per verbum datorem. Unde dicit Augustinus in pri- datorem. Unde dicit Augustinus in pri- mo super Genesim ad litteram : « Fi- mo super Genesim ad litteram : « Fi- lius est forma omnium, hoc est, ad lius est forma omnium, hoc est, ad quam fiunt omnia. » Lumen autem est, quam fiunt omnia. » Lumen autem est, secundum quod forma omnium lux est : secundum quod forma omnium lux est : et secundum quod lumen quod est forma et secundum quod lumen quod est forma prima, ut dicit Dionysius, ad illustratio- prima, ut dicit Dionysius, ad illustratio- nem per omnia expandit se naturalis rei nem per omnia expandit se naturalis rei vultus. vultus.

: :

1 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 60. 1 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 60.

In idem fere coincidit divisio Dama- In idem fere coincidit divisio Dama- sceni. Verbum enim quod movet intel. sceni. Verbum enim quod movet intel. lectum ut intelligat, verbum rei est, lectum ut intelligat, verbum rei est, quod est scientia mentis et conceptus. quod est scientia mentis et conceptus. Verbum autem interius dispositum, est Verbum autem interius dispositum, est quod cogitando volvitur cum insensi- quod cogitando volvitur cum insensi- bilibus vocis imaginibus. Verbum autem bilibus vocis imaginibus. Verbum autem quod est angelus intelligentiæ, est quod quod est angelus intelligentiæ, est quod sensibiliter sonat: et aptatur verbo quod sensibiliter sonat: et aptatur verbo quod de sinu Patris processit, et caro factum de sinu Patris processit, et caro factum est, et habitavit in nobis'. Quod vero est, et habitavit in nobis'. Quod vero dicit Damascenus: Verbum Dei non est dicit Damascenus: Verbum Dei non est ἀναπόστατον, etc., ut supra, attribuitur ἀναπόστατον, etc., ut supra, attribuitur Verbo Dei per differentiam ad verbum Verbo Dei per differentiam ad verbum nostrum. Nostrum enim est transiens: nostrum. Nostrum enim est transiens: Dei autem in quo nihil transit, est hy- Dei autem in quo nihil transit, est hy- postasis subsistens. Nostrum obligatum postasis subsistens. Nostrum obligatum est, non liberum : Dei autem ad ele- est, non liberum : Dei autem ad ele- ctionem liberum. Isa. LV, 11 Faciet ctionem liberum. Isa. LV, 11 Faciet quæcumque volui, et prosperabitur in quæcumque volui, et prosperabitur in his ad quæ misi illud. Nostrum non his ad quæ misi illud. Nostrum non operativum est, sed operatum in nobis: operativum est, sed operatum in nobis: Dei autem operativum est sæculorum. Dei autem operativum est sæculorum. Ad Hebr. x1, 3: Fide intelligimus apta- Ad Hebr. x1, 3: Fide intelligimus apta- ta esse sæcula verbo Dei, ut ex invi- ta esse sæcula verbo Dei, ut ex invi- sibilibus visibilia fierent. Glossa, « Sic- sibilibus visibilia fierent. Glossa, « Sic- ut exemplum ab exemplari. >> Boetius ut exemplum ab exemplari. >> Boetius in Consolatione philosophiæ : in Consolatione philosophiæ :

Tu cuncta superno Tu cuncta superno Ducis ab exemplo, pulchrum pulcherrimus Ducis ab exemplo, pulchrum pulcherrimus [ipse [ipse Mundum mente gerens, similique imagine Mundum mente gerens, similique imagine [formans. [formans.

Unde etiam verba Christi Filii in carne Unde etiam verba Christi Filii in carne existentis, instaurativa fuerunt creatura- existentis, instaurativa fuerunt creatura- rum in cæcis, claudis, mutis, leprosis, rum in cæcis, claudis, mutis, leprosis, et mortuis, in signum, quod ipse pri- et mortuis, in signum, quod ipse pri- mum verbum esset, quod primo crea- mum verbum esset, quod primo crea- turas instauravit, ut dicit Ambrosius. turas instauravit, ut dicit Ambrosius.

