210 210

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

litas vel mutabilitas, unitas vel plurali- litas vel mutabilitas, unitas vel plurali- tas, æternitas vel temporalitas. tas, æternitas vel temporalitas.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

An veritas sit mutabilis vel An veritas sit mutabilis vel immutabilis ¹ ? immutabilis ¹ ?

Primo ergo quæritur, An veritas sit Primo ergo quæritur, An veritas sit mutabilis, vel immutabilis ? mutabilis, vel immutabilis ?

Et videtur, quod veritas immutabilis Et videtur, quod veritas immutabilis sit. sit.

1. Idem enim quod principium est quo 1. Idem enim quod principium est quo judicamus de omnibus, utrum vera vel judicamus de omnibus, utrum vera vel non vera sint, necesse est immobile non vera sint, necesse est immobile esse veritate judicamus de omnibus, et esse veritate judicamus de omnibus, et similia veritati probamus esse vera, dis- similia veritati probamus esse vera, dis- similia vero reprobamus ut falsa: ergo similia vero reprobamus ut falsa: ergo veritatem necesse est immobilem esse. veritatem necesse est immobilem esse.

2. Adhuc, Hoc idem probatur per de- 2. Adhuc, Hoc idem probatur per de- ductionem ad impossibile. Detur enim ductionem ad impossibile. Detur enim quod mobilis sit veritas qua judicamus quod mobilis sit veritas qua judicamus de omnibus, sequitur quod mota dissimi- de omnibus, sequitur quod mota dissimi- lis erit sibi. Quod autem dissimile sibi lis erit sibi. Quod autem dissimile sibi est, vel esse potest, non potest esse re- est, vel esse potest, non potest esse re- gula judicandi de omnibus veris : sequi- gula judicandi de omnibus veris : sequi- tur ergo, quod veritas non est quo judi- tur ergo, quod veritas non est quo judi- camus de omnibus veris, quod falsum camus de omnibus veris, quod falsum est quia sicut bonitate judicamus de est quia sicut bonitate judicamus de omnibus bonis, ita veritate judicamus de omnibus bonis, ita veritate judicamus de omnibus veris. omnibus veris.

3. Adhuc, Augustinus in libro de 3. Adhuc, Augustinus in libro de Libero arbitrio dicit, quod « veritas nec Libero arbitrio dicit, quod « veritas nec sub mente est, nec æqualis menti. » Si sub mente est, nec æqualis menti. » Si enim sub mente esset, mente judicare- enim sub mente esset, mente judicare- mus de ipsa, quod falsum est. Si autem mus de ipsa, quod falsum est. Si autem esset æqualis menti, proficeret et defice- esset æqualis menti, proficeret et defice- ret sicut mens et alteraretur, quod esse ret sicut mens et alteraretur, quod esse non potest, cum sit regula judicii de om- non potest, cum sit regula judicii de om-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- tentiarum, Dist. XLVI, Art. 16. Tom. XXVI hu- tentiarum, Dist. XLVI, Art. 16. Tom. XXVI hu-

nibus. Relinquitur ergo, quod supra nibus. Relinquitur ergo, quod supra mentem sit. Quod autem supra mentem mentem sit. Quod autem supra mentem est, non est nisi æternum vel immobile. est, non est nisi æternum vel immobile. Videtur ergo relinqui, quod veritas re- Videtur ergo relinqui, quod veritas re- rum qua judicamus de ipsis, et æterna et rum qua judicamus de ipsis, et æterna et immobilis sit. immobilis sit.

4. Adhuc, Anselmus in libro de Veri- 4. Adhuc, Anselmus in libro de Veri- tate, arguit sic: Quod eodem modo se tate, arguit sic: Quod eodem modo se habet in rectitudine sola mente percep- habet in rectitudine sola mente percep- tibili, re existente in natura et non exi- tibili, re existente in natura et non exi- stente, immobile est in veritate. Et ponit stente, immobile est in veritate. Et ponit exemplum sicut me sedere, quod accepit exemplum sicut me sedere, quod accepit significare, quod ego sedeo, æquali re- significare, quod ego sedeo, æquali re- ctitudine significat hoc dum sedeo, et dum ctitudine significat hoc dum sedeo, et dum non sedeo. Et si veritas ejus est rectitu- non sedeo. Et si veritas ejus est rectitu- do significationis illius, eo quod sola illa do significationis illius, eo quod sola illa mente perceptibilis est, videtur immobi- mente perceptibilis est, videtur immobi- lis esse veritas ejus quod est me sedere, lis esse veritas ejus quod est me sedere, sive sedeam, sive non sedeam. Unde sive sedeam, sive non sedeam. Unde Anselmus dicit sic : « Omnino video ip- Anselmus dicit sic : « Omnino video ip- sam rectitudinem immutabilem perma- sam rectitudinem immutabilem perma- nere. » Et similiter dicit esse in aliis, nere. » Et similiter dicit esse in aliis, sicut de omni forma auri, asini, hominis, sicut de omni forma auri, asini, hominis, quæ in lumine primæ sapientiæ significa- quæ in lumine primæ sapientiæ significa- re accepit id cujus est forma, semper re accepit id cujus est forma, semper erit verum signum ipsius, sive res sit, erit verum signum ipsius, sive res sit, sive non sit. Et sic sequitur, ut videtur, sive non sit. Et sic sequitur, ut videtur, quod veritas immutabilis sit. quod veritas immutabilis sit.

5. Adhuc, Anselmus, ibidem: « Non 5. Adhuc, Anselmus, ibidem: « Non existente significatione ex parte signifi- existente significatione ex parte signifi- cati, non perit rectitudo ejus quod est cati, non perit rectitudo ejus quod est signum qua rectum est, et qua exi- signum qua rectum est, et qua exi- gitur ut quod significandum est signi- gitur ut quod significandum est signi- ficetur. » Ex quo accipitur, quod sive ficetur. » Ex quo accipitur, quod sive res significata recte applicetur signo, sive res significata recte applicetur signo, sive non, rectitudo non perit a signo. Si- non, rectitudo non perit a signo. Si- militer ex hoc quod nunc scilicet re exi- militer ex hoc quod nunc scilicet re exi- stente recte significat, et re non existen- stente recte significat, et re non existen- te non recte significat, non accipit signum te non recte significat, non accipit signum rectitudinem significandi, nec etiam rectitudinem significandi, nec etiam amittit, sed mutationes quædam fiunt in amittit, sed mutationes quædam fiunt in re significata. Relinquitur ergo, quod re significata. Relinquitur ergo, quod rectitudo significandi sola mente perce- rectitudo significandi sola mente perce- ptibilis, in signo immutabilis sit. Sed sic- ptibilis, in signo immutabilis sit. Sed sic- ut homo in domo et in theatro non est ut homo in domo et in theatro non est mutatus secundum substantiam, sed quæ- mutatus secundum substantiam, sed quæ-

jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

2 S. ANSELMUS, Lib. de Veritate, cap. 14. 2 S. ANSELMUS, Lib. de Veritate, cap. 14.

•lio, •lio,

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25.

dam de circumscriptione loci proceden- dam de circumscriptione loci proceden- tia mutata sunt circa ipsum : ita circa tia mutata sunt circa ipsum : ita circa rectitudinem signi mutationes rerum rectitudinem signi mutationes rerum quædam factæ sunt, ipsa rectitudine, quæ quædam factæ sunt, ipsa rectitudine, quæ est veritas ejus, immobili permanente. Et est veritas ejus, immobili permanente. Et sic relinquitur, quod veritas ejus immo- sic relinquitur, quod veritas ejus immo- bilis sit et immutabilis. bilis sit et immutabilis.

6. Adhuc autem idem probat Ansel- 6. Adhuc autem idem probat Ansel- mus in veritate præteriti, præsentis, et mus in veritate præteriti, præsentis, et futuri. Præteritum enim accipitur ad futuri. Præteritum enim accipitur ad præsens, præsens autem in seipso, fu- præsens, præsens autem in seipso, fu- turum autem per successionem a præ- turum autem per successionem a præ- senti et sic omnia ista in uno fundan- senti et sic omnia ista in uno fundan- tur quod est præsens, quod secundum tur quod est præsens, quod secundum substantiam acceptum, idem est in toto substantiam acceptum, idem est in toto tempore, et immutabile secundum sub- tempore, et immutabile secundum sub- stantiam licet mutatio præteritionis, stantiam licet mutatio præteritionis, præsentialitatis, et futuritionis, fiant præsentialitatis, et futuritionis, fiant circa ipsum. Et sic planum est, quod id circa ipsum. Et sic planum est, quod id quod fuit verum in præterito, fuit, est, et quod fuit verum in præterito, fuit, est, et erit verum et quod est verum, ante hoc erit verum et quod est verum, ante hoc fuit verum fore ipsum et erit verum : li- fuit verum fore ipsum et erit verum : li- cet ipsæ enuntiationes veri variantur se- cet ipsæ enuntiationes veri variantur se- cundum præteritum, præsens, et futu- cundum præteritum, præsens, et futu- rum et sic veritas videtur esse immu- rum et sic veritas videtur esse immu- tabilis. tabilis.

7. Hoc idem videtur per id quod di- 7. Hoc idem videtur per id quod di- citur, III Esdræ, IV, 38, ubi dicitur: Ve- citur, III Esdræ, IV, 38, ubi dicitur: Ve- ritas manet, et invalescit in æternum, et ritas manet, et invalescit in æternum, et vivit, et obtinet in sæcula sæculorum. vivit, et obtinet in sæcula sæculorum.

