IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30.

rianos. Ariani enim dixerunt Filium non rianos. Ariani enim dixerunt Filium non esse in divinitate Patris, Nestoriani au- esse in divinitate Patris, Nestoriani au- tem negaverunt hoc de Spiritu sancto. tem negaverunt hoc de Spiritu sancto. Volens autem Augustinus elidere hunc Volens autem Augustinus elidere hunc errorem, dixit quod est principium to- errorem, dixit quod est principium to- tius divinitatis in Filio, prout dicit Phi- tius divinitatis in Filio, prout dicit Phi- losophus in III Physicorum, « Totum et losophus in III Physicorum, « Totum et perfectum idem dico. » Et est sensus, perfectum idem dico. » Et est sensus, Pater est principium, quod divinitas per- Pater est principium, quod divinitas per- fecte sit in Filio, et quod divinitas per- fecte sit in Filio, et quod divinitas per- fecte sit in Spiritus sancto: ita quod fecte sit in Spiritus sancto: ita quod principium sit respectu Filii per genera- principium sit respectu Filii per genera- tionem, et respectu Spiritus sancti per tionem, et respectu Spiritus sancti per spirationem, et non respectu essentiæ vel spirationem, et non respectu essentiæ vel divinitatis, a qua non distinguitur Pater. divinitatis, a qua non distinguitur Pater. Sed divinitas in obliquo ponitur ibi, ut Sed divinitas in obliquo ponitur ibi, ut notetur ibi communicatio naturæ divi- notetur ibi communicatio naturæ divi- næ, in qua perfecte communicant Pater næ, in qua perfecte communicant Pater et Filius et Spiritus sanctus: quamvis et Filius et Spiritus sanctus: quamvis enim respectu creaturarum essentia sit enim respectu creaturarum essentia sit principium et causa agendi sicut per- principium et causa agendi sicut per- sona, eo quod essentia divina agit et sona, eo quod essentia divina agit et creat tamen respectu actuum persona- creat tamen respectu actuum persona- lium non potest esse principium: unde lium non potest esse principium: unde nec generandi, nec spirandi potest esse nec generandi, nec spirandi potest esse principium. Et hujus causa est, quia ge- principium. Et hujus causa est, quia ge- nerare et spirare proprietates personales nerare et spirare proprietates personales dicunt ut actus: proprietates autem per- dicunt ut actus: proprietates autem per- sonales per oppositionem relationis di- sonales per oppositionem relationis di- stinguunt personas et determinant: es- stinguunt personas et determinant: es- sentia autem divina vel natura nec ad sentia autem divina vel natura nec ad seipsam, nec ad personam aliquam di- seipsam, nec ad personam aliquam di- stinguitur vel determinatur: et ideo ta- stinguitur vel determinatur: et ideo ta- lium proprietatum nullo modo potest lium proprietatum nullo modo potest esse causa susceptibilis. Causa autem et esse causa susceptibilis. Causa autem et causatum licet dicant relationem, tamen causatum licet dicant relationem, tamen in intellectu suo non ponunt tales pro- in intellectu suo non ponunt tales pro- prietates et ideo non distinguunt. Et prietates et ideo non distinguunt. Et hæc eadem est causa, quod quamvis op- hæc eadem est causa, quod quamvis op- positio contradictionis major sit quam positio contradictionis major sit quam relationis, tamen in divinis non facit di- relationis, tamen in divinis non facit di- stinctionem sicut oppositio relationis. stinctionem sicut oppositio relationis. Est enim persona ens distinctum pro- Est enim persona ens distinctum pro- prietate, et essentia ens non distinctum : prietate, et essentia ens non distinctum : et tamen essentia est persona, et per- et tamen essentia est persona, et per- sona essentia: et Pater est persona pro- sona essentia: et Pater est persona pro- prietate distincta, scilicet paternitate: et prietate distincta, scilicet paternitate: et Filius persona distincta opposita pro- Filius persona distincta opposita pro- prietate, filiatione scilicet: et ideo prietate, filiatione scilicet: et ideo

315 315

Pater non est Filius, nec Filius Pater. Pater non est Filius, nec Filius Pater.

His itaque suppositis, facillimum est His itaque suppositis, facillimum est respondere ad objecta. respondere ad objecta.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod sa- Ad object. 1. AD PRIMUM ergo dicendum, quod sa- Ad object. 1. pientia dicitur de sapientia, et essentia pientia dicitur de sapientia, et essentia de essentia propter indifferentiam et in- de essentia propter indifferentiam et in- distinctionem sapientiæ et essentiæ in distinctionem sapientiæ et essentiæ in Patre et Filio. Et sensus est: Filius qui Patre et Filio. Et sensus est: Filius qui est sapientia et essentia, est de Patre qui est sapientia et essentia, est de Patre qui est sapientia et essentia: ita quod notio est sapientia et essentia: ita quod notio quam importat præpositio, notat habi- quam importat præpositio, notat habi- tudinem personæ ad personam, et habi- tudinem personæ ad personam, et habi- tudo inter nominativum et ablativum no- tudo inter nominativum et ablativum no- tat consubstantialitatem. tat consubstantialitatem.

SiC ETIAM ad secundum respondendum Ad object. 2. SiC ETIAM ad secundum respondendum Ad object. 2. est quia Filius qui est divinitas, natus est quia Filius qui est divinitas, natus

est. est.

AD TERTIUM jam patet solutio. In om- Ad object. 3. AD TERTIUM jam patet solutio. In om- Ad object. 3. nibus enim substantialibus substantiale nibus enim substantialibus substantiale trahitur ad personam virtute præpositio- trahitur ad personam virtute præpositio- nis, et habitudo ablativi ad nominativum nis, et habitudo ablativi ad nominativum notat consubstantialitatem, quam nega- notat consubstantialitatem, quam nega- bant hæretici. Consilium enim et sa- bant hæretici. Consilium enim et sa- pientia relationem dicunt ad actum, qui pientia relationem dicunt ad actum, qui personæ est proprie: nomen autem sub- personæ est proprie: nomen autem sub- stantiæ ab actu substandi imponitur, stantiæ ab actu substandi imponitur, quod proprie convenit hypostasi. quod proprie convenit hypostasi.

AD PRIMUM quod objicitur de Hilario, Ad object, 4. AD PRIMUM quod objicitur de Hilario, Ad object, 4. antiqui satis bene responderunt. Cum antiqui satis bene responderunt. Cum enim dicitur, « Nihil nisi natum habet enim dicitur, « Nihil nisi natum habet Filius, »sensus est, nihil habet Filius Filius, »sensus est, nihil habet Filius nisi quod nascendo accepit: licet enim nisi quod nascendo accepit: licet enim divinitas non distinguatur proprietate divinitas non distinguatur proprietate generationis, tamen Filius proprietate generationis, tamen Filius proprietate generationis distinctus, habet eam a Patre generationis distinctus, habet eam a Patre ut communem Patri et Filio, sicut dici- ut communem Patri et Filio, sicut dici- tur, Joan. x, 29: Pater meus, quod de- tur, Joan. x, 29: Pater meus, quod de- dit mihi, majus omnibus est. Ad Philip. dit mihi, majus omnibus est. Ad Philip. 11, 9: Donavit illi nomen quod est super 11, 9: Donavit illi nomen quod est super omne nomen. Glossa: «Eterna genera- omne nomen. Glossa: «Eterna genera-

tione dedit illi, ut verus Deus sit et no- tione dedit illi, ut verus Deus sit et no- minetur. >> minetur. >>

AD SECUNDUM dicendum, quod natura Adcbject.5 AD SECUNDUM dicendum, quod natura Adcbject.5 dicitur genita esse modo qui prius dictus dicitur genita esse modo qui prius dictus est, scilicet quia per generationem Filii est, scilicet quia per generationem Filii est accepta. est accepta.

SIC ETIAM ad tertium dicendum: dici- Adobject. 6. SIC ETIAM ad tertium dicendum: dici- Adobject. 6. tur enim nativitas sive natura unigenita, tur enim nativitas sive natura unigenita, quia ab Unigenito accepta. quia ab Unigenito accepta.

Ad object. 7. Ad object. 7.

316 316

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD PRIMUM quod per rationem objicitur, AD PRIMUM quod per rationem objicitur, dicendum est, quod aliter est in humanis, dicendum est, quod aliter est in humanis, et aliter in divinis. In humanis enim na- et aliter in divinis. In humanis enim na- tura non repugnat distinctioni et divi- tura non repugnat distinctioni et divi- sioni quinimo in generante et genito sioni quinimo in generante et genito realiter et secundum esse distinguitur et realiter et secundum esse distinguitur et dividitur. Quod nullo modo potest esse dividitur. Quod nullo modo potest esse in divinis, propter hoc quod natura di- in divinis, propter hoc quod natura di- vina est in fine simplicitatis. vina est in fine simplicitatis.

