Solutio. Solutio.

Ad auctori Ad auctori tates. tates.

Ad 7 et 8. Ad 7 et 8.

180 180

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quædam causata, differens ab æternitate quædam causata, differens ab æternitate et tempore. et tempore.

2. Adhuc, Eccli. 1, 1: Omnis sapientia 2. Adhuc, Eccli. 1, 1: Omnis sapientia a Domino Deo est: et cum illo fuit sem- a Domino Deo est: et cum illo fuit sem- per, et est ante ævum. Ex hoc relin- per, et est ante ævum. Ex hoc relin- quitur, quod Deus et quæ in Deo sunt, quitur, quod Deus et quæ in Deo sunt, ante ævum sunt. Relinquitur ergo, quod ante ævum sunt. Relinquitur ergo, quod sit duratio inter æternitatem et tempus sit duratio inter æternitatem et tempus media existens. media existens.

3. Adhuc, Per rationem probatur 3. Adhuc, Per rationem probatur idem. Mensuræ enim differunt secundum idem. Mensuræ enim differunt secundum mensurara. Differt autem esse quod nec mensurara. Differt autem esse quod nec incipit nec desinit, ab esse quod incipit incipit nec desinit, ab esse quod incipit sed non desinit, et ab esse quod incipit et sed non desinit, et ab esse quod incipit et desinit. Ergo sicut esse differunt, ita men- desinit. Ergo sicut esse differunt, ita men- suræ differunt. Sicut ergo propriam men- suræ differunt. Sicut ergo propriam men- suram habet esse quod nec incipit et de- suram habet esse quod nec incipit et de- sinit, et propriam esse quod incipit et sinit, et propriam esse quod incipit et desinit ita propriam habebit esse quod desinit ita propriam habebit esse quod incipit, sed non desinit et hanc dicimus incipit, sed non desinit et hanc dicimus esse ævum vel æviternitatem. esse ævum vel æviternitatem.

SOLUTIO. Hoc videtur esse conceden- SOLUTIO. Hoc videtur esse conceden-

dum. dum.

AD EA quæ objiciuntur, quod non sit AD EA quæ objiciuntur, quod non sit nisi quædam participatio proprietatis nisi quædam participatio proprietatis æterni, unica est responsio, quod scilicet æterni, unica est responsio, quod scilicet quia ævum est media duratio inter æter- quia ævum est media duratio inter æter- nitatem et tempus, oportet quod in ali- nitatem et tempus, oportet quod in ali- quo conveniat cum æternitate, et in ali- quo conveniat cum æternitate, et in ali- quo cum tempore. Non enim est medium quo cum tempore. Non enim est medium per abnegationem, sed per participatio- per abnegationem, sed per participatio- nem. Participatio autem duobus modis nem. Participatio autem duobus modis est. Aliquando enim extrema per essen. est. Aliquando enim extrema per essen. tiam constituunt medium, ut in mixtis. tiam constituunt medium, ut in mixtis. Et de illis aliquo modo potest dici, quod Et de illis aliquo modo potest dici, quod non omnino separantur essentialiter ab non omnino separantur essentialiter ab extremis. Aliquando extrema constituunt extremis. Aliquando extrema constituunt

dum quod inter contradictoria quando dum quod inter contradictoria quando negatio est extra genus non est medium: negatio est extra genus non est medium: sed quando negatio est in genere, tune sed quando negatio est in genere, tune relinquit aliquid, et negat aliquid, et sic relinquit aliquid, et negat aliquid, et sic dicitur in divisione nunc, quod est nunc dicitur in divisione nunc, quod est nunc stans, et nunc non stans: et tale est nune stans, et nunc non stans: et tale est nune ævi quod est stans secundum esse sub- ævi quod est stans secundum esse sub- stantiæ, non autem stans secundum esse stantiæ, non autem stans secundum esse virtutis et operationis, sicut satis in pra- virtutis et operationis, sicut satis in pra- cedentibus determinatum est. cedentibus determinatum est.

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

De duabus proprietatibus ævi. De duabus proprietatibus ævi.

Juxta hoc quæritur de proprietatibus Juxta hoc quæritur de proprietatibus ævi et maxime de duabus, quarum una ævi et maxime de duabus, quarum una est, Utrum ævum totum secundum totum est, Utrum ævum totum secundum totum metiatur, ut dicit Dionysius? metiatur, ut dicit Dionysius?

Et secundo, Utrum ævum in omnibus Et secundo, Utrum ævum in omnibus æviternis sit mensura una, sicut æterni- æviternis sit mensura una, sicut æterni- tas est mensura una, et sicut tempus est tas est mensura una, et sicut tempus est mensura una? mensura una?

ARTICULI SECUNDI ARTICULI SECUNDI

PARTICULA I. PARTICULA I.

metiatur 1? metiatur 1?

medium, non per essentiam, sed proprie. Utrum ævum totum secundum totum medium, non per essentiam, sed proprie. Utrum ævum totum secundum totum tatis alicujus participatione, sicut anima tatis alicujus participatione, sicut anima dicitur media inter intelligentiam et na- dicitur media inter intelligentiam et na- turam, et intelligentia media inter pri- turam, et intelligentia media inter pri- mam causam et animam. Et tunc me- mam causam et animam. Et tunc me- dium secundum totam essentiam diver- dium secundum totam essentiam diver- sum est ab extremis. sum est ab extremis.

AD ID quod objicitur de nunc, dicen- AD ID quod objicitur de nunc, dicen-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. IX, Art. 3. Tom. XXV hujusce tiarum, Dist. IX, Art. 3. Tom. XXV hujusce

Videtur, quod non sit proprietas ævi, Videtur, quod non sit proprietas ævi, totum secundum totum metiri. totum secundum totum metiri.

1. Quod enim simul et in uno suum esse 1. Quod enim simul et in uno suum esse non possidet totum, uno simplici totum non possidet totum, uno simplici totum

novæ editionis. novæ editionis.

Ma Ma

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23.

metiri non potest: nullum factum in uno metiri non potest: nullum factum in uno implici suum esse possidet totum: ergo implici suum esse possidet totum: ergo nullum eorum uno simplici totum secun- nullum eorum uno simplici totum secun- dum totum potest metiri. PROBATIO me- dum totum potest metiri. PROBATIO me- di est quod dicunt Boetius in libro de di est quod dicunt Boetius in libro de Trinitate, et Anselmus in Prosologio. Trinitate, et Anselmus in Prosologio. Dicit enim Boetius, quod « cum facta to- Dicit enim Boetius, quod « cum facta to- tum suum esse simul habere non possint, tum suum esse simul habere non possint, per partes accipiunt, primas scilicet, me- per partes accipiunt, primas scilicet, me- dias, et ultimas. » Anselmus autem dicit, dias, et ultimas. » Anselmus autem dicit, quod æviternitas factorum tota simul quod æviternitas factorum tota simul terno præsens est: cum tamen æviterna terno præsens est: cum tamen æviterna ipsa de sua æviternitate nondum habent ipsa de sua æviternitate nondum habent quod futurum est, sicut jam non habent quod futurum est, sicut jam non habent quod præteritum est. » Ergo videtur, quod præteritum est. » Ergo videtur, quod non conveniat ei totum secundum quod non conveniat ei totum secundum totum metiti. totum metiti.

2. Adhuc, In libro de Causis probatum 2. Adhuc, In libro de Causis probatum est, quod nihil secundorum accipit boni- est, quod nihil secundorum accipit boni- tatem quæ fluit a primo secundum illum tatem quæ fluit a primo secundum illum modum simplicitatis quo in primo est. modum simplicitatis quo in primo est. Prima autem bonitatum est esse. Nihil Prima autem bonitatum est esse. Nihil ergo secundorum habet esse secundum ergo secundorum habet esse secundum modum simplicitatis primi. Primi autem modum simplicitatis primi. Primi autem est iste modus, totum secundum totum est iste modus, totum secundum totum habere in uno simplici. Et hoc est ideo, habere in uno simplici. Et hoc est ideo, quia primum est in fine simplicitatis: et quia primum est in fine simplicitatis: et non potest cogitari major simplicitas, non potest cogitari major simplicitas, quam quod quidquid habet totum, secun- quam quod quidquid habet totum, secun- dum totum habeat in uno simplici. Ni- dum totum habeat in uno simplici. Ni- hil ergo secundorum hoc habere potest : hil ergo secundorum hoc habere potest : esse igitur secundorum non est simul in esse igitur secundorum non est simul in uno possessum: ergo nec uno toto sim- uno possessum: ergo nec uno toto sim- plici indivisibili mensuratum: non ergo plici indivisibili mensuratum: non ergo convenit ei totum secundum totum me- convenit ei totum secundum totum me- tiri. tiri.

