IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25.

quod ramus vel palus in aqua videtur ad quod ramus vel palus in aqua videtur ad Consum, nec sensus in proprio objecto Consum, nec sensus in proprio objecto errat et tamen denuntiat ramum fra- errat et tamen denuntiat ramum fra- ctum qui integer est, et palum fractum ctum qui integer est, et palum fractum qui non est fractus. Et multa hujusmodi qui non est fractus. Et multa hujusmodi ponuntur ab Euclide in libro de Fallacia ponuntur ab Euclide in libro de Fallacia visus. Omnium enim talium causa falsi- visus. Omnium enim talium causa falsi- tatis est in re quæ proxime sensui objici- tatis est in re quæ proxime sensui objici- tur, quamvis non sit in re quæ primo tur, quamvis non sit in re quæ primo mensui est objecta. Falsitas autem est in mensui est objecta. Falsitas autem est in ♦ensu communi componente et dividente ♦ensu communi componente et dividente on sensata quæ proxime sensui proprio on sensata quæ proxime sensui proprio objiciuntur. objiciuntur.

Quod ut melius intelligatur, notandum Quod ut melius intelligatur, notandum quod ramus cujus pars sub aqua est, et quod ramus cujus pars sub aqua est, et pars super aquam, est primum sensatum pars super aquam, est primum sensatum et unum tamen pars super aquam exi- et unum tamen pars super aquam exi- stens, a visu accipitur in proprio colore et stens, a visu accipitur in proprio colore et propria figura et propria continuitate. propria figura et propria continuitate. Pars autem sub aqua existens, non acci- Pars autem sub aqua existens, non acci- pitur per se, sed in idolo quod generat pitur per se, sed in idolo quod generat in aquæ superficie tamquam in corpore in aquæ superficie tamquam in corpore pervio et terso et polito: et ideo acci- pervio et terso et polito: et ideo acci- pitur ut extensum super aquam. Et in pitur ut extensum super aquam. Et in neutro decipitur sensus proprius: quia neutro decipitur sensus proprius: quia utrumque videt sicut est. Sed sensus utrumque videt sicut est. Sed sensus communis qui componit extensum cum communis qui componit extensum cum erecto quod componi cum ipso non potest, erecto quod componi cum ipso non potest, nisi in angulo est qui accipit ramum fra- nisi in angulo est qui accipit ramum fra- ctum esse cum non sit fractus. Et sic pa- ctum esse cum non sit fractus. Et sic pa- tet, quod in sensu particulari falsum non tet, quod in sensu particulari falsum non est, sed in sensu communi. est, sed in sensu communi.

Eodem modo patet, quod in intellectu Eodem modo patet, quod in intellectu non est falsum secundum quod intelle- non est falsum secundum quod intelle- ctus est simplex et simplicium. Ille enim ctus est simplex et simplicium. Ille enim intellectus quidditatis rerum vel impli- intellectus quidditatis rerum vel impli- cite vel explicite, et ut generaliter dica- cite vel explicite, et ut generaliter dica- tur, intellectus principiorum rei est, quæ tur, intellectus principiorum rei est, quæ principia non ducunt nisi in ipsam rem principia non ducunt nisi in ipsam rem vel rei essentiam: et ideo in tali intellectu vel rei essentiam: et ideo in tali intellectu falsum esse non potest. Unde dicit Aristo_ falsum esse non potest. Unde dicit Aristo_ teles in III de Anima, quod a intelligen- teles in III de Anima, quod a intelligen- tia est indivisibilium in quibus non est tia est indivisibilium in quibus non est falsum. » Sed in intellectu componente falsum. » Sed in intellectu componente et dividente falsum est sicut in efficiente et dividente falsum est sicut in efficiente et subjecto. Quando enim componit quæ et subjecto. Quando enim componit quæ non componenda sunt, falsus est compo- non componenda sunt, falsus est compo- nendo et quando dividit quæ divisa nendo et quando dividit quæ divisa non sunt, falsus est dividendo. Et hæc non sunt, falsus est dividendo. Et hæc

XXXI XXXI

225 225

falsitas non potest esse in re sicut in falsitas non potest esse in re sicut in causa, nisi apparenter et non vere. causa, nisi apparenter et non vere.

Et si objicitur, quod idem causa effi- Et si objicitur, quod idem causa effi- ciens et subjectum simul non potest esse, ciens et subjectum simul non potest esse, eo quod in II Physicorum dicit Aristote- eo quod in II Physicorum dicit Aristote- les, quod « materia non coincidit in idem les, quod « materia non coincidit in idem cum efficiente. » Dicendum, quod hæc cum efficiente. » Dicendum, quod hæc objectio provenit ex objectio provenit ex pravo intellectu pravo intellectu Philosophi. Hoc enim dicit Aristoteles Philosophi. Hoc enim dicit Aristoteles de materia ex qua, quæ subjicitur motui de materia ex qua, quæ subjicitur motui vel mutationi, et non de materia circa vel mutationi, et non de materia circa quam, sicut sunt intelligibilia circa quæ quam, sicut sunt intelligibilia circa quæ est intellectus, et volita circa quæ est vo- est intellectus, et volita circa quæ est vo- luntas. Illa enim et materia sunt et spe- luntas. Illa enim et materia sunt et spe- cies et finis et intellectuum et volunta- cies et finis et intellectuum et volunta- tum. tum.

Ex hoc iterum patet, quomodo omne Ex hoc iterum patet, quomodo omne falsum imitatur verum, sicut dicit Au- falsum imitatur verum, sicut dicit Au- gustinus. Si enim falsum sit in re secun- gustinus. Si enim falsum sit in re secun- dum apparentiam, per ipsam similitudi- dum apparentiam, per ipsam similitudi- nem ponit imitationem. Si falsum sit in nem ponit imitationem. Si falsum sit in oratione complexa, per hoc ipsum quod oratione complexa, per hoc ipsum quod in oratione quiddam subjicitur ut cui in oratione quiddam subjicitur ut cui componibile est aliquid, et aliud prædi- componibile est aliquid, et aliud prædi- catur ut quod componibile alii, veram catur ut quod componibile alii, veram imitatur compositionem, et in hoc imi- imitatur compositionem, et in hoc imi- tatur verum. Et similiter dicendum est tatur verum. Et similiter dicendum est de divisione quæ falsa est. Exemplum de divisione quæ falsa est. Exemplum primi est, homo est asinus. Exemplum primi est, homo est asinus. Exemplum secundi, homo non est animal. secundi, homo non est animal.

Ex hoc ulterius patet, quod verum Ex hoc ulterius patet, quod verum compositionis et divisionis in anima est compositionis et divisionis in anima est sicut in subjecto et efficiente, et similiter sicut in subjecto et efficiente, et similiter falsum, et non est in rebus nisi sicut in falsum, et non est in rebus nisi sicut in causa circa quam est verum et falsum, causa circa quam est verum et falsum, quæ est causa ut objectum. Et hoc ex- quæ est causa ut objectum. Et hoc ex- presse vult Philosophus in VI primæ presse vult Philosophus in VI primæ philosophiæ. philosophiæ.

15 15

226 226

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRI QUARTI MEMBRI QUARTI

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

De oppositione quæ est inter verum et De oppositione quæ est inter verum et falsum. falsum.

Tertio, Quæritur de oppositione quæ Tertio, Quæritur de oppositione quæ est inter verum et falsum. est inter verum et falsum.

Videtur autem, quod non opponantur Videtur autem, quod non opponantur ut contraria. ut contraria.

1. In contrariis enim utrumque est 1. In contrariis enim utrumque est forma in actu existens. De vero autem et forma in actu existens. De vero autem et falso dicit Augustinus, quod si verum falso dicit Augustinus, quod si verum est id quod est, falsum convincitur esse est id quod est, falsum convincitur esse quod non est et sic falsum nulla forma quod non est et sic falsum nulla forma est contraria autem ambo sunt formæ est contraria autem ambo sunt formæ in actu existentes: ergo videtur, quod in actu existentes: ergo videtur, quod falsum contraria forma non potest esse. falsum contraria forma non potest esse.

2. Adhuc, Unum contrarium non est 2. Adhuc, Unum contrarium non est in alio sed falsum est in vero, ut dicit in alio sed falsum est in vero, ut dicit Augustinus in libro II Soliloquiorum', Augustinus in libro II Soliloquiorum', quod tragœdus non esset falsus Hector, quod tragœdus non esset falsus Hector, nisi esset verus tragoedus. Et similiter nisi esset verus tragoedus. Et similiter pictura non esset falsus homo, nisi esset pictura non esset falsus homo, nisi esset vera pictura et sic videtur falsum sem- vera pictura et sic videtur falsum sem- per esse in vero. per esse in vero.

VIDETUR etiam, quod non opponantur VIDETUR etiam, quod non opponantur ut privatio et habitus. Privatio enim sem- ut privatio et habitus. Privatio enim sem- per ponit aptitudinem ad habitum, et re- per ponit aptitudinem ad habitum, et re- linquit subjectum sicut cæcum ponit ap. linquit subjectum sicut cæcum ponit ap. tum natum videre, quod secundum na- tum natum videre, quod secundum na- turam est subjectum visus. Falsum au- turam est subjectum visus. Falsum au- tem non ponit de necessitate aptitudi- tem non ponit de necessitate aptitudi- nem ad verum, nec semper relinquit sub- nem ad verum, nec semper relinquit sub- jectum veri. jectum veri.

