150 150

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

2. Item, Videtur per dictum Apuleii 2. Item, Videtur per dictum Apuleii quod inducit Augustinus in libro de Ci- quod inducit Augustinus in libro de Ci- vitate Dei, quod Deus est motu et ra- vitate Dei, quod Deus est motu et ra- tione mundum gubernans. Constat au- tione mundum gubernans. Constat au- tem, quod non est gubernans nisi motu tem, quod non est gubernans nisi motu sui videtur ergo, quod aliquo modo mu- sui videtur ergo, quod aliquo modo mu- tabilis sit. tabilis sit.

3. Adhuc, Appropinquari et elongari 3. Adhuc, Appropinquari et elongari motus sunt et hide Deo dicuntur, Jacobi, motus sunt et hide Deo dicuntur, Jacobi, IV, 8: Appropinquate Deo, et appropin- IV, 8: Appropinquate Deo, et appropin- quabit vobis. quabit vobis.

2. Adhuc, Sapient. VII, 23: Omnibus 2. Adhuc, Sapient. VII, 23: Omnibus mobilibus mobilior est sapientia. Sa- mobilibus mobilior est sapientia. Sa- pientia autem divina Deus est. Ergo om- pientia autem divina Deus est. Ergo om- nibus mobilibus mobilior Deus est. nibus mobilibus mobilior Deus est.

5. Adhuc, Movere est aliter se habere 5. Adhuc, Movere est aliter se habere quam prius, ut dicit Aristoteles in III Phy- quam prius, ut dicit Aristoteles in III Phy- sicorum sed Deus aliter se habet modo sicorum sed Deus aliter se habet modo quam ab æterno: modo enim se habet ad quam ab æterno: modo enim se habet ad creaturam ut creator, gubernator, et creaturam ut creator, gubernator, et conservator et hoc modo ab æterno se conservator et hoc modo ab æterno se non habuit ad creaturam: ergo videtur, non habuit ad creaturam: ergo videtur, quod Deus sit mutabilis. quod Deus sit mutabilis.

6. Adhuc, Aristoteles in III Physico- 6. Adhuc, Aristoteles in III Physico- rum et in secundo de Anima vult, quod rum et in secundo de Anima vult, quod duplex sit motus alterationis. Unus qui duplex sit motus alterationis. Unus qui est de potentia ad actum, sive qui est de est de potentia ad actum, sive qui est de contrario in contrarium, ut cum de albo contrario in contrarium, ut cum de albo fit nigrum, vel de ignorante sciens. Alius fit nigrum, vel de ignorante sciens. Alius motus quo quis de otio sive de habitu motus quo quis de otio sive de habitu mutatur ad actum, ut cum quis de non mutatur ad actum, ut cum quis de non considerante fit considerans, vel de ha- considerante fit considerans, vel de ha- bitu actualiter agens. Dicit enim Aver- bitu actualiter agens. Dicit enim Aver- roes super 11 de Anima, quod habitus est roes super 11 de Anima, quod habitus est quo quis aliquid agit cum voluerit. Tali quo quis aliquid agit cum voluerit. Tali autem modo videtur Deus alterari: quia autem modo videtur Deus alterari: quia de non creante fit creans (hoc constat), de de non creante fit creans (hoc constat), de non gubernante fit gubernans, et sic est non gubernante fit gubernans, et sic est in multis aliis. Unde Augustinus in lib. I in multis aliis. Unde Augustinus in lib. I super Genesim ad litteram dicit, et poni- super Genesim ad litteram dicit, et poni- tur in Glossa super illud Genesis, 11, 18: tur in Glossa super illud Genesis, 11, 18: Dixit quoque Dominus Deus: Non est Dixit quoque Dominus Deus: Non est bonum hominem esse solum. Ibi quærit bonum hominem esse solum. Ibi quærit Augustinus, Quare ibi vocat Dominum Augustinus, Quare ibi vocat Dominum Deum, cum ante non dixerit nisi simpli- Deum, cum ante non dixerit nisi simpli- citer, Deus? Et respondet, quod Dominus citer, Deus? Et respondet, quod Dominus dici non poterat, cum servum non habe- dici non poterat, cum servum non habe-

1 Cf. I Sententiarum, Dist. VII, cap. C, in 1 Cf. I Sententiarum, Dist. VII, cap. C, in

ret cui imperaret: homo autem servus ret cui imperaret: homo autem servus est unde in factura hominis Deum Do- est unde in factura hominis Deum Do- minum vocat. Ex quo relinquitur, quod minum vocat. Ex quo relinquitur, quod ex non Domino factus est Dominus. ex non Domino factus est Dominus. Ergo mutatus est. Ergo mutatus est.