IN CONTRARIUM est, quod quæcumque IN CONTRARIUM est, quod quæcumque linem habent secundum principia sui es- linem habent secundum principia sui es- se, numquam sunt stantia, sed continue se, numquam sunt stantia, sed continue ad finem tendentia et continue alterata. ad finem tendentia et continue alterata. Propter quod dicit Aristoteles in V Phy- Propter quod dicit Aristoteles in V Phy- sicorum, quod « non eadem sanitas est sicorum, quod « non eadem sanitas est in mane et vespere. » In quibus ergo in mane et vespere. » In quibus ergo contrarius est effectus esse et modus, contrarius est effectus esse et modus, videtur, quod non possit esse nisi a con- videtur, quod non possit esse nisi a con- traria causa esse autem in Angelis et in traria causa esse autem in Angelis et in aliis perpetuis, secundum ipsa principia aliis perpetuis, secundum ipsa principia esse quæ sunt quod est et quo est, peni- esse quæ sunt quod est et quo est, peni- tus est intransmutabile : quia nec quod tus est intransmutabile : quia nec quod

181 181

est mobiliter suscipit esse, nec quo est est mobiliter suscipit esse, nec quo est mobiliter perficit ipsum. Quamvis autem mobiliter perficit ipsum. Quamvis autem hoc sic sit, tamen principia habent extra hoc sic sit, tamen principia habent extra se quibus videntur posse mutari. Quo- se quibus videntur posse mutari. Quo- rum unum est habitudo ad nihil ex quo rum unum est habitudo ad nihil ex quo facta sunt. Dicit enim Gregorius, quod facta sunt. Dicit enim Gregorius, quod «< illa quæ ex nihilo facta sunt, in nihi- «< illa quæ ex nihilo facta sunt, in nihi- lum tendunt. » Secundum est habitudo lum tendunt. » Secundum est habitudo ad causam primam ex qua esse accipiunt : ad causam primam ex qua esse accipiunt : et cum non possent accipere esse totum et cum non possent accipere esse totum ut totum, relinquitur quod accipiant ip- ut totum, relinquitur quod accipiant ip- sum in fieri secundum partes et partes: sum in fieri secundum partes et partes: et sic videtur, quod non habeant totum et sic videtur, quod non habeant totum esse simul et perfecte possessum. Quam- esse simul et perfecte possessum. Quam- vis ergo secundum id quod sunt, mobi- vis ergo secundum id quod sunt, mobi- liter non habeant esse, nec etiam secun- liter non habeant esse, nec etiam secun- dum id quo sunt: nihilominus tamen dum id quo sunt: nihilominus tamen quia secundum influentiam non simul quia secundum influentiam non simul habent, hesternum suum et craștinum habent, hesternum suum et craștinum cum præsenti non habent simul. cum præsenti non habent simul.

ET HOC concedendum est. ET HOC concedendum est.

ET QUOD objicitur de continue tenden- ET QUOD objicitur de continue tenden- tibus ad non esse, dicendum quod hoc tibus ad non esse, dicendum quod hoc est verum de his quæ habent principia est verum de his quæ habent principia tendendi ad sui non esse intra suæ cau- tendendi ad sui non esse intra suæ cau- sæ principia et proxima. Et ideo dicit sæ principia et proxima. Et ideo dicit Aristoteles in primo Cæli et Mundi, quod Aristoteles in primo Cæli et Mundi, quod de necessitate corrumpentur. Æviterna de necessitate corrumpentur. Æviterna autem talia principia non habent : et autem talia principia non habent : et ideo finem non habebunt: quamvis pro- ideo finem non habebunt: quamvis pro- pter causam quæ dicta est, totum esse pter causam quæ dicta est, totum esse simul in uno præsenti habere non pos- simul in uno præsenti habere non pos- sunt. sunt.

Solutio. Solutio.

ET SI quæritur, Ad quid distinguantur Quest. ET SI quæritur, Ad quid distinguantur Quest. hesternum, præsens, et futurum? hesternum, præsens, et futurum?

Dicendum secundum prædicta, quod Dicendum secundum prædicta, quod ad partes temporis, ad quas per indefi- ad partes temporis, ad quas per indefi- cientiam extenditur esse æviternum, et cientiam extenditur esse æviternum, et ad quas etiam per indeficientiam exten- ad quas etiam per indeficientiam exten- ditur esse æternum, sed differenter. Illud ditur esse æternum, sed differenter. Illud enim quod est æternum, non dividitur enim quod est æternum, non dividitur nisi divisione virtutis, in se manens nisi divisione virtutis, in se manens simplex omnino essentia, virtute, et ope- simplex omnino essentia, virtute, et ope- ratione. Esse autem æviternum extendi- ratione. Esse autem æviternum extendi- tur manens uno modo immutabile quoad tur manens uno modo immutabile quoad principia intra: sed esse nec simplex est, principia intra: sed esse nec simplex est, quia non unius influentiæ, sed multarum quia non unius influentiæ, sed multarum

182 182

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

bonitatum, quæ non ut una influuntur: bonitatum, quæ non ut una influuntur: nec est unius virtutis, nec unius opera- nec est unius virtutis, nec unius opera- tionis. Et quod dicit Dionysius, quod tionis. Et quod dicit Dionysius, quod « proprietas ævi est antiquum et inva- « proprietas ævi est antiquum et inva- riabile et totum secundum totum meti- riabile et totum secundum totum meti- ri, » loquitur de ævo secundum illam ac- ri, » loquitur de ævo secundum illam ac- ceptionem ævi, qua pro perpetuo poni- ceptionem ævi, qua pro perpetuo poni- tur. Unde alia translatio sic habet : tur. Unde alia translatio sic habet : << Proprietas æterni est antiquum et im- << Proprietas æterni est antiquum et im- mutabile et universale metiendo. » mutabile et universale metiendo. »

Quidam tamen aliter dixerunt, conce- Quidam tamen aliter dixerunt, conce- dentes, quod ævum omnino invariabile dentes, quod ævum omnino invariabile est, et totum secundum totum metiens, est, et totum secundum totum metiens, et quod esse æviternorum indivisibile est et quod esse æviternorum indivisibile est secundum esse, etsi dividatur secundum secundum esse, etsi dividatur secundum operationem, scilicet quod intensius et operationem, scilicet quod intensius et minus intense contemplatur: quæ opera- minus intense contemplatur: quæ opera- tio esset in Angelis etiamsi tempus non tio esset in Angelis etiamsi tempus non esset et dicunt, quod quoad hanc ope- esset et dicunt, quod quoad hanc ope- rationem comparatur ad momentum rationem comparatur ad momentum temporis. temporis.

Et dicunt iterum, quod ævum accipi- Et dicunt iterum, quod ævum accipi- tur duobus modis communiter, et pro- tur duobus modis communiter, et pro- prie. Proprie invariabile est penitus et prie. Proprie invariabile est penitus et invariabilium. Communiter autem dicit invariabilium. Communiter autem dicit extensionem communicantem tempori, extensionem communicantem tempori, et sic aliquo modo est variabilium se- et sic aliquo modo est variabilium se- cundum actionem. Sed prima solutio ma- cundum actionem. Sed prima solutio ma- gis concordat cum dictis Sanctorum. gis concordat cum dictis Sanctorum. Cum enim æternitas simplex "sit, et in Cum enim æternitas simplex "sit, et in unitate consistens et secundum substan- unitate consistens et secundum substan- tiam et secundum esse, et ævum deficiat tiam et secundum esse, et ævum deficiat ab ea omne autem deficiens ab aliquo, ab ea omne autem deficiens ab aliquo, deficit in oppositas proprietates: necesse deficit in oppositas proprietates: necesse est, quod ævum deficiat a simplicitate est, quod ævum deficiat a simplicitate æternitatis in aliquam compositionem, æternitatis in aliquam compositionem, sicut æviternum in aliquam compositio- sicut æviternum in aliquam compositio- nem deficit ab æterno. nem deficit ab æterno.

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. IX, Art. 3. Tom. XXV. Cf. etiam tiarum, Dist. IX, Art. 3. Tom. XXV. Cf. etiam

ARTICULI SECUNDI ARTICULI SECUNDI

PARTICULA II. PARTICULA II.

Utrum ævum in omnibus æviternis sil Utrum ævum in omnibus æviternis sil unum vel plura¹? unum vel plura¹?

Ulterius quæritur, Utrum ævum in Ulterius quæritur, Utrum ævum in omnibus æviternis sit unum vel plura? omnibus æviternis sit unum vel plura? Et videtur, quod plura. Et videtur, quod plura.

Mensura enim quæ est in mensuratis Mensura enim quæ est in mensuratis pluribus, quæ nec unum sunt, nec ordi- pluribus, quæ nec unum sunt, nec ordi- nata in unum quod est causa et mensura nata in unum quod est causa et mensura aliorum, plures est, et non una. Æviter- aliorum, plures est, et non una. Æviter- nitas sic est in multis quæ nec unum nitas sic est in multis quæ nec unum sunt, nec ordinata ad unum quod sit sunt, nec ordinata ad unum quod sit mensura et causa aliorum. Ergo in ævi- mensura et causa aliorum. Ergo in ævi- ternis secundum multitudinem æviterno- ternis secundum multitudinem æviterno- rum sunt æternitates multæ. PRIMA per rum sunt æternitates multæ. PRIMA per se patet. SECUNDA probatur ex hoc, quod se patet. SECUNDA probatur ex hoc, quod æternitas est una : quia æternum est æternitas est una : quia æternum est unum cujus est duratio. Tempus autem : unum cujus est duratio. Tempus autem : quia licet temporalia multa sint, tamen quia licet temporalia multa sint, tamen omnia ordinantur ad motum primi mo- omnia ordinantur ad motum primi mo- bilis quod est causa et numerus omnium bilis quod est causa et numerus omnium motuum temporalium. Quod ex hoc pa- motuum temporalium. Quod ex hoc pa- tet, quia ex ordine et numero situs solis tet, quia ex ordine et numero situs solis in circulo, numerus et ordo incipit ho- in circulo, numerus et ordo incipit ho- rarum ut si prima est hora, sole tan- rarum ut si prima est hora, sole tan- gente hemisphærium, in quo contactu gente hemisphærium, in quo contactu prima hora incipit, secunda incipiet post prima hora incipit, secunda incipiet post elevationem quindecim graduum, et sic elevationem quindecim graduum, et sic semper ad perfectionem quindecim gra- semper ad perfectionem quindecim gra- duum una hora determinatur: secundum duum una hora determinatur: secundum quem motum et horam omnem motum quem motum et horam omnem motum mensuramus et numeramus, et dicimus mensuramus et numeramus, et dicimus motum esse horarum vel duarum vel motum esse horarum vel duarum vel trium horarum, et sic deinceps. In ævi- trium horarum, et sic deinceps. In ævi- ternis autem nec unum est æviternum, ternis autem nec unum est æviternum, nec ad unum sunt ad causam et mensu- nec ad unum sunt ad causam et mensu-

