Ad 6, Ad 6,

Ad 7. Ad 7.

Ad 8. Ad 8.

330 330

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quæ in principio hujus solutionis dicta quæ in principio hujus solutionis dicta sunt et quod talis modus constitutivus sunt et quod talis modus constitutivus est personæ, hoc est naturæ quæ est in est personæ, hoc est naturæ quæ est in fine simplicitatis quia negari non pot- fine simplicitatis quia negari non pot- est, quin procedens existentiæ suæ pro- est, quin procedens existentiæ suæ pro- prio modo distinguatur ab eo a quo prio modo distinguatur ab eo a quo procedit et propter simplicitatem negari procedit et propter simplicitatem negari non potest, quin sit in eadem natura non potest, quin sit in eadem natura cum ipso. cum ipso.

AD ID quod quæritur de amore, anti- AD ID quod quæritur de amore, anti- qui responderunt satis convenienter, dis- qui responderunt satis convenienter, dis- tinguentes duplicem amorem, fruitionis tinguentes duplicem amorem, fruitionis scilicet, et amicitiæ. Fruitionis amor in scilicet, et amicitiæ. Fruitionis amor in gustu proprii boni est, qui nec tendit in gustu proprii boni est, qui nec tendit in alterum procedendo, nec citat nec mul- alterum procedendo, nec citat nec mul- tiplicat spiritum, sed delectatione diffun- tiplicat spiritum, sed delectatione diffun- ditur in gustu boni. Amor autem amici- ditur in gustu boni. Amor autem amici- tiæ semper procedit in alterum, et per tiæ semper procedit in alterum, et per modum processionis suæ, proprium et modum processionis suæ, proprium et singularem accipit existentiæ modum. singularem accipit existentiæ modum. Et a similitudine illius processio amoris Et a similitudine illius processio amoris dicitur processio Spiritus sancti. Ad si- dicitur processio Spiritus sancti. Ad si- militudinem amoris fruitionis in divinis, militudinem amoris fruitionis in divinis, dicitur amor essentialiter, et convenit dicitur amor essentialiter, et convenit toti Trinitati. Ad similitudinem amoris toti Trinitati. Ad similitudinem amoris amicitiæ, dicitur amor notionaliter, et amicitiæ, dicitur amor notionaliter, et convenit soli Spiritui sancto. convenit soli Spiritui sancto.

AD ALIUD dicendum, quod diversis AD ALIUD dicendum, quod diversis conditionibus nihil prohibet charitatem conditionibus nihil prohibet charitatem sive amorem diversis appropriari perso- sive amorem diversis appropriari perso- nis sicut ex hoc quod gratuitus est, ap- nis sicut ex hoc quod gratuitus est, ap- propriatur Patri ex hoc quod debitus propriatur Patri ex hoc quod debitus est, appropriatur Filio ex hoc quod est, appropriatur Filio ex hoc quod mixtus, Spiritui sancto, ut dicit Richar- mixtus, Spiritui sancto, ut dicit Richar- dus. Sed si attendatur modus existentiæ, dus. Sed si attendatur modus existentiæ, per processionem notionalis erit amor et per processionem notionalis erit amor et proprius Spiritui sancto, ut patet per proprius Spiritui sancto, ut patet per antedictum. antedictum.

AD ALIUD dicendum, quod licet spiran- AD ALIUD dicendum, quod licet spiran- do notitia procedat a mente, tamen amor do notitia procedat a mente, tamen amor faciens est primam spirationem, et pro- faciens est primam spirationem, et pro- cedens amor amicitiæ secundum ordi- cedens amor amicitiæ secundum ordi- nem naturæ quo alter sit ex altero, spi- nem naturæ quo alter sit ex altero, spi- rando procedit amor jam generata no- rando procedit amor jam generata no- titia, qua per exstasim amoris diligens titia, qua per exstasim amoris diligens ponatur in dilecto. Notitia enim non di- ponatur in dilecto. Notitia enim non di- cit processum, sed vel motum ad no- cit processum, sed vel motum ad no- scentem, vel conversionem noscentis su- scentem, vel conversionem noscentis su- per notum quorum neutrum dicit exi- per notum quorum neutrum dicit exi-

stentiæ modum vel processionem. Et stentiæ modum vel processionem. Et iste est etiam intellectus Trinitatis in- iste est etiam intellectus Trinitatis in- creatæ quia modum Trinitatis increata creatæ quia modum Trinitatis increata accipimus ex modo trinitatis creatæ in accipimus ex modo trinitatis creatæ in

mente. mente.

AD ALIUD dicendum, quod procul du- AD ALIUD dicendum, quod procul du- bio quidam Philosophorum sic accepo- bio quidam Philosophorum sic accepo- runt spiritum. Distinxerunt enim dupli- runt spiritum. Distinxerunt enim dupli- cem spiritum, corporeum scilicet, et in- cem spiritum, corporeum scilicet, et in- corporeum. Corporeum, qui movetur ad corporeum. Corporeum, qui movetur ad modum luminum in mundo, sicut dicit modum luminum in mundo, sicut dicit Constabenluce, quem quidam Constabu- Constabenluce, quem quidam Constabu- lum vocant, in libro de Differentia spiri- lum vocant, in libro de Differentia spiri- tus et animæ. Incorporeum autem dixe- tus et animæ. Incorporeum autem dixe- runt esse intellectualem voluntatem, runt esse intellectualem voluntatem, sive amorem puræ bonitatis et prima sive amorem puræ bonitatis et prima producendi bona, ducendo formas arche- producendi bona, ducendo formas arche- typi in operata quæ per iniellectum typi in operata quæ per iniellectum agentem fiunt. Et hoc vocat exstasim agentem fiunt. Et hoc vocat exstasim amoris beatus Dionysius, qui non sinit amoris beatus Dionysius, qui non sinit summum bonum sine germine esse. summum bonum sine germine esse. Unde patet, quod etiam secundum illos Unde patet, quod etiam secundum illos spiritus procedit per modum amoris. spiritus procedit per modum amoris. Amor enim intimus et simplicissimus et Amor enim intimus et simplicissimus et primus spiritus est intellectualis naturæ, primus spiritus est intellectualis naturæ, qui procedit ab ipsa, et modo processio- qui procedit ab ipsa, et modo processio- nis proprio singularem accipit existentiæ nis proprio singularem accipit existentiæ modum, ac per hoc accipit esse per- modum, ac per hoc accipit esse per- sonale. sonale.

AD ALIUD dicendum, quod Spiritus A+ AD ALIUD dicendum, quod Spiritus A+ sanctus, sicut dictum est, propter hoc sanctus, sicut dictum est, propter hoc quod amor est, ex conditionibus amoris quod amor est, ex conditionibus amoris multa habet sibi appropriabilia, sicut multa habet sibi appropriabilia, sicut quod nexus est et vinculum amantium, quod nexus est et vinculum amantium, et unio consensus amantis et amati, et et unio consensus amantis et amati, et quia complacent sibi in seipsis, et dile- quia complacent sibi in seipsis, et dile- ctio est in complacito. Est etiam dilectio ctio est in complacito. Est etiam dilectio utriusque. Tamen licet hæc habeat cau- utriusque. Tamen licet hæc habeat cau- saliter, ex his non accipit proprietatem saliter, ex his non accipit proprietatem personalem, sed tantum ex modo exces- personalem, sed tantum ex modo exces- sionis, quo scilicet procedit ex alio in sionis, quo scilicet procedit ex alio in alium, hoc est, a Patre in Filium, et a alium, hoc est, a Patre in Filium, et a Filio in Patrem essentialis amoris diffu- Filio in Patrem essentialis amoris diffu- sione et sic procedendo ordine naturæ sione et sic procedendo ordine naturæ distinguitur ab utroque a quo procedit, distinguitur ab utroque a quo procedit, et singularem accipit existentiæ modum et singularem accipit existentiæ modum in intellectuali natura, eo modo quo dicit in intellectuali natura, eo modo quo dicit Richardus, quod nec natura patitur, nec Richardus, quod nec natura patitur, nec intellectus admittit eum qui est ab alio, intellectus admittit eum qui est ab alio,

IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 31. IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 31.

331 331

act.2. act.2.

esse eumdem cum illo a quo est. Amo- esse eumdem cum illo a quo est. Amo- rem autem illum esse aliquem ex hoc ne- rem autem illum esse aliquem ex hoc ne- cesse est, quod ex Deo procedit et Deus cesse est, quod ex Deo procedit et Deus est. Ex processu enim singularem habet est. Ex processu enim singularem habet existentiæ modum: ex communicatione existentiæ modum: ex communicatione autem naturæ divinæ habet, quod est autem naturæ divinæ habet, quod est naturæ divinæ suppositum. Existens au- naturæ divinæ suppositum. Existens au- tem naturæ intellectualis suppositum, tem naturæ intellectualis suppositum, vera persona est. Unde Spiritus sanctus vera persona est. Unde Spiritus sanctus notionali amore procedens persona est. notionali amore procedens persona est.