Et quod objicitur, quod generatio hu- Et quod objicitur, quod generatio hu- mana exemplata est a divina. Dicendum, mana exemplata est a divina. Dicendum, quod verum est: sed exemplar totum quod verum est: sed exemplar totum exemplatum implere non potest, sed imi- exemplatum implere non potest, sed imi- tatur quantum potest, in hoc scilicet po- tatur quantum potest, in hoc scilicet po- tissime, quod est ad similitudinem spe- tissime, quod est ad similitudinem spe- ciei et formæ. Sed in hoc quod est ea- ciei et formæ. Sed in hoc quod est ea- dem natura in generante et genito, non dem natura in generante et genito, non potest imitari: quia in humanis quiddam potest imitari: quia in humanis quiddam est per se generans et quiddam genitum est per se generans et quiddam genitum per se, et quiddam generans et genitum per se, et quiddam generans et genitum per accidens, et quiddam generans et ge- per accidens, et quiddam generans et ge- nitum per consequens. Per se enim hic nitum per consequens. Per se enim hic generat hunc. Per accidens autem, quia generat hunc. Per accidens autem, quia generans est homo, et genitus est homo, generans est homo, et genitus est homo, generans est pater, et genitus est filius: generans est pater, et genitus est filius: et sic pater generat filium. Per conse- et sic pater generat filium. Per conse- quens autem, quia hic generans est ho- quens autem, quia hic generans est ho- mo, et hic genitus est homo: ideo ge- mo, et hic genitus est homo: ideo ge- nerat homo hominem. In divinis autem nerat homo hominem. In divinis autem non sic ibi enim totum est per se et non sic ibi enim totum est per se et substantiale. Pater enim non per acci- substantiale. Pater enim non per acci- dens est Pater, quia paternitas sua est dens est Pater, quia paternitas sua est essentia sua et paternitas non differt a essentia sua et paternitas non differt a generatione quinimo paternitas eam- generatione quinimo paternitas eam- dem proprietatem dicit quam generatio: dem proprietatem dicit quam generatio: sed dicit eam ut actum, paternitas autem sed dicit eam ut actum, paternitas autem ut proprietatem : et hæc duo non faciunt ut proprietatem : et hæc duo non faciunt rem differre a re, sed faciunt differen- rem differre a re, sed faciunt differen- tiam in modo significandi vel dicendi tiam in modo significandi vel dicendi eamdem rem. Et similiter est in Filio de eamdem rem. Et similiter est in Filio de filiatione et generatione passiva, quod filiatione et generatione passiva, quod quia in tanta simplicitate non est parti- quia in tanta simplicitate non est parti- culare et universale, nihil generatur ibi culare et universale, nihil generatur ibi per consequens: quia cum dicitur, Pater per consequens: quia cum dicitur, Pater est Deus, idem penitus est in prædicato est Deus, idem penitus est in prædicato et subjecto sub alio modo significandi: et subjecto sub alio modo significandi: quem diversum modum significandi an- quem diversum modum significandi an- tiqui vocabant diversum modum attri- tiqui vocabant diversum modum attri- buendi, et diversum modum supponen- buendi, et diversum modum supponen-

di: quia scilicet supposito uno non sup- di: quia scilicet supposito uno non sup- ponitur alterum et aliquid attribuitur ponitur alterum et aliquid attribuitur uni quod non attribuitur alteri: Deus uni quod non attribuitur alteri: Deus enim significat aliquid indistincte, Pater enim significat aliquid indistincte, Pater autem distinctum proprietate paternita- autem distinctum proprietate paternita- tis. tis.

AD ALIUD dicendum, quod cum dici- A. AD ALIUD dicendum, quod cum dici- A. tur, potentia generandi, triplex est lo- tur, potentia generandi, triplex est lo- cutio, ex hoc quod gerundivum generan- cutio, ex hoc quod gerundivum generan- di potest sumi a verbo personali activo, di potest sumi a verbo personali activo, vel a verbo personali passivo, vel potest vel a verbo personali passivo, vel potest sumi a verbo impersonali. Si sumatur a sumi a verbo impersonali. Si sumatur a verbo personali activo: tunc potentia ge- verbo personali activo: tunc potentia ge- nerandi est potentia qua quis generat: nerandi est potentia qua quis generat: et hoc non radicatur in natura, sed in et hoc non radicatur in natura, sed in Patre. Si autem sumatur a verbo perso- Patre. Si autem sumatur a verbo perso- nali passivo tunc potentia generandi est nali passivo tunc potentia generandi est potentia qua quis generatur: et hoc nec potentia qua quis generatur: et hoc nec in Patre nec in natura radicatur, sed in in Patre nec in natura radicatur, sed in Filio. Si sumatur a verbo impersonali: Filio. Si sumatur a verbo impersonali: tunc potentia generandi est, qua potentia tunc potentia generandi est, qua potentia ab aliquo fiat generatio: et hoc solo mo ab aliquo fiat generatio: et hoc solo mo do radicatur in natura, quantum ad hoc, do radicatur in natura, quantum ad hoc, quod natura communicabilis est per ge- quod natura communicabilis est per ge- nerationem. Et tunc eadem potentia ge- nerationem. Et tunc eadem potentia ge- nerandi est in Patre et in Filio. Et quod nerandi est in Patre et in Filio. Et quod dicit Philosophus, quod « cujus est po- dicit Philosophus, quod « cujus est po- tentia, ejus est actus, » verum est de pri- tentia, ejus est actus, » verum est de pri- mo et secundo modo dicta potentia ge- mo et secundo modo dicta potentia ge- nerandi sed de tertio modo non est ve- nerandi sed de tertio modo non est ve- rum quia verbum impersonale a quo rum quia verbum impersonale a quo sumitur, non determinat potentiam cujus sumitur, non determinat potentiam cujus sit actus, cum tamen omnis actus certæ sit actus, cum tamen omnis actus certæ personæ sit. personæ sit.

: :

AD ALIUD dicendum, quod licet in di- Ado AD ALIUD dicendum, quod licet in di- Ado vinis non sit prædicatio per accidens, ut vinis non sit prædicatio per accidens, ut dictum est, tamen modus supponendi di- dictum est, tamen modus supponendi di- versus est, et attribuendi et significandi. versus est, et attribuendi et significandi. Unde cum dicitur, Pater generat: Pater Unde cum dicitur, Pater generat: Pater est natura divina: ergo natura divina ge- est natura divina: ergo natura divina ge- nerat: incidit fallacia figuræ dictionis: nerat: incidit fallacia figuræ dictionis: mutatur enim quis in quid, ac si idem mutatur enim quis in quid, ac si idem attribuatur ei quod est quid, quod attri- attribuatur ei quod est quid, quod attri- buitur ei qui est Deus. buitur ei qui est Deus.

10 10

AD ALIUD dicendum, quod ab insuffi- Ad of AD ALIUD dicendum, quod ab insuffi- Ad of cienti procedit: deberet enim addere, cienti procedit: deberet enim addere, quod res nec gignens nec genita, nec quod res nec gignens nec genita, nec spirans nec spirata, non est eadem: sed spirans nec spirata, non est eadem: sed in numerum ponit cum re gignente non. in numerum ponit cum re gignente non.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30.

genita, et cum re genita non gignente, genita, et cum re genita non gignente, et cum re spirata nec gignente nec genita. et cum re spirata nec gignente nec genita. Et hoc falsum est: eadem enim est es- Et hoc falsum est: eadem enim est es- sentia cum personis. Unde in argumento sentia cum personis. Unde in argumento incidit fallacia consequentis. incidit fallacia consequentis.

AD HOC autem quod ulterius objicitur, AD HOC autem quod ulterius objicitur, satis respondet Magister in I Sententia- satis respondet Magister in I Sententia- rum, distinctione IV. Cum enim dicit, rum, distinctione IV. Cum enim dicit, aut se Deum genuit, aut alium Deum, aut se Deum genuit, aut alium Deum, relativum diversitatis quod est, alium, relativum diversitatis quod est, alium, potest esse substantivum, vel adjecti- potest esse substantivum, vel adjecti- vum. Si substantivum tunc non no- vum. Si substantivum tunc non no- tat diversitatem nisi inter duo suppo- tat diversitatem nisi inter duo suppo- sita generantis et geniti: et tunc conce- sita generantis et geniti: et tunc conce- dendum est, quod alium Deum, hoc est dendum est, quod alium Deum, hoc est alium qui est Deus. Si autem sit adje- alium qui est Deus. Si autem sit adje- ctivum tunc ponit formam diversitatis ctivum tunc ponit formam diversitatis quam significat circa substantivum quod quam significat circa substantivum quod est Deus et tunc locutio falsa est: quia est Deus et tunc locutio falsa est: quia idem Deus, neutraliter accipiendo idem, idem Deus, neutraliter accipiendo idem, non masculine, ut dicit Augustinus, sunt non masculine, ut dicit Augustinus, sunt Pater et Filius. Et sub hoc sensu dicit Pater et Filius. Et sub hoc sensu dicit Augustinus, quod Deus Pater de se ge- Augustinus, quod Deus Pater de se ge- nuit alium se, hoc est, alium qui est idem nuit alium se, hoc est, alium qui est idem sibi. sibi.

Et sic patet solutio ad totum. Et sic patet solutio ad totum.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Cujus personæ sit generare, utrum scili- Cujus personæ sit generare, utrum scili- cet Patris, et qualiter? cet Patris, et qualiter?

Secundo quæritur, Cujus personæ sit Secundo quæritur, Cujus personæ sit generare, utrum scilicet Patris, et quali- generare, utrum scilicet Patris, et quali-

ter? ter?

Propter quæstiones Augustini contra Propter quæstiones Augustini contra Felicianum, quas ponit Magister in libro Felicianum, quas ponit Magister in libro I Sententiarum, distinctione VI, quæ I Sententiarum, distinctione VI, quæ sunt istæ An Pater genuit Filium vo- sunt istæ An Pater genuit Filium vo- luntate, vel necessitate ? luntate, vel necessitate ?