I Partem Summæ de Creaturis, Quæst. IV, I Partem Summæ de Creaturis, Quæst. IV, Art. 2. Tom. XXXIV hujusce novæ editionis. Art. 2. Tom. XXXIV hujusce novæ editionis.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23.

ram ordinata. Videtur ergo, quod nullo ram ordinata. Videtur ergo, quod nullo modo habeant æviternitatem unam, sed modo habeant æviternitatem unam, sed multas secundum multitudinem æviter- multas secundum multitudinem æviter-

norum. norum.

Adhuc autem, Sic enim dicitur in apo- Adhuc autem, Sic enim dicitur in apo- cryphis Esdræ : « Majestas et potestas cryphis Esdræ : « Majestas et potestas evorum est apud te, Domine. » Ergo evorum est apud te, Domine. » Ergo videtur, quod æva sint plura. videtur, quod æva sint plura.

Si quis dicat, quod dicit Aristoteles : Si quis dicat, quod dicit Aristoteles : « Si plures essent coeli, quod adhuc, ta- « Si plures essent coeli, quod adhuc, ta- men esset unum tempus, et non plura. » men esset unum tempus, et non plura. » loc non solvit. Hoc enim dicit Aristote- loc non solvit. Hoc enim dicit Aristote- les propter uniformitatem numeri quo les propter uniformitatem numeri quo numeratur motus per numerum distan- numeratur motus per numerum distan- tiarum situs ejus quod movetur in spatio tiarum situs ejus quod movetur in spatio in quo movetur: quæ uniformitas non in quo movetur: quæ uniformitas non variatur propter pluralitatem eorum quæ variatur propter pluralitatem eorum quæ moventur et ideo unus esset numerus moventur et ideo unus esset numerus motus quo numeraretur omnis motus, motus quo numeraretur omnis motus, et per consequens unum esset tempus. et per consequens unum esset tempus. Sic autem non videtur esse in æviternis. Sic autem non videtur esse in æviternis. Non enim uniformis est duratio in ævi- Non enim uniformis est duratio in ævi- ternis omnibus et sic videtur, quod non ternis omnibus et sic videtur, quod non possit esse unum ævum. possit esse unum ævum.

IN CONTRARIUM est, quod ævum ab om- IN CONTRARIUM est, quod ævum ab om- nibus auctoribus videtur dici unum. Boe- nibus auctoribus videtur dici unum. Boe- tius, tius,

Ire jubes. Ire jubes.

Qui tempus ab ævo Qui tempus ab ævo

Non dicit, ab ævis. Eccli. 1, 1: Est ante Non dicit, ab ævis. Eccli. 1, 1: Est ante vum. Et, ibidem, y. 4: Intellectus pru- vum. Et, ibidem, y. 4: Intellectus pru- dentiæ ab ævo. Eccli. XLIII, 6: Luna... dentiæ ab ævo. Eccli. XLIII, 6: Luna... signum ævi.Dionysius in libro de Divinis signum ævi.Dionysius in libro de Divinis nominibus, cap. 10 : « Proprietas ævi nominibus, cap. 10 : « Proprietas ævi est. » Et nullus universaliter de ævo lo- est. » Et nullus universaliter de ævo lo- quitur nisi sicut de uno. quitur nisi sicut de uno.

SOLUTIO. Duratio quæ est ævum, du- SOLUTIO. Duratio quæ est ævum, du- pliciter considerari potest, scilicet ut pliciter considerari potest, scilicet ut quantitas durantis virtualis vel dimen- quantitas durantis virtualis vel dimen- sionalis, vel ut mensura reddens et cer- sionalis, vel ut mensura reddens et cer- tificans quantitatem ejusdem. Et primo tificans quantitatem ejusdem. Et primo quidem modo considerata, multiplicatur quidem modo considerata, multiplicatur secundum multitudinem durantium, et secundum multitudinem durantium, et aliquando incipiens in uno, non incipiet aliquando incipiens in uno, non incipiet

1 Cf. etiam, Eccli. XLI, 16: Bonum nomen 1 Cf. etiam, Eccli. XLI, 16: Bonum nomen

183 183

in alio sicut incipiens in cœlo, vel in in alio sicut incipiens in cœlo, vel in Angelo, non incipiet in hac anima. Con- Angelo, non incipiet in hac anima. Con- siderata autem ut mensura reddens et siderata autem ut mensura reddens et certificans quantitatem durantis in ævo, certificans quantitatem durantis in ævo, sic est unum ævum, sicut mensura una sic est unum ævum, sicut mensura una est in omnibus continuis, licet multæ est in omnibus continuis, licet multæ sint continuitates secundum esse : una sint continuitates secundum esse : una tamen ratio est certificandi et mensuran- tamen ratio est certificandi et mensuran- di per palmam et ulnam. Et licet diversa di per palmam et ulnam. Et licet diversa sint numerata, ut canes, et oves: tamen sint numerata, ut canes, et oves: tamen una est ratio certificandi et mensurandi una est ratio certificandi et mensurandi per numerum et ideo unus numerus. Et per numerum et ideo unus numerus. Et virtutes Herculis et Achillis quamvis di- virtutes Herculis et Achillis quamvis di- versæ sint, una tamen ratio est certifi- versæ sint, una tamen ratio est certifi- candi utramque, scilicet posse in unum, candi utramque, scilicet posse in unum, vel in duos, vel in tres, et sic deinceps. vel in duos, vel in tres, et sic deinceps. Et hujus ratio est, quia hujusmodi for- Et hujus ratio est, quia hujusmodi for- mæ mathematicæ vel quasi mathemati- mæ mathematicæ vel quasi mathemati- cæ, licet esse habeant in materia, tamen cæ, licet esse habeant in materia, tamen in ratione diffinitiva materiam non con- in ratione diffinitiva materiam non con- cipiunt, et ideo univoce et non æquivoce cipiunt, et ideo univoce et non æquivoce sunt in omni materia. sunt in omni materia.

Et si quæritur, Quid facit unitatem il- Et si quæritur, Quid facit unitatem il- lam? Dico, quod unitas rationis ipsius lam? Dico, quod unitas rationis ipsius nunc, quod est immutabile secundum nunc, quod est immutabile secundum esse substantiæ, mutabile et divisibile esse substantiæ, mutabile et divisibile virtualiter secundum quod adjacet virtuti virtualiter secundum quod adjacet virtuti et operationi. et operationi.

Et quod dicunt quidam, quod hæc uni- Et quod dicunt quidam, quod hæc uni- tas rationis ejus est, quia in omnibus ca- tas rationis ejus est, quia in omnibus ca- ret fine, sed non principio, non videtur ret fine, sed non principio, non videtur verum. Hoc enim accidit ævo ex compa- verum. Hoc enim accidit ævo ex compa- ratione ad aliud, et non de ratione sub- ratione ad aliud, et non de ratione sub- stantiæ ipsius. stantiæ ipsius.

Quod autem iterum quidam dicunt, Quod autem iterum quidam dicunt, diversam virtutem ævi esse in æviternis, diversam virtutem ævi esse in æviternis, eo quod de se Angelus minus tendit ad eo quod de se Angelus minus tendit ad non esse quam substantia coeli et animæ, non esse quam substantia coeli et animæ, et anima minus quam substantia cœli si et anima minus quam substantia cœli si sibi relinquerentur et ideo diversas esse sibi relinquerentur et ideo diversas esse æviternitates eorum non perspecte satis æviternitates eorum non perspecte satis dictum est hoc enim accidit æviterni- dictum est hoc enim accidit æviterni- tati secundum quod est in æviterno, et tati secundum quod est in æviterno, et non est de substantia rationis ejus secun- non est de substantia rationis ejus secun- dum quod est mensura æviterni. dum quod est mensura æviterni.

permanebit in ævum. permanebit in ævum.

184 184

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

De tempore secundum quod est de consi- De tempore secundum quod est de consi- deratione theologi. deratione theologi.

DEINDE quæritur de tempore secundum DEINDE quæritur de tempore secundum quod est de consideratione theologi. quod est de consideratione theologi.

Et quæruntur duo, scilicet primo quid Et quæruntur duo, scilicet primo quid sit? sit?

Et secundo An unum sit vel plura? Et secundo An unum sit vel plura?

