IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

procedunt tres primæ rationes quantum procedunt tres primæ rationes quantum ad intensionem et remissionem, sed non ad intensionem et remissionem, sed non quantum ad destructionem sive corrup- quantum ad destructionem sive corrup- tionem propter causam quæ dicta est. tionem propter causam quæ dicta est.

AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, dicendum quod in relatione ad primum dicendum quod in relatione ad primum bonum creatum non recipit intensionem bonum creatum non recipit intensionem et remissionem, in quantum relatio in et remissionem, in quantum relatio in genere est sed in modo relationis est, genere est sed in modo relationis est, in quantum scilicet per majorem imita- in quantum scilicet per majorem imita- tionem summi boni vel minorem refer- tionem summi boni vel minorem refer- tur ad ipsum. Nihil enim intenditur vel tur ad ipsum. Nihil enim intenditur vel remittitur per formam generis, sed per remittitur per formam generis, sed per formam speciei. Quamvis enim gram- formam speciei. Quamvis enim gram- matice dicatur, albus, albior, albissi- matice dicatur, albus, albior, albissi- mus tamen grammatice non dicitur, mus tamen grammatice non dicitur, qualis, qualior, qualissimus. qualis, qualior, qualissimus.

AD ALIUD dicendum, quod Dionysius AD ALIUD dicendum, quod Dionysius loquens de dæmonibus, intendit de mu- loquens de dæmonibus, intendit de mu- tatione in contrarium. Sic enim natura- tatione in contrarium. Sic enim natura- lia data non sunt mutata, ut mala sint lia data non sunt mutata, ut mala sint per essentiam in quantum sunt mala : per essentiam in quantum sunt mala : sed non negat quin sint depravata et sed non negat quin sint depravata et minus bona per peccatum. minus bona per peccatum.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus AD ALIUD dicendum, quod Augustinus ibi loquitur de similitudine quæ inter ibi loquitur de similitudine quæ inter Patrem et Filium est, quæ quia identi- Patrem et Filium est, quæ quia identi- tatis essentiæ est, ex nulla parte potest tatis essentiæ est, ex nulla parte potest esse dissimilis. Nihilominus tamen etiam esse dissimilis. Nihilominus tamen etiam ipsa similitudo formaliter loquendo, non ipsa similitudo formaliter loquendo, non potest esse dissimilis ex aliqua parte vel potest esse dissimilis ex aliqua parte vel dissimilitudo. Et hoc solo modo procedit dissimilitudo. Et hoc solo modo procedit objectio. Sed id in quo est similitudo, objectio. Sed id in quo est similitudo, potest participari secundum plus et mi- potest participari secundum plus et mi-

nus. nus.

AD ID quod ulterius quæritur, non est AD ID quod ulterius quæritur, non est difficile respondere, si advertantur ea difficile respondere, si advertantur ea quæ in antehabitis de immutabilitate et quæ in antehabitis de immutabilitate et aeternitate dicta sunt. Est enim duplex aeternitate dicta sunt. Est enim duplex mutabilitas, essentiæ scilicet secundum mutabilitas, essentiæ scilicet secundum materiam, sive secundum id quod est, materiam, sive secundum id quod est, et originis. Prima est, qua res mutatur et originis. Prima est, qua res mutatur secundum essentiam, sive secundum id secundum essentiam, sive secundum id quod est. Secunda est qua res vertitur : quod est. Secunda est qua res vertitur : eo quod versio ejus origo est, et conti- eo quod versio ejus origo est, et conti- nue tendit in non esse, nisi influentia nue tendit in non esse, nisi influentia

1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. XII Confessionum,

255 255

ejus quod vere est, retineatur. Et hoc est ejus quod vere est, retineatur. Et hoc est idem, quod probatum est in philosophia idem, quod probatum est in philosophia in libro de Causis, quod causatum se- in libro de Causis, quod causatum se- cundum id quod est, ex nihilo et nihil cundum id quod est, ex nihilo et nihil est, et quod habet esse ex habitudine ad est, et quod habet esse ex habitudine ad ens primum et ex influentia illius. Pri- ens primum et ex influentia illius. Pri- ma ergo mutatio in necessariis non est : ma ergo mutatio in necessariis non est : sed secunda in omnibus est causatis, si- sed secunda in omnibus est causatis, si- ve necessariis, sive contingentibus: et ve necessariis, sive contingentibus: et secundum illam coaccidit illis esse pro- secundum illam coaccidit illis esse pro- pinquiora et longinquiora quia quo pinquiora et longinquiora quia quo longinquiora sunt, minus habent de longinquiora sunt, minus habent de modo, specie, et ordine et quo propin- modo, specie, et ordine et quo propin- quiora primo, plus habent. quiora primo, plus habent.

Et per hoc patet solutio fere ad to- Et per hoc patet solutio fere ad to- tum quod de illo quæsitum est. tum quod de illo quæsitum est.

Quod enim objicit, quod secundum Quod enim objicit, quod secundum hoc esse in omnibus intenditur et remit- hoc esse in omnibus intenditur et remit- titur. Dicendum, quod non est simile: titur. Dicendum, quod non est simile: quia ens et esse absolutum habent in- quia ens et esse absolutum habent in- tellectum et ideo ens et esse non in- tellectum et ideo ens et esse non in- tenduntur, nisi causæ proximæ inten- tenduntur, nisi causæ proximæ inten- derentur et remitterentur: quod non derentur et remitterentur: quod non contingit in essentialibus causis. Bonum contingit in essentialibus causis. Bonum autem non dicitur absolute, sed quia a autem non dicitur absolute, sed quia a bono, vel quia ad bonum et ideo per bono, vel quia ad bonum et ideo per elongationem et propinquitatem ad illud elongationem et propinquitatem ad illud potest intendi vel remitti. Sic etiam dicit potest intendi vel remitti. Sic etiam dicit Augustinus in libro XII Confessionum : Augustinus in libro XII Confessionum : «Duo fecisti, Domine unum prope te, «Duo fecisti, Domine unum prope te, quod est angelica natura, per naturale quod est angelica natura, per naturale bonum divino bono simillima: alterum bonum divino bono simillima: alterum prope nihil, quod est materia prima, prope nihil, quod est materia prima, sive informitas a perfectione divina re- sive informitas a perfectione divina re- motissima ¹. » motissima ¹. »

AD ID quod ulterius quæritur, dicen- AD ID quod ulterius quæritur, dicen- dum quod sicut præhabitum est, partici- dum quod sicut præhabitum est, partici- patio dicitur multis modis. Per se ta- patio dicitur multis modis. Per se ta- men est in substantialibus, ut vult Ari- men est in substantialibus, ut vult Ari- stoteles in intrinsecis, et Plato etiam in stoteles in intrinsecis, et Plato etiam in extrinsecis et separatis. Per accidens au- extrinsecis et separatis. Per accidens au- tem dicitur in accidentalibus, secundum tem dicitur in accidentalibus, secundum quod subjectum accidentis capit secun- quod subjectum accidentis capit secun- dum partem potestatem accidentis. Po- dum partem potestatem accidentis. Po- testas enim accidentis communiter dicti testas enim accidentis communiter dicti est, huic et alii inesse posse, et nunc et est, huic et alii inesse posse, et nunc et

cap. 7. cap. 7.

Ad¸uæst. 2. Ad¸uæst. 2.

256 256

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

alio tempore inesse posse. Quod ergo alio tempore inesse posse. Quod ergo capit ipsum ut nunc et huic inhærens, capit ipsum ut nunc et huic inhærens, accipit ipsum secundum partem potesta- accipit ipsum secundum partem potesta- tis, et sic participat ipsum. Sicut ergo tis, et sic participat ipsum. Sicut ergo prius dictum est, licet divina bonitas prius dictum est, licet divina bonitas simplex sit et impartibilis, tamen pote- simplex sit et impartibilis, tamen pote- stas ejus est ad multos effectus, et a stas ejus est ad multos effectus, et a creatura participatur in simili, prout est creatura participatur in simili, prout est ad non tot ad quot est in creatore, sicut ad non tot ad quot est in creatore, sicut cera participat formam sigilli. Et hoc cera participat formam sigilli. Et hoc modo participans sive bonum dictum modo participans sive bonum dictum per participationem, non excludit quin per participationem, non excludit quin bonum dicatur essentialiter bonum, eo bonum dicatur essentialiter bonum, eo modo quo essentiale dicitur, quod de modo quo essentiale dicitur, quod de essentialibus causatur, ut passio causa- essentialibus causatur, ut passio causa- tur de essentialibus subjecti. Sed exclu- tur de essentialibus subjecti. Sed exclu- dit bonum per essentiam dictum, cujus dit bonum per essentiam dictum, cujus essentia nihil est nisi bonitas: et cui est essentia nihil est nisi bonitas: et cui est idem esse bonum et id quod est. Et ita idem esse bonum et id quod est. Et ita intelligit Dionysius, quando dividit bo- intelligit Dionysius, quando dividit bo- num in bonum per participationem, et num in bonum per participationem, et bonum per essentiam. bonum per essentiam.

