300 300

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

5. Adhuc inducunt illud Joannis, ibi- 5. Adhuc inducunt illud Joannis, ibi- dem Mendax est, et pater ejus. Si enim dem Mendax est, et pater ejus. Si enim pater mendacii est, principium menda- pater mendacii est, principium menda- cii est primum, et eadem ratione pri- cii est primum, et eadem ratione pri- mum principium est aliorum et sic mum principium est aliorum et sic mali est aliquod primum principium, mali est aliquod primum principium, quod non potest esse nisi summe ma- quod non potest esse nisi summe ma- lum. lum.

6. Ad idem inducunt illud Apostoli, 6. Ad idem inducunt illud Apostoli, II ad Corinth. IV, 3 et 4 : Quod si oper- II ad Corinth. IV, 3 et 4 : Quod si oper- tum est Evangelium nostrum, in iis qui tum est Evangelium nostrum, in iis qui pereunt est opertum, in quibus Deus hu- pereunt est opertum, in quibus Deus hu- jus sæculi excæcavit mentes infidelium, jus sæculi excæcavit mentes infidelium, ut non fulgeat in eis illuminatio Evan- ut non fulgeat in eis illuminatio Evan- gelii gloriæ Christi. Ergo est Deus hu- gelii gloriæ Christi. Ergo est Deus hu- jus sæculi, qui principium est tenebra- jus sæculi, qui principium est tenebra- rum excæcans mentes hominum, sicut rum excæcans mentes hominum, sicut est Deus hujus luminis, qui illuminat est Deus hujus luminis, qui illuminat omnem hominem venientem in hunc omnem hominem venientem in hunc mundum. Duo ergo principia sunt : mundum. Duo ergo principia sunt : unum lucis, et unum tenebrarum. unum lucis, et unum tenebrarum.

7. Ad idem dicunt facere quod dicitur, 7. Ad idem dicunt facere quod dicitur, Joan. XII, 31 Princeps hujus mundi Joan. XII, 31 Princeps hujus mundi ejicietur foras. Si enim princeps est, ejicietur foras. Si enim princeps est, principium est. Princeps enim motivum principium est. Princeps enim motivum principium est eorum quibus principatur. principium est eorum quibus principatur. Ejiciendus autem foras non potest esse Ejiciendus autem foras non potest esse nisi malum omnis mali principium. nisi malum omnis mali principium.

8. Ad idem dicunt facere illud Joannis, 8. Ad idem dicunt facere illud Joannis, XIV, 30 Venit enim princeps mundi hu- XIV, 30 Venit enim princeps mundi hu- jus, et in me non habet quidquam. jus, et in me non habet quidquam. Quod enim nihil in bono habet et boni Quod enim nihil in bono habet et boni principio, universaliter est malum, nihil principio, universaliter est malum, nihil habens boni et sic est per essentiam habens boni et sic est per essentiam malum, et mali principium, et summe malum, et mali principium, et summe malum. malum.

9. Ad idem inducunt illud Sapientiæ, 9. Ad idem inducunt illud Sapientiæ, XII, 10 Non ignorans quoniam nequam XII, 10 Non ignorans quoniam nequam est natio eorum, et naturalis malitia ip- est natio eorum, et naturalis malitia ip- sorum, et quoniam non poterat mutari sorum, et quoniam non poterat mutari cogitatio illorum in perpetuum. Dicunt cogitatio illorum in perpetuum. Dicunt enim, quod naturalis malitia participa- enim, quod naturalis malitia participa- tive dicta non potest esse dicta nisi a tive dicta non potest esse dicta nisi a principio quod per essentiam malum est: principio quod per essentiam malum est: sicut bonum participative dictum non sicut bonum participative dictum non potest esse nisi a principio quod per potest esse nisi a principio quod per essentiam bonum est. essentiam bonum est.

RATIONES etiam inducunt dicentes, RATIONES etiam inducunt dicentes, quod quod

1. Si aliqua simpliciter dicta oppo- 1. Si aliqua simpliciter dicta oppo- nuntur, ut bonum et malum: tunc se- nuntur, ut bonum et malum: tunc se- quitur, quod melius opponitur ad pejus, quitur, quod melius opponitur ad pejus, et optimum ad pessimum. Pessimum et optimum ad pessimum. Pessimum autem est in termino malum: et quod in autem est in termino malum: et quod in termino malum est, est summum malum: termino malum est, est summum malum: ergo aliquid est summum malum. Sum- ergo aliquid est summum malum. Sum- mum autem malum est, in quo nihil bo- mum autem malum est, in quo nihil bo- ni est, nec essentia, nec virtus, nec opc- ni est, nec essentia, nec virtus, nec opc- ratio quia aliter non esset summum, ratio quia aliter non esset summum, cum posset esse pejus: ergo aliquid est cum posset esse pejus: ergo aliquid est quod essentialiter malum est, et secun- quod essentialiter malum est, et secun- dum essentiam, et secundum operatio- dum essentiam, et secundum operatio- nem. Hoc autem principium mali et ma- nem. Hoc autem principium mali et ma- lum est. Ergo quoddam principium mali lum est. Ergo quoddam principium mali et malum est. et malum est.

2. Adhuc, Contrariorum contrariæ 2. Adhuc, Contrariorum contrariæ sunt cause. Bonum autem et malum con- sunt cause. Bonum autem et malum con- traria sunt in operibus mundi. Ergo a traria sunt in operibus mundi. Ergo a contrariis causis. Resolvantur ergo contrariis causis. Resolvantur ergo causæ usque in primas: stabit ergo re- causæ usque in primas: stabit ergo re- solutio in primo principio boni, et in solutio in primo principio boni, et in primo principio mali. Duo ergo sunt primo principio mali. Duo ergo sunt principia: unum boni, et alterum mali. principia: unum boni, et alterum mali.

3. Si quis dicat, quod malum est non 3. Si quis dicat, quod malum est non ens et privatio, et ita non est principium. ens et privatio, et ita non est principium. CONTRA: Pugnare non est non entis, nec CONTRA: Pugnare non est non entis, nec privationis: malum autem repugnat bo- privationis: malum autem repugnat bo- no, ut dicit Dionysius: ergo malum ali- no, ut dicit Dionysius: ergo malum ali- quid entium est: et sic habetur propo- quid entium est: et sic habetur propo- situm. situm.

IN CONTRARIUM est,. IN CONTRARIUM est,.

1. Quod dicit Aristoteles in III Ethi- 1. Quod dicit Aristoteles in III Ethi- corum, quod malum universaliter etiam corum, quod malum universaliter etiam destruit seipsum. Ergo si aliquid est destruit seipsum. Ergo si aliquid est summe malum, sequitur quod ipsum non summe malum, sequitur quod ipsum non est et ita non est principium. est et ita non est principium.

2. Adhuc, Bonum et malum opposita 2. Adhuc, Bonum et malum opposita sunt sed omne quod est, in quantum sunt sed omne quod est, in quantum est, bonum est ut in antehabitis proba- est, bonum est ut in antehabitis proba- tum est. Si ergo malum est, sequitur tum est. Si ergo malum est, sequitur quod in quantum est, bonum est : et sic quod in quantum est, bonum est : et sic sequitur, quod summe malum non est. sequitur, quod summe malum non est. 3. Adhuc, Habitum est, quod nihil 3. Adhuc, Habitum est, quod nihil existentium vel in existentibus est ma- existentium vel in existentibus est ma-

Hæc enim sunt quæ ex auctoritate in- lum. Hoc enim probavit Dionysius per Hæc enim sunt quæ ex auctoritate in- lum. Hoc enim probavit Dionysius per ducere possunt. ducere possunt. inductionem in omnibus. Videtur ergo, inductionem in omnibus. Videtur ergo,

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 29. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 29.

quod omne quod est, per essentiam bo- quod omne quod est, per essentiam bo- num est: nihil ergo per essentiam est num est: nihil ergo per essentiam est malum et sic nihil est summe malum, malum et sic nihil est summe malum, et non potest intelligi summe malum et non potest intelligi summe malum esse: quia statim cum ponitur esse, po- esse: quia statim cum ponitur esse, po- nitur esse bonum: quia bonum et ens nitur esse bonum: quia bonum et ens

convertuntur. convertuntur.

4. Adhuc, Summum bonum summam 4. Adhuc, Summum bonum summam potentiam boni ponit, et summum affe- potentiam boni ponit, et summum affe- ctum ad bonum: sed ad summum affe- ctum ad bonum: sed ad summum affe- ctum ad bonum sequitur summi mali de- ctum ad bonum sequitur summi mali de- testatio. Si ergo duo sunt, unum summe testatio. Si ergo duo sunt, unum summe bonum, et alterum summe malum: aut bonum, et alterum summe malum: aut bonum non vult et potest destruere ma- bonum non vult et potest destruere ma- lum, aut vult et non potest. Si non vult lum, aut vult et non potest. Si non vult et potest, sequitur quod non summe de- et potest, sequitur quod non summe de- testatur, et ita non est summe bonum. testatur, et ita non est summe bonum. Si autem vult et non potest: cum po- Si autem vult et non potest: cum po- tentia destruendi mali sit bonitas et vir- tentia destruendi mali sit bonitas et vir- tus boni, sequitur quod aliqua bonitatum tus boni, sequitur quod aliqua bonitatum deest sibi, et iterum non est summum deest sibi, et iterum non est summum bonum. Ad hoc ergo quod summum bo- bonum. Ad hoc ergo quod summum bo- num sit, oportet quod possit et velit de- num sit, oportet quod possit et velit de- struere summum malum: et ita sisum- struere summum malum: et ita sisum- mum bonum est, summum malum esse mum bonum est, summum malum esse non potest. non potest.