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Quid est tempus secundum Quid est tempus secundum definitionem ¹? definitionem ¹?

est, sine errore, eo quod inter omnes est, sine errore, eo quod inter omnes simplicior, uniformior, et regularior est. simplicior, uniformior, et regularior est. Et sic competit, ut ipso et sua passione Et sic competit, ut ipso et sua passione mensurentur et numerentur omnes alii mensurentur et numerentur omnes alii motus. Et si hoc ita concedatur: tune motus. Et si hoc ita concedatur: tune tempus non fuit ante opus quartæ dici. tempus non fuit ante opus quartæ dici. Et hoc videtur valde inconveniens: quia Et hoc videtur valde inconveniens: quia prima et secunda et tertia dies dicunt prima et secunda et tertia dies dicunt partes temporis. partes temporis.

2. Si autem dicatur, sicut dicunt nunc 2. Si autem dicatur, sicut dicunt nunc Magistri in sententiis et in historiis, acci- Magistri in sententiis et in historiis, acci- pientes hoc a Beda, quod primo motus pientes hoc a Beda, quod primo motus cujusdam nubeculæ lucidæ ex qua postea cujusdam nubeculæ lucidæ ex qua postea factum est coelum, distinxit horas et nu- factum est coelum, distinxit horas et nu- meravit noctes et dies: hoc figmento si- meravit noctes et dies: hoc figmento si- mile est scitur enim ab omnibus Phi- mile est scitur enim ab omnibus Phi- losophis ratione philosophantibus, quod losophis ratione philosophantibus, quod motus localis consequens est speciem et motus localis consequens est speciem et formam et quod non perfecte attingit formam et quod non perfecte attingit speciem et formam, non habet perfectum speciem et formam, non habet perfectum motum. Unde quod non est in specie ignis motum. Unde quod non est in specie ignis non recte ascendit, sed nutat in ascen- non recte ascendit, sed nutat in ascen- dendo. Et quod non perfecte est in specie dendo. Et quod non perfecte est in specie terræ, vel gravis, non recte sive perpen- terræ, vel gravis, non recte sive perpen- diculariter descendit, sed dubium habet de- diculariter descendit, sed dubium habet de- scensum et nutantem. Similiter ergo nu- scensum et nutantem. Similiter ergo nu- becula illa cum non perfecte attigerit for- becula illa cum non perfecte attigerit for- mam et speciem coeli, motum circularem mam et speciem coeli, motum circularem

Primo ergo quæritur, Quid sit tem- perfecte habere non potuit uniformem Primo ergo quæritur, Quid sit tem- perfecte habere non potuit uniformem pus? pus?

1. Et si accipitur definitio quæ est in 1. Et si accipitur definitio quæ est in quarto Physicorum, quod « tempus est quarto Physicorum, quod « tempus est numerus motus per prius et posterius. » numerus motus per prius et posterius. » Sed secundum prius et posterius non erit Sed secundum prius et posterius non erit tempus passio omnis motus primo et per tempus passio omnis motus primo et per se quia prius et posterius sunt in motu se quia prius et posterius sunt in motu ab ante et post in magnitudine sive spa- ab ante et post in magnitudine sive spa- tio, ut dicit Aristoteles. Et si debeat nu- tio, ut dicit Aristoteles. Et si debeat nu- merari aliquis motus in quo primo prius merari aliquis motus in quo primo prius et posterius non est, primo numerabitur et posterius non est, primo numerabitur per eum in quo prius et posterius est. per eum in quo prius et posterius est. Hic autem est localis motus. Inter loca- Hic autem est localis motus. Inter loca- les autem circularis primus est, et inter les autem circularis primus est, et inter circulares motus primi coeli, maxime circulares motus primi coeli, maxime quem vocant Philosophi aplanes, hoc quem vocant Philosophi aplanes, hoc

1 Cf. Opp. B. Alberti. I Pars Summæ de Crea- 1 Cf. Opp. B. Alberti. I Pars Summæ de Crea- turis, Quæst. V, Art. 3. Tom. XXXIV hujusce turis, Quæst. V, Art. 3. Tom. XXXIV hujusce novæ editionis. novæ editionis.

et simplicem, et sic distinguere horas et et simplicem, et sic distinguere horas et tempus non potuit. Nihil enim irregula- tempus non potuit. Nihil enim irregula- riter motum, numerus et mensura pot- riter motum, numerus et mensura pot- est esse alicujus rei. est esse alicujus rei.

3. Si propter hoc dicatur, quod tem- 3. Si propter hoc dicatur, quod tem- pus in theologia non accipitur secundum pus in theologia non accipitur secundum determinationem Philosophi, sed secun- determinationem Philosophi, sed secun- dum quod loquitur de ipso Dionysius in dum quod loquitur de ipso Dionysius in libro de Divinis nominibus, ubi sic di- libro de Divinis nominibus, ubi sic di- cit: « Tempus vocant eloquia, quod in cit: « Tempus vocant eloquia, quod in generatione et corruptione et variatione generatione et corruptione et variatione metitur videtur sequi inconveniens metitur videtur sequi inconveniens multipliciter. Sic enim omnem genesim multipliciter. Sic enim omnem genesim mensurabit tempus. Et cum creatio tem- mensurabit tempus. Et cum creatio tem- poris sit genesis temporis, erit tempus poris sit genesis temporis, erit tempus mensura creationis temporis. Sed creatio mensura creationis temporis. Sed creatio

2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 2 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, сар. 10. сар. 10.

** *. 1. ** *. 1.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23.

cujuslibet creati est ante ipsum, et simi- cujuslibet creati est ante ipsum, et simi- liter mensura creationis ante ipsam rem liter mensura creationis ante ipsam rem creatam. Ergo tempus erit ante tempus. creatam. Ergo tempus erit ante tempus. Et iterum illud tempus creatum est : et Et iterum illud tempus creatum est : et sic videtur sequi, quod infinitum tempus sic videtur sequi, quod infinitum tempus est ante tempus: quod absurdum est di- est ante tempus: quod absurdum est di-

cere. cere.

4. Adhuc, Augustinus vult, quod qua- 4. Adhuc, Augustinus vult, quod qua- tuor sint coæquæva, materia scilicet tuor sint coæquæva, materia scilicet quatuor elementorum, natura angelica, quatuor elementorum, natura angelica, et tempus, et coelum. Et si hoc est : et tempus, et coelum. Et si hoc est : tunc non generaliter est verum quod tunc non generaliter est verum quod Dionysius dicit: quia si tempus est quod Dionysius dicit: quia si tempus est quod in generatione metitur, cum creatio cœli in generatione metitur, cum creatio cœli et angelicæ naturæ et materiæ primæ sit et angelicæ naturæ et materiæ primæ sit ante ipsa creata, tempus erit ante ipsa : ante ipsa creata, tempus erit ante ipsa : et sic non est coæquævum eis. et sic non est coæquævum eis.

185 185

divisibile est indivisibile: quod esse non divisibile est indivisibile: quod esse non potest. Factio enim et fieri divisibilia potest. Factio enim et fieri divisibilia sunt, ut vult Aristoteles dicunt enim sunt, ut vult Aristoteles dicunt enim exitum de potentia ad actum. exitum de potentia ad actum.

Si autem dicatur, quod in nunc æter- Si autem dicatur, quod in nunc æter- nitatis vel ævi incipit, vel etiam in ipsa nitatis vel ævi incipit, vel etiam in ipsa æternitate vel in ævo: sequitur, quod æternitate vel in ævo: sequitur, quod æternitas vel ævum aliis adjacet ut men- æternitas vel ævum aliis adjacet ut men- sura quam æternis vel æviternis: quod sura quam æternis vel æviternis: quod in præcedentibus improbatum est. in præcedentibus improbatum est.

ULTERIUS quæritur adhuc, Si tempus Quæst. 2. ULTERIUS quæritur adhuc, Si tempus Quæst. 2. unius rationis sit in temporalibus, vel unius rationis sit in temporalibus, vel

non? non?

Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Tempus enim non est continuum 1. Tempus enim non est continuum nisi a continuitate motus: ergo ubi mo- nisi a continuitate motus: ergo ubi mo- tus non est continuus, non erit conti- tus non est continuus, non erit conti- nuum tempus. Creatio autem non est nuum tempus. Creatio autem non est continuus motus. Mensura ergo illius continuus motus. Mensura ergo illius non erit continuum tempus. non erit continuum tempus.

3. Adhuc, Secundum hoc tempus esset 3. Adhuc, Secundum hoc tempus esset ante ævum. Ævum enim Angeli cum ante ævum. Ævum enim Angeli cum ipso Angelo incipit, sicut omnis duratio ipso Angelo incipit, sicut omnis duratio cum durante. Creatio autem Angeli ante cum durante. Creatio autem Angeli ante Angelum est, sicut omne fieri ante fa- Angelum est, sicut omne fieri ante fa- clum et cum mensura creationis sit clum et cum mensura creationis sit tempus, tempus erit ante ævum secun- tempus, tempus erit ante ævum secun- dum hoc et sic falsum dicit Boetius qui motum qui sit causa utriusque et regu- dum hoc et sic falsum dicit Boetius qui motum qui sit causa utriusque et regu- dicit: dicit:

Ire jubes. Ire jubes.

