IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23.

lectum est in antecedente, sive in quibus lectum est in antecedente, sive in quibus ab antecedentibus sumitur consequentia. ab antecedentibus sumitur consequentia. Et in omnibus in quibus a repugnanti Et in omnibus in quibus a repugnanti bus sumitur consequentia oppositi an- bus sumitur consequentia oppositi an- tecedentis ad oppositum consequentis : tecedentis ad oppositum consequentis : sicut enim sequitur, homo est, ergo sicut enim sequitur, homo est, ergo animal est: sic sequitur, non animal animal est: sic sequitur, non animal est, ergo non homo est. Constat autem, est, ergo non homo est. Constat autem, quod ista habent terminos principii et fi- quod ista habent terminos principii et fi- nis. Non ergo æternum est interminabi- nis. Non ergo æternum est interminabi- le, ut videtur: nec e converso intermi- le, ut videtur: nec e converso intermi- nabile videtur esse æternum. Boetius nabile videtur esse æternum. Boetius enim dicit, ibidem, exponens eamdem enim dicit, ibidem, exponens eamdem definitionem, quod « si mundus ponere- definitionem, quod « si mundus ponere- tur non habere principium nec finem, tur non habere principium nec finem, sicut nonnulli Philosophorum posuerunt, sicut nonnulli Philosophorum posuerunt, adhuc non sequeretur, quod esset æter- adhuc non sequeretur, quod esset æter- nus, sed temporalis: per hoc enim non nus, sed temporalis: per hoc enim non auferretur motus a mundo. Motus autem auferretur motus a mundo. Motus autem semper in tempore est. » Videtur ergo semper in tempore est. » Videtur ergo quod interminabile non sit essentiale quod interminabile non sit essentiale eternitati non ergo debet poni in de- eternitati non ergo debet poni in de- finitione :nihil enim debet poni in defi- finitione :nihil enim debet poni in defi- nitione, nisi quod essentiale est definito. nitione, nisi quod essentiale est definito.

2. Adhuc, Philosophi quamvis dura- 2. Adhuc, Philosophi quamvis dura- tione mundum ponerent æternum, et tione mundum ponerent æternum, et non habere principium generationis nec non habere principium generationis nec finem non ponebant tamen propter hoc finem non ponebant tamen propter hoc esse mundum increatum. Dicebant enim esse mundum increatum. Dicebant enim quod effectus per se æterni, æternus est: quod effectus per se æterni, æternus est: cum non possit dici, quod per se agens cum non possit dici, quod per se agens et primum agens, aliquando destitutum et primum agens, aliquando destitutum sit ab actione et sic quando est Deus, sit ab actione et sic quando est Deus, mundus est ab æterno ergo mundus mundus est ab æterno ergo mundus est et tamen propter motum tempora- est et tamen propter motum tempora- lis est, quamvis non habeat durationis lis est, quamvis non habeat durationis suæ principium. suæ principium.

3. Adhuc, In libro de Causis, proposi- 3. Adhuc, In libro de Causis, proposi- tione secunda : « Omne esse superius, tione secunda : « Omne esse superius, aut est superius æternitate et ante ipsam, aut est superius æternitate et ante ipsam, aut est cum æternitate, aut est post æter- aut est cum æternitate, aut est post æter- nitatem et supra tempus. » Ergo est ali- nitatem et supra tempus. » Ergo est ali- quid ante æternitatem. Quod autem ali- quid ante æternitatem. Quod autem ali- quid habet ante se, non est intermina- quid habet ante se, non est intermina- bile per carentiam principii. Non ergo bile per carentiam principii. Non ergo eternitas per interminabilitatem debuit eternitas per interminabilitatem debuit definiri. definiri.

4. Adhuc, Exponit Philosophus ibi- 4. Adhuc, Exponit Philosophus ibi- dem sic dicens : « Esse vero quod est dem sic dicens : « Esse vero quod est

165 165

ante æternitatem, est causa prima: quo- ante æternitatem, est causa prima: quo- niam est causa ei. » Quod autem causam niam est causa ei. » Quod autem causam habet, principium esse habet et quod habet, principium esse habet et quod habet principium esse, non est intermi- habet principium esse, non est intermi- nabile ex parte principii. Æternitas ergo nabile ex parte principii. Æternitas ergo non est interminabilis ex parte principii. non est interminabilis ex parte principii. Male Male ergo diffinitur per ergo diffinitur per interminabile. interminabile.

ADHUC, Objicitur de hoc quod dicit, Vitæ. ADHUC, Objicitur de hoc quod dicit, Vitæ. 1. Omnis enim duratio sive mora men- 1. Omnis enim duratio sive mora men- sura est esse primo, et non vitæ, nisi per sura est esse primo, et non vitæ, nisi per consequens. Deberet ergo definiri per consequens. Deberet ergo definiri per interminabile esse, et non per intermina- interminabile esse, et non per intermina- bile vitæ. bile vitæ.

2. Adhuc, Prima mensura æternitas 2. Adhuc, Prima mensura æternitas est. Prima autem mensura primi mensu- est. Prima autem mensura primi mensu- ra est. Esse autem primum est, ut dicit ra est. Esse autem primum est, ut dicit Philosophus in prima propositione libri Philosophus in prima propositione libri Causarum, ibidem, et vita secundum est, Causarum, ibidem, et vita secundum est, non primum. Æternitas ergo potius men- non primum. Æternitas ergo potius men- sura esse est, quam vitæ: ergo debet sura esse est, quam vitæ: ergo debet per esse et non per vitæ diffiniri. per esse et non per vitæ diffiniri.

SIMILITER objicitur de hoc quod dicit, SIMILITER objicitur de hoc quod dicit, Tota. Tota.

Totum enim est, quod habet partes: Totum enim est, quod habet partes: habitum autem est in prædictis, quod habitum autem est in prædictis, quod æternitas simplex mensura simplicis est : æternitas simplex mensura simplicis est : ergo videtur, quod tota non est. ergo videtur, quod tota non est.

Si forte quis dicat, quod totum dicitur Si forte quis dicat, quod totum dicitur ibi perfectum cui nihil deest, secundum ibi perfectum cui nihil deest, secundum quod dicit Aristoteles in II Physicorum: quod dicit Aristoteles in II Physicorum: « Totum et perfectum idem dico. » Hoc « Totum et perfectum idem dico. » Hoc videtur non esse de intentione Boetii: videtur non esse de intentione Boetii: quia in definitione ponitur et totum et quia in definitione ponitur et totum et perfectum. Unde oportet, quod ad aliud perfectum. Unde oportet, quod ad aliud referatur totum, et ad aliud perfectum. referatur totum, et ad aliud perfectum.

ОBJICITUR etiam contra hoc quod dicit, ОBJICITUR etiam contra hoc quod dicit, Simul. Simul.

Simul enim non convenit nisi his quæ Simul enim non convenit nisi his quæ plura sunt, relata per associationem ad plura sunt, relata per associationem ad unum tempus, vel ad unum locum. In unum tempus, vel ad unum locum. In æternitate autem nulla plura sunt, nec æternitate autem nulla plura sunt, nec aliqua relata ad aliud mensurans per aliqua relata ad aliud mensurans per modum loci vel durationis: quia sic pri- modum loci vel durationis: quia sic pri- mæ mensuræ esset mensura, et hoc ab- mæ mensuræ esset mensura, et hoc ab- iret in infinitum. iret in infinitum.

Solutio. Solutio.

166 166

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

ULTERIUS objicitur de hoc quod dicit, ULTERIUS objicitur de hoc quod dicit, Perfecta. Perfecta.

Perfectum enim non est, quod non est Perfectum enim non est, quod non est factum perfectum enim est, quod attin- factum perfectum enim est, quod attin- git ultimum terminum facti, et includit git ultimum terminum facti, et includit ipsum, in quo quiescit actio facientis. ipsum, in quo quiescit actio facientis. Eternitas autem facta non est. Ergo non Eternitas autem facta non est. Ergo non est perfecta. est perfecta.

si ea manus Omnipotentis non contine- si ea manus Omnipotentis non contine- ret. » Et idem probant Philosophi. Esse ret. » Et idem probant Philosophi. Esse enim est fieri et continua influentia pri- enim est fieri et continua influentia pri- mi principii esse. Unde quod non finitur, mi principii esse. Unde quod non finitur, ex causa efficiente est agente continue, et ex causa efficiente est agente continue, et non ex ipso. Unde omne esse creatum non ex ipso. Unde omne esse creatum terminabile est, et ex parte principii et terminabile est, et ex parte principii et ex parte finis. Esse autem possessum ex parte finis. Esse autem possessum non ab alio mutuatum, oportet quod non ab alio mutuatum, oportet quod

SIMILITER de hoc quod dicitur, Posses- interminabile sit, et ex parte princi- SIMILITER de hoc quod dicitur, Posses- interminabile sit, et ex parte princi- sio, objicitur. sio, objicitur.

Sicut enim dicit Hermes Trismegistus Sicut enim dicit Hermes Trismegistus in libro de Causis, « Possessio est prioris in libro de Causis, « Possessio est prioris in posterius sessio. » In æternitate autem in posterius sessio. » In æternitate autem non est prius et posterius. Ergo nec pos- non est prius et posterius. Ergo nec pos- sessio. sessio.

Si dicatur, quod possessio metaphori- Si dicatur, quod possessio metaphori- ce sumitur ex eo quod habetur ad nutum. ce sumitur ex eo quod habetur ad nutum. Hoc videtur inconveniens metaphoricis Hoc videtur inconveniens metaphoricis enim non est definiendum, sed propriis enim non est definiendum, sed propriis essentialibus, ut dicit Philosophus in essentialibus, ut dicit Philosophus in VI Topicorum. VI Topicorum.