IN CONTRARIUM est, IN CONTRARIUM est,

1. Quod dicitur in Psalmo x1, 2 : Di- 1. Quod dicitur in Psalmo x1, 2 : Di- minutæ sunt veritates a filiis hominum. minutæ sunt veritates a filiis hominum. Quod enim diminuitur, mutatur: et sic Quod enim diminuitur, mutatur: et sic veritas mutatur. veritas mutatur.

2. Adhuc, Quod susceptibile est con- 2. Adhuc, Quod susceptibile est con- trariorum, secundum contraria mutabile trariorum, secundum contraria mutabile est signum quod est omnino significans est signum quod est omnino significans verum, susceptibile est contrariorum. verum, susceptibile est contrariorum. Dicit enim Aristoteles in Prædicamentis, Dicit enim Aristoteles in Prædicamentis, quod « oratio secundum mutationem re- quod « oratio secundum mutationem re- rum susceptibilis est contrariorum veri rum susceptibilis est contrariorum veri et falsi. » Ergo rectitudo ejus quæ est ve- et falsi. » Ergo rectitudo ejus quæ est ve- ritas ejus, mutabilis est secundum verum ritas ejus, mutabilis est secundum verum et falsum ergo veritas est mutabilis. et falsum ergo veritas est mutabilis.

SOLUTIO. Est in rebus veris triplex veri- SOLUTIO. Est in rebus veris triplex veri- tas secundum omnem modum diversita- tas secundum omnem modum diversita-

tis veri. tis veri.

211 211

Et proxima quidem est adhærens ipsi Et proxima quidem est adhærens ipsi rei veræ. Et hæc est forma et ratio quid- rei veræ. Et hæc est forma et ratio quid- ditatis ipsius, secundum quam cadit in no- ditatis ipsius, secundum quam cadit in no- titiam, quod est regulatum quidem regu- titiam, quod est regulatum quidem regu- la veritatis, sive sit signum, sive sit res : la veritatis, sive sit signum, sive sit res : sicut dicimus Petrum verum hominem sicut dicimus Petrum verum hominem vera forma et vera ratione hominis, qui- vera forma et vera ratione hominis, qui- bus regulatur ad humana. Et dicimus bus regulatur ad humana. Et dicimus me sedere, verum signum esse ejus quod me sedere, verum signum esse ejus quod ego sedeo: eo quod habet formam et ego sedeo: eo quod habet formam et rationem hoc significantis: et sic est de rationem hoc significantis: et sic est de quolibet. Et hæc est proxima veritas rei quolibet. Et hæc est proxima veritas rei veræ et ideo est incorruptibilis in incor- veræ et ideo est incorruptibilis in incor- ruptibilibus et immutabilis, et corrupti- ruptibilibus et immutabilis, et corrupti- bilis in corruptibilibus et mutabilis. bilis in corruptibilibus et mutabilis.

Est alia veritas quæ separata est a Est alia veritas quæ separata est a re, applicabilis tamen rei per contra- re, applicabilis tamen rei per contra- ctionem et appropriationem, sicut com- ctionem et appropriationem, sicut com- mune appropriabile est particulari, sicut mune appropriabile est particulari, sicut docet Aristoteles in Posterioribus. Et docet Aristoteles in Posterioribus. Et hæc est veritas principiorum primorum, hæc est veritas principiorum primorum, quæ veritas semper est apud intellectum, quæ veritas semper est apud intellectum, quia, sicut dicit Boetius in libro V de Con- quia, sicut dicit Boetius in libro V de Con- solatione philosophiæ, communia retinet solatione philosophiæ, communia retinet et singula perdit: intendens per com- et singula perdit: intendens per com- munia, principia prima, sicut quod non munia, principia prima, sicut quod non contingit simul affirmare et negare, et contingit simul affirmare et negare, et quod totum majus est sua parte, et hu- quod totum majus est sua parte, et hu- jusmodi. Et hæc est veritas, qua judi- jusmodi. Et hæc est veritas, qua judi- camus habitualiter de omnibus veris, camus habitualiter de omnibus veris, contrahendo communia ad singula: et contrahendo communia ad singula: et similia quidem illis dicimus esse vera, similia quidem illis dicimus esse vera, dissimilia autem falsa. Et hæc veritas dissimilia autem falsa. Et hæc veritas quodammodo mutabilis est, et quodam- quodammodo mutabilis est, et quodam- modo immutabilis. Immutabilis quidem modo immutabilis. Immutabilis quidem per necessitatem, mutabilis autem in per necessitatem, mutabilis autem in quantum creata est, et in quantum de- quantum creata est, et in quantum de- terminabilis et indeterminabilis. Et hæc terminabilis et indeterminabilis. Et hæc est regula habitualis, qua judicamus de est regula habitualis, qua judicamus de omnibus veris. omnibus veris.

Tertia est veritas, quæ est exemplar Tertia est veritas, quæ est exemplar et paradigma harum veritatum duarum et paradigma harum veritatum duarum dictarum in mente divina. Et hæc est dictarum in mente divina. Et hæc est veritas divina lumine suo resplendens in veritas divina lumine suo resplendens in omnibus veris secundis, quæ in hoc for- omnibus veris secundis, quæ in hoc for- mam veritatis habent, quod lumen pri- mam veritatis habent, quod lumen pri- mæ veritatis participant: et quo plus mæ veritatis participant: et quo plus participant, veriora sunt : et quo minus participant, veriora sunt : et quo minus participant, minus vera. Et hac veritate participant, minus vera. Et hac veritate

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

212 212

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

non sicut habitu, sed sicut exemplari et non sicut habitu, sed sicut exemplari et paradigmate judicamus de omnibus ve- paradigmate judicamus de omnibus ve- ris. Et hæc veritas simpliciter est incor- ris. Et hæc veritas simpliciter est incor- ruptibilis et immutabilis, licet multæ va- ruptibilis et immutabilis, licet multæ va- riationes fiant in his quæ sunt sub ipsa. riationes fiant in his quæ sunt sub ipsa. Hæc est solutio quæstionis. Hæc est solutio quæstionis.

AD PRIMUM ergo quod objicitur, dicen- AD PRIMUM ergo quod objicitur, dicen- dum quod veritas qua judicamus de om- dum quod veritas qua judicamus de om- nibus, tertio modo dicta, simpliciter im- nibus, tertio modo dicta, simpliciter im- mutabilis est, et uno modo se habens mutabilis est, et uno modo se habens quantum est de se ad omnia vera: sed quantum est de se ad omnia vera: sed non omnia vera uno et eodem modo se non omnia vera uno et eodem modo se habent ad ipsam : et ideo ex dissimilitu- habent ad ipsam : et ideo ex dissimilitu- dine participantium eam dissimile fit ju- dine participantium eam dissimile fit ju- dicium. Sed secundo modo dicta verita- dicium. Sed secundo modo dicta verita- te judicamus de omnibus: sed quia te judicamus de omnibus: sed quia hoc non omnibus eodem modo appro- hoc non omnibus eodem modo appro- priabile est, ideo per dissimilitudinem priabile est, ideo per dissimilitudinem appropriatorum iterum diversum fit judi- appropriatorum iterum diversum fit judi- cium. Et hæc mobilitas non est in ve- cium. Et hæc mobilitas non est in ve- ritate ipsa, sed in his quibus appropria- ritate ipsa, sed in his quibus appropria-

tur. tur.

AD ALIUD dicendum, quod per hoc non AD ALIUD dicendum, quod per hoc non probatur, nisi quod veritas secundo et probatur, nisi quod veritas secundo et tertio modo dictæ secundum seipsas tertio modo dictæ secundum seipsas immutabiles sunt : et hoc concedun- immutabiles sunt : et hoc concedun- dum est. dum est.

AD ALIUD dicendum, quod Augustinus AD ALIUD dicendum, quod Augustinus loquitur ibi de veritate prima quæ est loquitur ibi de veritate prima quæ est primum, qua sicut exemplari et paradig- primum, qua sicut exemplari et paradig- mate judicamus de omnibus. Et hæc mate judicamus de omnibus. Et hæc quantum est de se, nec proficit, nec de- quantum est de se, nec proficit, nec de- ficit, sed est æterna et immutabilis: par- ficit, sed est æterna et immutabilis: par- ticipatio tamen ejus varia est et muta- ticipatio tamen ejus varia est et muta- bilis. bilis.

AD ALIUD dicendum, quod Anselmus AD ALIUD dicendum, quod Anselmus non probat, nisi quod veritas signi quæ non probat, nisi quod veritas signi quæ est rectitudo significandi ut debet, im- est rectitudo significandi ut debet, im- mutabilis est a signo manente signo : mutabilis est a signo manente signo : sed si non maneat signum, mutabitur sed si non maneat signum, mutabitur etiam ipsa rectitudo significandi ut de- etiam ipsa rectitudo significandi ut de- bet. Et ulterius nihil potest haberi ex bet. Et ulterius nihil potest haberi ex verbis Anselmi. Unde patet, quod veritas verbis Anselmi. Unde patet, quod veritas et adæquatio rei vere mutabilis est pro- et adæquatio rei vere mutabilis est pro- pter mutabilitatem principiorum ejus pter mutabilitatem principiorum ejus proximorum. proximorum.