AD ID quod objicitur, quod Spiritus AD ID quod objicitur, quod Spiritus sanctus non sit unio, vel nexus, dicen- sanctus non sit unio, vel nexus, dicen- dum per Hilarium, quod Pater et Filius dum per Hilarium, quod Pater et Filius præter unionem essentialem qua in es- præter unionem essentialem qua in es- sentia uniuntur, habent unionem Spiri- sentia uniuntur, habent unionem Spiri- tum sanctum tribus de causis. Prima est, tum sanctum tribus de causis. Prima est, quia Spiritus unus quem spirant Pater quia Spiritus unus quem spirant Pater et Filius, ostendit unitatem essentiæ in et Filius, ostendit unitatem essentiæ in ipsis. Si enim diversarum essent essen- ipsis. Si enim diversarum essent essen- tiarum sive naturarum, impossibile esset tiarum sive naturarum, impossibile esset spirare Spiritum unum et eumdem. Se- spirare Spiritum unum et eumdem. Se- cunda est, quod unus Spiritus signum cunda est, quod unus Spiritus signum est unionis Patris et Filii in spirando: est unionis Patris et Filii in spirando: quamvis enim daretur, quod unius natu- quamvis enim daretur, quod unius natu- ræ essent Pater et Filius et non unum ræ essent Pater et Filius et non unum essent in spirando, non posset unus essent in spirando, non posset unus Spiritus ab utroque procedere. Et ista Spiritus ab utroque procedere. Et ista unio notionalis est: una enim spiratione unio notionalis est: una enim spiratione quæ est in Patre et Filio, sunt Pater et quæ est in Patre et Filio, sunt Pater et Filius spiratores Spiritus sancti. Tertia Filius spiratores Spiritus sancti. Tertia causa est, quod ostendit unionem con- causa est, quod ostendit unionem con- sensuum, ut dicit Hilarius. Quod etiam sensuum, ut dicit Hilarius. Quod etiam dicit Tullius in libro de Amicitia, quod dicit Tullius in libro de Amicitia, quod «< amicorum est idem velle et idem «< amicorum est idem velle et idem

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

A quo procedat Spiritus sanctus, sive a A quo procedat Spiritus sanctus, sive a quibus, utrum simul procedat a Pa- quibus, utrum simul procedat a Pa- tre et Filio? tre et Filio?

Tertio quæritur, A quo Spiritus san- Tertio quæritur, A quo Spiritus san- ctus procedit, sive a quibus, utrum si- ctus procedit, sive a quibus, utrum si- mul procedat à Patre et Filio? mul procedat à Patre et Filio? Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1.Joan. xv, 26: Spiritum qui a Patre 1.Joan. xv, 26: Spiritum qui a Patre procedit. Cum enim Evangelium inte- procedit. Cum enim Evangelium inte- gram fidem contineat, et non dicat, gram fidem contineat, et non dicat, quod a Filio procedat, videtur quod non quod a Filio procedat, videtur quod non procedat nisi a Patre. procedat nisi a Patre.

2. Adhuc, In vita beati Andreæ, quam, 2. Adhuc, In vita beati Andreæ, quam, sicut dicitur in prologo ejusdem, disci- sicut dicitur in prologo ejusdem, disci- puli ejus descripserunt, dicitur, quod puli ejus descripserunt, dicitur, quod audierunt eum dicentem, quod Spiritus audierunt eum dicentem, quod Spiritus sanctus a Patre procedit, et in Filio re- sanctus a Patre procedit, et in Filio re- quiescit. Ergo non est dicendum, nisi quiescit. Ergo non est dicendum, nisi quod procedat a Patre. quod procedat a Patre.

3. Adhuc, Joannes Damascenus dicit 3. Adhuc, Joannes Damascenus dicit de Spiritu sancto, a Patre procedentem de Spiritu sancto, a Patre procedentem et in Filio requiescentem.» Videtur ergo, et in Filio requiescentem.» Videtur ergo, quod non procedat a Filio. quod non procedat a Filio.

4. Adhuc, Hoc Græci trahere volunt 4. Adhuc, Hoc Græci trahere volunt de Evangelio Joannis, 1, 33: Super quem de Evangelio Joannis, 1, 33: Super quem videris Spiritum descendentem, et ma- videris Spiritum descendentem, et ma-

nolle. » Dissentientes enim diversos spi- nentem super eum, hic est qui baptizat. nolle. » Dissentientes enim diversos spi- nentem super eum, hic est qui baptizat. rant spiritus. rant spiritus.

AD ULTIMUM dicendum, quod ordine AD ULTIMUM dicendum, quod ordine naturæ nihil prohibet Spiritum sanctum naturæ nihil prohibet Spiritum sanctum extremum esse quia sic ab aliis est, a extremum esse quia sic ab aliis est, a quo nullus est et stat in ipso persona- quo nullus est et stat in ipso persona- rum multiplicatio: et tamen cum hoc in rum multiplicatio: et tamen cum hoc in quantum amor est, nihil prohibet esse quantum amor est, nihil prohibet esse medium, in quantum unio et nexus est medium, in quantum unio et nexus est duorum, significans tribus modis unio- duorum, significans tribus modis unio- nem duorum, sicut jam dictum est. nem duorum, sicut jam dictum est.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XI, Art. 6. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XI, Art. 6. Tom. XXV hujusce

Et paulo post, . 34: Et ego vidi, scili- Et paulo post, . 34: Et ego vidi, scili- cet Spiritum descendentem, et manentem cet Spiritum descendentem, et manentem super eum. Constat autem, quod descen super eum. Constat autem, quod descen sus processionem significat a Patre, sic- sus processionem significat a Patre, sic- ut spirituale significari potest in corpo- ut spirituale significari potest in corpo- rali, et æternum in temporali. Mansio rali, et æternum in temporali. Mansio autem requiem Spiritus significat, non autem requiem Spiritus significat, non processionem. Si ergo recte ex Evange- processionem. Si ergo recte ex Evange- lio instruimur ad fidem, videtur quod a lio instruimur ad fidem, videtur quod a Patre procedit, et in Filio requiescit. Patre procedit, et in Filio requiescit.

5. Adhuc, In Nicæno symbolo, quod 5. Adhuc, In Nicæno symbolo, quod

novæ editionis. novæ editionis.

Sed contra. Sed contra.

332 332

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

præcipue contra hæreticos qui negabant præcipue contra hæreticos qui negabant Spiritum sanctum esse Deum, editum Spiritum sanctum esse Deum, editum est, quod et Leo Papa propter reveren- est, quod et Leo Papa propter reveren- tiam Catholicæ fidei in tabulis argenteis tiam Catholicæ fidei in tabulis argenteis exarari fecit, et ad altare sancti Pauli exarari fecit, et ad altare sancti Pauli Romæ affigi ob perpetuam memoriam Romæ affigi ob perpetuam memoriam (ut dixit) Catholicæ fidei, et omni domi- (ut dixit) Catholicæ fidei, et omni domi- nica et præcipuo festo in missa cantari, nica et præcipuo festo in missa cantari, non est positum, nisi quod « a Patre non est positum, nisi quod « a Patre procedit, » et quod « cum Patre et Filio procedit, » et quod « cum Patre et Filio simul adoratur et conglorificatur. » Et simul adoratur et conglorificatur. » Et quod additur, Filioque, a Latinis addi- quod additur, Filioque, a Latinis addi- tum est, non a concilio. Propter quod tum est, non a concilio. Propter quod etiam Græci dicunt Latinos anathema etiam Græci dicunt Latinos anathema incurrisse quia concilium anathemati- incurrisse quia concilium anathemati- zavit omnes aliquid addentes, vel mi- zavit omnes aliquid addentes, vel mi-

nuentes. nuentes.

6. Adhuc, Per rationem probatur 6. Adhuc, Per rationem probatur idem quia nihil unum simplex potest idem quia nihil unum simplex potest intelligi esse a duobus principiis æque intelligi esse a duobus principiis æque immediatis, et secundum unum modum immediatis, et secundum unum modum causalitatis causantibus. Dicit autem Au- causalitatis causantibus. Dicit autem Au- gustinus in primo de Trinitate, quod gustinus in primo de Trinitate, quod « hæresis est attribuere Deo, cujus « hæresis est attribuere Deo, cujus exemplum in nulla creatura, sive corpo- exemplum in nulla creatura, sive corpo- rali, sive spirituali, invenitur. » Cum er- rali, sive spirituali, invenitur. » Cum er- go Spiritus sanctus sit unum simplex, a go Spiritus sanctus sit unum simplex, a Patre simul et Filio et secundum unum Patre simul et Filio et secundum unum modum principiandi et æque immediate modum principiandi et æque immediate videtur non posse procedere.. videtur non posse procedere..

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod

1. Spiritus dicitur Filii. Ad Roman. 1. Spiritus dicitur Filii. Ad Roman. VIII, 9: Si quis Spiritum Christi non ha- VIII, 9: Si quis Spiritum Christi non ha- bet, hic non est ejus. Et iterum, . 11: bet, hic non est ejus. Et iterum, . 11: Quod si Spiritus ejus qui suscitavit Je- Quod si Spiritus ejus qui suscitavit Je- sum a mortuis habitat in vobis, qui sus- sum a mortuis habitat in vobis, qui sus- citavit Jesum Christum a mortuis vivifi- citavit Jesum Christum a mortuis vivifi- cabit et mortalia corpora vestra, propter cabit et mortalia corpora vestra, propter inhabitantem Spiritum ejus in vobis. Et inhabitantem Spiritum ejus in vobis. Et quæratur de habitudine quam notat no- quæratur de habitudine quam notat no- minativus regendo genitivum. Illa enim minativus regendo genitivum. Illa enim est alicujus causæ et constat, quod non est alicujus causæ et constat, quod non est causæ materialis: Spiritus enim non est causæ materialis: Spiritus enim non est materia Filii. Nec est habitudo causæ est materia Filii. Nec est habitudo causæ formalis quia Spiritus non est forma formalis quia Spiritus non est forma Filii. Nec est habitudo causæ finalis: Filii. Nec est habitudo causæ finalis: quia Spiritus non est ad hoc, quod sit quia Spiritus non est ad hoc, quod sit

1 S. AUGUSTINUS; Lib. IV de Trinitate, cap. 1 S. AUGUSTINUS; Lib. IV de Trinitate, cap.

Filius. Relinquitur ergo, quod sit habi- Filius. Relinquitur ergo, quod sit habi- tudo causæ efficientis et sic sensus est, tudo causæ efficientis et sic sensus est, Spiritus Filii, Spiritus a Filio: et non Spiritus Filii, Spiritus a Filio: et non potest esse nisi processive: ergo Spiritus potest esse nisi processive: ergo Spiritus procedit a Filio. procedit a Filio.