SOLUTIO. Dicendum, quod sex quæ SOLUTIO. Dicendum, quod sex quæ ponuntur in definitione æternitatis, po- ponuntur in definitione æternitatis, po- nuntur ad hoc, quod separent eam ab nuntur ad hoc, quod separent eam ab omni eo quod non est vere æternum. omni eo quod non est vere æternum.

Et primum secundum intellectum est Et primum secundum intellectum est possessio, non secundum interpretatio- possessio, non secundum interpretatio- nem possessionis quam ponit Hermes, nem possessionis quam ponit Hermes, sed secundum hoc quod dicitur posses- sed secundum hoc quod dicitur posses- sum, quod a se et intus est habitum. Ni- sum, quod a se et intus est habitum. Ni- hil autem creatum habet a se esse, nec hil autem creatum habet a se esse, nec intus habet esse secundum dependen- intus habet esse secundum dependen- tiam ad aliud, nec ad nutum habet sive tiam ad aliud, nec ad nutum habet sive ad libitum proprium, sed exspectat et ad libitum proprium, sed exspectat et accipit ab alio, quod est prima causa et accipit ab alio, quod est prima causa et fons esse. Et ideo nihil creatum habet fons esse. Et ideo nihil creatum habet esse possessum, sed mendicatum et mu- esse possessum, sed mendicatum et mu-

tuatum. tuatum.

Secundum autem quod est intermina- Secundum autem quod est intermina- bile esse, quod est differentia esse posses- bile esse, quod est differentia esse posses- si prima quæ separat ipsum ab esse cre- si prima quæ separat ipsum ab esse cre- ati, quod esse secundum quod est, et ati, quod esse secundum quod est, et extra se terminos habet, scilicet prioris a extra se terminos habet, scilicet prioris a quo est, et finis in quem deficit secun- quo est, et finis in quem deficit secun- dum se et si stat et permanet, hoc est dum se et si stat et permanet, hoc est per accidens et per aliud, ut dicit Grego- per accidens et per aliud, ut dicit Grego- rius, quod omnia in nihilum tenderent, rius, quod omnia in nihilum tenderent,

pii, quia seipso est et ex parte finis, pii, quia seipso est et ex parte finis, quia sibi causa est: et ideo deficere quia sibi causa est: et ideo deficere non potest. Defectus enim causa, ut non potest. Defectus enim causa, ut dicit Aristoteles, est distare a princi- dicit Aristoteles, est distare a princi- pio: nihil autem potest distare a seipso. pio: nihil autem potest distare a seipso. Et ita cum principium sui sit, numquam Et ita cum principium sui sit, numquam deficere potest: nec cogitari potest defi- deficere potest: nec cogitari potest defi- cere, sicut nec cogitari potest incipere: cere, sicut nec cogitari potest incipere: eo quod sui causa est: et quod incipit eo quod sui causa est: et quod incipit esse, ab alio incipit esse. Ad hoc ergo esse, ab alio incipit esse. Ad hoc ergo significandum dicit: Interminabilis vi- significandum dicit: Interminabilis vi- tæ, et non interminatæ vitæ: quia etsi tæ, et non interminatæ vitæ: quia etsi secundum actum vita creata alicujus in- secundum actum vita creata alicujus in- terminata ponatur, nihilominus tamen terminata ponatur, nihilominus tamen sequitur, quod interminabilis non est. sequitur, quod interminabilis non est.

Vitæ autem dicit secundum illam vitæ Vitæ autem dicit secundum illam vitæ definitionem qua diffinitur in commento definitionem qua diffinitur in commento Aristotelis libri Causarum, quod «< vita Aristotelis libri Causarum, quod «< vita est actus ab ente quieto. » Omnino enim est actus ab ente quieto. » Omnino enim quietum non est, nisi causa prima : et quietum non est, nisi causa prima : et illa est vita in seipsa et actus ejus in illa est vita in seipsa et actus ejus in omne quod est secundum influentiam omne quod est secundum influentiam esse, vigor esse est in omnibus quæ esse, vigor esse est in omnibus quæ sunt. Et sic vigere in esse, dicitur vita sunt. Et sic vigere in esse, dicitur vita sive vivere. Et sic dicitur, Joan. 1, 3 et 4, sive vivere. Et sic dicitur, Joan. 1, 3 et 4, secundum expositionem Chrysostomi et secundum expositionem Chrysostomi et Ambrosii Omnia per ipsum facta sunt, Ambrosii Omnia per ipsum facta sunt, et sine ipso factum est nihil. Quod fa- et sine ipso factum est nihil. Quod fa- ctum est, in ipso vita erat. Et hoc modo ctum est, in ipso vita erat. Et hoc modo dicit Aristoteles in VI Physicorum, quod dicit Aristoteles in VI Physicorum, quod « actus quem ingerit primus motor in « actus quem ingerit primus motor in primum mobile, et per motum primi primum mobile, et per motum primi mobilis in omnia quæ substantia sunt mobilis in omnia quæ substantia sunt primo mobili, est tamquam vita quædam primo mobili, est tamquam vita quædam existentibus omnibus. » Et quia vita ta- existentibus omnibus. » Et quia vita ta- lem vigorem plus nominat secundum lem vigorem plus nominat secundum nomen suum, quam nominat secundum nomen suum, quam nominat secundum esse ipsum, propter hoc dicit, Intermi- esse ipsum, propter hoc dicit, Intermi- nabilis vitæ.. nabilis vitæ..

IN I P. SUM THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23. IN I P. SUM THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23.

Tota autem dicit, secundum illam si- Tota autem dicit, secundum illam si- gnificationem totius, quod totum et per- gnificationem totius, quod totum et per- fectum idem est. Perfectum enim ex fectum idem est. Perfectum enim ex parte agentis est propter quod motus parte agentis est propter quod motus in movente actus perfectus est. In reci- in movente actus perfectus est. In reci- piente autem sive in eo quod movetur piente autem sive in eo quod movetur vel agitur, est, actus imperfectus. Et ut vel agitur, est, actus imperfectus. Et ut significetur, quod vita in primo sicut in significetur, quod vita in primo sicut in agente est, in quo simpliciter tota est agente est, in quo simpliciter tota est secundum omnem vitæ totalitatem, di- secundum omnem vitæ totalitatem, di- citur tota. Quod enim recipit vitam citur tota. Quod enim recipit vitam secundum continuam influentiam vitæ, secundum continuam influentiam vitæ, totam vitam non recipit, sed (ut ita di- totam vitam non recipit, sed (ut ita di- cam) quamdam vitæ partem. Sicut et cam) quamdam vitæ partem. Sicut et motus secundum totum et perfectum motus secundum totum et perfectum esse motus in movente est, in mobili esse motus in movente est, in mobili autem secundum partem. autem secundum partem.

Simul vero dicit: quia non est dis- Simul vero dicit: quia non est dis- tinguere vitam vel motum secundum tinguere vitam vel motum secundum quod in movente est, secundum disten- quod in movente est, secundum disten- sionem et distantiam primi, medii, et sionem et distantiam primi, medii, et ultimised in eo quod recipit vitam, pri- ultimised in eo quod recipit vitam, pri- mum, medium, et ultimum vitæ dis- mum, medium, et ultimum vitæ dis- tenduntur a seipsis, et ad unum colligi tenduntur a seipsis, et ad unum colligi non possunt. Unde Boetius seipsum ex- non possunt. Unde Boetius seipsum ex- ponens dicit in libro de Consolatione phi- ponens dicit in libro de Consolatione phi- losophiæ «Nihil est in tempore con- losophiæ «Nihil est in tempore con- stitutum, quod totum vitæ suæ spatium stitutum, quod totum vitæ suæ spatium possit complecti : sed crastinum quidem possit complecti : sed crastinum quidem nondum apprehendit, hesternum vero nondum apprehendit, hesternum vero jam perdidit. » Quod ergo interminabi- jam perdidit. » Quod ergo interminabi- lis vitæ plenitudinem totam pariter com- lis vitæ plenitudinem totam pariter com- prehendit et possidet, cui nec futuri ali- prehendit et possidet, cui nec futuri ali- quid absit, nec præteriti fluxerit, id quid absit, nec præteriti fluxerit, id eternum jure perhibetur. Dicit ergo si- eternum jure perhibetur. Dicit ergo si- mul, ut talem fluxum vitæ separet ab mul, ut talem fluxum vitæ separet ab eterno. Eternitas enim ab eo diffinitur eterno. Eternitas enim ab eo diffinitur secundum esse in æterno. Unde cum di- secundum esse in æterno. Unde cum di- citur, quod æternitas est interminabi- citur, quod æternitas est interminabi- lis vitæ tota simul et perfecta posses- lis vitæ tota simul et perfecta posses- sio: » sensus est, quod æternitas pos- sio: » sensus est, quod æternitas pos- sidet vitam quæ est interminabilis tota sidet vitam quæ est interminabilis tota simul et perfecta. Sicut et movens, et simul et perfecta. Sicut et movens, et maxime primum, possidet motum inter- maxime primum, possidet motum inter- minabilem prout in ipso est, totum simul minabilem prout in ipso est, totum simul et perfectum. et perfectum.