7. Adhuc, Constat, quod ex non vo- 7. Adhuc, Constat, quod ex non vo- lente aliquid, factus est volens illud. Vult lente aliquid, factus est volens illud. Vult enim aliquem non esse quando moritur, enim aliquem non esse quando moritur, quem prius voluit esse cum non morere- quem prius voluit esse cum non morere- tur: ergo voluit aliquid quod ante non tur: ergo voluit aliquid quod ante non voluit de non volente ergo factus est voluit de non volente ergo factus est volens, et sic secundum voluntatem mu- volens, et sic secundum voluntatem mu-

tatus est. tatus est.

8. Adhuc, In primo libro Sententia- 8. Adhuc, In primo libro Sententia- rum, distinctione VII, ponuntur verba rum, distinctione VII, ponuntur verba Augustini contra Maximinum libro primo Augustini contra Maximinum libro primo de Trinitate, cap. 1: « Si Spiritus sanctus de Trinitate, cap. 1: « Si Spiritus sanctus « nasci potuit, potuit esse Filius, et ita « nasci potuit, potuit esse Filius, et ita << mutabilis esse potuit '. » Ergo a simili si << mutabilis esse potuit '. » Ergo a simili si creator esse potuit, et factus est creator, creator esse potuit, et factus est creator, potuit esse mutabilis. potuit esse mutabilis.

Ex his omnibus videtur, quod Deus Ex his omnibus videtur, quod Deus omnino non sit immutabilis. omnino non sit immutabilis.

SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod et se- Solu SOLUTIO. Ad hoc dicendum, quod et se- Solu cundum philosophiam et secundum fidem cundum philosophiam et secundum fidem Deus est penitus incommutabilis et im- Deus est penitus incommutabilis et im- mobilis. Est enim mutatio secundum sub- mobilis. Est enim mutatio secundum sub- stantiam proprie, motus autem secun- stantiam proprie, motus autem secun- dum accidens. Dicit enim Aristoteles in dum accidens. Dicit enim Aristoteles in V Physicorum, quod mutatio vel est de V Physicorum, quod mutatio vel est de non subjecto ad subjectum, vel de sub- non subjecto ad subjectum, vel de sub- jecto ad non subjectum : motus autem jecto ad non subjectum : motus autem de subjecto ad subjectum. Unde cum de subjecto ad subjectum. Unde cum Deus nec in substantia, nec in formis ac- Deus nec in substantia, nec in formis ac- cidentalibus in potentia sit, sequitur cidentalibus in potentia sit, sequitur quod omnino incommutabilis sit. Si enim quod omnino incommutabilis sit. Si enim mutabilis esset in his quæ sibi insunt, mutabilis esset in his quæ sibi insunt, quæ Joannes Damascenus vocat asse- quæ Joannes Damascenus vocat asse- quentia substantiam, sequeretur quod quentia substantiam, sequeretur quod commutabilis esset in substantia: quia commutabilis esset in substantia: quia quidquid in Deo est, Deus est substantia- quidquid in Deo est, Deus est substantia- liter. liter.

Unde ea quæ primo ad hoc inducta Unde ea quæ primo ad hoc inducta sunt, concedeuda sunt. sunt, concedeuda sunt.

AD ID autem quod primo in contra- AD ID autem quod primo in contra- rium objicitur, dicendum quod Deus se rium objicitur, dicendum quod Deus se

fine. Tom. XXV, pag. fine. Tom. XXV, pag.

214. 214.

Ad objec Ad objec

1.3. 1.3.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 21. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 21.

movere dicitur per effectum naturæ, vel movere dicitur per effectum naturæ, vel gratiæ, vel gloriæ, quando scilicet per gratiæ, vel gloriæ, quando scilicet per effectum aliquem incipit in aliquo esse, effectum aliquem incipit in aliquo esse, per quem prius in illo non fuit, qui se- per quem prius in illo non fuit, qui se- cundum se ubique est et in omnibus. cundum se ubique est et in omnibus. Unde talis motus ad Deum non refertur, Unde talis motus ad Deum non refertur, sed ad ejus effectum. Et hoc innuit Augu- sed ad ejus effectum. Et hoc innuit Augu- stinus cum dicit, quod « nec movet se per stinus cum dicit, quod « nec movet se per tempus, nec per locum. » Si enim motus tempus, nec per locum. » Si enim motus in ipso esset, oporteret quod vel per tem- in ipso esset, oporteret quod vel per tem- pus, vel per locum moveretur. Similiter pus, vel per locum moveretur. Similiter dicitur, Sapient. vu, 27, de spiritu sa- dicitur, Sapient. vu, 27, de spiritu sa- pientiæ, quod per nationes in animas pientiæ, quod per nationes in animas sanctas se transfert, amicos Dei et pro- sanctas se transfert, amicos Dei et pro- phetas constituit. phetas constituit.