1 Cf. Opp.B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp.B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. VI, Art. 1. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. VI, Art. 1. Tom. XXV hujusce

317 317

Et, distinctione VII: An potuerit vel Et, distinctione VII: An potuerit vel voluerit gignere Filium ? voluerit gignere Filium ?

Et propter tertiam quam ponit in di- Et propter tertiam quam ponit in di- stinctione V: An Pater de sua substan- stinctione V: An Pater de sua substan- tia, vel de nihilo, vel de aliquo genuerit tia, vel de nihilo, vel de aliquo genuerit Filium? Quam quæstionem Augustinus Filium? Quam quæstionem Augustinus tractat in libro contra Maximinum. tractat in libro contra Maximinum.

Ex his quæstionibus probare volebant Ex his quæstionibus probare volebant hæretici Patrem non gignere Filium. hæretici Patrem non gignere Filium.

QUANTUM ad primum scilicet, An Pater QUANTUM ad primum scilicet, An Pater genuit Filium voluntate, vel necessi- genuit Filium voluntate, vel necessi- tate? sic objiciebant: tate? sic objiciebant:

1. Pater aut voluntate, aut necessitate 1. Pater aut voluntate, aut necessitate genuit Filium. Si necessitate, necessitas genuit Filium. Si necessitate, necessitas cadit in Deum quod miseria est: et hoc cadit in Deum quod miseria est: et hoc absurdum est, quod miseria cadat in absurdum est, quod miseria cadat in Deum. Si autem voluntate: cum omnis Deum. Si autem voluntate: cum omnis voluntas præcedat volitum, voluntas Pa- voluntas præcedat volitum, voluntas Pa- tris præiret generationem Filii quod esse tris præiret generationem Filii quod esse non potest quia secundum hoc genera- non potest quia secundum hoc genera- tio esset opus voluntatis. Sed sicut dicit tio esset opus voluntatis. Sed sicut dicit Damascenus distinguens inter generatio- Damascenus distinguens inter generatio- nem et creationem, quod « generatio est nem et creationem, quod « generatio est opus naturæ existens, creatio autem opus opus naturæ existens, creatio autem opus voluntatis, non naturæ, » sequeretur voluntatis, non naturæ, » sequeretur quod Filius esset factus per creationem, quod Filius esset factus per creationem, sicut dixit Arius, et non esset Patri co- sicut dixit Arius, et non esset Patri co- æternus. æternus.

2. Adhuc, Objicitur de responso Au- 2. Adhuc, Objicitur de responso Au- gustini qui dicit, quod nec necessitate, gustini qui dicit, quod nec necessitate, nec voluntate quia necessitas in Deo nec voluntate quia necessitas in Deo non est, et voluntas sapientiam præire non est, et voluntas sapientiam præire non potest et cum Filius sit sapientia non potest et cum Filius sit sapientia Patris et verbum, voluntas præire gene- Patris et verbum, voluntas præire gene- rationem Filii non potest. Hoc enim fal- rationem Filii non potest. Hoc enim fal- sum videtur. In omnibus enim in quibus sum videtur. In omnibus enim in quibus sapientia nascitur per acquisitionem, vel sapientia nascitur per acquisitionem, vel considerationem, præcedit voluntas quæ- considerationem, præcedit voluntas quæ- rendi et inveniendi, et sic voluntas præ- rendi et inveniendi, et sic voluntas præ- cedit sapientiam. Unde Augustinus in li- cedit sapientiam. Unde Augustinus in li- bro IV de Trinitate: « Partum mentis bro IV de Trinitate: « Partum mentis præit quidam appetitus quærendi et in- præit quidam appetitus quærendi et in- veniendi et sic proles nascitur, quæ es veniendi et sic proles nascitur, quæ es mentis notitia. » mentis notitia. »

3. Adhuc, Anselmus dicit, quod « vo- 3. Adhuc, Anselmus dicit, quod « vo-

editionis nostræ. editionis nostræ.

318 318

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

luntas non tantum potentia est ad actum luntas non tantum potentia est ad actum specialem, sed generalis motor omnium specialem, sed generalis motor omnium aliarum potentiarum ad actus suos. » aliarum potentiarum ad actus suos. » Unde cum dicitur, Possum ambulare, Unde cum dicitur, Possum ambulare, intelligitur, si volo: possum loqui, si intelligitur, si volo: possum loqui, si volo possum intelligere, si volo. Falsum volo possum intelligere, si volo. Falsum ergo est, quod voluntas sapientiam præire ergo est, quod voluntas sapientiam præire non possit. Et sic videtur stare objectio non possit. Et sic videtur stare objectio hæretici, quod scilicet generatio Filii sit hæretici, quod scilicet generatio Filii sit opus voluntatis, et non naturæ. opus voluntatis, et non naturæ.

4. Adhuc, Objicit Arius et discipuli 4. Adhuc, Objicit Arius et discipuli sui, Maximinus, et Eunomius, et Feli- sui, Maximinus, et Eunomius, et Feli- cianus Pater aut voluntarie genuit Fi- cianus Pater aut voluntarie genuit Fi- lium, aut involuntarie. Si involuntarie: lium, aut involuntarie. Si involuntarie: cum involuntarium, sicut dicit Aristote- cum involuntarium, sicut dicit Aristote- les in III Ethicorum, et Joannes Dama- les in III Ethicorum, et Joannes Dama- scenus, et Gregorius Nyssenus in libro scenus, et Gregorius Nyssenus in libro de Anima, non sit nisi dupliciter, scili- de Anima, non sit nisi dupliciter, scili- cet per violentiam, et ignorantiam, se- cet per violentiam, et ignorantiam, se- queretur quod in Deum vel violentia vel queretur quod in Deum vel violentia vel ignorantia caderet, quod absurdum est. ignorantia caderet, quod absurdum est. Si autem genuit voluntarie, putant sequi Si autem genuit voluntarie, putant sequi sui erroris propositum, quod scilicet ge- sui erroris propositum, quod scilicet ge- neratio Filii opus sit voluntatis, non na- neratio Filii opus sit voluntatis, non na- turæ, et quod Filius creatus sit et Patri turæ, et quod Filius creatus sit et Patri non coæternus. non coæternus.

ADHUC, idem volunt habere ex alia di- ADHUC, idem volunt habere ex alia di- visione, quærentes scilicet, An Pater visione, quærentes scilicet, An Pater potuerit, vel voluerit gignere Filium 2? potuerit, vel voluerit gignere Filium 2? 1. Si enim voluit, concludunt statim, 1. Si enim voluit, concludunt statim, quod Filius est opus voluntatis. Si po- quod Filius est opus voluntatis. Si po- tuit: tuit: cum omnis potentia præcedat cum omnis potentia præcedat actum, ut dicit Aristoteles in IX Meta- actum, ut dicit Aristoteles in IX Meta- physicæ, sive sit activa, sive passiva, physicæ, sive sit activa, sive passiva, dummodo potentia et actus in eodem ac- dummodo potentia et actus in eodem ac- cipiantur, concludunt iterum propositum cipiantur, concludunt iterum propositum errorem, quod scilicet Filius de potentia errorem, quod scilicet Filius de potentia exivit ad actum, et sic coæternus Patri exivit ad actum, et sic coæternus Patri esse non potest. esse non potest.

2. Si dicatur hæreticis, quod divisio 2. Si dicatur hæreticis, quod divisio non est sufficiens, probant suam inten- non est sufficiens, probant suam inten- tionem per hoc quod dicitur ab Aristo- tionem per hoc quod dicitur ab Aristo- tele in II Physicorum, quod « omne tele in II Physicorum, quod « omne

1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II de Fide 1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. II de Fide orthodoxa. orthodoxa.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. VII, Art. 1. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. VII, Art. 1. Tom. XXV hujusce

quod fit, aut fit a proposito, aut a na- quod fit, aut fit a proposito, aut a na- tura. » Et vult, quod hæc duo principia tura. » Et vult, quod hæc duo principia sunt agendi, et non plura. Et si fit a pro- sunt agendi, et non plura. Et si fit a pro- posito cum propositum, ut dicit Avi- posito cum propositum, ut dicit Avi- cenna, et omnis potentia propositi sit ad cenna, et omnis potentia propositi sit ad opposita, scilicet ad agere, et ad non age- opposita, scilicet ad agere, et ad non age- re: quod autem per naturam fit, de ne- re: quod autem per naturam fit, de ne- cessitate fit volunt propositum habere, cessitate fit volunt propositum habere, quod aut necessitate, aut voluntate ge- quod aut necessitate, aut voluntate ge- nuit Filium et sic sequentur ea quæ nuit Filium et sic sequentur ea quæ supra conclusa sunt. supra conclusa sunt.

3. Adhuc errorem suum confirmant : 3. Adhuc errorem suum confirmant : quia omne quod fit, aut contingenter fit, quia omne quod fit, aut contingenter fit, aut ex necessitate fit. In divinis autem aut ex necessitate fit. In divinis autem nihil est contingenter, et sicut habitum nihil est contingenter, et sicut habitum est, necessitas in Deum non cadit : ge- est, necessitas in Deum non cadit : ge- neratio ergo Filii a Patre, nec contin- neratio ergo Filii a Patre, nec contin- genter fit, nec ex necessitate : et sic ge- genter fit, nec ex necessitate : et sic ge- neratio Filii a Patre esse non potest. neratio Filii a Patre esse non potest.