2. Adhuc, Joan. xv, 26: Cum venerit 2. Adhuc, Joan. xv, 26: Cum venerit Paracletus, quem ego mittam vobis a Paracletus, quem ego mittam vobis a Patre. Constat, quod non mittitur, nisi Patre. Constat, quod non mittitur, nisi qui ab alio est. Omnis enim missus, ab qui ab alio est. Omnis enim missus, ab alio quodam mittente est missus: et per alio quodam mittente est missus: et per ipsam missionem cognoscitur, quia ab ipsam missionem cognoscitur, quia ab alio est, et ab alio procedit, ut dicit Au- alio est, et ab alio procedit, ut dicit Au- gustinus in libro IV de Trinitate *, et non gustinus in libro IV de Trinitate *, et non nisi a mittente eum. Ergo cum a Filio nisi a mittente eum. Ergo cum a Filio mittatur, a Filio procedit. Licet enim mittatur, a Filio procedit. Licet enim aliquis a seipso detur, sicut Pater dat so, aliquis a seipso detur, sicut Pater dat so, Filius dat se, Spiritus sanctus dat se: Filius dat se, Spiritus sanctus dat se: tamen impossibile est aliquem a seipso tamen impossibile est aliquem a seipso mitti: quia mitti dicit processionem mitti: quia mitti dicit processionem missi a mittente: et sic mittere et mitti missi a mittente: et sic mittere et mitti eidem convenire non possunt. eidem convenire non possunt.

3. Si dicatur, quod temporali proces- 3. Si dicatur, quod temporali proces- sione non negatur, quin Spiritus sanctus sione non negatur, quin Spiritus sanctus procedat a Filio: sed æterna processione procedat a Filio: sed æterna processione non procedit ab eo. CONTRA: Tempora- non procedit ab eo. CONTRA: Tempora- lis processio, ut dicit Augustinus de co- lis processio, ut dicit Augustinus de co- lumba loquens in qua visibiliter Spiritus lumba loquens in qua visibiliter Spiritus sanctus processit, propria est Spiritui sanctus processit, propria est Spiritui sancto et hoc non potest esse, nisi in sancto et hoc non potest esse, nisi in temporali intelligatur æterna: ergo sicut temporali intelligatur æterna: ergo sicut designat temporalis, sic est intelligendum designat temporalis, sic est intelligendum de æterna designat autem temporalis de æterna designat autem temporalis Spiritum sanctum procedere a Filio: Spiritum sanctum procedere a Filio: ergo de æterna processione credendum ergo de æterna processione credendum est, quod Spiritus procedit a Filio. est, quod Spiritus procedit a Filio.

4. Adhuc, Objicit Anselmus, suppo- 4. Adhuc, Objicit Anselmus, suppo- nens idem quod dicit Boetius in libro de nens idem quod dicit Boetius in libro de Trinitate, quod personæ divinæ in om- Trinitate, quod personæ divinæ in om- nibus eædem sunt, nisi ubi distinguit nibus eædem sunt, nisi ubi distinguit inter eas oppositionis relatio. Constat inter eas oppositionis relatio. Constat autem, quod paternitate et filiatione non autem, quod paternitate et filiatione non distinguitur Spiritus sanctus a Patre et distinguitur Spiritus sanctus a Patre et Filio quia illæ relationes non dicunt Filio quia illæ relationes non dicunt oppositionem ad Spiritum sanctum. Nec oppositionem ad Spiritum sanctum. Nec spiratione activa qua Spiritus sanctus spiratione activa qua Spiritus sanctus spiratur a Patre, distinguitur a Filio, sed spiratur a Patre, distinguitur a Filio, sed a Patre: quia per illam non habet oppo- a Patre: quia per illam non habet oppo-

20. 20.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 31. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 31.

sitionem nisi ad Patrem. Relinquitur sitionem nisi ad Patrem. Relinquitur ergo, quod nisi sit oppositio relationis ergo, quod nisi sit oppositio relationis inter Filium et Spiritum sanctum, eadem inter Filium et Spiritum sanctum, eadem persona sunt Filius et Spiritus sanctus. persona sunt Filius et Spiritus sanctus. Oppositio autem relationis non potest Oppositio autem relationis non potest esse inter Filium et Spiritum sanctum, esse inter Filium et Spiritum sanctum, nisi vel Filius sit a Spiritu sancto, vel nisi vel Filius sit a Spiritu sancto, vel Spiritus sanctus a Filio. Nullus autem Spiritus sanctus a Filio. Nullus autem umquam dixit Filium esse a Spiritu umquam dixit Filium esse a Spiritu sancto. Relinquitur ergo dicendum Spi- sancto. Relinquitur ergo dicendum Spi- ritum sanctum esse a Filio. ritum sanctum esse a Filio.

11. ULTERIUS quærit Anselmus ', Secun- 11. ULTERIUS quærit Anselmus ', Secun- dum quid Pater et Filius spirant Spiri- dum quid Pater et Filius spirant Spiri- tum sanctum ? tum sanctum ?

Aut enim spirant eum in quantum Aut enim spirant eum in quantum sunt unus Deus, aut in quantum sunt Pa- sunt unus Deus, aut in quantum sunt Pa- ter et Filius? Si primo modo: tunc cum ter et Filius? Si primo modo: tunc cum Spiritus sanctus sit cum Patre et Filio Spiritus sanctus sit cum Patre et Filio unus Deus, sequetur etiam, quod Spiri- unus Deus, sequetur etiam, quod Spiri- tus sanctus spiret Spiritum tus sanctus spiret Spiritum quod est hæreticum. quod est hæreticum.

sanctum, sanctum,

Præterea, Secundum hoc deitas in Pa- Præterea, Secundum hoc deitas in Pa- tre et Filio spiraret Spiritum sanctum : tre et Filio spiraret Spiritum sanctum : et cum spirare relationem originis in- et cum spirare relationem originis in- cludat in se, qua spirans distinguitur a cludat in se, qua spirans distinguitur a spirato, sequeretur quod essentia divina spirato, sequeretur quod essentia divina in Patre et Filio distingueretur a Spiritu in Patre et Filio distingueretur a Spiritu sancto et sic Spiritus sanctus non esset sancto et sic Spiritus sanctus non esset essentia divina quæ in Patre est et Filio: essentia divina quæ in Patre est et Filio: quod ponitur absurdum esse, et Catho- quod ponitur absurdum esse, et Catho- licæ fidei contrarium. licæ fidei contrarium.

Si autem in quantum Pater et Filius Si autem in quantum Pater et Filius sunt, spirant Spiritum sanctum, tria in- sunt, spirant Spiritum sanctum, tria in- convenientia sequuntur. Quorum uuum convenientia sequuntur. Quorum uuum est, quod in quantum sunt Pater et Fi- est, quod in quantum sunt Pater et Fi- lius, unus est genitor, et alius genitus: lius, unus est genitor, et alius genitus: et quod sic procedit ab eis, natum est, et et quod sic procedit ab eis, natum est, et non spiratum Spiritus ergo sanctus na- non spiratum Spiritus ergo sanctus na- tus esset, quod falsum est. Hieronymus tus esset, quod falsum est. Hieronymus enim dicit Spiritum sanctum esse inge- enim dicit Spiritum sanctum esse inge- nitum, hoc est, non genitum. Et Hila- nitum, hoc est, non genitum. Et Hila- rius, quod natura viventis et subsisten- rius, quod natura viventis et subsisten- tis Patris est in Filio generatione, et est tis Patris est in Filio generatione, et est

1 S. ANSELMUS, Lib. de Processione Spiritus 1 S. ANSELMUS, Lib. de Processione Spiritus sancti, cap. 20. sancti, cap. 20.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XII. Art. 2 et 3. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XII. Art. 2 et 3. Tom. XXV hujusce

333 333

in Spiritu sancto non generatione, sed in Spiritu sancto non generatione, sed processione. Secundum inconveniens est, processione. Secundum inconveniens est, quod si Pater et Filius in quantum sunt quod si Pater et Filius in quantum sunt Pater et Filius, spirarent Spiritum san- Pater et Filius, spirarent Spiritum san- tum, tunc unus et idem simplex Spiri- tum, tunc unus et idem simplex Spiri- tus spiraretur a duobus in quantum op tus spiraretur a duobus in quantum op positi sunt, quod nullus capit intellectus. positi sunt, quod nullus capit intellectus. Tertium autem inconveniens, quod dicit Tertium autem inconveniens, quod dicit Anselmus, quod ridiculum est credere Anselmus, quod ridiculum est credere vel dicere, quod per relationem Patris vel dicere, quod per relationem Patris ad Filium, et Filii ad Patrem, divina na- ad Filium, et Filii ad Patrem, divina na- tura sit in Spiritu sancto. tura sit in Spiritu sancto.