5. Hoc idem habetur per auctoritatem, 5. Hoc idem habetur per auctoritatem, (ienes. 1, 31 Vidit Deus cuncta quæ fe- (ienes. 1, 31 Vidit Deus cuncta quæ fe- cerat et erant valde bona. Ergo nihil cerat et erant valde bona. Ergo nihil in entibus est, quod non sit bonum : ma- in entibus est, quod non sit bonum : ma- lum ergo nihil est existentium. Et hæc lum ergo nihil est existentium. Et hæc est ratio Dionysii. est ratio Dionysii.

6. Adhuc, Ut dicit Dionysius, bonum 6. Adhuc, Ut dicit Dionysius, bonum lumen est, quod primum dictum est bo- lumen est, quod primum dictum est bo- num in principio Genesis 1 : malum au- num in principio Genesis 1 : malum au- tem tenebra ergo sicut se habet tene- tem tenebra ergo sicut se habet tene- bra ad lumen, ita malum ad bonum. Te- bra ad lumen, ita malum ad bonum. Te- nebra autem nihil est nisi luminis priva- nebra autem nihil est nisi luminis priva- tio ubi lumen esse deberet. Malum ergo tio ubi lumen esse deberet. Malum ergo nihil est nisi boni privatio ubi bonum nihil est nisi boni privatio ubi bonum esse deberet. Quod autem nihil est, prin- esse deberet. Quod autem nihil est, prin- cipium efficiens non habet. Ergo nihil est cipium efficiens non habet. Ergo nihil est principium mali. principium mali.

7. Adhuc, Joannis, 1, 3: Omnia per 7. Adhuc, Joannis, 1, 3: Omnia per ipsum facta sunt. Quæcumque ergo ipsum facta sunt. Quæcumque ergo facta sunt, per ipsum facta sunt. Si ergo facta sunt, per ipsum facta sunt. Si ergo mala facta sunt, et sunt, per ipsum facta mala facta sunt, et sunt, per ipsum facta

1 Genes. 1, 3 et seq. 1 Genes. 1, 3 et seq.

301 301

sunt sed bonum non potest esse causa sunt sed bonum non potest esse causa mali sequitur ergo, quod mala in quan- mali sequitur ergo, quod mala in quan- tum mala, nec facta sunt, nec sunt. Et tum mala, nec facta sunt, nec sunt. Et hoc est quod supra dictum est, quod hoc est quod supra dictum est, quod malum est incausale, non intentum, et malum est incausale, non intentum, et infoecundum, et pigrum. infoecundum, et pigrum.

SOLUTIO. Hoc facit Manichæis errorem, SOLUTIO. Hoc facit Manichæis errorem, quod de privationibus sicut de positioni- quod de privationibus sicut de positioni- bus judicabant, et putabant esse causam bus judicabant, et putabant esse causam efficientem privationis, sicut est positio- efficientem privationis, sicut est positio- nis et habitus. Et est derivatus hic error nis et habitus. Et est derivatus hic error ab antiquo Pythagora, qui duas sisticias ab antiquo Pythagora, qui duas sisticias ponebat principiorum, unam bonorum, ponebat principiorum, unam bonorum, et alteram malorum: sed in sisticia ma- et alteram malorum: sed in sisticia ma- lorum privationes posuit pro principiis, lorum privationes posuit pro principiis, sicut malum, tenebram, fœminam, altera sicut malum, tenebram, fœminam, altera parte longius, inæquale, et hujusmodi : parte longius, inæquale, et hujusmodi : attendens, quod privatio in causa virtutis attendens, quod privatio in causa virtutis debitæ, causa est prævaricationis in effe- debitæ, causa est prævaricationis in effe- ctu sicut privatio virtutis debitæ infor- ctu sicut privatio virtutis debitæ infor- mativa, quæ est in semine, privatum fa- mativa, quæ est in semine, privatum fa- cit partum, qui est fœmina. Propter cit partum, qui est fœmina. Propter quod dicit Aristoteles in libro XVI de quod dicit Aristoteles in libro XVI de Animalibus, quod fœmina mas occasio- Animalibus, quod fœmina mas occasio- natus est, hoc est, occasionem privatio- natus est, hoc est, occasionem privatio- nis passus. Manes autem, a quo Mani- nis passus. Manes autem, a quo Mani- chæi dicti sunt, accepit omnia quæ posita chæi dicti sunt, accepit omnia quæ posita sunt in sisticia malorom, positive esse sunt in sisticia malorom, positive esse dicta et ideo errabat. dicta et ideo errabat.

Ultima ergo positio istius disputationis Ultima ergo positio istius disputationis concedenda est. concedenda est.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

AD AUCTORITATEM autem quam primo Adquæst. AD AUCTORITATEM autem quam primo Adquæst. inducunt, Matth. XII, 39, dicendum est, inducunt, Matth. XII, 39, dicendum est, quod ex illa auctoritate non probatur, quod ex illa auctoritate non probatur, nisi quod proximum principium mali, nisi quod proximum principium mali, quod est liberum arbitrium, malum est: quod est liberum arbitrium, malum est: hoc enim proximum est principium, se- hoc enim proximum est principium, se- cundum quod stat sub deformitate aver- cundum quod stat sub deformitate aver- sionis a bono: et ideo malum est, sicut sionis a bono: et ideo malum est, sicut in antehabitis dictum est. Et ideo non in antehabitis dictum est. Et ideo non oportet, quod reducatur in aliquod prin- oportet, quod reducatur in aliquod prin- cipium primum quod sit causa efficiens, cipium primum quod sit causa efficiens, sicut supra dictum est de claudicatione, sicut supra dictum est de claudicatione, quæ ad tibiam reducitur, et non ad vir- quæ ad tibiam reducitur, et non ad vir- tutem gressibilem. tutem gressibilem.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad 6. Ad 6.

302 302

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ID quod objiciunt de Matthæo, xv, AD ID quod objiciunt de Matthæo, xv, 13, de plantatione, dicendum quod Pa- 13, de plantatione, dicendum quod Pa- ter coelestis in quantum est Pater, non ter coelestis in quantum est Pater, non plantat nisi permanens et bonum planta- plantat nisi permanens et bonum planta- rum tamen ex hoc quod plantatum est, rum tamen ex hoc quod plantatum est, vertibile est in malum. Et hoc dicitur vertibile est in malum. Et hoc dicitur plantatio, eo quod in plantato est: et plantatio, eo quod in plantato est: et hoc eradicabitur, quando corruptio mun- hoc eradicabitur, quando corruptio mun- di a creatura tolletur, ut dicitur, ad Ro- di a creatura tolletur, ut dicitur, ad Ro- man. vını, 211. Et ex hoc non sequitur, man. vını, 211. Et ex hoc non sequitur, quod aliquid ut efficiens sit mali planta- quod aliquid ut efficiens sit mali planta- tivum, sed potius ut deficiens: et non tivum, sed potius ut deficiens: et non primum, sed secundum a summo bono primum, sed secundum a summo bono plantatum, quod ex seipso patitur defe- plantatum, quod ex seipso patitur defe- ctum, et non in quantum est a primo: ex ctum, et non in quantum est a primo: ex seipso enim nihil et ex nihilo est, et per seipso enim nihil et ex nihilo est, et per consequens vertibile est: ex primo autem consequens vertibile est: ex primo autem et est, et bonum est, ut in libro de Cau- et est, et bonum est, ut in libro de Cau- sis probatum est. sis probatum est.

PER HOC jam patet solutio ad id quod PER HOC jam patet solutio ad id quod inducunt, Matth. XIII, 25. Malum enim inducunt, Matth. XIII, 25. Malum enim seminativum non est, nisi bonum per seminativum non est, nisi bonum per naturam aversionis quam habet in seip- naturam aversionis quam habet in seip- so, secundum quod actualiter stat sub so, secundum quod actualiter stat sub aversione a bono. Et hæc est mala vo- aversione a bono. Et hæc est mala vo- luntas hominis et dæmonis, qui seminant luntas hominis et dæmonis, qui seminant omne malum. omne malum.

AD ID quod inducitur, Joan. vin, 44, AD ID quod inducitur, Joan. vin, 44, dicendum, quod cum dicitur, Ab initio, dicendum, quod cum dicitur, Ab initio, præpositio ab, quia transitiva est, diver- præpositio ab, quia transitiva est, diver- sitatem notat inter initium et esse homi- sitatem notat inter initium et esse homi- cidam et sic sensus est, Ab initio, hoc cidam et sic sensus est, Ab initio, hoc est, statim post initium. Et tunc in initio est, statim post initium. Et tunc in initio creationis fuit bonus, nec umquam per creationis fuit bonus, nec umquam per essentiam malus. essentiam malus.

AD ALIUD dicendum, quod pater men- AD ALIUD dicendum, quod pater men- dacii est quia principium, et prius inve- dacii est quia principium, et prius inve- nit mendacium quo decepit Hevam. Et nit mendacium quo decepit Hevam. Et hoc fuit per aversionem et defectum a ve- hoc fuit per aversionem et defectum a ve- ritate et bono: et hoc notat Christus cum ritate et bono: et hoc notat Christus cum dicit: Et in veritate non stetit. dicit: Et in veritate non stetit.