AD ALIUD dicendum, quod rectitudo AD ALIUD dicendum, quod rectitudo signi dupliciter potest considerari, scili- signi dupliciter potest considerari, scili- cet in adæquatione ad causam, a qua ra- cet in adæquatione ad causam, a qua ra-

- -

tione significare accipit. Et sic verum tione significare accipit. Et sic verum dicit Anselmus : sic enim rectitudo ejus dicit Anselmus : sic enim rectitudo ejus manet manente signo. Potest etiam con- manet manente signo. Potest etiam con- siderari rectitudo signi in adæquatione ad siderari rectitudo signi in adæquatione ad signatum. Et sic proprie accipitur: quia signatum. Et sic proprie accipitur: quia signum dicitur ad signatum, et signi est signum dicitur ad signatum, et signi est certificare signatum. Et hoc modo ex certificare signatum. Et hoc modo ex mutatione signati mutatur signum : quia mutatione signati mutatur signum : quia hoc modo relativa ad convertentiam di- hoc modo relativa ad convertentiam di- cuntur. Et hoc modo non loquitur An- cuntur. Et hoc modo non loquitur An- selmus. selmus.

AD ALIUD dicendum, quod id quod in- Ан AD ALIUD dicendum, quod id quod in- Ан ducit Anselmus de præterito, præsenti, ducit Anselmus de præterito, præsenti, et futuro, simile est secundum aliquid et et futuro, simile est secundum aliquid et non simpliciter. In hoc enim simile est, non simpliciter. In hoc enim simile est, quod sicut secundum substantiam unum quod sicut secundum substantiam unum nunc manet in omni præterito, præsenti, nunc manet in omni præterito, præsenti, et futuro, et non variatur nisi fluxu præ- et futuro, et non variatur nisi fluxu præ- teritionis, præsentialitatis, et futuritio- teritionis, præsentialitatis, et futuritio- nis ita una rectitudo, quæ est adæqua- nis ita una rectitudo, quæ est adæqua- tio signi ad causam conferentem sibi tio signi ad causam conferentem sibi significare ut debet, manet una secun- significare ut debet, manet una secun- dum substantiam, et non variatur nisi dum substantiam, et non variatur nisi secundum rectitudines quibus adæquatur secundum rectitudines quibus adæquatur rei significatæ vel non adæquatur. In hoc rei significatæ vel non adæquatur. In hoc tamen dissimile est : quia nunc quod tamen dissimile est : quia nunc quod unum manet, unitatem habet ab eo quod unum manet, unitatem habet ab eo quod unum manet in toto motu: sed veritas unum manet in toto motu: sed veritas signi non tota causatur ab illa rectitudine signi non tota causatur ab illa rectitudine quæ est adæquatio`signi ad causam con- quæ est adæquatio`signi ad causam con- ferentem sibi significare ut debet : quin- ferentem sibi significare ut debet : quin- imo cum signum sit ad aliquid, ratio imo cum signum sit ad aliquid, ratio signi et veritas simpliciter est ab adæ- signi et veritas simpliciter est ab adæ- quatione signi ad signatum, et non nisi quatione signi ad signatum, et non nisi secundum quid, et quodammodo ab ada- secundum quid, et quodammodo ab ada- quatione ad causam a qua accipit signifi- quatione ad causam a qua accipit signifi- care ut debet. Et hoc modo verum est ut care ut debet. Et hoc modo verum est ut dicit Anselmus. dicit Anselmus.

AD ULTIMUM patet solutio per distin- AD ULTIMUM patet solutio per distin- ctionem primo inductam dictum enim ctionem primo inductam dictum enim Zorobabel tenet de secundo et tertio di- Zorobabel tenet de secundo et tertio di-

cta veritate. cta veritate.

Ad Ad

AD ID quod objicitur in contrarium, Adobj AD ID quod objicitur in contrarium, Adobj dicendum quod dictum Psalmi intelligi- dicendum quod dictum Psalmi intelligi- tur de propria et proxima veritate creato- tur de propria et proxima veritate creato- rum, quæ sicut principia ipsius proxima rum, quæ sicut principia ipsius proxima et propria, diminuuntur, augentur, et et propria, diminuuntur, augentur, et

mutantur. mutantur.

AD ALIUD dicendum, quod illa objectio Adobj AD ALIUD dicendum, quod illa objectio Adobj

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25.

procedit de adæquatione signi ad signa- procedit de adæquatione signi ad signa- tum et de hac non loquitur Anselmus, tum et de hac non loquitur Anselmus, sed de rectitudine quæ est de adæquatio- sed de rectitudine quæ est de adæquatio- ne signi ad causam a qua accepit signifi- ne signi ad causam a qua accepit signifi- care ut debet. care ut debet.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Utrum una sit veritas omnium rerum, Utrum una sit veritas omnium rerum, vel plures ? vel plures ?

1 1

una sit una sit

Secundo quæritur, Utrum Secundo quæritur, Utrum veritas omnium rerum, vel plures? veritas omnium rerum, vel plures? Et videtur, quod plures. Et videtur, quod plures.

1. Eadem enim sunt principia esse et 1. Eadem enim sunt principia esse et veri, et sicut se habet res ad esse, sic se veri, et sicut se habet res ad esse, sic se habet ad veritatem: quia veritas est in- habet ad veritatem: quia veritas est in- divisio esse et quod est, ut dicit Avicen- divisio esse et quod est, ut dicit Avicen- na. Et hoc generaliter verum est tam in na. Et hoc generaliter verum est tam in esse incomplexorum, quam in esse com- esse incomplexorum, quam in esse com- plexorum. In incomplexis enim esse est plexorum. In incomplexis enim esse est actus formæ in eo quod est, et secundum actus formæ in eo quod est, et secundum quod attingit esse, sic attingit veritatem. quod attingit esse, sic attingit veritatem. Cujus exemplum est secundum Avicen- Cujus exemplum est secundum Avicen- nam, quod argentum vivum et sulphur nam, quod argentum vivum et sulphur sunt id quod est aurum secundum mate- sunt id quod est aurum secundum mate- riam, et secundum quod attingunt actum riam, et secundum quod attingunt actum formæ auri quæ est esse auri, sic attin- formæ auri quæ est esse auri, sic attin- gunt verum esse auri et auri veritatem: gunt verum esse auri et auri veritatem: et quando nihil divisum est vel dividens et quando nihil divisum est vel dividens inter id quod est aurum secundum sub- inter id quod est aurum secundum sub- jectum, et esse quod est actus formæ jectum, et esse quod est actus formæ auri, ita quod forma totum terminavit auri, ita quod forma totum terminavit in esse auri: tunc dicitur esse verum in esse auri: tunc dicitur esse verum aurum, et veritas auri. Similiter est in aurum, et veritas auri. Similiter est in complexis in his enim esse compositio- complexis in his enim esse compositio- nis est, et id quod est, subjectum est: nis est, et id quod est, subjectum est: ipsum autem esse, actus prædicati in ipsum autem esse, actus prædicati in subjecto propter quod etiam compositio subjecto propter quod etiam compositio

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XLVI, Art. 17. Tom. XXVI hu- tiarum, Dist. XLVI, Art. 17. Tom. XXVI hu-

213 213

in prædicato includitur, ut cum dicitur, in prædicato includitur, ut cum dicitur, homo currit, hoc est dicere, homo est homo currit, hoc est dicere, homo est currens. Et quando inest omnino indivi- currens. Et quando inest omnino indivi- sum ab ipso secundum esse, propositio sum ab ipso secundum esse, propositio tunc simpliciter et essentialiter est vera. tunc simpliciter et essentialiter est vera. Quando autem inest secundum esse ac- Quando autem inest secundum esse ac- cidentale, propositio per accidens est ve- cidentale, propositio per accidens est ve- ra. Et quando inest secundum esse se- ra. Et quando inest secundum esse se- cundum quid et non simpliciter, propo- cundum quid et non simpliciter, propo- sitio secundum quid est vera. sitio secundum quid est vera.

Ex omnibus enim his patet, quod ve- Ex omnibus enim his patet, quod ve- ritas est indivisio esse et quod est, et ritas est indivisio esse et quod est, et quod unumquodque sicut se habet ad quod unumquodque sicut se habet ad esse, sic se habet ad veritatem. esse, sic se habet ad veritatem.

Ex hoc proceditur ulterius, quod si Ex hoc proceditur ulterius, quod si esse secundum principia ipsius esse mul- esse secundum principia ipsius esse mul- tiplicatur in entibus, verum multiplica- tiplicatur in entibus, verum multiplica- tur in eis et veritas. Multorum ergo ve- tur in eis et veritas. Multorum ergo ve- rorum multæ sunt veritates. rorum multæ sunt veritates.

2. Adhuc, Nihil cognoscitur in rebus 2. Adhuc, Nihil cognoscitur in rebus nisi verum verum autem, ut dicit Ari- nisi verum verum autem, ut dicit Ari- stoteles in primo Physicorum, non co- stoteles in primo Physicorum, non co- gnoscitur nisi ex principiis et causis et gnoscitur nisi ex principiis et causis et elementis uniuscujusque rei: cum ergo elementis uniuscujusque rei: cum ergo diversorum diversæ sunt causæ, princi- diversorum diversæ sunt causæ, princi- pia, et elementa, diversa erunt vera, et pia, et elementa, diversa erunt vera, et diversæ veritates. diversæ veritates.

3. Adhuc, Hoc idem videtur dicere 3. Adhuc, Hoc idem videtur dicere Anselmus in libro de Veritate 2. Dicit Anselmus in libro de Veritate 2. Dicit enim, quod « sicut color est in corpore, enim, quod « sicut color est in corpore, sic veritas est in veris. » Constat au- sic veritas est in veris. » Constat au- tem, quod color multiplicatur secundum tem, quod color multiplicatur secundum multiplicationem corporum. Ergo veritas multiplicationem corporum. Ergo veritas multiplicatur secundum multiplicationem multiplicatur secundum multiplicationem

verorum. verorum.