IDEM volunt habere per aliam divisio- IDEM volunt habere per aliam divisio- nem, quærentes, Si Filius generatur a nem, quærentes, Si Filius generatur a Patre, aut de aliquo generatur, aut de Patre, aut de aliquo generatur, aut de nihilo? nihilo?

Si de nihilo tunc Filius de nihilo Si de nihilo tunc Filius de nihilo factus est, et creatura est: et sic habetur factus est, et creatura est: et sic habetur propositum. Si de aliquo aut de mate- propositum. Si de aliquo aut de mate- ria, aut de substantia generantis. Si de ria, aut de substantia generantis. Si de materia tunc sequitur, quod de materia materia tunc sequitur, quod de materia factus est Filius, et sic iterum creatus est, factus est Filius, et sic iterum creatus est, et non genitus a Patre. et non genitus a Patre.

Si autem dicatur natus de substantia Si autem dicatur natus de substantia Patris, quærunt dividentes, utrum de to- Patris, quærunt dividentes, utrum de to- ta substantia, vel de parte. Si de tota : ta substantia, vel de parte. Si de tota : tunc nihil substantialium est in Patre tunc nihil substantialium est in Patre quod non sit in Filio et hoc falsum est, quod non sit in Filio et hoc falsum est, ut dicunt quia sic dicitur, Joan. xiv, ut dicunt quia sic dicitur, Joan. xiv, 28 Pater major me est quod non 28 Pater major me est quod non posset dici, nisi aliquid esset in Patre, posset dici, nisi aliquid esset in Patre, quod non esset in Filio. quod non esset in Filio.

: :

Adhuc, Hoc esset contra habitudinem Adhuc, Hoc esset contra habitudinem præpositionis de, quæ participationem præpositionis de, quæ participationem notat. Si autem est de parte: tunc sub- notat. Si autem est de parte: tunc sub- stantia Patris partibilis est : et tunc non stantia Patris partibilis est : et tunc non

novæ editionis. novæ editionis.

3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. V, Art. 10. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. V, Art. 10. Tom. XXV hujusce novæ editionis. novæ editionis.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30.

est summæ simplicitatis, et non ejusdem est summæ simplicitatis, et non ejusdem substantiæ sunt Pater et Filius. substantiæ sunt Pater et Filius.

Propter hæc et similia sophismata Propter hæc et similia sophismata dixit Arius, sicut in libro Arii legitur, dixit Arius, sicut in libro Arii legitur, quem ipse ad confirmationem erroris sui quem ipse ad confirmationem erroris sui scripsit, quod Filius est creatura et opus scripsit, quod Filius est creatura et opus voluntatis sicut cætera creata: sed est voluntatis sicut cætera creata: sed est creatura in qua est virtus, verbum, et creatura in qua est virtus, verbum, et sapientia primæ causæ. Dicit enim, sicut sapientia primæ causæ. Dicit enim, sicut ego ipse in libro Arii legi, quod Filius ego ipse in libro Arii legi, quod Filius est intellectus sive intelligentia ante est intellectus sive intelligentia ante mundum creata, et ante omnem ordinem mundum creata, et ante omnem ordinem intelligentiarum, quæ ordinibus cœlesti- intelligentiarum, quæ ordinibus cœlesti- bus mobilibus sunt attributæ : in quem bus mobilibus sunt attributæ : in quem intellectum sive intelligentiam influxit intellectum sive intelligentiam influxit Deus mentale verbum, quod est forma, Deus mentale verbum, quod est forma, et virtus, et sapientia, et ars omnium et virtus, et sapientia, et ars omnium creatorum. Et hoc dixit esse quod dici- creatorum. Et hoc dixit esse quod dici- tur, Joan. 1, 3 Omnia per ipsum facta tur, Joan. 1, 3 Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil quod sunt, et sine ipso factum est nihil quod factum est. Et hoc est quod dicitur, factum est. Et hoc est quod dicitur, Joan. v, 17 Pater meus usque modo Joan. v, 17 Pater meus usque modo operatur, et ego operor. Et dixit, quod operatur, et ego operor. Et dixit, quod ideo dicitur Filius, quia in similitudine ideo dicitur Filius, quia in similitudine formæ et speciei est divinæ, per poten- formæ et speciei est divinæ, per poten- tiam inclinationis ad corpus a simplicita- tiam inclinationis ad corpus a simplicita- te et forma Dei non dissimilis. te et forma Dei non dissimilis.

Et in libro illo omnes rationes quæ Et in libro illo omnes rationes quæ inductæ sunt, inveni conscriptas. inductæ sunt, inveni conscriptas.

SOLUTIO. Ad hoc quod objiciunt hære- SOLUTIO. Ad hoc quod objiciunt hære- tici, non est difficile solvere. tici, non est difficile solvere.

Ad hoc enim quod prima quæstione Ad hoc enim quod prima quæstione quærunt, Utrum Pater voluntate vel ne- quærunt, Utrum Pater voluntate vel ne- cessitate genuerit Filium ? satis respon- cessitate genuerit Filium ? satis respon- derunt antiqui, Magister scilicet in Sen- derunt antiqui, Magister scilicet in Sen- tentiis, Præpositivus, et Gulielmus de tentiis, Præpositivus, et Gulielmus de Altisiodoro, distinguentes voluntatem, Altisiodoro, distinguentes voluntatem, et distinguentes necessitatem, quod sci- et distinguentes necessitatem, quod sci- licet est voluntas præcedens, et est vo- licet est voluntas præcedens, et est vo- luntas concomitans. Voluntate præce- luntas concomitans. Voluntate præce- dente non genuit Pater Filium: quia sic dente non genuit Pater Filium: quia sic sequeretur, quod esset opus voluntatis. sequeretur, quod esset opus voluntatis. Voluntas autem concomitans duplex est, Voluntas autem concomitans duplex est, scilicet concomitans actum interiorem scilicet concomitans actum interiorem substantialem et naturalem, qui involun- substantialem et naturalem, qui involun- tarius esse non potest in Deo, et actum tarius esse non potest in Deo, et actum exteriorem, qui concomitatur actum crea- exteriorem, qui concomitatur actum crea-

319 319

tionis, qui in diversitate essentiæ est, et tionis, qui in diversitate essentiæ est, et terminatur ad opus creatum. Voluntate terminatur ad opus creatum. Voluntate igitur concomitante actum interiorem igitur concomitante actum interiorem generationis in eadem substantia genuit generationis in eadem substantia genuit Pater Filium, sed non voluntate conco- Pater Filium, sed non voluntate conco- mitante actum exteriorem qui est in di- mitante actum exteriorem qui est in di- versitate essentiæ. Et ex hoc non sequi- versitate essentiæ. Et ex hoc non sequi- tur, quod Filius sit opus voluntatis, tur, quod Filius sit opus voluntatis, sed opus naturæ quod concomitatur vo- sed opus naturæ quod concomitatur vo- luntas. luntas.

Similiter distinguebant necessitatem, Similiter distinguebant necessitatem, quæ multiplex est, secundum omne ge- quæ multiplex est, secundum omne ge- nus causæ. Est enim necessitas coactio- nus causæ. Est enim necessitas coactio- nis, secundum causam efficientem. Et est nis, secundum causam efficientem. Et est necessitas obligationis, secundum cau- necessitas obligationis, secundum cau- sam materialem, secundum quod dicit sam materialem, secundum quod dicit Philosophus in IV de Cœlo et Mundo, Philosophus in IV de Cœlo et Mundo, quod « id in quo vincit terra, de neces- quod « id in quo vincit terra, de neces- sitate descendit a tribus elementis, igne sitate descendit a tribus elementis, igne scilicet, aere, et aqua. » Et est necessitas scilicet, aere, et aqua. » Et est necessitas inevitabilitatis dicta, secundum causam inevitabilitatis dicta, secundum causam formalem, sicut necesse est lucem illumi- formalem, sicut necesse est lucem illumi- nare, et intellectum intelligere. Et has nare, et intellectum intelligere. Et has tres necessitates in Deum, qui summe tres necessitates in Deum, qui summe liber est et libera causa omnium operum liber est et libera causa omnium operum suorum, impossibile est cadere. Ex pri- suorum, impossibile est cadere. Ex pri- ma enim necessitate sequeretur, quod ma enim necessitate sequeretur, quod cogi posset ex secunda, quod obligatus cogi posset ex secunda, quod obligatus esset: ex tertia, quod coarctatus ad esset: ex tertia, quod coarctatus ad unum quæ omnia præjudicium facerent unum quæ omnia præjudicium facerent summæ libertati. Dicitur quarto modo summæ libertati. Dicitur quarto modo necesssitas secundum causam finalem, necesssitas secundum causam finalem, quam Boetius vocat necessitatem suppo- quam Boetius vocat necessitatem suppo- sitionis, secundum quam dicimus, si fœ- sitionis, secundum quam dicimus, si fœ- mina honesta esse debeat, necesse est mina honesta esse debeat, necesse est castam esse et secundum quam dicitur, castam esse et secundum quam dicitur, Luc. x, 42: Unum est necessarium : et, Luc. x, 42: Unum est necessarium : et, Joan. 1x, 4: Me oportet operari opera Joan. 1x, 4: Me oportet operari opera ejus qui misit me, donec dies est. Et hoc ejus qui misit me, donec dies est. Et hoc modo dicimus, quod Pater necessitate modo dicimus, quod Pater necessitate genuit Filium : quia si summum bonum genuit Filium : quia si summum bonum esse debeat, necesse est quod summa et esse debeat, necesse est quod summa et perfecta diffusione seipsum diffundat et perfecta diffusione seipsum diffundat et communicet. Summa autem diffusio est communicet. Summa autem diffusio est per generationem: quia nisi sic se dif- per generationem: quia nisi sic se dif- funderet, deficeret a ratione summi boni, funderet, deficeret a ratione summi boni, et sic esset mutabilis. Unde hæc etiam et sic esset mutabilis. Unde hæc etiam necessitas dicitur necessitas immutabili- necessitas dicitur necessitas immutabili- tatis ad finem. tatis ad finem.