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA IV. PARTICULA IV.

Utrum aliquid possit intelligi bonum. Utrum aliquid possit intelligi bonum. non intellecta prima bonitate' ? non intellecta prima bonitate' ?

Quarto quæritur, Utrum aliquid pos- Quarto quæritur, Utrum aliquid pos- sit intelligi bonum non intellecta prima sit intelligi bonum non intellecta prima bonitate? bonitate?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Determinatum enim sive definitum 1. Determinatum enim sive definitum sine distinctione non intelligitur, nec sine distinctione non intelligitur, nec effectus sine causa. Bonum autem deter- effectus sine causa. Bonum autem deter- minatur, quia est a bono et ad bonum et minatur, quia est a bono et ad bonum et in bono plantatum, ut dicit Dionysius. in bono plantatum, ut dicit Dionysius. Ergo cum hoc sit divinum bonum a quo Ergo cum hoc sit divinum bonum a quo est et ad quod et in quo, non potest in- est et ad quod et in quo, non potest in-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. I, Art. 20. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. I, Art. 20. Tom. XXV hujusce

telligi bonum creatum non intellectu telligi bonum creatum non intellectu bono divino. bono divino.

2. Adhuc, Non potest intelligi lumen 2. Adhuc, Non potest intelligi lumen sine luce quia lumen est reflexio lucis sine luce quia lumen est reflexio lucis et diffusio, ut dicit Avicenna. Taliter et diffusio, ut dicit Avicenna. Taliter autem se habent, ut dicit Dionysius, autem se habent, ut dicit Dionysius, divinum bonum et cr eatum, ut lux et divinum bonum et cr eatum, ut lux et lumen. Ergo videtur, quod bonum crea lumen. Ergo videtur, quod bonum crea tum non possit intelligi sine bono in tum non possit intelligi sine bono in creato cum bonum creatum non sil creato cum bonum creatum non sil nisi diffusio quædam et reflexio boni in- nisi diffusio quædam et reflexio boni in- creati. creati.

IN CONTRARIUM est, quod IN CONTRARIUM est, quod

1. Unumquodque absolutum potest 1. Unumquodque absolutum potest intelligi sine altero eo quod absolutum intelligi sine altero eo quod absolutum habet intellectum. Bonum autem crea- habet intellectum. Bonum autem crea- tum absolute dicitur de creatura. Ergo tum absolute dicitur de creatura. Ergo videtur, quod possit intelligi non intel- videtur, quod possit intelligi non intel- lecta prima bonitate. lecta prima bonitate.

2. Adhuc, Ens creatum potest intelligi 2. Adhuc, Ens creatum potest intelligi sine ente increato, et verum creatum sine ente increato, et verum creatum sine vero increato, et unum creatum sine vero increato, et unum creatum sine uno increato: ergo et bonum crea- sine uno increato: ergo et bonum crea- tum sine bono increato. tum sine bono increato.

ULTERIUS quæritur de hac propositione ULTERIUS quæritur de hac propositione quam ponit Boetius in libro de Hebdo- quam ponit Boetius in libro de Hebdo- madibus, quod « unumquodque in quan- madibus, quod « unumquodque in quan- tum est, bonum est, » utrum vera sit tum est, bonum est, » utrum vera sit vel non? vel non?

Videtur enim non vera esse. Videtur enim non vera esse.

1. Si enim unumquodque in quantum 1. Si enim unumquodque in quantum est, bonum est: tunc unumquodque per est, bonum est: tunc unumquodque per essentiam bonum est et sic nulla est essentiam bonum est et sic nulla est divisio quam dant Boetius et Dionysius, divisio quam dant Boetius et Dionysius, quod bonum aliud est per essentiam, quod bonum aliud est per essentiam, aliud est per participationem et quod aliud est per participationem et quod per essentiam bonum non est nisi pri- per essentiam bonum non est nisi pri- mum bonum quod est Deus, per partici- mum bonum quod est Deus, per partici- pationem autem creatum bonum bonum pationem autem creatum bonum bonum

est. est.

Si quis dicere velit, ut Porretanus in Si quis dicere velit, ut Porretanus in commento super Boetium dicit, quod commento super Boetium dicit, quod sicut humanum dicitur dupliciter per sicut humanum dicitur dupliciter per essentialia, et per habitudinem causæ ad essentialia, et per habitudinem causæ ad effectum, vel e converso: sicut dicitur effectum, vel e converso: sicut dicitur

novæ editionis. novæ editionis.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

animal humanum rationali differentia animal humanum rationali differentia formatum, eo quod hoc per essentialia formatum, eo quod hoc per essentialia hominis et esse humanum est et sicut hominis et esse humanum est et sicut dicitur opus humanum domus vel pala- dicitur opus humanum domus vel pala- tium, eo quod hoc non indicat nisi ho- tium, eo quod hoc non indicat nisi ho- minis opus, per hoc quod artis opus minis opus, per hoc quod artis opus est: nullum autem animal particeps artis est: nullum autem animal particeps artis est nisi homo. IN CONTRARIUM est, quod est nisi homo. IN CONTRARIUM est, quod secundum hoc bonitas creata nullam secundum hoc bonitas creata nullam formam poneret in creatura, sed tantum formam poneret in creatura, sed tantum poneret aliquid quod indicium esset di- poneret aliquid quod indicium esset di- vinæ bonitatis. Et si hoc esset verum, vinæ bonitatis. Et si hoc esset verum, male assimilaret Dionysius bonum in- male assimilaret Dionysius bonum in- creatum lumini sive luci. Lumen enim creatum lumini sive luci. Lumen enim sive lux formam suam ponit in illumi- sive lux formam suam ponit in illumi- nato. Igitur taliter dici non potest. nato. Igitur taliter dici non potest.

Si forte adhuc aliquis dicat, quod cau- Si forte adhuc aliquis dicat, quod cau- sa prima increata magis essentialis est sa prima increata magis essentialis est suo causato, quam causa creata : et ideo suo causato, quam causa creata : et ideo sui aliquid relinquit in effectu, quod non sui aliquid relinquit in effectu, quod non facit causa creata. Hoc penitus contra ra- facit causa creata. Hoc penitus contra ra- tionem est. Cum enim conjuncta magis tionem est. Cum enim conjuncta magis est essentialis, quam causa separata : et est essentialis, quam causa separata : et causa univoca magis essentialis est, causa univoca magis essentialis est, quam æquivoca et causa convertibilis quam æquivoca et causa convertibilis magis essentialis, quam causa non con- magis essentialis, quam causa non con- vertibilis eausa vero increata et separa- vertibilis eausa vero increata et separa- ta et æquivoca et non convertibilis est ta et æquivoca et non convertibilis est cum effectu, conjuncta vero et univoca cum effectu, conjuncta vero et univoca et convertibilis et ideo plus ponit con- et convertibilis et ideo plus ponit con- juncta in effectu, quam separata. Et ideo juncta in effectu, quam separata. Et ideo dicit Aristoteles in primo Metaphysicæ, dicit Aristoteles in primo Metaphysicæ, quod cum artifex facit domum, domus quod cum artifex facit domum, domus est ex domo, et dolatio ex dolatione, et est ex domo, et dolatio ex dolatione, et contignatio ex contignatione, et sic de contignatio ex contignatione, et sic de aliis. Cum autem Deus facit aliquid, non aliis. Cum autem Deus facit aliquid, non possumus dicere, quod Deus sit ex Deo possumus dicere, quod Deus sit ex Deo sicut homo ex homine quamvis dica- sicut homo ex homine quamvis dica- mus, quod Deus facit omne quod facit mus, quod Deus facit omne quod facit per naturalem et essentialem potentiam, per naturalem et essentialem potentiam, et non per accidentalem. et non per accidentalem.

2. Adhuc, Si unumquoque in quan- 2. Adhuc, Si unumquoque in quan- tum est, bonum est: et omne quod in tum est, bonum est: et omne quod in quantum est, per speciem est: tunc illud quantum est, per speciem est: tunc illud quod nulla specie determinatur, videtur quod nulla specie determinatur, videtur non esse bonum in quantum est. Hyle non esse bonum in quantum est. Hyle autem sive materia prima (quam Augus- autem sive materia prima (quam Augus- tinus vocat primam informitatem in tinus vocat primam informitatem in libro super Genesim ad litteram :) nulla libro super Genesim ad litteram :) nulla

XXXI XXXI

257 257

specie determinatur, ut dicit Augustinus specie determinatur, ut dicit Augustinus in libro de Natura boni. Ergo videtur, in libro de Natura boni. Ergo videtur, quod hyle in quantum est, non bonum quod hyle in quantum est, non bonum sit. Quia, ut dicit Augustinus in libro sit. Quia, ut dicit Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum : << Malum ex LXXXIII Quæstionum : << Malum ex speciei privatione determinatur, sicut et speciei privatione determinatur, sicut et bonum ex speciei adeptione. » Hyle au- bonum ex speciei adeptione. » Hyle au- tem nullam habet speciem. tem nullam habet speciem.