AD ALIUD quod inducunt ex Apostolo, AD ALIUD quod inducunt ex Apostolo, II ad Corinth. IV, 3 et 4, dicendum, quod II ad Corinth. IV, 3 et 4, dicendum, quod Deus hujus sæculi non dicitur, quod Deus hujus sæculi non dicitur, quod creator sæculi sit, se quia in sæcularium creator sæculi sit, se quia in sæcularium cordibus quamdam sibi usurpat simili- cordibus quamdam sibi usurpat simili-

tudinem divinitatis per superbiam, sicut tudinem divinitatis per superbiam, sicut jactando dicit, Isa. xiv, 13 et 14 : Super jactando dicit, Isa. xiv, 13 et 14 : Super astra Dei exaltabo solium meum: se- astra Dei exaltabo solium meum: se- debo in monte testamenti : similis ero debo in monte testamenti : similis ero Altissimo. Nec hoc sæculum dicitur uni- Altissimo. Nec hoc sæculum dicitur uni- versitas creatorum, sed diligentes hoc versitas creatorum, sed diligentes hoc sæculum in deliciis, divitiis, et honori- sæculum in deliciis, divitiis, et honori- bus, et aversi ab incommutabili bono di- bus, et aversi ab incommutabili bono di- cuntur hoc sæculum, privati lumine ve- cuntur hoc sæculum, privati lumine ve- ritatis per suggestionem diaboli. ritatis per suggestionem diaboli.

PER HOC etiam patet solutio ad se- PER HOC etiam patet solutio ad se- quens dicitur enim princeps eorum quens dicitur enim princeps eorum quos suggestione movet ad malum. quos suggestione movet ad malum.

AD ID autem quod dicunt de Joanne, AD ID autem quod dicunt de Joanne, XIV, 30 In me non habet quidquam, XIV, 30 In me non habet quidquam, dicendum quod non ideo dicitur quod dicendum quod non ideo dicitur quod nihil boni habeat: sed quia nihil pote- nihil boni habeat: sed quia nihil pote- statis et juris habuit in Christo, eo quod statis et juris habuit in Christo, eo quod immunis erat ab omni peccato. immunis erat ab omni peccato.

AD ID quod objicitur de Sapientia, AD ID quod objicitur de Sapientia, XII, 10, dicendum, quod dicitur naturalis XII, 10, dicendum, quod dicitur naturalis malitia, sicut ab Aristotele in III Ethi- malitia, sicut ab Aristotele in III Ethi- corum dicitur naturalis ira, hoc est, a corum dicitur naturalis ira, hoc est, a progenitoribus deducta ad posteros. Et progenitoribus deducta ad posteros. Et quod dicitur, Non poterat mutari, hoc quod dicitur, Non poterat mutari, hoc est, vix poterat mutari. Consuetudinalis est, vix poterat mutari. Consuetudinalis enim habitus in modum naturæ movet, enim habitus in modum naturæ movet, ut dicit Tullius, et Aristoteles in libro de ut dicit Tullius, et Aristoteles in libro de Reminiscentia, quod « consuetudo in Reminiscentia, quod « consuetudo in naturam transponit. » naturam transponit. »

AD PRIMAM rationem quam inducunt, AD PRIMAM rationem quam inducunt, dicendum quod regula hæc dialectico- dicendum quod regula hæc dialectico- rum, Si simpliciter opponitur ad simpli- rum, Si simpliciter opponitur ad simpli- citer, et magis ad magis, et maximum citer, et magis ad magis, et maximum ad maximum, in omnibus vera est, sed ad maximum, in omnibus vera est, sed non eodem modo. Sicut enim dicitur in non eodem modo. Sicut enim dicitur in libro Sex principiorum, duplex est in- libro Sex principiorum, duplex est in- tensio. Quædam per accessum ad termi- tensio. Quædam per accessum ad termi- num, et quædam per recessum a termino num, et quædam per recessum a termino sive per elongationem. Ut in his quorum sive per elongationem. Ut in his quorum utrumque contrariorum ponit formam, utrumque contrariorum ponit formam, est intensio per accessum ad terminum, est intensio per accessum ad terminum, sicut album, albius, albissimum : ni- sicut album, albius, albissimum : ni- grum, nigrius, nigerrimum, hoc est, in grum, nigrius, nigerrimum, hoc est, in termino album, et in termino nigrum. termino album, et in termino nigrum. Et istius causa est, quia utrumque dicit Et istius causa est, quia utrumque dicit

1 Ad Roman. VIII, 21: Ipsa creatura liberabi- filiorum Dei. 1 Ad Roman. VIII, 21: Ipsa creatura liberabi- filiorum Dei. tur a servitute corruptionis, in libertatem gloria tur a servitute corruptionis, in libertatem gloria

A A

A A

Ad Ad

A A

1101 1101

**l. 2. **l. 2.

: :

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 29. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 29.

formam positivam sub eodem genere formam positivam sub eodem genere maxime ab alia distantem: quod non maxime ab alia distantem: quod non potest esse nec intelligi, nisi utraque sit potest esse nec intelligi, nisi utraque sit in termino quia aliter maxime non di- in termino quia aliter maxime non di- starent a se. In privatione autem et habitu starent a se. In privatione autem et habitu non est sic in his enim non est nisi una non est sic in his enim non est nisi una forma, et per privationem elongatio ab forma, et per privationem elongatio ab illa, quæ elongatio potentia est infinita, illa, quæ elongatio potentia est infinita, sed non actu nulla enim tanta est, quin sed non actu nulla enim tanta est, quin possit esse major: licet aliqua tanta sit, possit esse major: licet aliqua tanta sit, quod non sit major, sicut patet in curvo quod non sit major, sicut patet in curvo et recto, nihil enim tam curvum est quin et recto, nihil enim tam curvum est quin possit esset curvius, licet aliquid sit re- possit esset curvius, licet aliquid sit re- ctum in summo quod non possit esse re- ctum in summo quod non possit esse re- ctius. Et ideo probatum est in Geometri- ctius. Et ideo probatum est in Geometri- cis, quod si polygonium inscribatur in cis, quod si polygonium inscribatur in circulo, in infinitum multiplicatis angulis circulo, in infinitum multiplicatis angulis polygonii ad quantitatem circuli non de- polygonii ad quantitatem circuli non de- venient. Exemplum etiam Augustini est venient. Exemplum etiam Augustini est in claudo, quod est privatio recti in tibia. in claudo, quod est privatio recti in tibia. Licet enim claudum et claudius per in- Licet enim claudum et claudius per in- finitam elongationem multiplicetur, num- finitam elongationem multiplicetur, num- quam tamen stabit in aliquo quod non quam tamen stabit in aliquo quod non possit esse claudius, licet stet in aliquo possit esse claudius, licet stet in aliquo quo non sit claudius secundum actum. quo non sit claudius secundum actum. Et ita est de malo et bono. Unde quam- Et ita est de malo et bono. Unde quam- vis sit summum bonum quo non possit vis sit summum bonum quo non possit esse melius, et quod per essentiam bo- esse melius, et quod per essentiam bo- num est tamen cum malum dicatur num est tamen cum malum dicatur per recessum a bono, et pejus quod ma- per recessum a bono, et pejus quod ma- gis recedit, non est devenire ad summum gis recedit, non est devenire ad summum malum quo non possit esse pejus, et malum quo non possit esse pejus, et quod per essentiam sit malum. quod per essentiam sit malum.

AD ALIUD dicendum, quod contrario- AD ALIUD dicendum, quod contrario- rum proximæ causæ contrariæ sunt. Et rum proximæ causæ contrariæ sunt. Et ratio hujus est, quia proximæ causæ sunt ratio hujus est, quia proximæ causæ sunt differentiæ constitutivæ contrariorum : differentiæ constitutivæ contrariorum : primæ autem causæ non sunt contrariæ : primæ autem causæ non sunt contrariæ : et hujus causa est, quia cum contrariæ et hujus causa est, quia cum contrariæ

303 303

sint in eodem genere, unam naturam sint in eodem genere, unam naturam generis habent communem, et causa generis habent communem, et causa illius in utroque contrariorum est una, illius in utroque contrariorum est una, et sic est in omnibus oppositis: omnis et sic est in omnibus oppositis: omnis enim oppositio est circa unum et idem : enim oppositio est circa unum et idem : et quando intenduntur opposita, intensio et quando intenduntur opposita, intensio fit secundum causas proximas, et non fit secundum causas proximas, et non secundum primas: unda album et ni- secundum primas: unda album et ni- grum non intenduntur in eo quod color grum non intenduntur in eo quod color sunt. Et ideo illa propositio quæ dicit, sunt. Et ideo illa propositio quæ dicit, quod « contrariorum contrariæ sunt quod « contrariorum contrariæ sunt causæ, » non impedit quin bonum et causæ, » non impedit quin bonum et malum possint esse ab una causa sicut a malum possint esse ab una causa sicut a principio, unum positive, et alterum per principio, unum positive, et alterum per recessum ab illo. recessum ab illo.