4. Si forte aliquis dicat, quod hoc se- 4. Si forte aliquis dicat, quod hoc se- queretur si veritas esset in eo quod est queretur si veritas esset in eo quod est verum ut in subjecto, sicut color est in verum ut in subjecto, sicut color est in corpore sed hoc non est verum: quia corpore sed hoc non est verum: quia dicit Augustinus in libro Soliloquiorum, dicit Augustinus in libro Soliloquiorum, quod quidquid est in alio, non potest quod quidquid est in alio, non potest manere si non maneat id in quo est. » manere si non maneat id in quo est. » Rebus autem veris intereuntibus manet Rebus autem veris intereuntibus manet veritas. Non est igitur veritas in rebus veritas. Non est igitur veritas in rebus mortalibus sic. Et cum non sit in ipso mortalibus sic. Et cum non sit in ipso vero ut in subjecto, non oportet quod vero ut in subjecto, non oportet quod

jusce novæ editionis nostræ. jusce novæ editionis nostræ.

2 S. ANSELMUS, Lib, de Veritate, cap. 14. 2 S. ANSELMUS, Lib, de Veritate, cap. 14.

Sed contra. Sed contra.

214 214

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

multiplicetur ad multiplicationem vero- multiplicetur ad multiplicationem vero-

rum. rum.

Adhuc, Hoc idem probare videtur Adhuc, Hoc idem probare videtur Augustinus in libro de Vera religione. Augustinus in libro de Vera religione. Dicit enim, quod inter mentem nostram Dicit enim, quod inter mentem nostram qua Deum intelligimus Patrem, et veri- qua Deum intelligimus Patrem, et veri- tatem, lucem illam scilicet interiorem per tatem, lucem illam scilicet interiorem per quam Deum intelligimus, nulla interpo- quam Deum intelligimus, nulla interpo- sita creatura est: propter quod ipsam sita creatura est: propter quod ipsam veritatem nulla ex parte dissimilem in veritatem nulla ex parte dissimilem in ipso et cum ipso Deo veneramur. Ex hoc ipso et cum ipso Deo veneramur. Ex hoc accipitur, quod veritas qua intelligimus accipitur, quod veritas qua intelligimus Deum esse Deum, et unumquodque ve- Deum esse Deum, et unumquodque ve- rum esse verum, veritas increata est: rum esse verum, veritas increata est: aliter enim non deberetur ei veneratio aliter enim non deberetur ei veneratio divina. Constat autem, quod hæc veritas divina. Constat autem, quod hæc veritas non multiplicatur ad multiplicationem non multiplicatur ad multiplicationem

verorum. verorum.

5.Adhuc, Hoc idem confirmatur per hoc 5.Adhuc, Hoc idem confirmatur per hoc quod dicit Glossa super primam canoni- quod dicit Glossa super primam canoni- cam Joannis, 11, 4, ubi dicitur, quod cam Joannis, 11, 4, ubi dicitur, quod « veritas est lux intelligibilis. » Ex quo « veritas est lux intelligibilis. » Ex quo elicitur, quod sicut lux sensibilis non est elicitur, quod sicut lux sensibilis non est nisi in sensibilibus, ita lux intelligibilis nisi in sensibilibus, ita lux intelligibilis non nisi in intelligibilibus: et sic non est non nisi in intelligibilibus: et sic non est in subjecto, nisi in intelligibilibus quæ in subjecto, nisi in intelligibilibus quæ non intereunt. Non ergo multiplicatur ad non intereunt. Non ergo multiplicatur ad multiplicationem verorum. Si, inquam, multiplicationem verorum. Si, inquam, sic dicatur, in contrarium est, quod ve- sic dicatur, in contrarium est, quod ve- ritas est rectitudo sola mente perceptibi- ritas est rectitudo sola mente perceptibi- lis rectitudo autem illa multiplicatur lis rectitudo autem illa multiplicatur secundum multiplicationem rectorum. secundum multiplicationem rectorum. Alia enim est rectitudo intellectus, et Alia enim est rectitudo intellectus, et alia rectitudo voluntatis, et alia signifi- alia rectitudo voluntatis, et alia signifi- cationis, et alia naturæ, et hæc multipli- cationis, et alia naturæ, et hæc multipli- catur secundum multiplicationem natu- catur secundum multiplicationem natu- ralium. ralium.

: :

Videtur ergo, quod non omnium ve- Videtur ergo, quod non omnium ve- rorum una sit veritas, sed multæ veri- rorum una sit veritas, sed multæ veri-

tates. tates.

IN CONTRARIUM hujus videtur disputare IN CONTRARIUM hujus videtur disputare Augustinus in libro de Vera religione, Augustinus in libro de Vera religione, et Anselmus in libro de Veritate. et Anselmus in libro de Veritate.

1. Dicit enim Augustinus, quod << ve- 1. Dicit enim Augustinus, quod << ve- ritas radicatur in permanente, et non in ritas radicatur in permanente, et non in non permanente. » Solum unum autem non permanente. » Solum unum autem permanens in'est omni re, de quo dicitur permanens in'est omni re, de quo dicitur

1 S. ANSELMUS, Lib, de Veritate, cap. 14. 1 S. ANSELMUS, Lib, de Veritate, cap. 14.

in Psalmo ci, 28: Tu autem idem ipse in Psalmo ci, 28: Tu autem idem ipse es, et anni tui non deficient. Et hoc non es, et anni tui non deficient. Et hoc non multiplicatur ad rerum multiplicationem. multiplicatur ad rerum multiplicationem. Ergo nulla veritas multiplicabitur ad Ergo nulla veritas multiplicabitur ad

vera. vera.

2. Adhuc, Anselmus in libro de Veri- 2. Adhuc, Anselmus in libro de Veri- tate dicit, quod « sicut est unum tem- tate dicit, quod « sicut est unum tem- pus omnium temporalium, ita una veri- pus omnium temporalium, ita una veri- tas omnium verorum. » Sed tempus non tas omnium verorum. » Sed tempus non multiplicatur ad temporalia. Ergo veritas multiplicatur ad temporalia. Ergo veritas non multiplicabitur ad vera. non multiplicabitur ad vera.

SOLUTIO. Dicendum, quod sicut præ- SOLUTIO. Dicendum, quod sicut præ- habitum est, triplex est mensura esse, habitum est, triplex est mensura esse, tempus scilicet, æviternitas, et æternitas : tempus scilicet, æviternitas, et æternitas : et quorumcumque tempus mensura est et quorumcumque tempus mensura est adæquata, horum est mensura æviterni- adæquata, horum est mensura æviterni- tas ut concomitans, et æternitas [ut ex- tas ut concomitans, et æternitas [ut ex- cellens. Ita triplex est veritas : proxima cellens. Ita triplex est veritas : proxima scilicet, quæ sumitur ex principiis esse scilicet, quæ sumitur ex principiis esse proximis eadem enim secundum Ari- proximis eadem enim secundum Ari- stotelem sunt principia esse et cognitionis stotelem sunt principia esse et cognitionis veri in omnibus. Et est veritas quasi me- veri in omnibus. Et est veritas quasi me- dia, quæ est lux principiorum concreata dia, quæ est lux principiorum concreata intellectui habitualiter existens in ipso, intellectui habitualiter existens in ipso, quæ quasi instrumentum est quo intel- quæ quasi instrumentum est quo intel- lectus accipit scientiam, et ad quam exa- lectus accipit scientiam, et ad quam exa- minat omne scitum an sit verum, an non minat omne scitum an sit verum, an non verum. Et est veritas prima, quæ est verum. Et est veritas prima, quæ est lumen causæ primæ, extendens se per lumen causæ primæ, extendens se per omnia, ut dicit Dionysius: et secundum omnia, ut dicit Dionysius: et secundum Augustinum et Anselmum est lumen et Augustinum et Anselmum est lumen et rectitudo intelligibilis, attribuens unicui- rectitudo intelligibilis, attribuens unicui- que ut sit secundum quod vere et recte que ut sit secundum quod vere et recte debet esse et ad quam unumquodque debet esse et ad quam unumquodque mensuratur, et secundum quod plus par- mensuratur, et secundum quod plus par- ticipat veritatis et rectitudinis ejus, sic ticipat veritatis et rectitudinis ejus, sic verius et rectius est et secundum quod verius et rectius est et secundum quod minus participat per declinationem ab minus participat per declinationem ab illo, sic est minus vere et minus recte. illo, sic est minus vere et minus recte.