ULTERIUS quæritur de verbis quæ po- Quæst.2. ULTERIUS quæritur de verbis quæ po- Quæst.2. nit Magister in 1 Sententiarum, distinct. nit Magister in 1 Sententiarum, distinct. XII, utrum scilicet Spiritus sanctus prius XII, utrum scilicet Spiritus sanctus prius vel plenius procedat a Patre quam a Fi- vel plenius procedat a Patre quam a Fi- lio? ubi inducit Augustinum in libro lio? ubi inducit Augustinum in libro XV de Trinitate 3 dicentem, quod « Spi- XV de Trinitate 3 dicentem, quod « Spi- ritus sanctus principaliter procedit de ritus sanctus principaliter procedit de Patre » Hieronymum in expositione Patre » Hieronymum in expositione Catholicæ fidei Nicænique symboli di- Catholicæ fidei Nicænique symboli di- centem, quod « Spiritus sanctus vere ac centem, quod « Spiritus sanctus vere ac proprie de Patre procedit. » Et paulo proprie de Patre procedit. » Et paulo post inducit Hilarium dicentem sic in post inducit Hilarium dicentem sic in libro XII de Trinitate ad Deum Patrem : libro XII de Trinitate ad Deum Patrem : « Ante tempora unigenitus tuus ex te na- « Ante tempora unigenitus tuus ex te na- tus manet, ita quod ex te per eum Spiri- tus manet, ita quod ex te per eum Spiri- tus stans tuus est. « Et ibidem in oratio- tus stans tuus est. « Et ibidem in oratio- ne dicit: » Conserva, oro, hanc fidei meæ ne dicit: » Conserva, oro, hanc fidei meæ religionem, ut quod in regenerationis religionem, ut quod in regenerationis meæ symbolo professus sum, semper ob- meæ symbolo professus sum, semper ob- tineam, te Patrem scilicet et Filium tineam, te Patrem scilicet et Filium tuum una tecum adorem: Spiritum san- tuum una tecum adorem: Spiritum san- ctum tuum, qui ex te per unigenitum ctum tuum, qui ex te per unigenitum tuum est, promerear. tuum est, promerear.

Quæritur ergo, Quis sit intellectus ho- Quæritur ergo, Quis sit intellectus ho- rum verborum, si Spiritus sanctus æqua- rum verborum, si Spiritus sanctus æqua- liter a Patre et Filio procedat? liter a Patre et Filio procedat?

SOLUTIO. Ad primam partem quæstionis Solutio. SOLUTIO. Ad primam partem quæstionis Solutio. dicendum, quod indubitanter Spiritus dicendum, quod indubitanter Spiritus sanctus procedit a Patre et Filio, sicut sanctus procedit a Patre et Filio, sicut objiciendo contra Græcos probatum est. objiciendo contra Græcos probatum est.

novæ editionis. novæ editionis.

17. 17.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

334 334

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD PRIMUM pro Græcis inductum, re- AD PRIMUM pro Græcis inductum, re- spondet Magister in Sententiis, quod spondet Magister in Sententiis, quod « Filius dicit, quod a Patre procedit: » « Filius dicit, quod a Patre procedit: » quia ad Patrem solet referre etiam quod quia ad Patrem solet referre etiam quod suum est eo quod esse Filio a Patre suum est eo quod esse Filio a Patre est. Unde, Joan. VII, 16: Mea doctrina est. Unde, Joan. VII, 16: Mea doctrina non est mea, sed ejus qui misit me : cum non est mea, sed ejus qui misit me : cum tamen non dubitaret suam doctrinam tamen non dubitaret suam doctrinam esse suam sed hoc ipsum quod sua esse suam sed hoc ipsum quod sua est, habet a Patre. Et similiter hic dicit est, habet a Patre. Et similiter hic dicit Spiritum a Patre procedere, et non ne- Spiritum a Patre procedere, et non ne- gat quin etiam a se procedat, sed vult gat quin etiam a se procedat, sed vult referre ad Patrem hoc ipsum quod ab referre ad Patrem hoc ipsum quod ab ipso procedit. ipso procedit.

AD ALIUD dicendum, quod doctrina AD ALIUD dicendum, quod doctrina beati Andreæ non intendit significare, beati Andreæ non intendit significare, quod Spiritus sanctus non procedat a quod Spiritus sanctus non procedat a Filio, sed quod non recedat a Filio, sed Filio, sed quod non recedat a Filio, sed requiescat in ipso, sicut frequenter ab requiescat in ipso, sicut frequenter ab aliis hominibus recedit. Et idem modus aliis hominibus recedit. Et idem modus loquendi est Isaiæ, x1, 2: Requiescet loquendi est Isaiæ, x1, 2: Requiescet super eum Spiritus Domini. super eum Spiritus Domini.

AD ALIUD dicendum, quod si verum AD ALIUD dicendum, quod si verum est dictum Damasceni, oportet quod per est dictum Damasceni, oportet quod per eumdem intellectum sit verum. Dixerunt eumdem intellectum sit verum. Dixerunt tamen aliqui antiquorum ad hoc, quod tamen aliqui antiquorum ad hoc, quod potest sumi spiritus procedens ad ver- potest sumi spiritus procedens ad ver- bum interius, et spiritus procedens ad bum interius, et spiritus procedens ad verbum exterius quod dicitur angelus in- verbum exterius quod dicitur angelus in- telligentiæ. Si sumatur primo modo, telligentiæ. Si sumatur primo modo, dicit Augustinus in libro X de Trinitate, dicit Augustinus in libro X de Trinitate, quod quod

verbum quod insinuare intendi- verbum quod insinuare intendi- mus, cum amore notitia est . » Ex mus, cum amore notitia est . » Ex mente enim gignitur et formatur notitia, mente enim gignitur et formatur notitia, in quam statim mens spirat amorem, et in quam statim mens spirat amorem, et notitia amorem reflectit in mentem. Et notitia amorem reflectit in mentem. Et hac similitudine inducti, quæ vera et hac similitudine inducti, quæ vera et prima et propria est, Latini dixerunt, prima et propria est, Latini dixerunt, Spiritum qui amor est, a Patre et Filio Spiritum qui amor est, a Patre et Filio procedere. Si secundo modo compa- procedere. Si secundo modo compa- retur spiritus ad verbum exterius so- retur spiritus ad verbum exterius so- nans nans

tunc spiritus a mente procedit ut tunc spiritus a mente procedit ut in ipso corporaliter formetur verbum, et in ipso corporaliter formetur verbum, et sic verbi vehiculum est. Et sic a solo di- sic verbi vehiculum est. Et sic a solo di- cente procedit spiritus, et in verbo est cente procedit spiritus, et in verbo est

1 S. AUGUSTINUS, Lib. X de Trinitate cap. 9. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. X de Trinitate cap. 9. 2 S. ANSELMUS, Lib. de Processione Spiritus 2 S. ANSELMUS, Lib. de Processione Spiritus sancti, cap. 21. sancti, cap. 21.

sicut in termino. Et hac similitudine in. sicut in termino. Et hac similitudine in. ducti dixerunt Græci, quod a solo Patro ducti dixerunt Græci, quod a solo Patro procedit Spiritus. Sed hæc sententia mi- procedit Spiritus. Sed hæc sententia mi- hi non placet: quia secundum hoc signi- hi non placet: quia secundum hoc signi- ficatur Verbum generari in Spiritu et ficatur Verbum generari in Spiritu et ex Spiritu, quod omnino fidei contra. ex Spiritu, quod omnino fidei contra.

rium est rium est

Præterea jam habitum est, quod pri- Præterea jam habitum est, quod pri- mus et intimus amor, est unio et nexus mus et intimus amor, est unio et nexus Patris et Filii et delectatio, ad quæ nihil Patris et Filii et delectatio, ad quæ nihil convenientiæ ponit spiritus exterior : ot convenientiæ ponit spiritus exterior : ot ideo illa sententia non valet. ideo illa sententia non valet.

PER IDEM patet solutio ad id quod ob- PER IDEM patet solutio ad id quod ob- .jicitur de Joanne, 1, 33. Per mansionem .jicitur de Joanne, 1, 33. Per mansionem enim voluit significare coessentialitatem enim voluit significare coessentialitatem Spiritus cum Filio, per quam ab ipso Spiritus cum Filio, per quam ab ipso recedere non posset, sed fontali plenitu- recedere non posset, sed fontali plenitu- dine in ipso maneret, et non sicut in his dine in ipso maneret, et non sicut in his in quibus aliquando est per inhabitan- in quibus aliquando est per inhabitan- tem gratiam, et aliquando recedit ab tem gratiam, et aliquando recedit ab eis. eis.

AD ID quod de concilio objicitur, suf- AD ID quod de concilio objicitur, suf- ficienter respondet Anselmus dicens * ficienter respondet Anselmus dicens * quod in illo primo symbolo non omnia quod in illo primo symbolo non omnia credenda continentur explicite: quia non credenda continentur explicite: quia non continetur ibidem, quod descendit ad continetur ibidem, quod descendit ad inferna Christus: quod tamen continetur inferna Christus: quod tamen continetur in symbolo Apostolorum: et similiter in symbolo Apostolorum: et similiter quod Spiritus sanctus procedit a Filio, quod Spiritus sanctus procedit a Filio, nec affirmatur, nec negatur in symbolo nec affirmatur, nec negatur in symbolo illo. illo.

- Et ad idem quod adducitur de anathe- - Et ad idem quod adducitur de anathe- mate addentium, respondet Magister in mate addentium, respondet Magister in Sententiis ³, et etiam Anselmus, dicen- Sententiis ³, et etiam Anselmus, dicen- tes quod non est addere, quando id quod tes quod non est addere, quando id quod per intellectum intus est, extrinsecus per per intellectum intus est, extrinsecus per interpretationem apponitur. In hoc au- interpretationem apponitur. In hoc au- tem, quod Filius dicit a se mitti Spiri- tem, quod Filius dicit a se mitti Spiri- tum, intelligitur Spiritum a Filio pro- tum, intelligitur Spiritum a Filio pro- cedere, sicut objiciendo probatum est. cedere, sicut objiciendo probatum est.