Similiter, Videtur quod non opponan- Similiter, Videtur quod non opponan- tur ut contradictoria, sive ut affirmatio tur ut contradictoria, sive ut affirmatio et negatio eo quod utrumque, verum et negatio eo quod utrumque, verum scilicet et falsum, dicitur per affirmatio- scilicet et falsum, dicitur per affirmatio-

nem. nem.

1 S. AUGUSTINUS, Lib. II Soliloquiorum, 1 S. AUGUSTINUS, Lib. II Soliloquiorum,

Similiter, Non opponuntur ut relativa Similiter, Non opponuntur ut relativa nec enim verum refertur ad falsum, ne nec enim verum refertur ad falsum, ne falsum ad verum: nec dicuntur ad con falsum ad verum: nec dicuntur ad con vertentiam. vertentiam.

Si forte aliquis velit dicere, quod op Si forte aliquis velit dicere, quod op ponuntur ut contraria: eo quod Aristo ponuntur ut contraria: eo quod Aristo teles dicit in primo Perihermenias, quod teles dicit in primo Perihermenias, quod opinio vera contraria est opinioni falsa opinio vera contraria est opinioni falsa sicut opinio, quod Socrates est homo, sicut opinio, quod Socrates est homo, contraria est opinioni, quod Socrates: contraria est opinioni, quod Socrates: non est homo. Hoc stare non potest. non est homo. Hoc stare non potest. Istæ enim opiniones non sunt contrarian Istæ enim opiniones non sunt contrarian in quantum opiniones sunt: quia in hoc in quantum opiniones sunt: quia in hoc conveniunt. Si ergo sunt contrariæ, in conveniunt. Si ergo sunt contrariæ, in hoc contrariæ sunt, quod contraria sunt hoc contrariæ sunt, quod contraria sunt circa quæ sunt, sive de quibus sun!, circa quæ sunt, sive de quibus sun!, scilicet quod Socrates sit homo, et quod scilicet quod Socrates sit homo, et quod Socrates sit non homo. Sed hoc non Socrates sit non homo. Sed hoc non stat quia hæc opponuntur ut affirmatio stat quia hæc opponuntur ut affirmatio et negatio, non ut contraria. Nec pos- et negatio, non ut contraria. Nec pos- sunt hæc duo objecta oppositioni dare sunt hæc duo objecta oppositioni dare oppositionem quam non habent. oppositionem quam non habent.

Adhuc, Per dictum Aristotelis nihil Adhuc, Per dictum Aristotelis nihil probatur. Sciunt enim omnes qui inspe- probatur. Sciunt enim omnes qui inspe- xerunt in libris logicis, quod Aristoteles xerunt in libris logicis, quod Aristoteles sæpe in illo libro et in aliis contrarieta- sæpe in illo libro et in aliis contrarieta- tem ponit pro oppositione, speciem po- tem ponit pro oppositione, speciem po- nens pro genere. nens pro genere.

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut dicit SOLUTIO. Dicendum, quod sicut dicit Aristoteles in V primæ philosophiæ, ve- Aristoteles in V primæ philosophiæ, ve- rum et falsum opponuntur sicut esse et rum et falsum opponuntur sicut esse et non esse. Et hoc confirmat Augustinus non esse. Et hoc confirmat Augustinus in libro de Vera religione, dicens quod in libro de Vera religione, dicens quod « verum est id quod est, falsum autem id « verum est id quod est, falsum autem id quod non est. >> quod non est. >>

Si autem aliquis objiciat, quod si ali- Si autem aliquis objiciat, quod si ali- quid omnino nihil est, hoc falsum esse quid omnino nihil est, hoc falsum esse non potest quia falsum aliquid est : fal- non potest quia falsum aliquid est : fal- sum enim radicatur in aliquo ente, sicut sum enim radicatur in aliquo ente, sicut malum radicatur in bono. Dicendum, malum radicatur in bono. Dicendum, quod duplex est oppositio contradictionis, quod duplex est oppositio contradictionis, in genere scilicet, et extra genus. In ge- in genere scilicet, et extra genus. In ge- nere oppositio in parte negativa aliquid nere oppositio in parte negativa aliquid relinquit. Extra genus oppositio in parte relinquit. Extra genus oppositio in parte negativa nihil relinquit. Exemplum hujus negativa nihil relinquit. Exemplum hujus est homo et non homo, ita quod non homo est homo et non homo, ita quod non homo

cap. 10. cap. 10.

IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25. IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25.

mit terminus infinitus, et negatio sit in ipso mit terminus infinitus, et negatio sit in ipso por compositionem: propter quod minoris por compositionem: propter quod minoris est potentiæ quam si non sic per composi- est potentiæ quam si non sic per composi- tionem esset posita, sed per se poneretur tionem esset posita, sed per se poneretur in oratione ut explicita. Unde cum dici- in oratione ut explicita. Unde cum dici- tur, non homo termino infinito, relinqui- tur, non homo termino infinito, relinqui- tur ens non homo. Cum autem dicitur, tur ens non homo. Cum autem dicitur, non est homo, nihil relinquitur vel poni- non est homo, nihil relinquitur vel poni- tur. Et talem oppositionem habet falsum tur. Et talem oppositionem habet falsum et verum. Unde falsum est ens non verum et verum. Unde falsum est ens non verum Mecundum Augustinum: licet enim lon- Mecundum Augustinum: licet enim lon- Ke sit a similitudine veri, tamen aliquam Ke sit a similitudine veri, tamen aliquam habet ad verum imitationem, sicut prius habet ad verum imitationem, sicut prius dictum est. dictum est.

MEMBRI QUARTI MEMBRI QUARTI

ARTICULUS IV. ARTICULUS IV.

An primæ veritati sive primo vero oppo- An primæ veritati sive primo vero oppo- natur aliquid falsum? natur aliquid falsum?

Quarto quæritur, An primæ veritati Quarto quæritur, An primæ veritati sive primo vero opponatur aliquid fal- sive primo vero opponatur aliquid fal-

sum? sum?

Et videtur, quod sic. Et videtur, quod sic.

Jerem. VIII, 5 Apprehenderunt men- Jerem. VIII, 5 Apprehenderunt men- dacium, et noluerunt reverti. Similiter, dacium, et noluerunt reverti. Similiter, in Psalmo IV, 3: Ut quid diligitis vani- in Psalmo IV, 3: Ut quid diligitis vani- tatem, et quæritis mendacium? Isa. tatem, et quæritis mendacium? Isa. XXVIII, 15 Posuimus mendacium spem XXVIII, 15 Posuimus mendacium spem nostram, et mendacio protecti sumus. Et, nostram, et mendacio protecti sumus. Et, Isa. XLIV, 20: Neque dicet: Forte men- Isa. XLIV, 20: Neque dicet: Forte men- dacium est in dextera mea. dacium est in dextera mea.

In omnibus his dicunt Glossæ, quod In omnibus his dicunt Glossæ, quod mendacium vocatur idolum quod est fal- mendacium vocatur idolum quod est fal- sus Deus et ita videtur primæ veritati sus Deus et ita videtur primæ veritati quæ est Deus, aliquid esse contrarium : quæ est Deus, aliquid esse contrarium : falsus enim Deus opponitur vero Deo, falsus enim Deus opponitur vero Deo, sicut non homo opponitur ad id quod sicut non homo opponitur ad id quod homo. homo.

IN CONTRARIUM est quod IN CONTRARIUM est quod

1. Determinatum est in metaphysica 1. Determinatum est in metaphysica Avicennæ et Algazelis, quod primum in Avicennæ et Algazelis, quod primum in

227 227

nullo habet consortem nec comparem nec nullo habet consortem nec comparem nec contrarium prima veritas sicut non ha- contrarium prima veritas sicut non ha- bet consortem nec comparem, sic non bet consortem nec comparem, sic non habet contrarium nec oppositum. habet contrarium nec oppositum.

2. Adhuc, Summo bono non est con- 2. Adhuc, Summo bono non est con- trarium, vel oppositum: ergo a summo trarium, vel oppositum: ergo a summo vero non est oppositum falsum. vero non est oppositum falsum.

3. Adhuc, Summum verum nihil est 3. Adhuc, Summum verum nihil est habens de falso: si ergo habet opposi- habens de falso: si ergo habet opposi- tum falsum, illud nihil habebit de vero: tum falsum, illud nihil habebit de vero: et cum verum convertatur cum ente, se- et cum verum convertatur cum ente, se- quitur quod nihil habebit de ente: et sic quitur quod nihil habebit de ente: et sic nihil est : et sic non erit summe falsum: nihil est : et sic non erit summe falsum: omne enim falsum radicatur in ente. omne enim falsum radicatur in ente.

4. Adhuc, Cum summe falsum habeat 4. Adhuc, Cum summe falsum habeat se ad summe verum, sicut falsum sim- se ad summe verum, sicut falsum sim- pliciter ad verum simpliciter, sequitur pliciter ad verum simpliciter, sequitur quod sicut falsum simpliciter destruit ve- quod sicut falsum simpliciter destruit ve- rum simpliciter, ita summe falsum de- rum simpliciter, ita summe falsum de- struit summe verum, et per consequens struit summe verum, et per consequens aliquid esset destructivum summæ veri- aliquid esset destructivum summæ veri- tatis: quod est impossibile, cum etiam tatis: quod est impossibile, cum etiam cogitari non possit primam veritatem non cogitari non possit primam veritatem non esse, qua secundum Augustinum judica- esse, qua secundum Augustinum judica- mus de omnibus, et sine qua de nullo mus de omnibus, et sine qua de nullo potest fieri judicium. potest fieri judicium.