Qui tempus ab ævo Qui tempus ab ævo

2. Præterea, Non est aliquid conti- 2. Præterea, Non est aliquid conti- nuans creationem unius cum creatione nuans creationem unius cum creatione alterius non enim ordinantur ad unum alterius non enim ordinantur ad unum

la la

tempus ergo quod est mensura tempus ergo quod est mensura unius, non continuatur cum tempore unius, non continuatur cum tempore quod est mensura alterius. In his autem quod est mensura alterius. In his autem quæ moventur secundum naturam, quæ moventur secundum naturam, unum continuum est tempus. In his ergo unum continuum est tempus. In his ergo et in illis diversarum rationum est tem- et in illis diversarum rationum est tem- pus. Et si hoc concedatur, valde absur- pus. Et si hoc concedatur, valde absur- dum esse videtur: quia illæ diversæ ra- dum esse videtur: quia illæ diversæ ra-

6. Præterea, Falsum erit quod ante 6. Præterea, Falsum erit quod ante probatum est, scilicet quod nunc æterni- probatum est, scilicet quod nunc æterni- tatis per defectum aliquem sit causa tatis per defectum aliquem sit causa nunc ævi, et nunc ævi per defectum ali- tiones, aut colliguntur in uno genere, nunc ævi, et nunc ævi per defectum ali- tiones, aut colliguntur in uno genere, quem sit causa nunc temporis. quem sit causa nunc temporis.

7. Adhuc, Priscianus: « Tempus est 7. Adhuc, Priscianus: « Tempus est mora motus mutabilium rerum. » Et hoc mora motus mutabilium rerum. » Et hoc idem fere est quod dicit Dionysius. Muta- idem fere est quod dicit Dionysius. Muta- biles enim res sunt, quæ generationi vel biles enim res sunt, quæ generationi vel corruptioni vel variationi subjacent. Et corruptioni vel variationi subjacent. Et si hoc est verum: tunc tempus aliqua si hoc est verum: tunc tempus aliqua mutabilium rerum erit pars, et temporis mutabilium rerum erit pars, et temporis erit tempus, et abibit hoc in infinitum. erit tempus, et abibit hoc in infinitum.

ULTERIUS quæritur, In quo incipiat ULTERIUS quæritur, In quo incipiat tempus sicut in mensura? tempus sicut in mensura?

Si enim dicatur, quod in nunc: tunc Si enim dicatur, quod in nunc: tunc sequitur, quod in nunc quod est indivisi- sequitur, quod in nunc quod est indivisi- bile sit factio temporis sive fieri: et sic bile sit factio temporis sive fieri: et sic

aut non. Si colliguntur in uno, illud non aut non. Si colliguntur in uno, illud non potest esse nisi mora constituta ex nunc potest esse nisi mora constituta ex nunc currente. Et tunc sequitur, quod genus currente. Et tunc sequitur, quod genus est idem cum specie penitus: mora est idem cum specie penitus: mora enim constituta ex nunc currente, tem- enim constituta ex nunc currente, tem- pus est secundum totum esse temporis. pus est secundum totum esse temporis. Si autem non colliguntur in unum ge- Si autem non colliguntur in unum ge- nus: tunc oportet, quod plures specie nus: tunc oportet, quod plures specie et genere sint durationes, quam æviter- et genere sint durationes, quam æviter- nitas, ævum, et tempus. nitas, ævum, et tempus.

SOLUTIO. Dicendum, quod tempus du- SOLUTIO. Dicendum, quod tempus du- pliciter consideratur, communiter scili- pliciter consideratur, communiter scili- cet, et proprie. Communiter tempus non cet, et proprie. Communiter tempus non est nisi simplex passio et mora motus vel est nisi simplex passio et mora motus vel

Solutio. Solutio.

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

186 186

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

mutationis et sic accipitur tempus a mutationis et sic accipitur tempus a Prisciano. Proprie autem accipitur dupli- Prisciano. Proprie autem accipitur dupli- citer proprie scilicet, et magis proprie. citer proprie scilicet, et magis proprie. Proprie, quando accipitur ut passio et Proprie, quando accipitur ut passio et mensura ejus cujus est passio: et sic mensura ejus cujus est passio: et sic accipitur a Dionysio. Magis proprie et in accipitur a Dionysio. Magis proprie et in ultima sui determinatione ad esse tempo- ultima sui determinatione ad esse tempo- ris, quando est passio primi motus et ris, quando est passio primi motus et per eum mensura et numerus omnium per eum mensura et numerus omnium motuum qui sunt ab ipso, ut causati et motuum qui sunt ab ipso, ut causati et regulati et numerati ab ipso et sic ac- regulati et numerati ab ipso et sic ac- cipitur ab Aristotele. cipitur ab Aristotele.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod illa AD PRIMUM ergo dicendum, quod illa objectio procedit de tempore propriissime objectio procedit de tempore propriissime

dicto. dicto.

fecit fecit

AD SECUNDUM dicendum, quod illa ob- AD SECUNDUM dicendum, quod illa ob- jectio est necessaria quæ est contra di- jectio est necessaria quæ est contra di- ctum Bedæ. Nec intendit Beda, quod ctum Bedæ. Nec intendit Beda, quod motus nubeculæ certam horarum fecerit motus nubeculæ certam horarum fecerit distinctionem, sed motus ejus quam- distinctionem, sed motus ejus quam- cumque confusam distinctionem cumque confusam distinctionem lucis a tenebris quæ distinctio vocatur lucis a tenebris quæ distinctio vocatur distinctio noctis et diei: quam tamen distinctio noctis et diei: quam tamen confusam necesse fuit esse in tribus die- confusam necesse fuit esse in tribus die- bus primis, quando nubecula formam bus primis, quando nubecula formam solis non attigerat, nec ex illo motu solis non attigerat, nec ex illo motu certa distinctio horarum haberi poterat, certa distinctio horarum haberi poterat, sicut habetur ex motu solis. sicut habetur ex motu solis.

Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod genesis tem- Ad 3. AD ALIUD dicendum, quod genesis tem-

poris sive creatio non est in tempore: poris sive creatio non est in tempore: prout enim in creante est, omnino non prout enim in creante est, omnino non refertur ad tempus, nec ad nunc tempo- refertur ad tempus, nec ad nunc tempo- ris. Prout autem in creato est ipso, non ris. Prout autem in creato est ipso, non est a primo in ultimum cum interce- est a primo in ultimum cum interce- ptione medii. Et hujus causa est, quia ptione medii. Et hujus causa est, quia nec motus est, nec finis motus, in quo nec motus est, nec finis motus, in quo motus sit in motum esse. Motus non est: motus sit in motum esse. Motus non est: motus enim primo est in medio quam in motus enim primo est in medio quam in extremo propter quod successivus est extremo propter quod successivus est et imperfecti actus. Quod est in medio, et imperfecti actus. Quod est in medio, nec simpliciter est, nec simpliciter non nec simpliciter est, nec simpliciter non est sed secundum quid est et secundum est sed secundum quid est et secundum quid non est et sic non potest dici de quid non est et sic non potest dici de creaturis, quod in medio sint, et sic non creaturis, quod in medio sint, et sic non sint simpliciter. Similiter finis motus non sint simpliciter. Similiter finis motus non est: quia nullus motus præcedit qui in est: quia nullus motus præcedit qui in creatione terminetur, et sit in motum creatione terminetur, et sit in motum esse: sicut generatio et corruptio fines esse: sicut generatio et corruptio fines sunt alterationis et illuminatio hic vel sunt alterationis et illuminatio hic vel

ibi, finis motus localis ipsius illuminan- ibi, finis motus localis ipsius illuminan- tis sed simpliciter est inter contradicto- tis sed simpliciter est inter contradicto- ria, scilicet non esse, et esse: quæ nec ria, scilicet non esse, et esse: quæ nec medium habent quod intercipere possint. medium habent quod intercipere possint. nec motum ante se cujus fines sint. Et nec motum ante se cujus fines sint. Et cum dicitur, quod creatum vel creatio cum dicitur, quod creatum vel creatio facit esse post non esse, hoc verbum, facit esse post non esse, hoc verbum, facit, non dicit nisi esse facti quod num- facit, non dicit nisi esse facti quod num- quam fuit in fieri et hoc propter infini- quam fuit in fieri et hoc propter infini- tam potentiam facientis, quod de ex- tam potentiam facientis, quod de ex- tremo venit in extremum sine transitu tremo venit in extremum sine transitu medii. Et præpositio, post, non dicit medii. Et præpositio, post, non dicit nisi ordinem absque successione et trans- nisi ordinem absque successione et trans- itu per medium ad extrena : et ideo itu per medium ad extrena : et ideo creatio est in nunc temporis secundum creatio est in nunc temporis secundum quod est in creato: et illud nunc tempo- quod est in creato: et illud nunc tempo- ris est, a quo incipit tempus continue, ris est, a quo incipit tempus continue, non in quo tempus est secundum esse. non in quo tempus est secundum esse. Sicut punctum quod est principium li- Sicut punctum quod est principium li- neæ, est a quo incipit continue lineæ neæ, est a quo incipit continue lineæ extensio, non in quo linea est secundum extensio, non in quo linea est secundum esse lineæ. Et sic creationis temporis non esse lineæ. Et sic creationis temporis non est aliud tempus quam ipsum nunc : est aliud tempus quam ipsum nunc : quia in ipso nunc creationis incipit ex- quia in ipso nunc creationis incipit ex- tensio temporis et propter hoc non va- tensio temporis et propter hoc non va- dit in infinitum. dit in infinitum.