Et sic patet de omnibus divisionibus Et sic patet de omnibus divisionibus superius inductis. superius inductis.

Ad cujus autem verbi similitudinem Ad cujus autem verbi similitudinem dicatur Verbum Dei increatum, in præ- dicatur Verbum Dei increatum, in præ- habitis determinatum est in quæstione habitis determinatum est in quæstione de generatione Filii. de generatione Filii.

2 Joan. 1, 14. 2 Joan. 1, 14.

*ontra. *ontra.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 35. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIII, QUÆST. 35.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De ratione verbi secundum quod dicitur De ratione verbi secundum quod dicitur in divinis'. in divinis'.

Secundo, Quæritur de ratione verbi Secundo, Quæritur de ratione verbi secundum quod dicitur in divinis. secundum quod dicitur in divinis.

Et videtur, quod eadem ratione qua Et videtur, quod eadem ratione qua dicitur filius. dicitur filius.

In I Sententiarum, distinctione XXVII, In I Sententiarum, distinctione XXVII, dicit Magister ex verbis Augustini in dicit Magister ex verbis Augustini in libro VII de Trinitate 2.. « Eo dicitur libro VII de Trinitate 2.. « Eo dicitur verbum sive imago quo filius. » Et verbum sive imago quo filius. » Et exponit subdens: « Id est, eadem pro- exponit subdens: « Id est, eadem pro- prietate sive notione dicitur imago et prietate sive notione dicitur imago et verbum qua filius: sed non eo modo verbum qua filius: sed non eo modo quo verbum, dicitur sapientia, vel essen- quo verbum, dicitur sapientia, vel essen- tia quia non notione qua dicitur ver- tia quia non notione qua dicitur ver- bum, dicitur sapientia vel essentia. Nam bum, dicitur sapientia vel essentia. Nam sapientia dicitur secundum essentiam, sapientia dicitur secundum essentiam, sed non secundum relationem. » Hic sed non secundum relationem. » Hic habetur, quod eadem relatione dicitur habetur, quod eadem relatione dicitur verbum qua filius. verbum qua filius.

SED CONTRA hoc est, quod SED CONTRA hoc est, quod

1. Verbum dicitur ad creaturas. Ad 1. Verbum dicitur ad creaturas. Ad Hebr. xi, 3 Fide intelligimus aptata Hebr. xi, 3 Fide intelligimus aptata esse sæcula verbo Dei. Augustinus: esse sæcula verbo Dei. Augustinus: « In verbo tibi coæterno fecisti omnia ³. » « In verbo tibi coæterno fecisti omnia ³. » Ioc non potest esse verum, nisi verbum Ioc non potest esse verum, nisi verbum respectum ponat ad creaturas. Filius respectum ponat ad creaturas. Filius autem non dicit respectum ad creaturas. autem non dicit respectum ad creaturas. Non ergo eo dicitur verbum quo filius. Non ergo eo dicitur verbum quo filius.

2. Adhuc, Augustinus in libro VII 2. Adhuc, Augustinus in libro VII de Trinitate « Verbum secundum quod de Trinitate « Verbum secundum quod

367 367

sapientia est et essentia, hoc est. quod sapientia est et essentia, hoc est. quod Pater secundum quod verbum, non Pater secundum quod verbum, non hoc est quod Pater, quia verbum non hoc est quod Pater, quia verbum non est Pater, et verbum relative dicitur est Pater, et verbum relative dicitur filius. » Ex hoc accipitur, quod verbum filius. » Ex hoc accipitur, quod verbum non dicit respectum nisi ad dicentem. non dicit respectum nisi ad dicentem. Non ergo potest respectum ponere ad Non ergo potest respectum ponere ad creaturas. Et hoc est contra prædicta. creaturas. Et hoc est contra prædicta.