Dicitur autem, Perfecta, ad excluden- Dicitur autem, Perfecta, ad excluden- dum recipiens vitam. Quod enim recipit dum recipiens vitam. Quod enim recipit vitam ab alio, vel esse, recipit eam se- vitam ab alio, vel esse, recipit eam se-

167 167

cundum potentiam privationi permix- cundum potentiam privationi permix- tam. Et ideo vita ejus et esse sunt im- tam. Et ideo vita ejus et esse sunt im- perfecta, quia imperfecti actus. Æternum perfecta, quia imperfecti actus. Æternum autem nihil recipit quia totum actus autem nihil recipit quia totum actus est, et secundum rationem perfecti vitam est, et secundum rationem perfecti vitam et esse habet, quæ aliis influit. Et hic et esse habet, quæ aliis influit. Et hic est verus intellectus definitionis inductæ. est verus intellectus definitionis inductæ. Propter quod etiam dicit Philosophus in Propter quod etiam dicit Philosophus in VII Ethicorum, quod « id quod una et VII Ethicorum, quod « id quod una et simplici operatione gaudet, quæ vita est simplici operatione gaudet, quæ vita est et esse, una et simplici gaudet felicitate et esse, una et simplici gaudet felicitate quæ nihil habet contrarium. » quæ nihil habet contrarium. »

Et ex his habitis facile est respondere Et ex his habitis facile est respondere ad argumenta. ad argumenta.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod æter- AD PRIMUM ergo dicendum, quod æter- num est necessarium, secundum quod num est necessarium, secundum quod necessarium dicitur ens necesse, nihil necessarium dicitur ens necesse, nihil sui habens in potentia et sic ens neces- sui habens in potentia et sic ens neces- se et æternum convertuntur. Necessa- se et æternum convertuntur. Necessa- rium autem quod per positionem, vel rium autem quod per positionem, vel dependentiam ad aliud, vel per cohæren- dependentiam ad aliud, vel per cohæren- tiam terminorum, vel ex necessitate con- tiam terminorum, vel ex necessitate con- sequentiæ necessarium est, quemdam sequentiæ necessarium est, quemdam modum entis habet quod secundum se modum entis habet quod secundum se necesse est. Et sicut participat modum necesse est. Et sicut participat modum entis necesse, sic denominatur ab ipso, et entis necesse, sic denominatur ab ipso, et dicitur necessarium, et per consequens dicitur necessarium, et per consequens participat modum æterni, et denominatur participat modum æterni, et denominatur ab ipso æternum. Et ut hoc intelligatur, ab ipso æternum. Et ut hoc intelligatur, ponantur exempla singulorum. Necessa- ponantur exempla singulorum. Necessa- rium positione est, ut ponis, quod si rium positione est, ut ponis, quod si video te ambulare, tu de necessitate am- video te ambulare, tu de necessitate am- bulas: quia tali positione facta manente, bulas: quia tali positione facta manente, necessarium est te ambulare: et sic di- necessarium est te ambulare: et sic di- citur æternum, quia incommutabile a citur æternum, quia incommutabile a positione: simpliciter tamen necessarium positione: simpliciter tamen necessarium non est, nec æternum. Necessarium au- non est, nec æternum. Necessarium au- tem ex cohærentia terminorum, simpli- tem ex cohærentia terminorum, simpli- citer necessarium non est, nisi in habitu- citer necessarium non est, nisi in habitu- dine terminorum et hoc modo incom- dine terminorum et hoc modo incom- mutabile est et æternum neutrius ta- mutabile est et æternum neutrius ta- men termini significatum incommutabile men termini significatum incommutabile vel æternum est. Idem est de habitudine vel æternum est. Idem est de habitudine consequentiarum. Et non sequitur, quod consequentiarum. Et non sequitur, quod in habitudine aliqua necessarium est, in habitudine aliqua necessarium est, quod simpliciter est necessarium: fluxus quod simpliciter est necessarium: fluxus enim rivi si continuatur ad fontem, ne- enim rivi si continuatur ad fontem, ne- cessarius est, simpliciter tamen necessa- cessarius est, simpliciter tamen necessa- rius non est. Similiter illuminatio domus rius non est. Similiter illuminatio domus

Ad 1. Ad 1.

Ad 2. Ad 2.

Ad 3. Ad 3.

168 168

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

si aperta fenestra directe objiciatur soli, si aperta fenestra directe objiciatur soli, necessaria est simpliciter tamen con- necessaria est simpliciter tamen con- tingens est, et non necessaria. Similiter tingens est, et non necessaria. Similiter est de esse perpetuorum, quod ex una est de esse perpetuorum, quod ex una parte, et eadem et simili habitudine ad parte, et eadem et simili habitudine ad primam causam, esse necessarium et in- primam causam, esse necessarium et in- terminabile est : tamen simpliciter et terminabile est : tamen simpliciter et secundum se nec necessarium nec inter- secundum se nec necessarium nec inter- minabile est, nec incommutabile minabile est, nec incommutabile æternum. æternum.

nec nec

AD ALIUD dicendum, quod impossibile AD ALIUD dicendum, quod impossibile est, quod id quod esse habet ab alio, sit est, quod id quod esse habet ab alio, sit æternum. Et quamvis secundum intelle- æternum. Et quamvis secundum intelle- ctum aliquid durationis suæ non habeat ctum aliquid durationis suæ non habeat principium extra, sicut dicit Augustinus, principium extra, sicut dicit Augustinus, quod vestigium esset æternum, si pes in quod vestigium esset æternum, si pes in pulvere esset æternus : et illuminatio pulvere esset æternus : et illuminatio esset æterna, si sol esset æternus : et hoc esset æterna, si sol esset æternus : et hoc est quod extra nihil habet, in quo sicut est quod extra nihil habet, in quo sicut in mensura incipiat ejus duratio, tamen in mensura incipiat ejus duratio, tamen infra se habet suæ durationis principium. infra se habet suæ durationis principium. Per hoc enim quod incipit esse et initium Per hoc enim quod incipit esse et initium habet esse, ab ipso eodem initiatur du- habet esse, ab ipso eodem initiatur du- ratio esse, secundum quod duratio forma ratio esse, secundum quod duratio forma et dispositio est durantis. Et sic non et dispositio est durantis. Et sic non potest intelligi, quod illud quod habet potest intelligi, quod illud quod habet principium in esse, durationis suæ etiam principium in esse, durationis suæ etiam non habeat principium propter quod non habeat principium propter quod non potest intelligi interminabile. Quod non potest intelligi interminabile. Quod autem simpliciter interminabile est, nec autem simpliciter interminabile est, nec habet terminari motus, vel quo extra habet terminari motus, vel quo extra incipiat, vel in quo deficiat. Propter quod incipiat, vel in quo deficiat. Propter quod mundus hac ratione non potest esse æter- mundus hac ratione non potest esse æter- nus duratione insuper quia cum motu nus duratione insuper quia cum motu est, temporalis est. Sicut enim dicit Pri- est, temporalis est. Sicut enim dicit Pri- scianus, « tempus est mensura motus scianus, « tempus est mensura motus mutabilium rerum. » Unde necesse est et mutabilium rerum. » Unde necesse est et mundum non esse æternum, et esse mundum non esse æternum, et esse temporalem, secundum quod temporale temporalem, secundum quod temporale est quod toto tempore, vel parte quadam est quod toto tempore, vel parte quadam temporis mensuratur. temporis mensuratur.

AD ALIUD dicendum, quod in libro de AD ALIUD dicendum, quod in libro de Causis Philosophus accipit æternitatem Causis Philosophus accipit æternitatem extenso nomine pro æviternitate, et pro extenso nomine pro æviternitate, et pro duratione quæ est extra durans, et quasi duratione quæ est extra durans, et quasi extrinsecus adjacens duranti. Et verum extrinsecus adjacens duranti. Et verum est, quod hæc principium habet a causa est, quod hæc principium habet a causa prima, sicut omnia alia creata, et non est prima, sicut omnia alia creata, et non est interminabilis. Definitio autem prædicta interminabilis. Definitio autem prædicta

data est de æternitate quæ est in æterno, data est de æternitate quæ est in æterno, et idem æterno, hoc est, quod potissime et idem æterno, hoc est, quod potissime æternum est et simpliciter: et ideo sicut æternum est et simpliciter: et ideo sicut esse illius interminabile est, ita et æter- esse illius interminabile est, ita et æter- nitas. Et si quis objicit, quia intermina- nitas. Et si quis objicit, quia intermina- bile dicit privationem definientia autem bile dicit privationem definientia autem dicunt quid vel quale definitum est es- dicunt quid vel quale definitum est es- sentialiter: et sic interminabile non sentialiter: et sic interminabile non potest esse. definiens. Dicendum, quod potest esse. definiens. Dicendum, quod nihil valet. Primorum enim non potest nihil valet. Primorum enim non potest vera esse definitio: quia prima priora a vera esse definitio: quia prima priora a quibus definiantur non habent: sed quo- quibus definiantur non habent: sed quo- dammodo definiuntur per orationem, dammodo definiuntur per orationem, quæ majoris est declarationis quam no- quæ majoris est declarationis quam no- men, ut dicit Aristoteles. Et in tali defi- men, ut dicit Aristoteles. Et in tali defi- nitione bene ponuntur privativa. Priva- nitione bene ponuntur privativa. Priva- tiva enim per hoc quod excludunt oppo- tiva enim per hoc quod excludunt oppo- sita, aliquo modo determinant nomen, sita, aliquo modo determinant nomen, sicut in primo Euclidis dicitur, « punctum sicut in primo Euclidis dicitur, « punctum est cujus pars non est. » est cujus pars non est. »

PER HOC etiam patet solutio ad se- A₁ PER HOC etiam patet solutio ad se- A₁ quens. Equivocatio enim in argumento quens. Equivocatio enim in argumento est, secundum quod analogum æquivoce est, secundum quod analogum æquivoce dicitur. dicitur.