JUXTA hoc ulterius quæritur, Utrum JUXTA hoc ulterius quæritur, Utrum creaturæ sint falsæ ? creaturæ sint falsæ ?

1. Superius enim habitum est, quod 1. Superius enim habitum est, quod umbræ et simulacra dicuntur falsa: um- umbræ et simulacra dicuntur falsa: um- bræ autem et nutus primæ veritatis di- bræ autem et nutus primæ veritatis di- cuntur creaturæ: et sic videtur, quod cuntur creaturæ: et sic videtur, quod falsitates sint a prima veritate deficientes: falsitates sint a prima veritate deficientes: sicut etiam, Sapientiæ, XII, 5, dicitur, sicut etiam, Sapientiæ, XII, 5, dicitur, quod a magnitudine speciei creaturarum quod a magnitudine speciei creaturarum in hanc falsitatem deducti sunt, quod in hanc falsitatem deducti sunt, quod creaturas dixerunt esse deos. Et hoc idem creaturas dixerunt esse deos. Et hoc idem dicitur, ad Roman. 1, 23: Mutaverunt dicitur, ad Roman. 1, 23: Mutaverunt gloriam incorruptibilis Dei in similitu- gloriam incorruptibilis Dei in similitu- dinem imaginis corruptibilis hominis, et dinem imaginis corruptibilis hominis, et volucrum, et quadrupedum, et serpen- volucrum, et quadrupedum, et serpen- tium. Videtur ergo, quod creatura .fal- tium. Videtur ergo, quod creatura .fal- sum quoddam sit. sum quoddam sit.

2. Adhuc, Objicit Manichæus in epi- 2. Adhuc, Objicit Manichæus in epi- stola fundamenti, quod sicut est princi- stola fundamenti, quod sicut est princi- pium lucis, ita necesse est esse princi- pium lucis, ita necesse est esse princi- pium tenebrarum: quia contrariorum pium tenebrarum: quia contrariorum contraria sunt principia. Cum ergo prin contraria sunt principia. Cum ergo prin

Quæst, Quæst,

Solutio. Solutio.

228 228

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cipium omnis lucis, ut dicit Augustinus cipium omnis lucis, ut dicit Augustinus super Joannem, sit lux intelligibilis, quæ super Joannem, sit lux intelligibilis, quæ est veritas prima qua de omnibus veris est veritas prima qua de omnibus veris judicamus, oportet quod aliquid sit prin- judicamus, oportet quod aliquid sit prin- cipium tenebrarum, quo de omnibus te- cipium tenebrarum, quo de omnibus te- nebris judicamus. Et fundat intentionem nebris judicamus. Et fundat intentionem super propositionem Empedoclis, quæ super propositionem Empedoclis, quæ ponitur in primo de Anima, quod scilicet ponitur in primo de Anima, quod scilicet simile simili cognoscimus, non opposi- simile simili cognoscimus, non opposi- tum opposito. tum opposito.

SOLUTIO. Dicendum, quod primæ ve- SOLUTIO. Dicendum, quod primæ ve- ritati secundum seipsam acceptæ, nihil ritati secundum seipsam acceptæ, nihil est oppositum vel contrarium. Si enim est oppositum vel contrarium. Si enim esset aliquid contrarium, cum unum sim- esset aliquid contrarium, cum unum sim- plex contrarium nihil sui habeat in alio plex contrarium nihil sui habeat in alio simplici suo contrario permixtum, opor- simplici suo contrario permixtum, opor- teret quod falsissimum nihil haberet de teret quod falsissimum nihil haberet de vero et hoc esse non potest, cum omne vero et hoc esse non potest, cum omne falsum ad verum aliquam habeat unitio- falsum ad verum aliquam habeat unitio- nem. Si autem esset oppositum ut pri- nem. Si autem esset oppositum ut pri- vatio et habitus: tunc oporteret, quod vatio et habitus: tunc oporteret, quod circa idem esset: et sic habitus summæ circa idem esset: et sic habitus summæ veritatis, habitus esset diminuibilis et veritatis, habitus esset diminuibilis et etiam privabilis per summe falsum: etiam privabilis per summe falsum: quod non admittit fides, nec prima phi- quod non admittit fides, nec prima phi- losophia quia hoc est contra omnem losophia quia hoc est contra omnem rectum intellectum. Unde primæ veritati rectum intellectum. Unde primæ veritati et summæ nihil potest esse contrarium, et summæ nihil potest esse contrarium, vel privative oppositum in se considera- vel privative oppositum in se considera- tæ. Considerata tamen in participatione tæ. Considerata tamen in participatione secundum quod a secundis participatur, secundum quod a secundis participatur, potest habere oppositum: sicut veritati potest habere oppositum: sicut veritati quæ est lux principiorum primorum exi- quæ est lux principiorum primorum exi- stentium in intellectu, exemplata a pri- stentium in intellectu, exemplata a pri- ma veritafe, contrariatur ignorantia malæ ma veritafe, contrariatur ignorantia malæ dispositionis sive tenebra, qua aliquis dispositionis sive tenebra, qua aliquis disponitur ex oppositis principiorum. Et disponitur ex oppositis principiorum. Et hoc modo errores multi inciderunt con- hoc modo errores multi inciderunt con- tra primam veritatem, ut creatura sit tra primam veritatem, ut creatura sit credita esse Deus et sic inventum est credita esse Deus et sic inventum est idolum. idolum.

AD PRIMAS ergo auctoritates Jeremiæ, AD PRIMAS ergo auctoritates Jeremiæ, Psalmistæ et Isaiæ dicendum, quod Psalmistæ et Isaiæ dicendum, quod mendacium dicitur idolum: quia sicut mendacium dicitur idolum: quia sicut mendacium figmentum veritatis est, cum mendacium figmentum veritatis est, cum tamen a veritate deficiat, sic idolum fig- tamen a veritate deficiat, sic idolum fig- mentum est numinis, cum tamen nihil mentum est numinis, cum tamen nihil de veritate numinis habeat propter quod de veritate numinis habeat propter quod

etiam fictus deus dicitur, qui nec natura, etiam fictus deus dicitur, qui nec natura, nec participatione Deus est: quia licet in nec participatione Deus est: quia licet in idolo materiam Deus creaverit et aliquid idolo materiam Deus creaverit et aliquid sit, tamen numen quod dicitur ei præsi- sit, tamen numen quod dicitur ei præsi- dere, nihil est nisi in figmento hominis, dere, nihil est nisi in figmento hominis, et nihil est in rebus mundi quas Deus et nihil est in rebus mundi quas Deus creavit a præsidentia tamen illius nu- creavit a præsidentia tamen illius nu- minis sic ficti vocatur idolum Deus. Un- minis sic ficti vocatur idolum Deus. Un- de, I ad Corinth. VIII, 4: Scimus quia de, I ad Corinth. VIII, 4: Scimus quia nihil est idolum in mundo. Ponit tamen nihil est idolum in mundo. Ponit tamen Hermes Trismegistus in libro quem de Hermes Trismegistus in libro quem de causis fecit, super omnem scientiam, causis fecit, super omnem scientiam, scientiam esse idololatriæ, qua docetur, scientiam esse idololatriæ, qua docetur, qua arte animæ dæmonum de inferno qua arte animæ dæmonum de inferno evocentur et præsideant imaginibus et evocentur et præsideant imaginibus et dent responsa in illis. Quod si verum est dent responsa in illis. Quod si verum est secundum quosdam, et docetur in illa secundum quosdam, et docetur in illa parte astronomiæ quæ est de imaginibus, parte astronomiæ quæ est de imaginibus, ut est de capite Saturni, et de aliis: ta- ut est de capite Saturni, et de aliis: ta- men non est verum, quod dæmon præ- men non est verum, quod dæmon præ- sidens aliquid numinis habeat. Nec di- sidens aliquid numinis habeat. Nec di- cuntur animæ dæmonium, nisi intransi- cuntur animæ dæmonium, nisi intransi- tive, hoc est, dæmones qui dicuntur ani- tive, hoc est, dæmones qui dicuntur ani- mæ. Sicut etiam in vitis Sanctorum le- mæ. Sicut etiam in vitis Sanctorum le- gitur, quod idola dabant responsa per gitur, quod idola dabant responsa per dæmones. Unde idolum falsus Deus di- dæmones. Unde idolum falsus Deus di- citur. Sic etiam figmentum falsum quod- citur. Sic etiam figmentum falsum quod- dam dicitur, ut in præhabitis dictum est. dam dicitur, ut in præhabitis dictum est. Sicut pictura dicitur falsus homo: quia Sicut pictura dicitur falsus homo: quia fictus homo, qui licet nomen hominis fictus homo, qui licet nomen hominis habeat, nihil tamen habet de hominis habeat, nihil tamen habet de hominis ratione propter quod æquivoce dicitur ratione propter quod æquivoce dicitur homo, ut dicit Aristoteles in Prædica- homo, ut dicit Aristoteles in Prædica- mentis. mentis.

AD ALIA quatuor quæ objiciuntur in A. AD ALIA quatuor quæ objiciuntur in A. contrarium, concedendum est: illa enim contrarium, concedendum est: illa enim procedunt de necessitate. procedunt de necessitate.