320 320

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Similiter distinxerunt potentiam in Similiter distinxerunt potentiam in eodem acceptam cum actu, scilicet in eodem acceptam cum actu, scilicet in potentiam præcedentem, et in potentiam potentiam præcedentem, et in potentiam concomitantem. Et cum dicitur, quod concomitantem. Et cum dicitur, quod Deus potuit generare Filium, conceditur Deus potuit generare Filium, conceditur hoc de potentia concomitante: et ex hoc hoc de potentia concomitante: et ex hoc non sequitur, quod Filius sit potentiæ non sequitur, quod Filius sit potentiæ Filius, et quod generatio opus sit poten- Filius, et quod generatio opus sit poten- tiæ præeuntis, sed quod sit opus naturæ tiæ præeuntis, sed quod sit opus naturæ quod concomitatur potentia. Ex hoc quod concomitatur potentia. Ex hoc etiam non sequitur, quod Deus sit im- etiam non sequitur, quod Deus sit im- potens si non habet potentiam actum præ- potens si non habet potentiam actum præ-

euntem. euntem.

Per hoc patet solutio ad omnia quæ Per hoc patet solutio ad omnia quæ inducunt hæretici ad primas duas quæ- inducunt hæretici ad primas duas quæ- stiones confirmandas. stiones confirmandas.

Ad id quod quærunt, An Deus Pater Ad id quod quærunt, An Deus Pater Filium de aliquo, vel nihilo genuerit? Filium de aliquo, vel nihilo genuerit?

Respondendum est per Hilarium in Respondendum est per Hilarium in libro XII de Trinitate, ubi sic dicit: libro XII de Trinitate, ubi sic dicit: « Unigenitus Deus cum natus sit, Pa- « Unigenitus Deus cum natus sit, Pa- trem testatur auctorem cum ex manen- trem testatur auctorem cum ex manen- te natus est, non est natus ex nihilo et : te natus est, non est natus ex nihilo et : cum ante tempus natus est, omnem cum ante tempus natus est, omnem sensum prævenit nascendo. » Distin- sensum prævenit nascendo. » Distin- guendum ergo, quod propositio de, vel guendum ergo, quod propositio de, vel ex, cum dicitur, hoc est ex nihilo, tripli- ex, cum dicitur, hoc est ex nihilo, tripli- cem notat habitudinem, scilicet originis cem notat habitudinem, scilicet originis secundum quod initiata est res illa post secundum quod initiata est res illa post nihil, sicut dicit Philosophus : Ex his nihil, sicut dicit Philosophus : Ex his sive ludis olympia, hoc est, post hos lu- sive ludis olympia, hoc est, post hos lu- dos sunt olympia. Et sic notat habitudi- dos sunt olympia. Et sic notat habitudi- nem nullius ex quo fiat præsuppositi. Et nem nullius ex quo fiat præsuppositi. Et hoc secundum Philosophos dicitur crea- hoc secundum Philosophos dicitur crea- tum, secundum quod ens dicitur creatum tum, secundum quod ens dicitur creatum primum. Aliquando notat habitudinem primum. Aliquando notat habitudinem negationis principii materialis tantum, negationis principii materialis tantum, sicut animam et Angelum dicimus facta sicut animam et Angelum dicimus facta ex nihilo. Nullo istorum modorum vel ex nihilo. Nullo istorum modorum vel Pater vel Filius vel Spiritus sanctus est Pater vel Filius vel Spiritus sanctus est ex nihilo. Non enim sunt post nihil, nec ex nihilo. Non enim sunt post nihil, nec sunt creata prima, nec per abnegationem sunt creata prima, nec per abnegationem principii materialis hoc modo sicut anima principii materialis hoc modo sicut anima et Angelus dicuntur esse ex nihilo: quia et Angelus dicuntur esse ex nihilo: quia quod hoc modo ex nihilo est, initium quod hoc modo ex nihilo est, initium habet esse et durationis. habet esse et durationis.

1 Joan. xiv, 28. 1 Joan. xiv, 28.

Similiter cum dicitur hoc esse de ali- Similiter cum dicitur hoc esse de ali- quo, præpositio de in triplici est habitu- quo, præpositio de in triplici est habitu- dine, scilicet originis tantum : et sic dine, scilicet originis tantum : et sic Filius et Spiritus sanctus sunt de aliquo, Filius et Spiritus sanctus sunt de aliquo, et Pater non de aliquo. Sed ex hoc non et Pater non de aliquo. Sed ex hoc non sequitur, quod Pater sit ex nihilo prop- sequitur, quod Pater sit ex nihilo prop- ter habitudinem ordinis quæ remanet in ter habitudinem ordinis quæ remanet in præpositione, cum dicitur, hoc est ex præpositione, cum dicitur, hoc est ex nihilo, hoc est, post nihil. nihilo, hoc est, post nihil.

Notat etiam habitudinem causæ ma- Notat etiam habitudinem causæ ma- terialis, sicut cum dicitur cultellus do terialis, sicut cum dicitur cultellus do ferro. Et tunc aliquando est partitiva ferro. Et tunc aliquando est partitiva præpositio, et aliquando notat indistin- præpositio, et aliquando notat indistin- ctionem substantiæ materialis in mate- ctionem substantiæ materialis in mate- riato. Et nullo istorum modorum dici riato. Et nullo istorum modorum dici potest, quod Pater vel Filius vel Spiri- potest, quod Pater vel Filius vel Spiri- tus sanctus sint de aliquo. tus sanctus sint de aliquo.

Aliquando simplicem notat habitudi- Aliquando simplicem notat habitudi- nem substantiæ ad habens substantiam nem substantiæ ad habens substantiam illam. Et sic dicitur Filius de substantia illam. Et sic dicitur Filius de substantia Patris, et Spiritus sanctus de substantia Patris, et Spiritus sanctus de substantia Patris et Filii, secundum quod diximus, Patris et Filii, secundum quod diximus, quod habitudo originis quæ est in præ- quod habitudo originis quæ est in præ- positione de, notat habitudinem personæ positione de, notat habitudinem personæ ad personam et habitudo obliqui ad ad personam et habitudo obliqui ad rectum, cum dicitur Filius esse substan- rectum, cum dicitur Filius esse substan- tia de substantia, vel Filii substantia de tia de substantia, vel Filii substantia de substantia Patris, non notat nisi indis- substantia Patris, non notat nisi indis- tinctam coessentialitatem. Et sic dicimus tinctam coessentialitatem. Et sic dicimus Filium esse de tota substantia Patris, et Filium esse de tota substantia Patris, et non de Patre, hoc est, totam habere non de Patre, hoc est, totam habere Patris substantiam, et Spiritum sanctum Patris substantiam, et Spiritum sanctum de tota substantia Patris et Filii. de tota substantia Patris et Filii.

Et quod Filius dicit: Pater major me Et quod Filius dicit: Pater major me est¹, secundum Augustinum et Hilarium est¹, secundum Augustinum et Hilarium non refertur nisi ad auctoritatem princi- non refertur nisi ad auctoritatem princi- pii quæ est in Patre, et non ad substantiæ pii quæ est in Patre, et non ad substantiæ particularitatem. Unde non sequitur, si particularitatem. Unde non sequitur, si Pater major est, quod Filius minor sit : Pater major est, quod Filius minor sit : quia generatio et etiam processio naturæ quia generatio et etiam processio naturæ ponunt æqualitatem in eo a quo proce- ponunt æqualitatem in eo a quo proce- dunt Filius et Spiritus sanctus, et in eis dunt Filius et Spiritus sanctus, et in eis qui procedunt. Natura enim cum sim- qui procedunt. Natura enim cum sim- plicissima sit, quando communicatur per plicissima sit, quando communicatur per actum substantialis processionis, necesse actum substantialis processionis, necesse est, quod tota communicetur. Unde per est, quod tota communicetur. Unde per majoritatem illam non notatur nisi au- majoritatem illam non notatur nisi au-

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30.

ctoritas quæ est in Patre, qui est princi- ctoritas quæ est in Patre, qui est princi- pium non de principio: quæ in Filio pium non de principio: quæ in Filio esse non potest, cum sit principium de esse non potest, cum sit principium de principio nec in Spiritu sancto esse principio nec in Spiritu sancto esse potest, cum sit principium de utroqne potest, cum sit principium de utroqne principio. Minor tamen non potest. esse principio. Minor tamen non potest. esse Filius vel Spiritus sanctus: quia gene- Filius vel Spiritus sanctus: quia gene- ratio et processio non sunt productiones, ratio et processio non sunt productiones, quibus quis ex se proferat minus, sed quibus quis ex se proferat minus, sed aquale per omnia, sicut probatur verbis aquale per omnia, sicut probatur verbis Augustini in libro XIV de Trinitate', Augustini in libro XIV de Trinitate', quæ ponit Magister in I Sententiarum, quæ ponit Magister in I Sententiarum, distinct. III, ubi loquitur de æqualitate distinct. III, ubi loquitur de æqualitate mentis et intellectus et voluntatis, ex mentis et intellectus et voluntatis, ex quibus vult probare coessentialitatem quibus vult probare coessentialitatem Trinitatis et æqualitatem. Trinitatis et æqualitatem.