3. Adhuc, Sunt antiquorum objectio- 3. Adhuc, Sunt antiquorum objectio- nes. Si enim unumquodque in quantum nes. Si enim unumquodque in quantum est, bonum est: sed fornicatio in forni- est, bonum est: sed fornicatio in forni- cante est, et homicidium in occidente, et cante est, et homicidium in occidente, et sic de aliis peccatis, peccatum enim in sic de aliis peccatis, peccatum enim in peccante est ergo videtur, quod pecca- peccante est ergo videtur, quod pecca- tum in peccante bonum est: quod fal- tum in peccante bonum est: quod fal- sum est quia in peccante malum est et sum est quia in peccante malum est et culpa est. culpa est.

SOLUTIO. Ad primum quæsitum di- Solutio. SOLUTIO. Ad primum quæsitum di- Solutio. cendum, quod bonum creatum duplici- cendum, quod bonum creatum duplici- ter potest intelligi, scilicet ut creatum, ter potest intelligi, scilicet ut creatum, vel simpliciter ut bonum. Si intelligitur vel simpliciter ut bonum. Si intelligitur ut creatum: tunc intelligitur ut bonum ut creatum: tunc intelligitur ut bonum per participationem. Sic enim voluit per participationem. Sic enim voluit Plato et Aristoteles, et probatur in libro Plato et Aristoteles, et probatur in libro de Causis, quod nihil habet nisi partici- de Causis, quod nihil habet nisi partici- pationem bonitatis quæ fluit a primo. Et pationem bonitatis quæ fluit a primo. Et in hoc sensu dicit Aristoteles, quod do- in hoc sensu dicit Aristoteles, quod do- mus est a domo, et sanitas a sanitate, et mus est a domo, et sanitas a sanitate, et quælibet forma quæ est in materia, a quælibet forma quæ est in materia, a forma quæ est extra materiam, quas forma quæ est extra materiam, quas Plato vocavit separatas et vere formas: Plato vocavit separatas et vere formas: eas autem quæ sunt in materia, vocavit eas autem quæ sunt in materia, vocavit imagines. Unde sicut non contingit in- imagines. Unde sicut non contingit in- telligi imaginem sine eo cujus est imago, telligi imaginem sine eo cujus est imago, et exemplum sine exemplari: ita non et exemplum sine exemplari: ita non contingit intelligi bonum per participa- contingit intelligi bonum per participa- tionem dictum secundum quod est per tionem dictum secundum quod est per participationem bonum, non intellecta participationem bonum, non intellecta prima bonitate : eo quod omnis talis prima bonitate : eo quod omnis talis causa sicut est prima causa, causatum causa sicut est prima causa, causatum suum efficit et plantat in imagine suæ suum efficit et plantat in imagine suæ formæ, ct convertit ad seipsam. Et pro- formæ, ct convertit ad seipsam. Et pro- pter hoc ex triplici causa Dionysius de- pter hoc ex triplici causa Dionysius de- terminat bonum. Sicut enim artificiata terminat bonum. Sicut enim artificiata sunt in intellectu artificis, sic omnia se- sunt in intellectu artificis, sic omnia se- cunda causata sunt in prima causa. Et cunda causata sunt in prima causa. Et ideo sicut in artificiatis domus est ex ideo sicut in artificiatis domus est ex domo plantata in forma domus quæ est domo plantata in forma domus quæ est

17 17

Ad 1 et 2. Ad 1 et 2.

Ad object. Ad object. 1 et 2. 1 et 2.

Ad quæst. Ad quæst.

258 258

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

in mente artificis, et relata ad ipsum sive in mente artificis, et relata ad ipsum sive conversa per imitationem, et perfecte conversa per imitationem, et perfecte bona, quando perfecte imitatur: sic in bona, quando perfecte imitatur: sic in omnibus secundis bonum est ex bono omnibus secundis bonum est ex bono plantatum in forma ipsius, et relatum et plantatum in forma ipsius, et relatum et conversum ad imitationem ipsius, et per- conversum ad imitationem ipsius, et per- fecte bonum, quando perfecte imitatur. fecte bonum, quando perfecte imitatur. Et hæc est vera causa propter quam Et hæc est vera causa propter quam vera determinatio boni est, quando per vera determinatio boni est, quando per participationem dicitur, quod bonum est participationem dicitur, quod bonum est quod est a bono et in bono et ad bonum. quod est a bono et in bono et ad bonum. Quando autem per essentiam dicitur bo- Quando autem per essentiam dicitur bo- num, a póaw-w derivatum, tunc recta num, a póaw-w derivatum, tunc recta determinatio ipsius est, quod est diffusi- determinatio ipsius est, quod est diffusi- vum esse et boni. Sic enim, ut dicit vum esse et boni. Sic enim, ut dicit Dionysius, bonum exstasim facit etiam Dionysius, bonum exstasim facit etiam in prima causa, et non sinit ipsam so- in prima causa, et non sinit ipsam so- lam sine germine permanere, et facit lam sine germine permanere, et facit ipsam diffusivam esse et boni. ipsam diffusivam esse et boni.

Si vero accipiatur intellectus boni ex Si vero accipiatur intellectus boni ex principiis proximis, quæ sunt modus, principiis proximis, quæ sunt modus, species, et ordo in ipsa re accepta: tunc species, et ordo in ipsa re accepta: tunc nihil prohibet intellectum boni esse nihil prohibet intellectum boni esse absolutum, et intelligi bonum non intel- absolutum, et intelligi bonum non intel- lecta prima bonitate. lecta prima bonitate.

ET PER hæc patet sotutio ad duo prima. ET PER hæc patet sotutio ad duo prima. Hæc enim procedunt de bono secundo, Hæc enim procedunt de bono secundo, ut dictum est, et ut per participationem ut dictum est, et ut per participationem dictum est. dictum est.

SIMILITER patet solutio ad duo sequen- SIMILITER patet solutio ad duo sequen- tia in contrarium adducta. Hæc enim tia in contrarium adducta. Hæc enim procedunt secundum quod intellectus procedunt secundum quod intellectus boni est ex principiis proprie acceptis : boni est ex principiis proprie acceptis : sic enim intellectus boni absolutus est. sic enim intellectus boni absolutus est.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum AD ID quod ulterius quæritur, Utrum Ad 1. hoc sit verum, quod unumquodque in Ad 1. hoc sit verum, quod unumquodque in

quantum est, bonum est? quantum est, bonum est?

Dicendum, quod duplex est proposi- Dicendum, quod duplex est proposi- tio illa, in eo quod hæc dictio, in quan- tio illa, in eo quod hæc dictio, in quan- tum, syncategorematice sumpta, potest tum, syncategorematice sumpta, potest notare conditionem entis: et sic propo- notare conditionem entis: et sic propo- sitio falsa est. Alia est enim conditio en- sitio falsa est. Alia est enim conditio en- tis, et alia boni: sicut alia est intentio tis, et alia boni: sicut alia est intentio entis, et alia intentio boni. Vel potest entis, et alia intentio boni. Vel potest notare conditionem suppositi entis: et sic notare conditionem suppositi entis: et sic est vera quia per idem quod est sup- est vera quia per idem quod est sup- positum entis, est etiam bonum. Sup- positum entis, est etiam bonum. Sup- positum enim entis est per hoc, quod positum enim entis est per hoc, quod

primum ens participat secundum hoc primum ens participat secundum hoc quod est ex ipso et in ipso et ad ipsum, quod est ex ipso et in ipso et ad ipsum, et secundum idem est bonum. Nec so- et secundum idem est bonum. Nec so- quitur, si in quantum sic est ens, est quitur, si in quantum sic est ens, est bonum, quod essentia sua est bonitas bonum, quod essentia sua est bonitas sua, et nihil aliud: et ita non sequitur, sua, et nihil aliud: et ita non sequitur, quod sit bonum primum per essentiam quod sit bonum primum per essentiam dictum. dictum.

Responsiones autem Porretani et alio- Responsiones autem Porretani et alio- rum meo judicio non sunt convenientes, rum meo judicio non sunt convenientes, sicut probatum est. sicut probatum est.

Si autem quæratur, Si hoc modo bo- Si autem quæratur, Si hoc modo bo- num ex bono est, quare non justum quod num ex bono est, quare non justum quod est ex justo (et est quæstio Boetii) et re- est ex justo (et est quæstio Boetii) et re- ctum quod est ex recto? ctum quod est ex recto?