3. Adhuc, Anselmus in Monologio : 3. Adhuc, Anselmus in Monologio : « Verbum quo creaturam dicit, non est « Verbum quo creaturam dicit, non est verbum creaturæ, dicit enim creaturam verbum creaturæ, dicit enim creaturam non verbo creaturæ: sed suo verbo quod non verbo creaturæ: sed suo verbo quod est ejus similitudo. » Videtur ergo, est ejus similitudo. » Videtur ergo, quod verbum non dicat respectum ad quod verbum non dicat respectum ad creaturam, sed ad dicentem tantum. Et creaturam, sed ad dicentem tantum. Et hoc est iterum contra prædicta. hoc est iterum contra prædicta.

ULTERIUS quæritur hic quia verbum ULTERIUS quæritur hic quia verbum a sapientia procedit sive notitia, sicut a sapientia procedit sive notitia, sicut dicit Augustinus in libro XV de Trinitate, dicit Augustinus in libro XV de Trinitate, quod mens gignit notitiam sui dum quod mens gignit notitiam sui dum cognoscit se . » Et sic videtur, quod cognoscit se . » Et sic videtur, quod Pater noscens se, dicit se. Pater noscens se, dicit se.

Quæritur, Utrum illa notitia sit con- Quæritur, Utrum illa notitia sit con- templativa, vel operativa? templativa, vel operativa?

Et videtur, quod operativa. Joan. 1, 3 : Et videtur, quod operativa. Joan. 1, 3 : Omnia per ipsum facta sunt. Et suppo- Omnia per ipsum facta sunt. Et suppo-

nitur verbum. nitur verbum.

Quæst. Quæst.

IN CONTRARIUM videtur esse quod dici- Sed contra. IN CONTRARIUM videtur esse quod dici- Sed contra. tur, Amos, III, 7: Non facit Dominus tur, Amos, III, 7: Non facit Dominus Deus verbum, nisi revelaverit secretum Deus verbum, nisi revelaverit secretum suum ad servos suos prophetas. Reve- suum ad servos suos prophetas. Reve- latio autem pertinet ad contemplatio- latio autem pertinet ad contemplatio- nem, et non ad opus et ita videtur ver- nem, et non ad opus et ita videtur ver- bum esse notitiæ contemplativa. bum esse notitiæ contemplativa.

SOLUTIO. Sicut in præhabitis de gene- Solutio. SOLUTIO. Sicut in præhabitis de gene- Solutio. ratione Filii dictum est, et dicitur in ratione Filii dictum est, et dicitur in Glossa super Genesim, 1, 3, super illud: Glossa super Genesim, 1, 3, super illud: Dixitque Deus : Fiat lux. Et, Joan. Dixitque Deus : Fiat lux. Et, Joan. 1, 3, super illud: Omnia per ipsum 1, 3, super illud: Omnia per ipsum facta sunt, ubi ponit Beda exemplum facta sunt, ubi ponit Beda exemplum

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- Liarum, Dist. XXVII, Art. 7. Tom. XXVI hujusce Liarum, Dist. XXVII, Art. 7. Tom. XXVI hujusce novæ editionis. novæ editionis.

63. 63.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. VII de Trinitate, cap. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. VII de Trinitate, cap.

2. 2.

7. 7.

3 IDEM, Lib. LXXXIII Quæstionum, Quæst. 3 IDEM, Lib. LXXXIII Quæstionum, Quæst.

IDEM, Lib. VII de Trinitate, cap. 2. IDEM, Lib. VII de Trinitate, cap. 2.

5 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 32. 5 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 32.

6 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 6 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap.

368 368

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

de arca quæ in mente artificis vivi. Et de arca quæ in mente artificis vivi. Et Gregorius Nazianzenus dicit, quod « pri- Gregorius Nazianzenus dicit, quod « pri- mum excogitavit Deus coelestes essen- mum excogitavit Deus coelestes essen- tias et excogitatio ejus fuit opus ejus. » tias et excogitatio ejus fuit opus ejus. » Et hoc recitat Joannes Damascenus in Et hoc recitat Joannes Damascenus in libro suo secundo de Fide orthodoxa. libro suo secundo de Fide orthodoxa.