Et per hoc patet solutio ad totum hoc Et per hoc patet solutio ad totum hoc quod adducunt ad tertiam quæstionem quod adducunt ad tertiam quæstionem pro sui erroris confirmatione. pro sui erroris confirmatione.

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

Utrum uni vel pluribus personis in di- Utrum uni vel pluribus personis in di- vinis conveniat generare ? et, Utrum vinis conveniat generare ? et, Utrum semper, vel aliquando? semper, vel aliquando?

Quarto quæritur, Si personæ convenit Quarto quæritur, Si personæ convenit generare, cui personæ conveniat, utrum generare, cui personæ conveniat, utrum uni, vel pluribus, et utrum semper, vel uni, vel pluribus, et utrum semper, vel aliquando? aliquando?

Et hoc est quærere, Utrum necesse sit Et hoc est quærere, Utrum necesse sit generationem divinam inquietam esse et generationem divinam inquietam esse et infinitam per successionem. infinitam per successionem.

Quam quæstionem tractat Augustinus Quam quæstionem tractat Augustinus in libro contra Eunomium hæreticum, in libro contra Eunomium hæreticum, et Magister tangit eam in libro I Senten- et Magister tangit eam in libro I Senten- tiarum, distinct. VII. tiarum, distinct. VII.

Et iterum, Utrum generatio divina Et iterum, Utrum generatio divina continue fiat secundum omne tempus, continue fiat secundum omne tempus, vel et facta sit aliquando, et aliquando vel et facta sit aliquando, et aliquando futura, vel præsens ? futura, vel præsens ?

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XIV de Trinitate, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XIV de Trinitate, cap. 8. cap. 8.

2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 2 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten-

321 321

AD PRIMAM partem quæstionis objici- AD PRIMAM partem quæstionis objici- tur sic: tur sic:

1. Nulla potentia est in Patre, quæ 1. Nulla potentia est in Patre, quæ non sit in Filio potentia generandi est non sit in Filio potentia generandi est in Patre ergo potentia generandi est in Patre ergo potentia generandi est etiam in Filio ergo "sicut Pater potest etiam in Filio ergo "sicut Pater potest generare, ita etiam et Filius. Sed dicit generare, ita etiam et Filius. Sed dicit Philosophus in IX primæ philosophiæ, Philosophus in IX primæ philosophiæ, quod in rebus perpetuis sive æternis quod in rebus perpetuis sive æternis idem est esse et posse : si ergo Filius idem est esse et posse : si ergo Filius habet potentiam generandi, generat Fi- habet potentiam generandi, generat Fi- lium, et ille Filius alium, et sic in infini- lium, et ille Filius alium, et sic in infini- tum per successionem, et ita non finitur tum per successionem, et ita non finitur generatio. generatio.

2. Adhuc, Generatio humana exem- 2. Adhuc, Generatio humana exem- plata est a divina generatio autem hu- plata est a divina generatio autem hu- mana non stat in filio, quinimo filius mana non stat in filio, quinimo filius generat sicut et pater: Filius ergo in generat sicut et pater: Filius ergo in divinis generabit Filium, et ille alium, divinis generabit Filium, et ille alium, et non stabit generatio per successionem, et non stabit generatio per successionem, sicut quidam poetarum videntur di- sicut quidam poetarum videntur di-

cere. cere.

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod

1. Si Filius generabit filium alium, 1. Si Filius generabit filium alium, ille erit nepos primi Patris non ergo ille erit nepos primi Patris non ergo conjungetur avo nisi per filium : et sic conjungetur avo nisi per filium : et sic per medium et tamen erit persona di- per medium et tamen erit persona di- vina non ergo summa germanitas et vina non ergo summa germanitas et propinquitas est inter personas divinas : propinquitas est inter personas divinas : quod est inconveniens. quod est inconveniens.

2. Adhuc, Anselmus in libro de Pro- 2. Adhuc, Anselmus in libro de Pro- cessione Spiritus sancti contra Græcos, cessione Spiritus sancti contra Græcos, volens probare Spiritum sanctum proce- volens probare Spiritum sanctum proce- dere a Filio sicut a Patre, supponit illud dere a Filio sicut a Patre, supponit illud Boetii in libro de Trinitate, quod Boetii in libro de Trinitate, quod « sola oppositio relationis distinguit Tri- « sola oppositio relationis distinguit Tri- nitatem et ubi non est oppositio rela- nitatem et ubi non est oppositio rela- tionis, manet unitas et identitas. » Spi- tionis, manet unitas et identitas. » Spi- ritus autem sanctus per hoc quod procedit ritus autem sanctus per hoc quod procedit a Patre, relative non opponitur Filio. a Patre, relative non opponitur Filio. Ergo cum Filio manet unus et idem, Ergo cum Filio manet unus et idem, nisi etiam a Filio procedere dicatur, ut nisi etiam a Filio procedere dicatur, ut relativam ad ipsum habeat oppositio- relativam ad ipsum habeat oppositio-

nem. nem.

3. A simili arguitur sic: Nepos per 3. A simili arguitur sic: Nepos per

tiarum, Dist. VII, Art. 5 et 10. Tom. XXV hu- tiarum, Dist. VII, Art. 5 et 10. Tom. XXV hu- jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

Sed contra Sed contra

XXXI XXXI

21 21

322 322

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

hoc quod generatur a Filio, relativam hoc quod generatur a Filio, relativam oppositionem nec ad Patrem habet, nec oppositionem nec ad Patrem habet, nec ad Spiritum sanctum a neutro ergo ad Spiritum sanctum a neutro ergo distinguitur in persona :` unus ergo erit distinguitur in persona :` unus ergo erit et idem cum Patre et Spiritu sancto: et idem cum Patre et Spiritu sancto: quod absurdum valde est et omni intel- quod absurdum valde est et omni intel- lectui contrarium: sic ergo Filius gene- lectui contrarium: sic ergo Filius gene- rando Filium, generaret Patrem et Spi- rando Filium, generaret Patrem et Spi- ritum sanctum. ritum sanctum.

4. Adhuc, Si Filius generaret filium, 4. Adhuc, Si Filius generaret filium, ille filius proprietate filiationis erit filius, ille filius proprietate filiationis erit filius, et persona divina et similiter primus et persona divina et similiter primus filius proprietate filiationis erit filius et filius proprietate filiationis erit filius et persona divina: quæro, secundum quid persona divina: quæro, secundum quid differant istæ filiationes ? Constat, quod differant istæ filiationes ? Constat, quod non differunt per materiam in qua indi- non differunt per materiam in qua indi- viduentur: quia materia in divinis nec viduentur: quia materia in divinis nec esse potest, nec est: Nec differunt per esse potest, nec est: Nec differunt per essentiam : quia proprietas in divinis ab essentiam : quia proprietas in divinis ab essentia nullam facit distinctionem. Nec essentia nullam facit distinctionem. Nec formaliter differunt: quia unius speciei formaliter differunt: quia unius speciei sunt, et definitionis, et formæ, sicut om- sunt, et definitionis, et formæ, sicut om- nis albedo cum omni albedine. Ergo nis albedo cum omni albedine. Ergo eædem sunt filiationes istæ : quia dicit eædem sunt filiationes istæ : quia dicit Philosophus in VII Topicorum, quod Philosophus in VII Topicorum, quod « eadem sunt,in quibus non est differen- « eadem sunt,in quibus non est differen- tia: » sed eædem proprietates personales tia: » sed eædem proprietates personales easdem constituunt personas : ergo pri- easdem constituunt personas : ergo pri- mus filius cum secundo erit una persona mus filius cum secundo erit una persona et eadem erit per eamdem rationem : et et eadem erit per eamdem rationem : et si in infinitum multiplicentur, idem se- si in infinitum multiplicentur, idem se- quetur et sic sequitur, quod idem gene- quetur et sic sequitur, quod idem gene- rat seipsum quod dicit Richardus esse rat seipsum quod dicit Richardus esse contra omnem intellectum, quod scili- contra omnem intellectum, quod scili- cet ille de quo aliquis est, sit ille qui est cet ille de quo aliquis est, sit ille qui est de ipso, vel sit ab eo qui est de ipso. de ipso, vel sit ab eo qui est de ipso.