Et ideo hoc in necessitate licuit Latinis Et ideo hoc in necessitate licuit Latinis addere. Quanta autem necessitas exposi- addere. Quanta autem necessitas exposi- tionis hujus fuit, ipsi probant Græci, qui tionis hujus fuit, ipsi probant Græci, qui hoc negant. Addere autem proprie, est hoc negant. Addere autem proprie, est alienum quod per intellectum intus non alienum quod per intellectum intus non

3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XI, Art. 9. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XI, Art. 9. Tom. XXV hujusce novæ editionis. novæ editionis.

wal, 2. wal, 2.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 31. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 31.

est, de novo apponere. Et eos qui sic est, de novo apponere. Et eos qui sic addunt, involvit anathema synodi. addunt, involvit anathema synodi.

AD RATIONEM ultimo inductam, dicen- AD RATIONEM ultimo inductam, dicen- dum quod a duobus quæ a nullo unum dum quod a duobus quæ a nullo unum sunt, quamvis secundum eumdem mo- sunt, quamvis secundum eumdem mo- dum causalitatis causent, unum simplex dum causalitatis causent, unum simplex procedere non potest. Et hoc modo Pa- procedere non potest. Et hoc modo Pa- ter et Filius non sunt principium Spiri- ter et Filius non sunt principium Spiri- tus sancti, sicut statim patebit in solutio- tus sancti, sicut statim patebit in solutio- ne sequentis partis quæstionis, sed potius ne sequentis partis quæstionis, sed potius in quantum sunt unus Deus principium in quantum sunt unus Deus principium inspirationis. inspirationis.

335 335

ctus nec prius nec plenius procedit a ctus nec prius nec plenius procedit a Patre quam a Filio. Non prius: quia Patre quam a Filio. Non prius: quia ab utroque procedit ab æterno. Non ple- ab utroque procedit ab æterno. Non ple- nius quia inter Patrem et Filium nulla nius quia inter Patrem et Filium nulla est inæqualitas. Tamen quia hoc ipsum, est inæqualitas. Tamen quia hoc ipsum, quod Spiritus sanctus procedit a Filio, quod Spiritus sanctus procedit a Filio, habet Filius a Patre, et sic originaliter habet Filius a Patre, et sic originaliter auctoritas processionis in Patre est, et a auctoritas processionis in Patre est, et a Patre propter hoc dicit Augustinus, Patre propter hoc dicit Augustinus, quod principaliter procedit a Patre, et quod principaliter procedit a Patre, et Hieronymus, quod proprie. Non tamen Hieronymus, quod proprie. Non tamen addunt, quod a Filio procedit secunda- addunt, quod a Filio procedit secunda-

ET QUÆ in contrarium hujus adducta rio, vel improprie eo quod hoc non re- ET QUÆ in contrarium hujus adducta rio, vel improprie eo quod hoc non re- sunt, procedunt. sunt, procedunt.

1. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- 1. AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod Pater et Filius non spirant dum quod Pater et Filius non spirant Spiritum sanctum in quantum Pater et Spiritum sanctum in quantum Pater et Filius. Nec sufficienter ratio redditur, Filius. Nec sufficienter ratio redditur, cum dicitur, quod spirant eum in quan- cum dicitur, quod spirant eum in quan- tum unus Deus, sicut probant inconve- tum unus Deus, sicut probant inconve- nientia adducta. Sed spirant eum in nientia adducta. Sed spirant eum in quantum sunt unus Deus, unum spiran- quantum sunt unus Deus, unum spiran- di principium, ita quod unus Deus dica- di principium, ita quod unus Deus dica- tur propter naturæ communicabilitatem, tur propter naturæ communicabilitatem, quæ in Spiritum sanctum spirando trans- quæ in Spiritum sanctum spirando trans- funditur, ut dicit Hilarius et unum funditur, ut dicit Hilarius et unum principium dicatur, propter proprieta- principium dicatur, propter proprieta- tem relativam una oppositione distin- tem relativam una oppositione distin- guentem personas Patris et Filii a per- guentem personas Patris et Filii a per- sona Spiritus sancti. Unde licet duo di- sona Spiritus sancti. Unde licet duo di- cantur esse spiratores Spiritus sancti, eo cantur esse spiratores Spiritus sancti, eo quod actus spirandi geminatur secundum quod actus spirandi geminatur secundum quod est in spirantibus: tamen unum quod est in spirantibus: tamen unum principium sunt spirandi, et unus sim- principium sunt spirandi, et unus sim- plex Spiritus est qui spiratur ab ipsis. Et plex Spiritus est qui spiratur ab ipsis. Et sic ex illis duobus, scilicet quod sunt sic ex illis duobus, scilicet quod sunt unus Deus, et unum principium spiran- unus Deus, et unum principium spiran- di, sufficiens ratio habetur de eo quod di, sufficiens ratio habetur de eo quod quæritur, Secundum quid Pater et Filius quæritur, Secundum quid Pater et Filius spirant Spiritum sanctum ? spirant Spiritum sanctum ?

ferunt ad essentiam divinæ naturæ, sed ferunt ad essentiam divinæ naturæ, sed ad originis auctoritatem, ut dictum est. ad originis auctoritatem, ut dictum est.

Et ad dictum Hilarii dicendum, quod Et ad dictum Hilarii dicendum, quod ex modo loquendi Hilarius vocat princi- ex modo loquendi Hilarius vocat princi- pium medium, vel quasi medium esse pium medium, vel quasi medium esse Filium ad processionem Spiritus sancti. Filium ad processionem Spiritus sancti. Media enim causa est, quæ causa- Media enim causa est, quæ causa- tur ex alia causa quam ante se habet. tur ex alia causa quam ante se habet. Et hac similitudine loquitur Hilarius Et hac similitudine loquitur Hilarius Pater enim principium Spiritus sanct Pater enim principium Spiritus sanct est, et hoc habet a seipso. Filius princi- est, et hoc habet a seipso. Filius princi- pium ejusdem est, et hoc habet a Patre : pium ejusdem est, et hoc habet a Patre : et sic quasi medium est principium, quod et sic quasi medium est principium, quod a Theologis vocatur principium de prin- a Theologis vocatur principium de prin- cipio. cipio.

Et per hoc patet, quis est intellectus Et per hoc patet, quis est intellectus verborum Augustini, Hieronymi, et Hi- verborum Augustini, Hieronymi, et Hi- larii. larii.

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

Cujus sit procedere ' ? Cujus sit procedere ' ?

QUARTO quæritur, Cujus sit proprie QUARTO quæritur, Cujus sit proprie Et per hoc patet solutio ad omnia quæ procedere ? quia jam habitum est, se- Et per hoc patet solutio ad omnia quæ procedere ? quia jam habitum est, se- objecta sunt contra hoc. objecta sunt contra hoc.

AD ID quod in tertia parte quæstionis AD ID quod in tertia parte quæstionis quæritur, dicendum quod Spiritus san- quæritur, dicendum quod Spiritus san-

Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XI, Art. 1 et 2. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XI, Art. 1 et 2. Tom. XXV hujusce

cundum quid procedat a duobus. cundum quid procedat a duobus.

Videtur autem, quod Filii proprie sit Videtur autem, quod Filii proprie sit procedere, et magis proprie quam Spiri- procedere, et magis proprie quam Spiri-

tus sancti. tus sancti.

novæ editionis. novæ editionis.

Quæst. Quæst.

336 336

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

1. Propriissima enim processio quæ in 1. Propriissima enim processio quæ in aliqua natura esse potest, est secundum aliqua natura esse potest, est secundum naturæ diffusionem et hæc est per ge- naturæ diffusionem et hæc est per ge- nerationem et illa procedit Filius: Filii nerationem et illa procedit Filius: Filii ergo magis est procedere, quam Spiritus ergo magis est procedere, quam Spiritus sancti. sancti.

2. Adhuc, Si quis dicat, quod proces- 2. Adhuc, Si quis dicat, quod proces- sio Filii non est simplex processio, sed sio Filii non est simplex processio, sed specificata per generationem, et sic in specificata per generationem, et sic in genere Spiritui sancto convenit proce- genere Spiritui sancto convenit proce- dere, et non Filio. Non solvit : quia sic- dere, et non Filio. Non solvit : quia sic- ut Filius procedit per generationem, ita ut Filius procedit per generationem, ita Spiritus sanctus procedit per spiratio- Spiritus sanctus procedit per spiratio- nem et ita specificatur processio Spi- nem et ita specificatur processio Spi- ritus sancti sicut Filii et redit eadem ritus sancti sicut Filii et redit eadem quæstio, quare scilicet spiratio Spiritus quæstio, quare scilicet spiratio Spiritus sancti simpliciter dicatur processio, et sancti simpliciter dicatur processio, et non generatio Filii ? non generatio Filii ?

3. Adhuc, Si quis dicere velit, quod 3. Adhuc, Si quis dicere velit, quod Spiritus sanctus procedit a duobus, Fi- Spiritus sanctus procedit a duobus, Fi- lius autem ab uno et sic Spiritui san- lius autem ab uno et sic Spiritui san- cto magis convenit procedere, quam Fi- cto magis convenit procedere, quam Fi- lio. Frivolum esse videtur: quia proce- lio. Frivolum esse videtur: quia proce- dere ab uno vel duobus, nihil auget de dere ab uno vel duobus, nihil auget de ratione processionis. Et sic videtur, quod ratione processionis. Et sic videtur, quod non propter hoc procedere convenit non propter hoc procedere convenit magis Spiritui sancto, quam Filio. magis Spiritui sancto, quam Filio.