AD ID quod ulterius quæritur de crea- AD ID quod ulterius quæritur de crea- turis, dicendum quod creaturæ falsæ turis, dicendum quod creaturæ falsæ non sunt secundum aliquod genus falsi : non sunt secundum aliquod genus falsi : sed habent similitudinem imitationis ad sed habent similitudinem imitationis ad creatorem, non totam veritatem æquan- creatorem, non totam veritatem æquan- tem, sed deficientem ab ipsa, ex qua, tem, sed deficientem ab ipsa, ex qua, ut dicit Augustinus, potest incidere fal- ut dicit Augustinus, potest incidere fal- sum in aliquo per consensum vel intel- sum in aliquo per consensum vel intel- lectum componentem et dividentem ju- lectum componentem et dividentem ju- dicantem de ipsis: nihilominus tamen dicantem de ipsis: nihilominus tamen ipsa similitudo imitationis non est fal- ipsa similitudo imitationis non est fal-

A A

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

mitas, ut in pæ habitis mitas, ut in pæ habitis ratione hujus similitudinis dicuntur um- ratione hujus similitudinis dicuntur um- bræ et nutus divinæ veritatis. bræ et nutus divinæ veritatis.

ET QUOD dicit Philosophus, quod um- ET QUOD dicit Philosophus, quod um- bra est falsum, dicendum quod non est bra est falsum, dicendum quod non est in hoc falsum quin umbra sit umbra, in hoc falsum quin umbra sit umbra, et nutus nutus: sed in hoc falsum, est, et nutus nutus: sed in hoc falsum, est, quod umbra sit homo verus. Unde pa- quod umbra sit homo verus. Unde pa- tet, quod imitatio similitudinis in crea- tet, quod imitatio similitudinis in crea- tura ad Deum, non falsum est, neque tura ad Deum, non falsum est, neque falsitas, nisi per occasionem: quia male falsitas, nisi per occasionem: quia male disposita, qui imbutus est oppositis prin- disposita, qui imbutus est oppositis prin- cipiorum veritatis potest inducere ad cipiorum veritatis potest inducere ad judicium falsum: et hæc falsitas non est judicium falsum: et hæc falsitas non est in creatura, sed in judicante. in creatura, sed in judicante.

AD ID quod objicit Manichæus, dicen- AD ID quod objicit Manichæus, dicen- dum quod ratio Manichæi hæretica est, dum quod ratio Manichæi hæretica est, et simpliciter contra philosophiam. Non et simpliciter contra philosophiam. Non enim per opposita judicamus de opposi- enim per opposita judicamus de opposi- tis, ut dicit Aristoteles. Rectum enim est tis, ut dicit Aristoteles. Rectum enim est judex sui et obliqui formaliter. Eadem judex sui et obliqui formaliter. Eadem

229 229

enim ratione recti et rectum cognosci- enim ratione recti et rectum cognosci- mus et obliquum: rectum, quia recto mus et obliquum: rectum, quia recto conformatur obliquum, in quantum conformatur obliquum, in quantum discordat a recto et deficit: qui defectus. discordat a recto et deficit: qui defectus. non est aliqua forma, nec potest habere non est aliqua forma, nec potest habere principium formale et essentiale : et principium formale et essentiale : et ideo cognoscitur per defectum a princi- ideo cognoscitur per defectum a princi- pio primo. Sicut una et eadem arte de pio primo. Sicut una et eadem arte de operatis secundum artem recte judica- operatis secundum artem recte judica- mus, et de vitiis sive vitiosis ab arte mus, et de vitiis sive vitiosis ab arte deficientibus. deficientibus.

Empedoclis autem propositio intel- Empedoclis autem propositio intel- ligitur de oppositive cognitis. Hæc ligitur de oppositive cognitis. Hæc enim non cognoscuntur nec sensibiliter enim non cognoscuntur nec sensibiliter nec intelligibiliter, nisi per suas formas nec intelligibiliter, nisi per suas formas secundum esse animale generatas in secundum esse animale generatas in sensu vel intellectu, quibus sensus et sensu vel intellectu, quibus sensus et intelleetus efficiuntur similes rei cogni- intelleetus efficiuntur similes rei cogni- tæ. Privationes autem et defectus cogno- tæ. Privationes autem et defectus cogno- scuntur per hoc quod a tali forma defi- scuntur per hoc quod a tali forma defi- ciunt. ciunt.

QUÆSTIO XXVI. QUÆSTIO XXVI.

De bono secundum se. De bono secundum se.

Deinde quæritur de bono. Deinde quæritur de bono.

Et quæruntur duo, scilicet de bono Et quæruntur duo, scilicet de bono secundum se, et de oppositione boni ad secundum se, et de oppositione boni ad malum. malum.

De bono autem secundum se quærun- De bono autem secundum se quærun- tur duo, de bono scilicet in communi, tur duo, de bono scilicet in communi, et de bono determinato quod dicitur et de bono determinato quod dicitur summum bonum. summum bonum.

De bono in communi quæruntur tria: De bono in communi quæruntur tria:

Primo scilicet de multiplicitate boni : Primo scilicet de multiplicitate boni : quia non potest determinari intentio bo- quia non potest determinari intentio bo- ni nisi prius determinetur multiplicitas ni nisi prius determinetur multiplicitas ejus. ejus.

Secundo, De communi Secundo, De communi

boni. boni.

intentione intentione

Tertio, De singulis differentiis bono- Tertio, De singulis differentiis bono-

rum. rum.

Sed contra. Sed contra.

230 230

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

De bono in communi. De bono in communi.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Se Se

optimum in quo consistit virtus ejus. optimum in quo consistit virtus ejus. Bonum autem quod multiplicatur Bonum autem quod multiplicatur cundum genera prædicamentorum, non cundum genera prædicamentorum, non accipitur nisi secundum unam differen accipitur nisi secundum unam differen tiam boni, quæ est bonum naturæ : ergo tiam boni, quæ est bonum naturæ : ergo alia est multiplicitas boni, et multipli- alia est multiplicitas boni, et multipli- citas entis. citas entis.

Adhuc, Unum et verum cum ente Adhuc, Unum et verum cum ente convertuntur, sicut et bonum. Cum er- convertuntur, sicut et bonum. Cum er- go alia sit multiplicitas unius, et alia go alia sit multiplicitas unius, et alia multiplicitas veri, et alia multiplicitas multiplicitas veri, et alia multiplicitas entis, sicut patet in distinctionibus præ- entis, sicut patet in distinctionibus præ- habitis, erit etiam alia multiplicitas boni habitis, erit etiam alia multiplicitas boni diversa ab entis multiplicitate. diversa ab entis multiplicitate.

Adhuc, Proclus aliam innuit multipli- Adhuc, Proclus aliam innuit multipli- citatem. Innuit enim, quod bonum est citatem. Innuit enim, quod bonum est

De multiplicitate boni. Et, Penes quid quod attingit sui ultimum et optimum, De multiplicitate boni. Et, Penes quid quod attingit sui ultimum et optimum,

sumatur? sumatur?

quod etiam vocat avtapes hoc est, per quod etiam vocat avtapes hoc est, per se sufficiens. Dicitur etiam bonum fa- se sufficiens. Dicitur etiam bonum fa- ctivum illius, et conservativum et salva- ctivum illius, et conservativum et salva-

PRIMO ergo quæritur de multiplicitate tivum illius, et indicativum sive signi- PRIMO ergo quæritur de multiplicitate tivum illius, et indicativum sive signi- boni. boni.

Videtur autem, quod multiplicetur Videtur autem, quod multiplicetur secundum genera entis. Dicit enim Aris- secundum genera entis. Dicit enim Aris- toteles in primo Ethicorum contra Pla- toteles in primo Ethicorum contra Pla- tonem loquens, quod bonum in sub- tonem loquens, quod bonum in sub- stantia, substantia est, in quantitate stantia, substantia est, in quantitate quantitas, in qualitate qualitas, et in quantitas, in qualitate qualitas, et in relatione relatio, et sic de aliis '. Ergo relatione relatio, et sic de aliis '. Ergo multiplicitas boni est multiplicitas en- multiplicitas boni est multiplicitas en-

tis. tis.

IN CONTRARIUM hujus est, quod bonum IN CONTRARIUM hujus est, quod bonum distingui consuevit, et a Proclo distin- distingui consuevit, et a Proclo distin- guitur in bonum quod non est nisi bo- guitur in bonum quod non est nisi bo- num quod est omnium bonorum causa, num quod est omnium bonorum causa, et in bonum quod per participationem et in bonum quod per participationem bonum est. Et hoc distinguitur in bo- bonum est. Et hoc distinguitur in bo- num naturæ, quod est idem quod natura num naturæ, quod est idem quod natura bona et in bonum naturæ superaddi- bona et in bonum naturæ superaddi- tum, quod est in adjutorium, ut dicit tum, quod est in adjutorium, ut dicit Gregorius, et perfectionem potentiæ. Et Gregorius, et perfectionem potentiæ. Et hoc distinguitur in bonum in genere, in hoc distinguitur in bonum in genere, in bonum circumstantiæ, in bonum virtutis bonum circumstantiæ, in bonum virtutis politicæ, in bonum gratiæ, et in bonum politicæ, in bonum gratiæ, et in bonum gloriæ. His enim per ordinem bonis per- gloriæ. His enim per ordinem bonis per- ficitur potentia ad actum ultimum et ficitur potentia ad actum ultimum et

1 ARISTOTELES, In 1 Ethicorum, Text. et 1 ARISTOTELES, In 1 Ethicorum, Text. et comm. 23. comm. 23.

ficativum. Et hæc est alia divisio boni, ficativum. Et hæc est alia divisio boni, de qua multipliciter dicitur bonum. de qua multipliciter dicitur bonum. Sicut sanum multipliciter dicitur de me- Sicut sanum multipliciter dicitur de me- dicina, diæta, urina, et animali. dicina, diæta, urina, et animali.