Egregie respondet Boetius dicens, Egregie respondet Boetius dicens, quod « bonum ad naturam pertinet, quod « bonum ad naturam pertinet, justum vero ad actum. » Sicut enim di- justum vero ad actum. » Sicut enim di- ctum est, diffusio esse et boni proprius ctum est, diffusio esse et boni proprius est actus boni prout exstasim facit in est actus boni prout exstasim facit in prima causa. Justum autem ad determi- prima causa. Justum autem ad determi- natæ potentiæ pertinet actum. Pertinet natæ potentiæ pertinet actum. Pertinet enim ad actum rationis mensurantis enim ad actum rationis mensurantis opera sua ad circumstantias et finem, et opera sua ad circumstantias et finem, et non ad naturæ alicujus diffusionem. Unde non ad naturæ alicujus diffusionem. Unde sicut omnis potentia determinata per ha- sicut omnis potentia determinata per ha- bitum naturæ, formam illius habitus dif- bitum naturæ, formam illius habitus dif- fundit in opus, ut statuarius in statuas, fundit in opus, ut statuarius in statuas, domificator in domos, medicus in medi- domificator in domos, medicus in medi- cantes ita bonum quod est propria cantes ita bonum quod est propria forma diffundentis esse et naturas, for- forma diffundentis esse et naturas, for- mam sui facit in diffusis et naturis. Sic mam sui facit in diffusis et naturis. Sic enim ea quæ diffunduntur, plantat in enim ea quæ diffunduntur, plantat in bono, et est bonum ex bono, in bono, et bono, et est bonum ex bono, in bono, et ad bonum et forma bonitatis primæ est ad bonum et forma bonitatis primæ est in bono secundo, sicut forma domificato- in bono secundo, sicut forma domificato- ris est in domo facta: eo quod forma ris est in domo facta: eo quod forma domificatoris diffusiva est domorum, domificatoris diffusiva est domorum, quia propria causa domus domificator quia propria causa domus domificator est in quantum dominificator, ut dicit est in quantum dominificator, ut dicit Aristoteles in II Physicorum. Aristoteles in II Physicorum.

AD ID quod objicitur de hyle, in ante- AD ID quod objicitur de hyle, in ante- habitis responsum est. Hyle enim sicut habitis responsum est. Hyle enim sicut se habet ad formam, ita se habet ad bo- se habet ad formam, ita se habet ad bo- num. In hyle enim, sicut dicit Augusti- num. In hyle enim, sicut dicit Augusti- nus in libro de Natura boni, ipsa capa- nus in libro de Natura boni, ipsa capa- citas formarum nonnulla forma est, et citas formarum nonnulla forma est, et modus se habendi ad formas nonnullus modus se habendi ad formas nonnullus

D D

Ad Ad

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

259 259

modus et ordo, et ita nonnullum bo- modus et ordo, et ita nonnullum bo- num. Sed in quantum sic est, non est num. Sed in quantum sic est, non est bonum determinati modi, nec determi- bonum determinati modi, nec determi- natæ speciei, nec perfecti ordinis: tamen natæ speciei, nec perfecti ordinis: tamen in quantum est sic, aliquod bonum est, in quantum est sic, aliquod bonum est, quod est participatio primæ bonitatis. quod est participatio primæ bonitatis.

AD ID quod ulterius objicitur de pec- AD ID quod ulterius objicitur de pec- catis, responderi consuevit, quod quæ- catis, responderi consuevit, quod quæ- dam nomina dicunt ens completum, vel dam nomina dicunt ens completum, vel ad minus in ipso nomine non important ad minus in ipso nomine non important privationem entitatis, sicut materia se- privationem entitatis, sicut materia se- cundum quod est altera pars compositi, cundum quod est altera pars compositi, nihil privationis ad suam entitatem im- nihil privationis ad suam entitatem im- portat et hæc omnia in quantum sunt, portat et hæc omnia in quantum sunt, bona sunt. Sunt etiam quædam, quæ bona sunt. Sunt etiam quædam, quæ mox nominata, conjuncta sunt malo, ut mox nominata, conjuncta sunt malo, ut dicit Aristoteles in III Ethicorum: eo dicit Aristoteles in III Ethicorum: eo quod in ipso nomine sui proprii esse et quod in ipso nomine sui proprii esse et perfectionis important privationem, sicut perfectionis important privationem, sicut fornicatio, homicidium, et furtum, quæ fornicatio, homicidium, et furtum, quæ dicunt actum voluntatis cum privatione dicunt actum voluntatis cum privatione speciei et finis debiti, et in ipso nomine speciei et finis debiti, et in ipso nomine important malum. Et ideo illa in quan- important malum. Et ideo illa in quan- tum sunt, mala sunt et non bona; quia tum sunt, mala sunt et non bona; quia illorum esse non simpliciter est esse, illorum esse non simpliciter est esse, sed esse privationis quod simpliciter est sed esse privationis quod simpliciter est non esse et secundum quid est esse, non esse et secundum quid est esse, scilicet secundum quod ponit subjectum. scilicet secundum quod ponit subjectum. Et talia secundum hujusmodi esse non Et talia secundum hujusmodi esse non sunt a causa efficiente aliqua quæ per- sunt a causa efficiente aliqua quæ per- fecta sit ad efficiendum, sed sunt a causa fecta sit ad efficiendum, sed sunt a causa deficiente, ut dicit Augustinus in libro deficiente, ut dicit Augustinus in libro II de Libero arbitrio. Sunt enim a libero II de Libero arbitrio. Sunt enim a libero arbitrio avertente se et deficiente a re- arbitrio avertente se et deficiente a re- gula recti habitus regulantis liberum ar- gula recti habitus regulantis liberum ar- bitrium in actibus suis: sicut etiam pec- bitrium in actibus suis: sicut etiam pec- catum in arte contingit intellectu pra- catum in arte contingit intellectu pra- ctico deficiente et avertente se a regula ctico deficiente et avertente se a regula artis. Et hæc solutio satis bona est. Sic artis. Et hæc solutio satis bona est. Sic etiam peccata contingunt in natura, etiam peccata contingunt in natura, quando formativa deficit propter aliquam quando formativa deficit propter aliquam causam a regimine concepti ad formam causam a regimine concepti ad formam qua formandum est. qua formandum est.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- tentiarum, Dist. II, Art. 2. Tom. XXV hujusce tentiarum, Dist. II, Art. 2. Tom. XXV hujusce

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

De bono determinato sive de summo De bono determinato sive de summo bono. bono.

Deinde quæritur de summo bono. Deinde quæritur de summo bono. Et quæruntur tria, scilicet quid sit Et quæruntur tria, scilicet quid sit summum bonum, et unde dicatur sum- summum bonum, et unde dicatur sum- тит? тит?

Secundo, Quis sit proprius actus sum- Secundo, Quis sit proprius actus sum- mi boni? mi boni?

Tertio, Si malum potest esse a summo Tertio, Si malum potest esse a summo bono per aliquem modum ? bono per aliquem modum ?

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid sit summum bonum? et, An sum- Quid sit summum bonum? et, An sum- mum dicatur per intensionem bonita- mum dicatur per intensionem bonita- tis, vel per differentiam hoc commune tis, vel per differentiam hoc commune quod est bonum contrahentem ' ? quod est bonum contrahentem ' ?

Primo ergo quæritur, An summum Primo ergo quæritur, An summum bonum, summum dicatur per intensio- bonum, summum dicatur per intensio- nem, vel per differentiam contrahentem nem, vel per differentiam contrahentem hoc commune quod est bonum ? hoc commune quod est bonum ?

Et videtur, quod primo modo. Et videtur, quod primo modo. 1. Summum enim bonum optimum 1. Summum enim bonum optimum bonorum est optimum autem bonorum bonorum est optimum autem bonorum respectu melioris et boni dicitur: ergo respectu melioris et boni dicitur: ergo videtur, quod summum per intensionem videtur, quod summum per intensionem bonitatis in ipso dicatur. bonitatis in ipso dicatur.

2. Adhuc, In gradibus comparationis 2. Adhuc, In gradibus comparationis sic est, quod a positivo ad superlativum sic est, quod a positivo ad superlativum non est devenire nisi per comparati- non est devenire nisi per comparati-

novæ editionis. novæ editionis.

Sed contra. Sed contra.

260 260

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

vum sicut in motu non est devenire a vum sicut in motu non est devenire a primo ad ultimum nisi per medium. Vi- primo ad ultimum nisi per medium. Vi- detur ergo, quod summum bonum non detur ergo, quod summum bonum non est summum nisi ex bono et meliori. est summum nisi ex bono et meliori.

3. Adhuc, Constat, quod summum 3. Adhuc, Constat, quod summum respectum dicit relativi: qui respectus respectum dicit relativi: qui respectus comparationis est, et determinari non comparationis est, et determinari non potest nisi per sua relativa opposita: op- potest nisi per sua relativa opposita: op- posita autem sunt melius et bonum: vi- posita autem sunt melius et bonum: vi- detur ergo, quod sine meliori et bono detur ergo, quod sine meliori et bono non potest esse summum. non potest esse summum.

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod 1. Omne quod summum est secun- 1. Omne quod summum est secun- dum gradum superlativum, bonitatem dum gradum superlativum, bonitatem habet receptivam intensionis et remis- habet receptivam intensionis et remis- sionis: quod a grammaticis mobile et sionis: quod a grammaticis mobile et non fixum vocatur, eo quod habet boni- non fixum vocatur, eo quod habet boni- tatem fluentem et mobilem. Talis autem tatem fluentem et mobilem. Talis autem bonitas non competit summo bono: quia bonitas non competit summo bono: quia dicitur, Jacobi, 1, 17: Apud quem non dicitur, Jacobi, 1, 17: Apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obum- est transmutatio, nec vicissitudinis obum- bratio. Ergo per intensionem non dici- bratio. Ergo per intensionem non dici- tur primum bonum summum bonum. tur primum bonum summum bonum.