AD ID quod objiciunt de pugna mali Ad rat. 3. AD ID quod objiciunt de pugna mali Ad rat. 3. contra bonum, dicendum quod sicut di- contra bonum, dicendum quod sicut di- cit Dionysius, quidquid pugna habet de cit Dionysius, quidquid pugna habet de actione, hoc totum habet a bono in quo actione, hoc totum habet a bono in quo est malum sed in quantum est contra est malum sed in quantum est contra bonum, hoc habet a seipso, in hoc quod bonum, hoc habet a seipso, in hoc quod privatio boni est. Contra bonum enim privatio boni est. Contra bonum enim esse nihil est, nisi privatum bono esse : esse nihil est, nisi privatum bono esse : et hoc est esse malum. Exemplum Augu- et hoc est esse malum. Exemplum Augu- stini est de hoc quia claudicatio contraria stini est de hoc quia claudicatio contraria tur gressui recto: et quidquid claudicatio tur gressui recto: et quidquid claudicatio habet de gressu, totum habet a virtute habet de gressu, totum habet a virtute gressibili quæ est in tibia: contrariatio- gressibili quæ est in tibia: contrariatio- nem autem ad rectum gressum habet a nem autem ad rectum gressum habet a defectu qui est in tibia: et nisi bonum defectu qui est in tibia: et nisi bonum gressus ibi esset, etiam ipsa claudicatio gressus ibi esset, etiam ipsa claudicatio non esset. Et ideo dicit Dionysius, quod non esset. Et ideo dicit Dionysius, quod malum non substantivatur nisi in bono, malum non substantivatur nisi in bono, et quod non repugnat bono, nisi virtute et quod non repugnat bono, nisi virtute boni in quo est: unde nihil est summe boni in quo est: unde nihil est summe malum quod nihil boni habeat: et nihil malum quod nihil boni habeat: et nihil est ita summe malum, quod non possit est ita summe malum, quod non possit esse pejus. esse pejus.

304 304

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

TRACTATUS VII. TRACTATUS VII.

DE DISTINCTIONE PERSONARUM IN DIVINIS SE- DE DISTINCTIONE PERSONARUM IN DIVINIS SE- CUNDUM GENERATIONEM FILII ET PROCESSIO- CUNDUM GENERATIONEM FILII ET PROCESSIO- NEM SPIRITUS SANCTI. NEM SPIRITUS SANCTI.

Determinatis his quæ præambula sunt ad theologiæ scientiam et divi- Determinatis his quæ præambula sunt ad theologiæ scientiam et divi- nam cognitionem, et his quæ conveniunt divinæ essentiæ secundum se con- nam cognitionem, et his quæ conveniunt divinæ essentiæ secundum se con- sideratæ, nunc consequenter inquirendum est de his quæ pertinent ad sideratæ, nunc consequenter inquirendum est de his quæ pertinent ad distinctionem personarum, et de his quæ conveniunt essentiæ in personis, distinctionem personarum, et de his quæ conveniunt essentiæ in personis, secundum causalitatem qua causa est creaturarum. Sicut enim dicit Ansel- secundum causalitatem qua causa est creaturarum. Sicut enim dicit Ansel- mus, « processio personarum est ante processionem creaturarum, sicut mus, « processio personarum est ante processionem creaturarum, sicut causa ante effectum, et sicut æternum ante temporale, et sicut exemplar causa ante effectum, et sicut æternum ante temporale, et sicut exemplar ante exemplatum. » ante exemplatum. »

Circa distinctionem personarum sic procedemus, quod primo quæremus Circa distinctionem personarum sic procedemus, quod primo quæremus de generatione Filii, et processione Spiritus sancti. de generatione Filii, et processione Spiritus sancti.

Deinde de relationibus et notionibus quibus personæ distinguuntur et Deinde de relationibus et notionibus quibus personæ distinguuntur et

noscuntur. noscuntur.

Deinde de hoc nomine persona, quid dicat, vel quid prædicet in divi- Deinde de hoc nomine persona, quid dicat, vel quid prædicet in divi- nis. nis.

Et tandem de æqualitate personarum ad invicem. Et tandem de æqualitate personarum ad invicem. Circa generationem Filii quæremus quatuor. Circa generationem Filii quæremus quatuor. Primo enim quæritur, An in divinis sit generatio ? Primo enim quæritur, An in divinis sit generatio ? Secundo, Si est, qualis est in divinis generatio ? Secundo, Si est, qualis est in divinis generatio ?

Tertio, Cujus est generatio et generari, utrum scilicet essentiæ, vel per- Tertio, Cujus est generatio et generari, utrum scilicet essentiæ, vel per- sonæ, vel utriusque ? sonæ, vel utriusque ?

Quarto, Utrum uni vel pluribus personis conveniat generare, et utrum Quarto, Utrum uni vel pluribus personis conveniat generare, et utrum semper vel aliquando et secundum omnes differentias temporis ? semper vel aliquando et secundum omnes differentias temporis ?

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30.

305 305

QUÆSTIO XXX. QUÆSTIO XXX.

De generatione Filii. De generatione Filii.

MEMBRUM 1. MEMBRUM 1.

Utrum in divinis sit generatio¹? Utrum in divinis sit generatio¹?

PRIMO ergo quæritur, An in divinis PRIMO ergo quæritur, An in divinis sit generatio? sit generatio?

Probant enim quidam Philosophorum, Probant enim quidam Philosophorum, quod generatio non potest esse in di- quod generatio non potest esse in di- vinis. vinis.

1. Generatio enim non est nisi in his 1. Generatio enim non est nisi in his in quibus divinum bonum in uno non in quibus divinum bonum in uno non est perfectum, et nititur naturam tenere est perfectum, et nititur naturam tenere in successione multorum, quod in uno in successione multorum, quod in uno simul et totum possidere non potest : simul et totum possidere non potest : propter quod generatio motus est. In propter quod generatio motus est. In esse autem divino in uno totum esse esse autem divino in uno totum esse divinum possessum est, et perfectissimo divinum possessum est, et perfectissimo modo, ut in quæstione de æternitate modo, ut in quæstione de æternitate probatum est. Ergo in divinis generatio probatum est. Ergo in divinis generatio esse non potest. esse non potest.

2. Adhuc, Quod omnino et penitus 2. Adhuc, Quod omnino et penitus actus est, nullo modo in potentia esse actus est, nullo modo in potentia esse potest. Ens divinum omnino et penitus potest. Ens divinum omnino et penitus actus est et primus, Ergo nullo modo actus est et primus, Ergo nullo modo potest esse in potentia. In omni gene- potest esse in potentia. In omni gene- ratione generantis aliquid in potentia ratione generantis aliquid in potentia est. Ergo in divinis generatio esse nullo est. Ergo in divinis generatio esse nullo modo potest. modo potest.

3. Adhuc, In omni generatione gene- 3. Adhuc, In omni generatione gene-

1 Cf.Opp. B. Alberti Comment. in I Senten- 1 Cf.Opp. B. Alberti Comment. in I Senten- tiarum, Dist. IV, Art. 3. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. IV, Art. 3. Tom. XXV hujusce

XXXI XXXI

rantis natura divisibilis est. Ens divinum rantis natura divisibilis est. Ens divinum penitus indivisibile est. Ergo ens divi- penitus indivisibile est. Ergo ens divi- num generationis susceptibile non est. num generationis susceptibile non est.

4. Adhuc, Tres sunt causæ assignatæ 4. Adhuc, Tres sunt causæ assignatæ a Philosophis, propter quas aliquid in- a Philosophis, propter quas aliquid in- generabile est, scilicet si immobile est : generabile est, scilicet si immobile est : si id quod est in ipso, indivisibile est : si id quod est in ipso, indivisibile est : et si est ex materia sua tota. Et hoc ul- et si est ex materia sua tota. Et hoc ul- timum exponitur a Philosophis, si totum timum exponitur a Philosophis, si totum illud in quo possibile est formam suam illud in quo possibile est formam suam esse, intra ipsum est. Hæc omnia tria esse, intra ipsum est. Hæc omnia tria conveniunt in esse divino : hoc enim conveniunt in esse divino : hoc enim immobile est, hoc est id quod indivisi- immobile est, hoc est id quod indivisi- bile est, et totum in quo possibile est bile est, et totum in quo possibile est formam divinam esse, intra ipsum est. formam divinam esse, intra ipsum est. Ergo generationis susceptibile non est. Ergo generationis susceptibile non est. Exemplum primi secundum Philoso- Exemplum primi secundum Philoso- phos, est causa prima quæ re immobilis phos, est causa prima quæ re immobilis est, et movens sicut immobile. Exem- est, et movens sicut immobile. Exem- plum secundi est intelligentia secundum plum secundi est intelligentia secundum Philosophos, et Angeli secundum Theo- Philosophos, et Angeli secundum Theo- logos, in quibus licet sit quod est et quo logos, in quibus licet sit quod est et quo est, tamen quia quod est indivisibile est, est, tamen quia quod est indivisibile est, generationem non suscipiunt nec Ange- generationem non suscipiunt nec Ange- lus nec intelligentia. Exemplum tertii lus nec intelligentia. Exemplum tertii est sol et cætera coelestia, quæ licet mo- est sol et cætera coelestia, quæ licet mo- bilia sint, tamen quia sunt ex materia bilia sint, tamen quia sunt ex materia sua tóta, et totum in quo possibile est sua tóta, et totum in quo possibile est esse formam, intra est, generationem esse formam, intra est, generationem non suscipiunt. non suscipiunt.

5. Adhuc, Videtur quod generatio re- 5. Adhuc, Videtur quod generatio re- pugnet rationi divini esse. Generatio pugnet rationi divini esse. Generatio enim, ut dicit Philosophus in II Physi- enim, ut dicit Philosophus in II Physi- corum, est via de non esse in esse. Et corum, est via de non esse in esse. Et

novæ editionis. novæ editionis.

2 Cf. supra, Quæst. 23, Memb. 1. 2 Cf. supra, Quæst. 23, Memb. 1.

20 20

Sed contra. Sed contra.