Adhuc, Augustinus in libro II de Adhuc, Augustinus in libro II de Libero arbitrio 2, distinguit bonum in Libero arbitrio 2, distinguit bonum in maxima, media, et minima bona. Maxi- maxima, media, et minima bona. Maxi- ma dicens esse, quæ non utuntur: qui- ma dicens esse, quæ non utuntur: qui- bus recte vivitur et nemo male utitur, bus recte vivitur et nemo male utitur, ut sunt virtutes et gratiæ. Media dicens ut sunt virtutes et gratiæ. Media dicens esse quæ utuntur, sine quibus non recte esse quæ utuntur, sine quibus non recte vivitur, quibus tamen aliquis male uti- vivitur, quibus tamen aliquis male uti- tur, ut potentiæ animæ, præcipue intel- tur, ut potentiæ animæ, præcipue intel- lectus et voluntas. Minima bona dicens lectus et voluntas. Minima bona dicens esse, quæ non utuntur, quibus tamen esse, quæ non utuntur, quibus tamen et bene et male contingit uti, ut sunt et bene et male contingit uti, ut sunt bona temporalia sive corporalia ad usum bona temporalia sive corporalia ad usum hominis deputata. hominis deputata.

Cum ergo tot sint multiplicitates boni, Cum ergo tot sint multiplicitates boni, quæritur, Penes quid accipiuntur? quæritur, Penes quid accipiuntur?

ULTERIUS etiam quæritur, An bonum ULTERIUS etiam quæritur, An bonum univoce vel æquivoce vel secundum univoce vel æquivoce vel secundum analogiam proportionis dicatur de om- analogiam proportionis dicatur de om-

nibus illis? nibus illis?

2 S. AUGUSTINUS, Lib. II de Libero arbitrio, 2 S. AUGUSTINUS, Lib. II de Libero arbitrio, сар. 19, сар. 19,

Que Que

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

Si enim dicitur univoce: tunc aliquid Si enim dicitur univoce: tunc aliquid univoce prædicatur de bono creato et univoce prædicatur de bono creato et Increato, quod est inconveniens. Seque- Increato, quod est inconveniens. Seque- retur enim, quod bonum increatum per retur enim, quod bonum increatum per aliquid additum communi, specificaretur aliquid additum communi, specificaretur mub bono communi, et sic bonum in- mub bono communi, et sic bonum in- creatum esset compositum et esset in creatum esset compositum et esset in genere determinatum : quorum neu- genere determinatum : quorum neu- Irum admittit intellectus. Si autem æqui- Irum admittit intellectus. Si autem æqui- voce dicitur: tunc distinctio boni non voce dicitur: tunc distinctio boni non esset distinctio vocis in significationes, esset distinctio vocis in significationes, et esset ratio naturæ penitus diversa, et esset ratio naturæ penitus diversa, quod falsum est. Dicit enim Boetius in quod falsum est. Dicit enim Boetius in libro de Hebdomadibus, quod bonum libro de Hebdomadibus, quod bonum in creatura dicitur, quod est a bono for- in creatura dicitur, quod est a bono for- mali transfusione. Et sic magis imita- mali transfusione. Et sic magis imita- tur univocum quam æquivocum : sic tur univocum quam æquivocum : sic nim album est, quod est ab albo, et nim album est, quod est ab albo, et homo ab homine, et sic de aliis. Si au- homo ab homine, et sic de aliis. Si au- tem secundum analogiam proportionis tem secundum analogiam proportionis dicitur tunc dicitur per similitudinem dicitur tunc dicitur per similitudinem habitudinis ad actum aliquem : et sic habitudinis ad actum aliquem : et sic Mequitur, quod bonum in Deo non di- Mequitur, quod bonum in Deo non di- catur per essentiam, quod est inconve- catur per essentiam, quod est inconve- niens. Dicit enim Augustinus, quod niens. Dicit enim Augustinus, quod ■ bonitas Dei est essentia ipsius. » Se- ■ bonitas Dei est essentia ipsius. » Se- quitur etiam, quod nomen boni non quitur etiam, quod nomen boni non imponitur ab aliqua forma, sed ab ha- imponitur ab aliqua forma, sed ab ha- bitudine consequente formam aliquam : bitudine consequente formam aliquam : quod est inconveniens: quia dicit Phi- quod est inconveniens: quia dicit Phi- losophus in commmento libri Causa- losophus in commmento libri Causa- rum, quod «< bonum est per informa- rum, quod «< bonum est per informa- tionem dictum, ens autem per creatio- tionem dictum, ens autem per creatio-

nem. >> nem. >>

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut ens, SOLUTIO. Dicendum, quod sicut ens, unum, et verum, eo quod primæ inten- unum, et verum, eo quod primæ inten- tiones sunt, nec uno genere, nec una tiones sunt, nec uno genere, nec una differentia dictæ, de entibus omnibus differentia dictæ, de entibus omnibus necesse est multipliciter dici: ita bonum necesse est multipliciter dici: ita bonum cum de primis intentionibus sit, nec cum de primis intentionibus sit, nec uno genere, nec una differentia dictum, uno genere, nec una differentia dictum, de omnibus necesse est multipliciter de omnibus necesse est multipliciter dici. Cum autem in omni nomine aliud dici. Cum autem in omni nomine aliud sit suppositum, et aliud intentio a qua sit suppositum, et aliud intentio a qua imponitur nomen, potest attendi mul- imponitur nomen, potest attendi mul- tiplicitas boni ex parte suppositi mate- tiplicitas boni ex parte suppositi mate- rialiter et sic multiplicatur secundum rialiter et sic multiplicatur secundum differentias entis, ut dicit Aristoteles. differentias entis, ut dicit Aristoteles.

231 231

Potest etiam attendi secundum commu- Potest etiam attendi secundum commu- nem intentionem qua bonum, quæ se- nem intentionem qua bonum, quæ se- cundum Philosophiam et beatum Dio- cundum Philosophiam et beatum Dio- nysium conjunctio est uniuscujusque ad nysium conjunctio est uniuscujusque ad sui ultimum et finem, in quo est virtus sui ultimum et finem, in quo est virtus ejus. Et sic dividitur bonum aliter quam ejus. Et sic dividitur bonum aliter quam ens eo quod intentionem talem addit ens eo quod intentionem talem addit super ens, sicut et unum et verum pro- super ens, sicut et unum et verum pro- prias intentiones addunt super ens. prias intentiones addunt super ens.

Et hæc multiplicitas dupliciter consi- Et hæc multiplicitas dupliciter consi- deratur. Potest enim considerari in his deratur. Potest enim considerari in his quæ gradatim potentiam conjungunt quæ gradatim potentiam conjungunt ultimo, et perficiunt in eo quod est ultimo, et perficiunt in eo quod est virtus ejus. Et sic accipitur illa divisio, virtus ejus. Et sic accipitur illa divisio, quod bonorum aliud est bonum in gene- quod bonorum aliud est bonum in gene- re, aliud bonum circumstantiæ, aliud re, aliud bonum circumstantiæ, aliud bonum virtutis politicæ, aliud bonum bonum virtutis politicæ, aliud bonum gratiæ, et aliud bonum gloriæ. Si enim gratiæ, et aliud bonum gloriæ. Si enim adjuvantia potentiam in facultate natu- adjuvantia potentiam in facultate natu- ræ rationalis consistant, tunc primum ræ rationalis consistant, tunc primum subjectum sive primum genus formale subjectum sive primum genus formale ad bonum est, quod omnen actum liberi ad bonum est, quod omnen actum liberi arbitrii debite conjungat materiæ, sicut arbitrii debite conjungat materiæ, sicut est pascere esurientem, vestire nudum. est pascere esurientem, vestire nudum. Hic enim actus qui est pascere vel Hic enim actus qui est pascere vel vestire, nullam debitam materiam pot- vestire, nullam debitam materiam pot- est habere circa quam sit, nisi esurien- est habere circa quam sit, nisi esurien- tem, vel nudum. Hoc ergo est in omni tem, vel nudum. Hoc ergo est in omni actu voluntario primum subjicibile formæ actu voluntario primum subjicibile formæ boni et cum determinatur formis boni, boni et cum determinatur formis boni, efficitur bonum perfectum et si deficit efficitur bonum perfectum et si deficit ab illis, privatur bono perfecti. Primæ ab illis, privatur bono perfecti. Primæ autem formæ addibiles sunt circumstan- autem formæ addibiles sunt circumstan- tiæ actus, ut scilicet faciat hic qui debet, tiæ actus, ut scilicet faciat hic qui debet, quantum debet, ubi debet, et quando quantum debet, ubi debet, et quando debet, et sic de aliis. Accedens his formis debet, et sic de aliis. Accedens his formis perfectio est, ut faciat hoc ex habitu in perfectio est, ut faciat hoc ex habitu in modum naturæ rationi consentaneo, ut modum naturæ rationi consentaneo, ut dicit Tullius. Tunc enim facit ex propria dicit Tullius. Tunc enim facit ex propria et connaturali operatione non impedita, et connaturali operatione non impedita, et ita delectabiliter et cum gaudio. Et et ita delectabiliter et cum gaudio. Et hoc est bonum virtutis politicæ : et ideo hoc est bonum virtutis politicæ : et ideo virtutes politica a Sanctis connaturales virtutes politica a Sanctis connaturales virtutes vocantur. Si autem bonum ad virtutes vocantur. Si autem bonum ad quod est potentia, sit elevatum super quod est potentia, sit elevatum super facultatem naturæ rationalis: tunc est facultatem naturæ rationalis: tunc est aut ad agere, aut ad esse. Si est ad aut ad agere, aut ad esse. Si est ad agere, est ad meritum, et sic est bonum agere, est ad meritum, et sic est bonum gratiæ. Gratia enim sic consuevit defi- gratiæ. Gratia enim sic consuevit defi-

Ad quæst. Ad quæst.