AD ALIUD dicendum, quod vita ibi elar- AD ALIUD dicendum, quod vita ibi elar- gata significatione sumitur pro actu esse gata significatione sumitur pro actu esse habente quiete, sicut dictum est in ex- habente quiete, sicut dictum est in ex- planatione definitionis. Et dicitur vitæ : planatione definitionis. Et dicitur vitæ : quia talis actus secundum principium quia talis actus secundum principium vitæ est, et non secundum principium vitæ est, et non secundum principium esse in agente. Omne enim quod seipso esse in agente. Omne enim quod seipso principium motus est, vivit, et vita est principium motus est, vivit, et vita est actus ejus, ut probat Aristoteles in VIII actus ejus, ut probat Aristoteles in VIII Physicorum. In aliis autem principium Physicorum. In aliis autem principium motus et esse, est a generante et non in motus et esse, est a generante et non in seipsis. seipsis.

AD ALIUD dicendum, quod hoc verum AD ALIUD dicendum, quod hoc verum est de his in quibus esse separatur a vita: est de his in quibus esse separatur a vita: in illis enim vita ex additione se habet in illis enim vita ex additione se habet ad esse. Unde in talibus dicit Philoso- ad esse. Unde in talibus dicit Philoso- phus, quod esse ex creatione est vita per phus, quod esse ex creatione est vita per informationem in talibus enim vita est informationem in talibus enim vita est esse conformatum et distinctum. Hoc esse conformatum et distinctum. Hoc autem non competit primæ causæ, in qua autem non competit primæ causæ, in qua esse et vivere idem est, non differens nisi esse et vivere idem est, non differens nisi per modum significandi, qui modus est per modum significandi, qui modus est quo vita dicitur ut actus ab ente inquie- quo vita dicitur ut actus ab ente inquie- to, cujus principium in seipso est et a to, cujus principium in seipso est et a

Αν Αν

Ad Ad

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23.

scipso esse autem non dicitur nisi se- scipso esse autem non dicitur nisi se- cundum quod simpliciter est. cundum quod simpliciter est.

AD ALIUD dicendum, quod totum dici- AD ALIUD dicendum, quod totum dici- tur hic, quod totum in uno simplici am- tur hic, quod totum in uno simplici am- plectitur, ita quod de toto nihil deest. Et plectitur, ita quod de toto nihil deest. Et hoc modo diximus motum esse in mo- hoc modo diximus motum esse in mo- vente quia nihil deest ei de motu. Et ex vente quia nihil deest ei de motu. Et ex hoc totum idem est quod non secundum hoc totum idem est quod non secundum partem participare sive habere, secun- partem participare sive habere, secun- dum quod abnegatio unius oppositorum dum quod abnegatio unius oppositorum affirmationem subinfert alterius. Sic affirmationem subinfert alterius. Sic enim habere aliquid et non secundum enim habere aliquid et non secundum partem, infert illud secundum totum ha- partem, infert illud secundum totum ha- bere et secundum partem habere, infert bere et secundum partem habere, infert secundum totum non habere. Et iste est secundum totum non habere. Et iste est intellectus Boetii. Dicit enim ibidem, intellectus Boetii. Dicit enim ibidem, quod quia accipientia esse et vitam, to- quod quia accipientia esse et vitam, to- tam suam vitam simul amplecti non tam suam vitam simul amplecti non possunt, secundum partes primas medias possunt, secundum partes primas medias et ultimas accipiunt, quam totam simul et ultimas accipiunt, quam totam simul capere non queunt. » Et sic non super- capere non queunt. » Et sic non super- fluit quod postea ponitur perfecta. fluit quod postea ponitur perfecta.

AD ALIUD dicendum, quod simul dicit AD ALIUD dicendum, quod simul dicit associationem totius vitæ in uno com- associationem totius vitæ in uno com- plexu primi simplicis, quod est primum plexu primi simplicis, quod est primum principium et causa vitæ et esse : quod principium et causa vitæ et esse : quod in se complectitur omne principium, me- in se complectitur omne principium, me- dium, et finem esse et vitæ omnium dium, et finem esse et vitæ omnium quæ sunt et vivunt : sicut motus prin- quæ sunt et vivunt : sicut motus prin- cipium, medium, et finis, in uno com- cipium, medium, et finis, in uno com- plexu sunt in primo movente. Quod quia plexu sunt in primo movente. Quod quia facta et accipientia esse et vitam, facere facta et accipientia esse et vitam, facere non possunt, deficiunt in successionem, non possunt, deficiunt in successionem, ut medium post primum, et ultimum ut medium post primum, et ultimum post medium accipiant, quæ simul acci- post medium accipiant, quæ simul acci- pere non valent. Unde plura quæ in uno pere non valent. Unde plura quæ in uno complectuntur, non sunt ut plura in complectuntur, non sunt ut plura in eterno, sed ut unum ut plura autem eterno, sed ut unum ut plura autem sunt in creatis et secundis, quæ a sim- sunt in creatis et secundis, quæ a sim- plicitate primi deficiunt in successionem. plicitate primi deficiunt in successionem. Unde sensus est, quod simul in uno Unde sensus est, quod simul in uno complectitur, quod alia per partes et suc- complectitur, quod alia per partes et suc- cessionem accipiunt. Et ideo dicit Philo- cessionem accipiunt. Et ideo dicit Philo- sophus, quod una et simplici gaudet sophus, quod una et simplici gaudet operatione. operatione.

AD ALIUD dicendum, quod perfecta di- AD ALIUD dicendum, quod perfecta di-

169 169

citur, quia perfecti, secundum quod dicit citur, quia perfecti, secundum quod dicit Philosophus, quod à perfectum est cui Philosophus, quod à perfectum est cui nihil deest ad esse et vitam. » Et hoc nihil deest ad esse et vitam. » Et hoc necesse est simplex esse, et non factum. necesse est simplex esse, et non factum. Omne enim cui est aliud esse et quod Omne enim cui est aliud esse et quod est, deest aliquid ad vitam et esse, quod est, deest aliquid ad vitam et esse, quod non habet in seipso : ex dependentia non habet in seipso : ex dependentia enim ad aliud accipit vitam ad esse. Et enim ad aliud accipit vitam ad esse. Et non accipitur perfectum secundum ratio- non accipitur perfectum secundum ratio- nem nominis, sed ex ratione ejus quod nem nominis, sed ex ratione ejus quod sequitur ad perfectum. Quando enim sequitur ad perfectum. Quando enim perfectum attingit ultimum suæ perfe- perfectum attingit ultimum suæ perfe- ctionis tunc sequitur, quod nihil deest ctionis tunc sequitur, quod nihil deest ei de constituentibus ipsum, sed omnia ei de constituentibus ipsum, sed omnia habet intra seipsum. Et per hanc simili- habet intra seipsum. Et per hanc simili- tudinem translationis, nomen perfecti tudinem translationis, nomen perfecti transfertur in omne id cui nihil deest, transfertur in omne id cui nihil deest, quamvis non perfectum, nec compositum quamvis non perfectum, nec compositum sit, sed simplex et æternum. sit, sed simplex et æternum.

AD ALIUD dicendum, quod possessio AD ALIUD dicendum, quod possessio sumitur, secundum quod dictum est in sumitur, secundum quod dictum est in explanatione definitionis, pro eo scilicet explanatione definitionis, pro eo scilicet quod in se et intus et ad nutum habe- quod in se et intus et ad nutum habe- tur in illo enim immobiliter et quiete tur in illo enim immobiliter et quiete sedet ille qui hoc possidet, ut dicit Her- sedet ille qui hoc possidet, ut dicit Her- mes Trismegistus. mes Trismegistus.

Et quod objicitur, quod metaphoricis Et quod objicitur, quod metaphoricis non est definiendum. Dicendum, quod non est definiendum. Dicendum, quod hoc verum est de veris definitionibus : hoc verum est de veris definitionibus : sed de orationibus quæ sunt majoris de- sed de orationibus quæ sunt majoris de- clarationis quam nomen, non est verum : clarationis quam nomen, non est verum : illæ enim non indicant esse rei, sed quo- illæ enim non indicant esse rei, sed quo- cumque modo ad intellectum audientis cumque modo ad intellectum audientis declarant nomen definiti. declarant nomen definiti.

ARTICULI PRIMI ARTICULI PRIMI

PARTICULA II. PARTICULA II.

De definitione æternitatis secundum De definitione æternitatis secundum Richardum. Richardum.

Quia autem ista Boetii definitio non di- Quia autem ista Boetii definitio non di- cit quid æternitatis, sed datur de æternitate cit quid æternitatis, sed datur de æternitate

170 170

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

prout est in æterno, ideo juxta hanc de prout est in æterno, ideo juxta hanc de alia definitione hic quæritur, quam dat alia definitione hic quæritur, quam dat Richardus in libro de Eternitate, sic Richardus in libro de Eternitate, sic dicens «Quid est æternitas, nisi diu- dicens «Quid est æternitas, nisi diu- turnitas sine initio et sine fine, carens turnitas sine initio et sine fine, carens omni mutabilitate ? » Quod consonat ei omni mutabilitate ? » Quod consonat ei quod dicit Gilbertus Porretanus, qui quod dicit Gilbertus Porretanus, qui dicit, quod æternitatis nomine intelli- dicit, quod æternitatis nomine intelli- gitur una singularis et individua, sim- gitur una singularis et individua, sim- plex et solitaria mora, in qua neque plex et solitaria mora, in qua neque collatio neque collectio est. » Quod ex- collatio neque collectio est. » Quod ex- planans dicit « Hoc nomen quod est planans dicit « Hoc nomen quod est perpetuitas sive æviternitas, sine colla- perpetuitas sive æviternitas, sine colla- tione collectio est : hoc vero nomine tione collectio est : hoc vero nomine quod est sempiternitas, cum collatione quod est sempiternitas, cum collatione collectio intelligitur nomine autem collectio intelligitur nomine autem æternitatis neutrum, hoc est, neque col- æternitatis neutrum, hoc est, neque col- latio, neque collectio. » latio, neque collectio. »

Quæritur ergo, Si æternitas secundum Quæritur ergo, Si æternitas secundum essentiam est diuturnitas ? essentiam est diuturnitas ?