AD ID quod secundo quæritur ', sic AD ID quod secundo quæritur ', sic proceditur : proceditur :

Videtur enim, quod Filius non semel, Videtur enim, quod Filius non semel, sed continue nascitur de Patre et sic sed continue nascitur de Patre et sic generatio ejus sit inquieta et infinita. generatio ejus sit inquieta et infinita. Origenes super Jeremiam: Origenes super Jeremiam: « 'Salvator « 'Salvator

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. IX, Art. 18 et 19. Tom. XXV hu- tiarum, Dist. IX, Art. 18 et 19. Tom. XXV hu- jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

2 ORIGENES, Homil. II in Jeremiam, xiv, 8: 2 ORIGENES, Homil. II in Jeremiam, xiv, 8: Salvator ejus in tempore tribulationis. Salvator ejus in tempore tribulationis.

noster est sapientia Dei: sapientia vero noster est sapientia Dei: sapientia vero est splendor æternæ lucis 2. » Ad Hebr. est splendor æternæ lucis 2. » Ad Hebr. 1, 3 Qui cum sit splendor gloria. 1, 3 Qui cum sit splendor gloria. Splendor autem non semel nascitur, ot Splendor autem non semel nascitur, ot desinit sed quoties ortum fuerit lumen desinit sed quoties ortum fuerit lumen ex quo splendor oritur, toties etiam ori- ex quo splendor oritur, toties etiam ori- tur splendor claritatis. Unde ait in libro tur splendor claritatis. Unde ait in libro Proverbiorum, VII, 25: Ante omnes Proverbiorum, VII, 25: Ante omnes colles generat me Dominus: non, ut colles generat me Dominus: non, ut quidam male legunt, generavit me 3. Ex quidam male legunt, generavit me 3. Ex his verbis accipitur, quod continue per his verbis accipitur, quod continue per temporis successionem generetur Filius: temporis successionem generetur Filius: et sic infinita et inquieta sit ejus genera- et sic infinita et inquieta sit ejus genera- tio. tio.

IN CONTRARIUM hujus est, IN CONTRARIUM hujus est,

1. Quod dicit Gregorius in Moralibus, 1. Quod dicit Gregorius in Moralibus, super Job sic dicens : « Dominus Jesus super Job sic dicens : « Dominus Jesus in eo quod virtus et sapientia Dei est, in eo quod virtus et sapientia Dei est, de Patre ante tempora natus est: vel de Patre ante tempora natus est: vel potius quia nec cœpit nasci, nec desiit, potius quia nec cœpit nasci, nec desiit, dicamus verius, semper natus: non au- dicamus verius, semper natus: non au- tem possumus dicere, semper nascitur, tem possumus dicere, semper nascitur, ne imperfectum esse videatur. At vero ne imperfectum esse videatur. At vero ut æternus designari valeat et perfectus, ut æternus designari valeat et perfectus, et semper dicamus, et natus, quatenus et semper dicamus, et natus, quatenus et natus ad perfectionem pertineat, et et natus ad perfectionem pertineat, et semper ad æternitatem *. » semper ad æternitatem *. »

2. Ad idem, Augustinus in libro 2. Ad idem, Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum de semper nato LXXXIII Quæstionum de semper nato disserens sic ait: « Melior est semper disserens sic ait: « Melior est semper natus, quam qui semper nascitur: quia natus, quam qui semper nascitur: quia qui semper nascitur, nondum est na- qui semper nascitur, nondum est na- tus et numquam natus est, vel natus tus et numquam natus est, vel natus erit si semper nascitur. Aliud enim est erit si semper nascitur. Aliud enim est nasci, aliud natum esse. Ac per hoc nasci, aliud natum esse. Ac per hoc numquam Filius est, si numquam natus numquam Filius est, si numquam natus est. Filius autem est, quia natus: et est. Filius autem est, quia natus: et semper Filius semper igitur natus. » semper Filius semper igitur natus. »

Se Se

SOLUTIO. Ad primam quæstionem di- so SOLUTIO. Ad primam quæstionem di- so cendum, quod sicut probant rationes in- cendum, quod sicut probant rationes in- ductæ, Filius non generat alium filium : ductæ, Filius non generat alium filium : et secundum quod dicit Anselmus, quod et secundum quod dicit Anselmus, quod

3 Vulgata habet, Proverb. viii. 25: Ante col- 3 Vulgata habet, Proverb. viii. 25: Ante col- les ego parturiebar. les ego parturiebar.

1. 1.

4 S. GREGORIUS, Lib. XXIX Moralium cap. 4 S. GREGORIUS, Lib. XXIX Moralium cap.

IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30. IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30.

omne inconveniens Deo impossibile est : omne inconveniens Deo impossibile est : impossibile est ergo Filium generare impossibile est ergo Filium generare alium filium. alium filium.

AD PRIMUM autem quod objicitur con- AD PRIMUM autem quod objicitur con- tra hoc, dicendum quod quæcumque tra hoc, dicendum quod quæcumque potentia est in Patre, est in Filio, sed potentia est in Patre, est in Filio, sed non ad idem, nisi in genere: et poten- non ad idem, nisi in genere: et poten- tia generandi, secundum quod gerundi- tia generandi, secundum quod gerundi- vum sumitur a verbo impersonali, ea- vum sumitur a verbo impersonali, ea- dem est in Patre et in Filio. Sed in Patre dem est in Patre et in Filio. Sed in Patre est ad hoc quod generet, in Filio autem est ad hoc quod generet, in Filio autem ad hoc quod generetur. Et hæc solutio ad hoc quod generetur. Et hæc solutio est Magistri in primo Sententiarum, di- est Magistri in primo Sententiarum, di- stinct. VII, et ratio solutionis. stinct. VII, et ratio solutionis.

Innuit tamen etiam aliam solutionem. Innuit tamen etiam aliam solutionem. Cum enim dico, potentia generandi, duo Cum enim dico, potentia generandi, duo dico, scilicet potentiam, et hoc naturæ dico, scilicet potentiam, et hoc naturæ estet generandi, quod secundum Do- estet generandi, quod secundum Do- natum verbum est, quia actionem signi- natum verbum est, quia actionem signi- ficat et agere: secundum Priscianum ficat et agere: secundum Priscianum autem nomen verbale : et sic iterum autem nomen verbale : et sic iterum refertur ad actionem et ad agere et refertur ad actionem et ad agere et hoc est notionis sive proprietatis. Unde hoc est notionis sive proprietatis. Unde quod naturæ est, scilicet potentia, unum quod naturæ est, scilicet potentia, unum est in Patre et Filio: sed quod notionis est in Patre et Filio: sed quod notionis sive proprietatis est, est in Patre et Filio sive proprietatis est, est in Patre et Filio diversum Patri enim proprium est ut diversum Patri enim proprium est ut generet, Filio autem ut generetur. generet, Filio autem ut generetur.

AD ALIUD dicendum, quod in genera- AD ALIUD dicendum, quod in genera- tione hominis vel animalium, potentia tione hominis vel animalium, potentia generandi a patre transfunditur in filium generandi a patre transfunditur in filium hac de causa quia in tali generatione hac de causa quia in tali generatione pater imperfectum esse largitur filio per pater imperfectum esse largitur filio per generationem quod quia per se imper- generationem quod quia per se imper- fectum est, et deficit in seipso, non in fectum est, et deficit in seipso, non in uno et simul possidens se totum, oportet uno et simul possidens se totum, oportet quod apprehendat et teneat se per suc- quod apprehendat et teneat se per suc- cessionem in esse divino, quod deside- cessionem in esse divino, quod deside- rare omni naturæ est inditum. Secus rare omni naturæ est inditum. Secus autem est in divinis, ubi Pater perfe- autem est in divinis, ubi Pater perfe- ctum esse largitur Filio, quod se totum ctum esse largitur Filio, quod se totum in uno possidet et simul: et ideo succes- in uno possidet et simul: et ideo succes- sio esset ibi inconveniens. Nec generatio sio esset ibi inconveniens. Nec generatio humana exemplificare potest generatio- humana exemplificare potest generatio- nem divinam in omnibus sed in hoc nem divinam in omnibus sed in hoc exemplificat, quod ex potentia naturali exemplificat, quod ex potentia naturali est, et in simile speciei et formæ. est, et in simile speciei et formæ.