Dicendum ergo, quod veritas primo Dicendum ergo, quod veritas primo modo dicta, multiplicatur secundum mul- modo dicta, multiplicatur secundum mul- tiplicationem verorum et genere et specie tiplicationem verorum et genere et specie et numero. Veritas autem secundo modo et numero. Veritas autem secundo modo dicta, quodammodo multiplicatur, quo- dicta, quodammodo multiplicatur, quo- dammodo non. In primis enim principiis dammodo non. In primis enim principiis non multiplicatur, sicut quod nomina non multiplicatur, sicut quod nomina

81) 81)

" "

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25.

rerum sint signa, et quod signa non si- rerum sint signa, et quod signa non si- gnificent infinita, sed finita et determina- gnificent infinita, sed finita et determina- ta, et quod non significent contradictoria, ta, et quod non significent contradictoria, et de quolibet quod sit affirmatio vel ne- et de quolibet quod sit affirmatio vel ne- gatio, de nullo vero simul. Hæc enim gatio, de nullo vero simul. Hæc enim prima principia sunt invariabilia ad om- prima principia sunt invariabilia ad om- nia. Quæ quia negavit Heraclitus, indu- nia. Quæ quia negavit Heraclitus, indu- ctus est ad hoc, quod dixit, quod nihil ctus est ad hoc, quod dixit, quod nihil contingit scire, et quod non contingit contingit scire, et quod non contingit dicere verum de aliqua re. In mediis au- dicere verum de aliqua re. In mediis au- tem principiis multiplicatur veritas ge- tem principiis multiplicatur veritas ge- nere et specie, secundum quod trahuntur nere et specie, secundum quod trahuntur ad genera et species rerum. Sed tertio ad genera et species rerum. Sed tertio modo dicta veritas, quæ prototypus est modo dicta veritas, quæ prototypus est et exemplar omnis veritatis, una et indi- et exemplar omnis veritatis, una et indi- visa manet in omnibus. Et hoc est quod visa manet in omnibus. Et hoc est quod dicit Anselmus in libro de Veritate, sic: dicit Anselmus in libro de Veritate, sic: « Si rectitudo non est in rebus illis, quæ de- « Si rectitudo non est in rebus illis, quæ de- bent habere rectitudinem,nisi cum sunt se; bent habere rectitudinem,nisi cum sunt se; cundum quod debent: debent autem esse cundum quod debent: debent autem esse secundum quod exigit prima rectitudo, secundum quod exigit prima rectitudo, quæ est prima veritas: ergo hoc illis est quæ est prima veritas: ergo hoc illis est veras et rectas esse, quod est secundum veras et rectas esse, quod est secundum primam rectitudinem et veritatem esse¹. » primam rectitudinem et veritatem esse¹. » Est ergo una rectitudo et veritas qua Est ergo una rectitudo et veritas qua omnia vera recta et vera sunt. Et intelli- omnia vera recta et vera sunt. Et intelli- gitur, qua scilicet exemplari et prototy- gitur, qua scilicet exemplari et prototy- po, et non sicut forma adhærente rebus. po, et non sicut forma adhærente rebus. Omne enim verum creatum sic se habet Omne enim verum creatum sic se habet ad primam veritatem ut diminutum ad primam veritatem ut diminutum quod non implet et adæquat eam in to- quod non implet et adæquat eam in to- tum, sed excellitur ab ipsa, sicut esse tum, sed excellitur ab ipsa, sicut esse temporale se habet ad æternum, et sicut temporale se habet ad æternum, et sicut esse circumscriptum se habet ad incir- esse circumscriptum se habet ad incir- cumscriptum. cumscriptum.

215 215

In prima autem philosophia, ubi loquitur In prima autem philosophia, ubi loquitur de primo principio quod est lumen cau- de primo principio quod est lumen cau- sæ primæ, dicit, quod domus est ex do- sæ primæ, dicit, quod domus est ex do- mo, et plaga ex plaga, et sanitas ex sa- mo, et plaga ex plaga, et sanitas ex sa- nitate et sequitur ex hoc, quod etiam nitate et sequitur ex hoc, quod etiam verum sit ex vero, et quod una veritas verum sit ex vero, et quod una veritas sit ad quam mensuratur omne verum, et sit ad quam mensuratur omne verum, et quod hæc non radicetur in veris causatis, quod hæc non radicetur in veris causatis, sed in lumine causæ primæ, quod dat sed in lumine causæ primæ, quod dat esse veri omnibus veris, et conservat om- esse veri omnibus veris, et conservat om- nia in esse veri, et reducit ad seipsum, nia in esse veri, et reducit ad seipsum, et mensurat ut in tantum vera sint et ve- et mensurat ut in tantum vera sint et ve- ritatis esse habeant, in quantum suæ re- ritatis esse habeant, in quantum suæ re- ctitudinis et veritatis participant. ctitudinis et veritatis participant.

AD ALIUD dicendum, quod dictum An- AD ALIUD dicendum, quod dictum An- selmi intelligitur de veritate primo modo selmi intelligitur de veritate primo modo dicta. Posset tamen dici, quod sicut in dicta. Posset tamen dici, quod sicut in pluribus coloratis una lux est quæ dif- pluribus coloratis una lux est quæ dif- fnnditur, quæ est coloris hypostasis, ut fnnditur, quæ est coloris hypostasis, ut dicit Aristoteles, sed sunt multi modi dicit Aristoteles, sed sunt multi modi diffusionis, qui modi non causantur ab diffusionis, qui modi non causantur ab ipsa luce quæ diffunditur, sed ex diversa ipsa luce quæ diffunditur, sed ex diversa dispositione superficierum in quibus dif- dispositione superficierum in quibus dif- funditur lux: ita est unum lumen primæ funditur lux: ita est unum lumen primæ veritatis, in quo sicut in hypostasi radi- veritatis, in quo sicut in hypostasi radi- catur omne verum: sed diffusio ipsius catur omne verum: sed diffusio ipsius in his quæ vera sunt, multiplex est, et in his quæ vera sunt, multiplex est, et variatur secundum varietatem principio- variatur secundum varietatem principio- rum esse uniuscujusque veri : quæ tamen rum esse uniuscujusque veri : quæ tamen varietas nullam inducit varietatem in varietas nullam inducit varietatem in ipsa prima veritate, sed tantum in veris ipsa prima veritate, sed tantum in veris secundis a prima veritate constitutis. Et secundis a prima veritate constitutis. Et hoc dictum est secundum Dionysii de- hoc dictum est secundum Dionysii de- terminationem, qui hoc expresse dicit, terminationem, qui hoc expresse dicit, et tales modos vocat diversos gradus en- et tales modos vocat diversos gradus en-

His itaque suppositis, respondendum tium et verorum. His itaque suppositis, respondendum tium et verorum. est objectis. est objectis.

DICENDUM ergo ad primum, quod hoc DICENDUM ergo ad primum, quod hoc non probat, nisi quod veritas primo mo- non probat, nisi quod veritas primo mo- do dicta multiplicatur in veris et hoc do dicta multiplicatur in veris et hoc concedendum est. concedendum est.

AD ALIUD dicendum est, quod Aristote- AD ALIUD dicendum est, quod Aristote- les non loquitur nisi de vero quod est ex les non loquitur nisi de vero quod est ex propriis, et de veritate quæ ipsi vero propriis, et de veritate quæ ipsi vero adequata est et causata ex propriis prin- adequata est et causata ex propriis prin- cipiis esse et causis et elementis: hoc cipiis esse et causis et elementis: hoc enim est considerare naturalis Philosophi. enim est considerare naturalis Philosophi.

S. ANSELMUS, Lib. de Veritate, cap. 14. S. ANSELMUS, Lib. de Veritate, cap. 14.

AD ID quod objicitur contra responsio- AD ID quod objicitur contra responsio- nem quorumdam, dicendum quod Augu- nem quorumdam, dicendum quod Augu- stinus et Anselmus loquuntur de veritate stinus et Anselmus loquuntur de veritate qua de veris judicamus et hæc non est qua de veris judicamus et hæc non est nisi duplex, scilicet prima et lumen prin- nisi duplex, scilicet prima et lumen prin- cipiorum et hæc non radicatur in veris cipiorum et hæc non radicatur in veris corruptibilibus quæ secundum primam corruptibilibus quæ secundum primam intentionem veritatis vera dicuntur, et intentionem veritatis vera dicuntur, et ideo non interit ipsis intereuntibus. ideo non interit ipsis intereuntibus.

Hæc etiam veritas secundum Augusti- Hæc etiam veritas secundum Augusti- num in libro de Vera religione, lumen num in libro de Vera religione, lumen

Ad 3 Ad 3

Ad 4. Ad 4.

Ad 5. Ad 5.

Ad object.1. Ad object.1.

216 216

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

divinum est, quo judicamus Deum esse divinum est, quo judicamus Deum esse Deum, et omne verum esse verum, et es- Deum, et omne verum esse verum, et es- sentialiter extendit se per omnia, et (sicut sentialiter extendit se per omnia, et (sicut dicit Dionysius) maxime per omnes intel- dicit Dionysius) maxime per omnes intel- lectuales vultus. Et quia hoc essentialiter lectuales vultus. Et quia hoc essentialiter est Deus, ideo venerationem habet divi- est Deus, ideo venerationem habet divi-

nam. nam.