2. Adhuc, Comparatio non est nisi 2. Adhuc, Comparatio non est nisi inter univoca: bonum autem in summo inter univoca: bonum autem in summo bono et in aliis bonis non est univocum : bono et in aliis bonis non est univocum : ergo summum bonum non potest dici ergo summum bonum non potest dici summum per comparationem aliorum summum per comparationem aliorum bonorum. bonorum.

3. Adhuc, Proclus in octava proposi- 3. Adhuc, Proclus in octava proposi- tione sic dicit: « Omnia qualitercumque tione sic dicit: « Omnia qualitercumque participantia bono, præcedit quod primo participantia bono, præcedit quod primo bonum est, et quod nihil aliud est quam bonum est, et quod nihil aliud est quam bonum. » Sed quod primo bonum est, bonum. » Sed quod primo bonum est, et nihil aliud quam bonum est, est boni- et nihil aliud quam bonum est, est boni- tas pura, ut dicitur in libro de Causis. tas pura, ut dicitur in libro de Causis. Bonitas autem pura in termino est, et Bonitas autem pura in termino est, et intensionis et remissionis nullo modo intensionis et remissionis nullo modo potest esse particeps. Ergo non dicitur potest esse particeps. Ergo non dicitur summum bonum per intensionem. summum bonum per intensionem.

4. Adhuc, Nihil comparatur ad aliud 4. Adhuc, Nihil comparatur ad aliud nisi per id quod est idem in utroque. Si nisi per id quod est idem in utroque. Si ergo summum bonum diceretur sum- ergo summum bonum diceretur sum- mum et melius per comparationem ad mum et melius per comparationem ad bona creata, oporteret quod bonum ejus- bona creata, oporteret quod bonum ejus- dem rationis et speciei esset in utrisque : dem rationis et speciei esset in utrisque : quod aperte falsum est: quia nihil ejus- quod aperte falsum est: quia nihil ejus- dem speciei est in creatore et creatura, dem speciei est in creatore et creatura, sive in causa prima et causatis. sive in causa prima et causatis.

SI PROPTER hoc dicatur, quod per com SI PROPTER hoc dicatur, quod per com parationem non dicitur summum bo parationem non dicitur summum bo num, sed hoc quod dico summum, quan num, sed hoc quod dico summum, quan differentia est determinans et specifi differentia est determinans et specifi cans primum bonum sub hoc commum cans primum bonum sub hoc commum quod est bonum: sicut dicitur summa quod est bonum: sicut dicitur summa causa prima causa, quæ est cardo causa causa prima causa, quæ est cardo causa rum in quo volvuntur omnes causæ ali rum in quo volvuntur omnes causæ ali quid causalitatis habentes: quia sicul quid causalitatis habentes: quia sicul dicitur in libro de Causis, causa secunda dicitur in libro de Causis, causa secunda habet a causa prima quod est, et quod habet a causa prima quod est, et quod causa est. IN CONTRARIUM est, quod tune causa est. IN CONTRARIUM est, quod tune bonum dicitur summum per additionem bonum dicitur summum per additionem alicujus ad bonum, sicut animal ration alicujus ad bonum, sicut animal ration nele dicitur homo per additionem alicu nele dicitur homo per additionem alicu jus ad animal. jus ad animal.

1. Et si sic dicitur: tunc quæratur, 1. Et si sic dicitur: tunc quæratur, Utrum summum quod additur bono, ad- Utrum summum quod additur bono, ad- dit idem bono, aut diversum ab eo? Non dit idem bono, aut diversum ab eo? Non idem quia nihil idem additur sibi: nee idem quia nihil idem additur sibi: nee hoc etiam potest intelligi. Si diversum : hoc etiam potest intelligi. Si diversum : tunc summum bonum compositum est tunc summum bonum compositum est ex diversis quod inconveniens est: quia ex diversis quod inconveniens est: quia secundum Dionysium et Boetium et Pro- secundum Dionysium et Boetium et Pro- clum et librum de Causis, summum bo- clum et librum de Causis, summum bo- num est, quod non nisi bonum est, et num est, quod non nisi bonum est, et purissimum et simplicissimum est et in purissimum et simplicissimum est et in fine simplicitatis. fine simplicitatis.

2. Adhuc, Secundum hoc bonum ge- 2. Adhuc, Secundum hoc bonum ge- nus est commune ad summum bonum, nus est commune ad summum bonum, et ad alia bona quæ per participationem et ad alia bona quæ per participationem bona sunt. Ex hoc sequeretur, quod sum- bona sunt. Ex hoc sequeretur, quod sum- mum bonum esset diffinibile, et esset de- mum bonum esset diffinibile, et esset de- terminatum in genere univoco cum aliis terminatum in genere univoco cum aliis bonis quæ omnia valde inconvenientia bonis quæ omnia valde inconvenientia

sunt. sunt.

ULTERIUS quæritur: quia, sicut dicunt " ULTERIUS quæritur: quia, sicut dicunt " Dionysius et Boetius, summum bonum Dionysius et Boetius, summum bonum est, quod per essentiam bonum est, et est, quod per essentiam bonum est, et quod non est nisi ipsum bonum et boni- quod non est nisi ipsum bonum et boni- tas sua. Et videtur, quod ipsa bonitas tas sua. Et videtur, quod ipsa bonitas cujus participatione omnia formaliter cujus participatione omnia formaliter bona sunt, sit summum bonum. Hæc bona sunt, sit summum bonum. Hæc enim per essentiam bona est, et nihil enim per essentiam bona est, et nihil aliud est nisi bonitas, et bonitatis esse aliud est nisi bonitas, et bonitatis esse est suum esse. Quod si concedatur, sequi- est suum esse. Quod si concedatur, sequi- tur inconveniens, scilicet quod summa bo- tur inconveniens, scilicet quod summa bo- nitas communicabilis est, et quod summa nitas communicabilis est, et quod summa

eat. 1. eat. 1.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

bonitate formaliter sit bonum omne bonitate formaliter sit bonum omne quod per participationem est bonum. quod per participationem est bonum. Quod est contra Proclum propositione Quod est contra Proclum propositione quarta quæ sic dicit : « Omne avtapes quarta quæ sic dicit : « Omne avtapes simpliciter bono deterius est. » 'Avtapes simpliciter bono deterius est. » 'Avtapes autem idem est quod per se sufficiens in autem idem est quod per se sufficiens in bono participato. Simpliciter autem bo- bono participato. Simpliciter autem bo- num est, quod non nisi bonum est et num est, quod non nisi bonum est et summum bonum. Secundum hoc bo- summum bonum. Secundum hoc bo- num et summum multiplicabile esset se- num et summum multiplicabile esset se- cundum subjecta bonorum, et non ha- cundum subjecta bonorum, et non ha- beret esse separatum, sed esset in bonis beret esse separatum, sed esset in bonis tantum. tantum.

SOLUTIO. Dicendum, quod summum SOLUTIO. Dicendum, quod summum bonum per rationem causalitatis dicitur bonum per rationem causalitatis dicitur summum et sic dicitur summum, quia summum et sic dicitur summum, quia est summa et universalis causa omnis est summa et universalis causa omnis boni, præhabens in se virtualiter et emi- boni, præhabens in se virtualiter et emi- nenter et simpliciter omne bonum, sicut nenter et simpliciter omne bonum, sicut in antehabitis dictum est de forma boni in antehabitis dictum est de forma boni per similitudinem sigilli. Et hoc vocavit per similitudinem sigilli. Et hoc vocavit Plato formam, cætera vero imagines. Et Plato formam, cætera vero imagines. Et hoc est quod dicit Boetius in libro de hoc est quod dicit Boetius in libro de Consolatione philosophiæ : Consolatione philosophiæ :

Quem non externæ pepulerunt fingere causæ Quem non externæ pepulerunt fingere causæ Materiæ fluitantis opus verum insita summi Materiæ fluitantis opus verum insita summi Forma boni livore carens: tu cuncta superno Forma boni livore carens: tu cuncta superno Ducis ab exemplo. Ducis ab exemplo.

Talis enim causa per se existens bo- Talis enim causa per se existens bo- num, virtute boni bonum summum est, num, virtute boni bonum summum est, quia summæ virtutis. Et si intelligatur quia summæ virtutis. Et si intelligatur hoc modo de intensione virtutis, prout hoc modo de intensione virtutis, prout intensissimum dicitur eminentissimum intensissimum dicitur eminentissimum et in fine sive in termino bonum, nihil et in fine sive in termino bonum, nihil prohibet per intensionem dici summum prohibet per intensionem dici summum bonum, sicut probant primæ rationes. bonum, sicut probant primæ rationes.

AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, dicendum quod duplex est comparatio, dicendum quod duplex est comparatio, scilicet in forma accidentis, et in forma scilicet in forma accidentis, et in forma substantiali. In forma accidentis, sicut substantiali. In forma accidentis, sicut dicitur album, albius, albissimum. Et dicitur album, albius, albissimum. Et hæc duplex est est enim accidens com- hæc duplex est est enim accidens com- mune, et accidens proprium. Accidens mune, et accidens proprium. Accidens autem proprium licet in hoc sit acci- autem proprium licet in hoc sit acci- dens, quod est consequens esse substan- dens, quod est consequens esse substan- tiale, tamen fluit ex essentialibus quæ tiale, tamen fluit ex essentialibus quæ

261 261

uno modo se habent. In forma autem uno modo se habent. In forma autem substantiali non est comparatio, nisi for- substantiali non est comparatio, nisi for- ma comparetur ad actus, secundum ma comparetur ad actus, secundum quod aliquis dicitur rationalis, rationa- quod aliquis dicitur rationalis, rationa- lior, rationalissimus. Nec tunc fit com- lior, rationalissimus. Nec tunc fit com- paratio, eo quod forma ipsa intendatur paratio, eo quod forma ipsa intendatur vel remittatur, sed quod virtus formæ vel remittatur, sed quod virtus formæ efficacior est ad actum in uno quam in efficacior est ad actum in uno quam in alio. In his ergo solis intensio est et re- alio. In his ergo solis intensio est et re- missio quæ motus sunt, quæ comparan- missio quæ motus sunt, quæ comparan- tur per accidens commune quod est in tur per accidens commune quod est in eis quia in illis esse et formæ inten- eis quia in illis esse et formæ inten- duntur et remittuntur. In his autem quæ duntur et remittuntur. In his autem quæ comparantur secundum accidens pro- comparantur secundum accidens pro- prium,non est comparatio nisi ad actum, prium,non est comparatio nisi ad actum, sicut dictum est de forma substan- sicut dictum est de forma substan- tiali. Passio enim fluit a substantialibus, tiali. Passio enim fluit a substantialibus, et radicatur in illis et quia illa non et radicatur in illis et quia illa non possunt intendi nec remitti, nec potest possunt intendi nec remitti, nec potest intendi nec remitti passio, nisi eo modo intendi nec remitti passio, nisi eo modo quo dictum est, per comparationem ad quo dictum est, per comparationem ad actus, et non eo modo quo alteratio fiat actus, et non eo modo quo alteratio fiat in ipsa essentia passionis. in ipsa essentia passionis.

: :

AD ID quod objicitur, quod non est Adobject. 2. AD ID quod objicitur, quod non est Adobject. 2. comparatio nisi inter univoca, dicen- comparatio nisi inter univoca, dicen- dum quod verum est de comparatione dum quod verum est de comparatione quæ est cum intensione et remissione quæ est cum intensione et remissione formæ in qua fit comparatio: hæc enim formæ in qua fit comparatio: hæc enim non est nisi inter denominativa. Sed non est nisi inter denominativa. Sed potest fieri inter alia per comparationem potest fieri inter alia per comparationem formæ ad actum : sicut prima causa dici- formæ ad actum : sicut prima causa dici- tur magis influens quam causa secunda: tur magis influens quam causa secunda: quia etiam per formam substantialem quia etiam per formam substantialem primæ causæ, quæ nec intenditur, -nec primæ causæ, quæ nec intenditur, -nec remittitur, efficacior est ad influendum. remittitur, efficacior est ad influendum. AD DICTUM Procli patet solutio per hoc Ad object, 3 AD DICTUM Procli patet solutio per hoc Ad object, 3 quod jam dictum est. quod jam dictum est.

AD ID quod objicitur, quod nihil com- Adobject. 4. AD ID quod objicitur, quod nihil com- Adobject. 4. paratur nisi per id quod idem est in paratur nisi per id quod idem est in utroque, dicendum quod hoc verum utroque, dicendum quod hoc verum est sed non oportet quod idem univoce est sed non oportet quod idem univoce sit in utroque, sed sufficit quod sit idem sit in utroque, sed sufficit quod sit idem per analogiam. Intellectualis enim na- per analogiam. Intellectualis enim na- tura in homine est et in Angelo et in- tura in homine est et in Angelo et in- tellectualior Angelus, quam homo: sive tellectualior Angelus, quam homo: sive (ut dicunt Philosophi) intellectualior est (ut dicunt Philosophi) intellectualior est intellectus per essentiam, quam intel- intellectus per essentiam, quam intel- lectus adeptus. lectus adeptus.

Ad quæst. 1. Ad quæst. 1.

Ad quæst. 2. Ad quæst. 2.

262 262

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum AD ID quod ulterius quæritur, Utrum per additionem determinationis ad deter- per additionem determinationis ad deter- minatum dicatur summum bonum? minatum dicatur summum bonum?

Dicendum, quod duplex est additio, Dicendum, quod duplex est additio, scilicet rei ad rem, et modi significandi scilicet rei ad rem, et modi significandi ad modum prædicandi. In summo bono ad modum prædicandi. In summo bono non est additio rei ad rem: sed cum bo- non est additio rei ad rem: sed cum bo- num dicatur communiter per analogiam num dicatur communiter per analogiam de summo bono et aliis, per modum si- de summo bono et aliis, per modum si- gnificandi determinatur ad primum bo- gnificandi determinatur ad primum bo- num quando additur summum bonum. num quando additur summum bonum. Et per hoc quod dico summum, nihil Et per hoc quod dico summum, nihil additur ad bonum primum, sed aliter additur ad bonum primum, sed aliter significatur, et per talem modum con- significatur, et per talem modum con- trahitur ad significandum primum bo- trahitur ad significandum primum bo-

num. num.

Et per hoc patet solutio ad totum il- Et per hoc patet solutio ad totum il- lud quod quæsitum est de illo. Ex hoc lud quod quæsitum est de illo. Ex hoc enim nihil sequitur inconveniens: se- enim nihil sequitur inconveniens: se- cundum hoc enim bonum non est genus cundum hoc enim bonum non est genus ad summum bonum et ad alia, nec uni- ad summum bonum et ad alia, nec uni- vocum, nec diffinibile. vocum, nec diffinibile.

AD ULTIMUM dicendum, quod bonum AD ULTIMUM dicendum, quod bonum essentialiter dicitur dupliciter, scilicet de essentialiter dicitur dupliciter, scilicet de bono quod essentia bonitatis formaliter bono quod essentia bonitatis formaliter bonum est et hoc non est primum bo- bonum est et hoc non est primum bo- num efficienter et formaliter et finaliter. num efficienter et formaliter et finaliter. Et est bonum quod essentialiter bonum Et est bonum quod essentialiter bonum est, et cujus esse et quod est, bonum est, et cujus esse et quod est, bonum est, et nihil aliud, et hoc est summum est, et nihil aliud, et hoc est summum bonum, et hoc non est multiplicabile per bonum, et hoc non est multiplicabile per subjecta, et est bonum in seipso et se- subjecta, et est bonum in seipso et se- paratum a participantibus bonum, et paratum a participantibus bonum, et est prima et summa causa omnis boni, in est prima et summa causa omnis boni, in seipso existens, et per se existens seipso existens, et per se existens ideo dicitur summum bonum. ideo dicitur summum bonum.

et et

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS II ARTICULUS II

Quis sit actus proprius summi boni¹? Quis sit actus proprius summi boni¹?

Secundo quæritur, Quis sit proprius Secundo quæritur, Quis sit proprius actus summi boni? actus summi boni?

Et videtur, quod producere bona. Et videtur, quod producere bona. 1. Dicit enim Dionysius, quod sum- 1. Dicit enim Dionysius, quod sum- mum bonum per rationem causæ deter- mum bonum per rationem causæ deter- minatur eo quod omnis boni causa est, minatur eo quod omnis boni causa est, a qua omne bonum est in bono planta- a qua omne bonum est in bono planta- tum, et ad bonum conversum. Si autem tum, et ad bonum conversum. Si autem ab ipso est, effectus ejus est. Si in ipso ab ipso est, effectus ejus est. Si in ipso plantatum est tunc omne quod est a plantatum est tunc omne quod est a bono, bonum est: quia aliter non esset bono, bonum est: quia aliter non esset plantatum in ipso. Et si conversum est plantatum in ipso. Et si conversum est ad ipsum tunc omne quod ab ipso fa- ad ipsum tunc omne quod ab ipso fa- ctum est, desiderat ipsum: et quod desi- ctum est, desiderat ipsum: et quod desi- derat bonum, bonum est, ut dicit Boe- derat bonum, bonum est, ut dicit Boe- tius et sic omne quod a summo bono tius et sic omne quod a summo bono est, in quantum ab ipso est, bonum est, est, in quantum ab ipso est, bonum est, et formam boni desiderat, et habet bo- et formam boni desiderat, et habet bo-

num. num.