1. Diuturnitas enim derivatur a die, 1. Diuturnitas enim derivatur a die, sicut et mensuritas a mense: æternitas sicut et mensuritas a mense: æternitas autem simplex est: videtur ergo, quod autem simplex est: videtur ergo, quod diuturnitas non est. diuturnitas non est.

2. Præterea, Hoc quod Richardus vo- 2. Præterea, Hoc quod Richardus vo- cat diuturnitatem, Gilbertus vocat mo- cat diuturnitatem, Gilbertus vocat mo- ram : et videtur, quod nulla sit una et ram : et videtur, quod nulla sit una et simplex mora. Mora enim dicit duratio- simplex mora. Mora enim dicit duratio- nem extensam a longo præterito in præ- nem extensam a longo præterito in præ- sens, quod sine divisione partium esse sens, quod sine divisione partium esse non potest. Videtur ergo, cum æternitatis non potest. Videtur ergo, cum æternitatis partes nullæ sint, quod nec mora sit, nec partes nullæ sint, quod nec mora sit, nec diuturnitas. diuturnitas.

3. Præterea, In æternitate videtur esse 3. Præterea, In æternitate videtur esse et collectio multorum et collatio. Daniel. et collectio multorum et collatio. Daniel. XII, 3 Qui ad justitiam erudiunt mul- XII, 3 Qui ad justitiam erudiunt mul- tos, fulgebunt quasi stellæ in perpetuas tos, fulgebunt quasi stellæ in perpetuas æternitates. Eternitates autem sine col- æternitates. Eternitates autem sine col- lectione et numero esse non possunt. lectione et numero esse non possunt. Ergo æternitas non est sine collectione Ergo æternitas non est sine collectione collationum, et per consequens non est collationum, et per consequens non est sine mutabilitate. sine mutabilitate.

4. Adhuc, In Psalmo LXXVI, 6: Annos 4. Adhuc, In Psalmo LXXVI, 6: Annos æternos in mente habui. Item, Psal. CI, æternos in mente habui. Item, Psal. CI, 28, et ad Hebr. 1, 12: Anni tui non de- 28, et ad Hebr. 1, 12: Anni tui non de- ficient. Et, Michææ, v, 2 : Egressus ejus ficient. Et, Michææ, v, 2 : Egressus ejus ab initio, a diebus æternitatis. ab initio, a diebus æternitatis.

5. Adhuc, Ad Roman. xvi, 25: Secun- 5. Adhuc, Ad Roman. xvi, 25: Secun- dum revelationem mysterii temporibus dum revelationem mysterii temporibus

æternis. Ergo in æternitate sunt dies, æternis. Ergo in æternitate sunt dies, anni, et tempora, quæ nec sine collectio- anni, et tempora, quæ nec sine collectio- ne nec sine collatione esse possunt: ergo ne nec sine collatione esse possunt: ergo in æternitate est et partium collatio et in æternitate est et partium collatio et collectio. collectio.

6. Adhuc, Cum sicut habetur, Daniel. 6. Adhuc, Cum sicut habetur, Daniel. XII, 3, perpetuæ sunt æternitates, viden- XII, 3, perpetuæ sunt æternitates, viden- tur esse plures æternitates quam una. tur esse plures æternitates quam una.

7. Adhuc, Cum de æterno dicatur, 7. Adhuc, Cum de æterno dicatur, fuit, est, erit, quæ non nisi variabili ac- fuit, est, erit, quæ non nisi variabili ac- cidunt, videtur quod æternitas sine va- cidunt, videtur quod æternitas sine va- riatione non sit, nec sine commutabili- riatione non sit, nec sine commutabili- tate. tate.

SOLUTIO. Ad omnia hæc solvere non SOLUTIO. Ad omnia hæc solvere non est difficile, si ad memoriam revocentur est difficile, si ad memoriam revocentur quæ dicta sunt de nunc æternitatis, et quæ dicta sunt de nunc æternitatis, et de æternitatis definitione. Æternitas de æternitatis definitione. Æternitas enim re et rei quidditate nihil aliud est, enim re et rei quidditate nihil aliud est, nisi diuturnitas vel mora una et singula- nisi diuturnitas vel mora una et singula- ris et simplex, hoc est, unius et indivisi- ris et simplex, hoc est, unius et indivisi- bilis et singularis secundum substantiam, bilis et singularis secundum substantiam, esse, virtutem, et operationem : et sim- esse, virtutem, et operationem : et sim- plicis, hoc est, sine omnibus partibus plicis, hoc est, sine omnibus partibus componentibus, et sine motus dividentis componentibus, et sine motus dividentis ipsum variatione. Motus enim dividit id ipsum variatione. Motus enim dividit id quod movetur, in partim esse a quo, et quod movetur, in partim esse a quo, et in partim esse ad quem. Et tale unum in partim esse ad quem. Et tale unum singulare et simplex et indivisibile et in- singulare et simplex et indivisibile et in- deficiens non potest esse nisi mora vel deficiens non potest esse nisi mora vel diuturnitas unica, singularis, simplex, diuturnitas unica, singularis, simplex, et invariabilis, sive incommutabilis. Una: et invariabilis, sive incommutabilis. Una: quia pluralitatem partium non habet. quia pluralitatem partium non habet. Singularis quia non conjuncta sive co- Singularis quia non conjuncta sive co- pulata alicui pluralitati substantiæ, esse, pulata alicui pluralitati substantiæ, esse, virtutis, et operationis, secundum quod virtutis, et operationis, secundum quod operatio in operante est et non in ope- operatio in operante est et non in ope- ratis. Simplex: quia secundum se penitus ratis. Simplex: quia secundum se penitus indivisibilis. Sine variatione: quia nihil indivisibilis. Sine variatione: quia nihil penitus extra se habet, quod per motum penitus extra se habet, quod per motum accipiat, et intrinsecorum sibi nihil per accipiat, et intrinsecorum sibi nihil per motum perdere potest : et ideo nec præ- motum perdere potest : et ideo nec præ- teritum, nec futurum habere potest, sed teritum, nec futurum habere potest, sed præsens stans et non se movens indefi- præsens stans et non se movens indefi- cienter. Et hoc sonat nomen æternitatis, cienter. Et hoc sonat nomen æternitatis, quod componitur ab ex vel extra, et ter- quod componitur ab ex vel extra, et ter- minus quia extra terminationem est minus quia extra terminationem est positum, quia scilicet terminatur intra positum, quia scilicet terminatur intra se pars ad partem, sicut præteritum ter- se pars ad partem, sicut præteritum ter-

4.1.7. 4.1.7.

A-1 3. A-1 3.

A.l A.l

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23.

minatur ad præsens, et futurum incipit minatur ad præsens, et futurum incipit

" præsenti, et communis terminus est " præsenti, et communis terminus est præsens ad quem copulantur præteritum præsens ad quem copulantur præteritum ot futurum, et extra terminum ad quem ot futurum, et extra terminum ad quem totum vel ante vel post copulatur. Tale totum vel ante vel post copulatur. Tale quid igitur est æternitas secundum rem quid igitur est æternitas secundum rem et secundum modum. et secundum modum.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod diu- AD PRIMUM ergo dicendum, quod diu- turnitas et mora dicitur æternitas, non turnitas et mora dicitur æternitas, non per extensionem ejus quod est substantia per extensionem ejus quod est substantia et quid æternitatis, sed per extensionem et quid æternitatis, sed per extensionem animæ extendentis ipsam per indeficien- animæ extendentis ipsam per indeficien- tiam excellenter super omnem duratio- tiam excellenter super omnem duratio- nem quæ sub ipsa est. Et ideo non divi- nem quæ sub ipsa est. Et ideo non divi- ditur secundum substantiam et partes ditur secundum substantiam et partes quæ in ipsa æternitate sunt, sed secun- quæ in ipsa æternitate sunt, sed secun- dum substantiam et partes quæ sunt in dum substantiam et partes quæ sunt in duratione durantium sub ipsa. Et hæc duratione durantium sub ipsa. Et hæc divisio virtutis, non quantitatis est, qua divisio virtutis, non quantitatis est, qua dividitur in ea secundum ea quæ virtua- dividitur in ea secundum ea quæ virtua- liter continet sicut dicit Augustinus in liter continet sicut dicit Augustinus in libro de Quantitate animæ, quod virtus libro de Quantitate animæ, quod virtus Herculis dividitur, quia potest in unum, Herculis dividitur, quia potest in unum, duos, tres, et excellit. Et virtus animæ duos, tres, et excellit. Et virtus animæ est, quia potest in visum, auditum, gres- est, quia potest in visum, auditum, gres- sum, et excellit. Et virtus æternitatis sum, et excellit. Et virtus æternitatis est, quia per indeficientiam continentiæ est, quia per indeficientiam continentiæ potest in perpetuum, et excellit secundum potest in perpetuum, et excellit secundum principium et potest in omne tempus et principium et potest in omne tempus et temporis partes, et excellit secundum temporis partes, et excellit secundum principium et finem. principium et finem.