306 306

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

hoc repugnat divino esse. Si enim illud hoc repugnat divino esse. Si enim illud de non esse venit in esse, jam non est de non esse venit in esse, jam non est esse divinum sequitur enim, quod non esse divinum sequitur enim, quod non sit purum et primum. sit purum et primum.

Istis rationibus et similibus quidam Istis rationibus et similibus quidam philosophantes negant generationem esse philosophantes negant generationem esse in divinis. in divinis.

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod 1. Generatio communicatio est natu- 1. Generatio communicatio est natu- ræ : illi ergo maxime convenit, quod ræ : illi ergo maxime convenit, quod

maxime communicabilis naturæ est : sed maxime communicabilis naturæ est : sed summum bonum maxime communica- summum bonum maxime communica- tivum est sui, ut in præhabitis proba- tivum est sui, ut in præhabitis proba- tum est ergo sibi maxime convenit ge- tum est ergo sibi maxime convenit ge- neratio. Hujus probatio est quod dicit neratio. Hujus probatio est quod dicit Dionysius in libro de Divinis nominibus, Dionysius in libro de Divinis nominibus, quod « exstasis amoris summi boni non quod « exstasis amoris summi boni non sinit ipsum sine germine esse'. » Ger- sinit ipsum sine germine esse'. » Ger- minare autem generare est. minare autem generare est.

2. Si forte aliquis dicat, quod divinum 2. Si forte aliquis dicat, quod divinum generat æquivoce, in diversitate formæ generat æquivoce, in diversitate formæ scilicet et naturæ. CONTRA: Ex quo scilicet et naturæ. CONTRA: Ex quo generatio est communicabilis naturæ generatio est communicabilis naturæ diffusio, et hæc est actus boni ipsius, diffusio, et hæc est actus boni ipsius, sicut præhabitum est, quod boni est sicut præhabitum est, quod boni est bona adducere, et optimi optima, conse- bona adducere, et optimi optima, conse- quens est, quod optimæ naturæ commu- quens est, quod optimæ naturæ commu- nicabili optima attribuitur communica- nicabili optima attribuitur communica- tio hæc autem est per generationem tio hæc autem est per generationem univocam Deo ergo secundum natu- univocam Deo ergo secundum natu- ram attribuetur generatio univoca. ram attribuetur generatio univoca.

3. Adhuc, Constat, quod in tota na- 3. Adhuc, Constat, quod in tota na- tura corruptibilium et incorruptibilium, tura corruptibilium et incorruptibilium, boni proprius actus est communicare boni proprius actus est communicare esse et bonum per diffusionem. Hoc esse et bonum per diffusionem. Hoc enim videmus in intelligentiis per influ- enim videmus in intelligentiis per influ- xionem superiorum in inferiora. Hoc xionem superiorum in inferiora. Hoc videmus in Angelis per purgationem, videmus in Angelis per purgationem, illuminationem, et perfectionem. Hoc illuminationem, et perfectionem. Hoc videmus in stellis per applicationem in- videmus in stellis per applicationem in- ferioris ad superiorem ut formetur ab ferioris ad superiorem ut formetur ab ipsa, et.quasi conceptio luminis supe- ipsa, et.quasi conceptio luminis supe- rioris ad boni diffusionem imprægnetur. rioris ad boni diffusionem imprægnetur. Et videmus hoc in generabilibus, in qui- Et videmus hoc in generabilibus, in qui- bus bonum naturæ per generationem bus bonum naturæ per generationem diffunditur. Quod ergo sic generaliter diffunditur. Quod ergo sic generaliter

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4. cap. 4.

est in omnibus proportionabiliter uni- est in omnibus proportionabiliter uni- cuique inhærens, secundum doctrinam cuique inhærens, secundum doctrinam Aristotelis in secundo primæ philoso- Aristotelis in secundo primæ philoso- phiæ, oportet quod sit in uno primo phiæ, oportet quod sit in uno primo quod sit causa et exemplar omnium quod sit causa et exemplar omnium aliorum. Est autem probatum in phi- aliorum. Est autem probatum in phi- losophia, quod æquivocum non potest losophia, quod æquivocum non potest esse primum, oportet ergo quod primo, esse primum, oportet ergo quod primo, quod causa generationis est omnis et quod causa generationis est omnis et exemplar, attribuatur generatio univo- exemplar, attribuatur generatio univo-

ca. ca.

4. Hoc expresse vult Dionysius in li- 4. Hoc expresse vult Dionysius in li- bro de Divinis nominibus 2, tractans bro de Divinis nominibus 2, tractans illud Apostoli ad Ephes. 111, 14 et 15: illud Apostoli ad Ephes. 111, 14 et 15: Hujus rei gratia flecto genua mea ad Hujus rei gratia flecto genua mea ad Patrem Domini nostri Jesu Christi, ex Patrem Domini nostri Jesu Christi, ex quo omnis paternitas in cœlis et in terra quo omnis paternitas in cœlis et in terra nominatur. Dicit enim, quod ex hoc nominatur. Dicit enim, quod ex hoc accipitur, quod « omnis paternitas et accipitur, quod « omnis paternitas et omnis filiatio, ex qua et deorum patres omnis filiatio, ex qua et deorum patres et deorum filii, sive in cœlo, sive in et deorum filii, sive in cœlo, sive in terra, est ex patriarchia et filiarchia om- terra, est ex patriarchia et filiarchia om- nibus præposita. » nibus præposita. »

5. Hoc expresse probatur per illud 5. Hoc expresse probatur per illud Isaiæ, LXVI, 9: Si ego qui generationem Isaiæ, LXVI, 9: Si ego qui generationem cæteris tribuo, sterilis ero? ait Domi- cæteris tribuo, sterilis ero? ait Domi- nus Deus tuus. nus Deus tuus.

6. Adhuc Aristoteles in quinto primæ 6. Adhuc Aristoteles in quinto primæ philosophiæ dicit, quod « natura est philosophiæ dicit, quod « natura est ex qua pullulat pullulans. » Vis ergo ex qua pullulat pullulans. » Vis ergo principalis naturæ et generalis pullulare principalis naturæ et generalis pullulare est hanc enim accipit a prima omnium est hanc enim accipit a prima omnium et generali causa. Oportet igitur, quod et generali causa. Oportet igitur, quod hæc vis sit in causa prima. Quod enim hæc vis sit in causa prima. Quod enim dicit philosophus in libro de Causis, dicit philosophus in libro de Causis, quod secunda causa, et quod est, et quod secunda causa, et quod est, et causa est, habet a prima causa, genera- causa est, habet a prima causa, genera- liter verum est in omni causarum ordi- liter verum est in omni causarum ordi- ne. Vis ergo pullulandi unum ex alio se- ne. Vis ergo pullulandi unum ex alio se- cundum analogiam sibi convenientem cundum analogiam sibi convenientem erit in Deo qui causa prima est. Et prop- erit in Deo qui causa prima est. Et prop- ter hoc est, quod Dionysius in libro de ter hoc est, quod Dionysius in libro de Divinis nominibus, Filium et Spiritum Divinis nominibus, Filium et Spiritum sanctum vocat divinos flores, et divina sanctum vocat divinos flores, et divina luminaria: quia ex Patre pullulant ut luminaria: quia ex Patre pullulant ut flores et lumina. Unde etiam Boetius flores et lumina. Unde etiam Boetius

2 IDEM, Ibidem, cap. 2. 2 IDEM, Ibidem, cap. 2.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30.

307 307

dicit, quod « natura est vis insita rebus, dicit, quod « natura est vis insita rebus, ex similibus similia procreans. >> ex similibus similia procreans. >>

7. Adhuc, Philosophus, « Unumquod- 7. Adhuc, Philosophus, « Unumquod- que perfectum dicimus, cum potest fa- que perfectum dicimus, cum potest fa- cere alterum quale ipsum est. » Si hoc cere alterum quale ipsum est. » Si hoc est actus et signum perfecti, "attribuetur est actus et signum perfecti, "attribuetur summe perfecto maxime quod est Deus : summe perfecto maxime quod est Deus : non autem facit tale alterum quale ipsum non autem facit tale alterum quale ipsum est nisi per generationem : ergo Deo est nisi per generationem : ergo Deo convenit generare. convenit generare.