2. Adhuc, Maximus Episcopus dicit, 2. Adhuc, Maximus Episcopus dicit, quod bonum dicitur a ẞózw-w: quia vo- quod bonum dicitur a ẞózw-w: quia vo- cat ea quæ non sunt tamquam ea quæ cat ea quæ non sunt tamquam ea quæ sunt. Non autem vocat, nisi quibus im- sunt. Non autem vocat, nisi quibus im- primit formam suam tamquam per na- primit formam suam tamquam per na- turalem quemdam auditum et sic vide- turalem quemdam auditum et sic vide-

Et de hoc non tenent objectiones in- tur, quod proprius actus boni est, bona Et de hoc non tenent objectiones in- tur, quod proprius actus boni est, bona

ductæ. ductæ.

Et per hoc patet solutio. Et per hoc patet solutio.

ad esse deducere, et quod nihil causato- ad esse deducere, et quod nihil causato- rum sit nisi habeat causam boni. rum sit nisi habeat causam boni.

Et ex hoc ulterius sequitur, quod omne Et ex hoc ulterius sequitur, quod omne quod est,in quantum est, bonum est: eo quod est,in quantum est, bonum est: eo quod ad esse nihil vocat nisi bonum. quod ad esse nihil vocat nisi bonum. Hoc idem videtur dicere Dionysius. Di- Hoc idem videtur dicere Dionysius. Di- cit enim, quod « boni est bona addu- cit enim, quod « boni est bona addu- cere, et optimi optima. » cere, et optimi optima. »

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Distinct. I, Art. 20. Tom. XXV hujusce tiarum, Distinct. I, Art. 20. Tom. XXV hujusce

novæ editionis nostræ. novæ editionis nostræ.

tra. tra.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

3. Adhuc, In præhabitis ostensum est, 3. Adhuc, In præhabitis ostensum est, quod boni sicut moventis primi proprius quod boni sicut moventis primi proprius actus est amor, et quod effectus amoris actus est amor, et quod effectus amoris est exstasis, et quod hæc etiam in Deo est exstasis, et quod hæc etiam in Deo est non sinens ipsum sine germine esse. est non sinens ipsum sine germine esse. Amor autem est velle bonum, ut dicit Amor autem est velle bonum, ut dicit Augustinus. Ergo summum bonum non Augustinus. Ergo summum bonum non producit creando nisi quibus vult bo- producit creando nisi quibus vult bo- num. Et, ad Roman. ix, 19, dicitur: Vo- num. Et, ad Roman. ix, 19, dicitur: Vo- luntati ejus quis resistit? Ergo omne luntati ejus quis resistit? Ergo omne quod creat, format boni forma. Omne quod creat, format boni forma. Omne ergo creatum in quantum a summo bo- ergo creatum in quantum a summo bo- no creatum est, bonum est. Sed omne no creatum est, bonum est. Sed omne quod est post primum et summum bo- quod est post primum et summum bo- num, creatum est. Ergo omne quod est num, creatum est. Ergo omne quod est post primum, in quantum est, bonum post primum, in quantum est, bonum

est. est.

4. Hoc etiam probatur, Sapient. xi, 4. Hoc etiam probatur, Sapient. xi, 23, ubi sic dicitur: Diligis enim omnia 23, ubi sic dicitur: Diligis enim omnia quæ sunt, et nihil odisti eorum quæ fe- quæ sunt, et nihil odisti eorum quæ fe- risti. Si enim diligit, vult eis bonum: et risti. Si enim diligit, vult eis bonum: et si vult, fit. Psal. cx, 3: Omnia quæ- si vult, fit. Psal. cx, 3: Omnia quæ- cumque voluit, scilicet Dominus, fecit. cumque voluit, scilicet Dominus, fecit. Sic ergo omne quod est a bono, bonum Sic ergo omne quod est a bono, bonum est. Et hoc expresse dicit Boetius in li- est. Et hoc expresse dicit Boetius in li- bro de Hebdomadibus: « Nec potest in- bro de Hebdomadibus: « Nec potest in- telligi, quod factum a prima causa non telligi, quod factum a prima causa non sit bonum, nisi paulisper intelligatur sit bonum, nisi paulisper intelligatur prima causa esse ens et non bonum in prima causa esse ens et non bonum in creando. Tunc enim erunt alba et rubea creando. Tunc enim erunt alba et rubea et calida et frigida, quæ non necessario et calida et frigida, quæ non necessario intelliguntur bona. Sed tunc non erit intelliguntur bona. Sed tunc non erit creans quia sicut habitum est, non creans quia sicut habitum est, non movet ipsum ad creandum nisi exstasis, movet ipsum ad creandum nisi exstasis, quæ non sinit eum sine germine esse. »> quæ non sinit eum sine germine esse. »>

4. Adhuc, Plato causam generationis 4. Adhuc, Plato causam generationis mundi ponit primum bonum, a quo in- mundi ponit primum bonum, a quo in- vidia longe relegata est. Videtur ergo, vidia longe relegata est. Videtur ergo, quod non sit communicativus esse vel quod non sit communicativus esse vel boni nisi per bonum. Ens enim vel esse boni nisi per bonum. Ens enim vel esse secundum quod hujusmodi, exstasim secundum quod hujusmodi, exstasim non facit, et per consequens non facit non facit, et per consequens non facit germinare sed quantum est de se, in germinare sed quantum est de se, in solo est, non diffundens se in aliud, nec solo est, non diffundens se in aliud, nec multiplicans se in participativa sui. multiplicans se in participativa sui.

IN CONTRARIUM hujus est, quod IN CONTRARIUM hujus est, quod 1. Patens est, quod multa a bono pri- 1. Patens est, quod multa a bono pri-

1 Cf. Tob. 111, 2 et Psal. xxiv, 10. 1 Cf. Tob. 111, 2 et Psal. xxiv, 10.

263 263

mo sunt, quæ mala sunt, ut dæmones, mo sunt, quæ mala sunt, ut dæmones, et mali homines. et mali homines.

2. Adhuc, Si bona sunt, quæ a bono 2. Adhuc, Si bona sunt, quæ a bono sunt, eo quod boni est proprius actus sunt, eo quod boni est proprius actus bona facere tunc videtur, quod sapien- bona facere tunc videtur, quod sapien- tia sunt quæ a sapiente sunt, et potentia tia sunt quæ a sapiente sunt, et potentia quæ a potente, et justa quæ a justo : quæ a potente, et justa quæ a justo : quia sapientis est sapienter facere, et quia sapientis est sapienter facere, et potentis potenter facere, et justi ju- potentis potenter facere, et justi ju-

ste. ste.

3. Si dicatur, ut dicit Boetius, quod 3. Si dicatur, ut dicit Boetius, quod bonum pertinet ad naturam, justum au- bonum pertinet ad naturam, justum au- tem ad actum, et quod bonum est gene- tem ad actum, et quod bonum est gene- rale, justum autem speciale. Videtur non rale, justum autem speciale. Videtur non valere responsio : quia sicut in Deo bo- valere responsio : quia sicut in Deo bo- num prædicat naturam, ita et justum. num prædicat naturam, ita et justum. Dicit enim Boetius in libro de Trinitate, Dicit enim Boetius in libro de Trinitate, quod cum genera accidentium in divi- quod cum genera accidentium in divi- nam assumuntur prædicationem, omnia nam assumuntur prædicationem, omnia mutantur, et modum prædicandi acci- mutantur, et modum prædicandi acci- dentalem mutant in modum prædicandi dentalem mutant in modum prædicandi substantialem. » Justum ergo in divina substantialem. » Justum ergo in divina prædicatione prædicat substantiam, sicut prædicatione prædicat substantiam, sicut et bonum non ergo bonum pertinet ad et bonum non ergo bonum pertinet ad naturam, et justum ad actum. naturam, et justum ad actum.

SOLUTIO. Quamvis dicatur, quod uni- SOLUTIO. Quamvis dicatur, quod uni- versæ viæ Domini sint misericordia et versæ viæ Domini sint misericordia et veritas', et quod misericordia ejus super veritas', et quod misericordia ejus super omnia opera ejus et veritatem illam omnia opera ejus et veritatem illam quidam exponant pro justitia, et justi- quidam exponant pro justitia, et justi- tiam illam dicant esse decentiam divinæ tiam illam dicant esse decentiam divinæ bonitatis, quam non decet esse solam: bonitatis, quam non decet esse solam: eo quod dicit Plato, quod « invidia lon- eo quod dicit Plato, quod « invidia lon- ge relegata est a Deo : » amor autem ge relegata est a Deo : » amor autem communicationis sui boni et exstasis communicationis sui boni et exstasis propria sibi sunt et decentia bonitatem propria sibi sunt et decentia bonitatem ejus. Et sic justus est Dominus in omni- ejus. Et sic justus est Dominus in omni- bus viis suis 2: misericors autem conser- bus viis suis 2: misericors autem conser- vando id quod ex nihilo est, ne in nihi- vando id quod ex nihilo est, ne in nihi- lum decidat. Tamen nihil est in omnibus lum decidat. Tamen nihil est in omnibus attributis divinis quod per se moveat ad attributis divinis quod per se moveat ad communicandum se et ad bonum suum, communicandum se et ad bonum suum, nisi bonum, sicut probant primo indu nisi bonum, sicut probant primo indu ctæ auctoritates et rationes. Et ideo so- ctæ auctoritates et rationes. Et ideo so- lius boni forma est, in qua plantatur lius boni forma est, in qua plantatur omne quod ab ipso est in quantum ab omne quod ab ipso est in quantum ab

2 Psal. CXLIV, 17. 2 Psal. CXLIV, 17.

Solutio. Solutio.