PER HOC etiam patet solutio ad sequens PER HOC etiam patet solutio ad sequens de Richardo. de Richardo.

AD ALIUD dicendum, quod sicut Dama- AD ALIUD dicendum, quod sicut Dama- scenus dicit, quod unum sæculum Dei, scenus dicit, quod unum sæculum Dei, quod est æternitas, continet multa sæcula quod est æternitas, continet multa sæcula quæ sunt spatia durationis singulorum, quæ sunt spatia durationis singulorum, et ideo dicitur sæculum sæculorum: ita et ideo dicitur sæculum sæculorum: ita una æternitas et simplex, quæ simpliciter una æternitas et simplex, quæ simpliciter est æternitas, continet multas æternita- est æternitas, continet multas æternita- tes, quæ per participationem dicuntur, tes, quæ per participationem dicuntur, quæ nihil aliud sunt quam duratio`singu- quæ nihil aliud sunt quam duratio`singu- lorum finem non habens. Et hoc notat lorum finem non habens. Et hoc notat quando dicit in perpetuas æternitates. quando dicit in perpetuas æternitates.

AD ALIUD dicendum, quod anni inde- AD ALIUD dicendum, quod anni inde- ficientes, et dies æternitatis, et hujusmodi ficientes, et dies æternitatis, et hujusmodi omnia, non dicuntur propter divisionem omnia, non dicuntur propter divisionem æternitatis in se, sed propter divisionem æternitatis in se, sed propter divisionem perpetuitatis et temporis, quæ continet perpetuitatis et temporis, quæ continet

171 171

sub se excellenter et eminenter : in om- sub se excellenter et eminenter : in om- nibus enim his numquam deficit. Et hoc nibus enim his numquam deficit. Et hoc notat in modo loquendi. Non enim dicit, notat in modo loquendi. Non enim dicit, Anni non deficiunt, sed anni tui: qui Anni non deficiunt, sed anni tui: qui non tui sunt per mobilitatem, sed per non tui sunt per mobilitatem, sed per continentiam. Nec dicit, A diebus, sed continentiam. Nec dicit, A diebus, sed a diebus æternitatis, hoc est, qui con- a diebus æternitatis, hoc est, qui con- tinentur ab æternitate. Et hoc notat An- tinentur ab æternitate. Et hoc notat An- selmus dicens, quod « sicut unum nunc selmus dicens, quod « sicut unum nunc temporis simplex est, et simpliciter con- temporis simplex est, et simpliciter con- tinet omnem locum et omnia quæ in loco tinet omnem locum et omnia quæ in loco sunt, nulli eorum deficiens: ita unum sunt, nulli eorum deficiens: ita unum nunc æternitatis continet omne tempus, nunc æternitatis continet omne tempus, et omia quæ in tempore sunt, nulli eorum et omia quæ in tempore sunt, nulli eorum deficiens. » deficiens. »

AD ALIUD dicendum, quod tempora AD ALIUD dicendum, quod tempora æterna dicuntur propter eamdem ratio- æterna dicuntur propter eamdem ratio- nem. Dicunt tamen quidam, quod tem- nem. Dicunt tamen quidam, quod tem- pora æterna sunt in mente divina ab pora æterna sunt in mente divina ab æterno disposita. Et per hoc denomina- æterno disposita. Et per hoc denomina- tivum, æternum, tempus extrahitur ex- tivum, æternum, tempus extrahitur ex- tra suam rationem, et pro æviternitate tra suam rationem, et pro æviternitate accipitur, sicut cum dicitur, causatum in accipitur, sicut cum dicitur, causatum in

causa est causa. causa est causa.

AD ALIUD dicendum, quod non sunt AD ALIUD dicendum, quod non sunt plures æternitates quæ simpliciter æter- plures æternitates quæ simpliciter æter- nitates sunt sed sunt plura æternitatem nitates sunt sed sunt plura æternitatem participantia secundum illam proprieta- participantia secundum illam proprieta- tem æternitatis quæ carentia est finis : et tem æternitatis quæ carentia est finis : et secundum pluralitatem talium plures di- secundum pluralitatem talium plures di- cuntur æternitates. cuntur æternitates.

AD ULTIMUM dicendum, quod in æter- AD ULTIMUM dicendum, quod in æter- nitate nulla est variatio, nec mutabilitas. nitate nulla est variatio, nec mutabilitas. Et quod verba cujuslibet temporis dicun- Et quod verba cujuslibet temporis dicun- tur de æterno, ut dicit Magister in libro tur de æterno, ut dicit Magister in libro I Sententiarum, distinctione octava, ex I Sententiarum, distinctione octava, ex verbis Augustini de Civitate Dei, est verbis Augustini de Civitate Dei, est propter variationem temporalium, quæ propter variationem temporalium, quæ continet, nulli eorum deficiens. Et ideo continet, nulli eorum deficiens. Et ideo sic exponit ea: « Fuit quod numquam sic exponit ea: « Fuit quod numquam defuit, erit quod numquam deerit, est defuit, erit quod numquam deerit, est qui semper est. » Secundum hoc nihil qui semper est. » Secundum hoc nihil collectionis partium, vel collationis prio- collectionis partium, vel collationis prio- ris et posterioris, vel mutabilitatis, vel ris et posterioris, vel mutabilitatis, vel variationis est in æternitate. variationis est in æternitate.

Ex his enim, ut dicit Gilbertus in Ex his enim, ut dicit Gilbertus in commento super Boetium, accipitur, commento super Boetium, accipitur, quod differentia est æternitatis et sempi- quod differentia est æternitatis et sempi- ternitatis. Sempiternitas enim dicitur, ternitatis. Sempiternitas enim dicitur,

Ad 5, Ad 5,

Ad 6. Ad 6.

Ad 7. Ad 7.

172 172

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

quam facit nunc sese movens indeficien- quam facit nunc sese movens indeficien- ter, et sine fine collectio ipsius nunc ter, et sine fine collectio ipsius nunc collatione priorum et posteriorum. Unde collatione priorum et posteriorum. Unde Boetius « Nunc stans et permanens Boetius « Nunc stans et permanens æternitatem facit, nunc currens in tem- æternitatem facit, nunc currens in tem- pore facit sempiternitatem. » In cursu pore facit sempiternitatem. » In cursu enim et motu collectio et collatio est et enim et motu collectio et collatio est et sic dicitur sempiternitas. sic dicitur sempiternitas.

Aliquando autem dicitur improprie Aliquando autem dicitur improprie æternitas, quasi semper æternitas, et æternitas, quasi semper æternitas, et tunc sonat indeficientiam ipsius nunc tunc sonat indeficientiam ipsius nunc stantis. Et hoc est quod dicit Boetius in stantis. Et hoc est quod dicit Boetius in lib. de Trinitate: « Divinum nunc perma- lib. de Trinitate: « Divinum nunc perma- nens, nec movens se se, atque consistens, nens, nec movens se se, atque consistens, æternitatem facit: cui novum si adjicias æternitatem facit: cui novum si adjicias semper, facies ejus quod est nunc jugem semper, facies ejus quod est nunc jugem indefessumque ac per hoc perpetuum indefessumque ac per hoc perpetuum cursum, quod est sempiternitas. » Et di- cursum, quod est sempiternitas. » Et di- citur jugis cursus, non quod ipsum cur- citur jugis cursus, non quod ipsum cur- rat, sed quia non deficiat currentibus rat, sed quia non deficiat currentibus sub ipso. sub ipso.

MEMBRI I MEMBRI I

ARTICULUS II. ARTICULUS II.

Quid sit æternum ? Quid sit æternum ?

ARTICULI SECUNDI ARTICULI SECUNDI

PARTICULA I. PARTICULA I.

sed quid sit æternum æternitate mensu- sed quid sit æternum æternitate mensu- ratum ? ratum ?

: :

1. Et communiter dicitur, quod Deus 1. Et communiter dicitur, quod Deus est æternus, eo quod solus habet sub- est æternus, eo quod solus habet sub- stantiam, esse, virtutem, et operationem, stantiam, esse, virtutem, et operationem, secundum quod est in operante stantem secundum quod est in operante stantem indeficienter, et nullo modo sese moven- indeficienter, et nullo modo sese moven- tem, sicut et in Psalmo ci, 28, dicitur : tem, sicut et in Psalmo ci, 28, dicitur : Tu autem idem ipse es. Et alibi, Psal. Tu autem idem ipse es. Et alibi, Psal. IV, 9 In pace in idipsum. Nihil autem IV, 9 In pace in idipsum. Nihil autem secundorum hæc habere potest. Unde secundorum hæc habere potest. Unde si secundum mensuras differunt mensu- si secundum mensuras differunt mensu- rata, videtur quod solus Deus æternus rata, videtur quod solus Deus æternus sit. Et ita videtur dicere Athanasius: sit. Et ita videtur dicere Athanasius: « Eternus Pater, æternus Filius, æter- « Eternus Pater, æternus Filius, æter- nus Spiritus sanctus. » Et quod ratione nus Spiritus sanctus. » Et quod ratione essentiæ loquitur, patet per consequens: essentiæ loquitur, patet per consequens: «Non tres æterni, sed unus æternus. » «Non tres æterni, sed unus æternus. »

2. Adhuc, Isa. Lvu, 15: Hæc dicit 2. Adhuc, Isa. Lvu, 15: Hæc dicit Excelsus, et Sublimis, habitans æterni- Excelsus, et Sublimis, habitans æterni- tatem. Non dicitur habitare æternitatem, tatem. Non dicitur habitare æternitatem, nisi quia æternus videtur ergo, quod nisi quia æternus videtur ergo, quod solus Deus sit æternus. solus Deus sit æternus.