Per hoc etiam patet solutio ad sequens: Per hoc etiam patet solutio ad sequens: hoc enim dicitur lumen intellectuale vel hoc enim dicitur lumen intellectuale vel intelligibile quia quamvis se extendat intelligibile quia quamvis se extendat per omnia sensibilia et intellectualia, ta- per omnia sensibilia et intellectualia, ta- men in simplicitate et veritate sui non men in simplicitate et veritate sui non percipitur nisi ab intellectualibus. Et hoc percipitur nisi ab intellectualibus. Et hoc est quod dicit Anselmus, quod est recti- est quod dicit Anselmus, quod est recti- tudo sola mente perceptibilis: quæ re- tudo sola mente perceptibilis: quæ re- ctitudo triplex est sicut et ipsa veritas. ctitudo triplex est sicut et ipsa veritas. Rectum enim est, ut dicit Plato, quod re- Rectum enim est, ut dicit Plato, quod re- cto applicato undique tangit rectum. Un- cto applicato undique tangit rectum. Un- de rectum est secundum primum modum de rectum est secundum primum modum veritatis, quod applicatum propriis prin- veritatis, quod applicatum propriis prin- cipiis et causis et elementis esse, undique cipiis et causis et elementis esse, undique per adæquationem tangit ea. Rectum per adæquationem tangit ea. Rectum etiam est, quod adæquatum principiis pri- etiam est, quod adæquatum principiis pri- mis attingit ea, nusquam descendens ab mis attingit ea, nusquam descendens ab ipsis sic enim conclusio adæquatur præ- ipsis sic enim conclusio adæquatur præ- missis. Rectum est etiam tertio modo, missis. Rectum est etiam tertio modo, quod comparatum ad exemplar primæ re- quod comparatum ad exemplar primæ re- ctitudinis, formam suæ rectitudinis undi- ctitudinis, formam suæ rectitudinis undi- que contingit in quantum potest. Unde que contingit in quantum potest. Unde rectitudo licet numeretur et multiplicetur rectitudo licet numeretur et multiplicetur ex parte rectorum, ita quod alia est intel- ex parte rectorum, ita quod alia est intel- lectus, alia voluntatis, et alia naturæ : lectus, alia voluntatis, et alia naturæ : tamen rectitudo ipsa prima, cui quodli- tamen rectitudo ipsa prima, cui quodli- bet rectorum applicatur, manet indivisa. bet rectorum applicatur, manet indivisa. Et hanc vocavit Plato formam separa- Et hanc vocavit Plato formam separa- tam, ex qua sicut ex uno etivagio sive tam, ex qua sicut ex uno etivagio sive sigillo omnia secunda formantur. sigillo omnia secunda formantur.

: :

AD ID quod per beatum Augustinum AD ID quod per beatum Augustinum in contrarium objicitur, dicendum quod in contrarium objicitur, dicendum quod Augustinus loquitur de veritate qua sicut Augustinus loquitur de veritate qua sicut primo judicamus de omnibus veris. Ad primo judicamus de omnibus veris. Ad hanc enim sicut ad primum mensurans hanc enim sicut ad primum mensurans mensurantur et æstimantur omnia vera. mensurantur et æstimantur omnia vera. Et de hac verum est, quod non radicatur Et de hac verum est, quod non radicatur nisi in permanente radicatur enim in nisi in permanente radicatur enim in lumine divino, quud extendit se per om- lumine divino, quud extendit se per om- nia hoc enim est lumen divinæ sapien- nia hoc enim est lumen divinæ sapien- tiæ operatricis omnium, in quo sunt tiæ operatricis omnium, in quo sunt omnia naturalia, ut dicit Avicenna, sicut omnia naturalia, ut dicit Avicenna, sicut

artificiata sunt in lumine intellectus arti- artificiata sunt in lumine intellectus arti- ficialis. Unde, Sapient. vin, 1, de ipsa ficialis. Unde, Sapient. vin, 1, de ipsa dicitur: Attingit a fine usque ad finem dicitur: Attingit a fine usque ad finem fortiter, et disponit omnia suaviter. fortiter, et disponit omnia suaviter.

AD ALIUD dicendum, quod dictum An- AD ALIUD dicendum, quod dictum An- selmi secundum aliquid est verum. In selmi secundum aliquid est verum. In hoc enim verum est, quod sicut tempus hoc enim verum est, quod sicut tempus mensura est temporalium non multipli- mensura est temporalium non multipli- cata in illis, eo quod adjacet eis per ex- cata in illis, eo quod adjacet eis per ex- trinsecum temporis, quod est motus cœ- trinsecum temporis, quod est motus cœ- liita prima veritas mensura est omnium liita prima veritas mensura est omnium verorum non multiplicata in ipsis, co verorum non multiplicata in ipsis, co quod adjacet eis per lumen divinum es- quod adjacet eis per lumen divinum es- sentialiter per omnia extensum et nulli sentialiter per omnia extensum et nulli commixtum. In hoc autem non est ve- commixtum. In hoc autem non est ve- rum, quod tempus per partes motus di- rum, quod tempus per partes motus di- visum adæquata mensura est tempora- visum adæquata mensura est tempora- lium: lumen autem divinum in quo ra- lium: lumen autem divinum in quo ra- dicatur prima veritas, indivisum in se dicatur prima veritas, indivisum in se manens, mensura est non adæquata, sed manens, mensura est non adæquata, sed excellens omnium verorum. excellens omnium verorum.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS III. ARTICULUS III.

De æternitate vel temporalitate De æternitate vel temporalitate veritatis. veritatis.

Tertio, Quæritur de æternitate vel tem- Tertio, Quæritur de æternitate vel tem- poralitate veritatis. Hoc autem est, utrum poralitate veritatis. Hoc autem est, utrum veritas sit temporalis vel æterna ? veritas sit temporalis vel æterna ? Et circa hoc quæruntur duo. Et circa hoc quæruntur duo.

Primo, An omnis veritas sit æterna ? Primo, An omnis veritas sit æterna ? Et secundo, An omnia sint vera prima Et secundo, An omnia sint vera prima et æterna veritate? et æterna veritate?

IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25. IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25.

217 217

ARTICULI TERTII ARTICULI TERTII

PARTICULA I. PARTICULA I.

An omnis veritas sit æterna¹? An omnis veritas sit æterna¹?

CIRCA PRIMUM objicitur sic: CIRCA PRIMUM objicitur sic:

1. Quidquid abstractum est a motu et 1. Quidquid abstractum est a motu et a materia, æternum est: rationes mathe- a materia, æternum est: rationes mathe- maticorum et eorum de quibus conside- maticorum et eorum de quibus conside- rat prima philosophia, abstracta sunt a rat prima philosophia, abstracta sunt a motu et a materia: ergo æternæ sunt, ut motu et a materia: ergo æternæ sunt, ut ratio circuli, et ratio paris vel imparis ratio circuli, et ratio paris vel imparis numeri, et ratio substantiæ in eo quod numeri, et ratio substantiæ in eo quod substantia est, et talia multa sunt. substantia est, et talia multa sunt.

Videtur ergo cum veritas in talibus sit Videtur ergo cum veritas in talibus sit præcipue, quod æterna sit veritas in illis. præcipue, quod æterna sit veritas in illis. PRIMUM probatur per Dionysium in li- PRIMUM probatur per Dionysium in li- bro de Divinis nominibus, qui dicit, bro de Divinis nominibus, qui dicit, quod « tempus est, quod in generatione quod « tempus est, quod in generatione et corruptione metitur 2. » Unde cum et corruptione metitur 2. » Unde cum hæc abstracta sunt a motu et a materia, hæc abstracta sunt a motu et a materia, videtur quod tempus non est mensura videtur quod tempus non est mensura eorum, sed æternitas: et ideo omnium eorum, sed æternitas: et ideo omnium talium veritates æternæ sunt. talium veritates æternæ sunt.

2. Adhuc, Idem videtur dicere Augu- 2. Adhuc, Idem videtur dicere Augu- stinus in libro Soliloquiorum, qui dicit, stinus in libro Soliloquiorum, qui dicit, quod nihil est magis æternum quam quod nihil est magis æternum quam ipsa veritas, ut ratio circuli. » Non enim ipsa veritas, ut ratio circuli. » Non enim est assignare aliquod tempus in quo hæc est assignare aliquod tempus in quo hæc inceperit esse vera, circulus est figura inceperit esse vera, circulus est figura plana, una linea contenta, in cujus me- plana, una linea contenta, in cujus me- dio est punctum, a quo omnes lineæ dio est punctum, a quo omnes lineæ ductæ ad circumferentiam, sunt æquales. ductæ ad circumferentiam, sunt æquales. Nec est assignare tempus in quo hæc in- Nec est assignare tempus in quo hæc in- ceperit esse vera, duo et tria sunt quin- ceperit esse vera, duo et tria sunt quin- que, vel quod substantia sit ens per se. que, vel quod substantia sit ens per se. Si enim aliquod tale tempus esset, in quo Si enim aliquod tale tempus esset, in quo tales inciperent esse veræ, sequeretur, tales inciperent esse veræ, sequeretur,

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. XLVI, Art. 15. Tom. XXVI hu- tiarum, Dist. XLVI, Art. 15. Tom. XXVI hu- jusce novæ editionis jusce novæ editionis

quod continue ante hoc non essent veræ, quod continue ante hoc non essent veræ, quod falsum est. Similiter non est assi- quod falsum est. Similiter non est assi- gnare tempus in quo non erunt veræ. Et gnare tempus in quo non erunt veræ. Et sic videtur, quod sint sine principio et sic videtur, quod sint sine principio et sine fine. Quod autem caret principio, sine fine. Quod autem caret principio, æternum est. Veritates ergo talium æter- æternum est. Veritates ergo talium æter- næ sunt. næ sunt.