Ex quibus omnibus accipitur, quod Ex quibus omnibus accipitur, quod aliud est in verbo proprie, et aliud ap- aliud est in verbo proprie, et aliud ap- propriate. Proprie est in ipso, quod propriate. Proprie est in ipso, quod ipsum est similitudo dicentis perfectissi- ipsum est similitudo dicentis perfectissi- ma. Et cum similitudo deficiat in crea- ma. Et cum similitudo deficiat in crea- tura, eo quod non adæquat et implet tura, eo quod non adæquat et implet eum cujus similitudo est, non ostendit eum cujus similitudo est, non ostendit potentiam perfectissimam producentis ex potentiam perfectissimam producentis ex se sibi simile. Et ideo dicit Augustinus, se sibi simile. Et ideo dicit Augustinus, quod non se perfecte dixisset, si ali- quod non se perfecte dixisset, si ali- quid minus esset in verbo quam in se- quid minus esset in verbo quam in se- ipso. » Et hoc modo proprie Pater dicit ipso. » Et hoc modo proprie Pater dicit verbum. Et hoc modo verbum non verbum. Et hoc modo verbum non refertur nisi ad dicentem. Et tunc ver- refertur nisi ad dicentem. Et tunc ver- bum non habet respectum ad creaturas. bum non habet respectum ad creaturas. Et de illo verum est quod eadem ratio- Et de illo verum est quod eadem ratio- ne, hoc est, eadem proprietate dicitur ne, hoc est, eadem proprietate dicitur verbum qua filius, et non habet relatio- verbum qua filius, et non habet relatio- nem nisi ad dicentem et sicut gene- nem nisi ad dicentem et sicut gene- rantis in quantum generans, propria et rantis in quantum generans, propria et perfecta similitudo est filius: ita dicen- perfecta similitudo est filius: ita dicen- tis se hoc modo per intellectum propria tis se hoc modo per intellectum propria et perfecta similitudo est verbum. Et et perfecta similitudo est verbum. Et ideo eadem proprietate est verbum qua ideo eadem proprietate est verbum qua est filius. est filius.

Sed quia Pater dicens dicit in verbo Sed quia Pater dicens dicit in verbo omnia quæ sunt in ipso in ipso autem omnia quæ sunt in ipso in ipso autem non est tantum potentia productionis non est tantum potentia productionis sibi simile in essentia per generationem, sibi simile in essentia per generationem, sed etiam potentia productionis creatura- sed etiam potentia productionis creatura- rum consequens est, ut in verbo dicat rum consequens est, ut in verbo dicat productionem creaturarum, secundum productionem creaturarum, secundum potentiam productionis, quæ est efficiens potentiam productionis, quæ est efficiens et formalis et finalis. Sic enim verbum et formalis et finalis. Sic enim verbum per appropriatum, non proprium, est per appropriatum, non proprium, est ars Patris, et quasi medium inter ope- ars Patris, et quasi medium inter ope- rantem et opus, non medium quod se- rantem et opus, non medium quod se- cundum aliquid factum sit, et secundum cundum aliquid factum sit, et secundum aliquid faciens, sicut dixit Arius: sed aliquid faciens, sicut dixit Arius: sed medium sicut regulans in opere medium medium sicut regulans in opere medium est, sicut ars medium artificis, quæ ta- est, sicut ars medium artificis, quæ ta- men non nisi faciens est in artifice, et men non nisi faciens est in artifice, et nihil ipsius est factum. Et hoc modo nihil ipsius est factum. Et hoc modo

verbum in appropriato sibi intellectu verbum in appropriato sibi intellectu respectum ponit ad creaturas: quod respectum ponit ad creaturas: quod non facit filius. Sic enim alia ratio est non facit filius. Sic enim alia ratio est nominis filii, et alia ratio nominis verbi : nominis filii, et alia ratio nominis verbi : non tamen alia proprietas: quia ali- non tamen alia proprietas: quia ali- quem respectum habet verbum quem quem respectum habet verbum quem non habet filius : quia verbum respe non habet filius : quia verbum respe ctum ponit ad creaturas, filius autem non. ctum ponit ad creaturas, filius autem non.