3. Adhuc, Eternitati convenit sine 3. Adhuc, Eternitati convenit sine fine et sine principio esse, et sine omni fine et sine principio esse, et sine omni variatione et mutabilitate: hæc autem variatione et mutabilitate: hæc autem soli Deo conveniunt: solus ergo Deus soli Deo conveniunt: solus ergo Deus æternus est. æternus est.

4. Adhuc, Boetius dicit, quod << nunc 4. Adhuc, Boetius dicit, quod << nunc stans non movens sese, æternitatem fa- stans non movens sese, æternitatem fa- cit» sed nunc non est stans in se, nisi cit» sed nunc non est stans in se, nisi quia per intellectum illud stans est cui ad- quia per intellectum illud stans est cui ad- jacet. Cum ergo nihil sit stans penitus, jacet. Cum ergo nihil sit stans penitus, nisi divinum esse, videtur quod nihil sit nisi divinum esse, videtur quod nihil sit æternum nisi esse divinum tantum ita æternum nisi esse divinum tantum ita quod etiam proprium sit ei esse æternum, quod etiam proprium sit ei esse æternum, et non possit hoc nomen, æternum, crea- et non possit hoc nomen, æternum, crea- turis communicari. turis communicari.

5. Adhuc, Nisi solus Deus esset æter- 5. Adhuc, Nisi solus Deus esset æter- nus, non distinguerentur æterna a tem- nus, non distinguerentur æterna a tem-

Quid sit æternum æternitate mensura- poralibus et æviternis. Omnia enim facta, Quid sit æternum æternitate mensura- poralibus et æviternis. Omnia enim facta,

tum 1 ? tum 1 ?

Secundo quæritur, Quid sit æternum? Secundo quæritur, Quid sit æternum? Et non quæritur, Quid sit definitione, Et non quæritur, Quid sit definitione,

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum. Dist. VIII, Art. 9. Tom. XXV. Cf. etiam tiarum. Dist. VIII, Art. 9. Tom. XXV. Cf. etiam

aut æviterna, aut temporalia sunt, sicut aut æviterna, aut temporalia sunt, sicut præhabitum est: quia quod habet prin- præhabitum est: quia quod habet prin- cipium, non potest esse æternum cipium, non potest esse æternum linquitur ergo, quod solus Deus æternus linquitur ergo, quod solus Deus æternus sit. sit.

re- re-

Jam Partem Summæ de Creaturis, Quæst. III, Jam Partem Summæ de Creaturis, Quæst. III, Art. 4. Tom. XXXIV hujusce novæ editionis. Art. 4. Tom. XXXIV hujusce novæ editionis.

☐ H. ☐ H.

Ha. Ha.

Conta Conta

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23.

6. Adhuc, Anselmus in Monologio: 6. Adhuc, Anselmus in Monologio: Vel hoc solo veram æternitatem soli Vel hoc solo veram æternitatem soli inesse illi substantiæ quæ sola non facta, inesse illi substantiæ quæ sola non facta, sed factrix inventa est esse, aperte per- sed factrix inventa est esse, aperte per- cipitur, quoniam vera æternitas principii cipitur, quoniam vera æternitas principii finisque meta carere intelligitur, quod finisque meta carere intelligitur, quod nulli rerum creatarum convenire eo ipso nulli rerum creatarum convenire eo ipso quod de nihilo factæ sunt, convincitur ¹. >> quod de nihilo factæ sunt, convincitur ¹. >> Ex hoc relinquitur, quod solus Deus Ex hoc relinquitur, quod solus Deus mternus sit, et quod proprium sit sibi mternus sit, et quod proprium sit sibi eternum esse, et quod nomen æterni in- eternum esse, et quod nomen æterni in- communicabile nomen sit, uni soli con- communicabile nomen sit, uni soli con- veniens. veniens.

IN CONTRARIUM hujus videtur esse, quod IN CONTRARIUM hujus videtur esse, quod Scriptura de multis æternis loquitur, sic- Scriptura de multis æternis loquitur, sic- ut in Psalmo CXLVIII, 6: Statuit ea in ut in Psalmo CXLVIII, 6: Statuit ea in eternum, et in sæculum sæculi. Et lo- eternum, et in sæculum sæculi. Et lo- quitur de sole et luna et aliis coelestibus. quitur de sole et luna et aliis coelestibus.

Adhuc, Dicitur supplicium æternum, Adhuc, Dicitur supplicium æternum, et dicitur vita æterna. Matth. xxv, 46: et dicitur vita æterna. Matth. xxv, 46: Ibunt hi in supplicium æternum, justi Ibunt hi in supplicium æternum, justi

autem in vitam æternam. autem in vitam æternam.

Dicitur etiam anima æterna, si beatitu- Dicitur etiam anima æterna, si beatitu- dinem consequatur. Augustinus in lib. dinem consequatur. Augustinus in lib. LXXXIII Quæstionum, quæst. 23: LXXXIII Quæstionum, quæst. 23: << Anima æternitatem consequi creditur. »> << Anima æternitatem consequi creditur. »> Videtur ergo, quod plura sunt æterna, Videtur ergo, quod plura sunt æterna, et quod æternum esse non sit proprium et quod æternum esse non sit proprium Dei, et nomen æterni communicabile Dei, et nomen æterni communicabile sit, sit,

SI HOC aliquo modo conceditur: tunc SI HOC aliquo modo conceditur: tunc quæritur, Utrum nomen æternum univo- quæritur, Utrum nomen æternum univo- ce dicatur de creatore et creaturis ? ce dicatur de creatore et creaturis ? Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

Nihil enim univoce dicitur de creatore Nihil enim univoce dicitur de creatore et creaturis, sicut nec de causa et cau- et creaturis, sicut nec de causa et cau- sato quod enim in causa est, est in ea sato quod enim in causa est, est in ea per modum causæ : et quod est in cau- per modum causæ : et quod est in cau- sato, est in eo per modum causati, ut sato, est in eo per modum causati, ut dicitur in libro de Causis: hæc autem dicitur in libro de Causis: hæc autem etsi quandoque habeant idem nomen, ad etsi quandoque habeant idem nomen, ad unam tamen rationem substantiæ non unam tamen rationem substantiæ non possunt reduci. possunt reduci.

SED CONTRA hoc esse videtur, quod SED CONTRA hoc esse videtur, quod 1. Id quod dicitur per participationem, 1. Id quod dicitur per participationem, univoce dicitur, ut dicit Aristoteles. Ho- univoce dicitur, ut dicit Aristoteles. Ho-

1 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 24. 1 S. ANSELMUS, In Monologio, cap. 24.

173 173

mo enim participat animal, et inferius mo enim participat animal, et inferius suum participat superius, et univoce di- suum participat superius, et univoce di- citur de illo. Dicit autem Augustinus in. citur de illo. Dicit autem Augustinus in. lib. LXXXIII Quæstionum, quæstione 23, lib. LXXXIII Quæstionum, quæstione 23, quod « anima æterna fit æternitatis par- quod « anima æterna fit æternitatis par- ticipatione. » Non ergo æquivoce dicitur ticipatione. » Non ergo æquivoce dicitur

æternum. æternum.

2. Adhuc, Denominativum non est 2. Adhuc, Denominativum non est æquivocum denominatione autem dici- æquivocum denominatione autem dici- tur Angelus et anima æterna: non ergo tur Angelus et anima æterna: non ergo æquivoce. æquivoce.

SOLUTIO. Dicimus, quod hoc solvere Solutio. SOLUTIO. Dicimus, quod hoc solvere Solutio. non est grave. Dicitur enim æternum non est grave. Dicitur enim æternum duobus modis, per essentiam scilicet, et duobus modis, per essentiam scilicet, et per participationem. Per essentiam solus per participationem. Per essentiam solus Deus æternus est, et sibi proprium est Deus æternus est, et sibi proprium est esse æternum, et incommunicabile est esse æternum, et incommunicabile est hoc nomen aliis. Participatione autem hoc nomen aliis. Participatione autem dicitur æternum esse, quod æternitatis dicitur æternum esse, quod æternitatis aliquam proprietatem participat. Partici- aliquam proprietatem participat. Partici- pare enim dicitur aliquid duobus modis, pare enim dicitur aliquid duobus modis, scilicet naturam aliquam communem se- scilicet naturam aliquam communem se- cundum totam essentiam accipere, et se- cundum totam essentiam accipere, et se- cundum ambitum suæ potestatis ad par- cundum ambitum suæ potestatis ad par- tem suæ communitatis determinare et tem suæ communitatis determinare et hoc modo species participat genus, et hoc modo species participat genus, et omne inferius essentialiter participat omne inferius essentialiter participat suum superius. Alio modo dicitur parti- suum superius. Alio modo dicitur parti- cipare, non naturam secundum veritatem cipare, non naturam secundum veritatem essentiæ accipere, sed naturæ proprieta- essentiæ accipere, sed naturæ proprieta- tem, et illam ad quemdam modum es- tem, et illam ad quemdam modum es- sendi determinare. Et tale commune sic sendi determinare. Et tale commune sic participatum a diversis, nec univoce, nec participatum a diversis, nec univoce, nec æquivoce dicitur de illis, sed per analo- æquivoce dicitur de illis, sed per analo- giam, sicut ens dicitur de substantia et giam, sicut ens dicitur de substantia et accidentibus. Et hoc modo participantia accidentibus. Et hoc modo participantia æternitatem per prius et posterius di- æternitatem per prius et posterius di-

cuntur æterna. cuntur æterna.