PER PRÆDICTA patet solutio ad illud PER PRÆDICTA patet solutio ad illud quod objicitur de coæquævis. Fieri enim quod objicitur de coæquævis. Fieri enim per creationem, non est ante factum, per creationem, non est ante factum, nisi tantum ordine causæ et causati: et nisi tantum ordine causæ et causati: et ipsum fieri est in nunc indivisibili, quod ipsum fieri est in nunc indivisibili, quod continue fluens facit tempus: et sic re- continue fluens facit tempus: et sic re- manet, quod quatuor coæquæva sunt manet, quod quatuor coæquæva sunt coæquæva. coæquæva.

PER HOC etiam patet solutio ad se- PER HOC etiam patet solutio ad se- quens patet enim, quod tempus secun- quens patet enim, quod tempus secun- dum esse temporis, non est ante ævum: dum esse temporis, non est ante ævum: sed ordine causæ ad causatum post sed ordine causæ ad causatum post ipsum, sicut et temporale post æviter- ipsum, sicut et temporale post æviter-

num. num.

PER HOC etiam patet, quod vera sunt PER HOC etiam patet, quod vera sunt quæ in antehabitis probata sunt, et se- quæ in antehabitis probata sunt, et se- cundum quem modum vera sunt. cundum quem modum vera sunt.

AD DICTUM Prisciani dicendum, quod AD DICTUM Prisciani dicendum, quod licet de rebus mutabilibus sit tempus, licet de rebus mutabilibus sit tempus, non tamen est de mutabili primo. Cum non tamen est de mutabili primo. Cum enim passio sit motus, et motus passio enim passio sit motus, et motus passio mobilis, mobile primo susceptivum est mobilis, mobile primo susceptivum est passionis quæ est motus, et mora motus passionis quæ est motus, et mora motus

A- A-

Ad Ad

Ad Ad

Ad 6 Ad 6

mat. 2. mat. 2. # 1 0 2. # 1 0 2.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23.

est passio mobilis ipsius per motum. Et est passio mobilis ipsius per motum. Et ideo illius moræ non est alia mora in ideo illius moræ non est alia mora in esse, sed seipsa mora est: et ideo tem- esse, sed seipsa mora est: et ideo tem- poris non est aliud tempus. Et hoc non poris non est aliud tempus. Et hoc non procedit in infinitum, sed statur in procedit in infinitum, sed statur in primo. primo.

AD ID quod ulterius quæritur, In quo AD ID quod ulterius quæritur, In quo incipiat tempus? incipiat tempus?

Dicendum, quod est principium du- Dicendum, quod est principium du- plex, intrinsecum scilicet, et extrinse- plex, intrinsecum scilicet, et extrinse- cum. Intrinsecum est, quod est aliquid cum. Intrinsecum est, quod est aliquid temporis, licet non sit aliquod tempus: temporis, licet non sit aliquod tempus: et hoc est nunc a quo incipit tempus: et hoc est nunc a quo incipit tempus: quia illius nunc fluxus constituit tem- quia illius nunc fluxus constituit tem- pus, sicut diximus de puncto in quo in- pus, sicut diximus de puncto in quo in- cipit linea. Principium autem extrinse- cipit linea. Principium autem extrinse- cum temporis est, quod est causa tem- cum temporis est, quod est causa tem- poris. Et hoc quidem principium est poris. Et hoc quidem principium est nunc æternitatis, proximum autem nunc nunc æternitatis, proximum autem nunc ævi neutrum tamen est aliquid tempo- ævi neutrum tamen est aliquid tempo- ris vel tempus. ris vel tempus.

Et quod objicitur, quod secundum Et quod objicitur, quod secundum hoc æternitas aliis adjacet. Dicendum, hoc æternitas aliis adjacet. Dicendum, quod æternitas ut mensura adæquata quod æternitas ut mensura adæquata non adjacet nisi æternis, et æviternitas non adjacet nisi æternis, et æviternitas sive ævum nisi æviternis: sed ut men- sive ævum nisi æviternis: sed ut men- sura excellens adjacet temporalibus. sura excellens adjacet temporalibus.

AD ID quod ulterius quæritur, Utrum AD ID quod ulterius quæritur, Utrum tempus unius rationis est, vel non? tempus unius rationis est, vel non?

Dicendum, quod non perfecte est unius Dicendum, quod non perfecte est unius rationis communiter tamen unius ra- rationis communiter tamen unius ra- tionis esse potest. Si enim sumatur ut tionis esse potest. Si enim sumatur ut adjacens, mensurans, et numerans esse adjacens, mensurans, et numerans esse temporalis sic non est nisi in motu temporalis sic non est nisi in motu primi coeli, et motibus ordinatis ad illum primi coeli, et motibus ordinatis ad illum non solum ut ad causam, sed etiam ut non solum ut ad causam, sed etiam ut ad numerum. Et hoc modo considerant ad numerum. Et hoc modo considerant Philosophi tempus. Si autem communi- Philosophi tempus. Si autem communi- ter consideretur tempus, secundum quod ter consideretur tempus, secundum quod est simpliciter passio vel mora durantis est simpliciter passio vel mora durantis in esse motus vel mobilis vel quietis in esse motus vel mobilis vel quietis ejus quod ordinatur ad motum: sic una ejus quod ordinatur ad motum: sic una ratione est in omnibus temporalibus. ratione est in omnibus temporalibus. Quod autem quidam dicunt, quod Quod autem quidam dicunt, quod

1 Cf. Opp. B. Alberti. I Pars Summæ de Crea- 1 Cf. Opp. B. Alberti. I Pars Summæ de Crea- turis, Quæst. V, Art. 10. Tom. XXXIV hujusce turis, Quæst. V, Art. 10. Tom. XXXIV hujusce

187 187

una ratione sit in omnibus, per hoc quod una ratione sit in omnibus, per hoc quod omnis motus (ut dicunt) ordinatur ad omnis motus (ut dicunt) ordinatur ad unum immobile, quod dicunt esse pri-- unum immobile, quod dicunt esse pri-- mum subjectum: sicut omnia transmu- mum subjectum: sicut omnia transmu- tabilia ad materiam primam, quam di- tabilia ad materiam primam, quam di- cunt esse immobilem: et coelum ad sub- cunt esse immobilem: et coelum ad sub- stantiam coeli, quam dicunt esse immo- stantiam coeli, quam dicunt esse immo- bilem et Angelus qui movetur per bilem et Angelus qui movetur per tempus, ad angelicam naturam, quam tempus, ad angelicam naturam, quam dicunt esse immobilem et ex compara- dicunt esse immobilem et ex compara- tione illius immobilis ad totum motum tione illius immobilis ad totum motum dicunt esse unam rationem temporis in dicunt esse unam rationem temporis in omnibus temporalibus: eo quod nunc omnibus temporalibus: eo quod nunc adjacens ei, quod unum est in toto motu, adjacens ei, quod unum est in toto motu, facit tempus sese movendo. Error est: facit tempus sese movendo. Error est: eo quod dicit Philosophus, quod esse in eo quod dicit Philosophus, quod esse in tempore, est esse in numero: et ideo tempore, est esse in numero: et ideo oportet reduci omnia temporalia quæ oportet reduci omnia temporalia quæ una ratione temporalia sunt, ad unum una ratione temporalia sunt, ad unum quod non sit causa tantum, sed etiam nu- quod non sit causa tantum, sed etiam nu- merus aliorum. merus aliorum.

Præterea, Falsum est quod dicunt sub- Præterea, Falsum est quod dicunt sub- jectum primum motus esse immobile: jectum primum motus esse immobile: quod enim subjectum motus est, illi quod enim subjectum motus est, illi motus dispositio est: et quod disponitur motus dispositio est: et quod disponitur motu, non potest intelligi non moveri. motu, non potest intelligi non moveri. Per hoc solutum est sequens. Per hoc solutum est sequens.

MEMBRI TERTII MEMBRI TERTII

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

An tempus sit unum vel plura ? An tempus sit unum vel plura ?

Secundo quæritur, An tempus sit Secundo quæritur, An tempus sit unum vel plura? unum vel plura?

Videtur enim, quod aliquod tempus sit Videtur enim, quod aliquod tempus sit plura. plura.

1. Est enim tempus per quod Deus 1. Est enim tempus per quod Deus movet creaturam spiritualem, ut dicit movet creaturam spiritualem, ut dicit Augustinus, quæ non movetur nisi se- Augustinus, quæ non movetur nisi se-

novæ editionis. novæ editionis.

188 188

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

cundum affectiones et conceptiones, in cundum affectiones et conceptiones, in quibus nihil est continuans. Et est tem- quibus nihil est continuans. Et est tem- pus in quo movetur corpus de forma in pus in quo movetur corpus de forma in formam, vel de ubi in ubi, in quo ali- formam, vel de ubi in ubi, in quo ali- quid est continuans. In primo est vicis- quid est continuans. In primo est vicis- situdo quia vices affectionum vel con- situdo quia vices affectionum vel con- ceptionum non sunt simul : sed sicut in ceptionum non sunt simul : sed sicut in numero unitas est post unitatem, ita in numero unitas est post unitatem, ita in talibus movetur creatura spiritualis una talibus movetur creatura spiritualis una vice post aliam: ergo videtur, quod unum vice post aliam: ergo videtur, quod unum sit tempus discretum, et alterum conti- sit tempus discretum, et alterum conti- nuum et sic duo tempora. nuum et sic duo tempora.