232 232

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

niri, quod gratia est habitus gratum niri, quod gratia est habitus gratum faciens habentem et opus ejus gratum faciens habentem et opus ejus gratum reddens. Si est ad esse: aut ad esse reddens. Si est ad esse: aut ad esse bene simpliciter in natura, aut ad esse bene simpliciter in natura, aut ad esse optime in optimo. Et si primo modo optime in optimo. Et si primo modo est est

tunc est bonum naturæ. Si secun- tunc est bonum naturæ. Si secun- do modo: tunc est bonum gloriæ, cujus do modo: tunc est bonum gloriæ, cujus particeps esse non potest nisi creatura particeps esse non potest nisi creatura intellectualis. intellectualis.

Sic ergo accipitur secunda divisio. Sic ergo accipitur secunda divisio. Tertia autem Procli divisio, quam Tertia autem Procli divisio, quam licet non ponat, tamen innuit, sumitur licet non ponat, tamen innuit, sumitur secundum diversitatem modorum respi- secundum diversitatem modorum respi- ciendi ad ultimum et optimum quod est ciendi ad ultimum et optimum quod est virtus uniuscujusque. Hæc enim vel virtus uniuscujusque. Hæc enim vel sunt ultima et optima per essentiam : et sunt ultima et optima per essentiam : et sic est bonum finis. Vel factiva horum, sic est bonum finis. Vel factiva horum, vel salvativa, vel indicativa : et sic di- vel salvativa, vel indicativa : et sic di- versimode respiciunt ultimum et opti- versimode respiciunt ultimum et opti- mum in quo est virtus uniuscujusque, mum in quo est virtus uniuscujusque, vel secundum esse; vel secundum agere. vel secundum esse; vel secundum agere. Et penes hanc diversitatem multiplicat Et penes hanc diversitatem multiplicat Proclus bonum. Proclus bonum.

Divisio autem Augustini in libro Divisio autem Augustini in libro de Libero arbitrio, quæ maxima, et me- de Libero arbitrio, quæ maxima, et me- dia, et minima ponit bona, nec accipitur dia, et minima ponit bona, nec accipitur penes suppositum boni, nec penes for- penes suppositum boni, nec penes for- malem intentionem boni, sed penes malem intentionem boni, sed penes usum instrumentalem boni, relatum ad usum instrumentalem boni, relatum ad actum rationalis creaturæ. Sic enim actum rationalis creaturæ. Sic enim maxima bona dicuntur, quorum usus maxima bona dicuntur, quorum usus non est nisi bonus, et nullus ad malum non est nisi bonus, et nullus ad malum abusus. Media sine quibus non potest abusus. Media sine quibus non potest esse usus, cum quibus tamen non de esse usus, cum quibus tamen non de necessitate est usus bonus. Minima ve- necessitate est usus bonus. Minima ve- ro, quæ ad bonum usum non nisi orga- ro, quæ ad bonum usum non nisi orga- nice deserviunt, et quæ sunt frequenter nice deserviunt, et quæ sunt frequenter occasio abusus. occasio abusus.

honestum de partibus honesti, et bonum honestum de partibus honesti, et bonum utile de particularibus utilibus, et dele utile de particularibus utilibus, et dele ctabile secundum sensum de delectanti ctabile secundum sensum de delectanti bus in sensu. Non tamen simpliciter bus in sensu. Non tamen simpliciter delectabile de quolibet delectante. Ali delectabile de quolibet delectante. Ali qua enim est delectatio vera, quæ est qua enim est delectatio vera, quæ est naturalis et proprii habitus operatio non naturalis et proprii habitus operatio non impedita. Et aliqua est communis dele impedita. Et aliqua est communis dele etatio non propria, quæ est habitus com etatio non propria, quæ est habitus com munis ex genere naturalis operationis munis ex genere naturalis operationis non impeditæ, et hæc est delectation non impeditæ, et hæc est delectation secundum quid et non simpliciter. Et secundum quid et non simpliciter. Et aliqua est ægritudinalis delectatio, qua aliqua est ægritudinalis delectatio, qua est naturæ corruptæ operatio non im- est naturæ corruptæ operatio non im- pedita, sicut comestio carbonum, et pedita, sicut comestio carbonum, et delectari in non sua, quæ est fornica- delectari in non sua, quæ est fornica- tionis delectatio. Et hæc est delectatio tionis delectatio. Et hæc est delectatio alicui, et non simpliciter. Et bonum alicui, et non simpliciter. Et bonum quod dicitur delectabile, de his prædi- quod dicitur delectabile, de his prædi- catur simpliciter, et secundum quid, et catur simpliciter, et secundum quid, et alicui. Delectabile enim in sensu non alicui. Delectabile enim in sensu non est simpliciter bonum, sed quando : et est simpliciter bonum, sed quando : et delectabile ægritudinale non est simpli- delectabile ægritudinale non est simpli- citer bonum, sed alicui. Et cum dividi- citer bonum, sed alicui. Et cum dividi- tur bonum ab Aristotele in lib. Ethico- tur bonum ab Aristotele in lib. Ethico- rum, in bonum honestum, utile, et de- rum, in bonum honestum, utile, et de- lectabile, non prædicatur bonum uni- lectabile, non prædicatur bonum uni- voca prædicatione de illis, sed secunduni voca prædicatione de illis, sed secunduni analogiam. In qua communitate id quod analogiam. In qua communitate id quod prædicatur, simpliciter est in uno, et prædicatur, simpliciter est in uno, et

et non in aliis nisi secundum modum et non in aliis nisi secundum modum quemdam. Unde honestum simpliciter quemdam. Unde honestum simpliciter est bonum: utile autem non simpliciter est bonum: utile autem non simpliciter est bonum, sed bonum ad hoc. Et de- est bonum, sed bonum ad hoc. Et de- lectabile non simpliciter est bonum, lectabile non simpliciter est bonum, sed bonum quando et alicui. Et habent sed bonum quando et alicui. Et habent se ad invicem hæc, ut dicit Tullius in se ad invicem hæc, ut dicit Tullius in libro de Amicitia, ut totum virtuale ad libro de Amicitia, ut totum virtuale ad

Et per hoc patet solutio totius primæ partes se habet. Quia bonum honestum Et per hoc patet solutio totius primæ partes se habet. Quia bonum honestum partis hujus articuli. partis hujus articuli.

AD ID quod quæritur in secunda parte, AD ID quod quæritur in secunda parte, Qua communitate bonum dicatur de Qua communitate bonum dicatur de modis bonorum ? modis bonorum ?

Dicendum, quod triplex est communi- Dicendum, quod triplex est communi- tas prædicationis qua prædicatur aliquid tas prædicationis qua prædicatur aliquid de pluribus, scilicet univoce, sicut genus de pluribus, scilicet univoce, sicut genus et species prædicatur de suis inferiori- et species prædicatur de suis inferiori- bus. Et hoc modo prædicatur bonum bus. Et hoc modo prædicatur bonum

quod est bonum per se, si ad actum et quod est bonum per se, si ad actum et usum referatur, multam habet utilitatem usum referatur, multam habet utilitatem adjunctam. Sicut dicitur, Sapient. VIII, adjunctam. Sicut dicitur, Sapient. VIII, 7: Sobrietatem et prudentiam docet, et 7: Sobrietatem et prudentiam docet, et justitiam, et virtutem, quibus utilius justitiam, et virtutem, quibus utilius nihil est in vita hominibus. Si autem nihil est in vita hominibus. Si autem referatur ad operationem proprii et con- referatur ad operationem proprii et con- naturalis habitus, qui, ut dicit Tullius, naturalis habitus, qui, ut dicit Tullius, in modum naturæ rationi consentaneus in modum naturæ rationi consentaneus est, tunc multam habet delectationem est, tunc multam habet delectationem

4 olject. 4 olject.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

adjunctam. In tali enim operatione, ut adjunctam. In tali enim operatione, ut dicunt Aspasius et Michael Ephesius, dicunt Aspasius et Michael Ephesius, natura diffunditur et floret et dilatatur natura diffunditur et floret et dilatatur ad delectationem eo quod hoc est ulti- ad delectationem eo quod hoc est ulti- mum bonitatis ejus. Et ideo dicit Am- mum bonitatis ejus. Et ideo dicit Am- brosius super illud epist. ad Galat. v, brosius super illud epist. ad Galat. v, 22 Fructus autem spiritus est charitas, 22 Fructus autem spiritus est charitas, gaudium, etc., quod has virtutes Apo- gaudium, etc., quod has virtutes Apo- stolus vocat fructus, quia sincera et stolus vocat fructus, quia sincera et sancta delectatione delectant suos pos- sancta delectatione delectant suos pos- sessores. Quia ergo bonum honestum sessores. Quia ergo bonum honestum omnem virtutem boni habet, ideo sim- omnem virtutem boni habet, ideo sim- pliciter bonum. Utile autem et delecta- pliciter bonum. Utile autem et delecta- bile non habent nisi boni virtutem bile non habent nisi boni virtutem quamdam ideo non simpliciter, sed quamdam ideo non simpliciter, sed ad quid vel cui bona dicuntur. Et hic ad quid vel cui bona dicuntur. Et hic est quidam modus analogiæ.. est quidam modus analogiæ..