3. Adhuc, Hoc idem videtur sequi in 3. Adhuc, Hoc idem videtur sequi in generabilibus et corruptibilibus, ut patet. generabilibus et corruptibilibus, ut patet. Mundum enim fore, aut fuit verum ab Mundum enim fore, aut fuit verum ab æterno, aut non. Constat, quod sic: cum æterno, aut non. Constat, quod sic: cum enim factus sit mundus, constat quod enim factus sit mundus, constat quod ante hoc verum fuit mundum fore nec ante hoc verum fuit mundum fore nec est assignare aliquod instans vel nunc in est assignare aliquod instans vel nunc in ante sumendo, in quo inceperit esse ve- ante sumendo, in quo inceperit esse ve- rum, ita quod ante hoc non fuisset ve- rum, ita quod ante hoc non fuisset ve- rum, Similiter etiam si fiat enuntiatio rum, Similiter etiam si fiat enuntiatio de præsenti, ut si dicatur, mundus est. de præsenti, ut si dicatur, mundus est. Si enim mundus est, ante hoc præsens Si enim mundus est, ante hoc præsens verum fuit mundum fore: et numquam verum fuit mundum fore: et numquam est assignare in ante sumendo instans in est assignare in ante sumendo instans in quo non fuit verum. Similiter si accipia- quo non fuit verum. Similiter si accipia- tur enuntiabile de futuro, ut hoc, Anti- tur enuntiabile de futuro, ut hoc, Anti- christus erit, non est accipere in ante christus erit, non est accipere in ante sumendo instans in quo incipiat hoc esse sumendo instans in quo incipiat hoc esse verum, Antichristus erit. Si enim Anti- verum, Antichristus erit. Si enim Anti- christus erit, Deus præscivit Antichristum christus erit, Deus præscivit Antichristum fore: et cum scientia non sit nisi vero- fore: et cum scientia non sit nisi vero- rum, si ab æterno præscivit, ab æterno rum, si ab æterno præscivit, ab æterno verum fuit, quod Antichristus erit. Si- verum fuit, quod Antichristus erit. Si- militer est de hac, Petrus erit, vel Pau- militer est de hac, Petrus erit, vel Pau- lus erit, et sic de aliis. Et sic videtur, lus erit, et sic de aliis. Et sic videtur, quod omnis veritas talium enuntiabilium quod omnis veritas talium enuntiabilium ab æterno sit. Sic enim sumendo, præ- ab æterno sit. Sic enim sumendo, præ- teritorum non erit finis, et futurorum non teritorum non erit finis, et futurorum non erit principium. In post enim sumendo erit principium. In post enim sumendo numquam erit accipere tempus vel in- numquam erit accipere tempus vel in- stans in quo hoc non sit verum, mundus stans in quo hoc non sit verum, mundus fuit. In ante autem sumendo non erit fuit. In ante autem sumendo non erit accipere tempus vel instans in quo hæc accipere tempus vel instans in quo hæc non fuit vera, mundus erit. Et sic vide- non fuit vera, mundus erit. Et sic vide- tur veritas enuntiabilium esse æterna et tur veritas enuntiabilium esse æterna et ab æterno. ab æterno.

4. Eodem modo videntur probare Au- 4. Eodem modo videntur probare Au- gustinus ibidem³, et Anselmus in libro gustinus ibidem³, et Anselmus in libro

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, cap. 10. cap. 10.

3 S. AUGUSTINUS, Lib. Soliloquiorum. 3 S. AUGUSTINUS, Lib. Soliloquiorum.

Sed contra. Sed contra.

218 218

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

de Veritate, quod impossibile est veri- de Veritate, quod impossibile est veri- tatem incipere, vel interire, et quod ne- tatem incipere, vel interire, et quod ne- cesse sit semper esse, fuisse, et fore, sic: cesse sit semper esse, fuisse, et fore, sic: Si enim veritas aliquando non fuit et in- Si enim veritas aliquando non fuit et in- cepit esse, verum est veritatem non cepit esse, verum est veritatem non

fuisse et si verum est veritatem non fuisse et si verum est veritatem non fuisse, aliquid est verum et si aliquid fuisse, aliquid est verum et si aliquid est verum, veritas est: ergo si verum est est verum, veritas est: ergo si verum est veritatem non fuisse, veritas est. Idem veritatem non fuisse, veritas est. Idem sequitur si detur oppositum. Si enim ve- sequitur si detur oppositum. Si enim ve- ritas aliquando non fuit: tunc hæc est ritas aliquando non fuit: tunc hæc est falsa, veritas fuit ab initio sive ab æter- falsa, veritas fuit ab initio sive ab æter- no. Et si hæc est falsa, ejus contradicto- no. Et si hæc est falsa, ejus contradicto- ria est vera, hæc scilicet, veritas non ria est vera, hæc scilicet, veritas non fuit ab initio. Et si hæc est vera, aliquid fuit ab initio. Et si hæc est vera, aliquid est verum et si aliquid est verum, veri- est verum et si aliquid est verum, veri- tas est: ergo si non est veritas, veritas tas est: ergo si non est veritas, veritas est. Et ideo dicit Augustinus, quod ve- est. Et ideo dicit Augustinus, quod ve- ritatem esse, resurgit ex suo opposito. ritatem esse, resurgit ex suo opposito.

Idem erit si dicatur veritas interire Idem erit si dicatur veritas interire sive deficere in futurum. Si enim veritas sive deficere in futurum. Si enim veritas interit, tunc postquam interiit, veritatem interit, tunc postquam interiit, veritatem interiisse est verum. Et si hoc est verum, interiisse est verum. Et si hoc est verum, aliquid est verum. Et si aliquid est ve- aliquid est verum. Et si aliquid est ve- rum, veritas est. Ergo postquam interiit rum, veritas est. Ergo postquam interiit veritas, veritas est. Propter quod dicitur, veritas, veritas est. Propter quod dicitur, III Esdræ, iv, 38, quod veritas manet, III Esdræ, iv, 38, quod veritas manet, et invalescit, et vivit, et obtinet in sæ- et invalescit, et vivit, et obtinet in sæ- cula sæculorum. cula sæculorum.

IN CONTRARIUM hujus est: quia IN CONTRARIUM hujus est: quia 1. Si hoc concedatur, plura erunt ab 1. Si hoc concedatur, plura erunt ab æterno, sicut mundum fore, Petrum fore, æterno, sicut mundum fore, Petrum fore, Antichristum fore, et hujusmodi quæ Antichristum fore, et hujusmodi quæ multa sunt et unum eorum non est al- multa sunt et unum eorum non est al- terum. Quod autem multa sint ab æter- terum. Quod autem multa sint ab æter- no, non recipit Catholica fides, ita scili- no, non recipit Catholica fides, ita scili- cet quod per essentiam multa sint. cet quod per essentiam multa sint.

2. Adhuc, Contra disputationem Au- 2. Adhuc, Contra disputationem Au- gustini et Anselmi videtur esse, quod est gustini et Anselmi videtur esse, quod est veritas contingentium, et veritas néces- veritas contingentium, et veritas néces- sariorum. Et veritas contingentium et sariorum. Et veritas contingentium et incipit et desinit: et ideo non generaliter incipit et desinit: et ideo non generaliter debuit dici veritatem esse æternam. debuit dici veritatem esse æternam.

Sed hoc eliditur per hoc, quod etiam Sed hoc eliditur per hoc, quod etiam veritas contingentium de præterito ne- veritas contingentium de præterito ne- cessitatem accipit. Licet enim contingens cessitatem accipit. Licet enim contingens fuerit me fuisse Parisiis, tamen postquam fuerit me fuisse Parisiis, tamen postquam

1 S. ANSELMUS, Lib. de Veritate, cap. 1. 1 S. ANSELMUS, Lib. de Veritate, cap. 1.

fui, necesse est me fuisse, et numquam fui, necesse est me fuisse, et numquam erit tempus vel instans in quo hoc non erit tempus vel instans in quo hoc non sit necessarium. Similiter licet quædam sit necessarium. Similiter licet quædam de futuro sint contingentia, sicut te fore de futuro sint contingentia, sicut te fore Episcopum tamen si ponantur esse fu- Episcopum tamen si ponantur esse fu- tura, necessitatem accipiunt suppositio- tura, necessitatem accipiunt suppositio- nis, et numquam erit accipere tempus vel nis, et numquam erit accipere tempus vel instans in quo non sint futura, etiamsi instans in quo non sint futura, etiamsi extendantur in omne præteritum ab extendantur in omne præteritum ab

æterno. æterno.

Si forte aliquis velit dicere, quod in Si forte aliquis velit dicere, quod in talibus argumentis est fallacia figuræ di- talibus argumentis est fallacia figuræ di- ctionis. Si veritas non fuit ab æterno,ve- ctionis. Si veritas non fuit ab æterno,ve- rum est veritatem non fuisse ab æterno : rum est veritatem non fuisse ab æterno : et si hoc est verum, aliquid est verum : et si hoc est verum, aliquid est verum : et si aliquid est verum, veritas est, etc. : et si aliquid est verum, veritas est, etc. : eo quod ibi fit processus a veritate rei eo quod ibi fit processus a veritate rei simpliciter, ad veritatem dicti : et sic simpliciter, ad veritatem dicti : et sic mutatur modus prædicandi. Hoc non sol- mutatur modus prædicandi. Hoc non sol- vit, nec impedit processum Augustini et vit, nec impedit processum Augustini et Anselmi. Augustinus enim et Anselmus Anselmi. Augustinus enim et Anselmus opponunt de veritate enuntiationis vel opponunt de veritate enuntiationis vel enuntiabilis talis autem veritatis subje- enuntiabilis talis autem veritatis subje- ctivæ partes sunt et species, et affirmatio ctivæ partes sunt et species, et affirmatio vera quæ dicit esse quod est, et negatio vera quæ dicit esse quod est, et negatio vera quæ dicit non esse quod non est. vera quæ dicit non esse quod non est. Unde tamquam ex subjecta parte conclu- Unde tamquam ex subjecta parte conclu- dit Augustinus, quod si affirmatio vel ne- dit Augustinus, quod si affirmatio vel ne- gatio vera est, quod veritas est: et hoc gatio vera est, quod veritas est: et hoc sequitur de necessitate. sequitur de necessitate.