Cavendum tamen est cum dicitur, Cavendum tamen est cum dicitur, quod Deus cogitando se, dicit se, ot quod Deus cogitando se, dicit se, ot dicit verbum quod est verbum Anselmi dicit verbum quod est verbum Anselmi et Gregorii Nazianzeni. Quia cogitatio et Gregorii Nazianzeni. Quia cogitatio duobus modis dicitur, proprie scilicet, duobus modis dicitur, proprie scilicet, et communiter. Proprie cogitatio est et communiter. Proprie cogitatio est cogitatio eorum quæ in mente sunt, et cogitatio eorum quæ in mente sunt, et revolutio conceptuum mentis. Et hoc revolutio conceptuum mentis. Et hoc modo cogitatio non est in Deo : quia modo cogitatio non est in Deo : quia in Deo non sunt cogitationes volubiles : in Deo non sunt cogitationes volubiles : tales enim cogitationes sive motus im- tales enim cogitationes sive motus im- perfecti sunt, quæ Deo non conveniunt. perfecti sunt, quæ Deo non conveniunt. Cogitatio etiam communiter dicitur in- Cogitatio etiam communiter dicitur in- tuitio sive visio per intellectum, quando tuitio sive visio per intellectum, quando mens vel intellectus conversa mens vel intellectus conversa ad se ad se intuetur se, et formans ex se suam intuetur se, et formans ex se suam similitudinem, dicit se, et dicit suum similitudinem, dicit se, et dicit suum proprium verbum, quod est verbum rei, proprium verbum, quod est verbum rei, quæ est in ipsa, et in verbo dicit quid- quæ est in ipsa, et in verbo dicit quid- quid est in ipsa: sed primo dicit ver- quid est in ipsa: sed primo dicit ver- bum, et oblique et ex consequenti om- bum, et oblique et ex consequenti om- nia quæ in ipsa sunt, dicit in verbo. nia quæ in ipsa sunt, dicit in verbo. Et primo modo dicere verbum concomi- Et primo modo dicere verbum concomi- tatur generatio filii : et ideo verbum ea- tatur generatio filii : et ideo verbum ea- dem proprietate dicitur qua filius. Se- dem proprietate dicitur qua filius. Se- cundo autem modo connotatur respectus cundo autem modo connotatur respectus ad creaturam per appropriatum, non per ad creaturam per appropriatum, non per proprium. proprium.

Et attende, quod in verbo hoc modo Et attende, quod in verbo hoc modo intelligitur sapientia contemplativa, se- intelligitur sapientia contemplativa, se- cundum quod verbum est manifestati- cundum quod verbum est manifestati- vum veritatis: et sic verbum est notitiæ vum veritatis: et sic verbum est notitiæ contemplativæ, et fit per ipsum revela- contemplativæ, et fit per ipsum revela- tio, et est speculum in quo viderunt tio, et est speculum in quo viderunt Prophetæ : et spiritus ejus vevelans est Prophetæ : et spiritus ejus vevelans est mysteria. I ad Corinth. II, 10: Spiritus mysteria. I ad Corinth. II, 10: Spiritus omnia scrutatur, etiam profunda Dei. omnia scrutatur, etiam profunda Dei. Joan. XVI, 13: Cum venerit ille Spiritus Joan. XVI, 13: Cum venerit ille Spiritus veritatis, docebit vos отпет verita- veritatis, docebit vos отпет verita- tem... et quæ ventura sunt annuntiabit tem... et quæ ventura sunt annuntiabit vobis. vobis.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIJI, QUÆST. 35. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VIJI, QUÆST. 35.