Est alius modus analogiæ, quo id Est alius modus analogiæ, quo id quod prædicatur, in uno est excellenter quod prædicatur, in uno est excellenter et eminenter, et in aliis non est nisi ab et eminenter, et in aliis non est nisi ab illo. Sicut ens eminenter et excellenter illo. Sicut ens eminenter et excellenter est in substantia: in generibus autem est in substantia: in generibus autem accidentium non est nisi quia sunt in accidentium non est nisi quia sunt in substantia et a substantia. Et hic modus substantia et a substantia. Et hic modus consuevit vocari per prius et posterius. consuevit vocari per prius et posterius. Et hoc modo prædicatur bonum de pri- Et hoc modo prædicatur bonum de pri- ma causa boni, et de bonis creatis quæ ma causa boni, et de bonis creatis quæ bona sunt per participationem. Prima bona sunt per participationem. Prima enim causa a se et secundum ipsam bo- enim causa a se et secundum ipsam bo- num est, et essentia sua est bonitas sua, num est, et essentia sua est bonitas sua, ut dicit Augustinus. Bonum autem crea- ut dicit Augustinus. Bonum autem crea- tum participatione primi boni bonum tum participatione primi boni bonum est, et non a se et bonitas sua non est est, et non a se et bonitas sua non est essentia sua. essentia sua.

Tertium genus analogiæ est, in quo Tertium genus analogiæ est, in quo commune prædicatum in uno est primo, commune prædicatum in uno est primo, et in aliis per quemdam respectum ad et in aliis per quemdam respectum ad illud sicut sanum primo et simpliciter illud sicut sanum primo et simpliciter est in animali, in cibo autem, medicina, est in animali, in cibo autem, medicina, et urina non est nisi per respectum ad et urina non est nisi per respectum ad illud respectum dico significantis, fa- illud respectum dico significantis, fa- cientis, vel conservantis. Et hac commu- cientis, vel conservantis. Et hac commu- nitate dicitur bonum in divisione Procli, nitate dicitur bonum in divisione Procli, qui dicit, quod bonnm est id quod est qui dicit, quod bonnm est id quod est bonum et salvativum et indicativum bonum et salvativum et indicativum boni. boni.

Et per hoc patet solutio secundæ par- Et per hoc patet solutio secundæ par- tis hujus articuli. tis hujus articuli.

AD ID quod objicitur contra hoc, di- AD ID quod objicitur contra hoc, di-

233 233

cendum quod prædicatio boni de creato cendum quod prædicatio boni de creato et increato non est prædicatio univoci, et increato non est prædicatio univoci, nec simpliciter æquivoci, sed analogiæ, nec simpliciter æquivoci, sed analogiæ, ut dictum est. Et ideo non sequuntur in- ut dictum est. Et ideo non sequuntur in- convenientia inducta. convenientia inducta.

Et quod objicitur de similitudine habi- Et quod objicitur de similitudine habi- tudinis ad actum, non sequitur: quia tudinis ad actum, non sequitur: quia non est tantum unus modus analogiæ, non est tantum unus modus analogiæ, ut dictum est. Dicit enim Boetius in li- ut dictum est. Dicit enim Boetius in li- bro de Hebdomadibus, quod « bonum bro de Hebdomadibus, quod « bonum pertinet ad naturam, justum autem ad pertinet ad naturam, justum autem ad actum. » Et ideo quæ a bono sunt, non actum. » Et ideo quæ a bono sunt, non autem quæ a justo sunt, justa sunt : autem quæ a justo sunt, justa sunt : Unde ea quæ dicuntur de creatore et Unde ea quæ dicuntur de creatore et creatura, tripliciter se habent. Quædam creatura, tripliciter se habent. Quædam enim dicunt naturam, ut bonum, essen- enim dicunt naturam, ut bonum, essen- tia, et intellectus, et hujusmodi : et hæc tia, et intellectus, et hujusmodi : et hæc dicuntur per prius et posterius de crea- dicuntur per prius et posterius de crea- tore et creatura secundum primum mo- tore et creatura secundum primum mo- dum analogiæ paulo ante determina- dum analogiæ paulo ante determina- tum. Quædam dicunt habitudinem ad tum. Quædam dicunt habitudinem ad actum, et hæc dicuntur de creatore et actum, et hæc dicuntur de creatore et creatura per similitudinem habitudinis creatura per similitudinem habitudinis ad actum illum. Quando enim de crea- ad actum illum. Quando enim de crea- tore dicuntur, connotant effectum in tore dicuntur, connotant effectum in creatura, qui est similitudo talis habitu- creatura, qui est similitudo talis habitu- dinis. Unde illa etiam significant talem dinis. Unde illa etiam significant talem habitudinem ad actum in Deo secundum habitudinem ad actum in Deo secundum modum significandi in nomine, et talem modum significandi in nomine, et talem connotant effectum in creatura. Quædam connotant effectum in creatura. Quædam autem sunt, quæ hoc quidem in Deo autem sunt, quæ hoc quidem in Deo non significant, sed tantum effectum non significant, sed tantum effectum connotant. Exemplum prioris est, ut connotant. Exemplum prioris est, ut cum dicitur, Deus justus vel sapiens. cum dicitur, Deus justus vel sapiens. Exemplum secundi, cum dicitur, Deus Exemplum secundi, cum dicitur, Deus punit vel irascitur : nihil enim punitio- punit vel irascitur : nihil enim punitio- nis in Deo est, vel iræ : sed per figuram nis in Deo est, vel iræ : sed per figuram quæ est anthropospathos, hæc dicuntur. quæ est anthropospathos, hæc dicuntur. Et ideo talia non connotant nisi effe- Et ideo talia non connotant nisi effe- ctum, quia scilicet in creatura facit quod ctum, quia scilicet in creatura facit quod facit puniens vel iratus. Et ideo si a tali facit puniens vel iratus. Et ideo si a tali habitudine quæ est ad actum, imponere- habitudine quæ est ad actum, imponere- tur nomen boni, tunc sequeretur incon- tur nomen boni, tunc sequeretur incon- veniens quod objicitur: tunc enim a po- veniens quod objicitur: tunc enim a po- steriori imponeretur nomen boni, et di- steriori imponeretur nomen boni, et di- ceretur per essentiam : sed quia a tali ceretur per essentiam : sed quia a tali non imponitur, non sequitur inconve- non imponitur, non sequitur inconve-

niens. niens.

Ad hoc autem quod objicitur, quod si Ad hoc autem quod objicitur, quod si

234 234

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bonum est quod est a bono, videtur bonum est quod est a bono, videtur dicendum dicendum univoca prædicatio : univoca prædicatio :

esse esse

quod hoc non sequitur nisi de causis quod hoc non sequitur nisi de causis agentibus univoce, sicut homo generat agentibus univoce, sicut homo generat hominem, et album album. In causis au- hominem, et album album. In causis au- tem agentibus æquivoce non sequitur. tem agentibus æquivoce non sequitur. Dicit enim Aristoteles in II Physicorum, Dicit enim Aristoteles in II Physicorum, quod homo generat hominem et sol : quod homo generat hominem et sol : homo sicut generans univocum, et sol homo sicut generans univocum, et sol sicut generans non univocum, influens sicut generans non univocum, influens tamen influentia formali super generans tamen influentia formali super generans univocum. Et sic est de omnibus causis univocum. Et sic est de omnibus causis non essentialibus causato : et ideo id non essentialibus causato : et ideo id quod diffunditur a tali causa in effectum, quod diffunditur a tali causa in effectum, non potest prædicari univoce de causa et non potest prædicari univoce de causa et effectu quia in talibus causatum num- effectu quia in talibus causatum num- quam perfecte consequitur causam, nec quam perfecte consequitur causam, nec aliquam bonitatem causæ, nisi secun- aliquam bonitatem causæ, nisi secun- dum modum causati, et non secundum dum modum causati, et non secundum modum causæ. modum causæ.

MEMBRI PRIMI MEMBRI PRIMI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De communi intentione boni. De communi intentione boni.

Secundo, Quæritur de communi inten- Secundo, Quæritur de communi inten- tione boni. tione boni.

Et circa hoc quæruntur quatuor. Et circa hoc quæruntur quatuor. Primum est, Cum bonum non sit de- Primum est, Cum bonum non sit de- terminabile per communitatem generis terminabile per communitatem generis unius, utrum sit determinabile per in- unius, utrum sit determinabile per in- tentionem causæ unius, vel plurium ? tentionem causæ unius, vel plurium ?

Secundum est, Quæ sit determinatio Secundum est, Quæ sit determinatio boni secundum intentionem commu- boni secundum intentionem commu- nem? nem?

Tertium, Utrum bonum et pulchrum Tertium, Utrum bonum et pulchrum secundum intentionem communem sint secundum intentionem communem sint idem, vel diversa? idem, vel diversa?

Quartum, An notitia et amor boni et Quartum, An notitia et amor boni et exstasis ejusdem et zelus, impressa sint exstasis ejusdem et zelus, impressa sint

Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Ethi- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Ethi-

omnibus per naturam, sicut videntur di omnibus per naturam, sicut videntur di cere Dionysius et lerotheus. cere Dionysius et lerotheus.

ARTICULI SECUNDI ARTICULI SECUNDI

PARTICULA I. PARTICULA I.

Utrum bonum cum non sit determina- Utrum bonum cum non sit determina- bile bile per communitatem generis unius, per communitatem generis unius, sit determinabile per intentionem cau- sit determinabile per intentionem cau- sæ unius vel plurium ' ? sæ unius vel plurium ' ?