4. Adhuc, Sunt quidam qui dicunt 4. Adhuc, Sunt quidam qui dicunt processionem Spiritus sancti ex hoc processionem Spiritus sancti ex hoc quod procedit a duobus, magis esse si- quod procedit a duobus, magis esse si- milem generationi, quam processionem milem generationi, quam processionem Filii eo quod in perfectis animalibus, Filii eo quod in perfectis animalibus, sicut est homo, leo, et hujusmodi, pro- sicut est homo, leo, et hujusmodi, pro- cessio quæ est ad multiplicationem natu- cessio quæ est ad multiplicationem natu- ræ, semper est a duobus, quorum unum ræ, semper est a duobus, quorum unum est generans in alio ex substantia et vir- est generans in alio ex substantia et vir- tute propria, aliud vero generans in se- tute propria, aliud vero generans in se- ipso ex substantia et virtute aliena. Et ipso ex substantia et virtute aliena. Et simile est, ut videtur quod dicitur de Spi- simile est, ut videtur quod dicitur de Spi- ritu sancto procedit enim a Patre qui ritu sancto procedit enim a Patre qui habet hoc a seipso, et ab alio qui habet hoc habet hoc a seipso, et ab alio qui habet hoc ab alio: et sic similior videtur esse genera- ab alio: et sic similior videtur esse genera- tioni processio Spiritus sancti, quam Filii. tioni processio Spiritus sancti, quam Filii.

ULTERIUS quæritur, Si processio dicta ULTERIUS quæritur, Si processio dicta de Filio et Spiritu sancto dicatur univo- de Filio et Spiritu sancto dicatur univo- ce, vel æquivoce, vel secundum analo- ce, vel æquivoce, vel secundum analo- giam ? et si secundum analogiam, cui giam ? et si secundum analogiam, cui per prius conveniat ? per prius conveniat ?

SOLUTIO. Dicendum, quod spiritus in SOLUTIO. Dicendum, quod spiritus in quantum est spritus, sive sit corporeus, quantum est spritus, sive sit corporeus, sive incorporeus, proprium est semper sive incorporeus, proprium est semper procedere. Et ideo incorporeus spiritus procedere. Et ideo incorporeus spiritus etiam secundum Philosophos proceden- etiam secundum Philosophos proceden- do ab intellectu agente per voluntatem, do ab intellectu agente per voluntatem, omnibus operatis invehit formas agentis omnibus operatis invehit formas agentis intelligentiæ,sicut spiritus artificis proce- intelligentiæ,sicut spiritus artificis proce- dens a mente artificis, formas artis con- dens a mente artificis, formas artis con- tinue procedendo invehit manibus securi, tinue procedendo invehit manibus securi, dolabræ, et lapidibus, et lignis. Et ad dolabræ, et lapidibus, et lignis. Et ad hanc similitudinem dictum est illud Sa- hanc similitudinem dictum est illud Sa- pientiæ,1,7: Spiritus Domini replevit or- pientiæ,1,7: Spiritus Domini replevit or- bem terrarum, et hoc quod continet om- bem terrarum, et hoc quod continet om- nia, scientiam habet vocis. Et, Job, xxvi, nia, scientiam habet vocis. Et, Job, xxvi, 13: Spiritus ejus ornavit cælos. Et illud 13: Spiritus ejus ornavit cælos. Et illud Psalmi xxxn, 6: Verbo Domini cæli fir- Psalmi xxxn, 6: Verbo Domini cæli fir- mati sunt, et spiritu oris ejus omnis vir- mati sunt, et spiritu oris ejus omnis vir-

tus eorum. tus eorum.

Similiter amoris, sive spiritualis, sive Similiter amoris, sive spiritualis, sive carnalis, semper est procedere et ema- carnalis, semper est procedere et ema- nare et numquam stare. Et propter hoc nare et numquam stare. Et propter hoc dicit Chysostomus, quod « cum Spiritus dicit Chysostomus, quod « cum Spiritus sanctus in cor hominis intravit, omni sanctus in cor hominis intravit, omni fonte magis manat: et non stat, sed pro- fonte magis manat: et non stat, sed pro- ficit. »Et, Joan. VII, 38: Qui credit in ficit. »Et, Joan. VII, 38: Qui credit in me, sicut dicit Scriptura, flumina de me, sicut dicit Scriptura, flumina de ventre ejus fluent aquæ vivæ. Et subdit. ventre ejus fluent aquæ vivæ. Et subdit. Evangelista, 7. 39: Hoc autem dixit de Evangelista, 7. 39: Hoc autem dixit de Spiritu. Et ideo etiam dicit Dionysius, Spiritu. Et ideo etiam dicit Dionysius, quod est exstasim faciens divinus amor, quod est exstasim faciens divinus amor, hoc est, transpositionem: transponit hoc est, transpositionem: transponit enim amantem in amatum, et non sinit enim amantem in amatum, et non sinit

eum eum

manere in seipso. Et ideo est, manere in seipso. Et ideo est, quod etiam apud grammaticos hoc ver- quod etiam apud grammaticos hoc ver- bum, amo, vehementis dicitur esse trans- bum, amo, vehementis dicitur esse trans- itionis. Quia ergo Spiritus sanctus, et itionis. Quia ergo Spiritus sanctus, et est spiritus, et est amor spiratus, pro- est spiritus, et est amor spiratus, pro- prium ejus est simpliciter procedere: prium ejus est simpliciter procedere: et geniti secundum quod est genitum, et geniti secundum quod est genitum, non est proprium procedere, sed existere non est proprium procedere, sed existere in natura accepta. in natura accepta.

UNDE quod primo objicitur, jam solu- UNDE quod primo objicitur, jam solu- tum est processio enim sonat dilata- tum est processio enim sonat dilata- tionem et quasi motum in alterum, quod tionem et quasi motum in alterum, quod non dicit generatio: et ideo generatio non dicit generatio: et ideo generatio non simpliciter est processio, sed pro- non simpliciter est processio, sed pro- cessio quædam. Et spiratio licet proces- cessio quædam. Et spiratio licet proces- sio sit specificata sicut generatio, tamen sio sit specificata sicut generatio, tamen

IN I P. SUM THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 32. IN I P. SUM THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 32.

simpliciter est processio: quia spiritus et simpliciter est processio: quia spiritus et amoris proprius actus est procedere. Et amoris proprius actus est procedere. Et bene concedimus, quod procedere ab bene concedimus, quod procedere ab uno vel duobus nihil facit ad rationem uno vel duobus nihil facit ad rationem processionis. processionis.

Et quod dicitur de similitudine ad ge- Et quod dicitur de similitudine ad ge- nerationem quæ est a masculo ad fœmi- nerationem quæ est a masculo ad fœmi- nam, dicimus quod nihil valet, et tantæ nam, dicimus quod nihil valet, et tantæ munditiæ valde incongruum est exem- munditiæ valde incongruum est exem- plum, et certe temerarium videtur: quia plum, et certe temerarium videtur: quia in tali generatione, ut dicunt Philosophi, in tali generatione, ut dicunt Philosophi, gutta maris comprehendit guttam fœmi- gutta maris comprehendit guttam fœmi- næ, et intrat in eam sicut spiritus in cor- næ, et intrat in eam sicut spiritus in cor- pus et per formativam quæ est in gutta pus et per formativam quæ est in gutta maris, formatur gutta fœminæ : et valde maris, formatur gutta fœminæ : et valde temerarium esset et immundum cogitare temerarium esset et immundum cogitare vel credere, quod virtus spirativa in Filio vel credere, quod virtus spirativa in Filio haberet se ad virtutem spirativam quæ haberet se ad virtutem spirativam quæ est in Patre, sicut se habet virtus fœ- est in Patre, sicut se habet virtus fœ- minæ ad virtutem masculi in genera- minæ ad virtutem masculi in genera- tione. Unde ratio illorum nihil valet. tione. Unde ratio illorum nihil valet.

AD ID quod quæritur, Si procedere di- AD ID quod quæritur, Si procedere di- catur æquivoce, vel univoce ? catur æquivoce, vel univoce ?

Dicendum, quod si simpliciter accipia- Dicendum, quod si simpliciter accipia- tur procedere tunc dicit motum secun- tur procedere tunc dicit motum secun- dum locum ab uno in alterum, et mo- dum locum ab uno in alterum, et mo- tum voluntarium. Propter quod etiam tum voluntarium. Propter quod etiam animalia per appetitum mota et volun- animalia per appetitum mota et volun- tatem, motu processivo moveri dicuntur tatem, motu processivo moveri dicuntur in III de Anima. Et secundum hunc mo- in III de Anima. Et secundum hunc mo-

337 337

tum simpliciter procedere convenit Spi- tum simpliciter procedere convenit Spi- ritui sancto quia et a voluntate, et quasi ritui sancto quia et a voluntate, et quasi processive procedit amor et etiam spiri- processive procedit amor et etiam spiri- tus. Et tunc processio non convenit Fi- tus. Et tunc processio non convenit Fi- lio, nisi sub determinatione. lio, nisi sub determinatione.