Secundum autem quod est Patris per Secundum autem quod est Patris per appropriationem, non per proprietatem, appropriationem, non per proprietatem, Mic est verbum notitiæ practicæ : sic Mic est verbum notitiæ practicæ : sic "nim omnia per ipsum facta sunt, et "nim omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil 1. Eccli. I, 5: sine ipso factum est nihil 1. Eccli. I, 5: Fons sapientiæ verbum Dei in excelsis, Fons sapientiæ verbum Dei in excelsis, id est, initium omnis operis verbum. id est, initium omnis operis verbum. Psal. XXXII, Psal. XXXII, 9 Ipse dixit, et facta sunt. 9 Ipse dixit, et facta sunt. Augustinus « Hoc est, verbum genuit, Augustinus « Hoc est, verbum genuit, in quo erant ut fierent. » Et Glossa super in quo erant ut fierent. » Et Glossa super Genesim, dicit, quod omnia erant primo Genesim, dicit, quod omnia erant primo in verbo, deinde in materia, et postea in verbo, deinde in materia, et postea tertio in propria natura distincta per tertio in propria natura distincta per creationem, dispositionem, et ornatum. creationem, dispositionem, et ornatum. Et hoc modo verbum est formata notitia Et hoc modo verbum est formata notitia mentis, et eorum quæ in mente sunt mentis, et eorum quæ in mente sunt contemplative, vel practice. contemplative, vel practice.

CE CE

Ex quo accipitur, quod notitia, sive Ex quo accipitur, quod notitia, sive contemplativa, sive practica, secundum contemplativa, sive practica, secundum rationem intelligendi antecedenter se rationem intelligendi antecedenter se habet ad verbum. Et hoc est quod dicit habet ad verbum. Et hoc est quod dicit Augustinus in libro XV de Trinitate, Augustinus in libro XV de Trinitate, quod « formata de mente notitia verbum quod « formata de mente notitia verbum est. » Eccli. 1, 4: Prior omnium creata est. » Eccli. 1, 4: Prior omnium creata est sapientia, et intellectus prudentiæ ab est sapientia, et intellectus prudentiæ ab vo. Eccli. XXIV, vo. Eccli. XXIV, 5, dicit Sapientia: Ego 5, dicit Sapientia: Ego ore Altissimi prodivi, primogenita ore Altissimi prodivi, primogenita ante omnem creaturam. In acceptione ante omnem creaturam. In acceptione autem sapientiæ a nobis e converso est. autem sapientiæ a nobis e converso est. Nobis enim fit revelatio sapientiæ per Nobis enim fit revelatio sapientiæ per verbum. Eccli. 1, 5: Fons sapientiæ ver- verbum. Eccli. 1, 5: Fons sapientiæ ver- bum Dei in excelsis. Sic enim verbum bum Dei in excelsis. Sic enim verbum lux veritatis est, quæ illuminat omnem lux veritatis est, quæ illuminat omnem hominem venientem in hunc mundum 2. hominem venientem in hunc mundum 2. Augustinus in Glossa super illud Psalmi Augustinus in Glossa super illud Psalmi XI, 2 Diminutæ sunt veritates a filiis XI, 2 Diminutæ sunt veritates a filiis hominum.« Una veritas quæ illustrat om- hominum.« Una veritas quæ illustrat om- nes alias, quæ tamen multæ sunt in ho- nes alias, quæ tamen multæ sunt in ho- minibus illustratis: sicut una facies est, minibus illustratis: sicut una facies est, quæ pluries apparet in reflexione ad quæ pluries apparet in reflexione ad multa specula. » multa specula. »

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

369 369

Utrum verbum sit essentiale vel notio. Utrum verbum sit essentiale vel notio. nale in divinis ³ ? nale in divinis ³ ?

Tertio quæritur, Utrum verbum sit es- Tertio quæritur, Utrum verbum sit es- sentiale, vel notionale in divinis ? sentiale, vel notionale in divinis ?

Et videtur, quod notionale tantum. Et videtur, quod notionale tantum. 1. Primo enim Sententiarum, distin- 1. Primo enim Sententiarum, distin- ctione XXVII, ponitur inter nomina si- ctione XXVII, ponitur inter nomina si- gnificantia hypostases cum proprietate. gnificantia hypostases cum proprietate. Talia autem omnia notionalia sunt. Ergo Talia autem omnia notionalia sunt. Ergo verbum notionale est, non essentiale. verbum notionale est, non essentiale.