AD ALIAM partem quæstionis dicen- AD ALIAM partem quæstionis dicen-

323 323

dum, quod Sancti non intendunt dicere, dum, quod Sancti non intendunt dicere, quod generatio divina temporibus vel quod generatio divina temporibus vel differentiis temporum subjaceat, sed differentiis temporum subjaceat, sed quod æterna sit, et nulli desit differen- quod æterna sit, et nulli desit differen- tiæ temporis, ut dicit Hieronymus. Unde tiæ temporis, ut dicit Hieronymus. Unde proprie loquendo verba motus tempora- proprie loquendo verba motus tempora- les significantia, ad esse resolvenda les significantia, ad esse resolvenda sunt: quia in differentiis temporum se- sunt: quia in differentiis temporum se- cundum esse duo invenimus perfecta, cundum esse duo invenimus perfecta, præteritum scilicet, et præsens: præteri- præteritum scilicet, et præsens: præteri- tum enim necesse est esse, præsens au- tum enim necesse est esse, præsens au- tem non totum. Est autem cavendum, tem non totum. Est autem cavendum, quia duplex est præsens, scilicet imparti- quia duplex est præsens, scilicet imparti- bile, et partibile. Impartibile totum si- bile, et partibile. Impartibile totum si- mul est, de quo dicit Aristoteles in mul est, de quo dicit Aristoteles in III Physicorum, quod de tempore non est III Physicorum, quod de tempore non est accipere nisi nunc temporis et hoc est accipere nisi nunc temporis et hoc est substantia temporis. Et aliud præsens de substantia temporis. Et aliud præsens de quo dicit Priscianus, cujus pars præter- quo dicit Priscianus, cujus pars præter- iit, pars in instanti est, et pars futura : iit, pars in instanti est, et pars futura : et hoc est accidens verbo quod agere et et hoc est accidens verbo quod agere et pati significat: quia probat Aristoteles pati significat: quia probat Aristoteles in VI Physicorum, quod quidquid mo- in VI Physicorum, quod quidquid mo- vetur, movebatur, et movebitur. Et sic vetur, movebatur, et movebitur. Et sic est de omnibus successivis passionibus est de omnibus successivis passionibus et actionibus. Unde nihil talium est, nisi et actionibus. Unde nihil talium est, nisi dum fit et dum fit, est imperfectum. Et dum fit et dum fit, est imperfectum. Et hoc præsens a divina generatione inten- hoc præsens a divina generatione inten- dunt excludere Gregorius et Augustinus. dunt excludere Gregorius et Augustinus. Unde Gregorius : « Non dicamus, sem- Unde Gregorius : « Non dicamus, sem- per nascitur, ne imperfectum esse creda- per nascitur, ne imperfectum esse creda- tur. » Et Augustinus: « Quod semper tur. » Et Augustinus: « Quod semper nascitur, numquam natum est. » Præ- nascitur, numquam natum est. » Præ- sens autem impartibile quod totum est sens autem impartibile quod totum est simul, intendit adstruere Origines de di- simul, intendit adstruere Origines de di- vina generatione: et ideo dicit : « Non vina generatione: et ideo dicit : « Non semel oritur et desinit, » intendens, semel oritur et desinit, » intendens, quod in ortu continue est. quod in ortu continue est.

Similiter loquentes de præterito, non Similiter loquentes de præterito, non accipiunt præteritum in hoc quod præ- accipiunt præteritum in hoc quod præ- teriit, quia in hoc non est : sed acci- teriit, quia in hoc non est : sed acci- piunt præteritum in hoc quod perfe- piunt præteritum in hoc quod perfe- ctum, quia in hoc ex præteritione sua ctum, quia in hoc ex præteritione sua non præteriit,ut dicitur in Sex principiis, non præteriit,ut dicitur in Sex principiis, sed in necessitate manet et stat. Et hoc sed in necessitate manet et stat. Et hoc innuit Gregorius dicens : « Et semper innuit Gregorius dicens : « Et semper dicamus, et natus, quatenus et natus ad dicamus, et natus, quatenus et natus ad perfectionem pertineat, et semper ad perfectionem pertineat, et semper ad

æternitatem. » æternitatem. »

324 324

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

Futurum autem quia totum in poten- Futurum autem quia totum in poten- tia est, ad generationem divinam referri tia est, ad generationem divinam referri non potest, nisi per abnegationem oppo- non potest, nisi per abnegationem oppo- siti, ut dicit Augustinus, quod erit, siti, ut dicit Augustinus, quod erit, quia numquam deerit '. » quia numquam deerit '. »

« «

Propria enim verba de tam excellenti Propria enim verba de tam excellenti re habere non possumus, ut dicit Grego- re habere non possumus, ut dicit Grego- rius: sed ut possumus balbutiendo po- rius: sed ut possumus balbutiendo po- tius quam loquendo divina resonamus. tius quam loquendo divina resonamus.

Et Dionysius in libro de Divinis nomi- Et Dionysius in libro de Divinis nomi- nibus : « Cum ad divina venimus, per- nibus : « Cum ad divina venimus, per- fectam invenimus irrationabilitatem 2. ») fectam invenimus irrationabilitatem 2. ») Et Ambrosius « Ego non possum scire Et Ambrosius « Ego non possum scire generationis secretum : silet vox generationis secretum : silet vox mea tantum, sed etiam Angelorum. mea tantum, sed etiam Angelorum. Unde, Isa. LIII, 8: Generationem ejus Unde, Isa. LIII, 8: Generationem ejus quis enarrabit ? quis enarrabit ?

Et Et

per per

hoc patet solutio ad totum. hoc patet solutio ad totum.

non non

» »

QUÆSTIO XXXI. QUÆSTIO XXXI.

De processione æterna Spiritus sancti. De processione æterna Spiritus sancti.

Deinde quæritur de processione Spiri- Deinde quæritur de processione Spiri- tus sancti. tus sancti.

Et quia duæ sunt processiones ejus, Et quia duæ sunt processiones ejus, una scilicet æterna, et altera tempora- una scilicet æterna, et altera tempora- lis primo de æterna, secundo de tem- lis primo de æterna, secundo de tem- porali quærendum est. porali quærendum est.

De æterna quatuor inquirenda sunt. De æterna quatuor inquirenda sunt. Primo, An procedat a Patre et Filio Primo, An procedat a Patre et Filio Spiritus sanctus ? Spiritus sanctus ?

Et secundo, Qualiter procedat? Et secundo, Qualiter procedat?

Et tertio, A quo procedat, sive a qui- Et tertio, A quo procedat, sive a qui- bus, utrum simul procedat a Patre et bus, utrum simul procedat a Patre et Filio? Filio?

' '

tas ponit Richardus in libro de Trini- tas ponit Richardus in libro de Trini- tate, quæ omnes sumuntur ex ratione tate, quæ omnes sumuntur ex ratione summi boni, cujus est optima addu- summi boni, cujus est optima addu-

cere. cere.

1. Et prima quidem est: quia sicut 1. Et prima quidem est: quia sicut summo bono deesse non potest diffusio summo bono deesse non potest diffusio naturæ per generationem, ita dulcedini naturæ per generationem, ita dulcedini summi boni deesse non potest diffusio summi boni deesse non potest diffusio boni per voluntatem: quia aliter non boni per voluntatem: quia aliter non esset in eo summa delectatio. Intima esset in eo summa delectatio. Intima autem et dulcissima diffusio per amo- autem et dulcissima diffusio per amo- rem est. Amor ergo diffunditur a sum - rem est. Amor ergo diffunditur a sum - mo bono. Sed regulariter est verum, mo bono. Sed regulariter est verum,

Et quarto, Cujus sit proprium proce- quod procedens a Deo, manens in Deo Et quarto, Cujus sit proprium proce- quod procedens a Deo, manens in Deo

dere? dere?

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Utrum Spiritus sanctus procedat a Utrum Spiritus sanctus procedat a Patre et Filio 3 ? Patre et Filio 3 ?

AD PRIMUM rationes convenientiæ mul- AD PRIMUM rationes convenientiæ mul-

1 S. AUGSTINUS, Tract. XCIX ad cap. XVI 1 S. AUGSTINUS, Tract. XCIX ad cap. XVI

Joannis. Joannis.

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 1. cap. 1.

Deus est. Et per hoc quod est ab alio, Deus est. Et per hoc quod est ab alio, existendi modum habet proprium quo existendi modum habet proprium quo distinguitur ab eo a quo est. Ergo amor distinguitur ab eo a quo est. Ergo amor ille sic procedens et Deus est, et per- ille sic procedens et Deus est, et per- sona personali proprietate distincta ab sona personali proprietate distincta ab eo a quo est: ergo persona divina est, eo a quo est: ergo persona divina est, et sic Spiritus sanctus procedit, et pro- et sic Spiritus sanctus procedit, et pro- cessio sua est. cessio sua est.

2. Adhuc, Omne bonum in Deo, in 2. Adhuc, Omne bonum in Deo, in summo est, quando in summa diffusione summo est, quando in summa diffusione

3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 3 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XI, Art. 1. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. XI, Art. 1. Tom. XXV hujusce novæ editionis. novæ editionis.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 31. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 31.

est. Summa autem diffusio est, quod ex est. Summa autem diffusio est, quod ex se per generationem producat æqualem se per generationem producat æqualem sibi quia diffundere se, definitivum est sibi quia diffundere se, definitivum est boni, et essentialis actus ejus. Ergo boni, et essentialis actus ejus. Ergo etiam ex parte voluntatis summum bo- etiam ex parte voluntatis summum bo- num summo affectu et optimo erit diffu- num summo affectu et optimo erit diffu- sivum sui, et productivum sibi æqualis: sivum sui, et productivum sibi æqualis: quia aliter non esset summum. Producet quia aliter non esset summum. Producet ergo amorem, qui ex hoc quod est ab ergo amorem, qui ex hoc quod est ab alio, proprium habebit existentiæ mo- alio, proprium habebit existentiæ mo- dum per hoc autem quod in Deo est, dum per hoc autem quod in Deo est, et ei a quo producitur, æqualis, oportet et ei a quo producitur, æqualis, oportet quod Deus sit et per hoc quod non per quod Deus sit et per hoc quod non per generationem producitur, sed per volun- generationem producitur, sed per volun- tatis affectum, oportet quod non Filius tatis affectum, oportet quod non Filius sit. Talis igitur amor sic procedens ab sit. Talis igitur amor sic procedens ab amante, et distinctus est personali pro- amante, et distinctus est personali pro- prietate, et Deus est, et Pater non est, prietate, et Deus est, et Pater non est, neque Filius, sed utrique æqualis : et neque Filius, sed utrique æqualis : et talem processionem vocamus processio- talem processionem vocamus processio- nem Spiritus sancti. nem Spiritus sancti.