Primo ergo quæritur, Utrum bonum Primo ergo quæritur, Utrum bonum cum non sit determinabile per commu- cum non sit determinabile per commu- nitatem generis unius, sit determinabile nitatem generis unius, sit determinabile per intentionem causæ unius vel plu- per intentionem causæ unius vel plu- rium? rium?

Et videtur, quod per intentionem plu- Et videtur, quod per intentionem plu- rium causarum : quia rium causarum : quia

1. Dicit Aristoteles in primo Ethico- 1. Dicit Aristoteles in primo Ethico- rum, quod « omnis ars, et omnis ele- rum, quod « omnis ars, et omnis ele- ctio, et omnis operatio, boni alicujus ctio, et omnis operatio, boni alicujus operatrix esse videtur. » In II autem operatrix esse videtur. » In II autem Physicorum dicit idem, quod cum ars Physicorum dicit idem, quod cum ars operatur bonum, considerat bonum se- operatur bonum, considerat bonum se- cundum omnem intentionem causæ, ut cundum omnem intentionem causæ, ut in fabrili. Oportet enim, quod operator in fabrili. Oportet enim, quod operator boni forma boni dispositus sit: quia boni forma boni dispositus sit: quia alias efficiens esset per accidens. Oportet alias efficiens esset per accidens. Oportet etiam, quod materiam quærat ad hoc etiam, quod materiam quærat ad hoc utilem sicut operator terræ non quærit utilem sicut operator terræ non quærit lanam pro materia, sed ferrum : lana lanam pro materia, sed ferrum : lana enim inutilis esset, ferrum autem prop- enim inutilis esset, ferrum autem prop- ter duritiem utile. Utile autem, sicut ter duritiem utile. Utile autem, sicut præhabitum est, in ratione boni deter- præhabitum est, in ratione boni deter- minatur. Similiter quærit inducere for- minatur. Similiter quærit inducere for- mam ad actum utilem, sicut quod den- mam ad actum utilem, sicut quod den- tata sit et rigida, ad actum enim inutilis tata sit et rigida, ad actum enim inutilis esset nisi sic formaretur: et sic formam esset nisi sic formaretur: et sic formam determinat in ratione boni. Constat au- determinat in ratione boni. Constat au- tem per se, quod finem in ratione boni tem per se, quod finem in ratione boni considerat, qui est actus. Et sic bonum considerat, qui est actus. Et sic bonum

corum. Text. et com. 31. corum. Text. et com. 31.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 26.

quod omnia exoptant, per intentionem quod omnia exoptant, per intentionem omnium causarum habet determinari : omnium causarum habet determinari : quia quæcumque harum omittatur, sta- quia quæcumque harum omittatur, sta- tim deficit a ratione boni. tim deficit a ratione boni.

2. Adhuc, Boetius in commento super 2. Adhuc, Boetius in commento super Topica Marci Tullii generaliter loquens Topica Marci Tullii generaliter loquens dicit «Cujus causa bona, ipsum bonum dicit «Cujus causa bona, ipsum bonum Ergo videtur, quod generaliter Ergo videtur, quod generaliter per intentionem omnis causæ determi- per intentionem omnis causæ determi-

: :

est. » est. »

netur. netur.

3. Adhuc, Hoc idem videtur velle Dio- 3. Adhuc, Hoc idem videtur velle Dio- nysius in libro de Divinis nominibus 1. nysius in libro de Divinis nominibus 1. Dicit enim, quod « bonum est, ut elo- Dicit enim, quod « bonum est, ut elo- quia dicunt, ex quo omnia subsistunt et quia dicunt, ex quo omnia subsistunt et sunt sicut ex causa perfecta deducta, et sunt sicut ex causa perfecta deducta, et in quo omnia consistunt sicut in potenti in quo omnia consistunt sicut in potenti plantativo custodita et contenta, et ad plantativo custodita et contenta, et ad quod omnia convertuntur quemadmo- quod omnia convertuntur quemadmo- dum ad proprium singula finem, et quod dum ad proprium singula finem, et quod omnia desiderant, intellectualia quidam omnia desiderant, intellectualia quidam et rationalia cognitive, sensibilia autem et rationalia cognitive, sensibilia autem sensibiliter, experientia vero sensus na- sensibiliter, experientia vero sensus na- turali motu vivifici desiderii, carentia turali motu vivifici desiderii, carentia autem vita et tantum existentia aptitu- autem vita et tantum existentia aptitu- dine ad solam substantiæ participatio- dine ad solam substantiæ participatio- nem. » Ex hoc accipitur, quod bonum nem. » Ex hoc accipitur, quod bonum determinatur secundum omnem cau- determinatur secundum omnem cau- sam quia ex quo omnia subsistunt, est sam quia ex quo omnia subsistunt, est determinatio secundum causam efficien- determinatio secundum causam efficien- tem. In quo omnia consistunt sicut in tem. In quo omnia consistunt sicut in potenti plantativo constituta, est deter- potenti plantativo constituta, est deter- minatio secundum causam formalem. Et minatio secundum causam formalem. Et ad quod omnia convertuntur, est deter- ad quod omnia convertuntur, est deter- minatio secundum causam finalem. Et minatio secundum causam finalem. Et quod omnia desiderant, cum desiderium quod omnia desiderant, cum desiderium sit materiæ prout imperfecta, aliquo mo- sit materiæ prout imperfecta, aliquo mo- do determinatio est secundum causam do determinatio est secundum causam

materialêm. materialêm.

In contrarium hujus est In contrarium hujus est

1. Quod dicit Boetius in libro de Heb- 1. Quod dicit Boetius in libro de Heb- domadibus, quod « bonum est quod est domadibus, quod « bonum est quod est a bono. »Videtur ergo, quod determi- a bono. »Videtur ergo, quod determi- netur secundum causam efficientem tan- netur secundum causam efficientem tan- tum. tum.

2. Hoc etiam videtur per commentum 2. Hoc etiam videtur per commentum

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 4. cap. 4.

235 235

super caput quartum libri de Divinis no- super caput quartum libri de Divinis no- minibus, quod dicit sic : « Hoc quod est minibus, quod dicit sic : « Hoc quod est bonitas non aliunde originem ducit nisi a bonitas non aliunde originem ducit nisi a verbo Græco quod est Bóaww, id est cla- verbo Græco quod est Bóaww, id est cla- mo clamas. Bóaw enim et xáλew sive cla- mo clamas. Bóaw enim et xáλew sive cla- mo et voco unum sensum possident: et- mo et voco unum sensum possident: et- enim qui vocat, sæpissime in clamorem enim qui vocat, sæpissime in clamorem prorumpit. Deus ergo non inconvenien- prorumpit. Deus ergo non inconvenien- ter dicitur bonus, et bonitas: quia om- ter dicitur bonus, et bonitas: quia om- nia de nihilo in essentiam venire intelli- nia de nihilo in essentiam venire intelli- gibili clamore vocat et clamat. gibili clamore vocat et clamat.

3. Idem videtur per id quod ibidem 3. Idem videtur per id quod ibidem dicit Dionysius, quod « bonum est diffu- dicit Dionysius, quod « bonum est diffu- sivum esse et sui. » Diffusivum enim sivum esse et sui. » Diffusivum enim esse et sui efficiens causa est. esse et sui efficiens causa est.

In contrarium hujus est quod dicit In contrarium hujus est quod dicit Aristoteles in principio Ethicorum, quod Aristoteles in principio Ethicorum, quod << bonum est quod omnia optant. » Quod << bonum est quod omnia optant. » Quod enim omnia optant, finis est. Bonum enim omnia optant, finis est. Bonum ergo ex ratione finis determinatur. ergo ex ratione finis determinatur.

2. Hoc idem accipitur a verbo Boetii 2. Hoc idem accipitur a verbo Boetii in Consolatione philosophiæ, ubi sic di- in Consolatione philosophiæ, ubi sic di- cit : « Omnium expetendorum summa cit : « Omnium expetendorum summa atque causa est bonum. » atque causa est bonum. »

3. Hoc etiam confirmat Dionysius in 3. Hoc etiam confirmat Dionysius in libro de Divinis nominibus, ubi sic dicit, libro de Divinis nominibus, ubi sic dicit, quod « bonum est, quod omnia deside- quod « bonum est, quod omnia deside- rant et propter quod agunt 2. » Quod rant et propter quod agunt 2. » Quod enim omnia desiderant, non est nisi bo- enim omnia desiderant, non est nisi bo- num in ratione finis uniuscujusque. num in ratione finis uniuscujusque.

Sed adhuc contra hoc videtur esse Sed adhuc contra hoc videtur esse quod communiter dicitur, quod bonum quod communiter dicitur, quod bonum est indivisio actus a potentia. Actus enim est indivisio actus a potentia. Actus enim forma est et sic videtur, quod bonum forma est et sic videtur, quod bonum determinetur per intentionem causæ for- determinetur per intentionem causæ for- malis. malis.

Sed adhuc videtur, quod primum Sed adhuc videtur, quod primum uniuscujusque bonum per materiam sit uniuscujusque bonum per materiam sit determinandum. Dicit enim Aristoteles determinandum. Dicit enim Aristoteles in fine primi Physicorum, quod « mate- in fine primi Physicorum, quod « mate- ria appetit formam sicut turpe bonum : » ria appetit formam sicut turpe bonum : » et quod non appetit bonum in quantum et quod non appetit bonum in quantum materia est, sed in quantum turpis, quia materia est, sed in quantum turpis, quia

2 IDEM, Ibidem. 2 IDEM, Ibidem.

Solutio. Solutio.

236 236

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.