2. Hoc idem videtur, Jabobi, 1, 17: 2. Hoc idem videtur, Jabobi, 1, 17: Apud quem non est transmutatio, nec Apud quem non est transmutatio, nec vicissitudinis obumbratio. Hæc duo in- vicissitudinis obumbratio. Hæc duo in- cassum a Deo excluderet, nisi utrumque cassum a Deo excluderet, nisi utrumque in agentibus temporalibus inveniretur. in agentibus temporalibus inveniretur. Cum ergo inveniatur transitio in tempo- Cum ergo inveniatur transitio in tempo- ralibus, vicissitudo in spiritualibus se- ralibus, vicissitudo in spiritualibus se- cundum affectiones et conceptus inveni- cundum affectiones et conceptus inveni-

tur. tur.

3. Adhuc, Si in motu inter prius et 3. Adhuc, Si in motu inter prius et posterius non esset continuans, tempus posterius non esset continuans, tempus non esset continuum, sed discretum. Sed non esset continuum, sed discretum. Sed in motu spiritualis creaturæ quæ move- in motu spiritualis creaturæ quæ move- tur secundum effectum vel concepta, ni- tur secundum effectum vel concepta, ni- hil est continuans. Ergo talis motus hil est continuans. Ergo talis motus discretus, et non continuans: tempus discretus, et non continuans: tempus ergo mensurans ipsum, discretum est, ergo mensurans ipsum, discretum est, et non continuum. et non continuum.

4. Adhuc, Motus in quo mobile non 4. Adhuc, Motus in quo mobile non continue est partim in termino a quo et continue est partim in termino a quo et partim in termino ad quem, sed perfecte partim in termino ad quem, sed perfecte in termino a quo et in termino ad quem, in termino a quo et in termino ad quem, non est continuus: omnis motus intelli- non est continuus: omnis motus intelli- gentis unum post aliud, perfecte est in gentis unum post aliud, perfecte est in quolibet intelligibili, et non in aliquo se- quolibet intelligibili, et non in aliquo se- cundum quid in uno et secundum quid cundum quid in uno et secundum quid in altero ergo omnis talis motus dis- in altero ergo omnis talis motus dis- cretorum est: ergo et tempus mensu- cretorum est: ergo et tempus mensu- rans ipsum, discretorum est, et non est rans ipsum, discretorum est, et non est nisi nunc post tunc. nisi nunc post tunc.

5. Adhuc, Motus non potest esse con- 5. Adhuc, Motus non potest esse con- tinuus, nisi in eo in quo motus est actus tinuus, nisi in eo in quo motus est actus imperfectus. In agente autem motus est imperfectus. In agente autem motus est actus perfectus tamen in agente est actus perfectus tamen in agente est agere una vice post aliam, ita quod agere agere una vice post aliam, ita quod agere interruptum est, et non continuatum interruptum est, et non continuatum unum agere cum alio. Ergo videtur, unum agere cum alio. Ergo videtur,

quod non sit ibi tempus mensurans nisi quod non sit ibi tempus mensurans nisi nunc et nunc sine continuatione ipsorum nunc et nunc sine continuatione ipsorum nunc ergo tale tempus videtur esse nunc ergo tale tempus videtur esse simplex multum, et non unum, sicut simplex multum, et non unum, sicut numerus. Videtur ergo, quod plura sint numerus. Videtur ergo, quod plura sint tempora, et non unum. tempora, et non unum.

6. Adhuc, Talis videtur esse et motus 6. Adhuc, Talis videtur esse et motus omnis numerantis. Dicit enim Philoso- omnis numerantis. Dicit enim Philoso- phus, quod « numerum cognoscimus phus, quod « numerum cognoscimus divisione continui. » Unde numerus di- divisione continui. » Unde numerus di- citur compositus a nutus et memeris: citur compositus a nutus et memeris: et numerus est nutus memeris, hoc est, et numerus est nutus memeris, hoc est, divisionis. Cum enim numerans innuit divisionis. Cum enim numerans innuit ad unum et nutum facit ad alterum, non ad unum et nutum facit ad alterum, non est aliquid in medio in quo partim nu- est aliquid in medio in quo partim nu- tum faciat ad unum et partim ad alte- tum faciat ad unum et partim ad alte- rum. Talis ergo nutus et actus discreto- rum. Talis ergo nutus et actus discreto- rum est et tamen tempore mensuratur: rum est et tamen tempore mensuratur: ergo videtur, cum mensura et mensura- ergo videtur, cum mensura et mensura- tum sunt proportionabilia, quod tempus tum sunt proportionabilia, quod tempus ejus discretum sit, et non continuum : ejus discretum sit, et non continuum : Est autem per aliud tempus continuum : Est autem per aliud tempus continuum : ergo plura sunt tempora: quia discre- ergo plura sunt tempora: quia discre- tum et non discretum, et continuum et tum et non discretum, et continuum et non continuum, non possunt esse unum non continuum, non possunt esse unum et idem. et idem.

IN CONTRARIUM est, quod inter primum et Sed co IN CONTRARIUM est, quod inter primum et Sed co ultimum in talibus actionibus est quæ- ultimum in talibus actionibus est quæ- dam mora non interrupta, successionem dam mora non interrupta, successionem tamen habens medii ad primum, et ulti- tamen habens medii ad primum, et ulti- mi ad medium talis autem mora conti- mi ad medium talis autem mora conti- nuum tempus est: talium ergo actionum nuum tempus est: talium ergo actionum continuum tempus est mensura. Eadem continuum tempus est mensura. Eadem objectio est de transitu creaturæ spiritualis objectio est de transitu creaturæ spiritualis per concepta vel affecta. In omnibus per concepta vel affecta. In omnibus enim transitibus talibus una continua enim transitibus talibus una continua mora est non interrupta, quæ continuum mora est non interrupta, quæ continuum tempus est. tempus est.

Adhuc, Objectio Avicennæ est: Si Adhuc, Objectio Avicennæ est: Si plura sunt tempora: aut sunt simul, aut plura sunt tempora: aut sunt simul, aut non simul. Si sunt simul: sed simul sunt non simul. Si sunt simul: sed simul sunt quæ sunt in eodem tempore: ergo ter- quæ sunt in eodem tempore: ergo ter- tium tempus est, in quo sunt simul. Ite- tium tempus est, in quo sunt simul. Ite- rum illa tria sunt simul, vel non simul: rum illa tria sunt simul, vel non simul: et ita ibit in infinitum. Si non sunt si- et ita ibit in infinitum. Si non sunt si- mul, erit tempus medium in quo non mul, erit tempus medium in quo non sunt simul et sic iterum erunt tria tem- sunt simul et sic iterum erunt tria tem- pora. Et de illis iterum quæritur, si si- pora. Et de illis iterum quæritur, si si- mul sint, vel non sint simul: et ita ibit mul sint, vel non sint simul: et ita ibit

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23.

in infinitum. Infinitum autem fugit om- in infinitum. Infinitum autem fugit om- nis intellectus. Ergo oportet, quod non nis intellectus. Ergo oportet, quod non sit nisi unum tempus. sit nisi unum tempus.

SOLUTIO. Ad hoc dixerunt quidam, SOLUTIO. Ad hoc dixerunt quidam, quod tempus dicitur tripliciter. Dicitur quod tempus dicitur tripliciter. Dicitur enim tempus nunc, quod est aliquid tem- enim tempus nunc, quod est aliquid tem- poris, licet non sit aliquod tempus. Sicut poris, licet non sit aliquod tempus. Sicut dicit Richardus, quod omne quod cœpit, dicit Richardus, quod omne quod cœpit, coepit ex tempore: quia coepit ex eo coepit ex tempore: quia coepit ex eo quod est aliquid temporis, scilicet nunc. quod est aliquid temporis, scilicet nunc. Secundo dicitur tempus transitus de Secundo dicitur tempus transitus de nunc in nunc sine continuante medio. nunc in nunc sine continuante medio. Et hoc tempus dicunt esse vices ipsius Et hoc tempus dicunt esse vices ipsius nunc et tale tempus dicunt esse nume- nunc et tale tempus dicunt esse nume- mensurantem motum spiritualis mensurantem motum spiritualis creaturæ per intellecta vel affecta. Ter- creaturæ per intellecta vel affecta. Ter- tio modo dicitur tempus mensurans trans- tio modo dicitur tempus mensurans trans- itum a primo nunc ad ultimum cum itum a primo nunc ad ultimum cum continuante medio. Et hoc dicunt esse continuante medio. Et hoc dicunt esse tempus continuum. Et hæc distinctio sa- tempus continuum. Et hæc distinctio sa- tis probabilis est, sed naturali philoso- tis probabilis est, sed naturali philoso- phiæ non concordat, et illam objectio- phiæ non concordat, et illam objectio- nem quæ est de mora continui a primo nem quæ est de mora continui a primo usque ad ultimum, solvere non potest. usque ad ultimum, solvere non potest.

rum rum

Præterea, In libro de Causis non po- Præterea, In libro de Causis non po- nuntur nisi duo extrema, et unum so- nuntur nisi duo extrema, et unum so- lum medium, scilicet res cujus substan- lum medium, scilicet res cujus substan- tia et actio est in momento æternitatis. tia et actio est in momento æternitatis. Et res cujus substantia et actio est in mo- Et res cujus substantia et actio est in mo- mento temporis. Et medium ponit, cujus mento temporis. Et medium ponit, cujus substantia est in momento æternitatis et substantia est in momento æternitatis et actio in momento temporis, et non dis- actio in momento temporis, et non dis- tinguit diversitatem temporis. tinguit diversitatem temporis.