: :

SOLUTIO. Secundum Catholicam fidem SOLUTIO. Secundum Catholicam fidem dicendum, quod veritas est ab æterno : dicendum, quod veritas est ab æterno : sed hæc est veritas luminis divini deter- sed hæc est veritas luminis divini deter- minantis unumquodque idealiter et ra- minantis unumquodque idealiter et ra- tionabiliter ad esse quod est, et ad non tionabiliter ad esse quod est, et ad non esse quod non est, et similiter ad fuisse esse quod non est, et similiter ad fuisse et non fuisse, ad fore et non fore. Sed in et non fuisse, ad fore et non fore. Sed in hoc lumine antequam mundus esset et hoc lumine antequam mundus esset et tempus, non erant vera quæ distincta tempus, non erant vera quæ distincta sunt in mundo per veritatem significatio- sunt in mundo per veritatem significatio- nis et rei, et per veritatem contingentis nis et rei, et per veritatem contingentis et necessarii, et per veritatem complexi et necessarii, et per veritatem complexi et incomplexi, et per veritatem sensibi- et incomplexi, et per veritatem sensibi- lis et intelligibilis, nisi per modum illum lis et intelligibilis, nisi per modum illum quo effectus est in sua causa prima an- quo effectus est in sua causa prima an- tequam sit in effectu. Hoc autem modo, tequam sit in effectu. Hoc autem modo,

Solu Solu

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. VI, QUÆST. 25.

actu. actu.

219 219

ut dicit Anselmus, creatura in creatore fuit, nec enuntiabile, nec propositio in ut dicit Anselmus, creatura in creatore fuit, nec enuntiabile, nec propositio in existens non est creatura, sed creatrix existens non est creatura, sed creatrix essentia. Et hoc modo idem dicit Philo- essentia. Et hoc modo idem dicit Philo- mophus in libro de Causis, quod scilicet mophus in libro de Causis, quod scilicet causatum est in causa per modum causæ, causatum est in causa per modum causæ, et non per modum causati. Et hoc etiam et non per modum causati. Et hoc etiam vult Dionysius, dicens quod « tempora- vult Dionysius, dicens quod « tempora- lin in Deo sunt intemporaliter, et mo- lin in Deo sunt intemporaliter, et mo- bilia immobiliter, et materialia immate- bilia immobiliter, et materialia immate- rialiter, et composita simpliciter, et dif- rialiter, et composita simpliciter, et dif- ferentia indifferenter, et opposita sine ferentia indifferenter, et opposita sine oppositione. » oppositione. »

Et si dicatur, quod fuit in aptitudine Et si dicatur, quod fuit in aptitudine sive in potentia. Constat, quod hæc ap- sive in potentia. Constat, quod hæc ap- titudo non fuit enuntiati nec propositi: titudo non fuit enuntiati nec propositi: cum nihil esset subjectum de quo enun- cum nihil esset subjectum de quo enun- tiaretur aliquid, et nihil enuntiabile sive tiaretur aliquid, et nihil enuntiabile sive prædicabile quod enuntiaretur de ipso. prædicabile quod enuntiaretur de ipso. Aptitudo autem enuntiabilis radicatur in Aptitudo autem enuntiabilis radicatur in enuntiato et in eo de quo enuntiatur. enuntiato et in eo de quo enuntiatur. Nec poterat esse in enuntiante illa apti- Nec poterat esse in enuntiante illa apti- tudo quia nec homo nec Angelus erant tudo quia nec homo nec Angelus erant

aliquis componens, vel dividens intelle- aliquis componens, vel dividens intelle- ctus, vel communis sensus, vel æstima- ctus, vel communis sensus, vel æstima- tio. tio.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod ra- qui enuntiationem facere possent, vel AD PRIMUM ergo dicendum, quod ra- qui enuntiationem facere possent, vel tiones mathematicorum æternæ non tiones mathematicorum æternæ non sunt secundum veram rationem æterni- sunt secundum veram rationem æterni- tatis et definitionem: sed a Philosophis tatis et definitionem: sed a Philosophis dicuntur æternæ, sicut immobilia perpe- dicuntur æternæ, sicut immobilia perpe- tua dicuntur æterna, quia participant tua dicuntur æterna, quia participant conditionem æternitatis quæ est immo- conditionem æternitatis quæ est immo- bilitas. bilitas.

PER PRÆDICTA jam patet solutio ad se- PER PRÆDICTA jam patet solutio ad se- quens, scilicet ad dictum Augustini. quens, scilicet ad dictum Augustini.

Ad rationem autem quæ videtur hoc Ad rationem autem quæ videtur hoc confirmare, dicendum quod licet non sit confirmare, dicendum quod licet non sit accipere tempus in quo tales rationes non accipere tempus in quo tales rationes non sint veræ, tamen ante tempus (ita quod sint veræ, tamen ante tempus (ita quod ante dicat ordinem æternitatis ad tem- ante dicat ordinem æternitatis ad tem- pus, quando non erant rationes, neque pus, quando non erant rationes, neque res quarum sunt rationes) nec erant ve- res quarum sunt rationes) nec erant ve- rae, nec erant veritates earum secundum rae, nec erant veritates earum secundum rem. Et si dicitur, quod erant in prima rem. Et si dicitur, quod erant in prima causa. Jam solutum est: quia tunc non causa. Jam solutum est: quia tunc non erant ut rerum rationes, sed ut creatrix erant ut rerum rationes, sed ut creatrix essentia. essentia.

AD ALIUD dicendum, quod per illud AD ALIUD dicendum, quod per illud argumentum non probatur, nisi quod argumentum non probatur, nisi quod propositione et enuntiabili sub aliqua propositione et enuntiabili sub aliqua differentia temporis positis, veritas in differentia temporis positis, veritas in communi, nec incipit, nec deficit ab ip- communi, nec incipit, nec deficit ab ip- sis: quia si deficit in uno, resurgit in op- sis: quia si deficit in uno, resurgit in op- posito. Si autem propositio et enuntia- posito. Si autem propositio et enuntia- bile ponantur non esse, tunc nihil valet bile ponantur non esse, tunc nihil valet talis processus. Si enim nullum sit enun- talis processus. Si enim nullum sit enun- tiabile et nulla propositio: tunc non erit tiabile et nulla propositio: tunc non erit hoc enuntiabile, mundum fore: nec hæc hoc enuntiabile, mundum fore: nec hæc propositio, mundus erit: nec erit oppo- propositio, mundus erit: nec erit oppo- sita sua et si non erit opposita sua, non sita sua et si non erit opposita sua, non crit contradictoria: nec erit una falsa, crit contradictoria: nec erit una falsa, ot altera vera quia ante mundum non ot altera vera quia ante mundum non

Si dicatur, quod fuit in aptitudine Si dicatur, quod fuit in aptitudine causæ primæ. Tunc non fuit nisi ideali- causæ primæ. Tunc non fuit nisi ideali- ter in aptitudine causæ primæ. Sic autem ter in aptitudine causæ primæ. Sic autem in Deo sunt multa unite et plura singula- in Deo sunt multa unite et plura singula- riter et sic non sequitur, quod plura riter et sic non sequitur, quod plura sint ab æterno. Ideæ enim non dicuntur sint ab æterno. Ideæ enim non dicuntur plures secundum essentiam, nec differen- plures secundum essentiam, nec differen- tes: sed significantur, cum dicitur, ideæ, tes: sed significantur, cum dicitur, ideæ, quia sunt plurium. Et alia ratione refer- quia sunt plurium. Et alia ratione refer- tur ad ipsas unum, et alia ratione alte- tur ad ipsas unum, et alia ratione alte-

rum. rum.

Et sic patet, quod illa disputatione non Et sic patet, quod illa disputatione non probatur plura esse ab æterno. probatur plura esse ab æterno.

AD DISPUTATIONES Augustini et Anselmi AD DISPUTATIONES Augustini et Anselmi eodem modo dicendum est. Hæc enim, eodem modo dicendum est. Hæc enim, Veritas fuit ab initio, si in communi ac- Veritas fuit ab initio, si in communi ac- cipiatur ad veritatem prout est in causa cipiatur ad veritatem prout est in causa prima, et ad veritatem rei, et ad verita- prima, et ad veritatem rei, et ad verita- tem signi, vera est pro veritate causæ : tem signi, vera est pro veritate causæ : sed non fuit ab initio propositio nisi per sed non fuit ab initio propositio nisi per habitudinem causæ primæ. Et secundum habitudinem causæ primæ. Et secundum hunc modum nec compositionem habuit, hunc modum nec compositionem habuit, nec oppositum, nec contradictorium. Nec nec oppositum, nec contradictorium. Nec Augustinus nec Anselmus probant per Augustinus nec Anselmus probant per hoc quod dicunt, nisi quod propositione hoc quod dicunt, nisi quod propositione vel enuntiabili posito sub aliqua diffe- vel enuntiabili posito sub aliqua diffe- rentia temporis, veritas in communi nec rentia temporis, veritas in communi nec incipit nec interit: quamvis veritas hæc incipit nec interit: quamvis veritas hæc quæ est hujus enuntiabilis, vel illius, quæ est hujus enuntiabilis, vel illius, incipiat vel intereat. incipiat vel intereat.

Ad 4. Ad 4.

AD ID quod objicitur in contrarium, Adobject.1. AD ID quod objicitur in contrarium, Adobject.1. dicendum quod non sunt plura ab æter- dicendum quod non sunt plura ab æter- no enuntiabilia enim non sunt ab æter- no enuntiabilia enim non sunt ab æter-

Ad object. 2. Ad object. 2.