Ad object.1. Ad object.1.

Ad object.2. Ad object.2.

Ad object. 3. Ad object. 3.

264 264

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ipso. Unde Boetius dicit, quod bonum ipso. Unde Boetius dicit, quod bonum est quod a bono est. est quod a bono est.

Unde quæcumque primo objecta sunt, Unde quæcumque primo objecta sunt, concedenda sunt. concedenda sunt.

AD ID quod objicitur in contrarium, AD ID quod objicitur in contrarium, dicendum quod dæmones et mali homi- dicendum quod dæmones et mali homi- nes non sunt a summo bono in quantum nes non sunt a summo bono in quantum mali sunt sed boni creati mali facti sunt mali sunt sed boni creati mali facti sunt per aversionem electionis a summo bo- per aversionem electionis a summo bo- no et ideo in quantum sunt, boni sunt : no et ideo in quantum sunt, boni sunt : per electionem autem mali. per electionem autem mali.

AD ALIUD dicendum, quod potentia et AD ALIUD dicendum, quod potentia et sapientia modum agentis bene determi- sapientia modum agentis bene determi- nant in opere et demonstrant: sed non nant in opere et demonstrant: sed non dicunt id quod movet et vocat ad esse et dicunt id quod movet et vocat ad esse et communicationem sui, quod est in communicationem sui, quod est in creante et ideo denominant bene agen- creante et ideo denominant bene agen- tem, quod potenter fecit et sapienter, sed tem, quod potenter fecit et sapienter, sed non dicunt formam quæ communicatur non dicunt formam quæ communicatur operi ab opifice bonum autem dicit il- operi ab opifice bonum autem dicit il- lam. Et ideo non sequitur, quod potens lam. Et ideo non sequitur, quod potens sit vel sapiens quod factum est a poten- sit vel sapiens quod factum est a poten- te vel sapiente : et tamen sequitur, te vel sapiente : et tamen sequitur, quod bonum est quod factum est a bono : quod bonum est quod factum est a bono : quia non est simile quod inductum est quia non est simile quod inductum est pro simili. pro simili.

AD ID quod objicitur de justo, dicen- AD ID quod objicitur de justo, dicen- dum quod Boetius bene solvit: nec in- dum quod Boetius bene solvit: nec in- tendit dicere Boetius, quod justum in tendit dicere Boetius, quod justum in divina prædicatione prædicet aliud quam divina prædicatione prædicet aliud quam substantiam sed vult dicere, quod ju- substantiam sed vult dicere, quod ju- stum in Deo aliud connotat quam bo- stum in Deo aliud connotat quam bo- num significat enim divinam essentiam, num significat enim divinam essentiam, et connotat in creatura redditionem qua et connotat in creatura redditionem qua redditur unicuique quod suum est. Et redditur unicuique quod suum est. Et hæc est quædam specialis bonitas ad hæc est quædam specialis bonitas ad actum justitiæ determinata. Et sic ju- actum justitiæ determinata. Et sic ju- stum pertinet ad actum et speciale est. stum pertinet ad actum et speciale est. Bonum autem in Deo etiam significat Bonum autem in Deo etiam significat divinam essentiam, et in creatura conno- divinam essentiam, et in creatura conno- tat diffusionem esse et boni, non hujus, tat diffusionem esse et boni, non hujus, sed totius generaliter: et sic bonum per- sed totius generaliter: et sic bonum per- tinet ad naturam quæ diffunditur, et ge- tinet ad naturam quæ diffunditur, et ge- nerale est. Et iste est intellectus Boetii. nerale est. Et iste est intellectus Boetii. Et per hoc patet solutio ad totum. Et per hoc patet solutio ad totum.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in II Sen- tentiarum, Dist. XXXIV, Art. 2 et 3. Tom. tentiarum, Dist. XXXIV, Art. 2 et 3. Tom.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

Utrum malum possit esse a summo bono Utrum malum possit esse a summo bono per aliquem modum¹? per aliquem modum¹?

Tertio quæritur, Si malum possit esse Tertio quæritur, Si malum possit esse a summo bono per aliquem modum? a summo bono per aliquem modum? Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

1. In ordine enim causarum sic est, 1. In ordine enim causarum sic est, quod quidquid est a secunda causa, est quod quidquid est a secunda causa, est etiam a prima. Constat autem, quod ma- etiam a prima. Constat autem, quod ma- lum est a voluntate hominis et Angeli. lum est a voluntate hominis et Angeli. Videtur ergo, quod sit a prima causa: Videtur ergo, quod sit a prima causa: quia secunda causa a prima causa habet quia secunda causa a prima causa habet et quod est, et quod causa est. et quod est, et quod causa est.

Quod autem malum etiam culpæ ab Quod autem malum etiam culpæ ab Angeli et hominis sit voluntate, dicit Au- Angeli et hominis sit voluntate, dicit Au- gustinus in Enchiridion : « Nequaquam gustinus in Enchiridion : « Nequaquam dubitare debes rerum quæ ad nos perti- dubitare debes rerum quæ ad nos perti- nent bonarum causam non esse nisi bo- nent bonarum causam non esse nisi bo- nitatem Dei: malarum vero ab immu- nitatem Dei: malarum vero ab immu- tabili bono deficientem boni mutabilis tabili bono deficientem boni mutabilis voluntatem, Angeli primo, hominis post- voluntatem, Angeli primo, hominis post- ea. » Ergo malum etiam culpæ videtur ea. » Ergo malum etiam culpæ videtur esse a prima causa, licet non immediate. esse a prima causa, licet non immediate. 2. Adhuc, In libro de Causis super 2. Adhuc, In libro de Causis super primam propositionem dicitur, quod primam propositionem dicitur, quod « prima causa subtrahente causalitatem, « prima causa subtrahente causalitatem, deficit causalitas in secunda. » Si ergo deficit causalitas in secunda. » Si ergo a prima causa non esset operatio mali, a prima causa non esset operatio mali, videtur quod a secunda esse non possit. videtur quod a secunda esse non possit.

" "

3. Si forte dicatur, quod operatio mali 3. Si forte dicatur, quod operatio mali vel malum a causa deficiente est : et vel malum a causa deficiente est : et causa deficiens non ordinatur ad causam causa deficiens non ordinatur ad causam non deficientem: quia dicit Augustinus non deficientem: quia dicit Augustinus in libro LXXXIII Quæstionum : « Omne in libro LXXXIII Quæstionum : « Omne quod deficit, ab eo quod est, deficit in quod deficit, ab eo quod est, deficit in non esse. » Causa autem ad quam non non esse. » Causa autem ad quam non

XXVII hujusce novæ editionis. XXVII hujusce novæ editionis.

contra. contra.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

pertinet non esse, non potest esse causa pertinet non esse, non potest esse causa deficiendi et sic malum non est a prima deficiendi et sic malum non est a prima causa. CONTRA est, quod etiam exemplum causa. CONTRA est, quod etiam exemplum Augustini est, quia claudicatio malus Augustini est, quia claudicatio malus gressus est et tamen cum ibi sint duæ gressus est et tamen cum ibi sint duæ causæ ordinatæ ad claudicationem, et causæ ordinatæ ad claudicationem, et una per aliam, scilicet vis motiva sita in una per aliam, scilicet vis motiva sita in femore vel genu, et tibia curva, nihil est femore vel genu, et tibia curva, nihil est de claudicatione in tibia curva, quod non de claudicatione in tibia curva, quod non sit a vi gressibili quæ est in femore et sit a vi gressibili quæ est in femore et quæ est in genu. Videtur ergo a simili, quæ est in genu. Videtur ergo a simili, quod nihil influente prima causa, non quod nihil influente prima causa, non possit esse malum ab Angeli et hominis possit esse malum ab Angeli et hominis voluntate. voluntate.

4. Adhuc, Si non sit voluntas, non 4. Adhuc, Si non sit voluntas, non erit in actu voluntatis. Ergo a destru- erit in actu voluntatis. Ergo a destru- ctione consequentis, si est in actu vo- ctione consequentis, si est in actu vo- luntatis, voluntas est: et si voluntas est, luntatis, voluntas est: et si voluntas est, oportet quod prima causa influat esse. oportet quod prima causa influat esse. Ergo si est actu voluntas, oportet quod Ergo si est actu voluntas, oportet quod prima causa influat esse, et quo volun- prima causa influat esse, et quo volun- tas est, et quo in actu est: sed quo in tas est, et quo in actu est: sed quo in actu est, causa mali est. Ergo quo causa actu est, causa mali est. Ergo quo causa mali est, a prima causa est: et sic vide- mali est, a prima causa est: et sic vide- tur, quod malum quod ab ipsa fit, ad tur, quod malum quod ab ipsa fit, ad primam causam referatur. primam causam referatur.