2. Adhuc, Augustinus in libro VI de 2. Adhuc, Augustinus in libro VI de Trinitate: «Verbum quidem solus Fi- Trinitate: «Verbum quidem solus Fi- lius accipitur, non simul Pater et Filius, lius accipitur, non simul Pater et Filius, tamquam ambo sint unum verbum*: » tamquam ambo sint unum verbum*: » Nomina autem quæ uni soli conveniunt, Nomina autem quæ uni soli conveniunt, notionalia sive personalia sunt. Verbum notionalia sive personalia sunt. Verbum igitur notionale est. igitur notionale est.

3. Adhuc, Verbum numquam est ipse 3. Adhuc, Verbum numquam est ipse dicens verbum, etiamsi seipsum dicat: dicens verbum, etiamsi seipsum dicat: semper enim est alia proprietas verbi, et semper enim est alia proprietas verbi, et alia dicentis. Talia autem quæ proprieta- alia dicentis. Talia autem quæ proprieta- tibus suis distinguunt inter personas, tibus suis distinguunt inter personas, notionalia sunt, vel relativa. Verbum notionalia sunt, vel relativa. Verbum igitur relativum est. igitur relativum est.

4. Adhuc, Verbum ipso nomine ali- 4. Adhuc, Verbum ipso nomine ali- quid dicit quod est a dicente et procedens quid dicit quod est a dicente et procedens ab ipso. Habitum autem est ab Anselmo, ab ipso. Habitum autem est ab Anselmo, quod nec natura permittit, nec intelle- quod nec natura permittit, nec intelle- ctus admittit, quod is qui ab alio est, sit ctus admittit, quod is qui ab alio est, sit ipse a quo est. Ergo nomen verbi ipsa ipse a quo est. Ergo nomen verbi ipsa

Et ex his soluta sunt omnia quæ quæ- proprietate processionis quam dicit, dis- Et ex his soluta sunt omnia quæ quæ- proprietate processionis quam dicit, dis- sita sunt de hoc. sita sunt de hoc.

1 Joan. 1, 3. 1 Joan. 1, 3.

I, I,

tinguit inter dicentem et verbum. Et ta- tinguit inter dicentem et verbum. Et ta- lia omnia sunt notionalia, sive persona- lia omnia sunt notionalia, sive persona-

novæ editionis. novæ editionis.

4 S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate, cap. 4 S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate, cap.

2 Joan. 1, 9. 2 Joan. 1, 9.

3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XXVII, Art. 6. Tom. XXVI hujusce tiarum, Dist. XXVII, Art. 6. Tom. XXVI hujusce

2. 2.

XXXI XXXI

24 24

Sed contra. Sed contra.

370 370

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

lia. Verbum igitur notionale est. Ipso lia. Verbum igitur notionale est. Ipso enim nomine verbi processionis proprie- enim nomine verbi processionis proprie- tate quam dicit, nascitur persona proce- tate quam dicit, nascitur persona proce- dens ab alia. dens ab alia.

5. Si quis dicat, quod aliud est in pro- 5. Si quis dicat, quod aliud est in pro- cessione verbi, et aliud in processione cessione verbi, et aliud in processione Filii. Filius enim dicit procedentem ab Filii. Filius enim dicit procedentem ab alio in diversitate hypostasis: verbum alio in diversitate hypostasis: verbum vero hoc non dicit, sed dicentis manife- vero hoc non dicit, sed dicentis manife- stationem tantum. Hoc stare non potest: stationem tantum. Hoc stare non potest: quia supra habitum est ex verbis Dama- quia supra habitum est ex verbis Dama- sceni, quod verbum Dei non est avanóstatov sceni, quod verbum Dei non est avanóstatov sicut verbum nostrum, sed "nóstatov, hoc sicut verbum nostrum, sed "nóstatov, hoc est, in hypostasi subsistens, electivum, est, in hypostasi subsistens, electivum, et operativum. et operativum.