Præterea, Hæc distinctio supponit Præterea, Hæc distinctio supponit tempus esse in temporali, et variari se- tempus esse in temporali, et variari se- cundum variationem temporalis: quod cundum variationem temporalis: quod naturalis philosophia non admittit, quæ naturalis philosophia non admittit, quæ dicit, quod ea quæ sunt in tempore, sunt dicit, quod ea quæ sunt in tempore, sunt in tempore sicut ea quæ sunt in nume- in tempore sicut ea quæ sunt in nume- ro, non sicut in numero numerato, sed ro, non sicut in numero numerato, sed sicut in numero quo numeramus: in nu- sicut in numero quo numeramus: in nu- mero autem quo numeramus sunt, non mero autem quo numeramus sunt, non quæ causantur tantum a numero, sed quæ causantur tantum a numero, sed etiam quæ non causantur, dummodo etiam quæ non causantur, dummodo mensurentur numero. Et sic in motu mensurentur numero. Et sic in motu coeli tamquam in numero sunt tam cau- coeli tamquam in numero sunt tam cau- sata a motu coeli, quam non causata, sata a motu coeli, quam non causata, dummodo motu coeli mensurentur: ita dummodo motu coeli mensurentur: ita

189 189

quod dicamus ipsa secundum tempus quod dicamus ipsa secundum tempus esse indivisibilia, ut nunc vel extensio- esse indivisibilia, ut nunc vel extensio- nis divisibilis, ut horaria, vel diurna, et nis divisibilis, ut horaria, vel diurna, et sic de aliis, secundum quod dividitur sic de aliis, secundum quod dividitur quando in Sex principiis, in quando sim- quando in Sex principiis, in quando sim- plex, et in quando compositum. plex, et in quando compositum.

Unde videtur esse dicendum, quod Unde videtur esse dicendum, quod non est nisi unum tempus. Et quod trans- non est nisi unum tempus. Et quod trans- itus per affecta et concepta spiritualis itus per affecta et concepta spiritualis creaturæ, ordinatur ad motum coeli, non creaturæ, ordinatur ad motum coeli, non ut ad causam, sed ut ad numerum quo ut ad causam, sed ut ad numerum quo nos mensuramus et numeramus ipsum. nos mensuramus et numeramus ipsum. Diximus enim in præhabitis, quod talis Diximus enim in præhabitis, quod talis extensio transitus a primo in ultimum, extensio transitus a primo in ultimum, maxime in anima est: et ideo continua maxime in anima est: et ideo continua est continuitate ejus ad quod extendimus est continuitate ejus ad quod extendimus eam, quod est motus cœli: et sic non eam, quod est motus cœli: et sic non est nisi unum tempus, sed quando non est nisi unum tempus, sed quando non est unum et ideo quæ incipiunt, omnia est unum et ideo quæ incipiunt, omnia quidem ex tempore incipiunt, sed quæ- quidem ex tempore incipiunt, sed quæ- dam in quando simplici, et quædam in dam in quando simplici, et quædam in quando composito. Et quando simplex quando composito. Et quando simplex est, quod relinquitur ex adjacentia sim- est, quod relinquitur ex adjacentia sim- plicis nunc. Quando compositum est, plicis nunc. Quando compositum est, quod relinquitur ex adjacentia temporis quod relinquitur ex adjacentia temporis compositi. Unde creatio est in nunc, et compositi. Unde creatio est in nunc, et similiter corruptio, et illuminatio secun- similiter corruptio, et illuminatio secun- dum quod est finis motus localis in dum quod est finis motus localis in nunc tamen transitus de nunc in nunc nunc tamen transitus de nunc in nunc in tempore continuo est, non quod sem- in tempore continuo est, non quod sem- per continuans sit in tempore transeunte per continuans sit in tempore transeunte vel transitu, ita quod sit de essentia vel transitu, ita quod sit de essentia ejus: sed quia semper continuans est in ejus: sed quia semper continuans est in primo motu quo numeramus et mensu- primo motu quo numeramus et mensu- ramus ipsum transitum a primo ad ul- ramus ipsum transitum a primo ad ul- timum et cujus tempus sicut primi nu- timum et cujus tempus sicut primi nu- merantis est passio. merantis est passio.

Et secundum hoc soluta sunt quæcum- Et secundum hoc soluta sunt quæcum- que quæsita sunt. que quæsita sunt.

190 190

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

MEMBRUM IV. MEMBRUM IV.

De comparatione æternitatis, æviternita- De comparatione æternitatis, æviternita- tis, et temporis ad invicem. tis, et temporis ad invicem.

DEINDE quæritur de comparatione DEINDE quæritur de comparatione æternitatis, æviternitatis et temporis ad- æternitatis, æviternitatis et temporis ad- invicem. invicem.

Et quæruntur duo, scilicet primo, An Et quæruntur duo, scilicet primo, An sit aliqua duratio præter æternitatem, sit aliqua duratio præter æternitatem, æviternitatem, et tempus? æviternitatem, et tempus?

Et secundo, Utrum mensuratum æter- Et secundo, Utrum mensuratum æter- nitate et æviternitate mensuretur tem- nitate et æviternitate mensuretur tem- pore? pore?

MEMBRI QUARTI MEMBRI QUARTI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Utrum perpetuitas sit aliqua mensura Utrum perpetuitas sit aliqua mensura præter æternitatem, æviternitatem, et præter æternitatem, æviternitatem, et tempus? tempus?

AD PRIMUM proceditur sic: AD PRIMUM proceditur sic:

In Papia sic dicitur: « Perpetuum est, In Papia sic dicitur: « Perpetuum est, quod caret fine et caret principio, sed quod caret fine et caret principio, sed non motu. » Perpetuitas igitur cum sit non motu. » Perpetuitas igitur cum sit mobilium et variabilium, non potest esse mobilium et variabilium, non potest esse æternitas et cum caret principio, non æternitas et cum caret principio, non potest esse æviternitas: et cum caret potest esse æviternitas: et cum caret principio et fine, non potest esse tempus. principio et fine, non potest esse tempus. Et sic videbitur esse aliqua mensura Et sic videbitur esse aliqua mensura præter prædictas tres. præter prædictas tres.

2. Adhuc, Gilbertus: « Hoc nomine 2. Adhuc, Gilbertus: « Hoc nomine quod est perpetuitas, intelligitur sine quod est perpetuitas, intelligitur sine collatione collectio: hoc vero quod est collatione collectio: hoc vero quod est sempiternitas, cum collatione collectio: sempiternitas, cum collatione collectio: æternitatis autem nomine neutrum, hoc æternitatis autem nomine neutrum, hoc est, neque collatio neque collectio. » est, neque collatio neque collectio. »

Quæritur ergo de hoc, Si enim in per- Quæritur ergo de hoc, Si enim in per- petuitate est collectio, cum collectio non petuitate est collectio, cum collectio non sit nisi diversorum, videtur quod diversa sit nisi diversorum, videtur quod diversa secundum variationem diversorum sint secundum variationem diversorum sint in perpetuis et ita perpetuitas variabilis in perpetuis et ita perpetuitas variabilis est ævum autem non variabilium est: est ævum autem non variabilium est: et sic videtur perpetuitas non esse ævum. et sic videtur perpetuitas non esse ævum. Et eadem ratione non est æternitas, ne- Et eadem ratione non est æternitas, ne- que tempus, cum in tempore sit colle- que tempus, cum in tempore sit colle- ctio cum collatione. Videtur ergo, quod ctio cum collatione. Videtur ergo, quod perpetuitas sit quarta mensura. perpetuitas sit quarta mensura.

3. Adhuc, Constat, quod Angeli va- 3. Adhuc, Constat, quod Angeli va- riantur et vicissitudinantur secundum in- riantur et vicissitudinantur secundum in- tellectum et affectum intelligunt enim tellectum et affectum intelligunt enim unum et unum, et unum priusquam unum et unum, et unum priusquam alterum. alterum.

Similiter afficiuntur circa Similiter afficiuntur circa unum et unum, et circa unum prius- unum et unum, et circa unum prius- quam circa alterum. Et tamen intel- quam circa alterum. Et tamen intel- lectus isti vel affectiones ad nihil con- lectus isti vel affectiones ad nihil con- tinuum vel continuans referuntur, quam- tinuum vel continuans referuntur, quam- vis habeant principium et finem tem- vis habeant principium et finem tem- poris, eo quod tempus est continuum. poris, eo quod tempus est continuum. Et cum habeant collectionem, et ut Et cum habeant collectionem, et ut videtur collationem (habent enim videtur collationem (habent enim prius et posterius, quæ sine collatione prius et posterius, quæ sine collatione non sunt, nec esse possunt) videtur esse non sunt, nec esse possunt) videtur esse mensura quædam alia præter tempus, in mensura quædam alia præter tempus, in qua sit cum collectione collatio, quæ qua sit cum collectione collatio, quæ non potest esse æternitas, vel æviterni- non potest esse æternitas, vel æviterni- tas et sic quatuor erunt mesuræ. tas et sic quatuor erunt mesuræ.