Sunt autem duæ proprietates in æter- Sunt autem duæ proprietates in æter- nitate, quæ maxime participantur a crea- nitate, quæ maxime participantur a crea- turis, scilicet incommutabilitas, et ca- turis, scilicet incommutabilitas, et ca- rentia finis. Est enim aliquid simpliciter rentia finis. Est enim aliquid simpliciter incommutabile in substantia, esse, vir- incommutabile in substantia, esse, vir- tute, et operatione et hoc primo et per tute, et operatione et hoc primo et per se incommutabile est, ut Deus. Est etiam se incommutabile est, ut Deus. Est etiam aliquid per substantiam incommutabile, aliquid per substantiam incommutabile,

174 174

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tamen commutabile virtutibus et acci- tamen commutabile virtutibus et acci- dentibus et operatione ut Angelus et ani- dentibus et operatione ut Angelus et ani- ma beata. Et est incommutabile ab esse, ma beata. Et est incommutabile ab esse, commutabile tamen ad esse, et commu- commutabile tamen ad esse, et commu- tabile motu et virtute et operatione, tabile motu et virtute et operatione, sicut corpora coelestia. Et ideo partici- sicut corpora coelestia. Et ideo partici- patione hujus proprietatis Deus primo patione hujus proprietatis Deus primo æternus, secundo Angelus, tertio anima, æternus, secundo Angelus, tertio anima, et quarto corpora coelestia. Ista enim et quarto corpora coelestia. Ista enim simpliciter incommutabilia non sunt, sed simpliciter incommutabilia non sunt, sed incommutabilitatis quemdam habent mo- incommutabilitatis quemdam habent mo- dum secundum plus et minus, et prius et dum secundum plus et minus, et prius et posterius. posterius.

Similiter est de carentia finis. Quædam Similiter est de carentia finis. Quædam enim carent fine, ita quod non habeant enim carent fine, ita quod non habeant potentiam qua finiantur in se, nec in potentiam qua finiantur in se, nec in alio superiori, ut Angelus, et anima, alio superiori, ut Angelus, et anima, et substantia circuli coelestis, et etiam et substantia circuli coelestis, et etiam substantia elementorum quantum ad substantia elementorum quantum ad materiam primam quæ est in eis. Ma- materiam primam quæ est in eis. Ma- teria enim prima manet ut subjectum teria enim prima manet ut subjectum mutationis, et ut relicta post mutatio- mutationis, et ut relicta post mutatio- nem. Et hoc modo dicuntur æterna : quia nem. Et hoc modo dicuntur æterna : quia numquam finienda, non habentia poten- numquam finienda, non habentia poten- tiam finiendi in se, nec in alio supe- tiam finiendi in se, nec in alio supe- riori quod faciat ipsa finiri: eo quod riori quod faciat ipsa finiri: eo quod quiescit operatio ejus in ipsis et influxus quiescit operatio ejus in ipsis et influxus ad esse. Quædam vero ex carentia finis ad esse. Quædam vero ex carentia finis dicuntur æterna eo quod non habeant dicuntur æterna eo quod non habeant potentiam quæ finiantur in seipsis, quam- potentiam quæ finiantur in seipsis, quam- vis habeant rationem in alio propter vis habeant rationem in alio propter quod sunt, qua finiri debeant et finian- quod sunt, qua finiri debeant et finian- tur. Et hoc modo æternus dicitur coele- tur. Et hoc modo æternus dicitur coele- stis motus et generatio et corruptio in stis motus et generatio et corruptio in mundo, et successio noctis et diei. Psal. mundo, et successio noctis et diei. Psal. CXLVIII, 6 Statuit ea in æternum, et in CXLVIII, 6 Statuit ea in æternum, et in sæculum sæculi. Hæc enim sunt ad com- sæculum sæculi. Hæc enim sunt ad com- plendum numerum electorum, qui deter- plendum numerum electorum, qui deter- minatus est in præsentia Dei : et com- minatus est in præsentia Dei : et com- pleto illo quiescent et finientur : quia pleto illo quiescent et finientur : quia tunc primus motor non influet amplius tunc primus motor non influet amplius motum et sic cessabit motus in mobili. motum et sic cessabit motus in mobili. E converso dicitur aliquid æternum, eo E converso dicitur aliquid æternum, eo quod habet potentiam ad finem in seipso, quod habet potentiam ad finem in seipso, et non in alio sicut simplicia dicuntur et non in alio sicut simplicia dicuntur æterna, quia superius potentius est ad æterna, quia superius potentius est ad tenendum ea in esse, quam potentia quæ tenendum ea in esse, quam potentia quæ ipsis est ad finitionem eorum. Et secun- ipsis est ad finitionem eorum. Et secun- dum quod ista participantur, sic plus et dum quod ista participantur, sic plus et

minus,prius et posterius dicuntur æterna. minus,prius et posterius dicuntur æterna. Unde plus sunt æterna quæ carent poten- Unde plus sunt æterna quæ carent poten- tia finiendi et in se et in alio, quam illa tia finiendi et in se et in alio, quam illa quæ carent potentia altero modo tan- quæ carent potentia altero modo tan- tum. Et plus æterna sunt quæ carent tum. Et plus æterna sunt quæ carent potentia finis in alio, quam quæ carent potentia finis in alio, quam quæ carent in seipsis: quia, sicut dictum est supe- in seipsis: quia, sicut dictum est supe- rius, potentius est ad tenendum ea in esse, rius, potentius est ad tenendum ea in esse, quam principium intrinsecum ad finien- quam principium intrinsecum ad finien- dum vel non finiendum. Secundum ergo dum vel non finiendum. Secundum ergo hunc modum per prius et posterius di- hunc modum per prius et posterius di- cuntur æterna et prædicatur æternum cuntur æterna et prædicatur æternum de ipsis non univoce, sed secundum ana- de ipsis non univoce, sed secundum ana- logiam. logiam.

Et per hoc patet solutio ad omnia. Et per hoc patet solutio ad omnia.

ARTICULI SECUNDI ARTICULI SECUNDI

PARTICULA II. PARTICULA II.

Qualiter æternitas comparetur ad Qualiter æternitas comparetur ad æternum ? æternum ?

Quæritur etiam, Qualiter æternitas Quæritur etiam, Qualiter æternitas comparetur ad æternum? comparetur ad æternum?

Et ibi quæruntur duo quorum pri- Et ibi quæruntur duo quorum pri- mum est, Utrum æternitas essentialiter mum est, Utrum æternitas essentialiter sit æternum, vel adjaceat æterno extrin- sit æternum, vel adjaceat æterno extrin- secus, ita quod aliquo modo est essentia secus, ita quod aliquo modo est essentia æterni, et aliquo modo adjacet ei sicut æterni, et aliquo modo adjacet ei sicut mensura adæquata esse ejus? mensura adæquata esse ejus?

Secundum est, Si conceditur, quod Secundum est, Si conceditur, quod aliquo modo est essentia æterni, et ali- aliquo modo est essentia æterni, et ali- quo modo adjacet ei sicut mensura esse quo modo adjacet ei sicut mensura esse ipsius, utrum aliquid aliud possit esse ipsius, utrum aliquid aliud possit esse mensura adæquata æternitati, quod etiam mensura adæquata æternitati, quod etiam mensuret esse æterni, vel non? mensuret esse æterni, vel non?

ntra. ntra.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 23.

PARTICULÆ SECUNDÆ PARTICULÆ SECUNDÆ

SUBPARTICULA I. SUBPARTICULA I.

Utrum æternitas comparetur ad æternum Utrum æternitas comparetur ad æternum per essentiam, vel per rationem men- per essentiam, vel per rationem men- suræ extrinsece adjacentis ¹? suræ extrinsece adjacentis ¹?

1 1

Primo ergo quæritur, Utrum æternitas Primo ergo quæritur, Utrum æternitas comparetur ad æternum per essentiam, comparetur ad æternum per essentiam, vel per rationem mensuræ extrinsecus vel per rationem mensuræ extrinsecus adjacentis ? adjacentis ?

Et videtur, quod per essentiam. Et videtur, quod per essentiam.

1. Anselmus, « Æternitas ejus rei est 1. Anselmus, « Æternitas ejus rei est quæ nihil aliud est quam ipsa, immuta- quæ nihil aliud est quam ipsa, immuta- bile ens et sine partibus. » Videtur ergo, bile ens et sine partibus. » Videtur ergo, quod æternitas essentiali prædicatione quod æternitas essentiali prædicatione dicitur de Deo æterno. dicitur de Deo æterno.

2. Adhuc, Constat, quod æternitas ab 2. Adhuc, Constat, quod æternitas ab æterno est et sine principio et Deus ab æterno est et sine principio et Deus ab æterno et sine principio est. Si ergo æterno et sine principio est. Si ergo æternitas non sit Deus, plura erunt ab æternitas non sit Deus, plura erunt ab æterno: quod non recipit Catholica fides, æterno: quod non recipit Catholica fides, et ratio non admittit: eo quod factum est et ratio non admittit: eo quod factum est omne quod Deus non est. Dicit enim omne quod Deus non est. Dicit enim Philosophus Mellissi esse rationem, quod Philosophus Mellissi esse rationem, quod factum est habere principium, et quod factum est habere principium, et quod sui esset principium, non posse esse in- sui esset principium, non posse esse in- finitum. finitum.