attenditur generatio, scilicet secundum attenditur generatio, scilicet secundum intellectum possibilem, et secundum in- intellectum possibilem, et secundum in- tellectum agentem. Secundum intelle- tellectum agentem. Secundum intelle- ctum possibilem fit generatio in ipsum ctum possibilem fit generatio in ipsum intellectum possibilem. Per hoc enim intellectum possibilem. Per hoc enim quod forma efficitur in lumine intelle- quod forma efficitur in lumine intelle- ctus agentis per abstractionem, genera- ctus agentis per abstractionem, genera- tur in possibili intellectu: sicut forma tur in possibili intellectu: sicut forma visibilis in actu lucis accepta, generatur visibilis in actu lucis accepta, generatur in visu. Et talis generatio quamvis sine in visu. Et talis generatio quamvis sine motu sit proprie loquendo, et sit tota motu sit proprie loquendo, et sit tota formalis, eo quod receptio possibilis formalis, eo quod receptio possibilis intellectus non est receptio materiæ, ut intellectus non est receptio materiæ, ut dicit Aristoteles contra Theophrastum dicit Aristoteles contra Theophrastum disputans, tamen quia est ex alio quo- disputans, tamen quia est ex alio quo- dam agente in aliud, non habet simili- dam agente in aliud, non habet simili- tudinem cum divina generatione. Ea tudinem cum divina generatione. Ea autem generatio quæ est secundum autem generatio quæ est secundum intellectum agentem, duplex est. Est intellectum agentem, duplex est. Est enim agens imperfectum, et agens ex enim agens imperfectum, et agens ex seipso perfectum. Agens imperfectum seipso perfectum. Agens imperfectum est, quod non agit nisi secundum virtu- est, quod non agit nisi secundum virtu- tem quam per inventionem et doctri- tem quam per inventionem et doctri- nam, et generationem et augmentum nam, et generationem et augmentum accipit in ipso : sicut est activus intel- accipit in ipso : sicut est activus intel- lectus in nobis, qui per artem agit, lectus in nobis, qui per artem agit, quam per inventionem et doctrinam et quam per inventionem et doctrinam et studium et generationem et augmentum studium et generationem et augmentum accipit. Et hoc etiam quia aliena virtute accipit. Et hoc etiam quia aliena virtute fit et quasi forma aliena generata in fit et quasi forma aliena generata in agente, habet quidem aliquam similitu- agente, habet quidem aliquam similitu- dinem cum divina generatione, sed non dinem cum divina generatione, sed non perfectam. Et ideo in Glossa super prin- perfectam. Et ideo in Glossa super prin- cipium Joannis, tam Augustinus quam cipium Joannis, tam Augustinus quam Beda ad generationem Verbi ponunt si- Beda ad generationem Verbi ponunt si- militudinem de forma arcæ, quæ ex militudinem de forma arcæ, quæ ex mente generatur artificis, et vivit in mente generatur artificis, et vivit in ipsa. ipsa.

SOLUTIO. Dicendum, quod in creaturis SOLUTIO. Dicendum, quod in creaturis duplex est generatio: materialis, et duplex est generatio: materialis, et formalis. Materialis est cum motu, et formalis. Materialis est cum motu, et est finis motus et forma semper, et est est finis motus et forma semper, et est cum divisione materiæ, quæ potentia cum divisione materiæ, quæ potentia est ad formam et ideo est exitus de est ad formam et ideo est exitus de potentia ad actum, et de non esse ad potentia ad actum, et de non esse ad esse, nec convenit alicui, nisi ei in quo esse, nec convenit alicui, nisi ei in quo divisibile est id quod est, et quod non divisibile est id quod est, et quod non est ex materia sua tota. Et talis nullo est ex materia sua tota. Et talis nullo modo est in divinis, nec potest esse. modo est in divinis, nec potest esse. Formalis autem duplex est, scilicet crea- Formalis autem duplex est, scilicet crea- turæ corporalis, et creaturæ spiritualis. turæ corporalis, et creaturæ spiritualis. Creaturæ corporalis, (sicut) videmus lu- Creaturæ corporalis, (sicut) videmus lu- cem in corpore luminoso quod est sol, cem in corpore luminoso quod est sol, ex se gignere globos lucis et radios, ex se gignere globos lucis et radios, quorum globorum quilibet tantus est, quorum globorum quilibet tantus est, quantus est sol, quos ex se gignit sine quantus est sol, quos ex se gignit sine sui divisione et mutatione et formaliter sui divisione et mutatione et formaliter cjusdem sunt essentiæ lucis cum sole. cjusdem sunt essentiæ lucis cum sole. Tamen quia procedendo a sole distant Tamen quia procedendo a sole distant ab ipso, pyramidaliter enim descendunt ab ipso, pyramidaliter enim descendunt et illuminant hemisphærium, aliquam et illuminant hemisphærium, aliquam similitudinem habent cum generatione similitudinem habent cum generatione divina, sed non perfectam. In divinis divina, sed non perfectam. In divinis enim Pater est in Filio, et Filius in enim Pater est in Filio, et Filius in Patre per unitatem essentiæ, nec aliqua Patre per unitatem essentiæ, nec aliqua distantia potest esse inter eos. In hoc Et est generatio secundum intellectum distantia potest esse inter eos. In hoc Et est generatio secundum intellectum tamen aliqua similitudo est, quod sine agentem qui est ex seipso, et lumine tamen aliqua similitudo est, quod sine agentem qui est ex seipso, et lumine sui mutatione et divisione tantos ex se essentiali suo profert formas quas pro- sui mutatione et divisione tantos ex se essentiali suo profert formas quas pro- gignit globos lucis, quantus ipse est sol, ducit in actum et in opus, quæ forma- gignit globos lucis, quantus ipse est sol, ducit in actum et in opus, quæ forma- et quod globus genitus ex sole coævus et quod globus genitus ex sole coævus tæ ex ipso et indistanter in ipso accep- tæ ex ipso et indistanter in ipso accep- est soli, et quod inter generantem solem tæ, sunt omnium quæ operantur rationes est soli, et quod inter generantem solem tæ, sunt omnium quæ operantur rationes et genitum globum non est spatium, indistantes ab ipso per essentiam et lo- et genitum globum non est spatium, indistantes ab ipso per essentiam et lo- quo alter sit prior altero, sed tantum cum, et tamen formatæ ex ipso et sibi quo alter sit prior altero, sed tantum cum, et tamen formatæ ex ipso et sibi ordo naturæ, quo alter ex altero, hoc coæquævæ et coessentiales. Et hæc ge- ordo naturæ, quo alter ex altero, hoc coæquævæ et coessentiales. Et hæc ge- est, globus ex globo. est, globus ex globo. neratio inter omnia majorem similitudi- neratio inter omnia majorem similitudi- In creatura autem spirituali duplex nem habet cum divina generatione, In creatura autem spirituali duplex nem habet cum divina generatione,

308 308

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quamvis non perfectam : eo quod in quamvis non perfectam : eo quod in creaturis nihil perfecte simile invenitur creaturis nihil perfecte simile invenitur creatori. Et ad hoc respiciens Plato, creatori. Et ad hoc respiciens Plato, posuit paternum intellectum, et formam posuit paternum intellectum, et formam ex ipso formatam dixit esse archetypum ex ipso formatam dixit esse archetypum ad omne opus ejus. Non enim negari ad omne opus ejus. Non enim negari potest, quin formatum ex intellectu dis- potest, quin formatum ex intellectu dis- tinctum sit ab ipso relatione originis: tinctum sit ab ipso relatione originis: et cum non formetur nisi ab ipso, negari et cum non formetur nisi ab ipso, negari non potest quin sit coessentiale et indi- non potest quin sit coessentiale et indi- stans ab ipso. Et ad hoc videtur respi- stans ab ipso. Et ad hoc videtur respi- cere Augustinus, dicens quod «< Filius cere Augustinus, dicens quod «< Filius est ars Patris plena ratione omnium vi- est ars Patris plena ratione omnium vi- ventium. » Non enim dicitur plena ra- ventium. » Non enim dicitur plena ra- tione, nisi quia in ipsa sunt rationes tione, nisi quia in ipsa sunt rationes operum. Nec dicuntur viventes, nisi quia operum. Nec dicuntur viventes, nisi quia sunt vita Patris. Nobilissima enim vita sunt vita Patris. Nobilissima enim vita est intelligere, et maxime intelligere se- est intelligere, et maxime intelligere se- cundum universaliter agentem intelle- cundum universaliter agentem intelle- ctum. Ad hoc etiam respiciens Augu- ctum. Ad hoc etiam respiciens Augu- stinus, exponens illud Genesis, 1, 3: stinus, exponens illud Genesis, 1, 3: Dixit Deus: Fiat lux: sic dicit, Dixit, Dixit Deus: Fiat lux: sic dicit, Dixit, hoc est, Verbum genuit, in quo erat ut hoc est, Verbum genuit, in quo erat ut fieret. Dicit enim Damascenus, quod fieret. Dicit enim Damascenus, quod « verbum dividitur in endiadentum, hoc « verbum dividitur in endiadentum, hoc est, interius dispositum sermonem, et est, interius dispositum sermonem, et in verbum prolatum exterius, quod est in verbum prolatum exterius, quod est augelus, sive nuntius intelligentiæ ‘. » augelus, sive nuntius intelligentiæ ‘. » Verbum igitur interius dispositum et Verbum igitur interius dispositum et ex intellectu agente formatum, proce- ex intellectu agente formatum, proce- dens et generatum ab intellectu, similio- dens et generatum ab intellectu, similio- rem habet inter omnia generationem rem habet inter omnia generationem cum generatione divina : non tamen cum generatione divina : non tamen idem est omnino, vel perfecte simile, idem est omnino, vel perfecte simile, sicut patebit in sequentibus. Et ideo di- sicut patebit in sequentibus. Et ideo di- cit Augustinus in libro VI de Trinitate, cit Augustinus in libro VI de Trinitate, quod « eo est verbum quo est Filius, et quod « eo est verbum quo est Filius, et eo Filius quo verbum 2? eo Filius quo verbum 2?

necessarium et omne inconveniens, im- necessarium et omne inconveniens, im- possibile. »> possibile. »>

PRIMA autem philosophica argumenta PRIMA autem philosophica argumenta quinque non removent ab esse divino, quinque non removent ab esse divino, nisi materialem generationem quæ cum nisi materialem generationem quæ cum motu est et materia: et hæc generatio motu est et materia: et hæc generatio imperfecta est, et imperfecti actus. Et hæc imperfecta est, et imperfecti actus. Et hæc difinitur in II Physicorum. Generatio difinitur in II Physicorum. Generatio autem secundum quod est actus perfectis- autem secundum quod est actus perfectis- simi communicantis bonum naturæ quod simi communicantis bonum naturæ quod est in ipso, per illa argumenta non re- est in ipso, per illa argumenta non re- movetur a Deo quinimo maxime con- movetur a Deo quinimo maxime con- venit Deo et primo. Non enim, sicut di- venit Deo et primo. Non enim, sicut di- cit Philosophus, motus esset actus im- cit Philosophus, motus esset actus im- perfecti et imperfectus, nisi prius natura perfecti et imperfectus, nisi prius natura ratione, et tempore esset actus perfectus ratione, et tempore esset actus perfectus et perfecti. Est enim actus moventis prius, et perfecti. Est enim actus moventis prius, quam mobilis. Et similiter generatio non quam mobilis. Et similiter generatio non posset esse actus imperfecti, nisi prius posset esse actus imperfecti, nisi prius natura, ratione, et tempore esset actus natura, ratione, et tempore esset actus perfectissimi. perfectissimi.

Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Qualis sit generatio in divinis ? Qualis sit generatio in divinis ?

SECUNDO quæritur, Si in divinis est SECUNDO quæritur, Si in divinis est generatio, qualis sit illa generatio? generatio, qualis sit illa generatio?

Et videtur per præhabita, quod sit ta- Et videtur per præhabita, quod sit ta- lis, qualis est generatio primæ intelligen- lis, qualis est generatio primæ intelligen- tiæ agentis per seipsam et ex seipsa. tiæ agentis per seipsam et ex seipsa.

1. Hoc enim intelligitur in principio Jo- 1. Hoc enim intelligitur in principio Jo- annis, 1, 1 In principio erat Verbum. Ibi annis, 1, 1 In principio erat Verbum. Ibi HIS HABITIS, planum est respondere enim, ut dicit Chrysostomus, per princi- HIS HABITIS, planum est respondere enim, ut dicit Chrysostomus, per princi- objectis. objectis.

Quod enim in divinis sit generatio et Quod enim in divinis sit generatio et perfectissima et prima, concedendum perfectissima et prima, concedendum

est. est.

Et rationes ad hoc inductæ procedunt Et rationes ad hoc inductæ procedunt de necessitate, ex modo, quo dicit Ansel- de necessitate, ex modo, quo dicit Ansel- mus, quod « omne conveniens Deo, est mus, quod « omne conveniens Deo, est

1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. de Fide or- 1 S. JOANNES DAMASCENUS, Lib. de Fide or- thodoxa, cap. thodoxa, cap.

9. 9.

pium intelligitur intellectus primæ causæ pium intelligitur intellectus primæ causæ et Patris. Ille autem intellectus cum in- et Patris. Ille autem intellectus cum in- telligit se, speciem suam, et similitudi- telligit se, speciem suam, et similitudi- nem indistantem et perfectam, et imagi- nem indistantem et perfectam, et imagi- nem per omnia similem et coæqualem nem per omnia similem et coæqualem et coessentialem formando et principian- et coessentialem formando et principian- do producit seipso et in seipso. Hæc au- do producit seipso et in seipso. Hæc au-

2. 2.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate, cap. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. VI de Trinitate, cap.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VII, QUÆST. 30.

tem generatio Filii est, ut dicit Chryso- tem generatio Filii est, ut dicit Chryso- stomus. Ergo generatio æterna non est stomus. Ergo generatio æterna non est nisi generatio primæ intelligentiæ, quan- nisi generatio primæ intelligentiæ, quan- do endiadento ad seipsam conversa, prin- do endiadento ad seipsam conversa, prin- cipiat et format ex seipsa. cipiat et format ex seipsa.

2. Adhuc, De tali generatione Verbi 2. Adhuc, De tali generatione Verbi dicitur, Joan. 1, 3: Omnia per ipsum dicitur, Joan. 1, 3: Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil facta sunt, et sine ipso factum est nihil quod factum est. Nullum autem est quod quod factum est. Nullum autem est quod sit ars et virtus ad omnia facienda, nisi sit ars et virtus ad omnia facienda, nisi solum endiadentum primæ intelligentiæ. solum endiadentum primæ intelligentiæ. In sola ergo tali generatione distinctum In sola ergo tali generatione distinctum profertur verbum, quod est Filium gene- profertur verbum, quod est Filium gene- rari a Patre, ut dicunt Chrysostomus et rari a Patre, ut dicunt Chrysostomus et Augustinus. Propter quod etiam Augu- Augustinus. Propter quod etiam Augu- stinus dicit, quod « Filius est forma qua stinus dicit, quod « Filius est forma qua facta sunt omnia. » facta sunt omnia. »

3. Adhuc, Idem Joannes 1, 4, dicit, 3. Adhuc, Idem Joannes 1, 4, dicit, quod quæ facta sunt, in ipso Verbo sunt quod quæ facta sunt, in ipso Verbo sunt vita et lux. Nullum autem est verbum, vita et lux. Nullum autem est verbum, in quo omnia sint vita et lux, nisi quod in quo omnia sint vita et lux, nisi quod procedit ex intelligentia prima et causa procedit ex intelligentia prima et causa prima. In illa enim omnia splendent ra- prima. In illa enim omnia splendent ra- tione veritatis, et omnia vivunt ratione tione veritatis, et omnia vivunt ratione vitæ intellectualis. Ergo generatio æter- vitæ intellectualis. Ergo generatio æter- na talis intellectus, intellectualis est verbi na talis intellectus, intellectualis est verbi formatio et productio. formatio et productio.

4. Adhuc, Hæc sola intelligentia quæ 4. Adhuc, Hæc sola intelligentia quæ prima est omnium, et causa prima, sic prima est omnium, et causa prima, sic speciem suam et similitudinem simplici- speciem suam et similitudinem simplici- ter format ex seipsa, et in nullo distat a ter format ex seipsa, et in nullo distat a seipsa. Omnis autem alia intelligentia seipsa. Omnis autem alia intelligentia cujuscumque ordinis, sive humani, sive cujuscumque ordinis, sive humani, sive coelestis, ex se similitudinem non format, coelestis, ex se similitudinem non format, nisi per influentiam luminis superioris : nisi per influentiam luminis superioris : et sic inclinata ad aliud distat a seipsa. et sic inclinata ad aliud distat a seipsa. Generatio ergo æterna non est aliud, nisi Generatio ergo æterna non est aliud, nisi primam essentiam intellectualem sic in- primam essentiam intellectualem sic in- tellectualiter ex seipsa producere speciem tellectualiter ex seipsa producere speciem et similitudinem. et similitudinem.

5. Si forte quis dicat, quod talis intel- 5. Si forte quis dicat, quod talis intel- lectualis speciei et similitudinis ab intelli- lectualis speciei et similitudinis ab intelli- gentia processio, per similitudinem ap- gentia processio, per similitudinem ap- propriabilis est divinæ generationi, sed propriabilis est divinæ generationi, sed non est ipsa. CONTRA: Istud est primum non est ipsa. CONTRA: Istud est primum quod intelligi potest in processibus qui quod intelligi potest in processibus qui fiunt a prima intelligentia agente. Ergo fiunt a prima intelligentia agente. Ergo

1 Joan. 1, 4 In ipsa vita erat, et vita erat lux 1 Joan. 1, 4 In ipsa vita erat, et vita erat lux

309 309

non est appropriabile ad aliud, sed alia non est appropriabile ad aliud, sed alia possunt ad ipsum appropriari. Primum possunt ad ipsum appropriari. Primum enim necesse est, quod sit proprium, enim necesse est, quod sit proprium, et non appropriatum. Omne enim et non appropriatum. Omne enim appropriatum ante se ponit proprium appropriatum ante se ponit proprium secundum intellectum omnis enim ap- secundum intellectum omnis enim ap- propriatio fit per convenientiam ad pro- propriatio fit per convenientiam ad pro- prium. Videtur ergo, quod generatio di- prium. Videtur ergo, quod generatio di- vina non sit aliud, quam tallis processio vina non sit aliud, quam tallis processio speciei et similitudinis ab intelligentia speciei et similitudinis ab intelligentia agente, quæ est omnium prima et uni- agente, quæ est omnium prima et uni- versalis causa. versalis causa.

6. Adhuc, Hoc videtur ex verbis An- 6. Adhuc, Hoc videtur ex verbis An- selmi in Monologio. Dicit enim, quod selmi in Monologio. Dicit enim, quod « essentia prima cum intelligit se, dicit « essentia prima cum intelligit se, dicit se. » Et intelligentiam divinam dicere se. » Et intelligentiam divinam dicere se, est, Patrem generare, et Filium ge- se, est, Patrem generare, et Filium ge- nerari. nerari.

7. Hoc etiam videtur sentire Augusti- 7. Hoc etiam videtur sentire Augusti- nus in libro super Genesim ad litteram. nus in libro super Genesim ad litteram. Dicit enim, quod « Deum dicere verbum, Dicit enim, quod « Deum dicere verbum, est Patrem generare Filium. » Et con- est Patrem generare Filium. » Et con- stat, quod non loquitur de dictione ex- stat, quod non loquitur de dictione ex- teriori et corporali, sed spirituali et in- teriori et corporali, sed spirituali et in- tellectuali quæ est in verbo, quod endia- tellectuali quæ est in verbo, quod endia- dentum dicitur. dentum dicitur.