" "

Si autem dicatur processio ad simili- Si autem dicatur processio ad simili- tudinem processus causati de causa, sic- tudinem processus causati de causa, sic- ut dicit Dionysius in libro de Divinis ut dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus, quod « quæ sunt multa nominibus, quod « quæ sunt multa processibus, sunt unum principio : processibus, sunt unum principio : tunc elargato nomine dicitur processio, tunc elargato nomine dicitur processio, et tunc communiter convenit genera- et tunc communiter convenit genera- tioni Filii et spirationi Spiritus sancti : tioni Filii et spirationi Spiritus sancti : et tunc nihil prohibet, quod secundum et tunc nihil prohibet, quod secundum aliquem modum conveniat Filio et se- aliquem modum conveniat Filio et se- cundum alium conveniat Spiritui sancto : cundum alium conveniat Spiritui sancto : et quod modus secundum quem conve- et quod modus secundum quem conve- nit Filio in natura creata, in qua potest nit Filio in natura creata, in qua potest esse prius et posterius, principalior sit, esse prius et posterius, principalior sit, quam modus secundum quem convenit quam modus secundum quem convenit Spiritui sancto quia processus per ge- Spiritui sancto quia processus per ge- nerationem est in esse, processus autem nerationem est in esse, processus autem amoris in tali natura non est nisi in bene amoris in tali natura non est nisi in bene esse. Sed hoc in divinis nihil est: quia esse. Sed hoc in divinis nihil est: quia nihil est ibi principale et secundarium: nihil est ibi principale et secundarium: et sicut Filio per generationem est esse et sicut Filio per generationem est esse a Patre, ita Spiritui sancto per spiratio- a Patre, ita Spiritui sancto per spiratio- est esse a Patre et Filio: et ideo est esse a Patre et Filio: et ideo processio per hunc modum dicta, sub processio per hunc modum dicta, sub diverso modo æqualiter convenit Filio diverso modo æqualiter convenit Filio et Spiritui sancto. et Spiritui sancto.

nem nem

QUESTIO XXXII. QUESTIO XXXII.

De processione temporali Spiritus sancti. De processione temporali Spiritus sancti.

Deinde quæritur de processione tem- Deinde quæritur de processione tem- porali. porali.

Et quia persona quæ est ab alia, con- Et quia persona quæ est ab alia, con-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

venit procedere: persona autem quæ a venit procedere: persona autem quæ a duobus est et a qua nulla, magis est ab duobus est et a qua nulla, magis est ab alio, quam persona quæ sic ab alia est, alio, quam persona quæ sic ab alia est,

cap. 4. cap. 4.

XXXI XXXI

2%2 2%2

338 338

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quod alia est ab ipsa: ideo quæremus quod alia est ab ipsa: ideo quæremus primo de processione Spiritus sancti primo de processione Spiritus sancti temporali. temporali.

Secundo, De missione Filii temporali. Secundo, De missione Filii temporali. Tertio, De nominibus personalibus Tertio, De nominibus personalibus quæ secundum rationem processionum quæ secundum rationem processionum aternarum et temporalium personis con- aternarum et temporalium personis con- veniunt. veniunt.

De temporali autem processione Spi- De temporali autem processione Spi- ritus sancti tria quæremus. ritus sancti tria quæremus.

Primo, Quid sit procedere ? Primo, Quid sit procedere ?

Secundo, Quid sit mittere et mitti? Secundo, Quid sit mittere et mitti? Tertio, Quid sit dare et dari Spiritum Tertio, Quid sit dare et dari Spiritum sanctum ? sanctum ?

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

1 1

Quid sit procedere temporaliter ? Quid sit procedere temporaliter ?

PRIMO ergo quæremus, Quid sit proce- PRIMO ergo quæremus, Quid sit proce- dere temporaliter? dere temporaliter?

Videtur autem, quod nihil sit: quia Videtur autem, quod nihil sit: quia

1. Dicit Augustinus, quod temporales 1. Dicit Augustinus, quod temporales motus in Deo non sunt: temporalis au- motus in Deo non sunt: temporalis au- tem processio temporalis motus est : tem processio temporalis motus est : ergo in Deum cadere non potest. Spiri- ergo in Deum cadere non potest. Spiri- tus sanctus est Deus: ergo Spiritui san- tus sanctus est Deus: ergo Spiritui san- cto non convenit processio temporalis. cto non convenit processio temporalis.

2. Adhuc, Qui ubique est, ad id ubi 2. Adhuc, Qui ubique est, ad id ubi non est, procedere non potest: quia nus- non est, procedere non potest: quia nus- quam non est. Spiritus sanctus ubique quam non est. Spiritus sanctus ubique est, ut dicit Ambrosius, et per hoc etiam est, ut dicit Ambrosius, et per hoc etiam probatur esse Deus. Ergo Spiritus san- probatur esse Deus. Ergo Spiritus san- ctus temporaliter procedere non potest. ctus temporaliter procedere non potest.

3. Adhuc, Procedere ab alio potest 3. Adhuc, Procedere ab alio potest esse dignitatis sed procedere in aliquod esse dignitatis sed procedere in aliquod inferius se, indignitatis est. Nihil quod inferius se, indignitatis est. Nihil quod est indignitatis, attribuendum est per- est indignitatis, attribuendum est per- sonæ divinæ. Cum ergo procedere in sonæ divinæ. Cum ergo procedere in aliquod temporale et temporaliter, sit aliquod temporale et temporaliter, sit procedere Spiritum sanctum in inferius procedere Spiritum sanctum in inferius se, non est attribuendum personæ Spi- se, non est attribuendum personæ Spi- ritus sancti. ritus sancti.

1 cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XIV, Art. 1.-Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XIV, Art. 1.-Tom. XXV hujusce

4. Adhuc, Prima causa est, cujus sub. 4. Adhuc, Prima causa est, cujus sub. stantia et actio in momento æternitatis stantia et actio in momento æternitatis est, ut in libro de Causis probatur. Spi- est, ut in libro de Causis probatur. Spi- ritus sanctus causa prima est. Ergo nulla ritus sanctus causa prima est. Ergo nulla actio ejus est temporalis. Nihil ergo est actio ejus est temporalis. Nihil ergo est dictum, quod temporaliter procedat Spi- dictum, quod temporaliter procedat Spi- ritus sanctus: quia processio ejus est ritus sanctus: quia processio ejus est actio ejus. actio ejus.

5. Adhuc, In divinis substantia et actio 5. Adhuc, In divinis substantia et actio et virtus ejus idem sunt. Si ergo actio et virtus ejus idem sunt. Si ergo actio Spiritus sancti est temporalium, sequi- Spiritus sancti est temporalium, sequi- tur quod substantia ejus temporalis est: tur quod substantia ejus temporalis est: quod absurdum est. quod absurdum est.

6. Si quis ad hoc velit dicere, sicut 6. Si quis ad hoc velit dicere, sicut habitum est, quod processio hic dicitur habitum est, quod processio hic dicitur sicut causa procedit in effectum, et ad sicut causa procedit in effectum, et ad similitudinem hujus Spiritus sanctus di- similitudinem hujus Spiritus sanctus di- citur procedere in hoc in quo per novum citur procedere in hoc in quo per novum apparet effectum. Videtur hoc frivolum apparet effectum. Videtur hoc frivolum esse: quia causa quando ab ea procedit esse: quia causa quando ab ea procedit effectus, secundum substantiam et se- effectus, secundum substantiam et se- cundum id quod est, non procedit in ef- cundum id quod est, non procedit in ef- fectum, sed separata manet ab effectu et fectum, sed separata manet ab effectu et loco et subjecto, ut dicit Aristoteles, et loco et subjecto, ut dicit Aristoteles, et probatur in libro de Causis. Propter probatur in libro de Causis. Propter quod etiam quamvis generaliter conce- quod etiam quamvis generaliter conce- datur, quod omnis effectus procedit a datur, quod omnis effectus procedit a causa tamen non est verum, quod causa causa tamen non est verum, quod causa procedit in effectum. Si ergo processio procedit in effectum. Si ergo processio temporalis Spiritus sancti ab hac simili- temporalis Spiritus sancti ab hac simili- tudine diceretur, processio non refer- tudine diceretur, processio non refer- retur nisi ad dona et non ad Spiritum retur nisi ad dona et non ad Spiritum sanctum. sanctum.

7. Adhuc, In donis apparet Spiritus 7. Adhuc, In donis apparet Spiritus sanctus ut opifex et dator, et non de ne- sanctus ut opifex et dator, et non de ne- cessitate existens in ipsis vel cum ipsis. cessitate existens in ipsis vel cum ipsis. Ita enim est in humanis quod artifex Ita enim est in humanis quod artifex apparet in artificiatis, et largus sive ma- apparet in artificiatis, et largus sive ma- gnificus in munere non tamen de ne- gnificus in munere non tamen de ne- cessitate secundum id quod sunt, in ar- cessitate secundum id quod sunt, in ar- tificiato sunt, vel in munere. Secundum tificiato sunt, vel in munere. Secundum hoc ergo non procederet Spiritus san- hoc ergo non procederet Spiritus san- ctus, nisi in quantum sicut in signo de- ctus, nisi in quantum sicut in signo de- monstratur ut opifex et largitor muneris. monstratur ut opifex et largitor muneris.

ULTERIUS quæritur, Si in omnibus do- Q ULTERIUS quæritur, Si in omnibus do- Q

novæ editionis. novæ editionis.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 32. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 32.

nis et gratis datis et gratum facientibus nis et gratis datis et gratum facientibus debeat dici procedere Spiritus sanctus ¹? debeat dici procedere Spiritus sanctus ¹? Videtur, quod sic. Videtur, quod sic.