IN CONTRARIUM est, quod IN CONTRARIUM est, quod

1. Intelligere in divinis non dicit nisi 1. Intelligere in divinis non dicit nisi essentiam, et absolutum est secundum essentiam, et absolutum est secundum intellectum generatio fit secundum in- intellectum generatio fit secundum in- tellectum relativum et ad aliquid di- tellectum relativum et ad aliquid di- ctum : ergo generatio in divinis, nec est ctum : ergo generatio in divinis, nec est intelligere se, nec dicere se. intelligere se, nec dicere se.

2. Adhuc, Intelligens sic intelligit seip- 2. Adhuc, Intelligens sic intelligit seip- sum ut dicit seipsum. Nihil sive in Deo sum ut dicit seipsum. Nihil sive in Deo sive in creaturis generat seipsum, ut di- sive in creaturis generat seipsum, ut di- cit Augustinus, nec hoc potest intelligi, cit Augustinus, nec hoc potest intelligi, quod aliquid generet seipsum. Ergo sic quod aliquid generet seipsum. Ergo sic intelligere vel dicere non est generare. intelligere vel dicere non est generare.

5. Adhuc, Quælibet persona sic intel- 5. Adhuc, Quælibet persona sic intel- ligit se et alias: solus autem Pater gene- ligit se et alias: solus autem Pater gene- rat Filium ergo sic intelligere vel sic rat Filium ergo sic intelligere vel sic dicere non est generare. dicere non est generare.

SOLUTIO. Dicendum, quod procul du- SOLUTIO. Dicendum, quod procul du- bio generare proprie loquendo in divinis, bio generare proprie loquendo in divinis, nec sic intelligere, nec sic dicere est : nec sic intelligere, nec sic dicere est :

hominum. hominum.

Sed contra. Sed contra.

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

310 310

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tamen cum tali intelligere, et cum tali tamen cum tali intelligere, et cum tali dicere, et est prius eis secundum natu- dicere, et est prius eis secundum natu- ram et secundum rationem intelligentiæ, ram et secundum rationem intelligentiæ, sicut proprium est prius appropriato. sicut proprium est prius appropriato. Generatio enim substantialem naturæ Generatio enim substantialem naturæ communicabilis dicit diffusionem, et ideo communicabilis dicit diffusionem, et ideo numquam est sine pluralitate persona- numquam est sine pluralitate persona- rum in intellectuali natura. Intelligere rum in intellectuali natura. Intelligere autem sic vel dicere, secundum ipsam autem sic vel dicere, secundum ipsam rationem nominis vel vocis nec dicit sub- rationem nominis vel vocis nec dicit sub- stantialem diffusionem naturæ commu- stantialem diffusionem naturæ commu- nicabilis, nec ponit personarum plurali- nicabilis, nec ponit personarum plurali- tatem. Et ideo vere loquendo intelligere tatem. Et ideo vere loquendo intelligere sic et dicere, non est generare, tamen sic et dicere, non est generare, tamen unum non est separatum ab altero, et unum non est separatum ab altero, et sicut dictum est, generare aliquid illius sicut dictum est, generare aliquid illius est, sed non est illud. est, sed non est illud.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod per AD PRIMUM ergo dicendum, quod per hoc non probatur, nisi quod simile est hoc non probatur, nisi quod simile est generationi æternæ et appropriabile: sed generationi æternæ et appropriabile: sed cum nullam dicat oppositionem inter cum nullam dicat oppositionem inter intelligentem et intellectum, et dicentem intelligentem et intellectum, et dicentem et dictum, cum sola oppositionis relatio et dictum, cum sola oppositionis relatio multiplicet Trinitatem, ut dicit Boetius, multiplicet Trinitatem, ut dicit Boetius, non per propria determinat generatio- non per propria determinat generatio- nem, secundum quod ipsa generatio est nem, secundum quod ipsa generatio est transfusio et communicatio naturæ a transfusio et communicatio naturæ a generante in genitum, per quam trans- generante in genitum, per quam trans- fusionem oppositis relationibus determi- fusionem oppositis relationibus determi- nantur generans et genitus, ut unus est nantur generans et genitus, ut unus est Pater, et alter Filius. Talia enim relativa Pater, et alter Filius. Talia enim relativa secundum rationem intelligentiæ, non secundum rationem intelligentiæ, non fiunt nisi ex tali naturali operatione, qua fiunt nisi ex tali naturali operatione, qua unus naturam communicabilem producit unus naturam communicabilem producit in alterum ex tali enim actione unus in alterum ex tali enim actione unus est Pater, et alter Filius. est Pater, et alter Filius.

AD ALIUD dicendum, quod per hoc non AD ALIUD dicendum, quod per hoc non probatur, nisi quod Filius est Verbum : probatur, nisi quod Filius est Verbum : tamen processus proprius verbi ab intel- tamen processus proprius verbi ab intel- lectu, qui est sic intelligere se, vel dicere lectu, qui est sic intelligere se, vel dicere

se, se,

secundum intentionem vocis non dat secundum intentionem vocis non dat ei quod sit Filius: sed emanatio substan- ei quod sit Filius: sed emanatio substan- tialis Filii a Patre secundum naturæ com- tialis Filii a Patre secundum naturæ com- municabilitatem in perfecta similitudine municabilitatem in perfecta similitudine speciei et formæ, dat ei quod sit Filius, speciei et formæ, dat ei quod sit Filius, et quod generans ipsum sit Pater. Quod- et quod generans ipsum sit Pater. Quod- cumque enim horum trium desit, scilicet cumque enim horum trium desit, scilicet quod aut non sit ex alio, aut non sit sub- quod aut non sit ex alio, aut non sit sub- stantialis emanatio, aut non sit ad per- stantialis emanatio, aut non sit ad per-

fectam similitudinem speciei et formæ et fectam similitudinem speciei et formæ et naturæ secundum omnem naturæ pote- naturæ secundum omnem naturæ pote- statem tunc deficit a generationis perfe- statem tunc deficit a generationis perfe- cta ratione. Et per hoc patet, quod intel- cta ratione. Et per hoc patet, quod intel- ligere se, et dicere se non dicunt ratio- ligere se, et dicere se non dicunt ratio- nem perfectæ generationis, sed aliquid nem perfectæ generationis, sed aliquid simile appropriabile illi. simile appropriabile illi.

AD ALIUD dicendum, quod Verbum AD ALIUD dicendum, quod Verbum non est nisi Filius: quia, sicut dicit Au- non est nisi Filius: quia, sicut dicit Au- gustinus, « eadem ratione relationis di- gustinus, « eadem ratione relationis di- citur Verbum qua dicitur Filius: » sed citur Verbum qua dicitur Filius: » sed cum omnia dicuntur esse in Verbo vita cum omnia dicuntur esse in Verbo vita et lux, hoc attribuitur Verbo in quantum et lux, hoc attribuitur Verbo in quantum est ars universalis, plena rationibus om- est ars universalis, plena rationibus om- nium factorum et fiendorum splendenti- nium factorum et fiendorum splendenti- bus et viventibus in ipsa. Et quamvis bus et viventibus in ipsa. Et quamvis Verbum sit proprium, tamen artem ta- Verbum sit proprium, tamen artem ta- lem esse, est appropriatum et essentiale lem esse, est appropriatum et essentiale et commune tribus non enim possumus et commune tribus non enim possumus dicere, quod rationes factorum non sint dicere, quod rationes factorum non sint lux et vita in Patre, sicut in Filio, et in lux et vita in Patre, sicut in Filio, et in Spiritu sancto. Similiter, licet hoc per Spiritu sancto. Similiter, licet hoc per convenientiam majorem attribuatur Fi- convenientiam majorem attribuatur Fi- lio, sicut et sapientia attribuitur Filio, lio, sicut et sapientia attribuitur Filio, licet Pater et Filius et Spiritus sanctus licet Pater et Filius et Spiritus sanctus sint una sapientia, sicut una essentia. sint una sapientia, sicut una essentia.

AD ALIUD dicendum, quod talis produ- AD ALIUD dicendum, quod talis produ- ctio suæ speciei ex prima intelligentia, ctio suæ speciei ex prima intelligentia, simillima est generationi, et est semper simillima est generationi, et est semper cum ipsa sed non dicit totum esse ge- cum ipsa sed non dicit totum esse ge- nerationis sic enim prima intelligentia nerationis sic enim prima intelligentia dicit se nihil autem, ut dicit Augusti- dicit se nihil autem, ut dicit Augusti- nus, generat seipsum ut sit. nus, generat seipsum ut sit.

AD ALIUD dicendum, quod aliud est AD ALIUD dicendum, quod aliud est primum in processibus simpliciter et ge- primum in processibus simpliciter et ge- neraliter, et aliud primum in processu neraliter, et aliud primum in processu substantiali. Et licet conversio sui ad se, substantiali. Et licet conversio sui ad se, et productio suæ similitudinis ex seipso, et productio suæ similitudinis ex seipso, sit primum in ordine causantium intelli- sit primum in ordine causantium intelli- gentiarum, quo ordine causantur res gentiarum, quo ordine causantur res creatæ ab ipsa intelligentia: tamen in creatæ ab ipsa intelligentia: tamen in emanatione substantiali, qua in natura emanatione substantiali, qua in natura communicabili alter est ex altero, non communicabili alter est ex altero, non alter prior altero, non est prima, sed alter prior altero, non est prima, sed omnium emanationum secundum causam omnium emanationum secundum causam intelligentiæ in tali ordine naturæ prima intelligentiæ in tali ordine naturæ prima est generatio: sicut communicare sub- est generatio: sicut communicare sub- stantiam et naturam, secundum modum stantiam et naturam, secundum modum intelligendi prius est, quam ad se conver- intelligendi prius est, quam ad se conver-