1. In omnibus enim, ut dicit Grego- 1. In omnibus enim, ut dicit Grego- rius, manifestatur ad utilitatem. I ad Co- rius, manifestatur ad utilitatem. I ad Co- rinth. x1, 7: Unicuique datur manife- rinth. x1, 7: Unicuique datur manife- statio Spiritus ad utilitatem. Et dicit statio Spiritus ad utilitatem. Et dicit Gregorius, quod etiam in donis gratis Gregorius, quod etiam in donis gratis datis non gratum facientibus manifesta- datis non gratum facientibus manifesta- tur et Spiritus in operatione boni. I ad tur et Spiritus in operatione boni. I ad Corinth. XII, 11: Hæc omnia operatur Corinth. XII, 11: Hæc omnia operatur unus atque idem Spiritus. Et manifesta- unus atque idem Spiritus. Et manifesta- tur sanctus in demonstratione sanctita- tur sanctus in demonstratione sanctita- tis, vel personæ in quam procedit, vel tis, vel personæ in quam procedit, vel Ecclesiæ cujus sanctitas hoc meretur. Ecclesiæ cujus sanctitas hoc meretur. Per miracula enim quorum operatio est Per miracula enim quorum operatio est donum gratis datum, sanctitas Ecclesiæ donum gratis datum, sanctitas Ecclesiæ demonstratur. Et ita videtur, quod tam in demonstratur. Et ita videtur, quod tam in gratis datis, quam in gratum facientibus gratis datis, quam in gratum facientibus debeat dici procedere Spiritus sanctus. debeat dici procedere Spiritus sanctus.

2. Adhuc, Jacobi, 1, 17: Omne datum 2. Adhuc, Jacobi, 1, 17: Omne datum optimum et omne donum perfectum de- optimum et omne donum perfectum de- sursum est, descendens a Patre lumi- sursum est, descendens a Patre lumi- num. Super quod dicit Dionysius in num. Super quod dicit Dionysius in Celesti hierarchia, quod « omnis a Pa- Celesti hierarchia, quod « omnis a Pa- tre mota manifestationis luminum pro- tre mota manifestationis luminum pro- cessio, in nos optime et large prove- cessio, in nos optime et large prove- niens, nos replet, et ut vivifica virtus niens, nos replet, et ut vivifica virtus convertit et congregat ad pacis unitatem convertit et congregat ad pacis unitatem "t deificam super simplicitatem "t deificam super simplicitatem . » Lu- . » Lu- mina autem Patris sunt Filius et Spiritus mina autem Patris sunt Filius et Spiritus sanctus, ut ipse dicit Dionysius: et quod- sanctus, ut ipse dicit Dionysius: et quod- libet bonum sive naturale, sive gratui- libet bonum sive naturale, sive gratui- tum, sive gratis datum, sive gratum fa- tum, sive gratis datum, sive gratum fa- ciens, est manifestatio processionis lu- ciens, est manifestatio processionis lu- minum, Filii scilicet, et Spiritus sancti. minum, Filii scilicet, et Spiritus sancti. Videtur ergo, quod in quolibet dono Videtur ergo, quod in quolibet dono quod ex amore summi Patris impendi- quod ex amore summi Patris impendi- tur, procedat Spiritus sanctus: est enim tur, procedat Spiritus sanctus: est enim quodlibet donum manifestatio proces- quodlibet donum manifestatio proces- sionis ejus, ut habetur ex auctoritate in- sionis ejus, ut habetur ex auctoritate in-

ducta. ducta.

339 339 ULTERIUS quæritur, Si a viris sanctis Quæst. 2. ULTERIUS quæritur, Si a viris sanctis Quæst. 2. ministris Ecclesiæ procedat Spiritus san- ministris Ecclesiæ procedat Spiritus san- ctus 3? ctus 3?

Ad hoc enim objicit Magister in libro Ad hoc enim objicit Magister in libro I Sententiarum, distinct. XIV: Procedit I Sententiarum, distinct. XIV: Procedit enim Spiritus sanctus ab eis a quibus enim Spiritus sanctus ab eis a quibus datur. Sed a ministris Ecclesiæ datur. datur. Sed a ministris Ecclesiæ datur. Act. VIII, 18: Cum vidisset autem Simon Act. VIII, 18: Cum vidisset autem Simon quia per impositionem manus Apostolo- quia per impositionem manus Apostolo- rum daretur Spiritus sanctus, etc. Ergo rum daretur Spiritus sanctus, etc. Ergo videtur, quod procedat ab ipsis. videtur, quod procedat ab ipsis.

IN CONTRARIUM hujus est: IN CONTRARIUM hujus est:

1. Quod dicit Augustinus in libro XV 1. Quod dicit Augustinus in libro XV de Trinitate: Non aliquis discipulorum de Trinitate: Non aliquis discipulorum Christi dedit Spiritum sanctum. Orabant Christi dedit Spiritum sanctum. Orabant quippe ut veniret in eos quibus manus quippe ut veniret in eos quibus manus imponebant, non ipsi eum dabant. Quem imponebant, non ipsi eum dabant. Quem morem in suis præpositis etiam nunc ser- morem in suis præpositis etiam nunc ser- vat Ecclesia. Denique et Simon magus vat Ecclesia. Denique et Simon magus offerens Apostolis pecuniam, non ait: offerens Apostolis pecuniam, non ait: Date et mihi potestatem hanc, ut dem Date et mihi potestatem hanc, ut dem Spiritum sanctum: sed cuicumque, in- Spiritum sanctum: sed cuicumque, in- quit, imposuero manus, accipiat Spiri- quit, imposuero manus, accipiat Spiri- tum sanctum : quia nec Scriptura su- tum sanctum : quia nec Scriptura su- perius dixerat: Videns autem Simon perius dixerat: Videns autem Simon quia Apostoli darent Spiritum sanctum : quia Apostoli darent Spiritum sanctum : sed dixerat: Cum vidisset autem Simon sed dixerat: Cum vidisset autem Simon quia per impositionem manus Aposto- quia per impositionem manus Aposto- lorum daretur Spiritus sanctus *. lorum daretur Spiritus sanctus *. 2. Adhuc, Sicut Magister objicit in 2. Adhuc, Sicut Magister objicit in Sententiis : « Creator a creatura non Sententiis : « Creator a creatura non « potest procedere: » Spiritus sanctus « potest procedere: » Spiritus sanctus creator est, ministri autem Ecclesiæ creator est, ministri autem Ecclesiæ creati: ergo a ministris Ecclesiæ nec pro- creati: ergo a ministris Ecclesiæ nec pro- cedit, nec datur Spiritus sanctus. cedit, nec datur Spiritus sanctus.

Sed contra. Sed contra.

SOLUTIO. Dicendum, quod processio Solutio. SOLUTIO. Dicendum, quod processio Solutio. Spiritus sancti per effectum immedia- Spiritus sancti per effectum immedia- tum in quo ipsum Spiritum sanctum tum in quo ipsum Spiritum sanctum necesse est esse, processio (dico) tempo- necesse est esse, processio (dico) tempo- ralis, manifestativa est processionis ralis, manifestativa est processionis æternæ. Unde in quantum manifestativa æternæ. Unde in quantum manifestativa

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XV, Art. 16. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XV, Art. 16. Tom. XXV hujusce novæ editionis. novæ editionis.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Coelesti hierarchia, cap. 1. cap. 1.

3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten-

tiarum, Dist. XIV, Art. 16. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XIV, Art. 16. Tom. XXV hujusce novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

4 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 4 S. AUGUSTINUS, Lib. XV de Trinitate, cap. 26. 26.

5 Act. VIII, 19. 5 Act. VIII, 19.

6 Act. VIII, 18. 6 Act. VIII, 18.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

340 340

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

est illius, dicitur processio: in quantum est illius, dicitur processio: in quantum autem effectus ille ex tempore incipit, autem effectus ille ex tempore incipit, et aliquando ex tempore desinit, dicitur et aliquando ex tempore desinit, dicitur temporalis et sic ab alio habet, quod temporalis et sic ab alio habet, quod dicitur processio, et ab alio habet, quod dicitur processio, et ab alio habet, quod dicitur temporalis et quia utrumque dicitur temporalis et quia utrumque horum claudit in intellectu, composito horum claudit in intellectu, composito nomine dicitur processio temporalis. nomine dicitur processio temporalis.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod talis AD PRIMUM ergo dicendum, quod talis processio non est motus temporalis, licet processio non est motus temporalis, licet signum manifestans eam temporale sit. signum manifestans eam temporale sit. Sic enim Deus qui æternus est, et attri- Sic enim Deus qui æternus est, et attri- buta ejus æterna, multis indiciis tempo- buta ejus æterna, multis indiciis tempo- ralium manifestantur. ralium manifestantur.

AD ALIUD dicendum, quod hoc argu- AD ALIUD dicendum, quod hoc argu- mentum procedit ac si processio localis mentum procedit ac si processio localis motus sit et hoc non est verum, cum motus sit et hoc non est verum, cum jam dictum sit, quod non sit nisi mani- jam dictum sit, quod non sit nisi mani- festatio æternæ processionis per effe- festatio æternæ processionis per effe- ctum novum, per quem non manifesta- ctum novum, per quem non manifesta- batur prius vel alibi. Sicut et Filius de batur prius vel alibi. Sicut et Filius de seipso dicit, Joan. VIII, 42: Ego ex Deo seipso dicit, Joan. VIII, 42: Ego ex Deo processi et veni. Per quod non intelligi- processi et veni. Per quod non intelligi- tur, quod Filius destiterit a Patre, vel ab tur, quod Filius destiterit a Patre, vel ab aliquo loco secundum divinitatem: sed aliquo loco secundum divinitatem: sed quod apparuerit hic per carnis assum- quod apparuerit hic per carnis assum- p'ionem, secundum quem modum non p'ionem, secundum quem modum non erat apud Patrem, vel in loco alio nisi in erat apud Patrem, vel in loco alio nisi in illo, sicut dicitur, Baruch, 111, 38: In ter- illo, sicut dicitur, Baruch, 111, 38: In ter- ris visus est, et cum hominibus conver- ris visus est, et cum hominibus conver-