AD ALIUD dicendum, quod Deus motu AD ALIUD dicendum, quod Deus motu mundum gubernat, qui ab ipso est, mundum gubernat, qui ab ipso est, non qui in ipso est. Dicit enim Ari- non qui in ipso est. Dicit enim Ari- stoteles in III Physicorum, quod « mo- stoteles in III Physicorum, quod « mo- tus est actus moventis, et actus mo- tus est actus moventis, et actus mo- bilis. »Sed est actus moventis, secun- bilis. »Sed est actus moventis, secun- dum quod est actus perfectus qui a per- dum quod est actus perfectus qui a per- fecto est, quod est movens: omne enim fecto est, quod est movens: omne enim movens perfectum est, et in actu: et pri- movens perfectum est, et in actu: et pri- mus motor perfectissimus est, et ipse mus motor perfectissimus est, et ipse actor est. Secundum autem quod est actus actor est. Secundum autem quod est actus imperfectus, sic est in mobili sicut in sub- imperfectus, sic est in mobili sicut in sub- jecto, et sicut in imperfecto quod motu jecto, et sicut in imperfecto quod motu perficitur. Et ideo ibidem dicit Aristote- perficitur. Et ideo ibidem dicit Aristote- les quod « motus dicitur actus imperfé- les quod « motus dicitur actus imperfé- ctus, qui est imperfecti actus: » et sic ctus, qui est imperfecti actus: » et sic non cadit in Deum. Et quando dicitur non cadit in Deum. Et quando dicitur incommutabilis Deus, præpositio in, non incommutabilis Deus, præpositio in, non privat potentiam movendi active, sed pri- privat potentiam movendi active, sed pri- vat potentiam mobilitatis passiva. vat potentiam mobilitatis passiva.

AD ALIUD dicendum, quod motus ap- AD ALIUD dicendum, quod motus ap- propinquationis et elongationis non refe- propinquationis et elongationis non refe- runtur ad Deum, nisi secundum effe- runtur ad Deum, nisi secundum effe- ctum, ut paulo ante dictum est. Et hoc ctum, ut paulo ante dictum est. Et hoc probat Dionysius in libro de Divinis probat Dionysius in libro de Divinis nominibus, de virtute orationis, po- nominibus, de virtute orationis, po- nens duas similitudines. Unam de nens duas similitudines. Unam de multi luminis catena de cœlo depen- multi luminis catena de cœlo depen- dente, in qua manus mutans per ansas et dente, in qua manus mutans per ansas et ansas ascendendo, a terra quidem exal- ansas ascendendo, a terra quidem exal- tatur et coelum sibi appropinquat, non tatur et coelum sibi appropinquat, non coeli depositione, sed sui ad cœlum exal- coeli depositione, sed sui ad cœlum exal-

1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus, 1 S. DIONYSIUS, Lib. de Divinis nominibus,

151 151

tatione. Secundam ponit in rupe vel pe- tatione. Secundam ponit in rupe vel pe- tra immobiliter stante juxta aquam, ad tra immobiliter stante juxta aquam, ad quam cum quis trahit navim vel impellit, quam cum quis trahit navim vel impellit, ad ipsam appropinquat vel ab ea elon- ad ipsam appropinquat vel ab ea elon- gatur, non motu petræ, sed motu navis. gatur, non motu petræ, sed motu navis.

AD ALIUD dicendum, quod mobilior di- Ad object: 4. AD ALIUD dicendum, quod mobilior di- Ad object: 4. citur esse sapientia per effectum : quia citur esse sapientia per effectum : quia sicut ibidem dicitur, Sapient. vii, 24, at- sicut ibidem dicitur, Sapient. vii, 24, at- tingit ubique, et omnia disponit: quod tingit ubique, et omnia disponit: quod nulli aliarum causarum convenire poterit. nulli aliarum causarum convenire poterit.

AD ALIUD dicendum, quod non aliter se Adobject. AD ALIUD dicendum, quod non aliter se Adobject. habet nunc Deus quam ab æterno. Et habet nunc Deus quam ab æterno. Et quod dicitur creator et conservator, per quod dicitur creator et conservator, per relationem dicitur, quæ non per muta- relationem dicitur, quæ non per muta- tionem sui fit in ipso, sed per mutationem tionem sui fit in ipso, sed per mutationem creaturæ, quæ nunc fit ut creata, con- creaturæ, quæ nunc fit ut creata, con- servata, gubernata, ex cujus relatione ad servata, gubernata, ex cujus relatione ad creatorem oportet quod cointelligatur creatorem oportet quod cointelligatur correlatio creatoris ad ipsam, quæ nihil correlatio creatoris ad ipsam, quæ nihil novi dicit in ipso, sed aliquid novi dicit novi dicit in ipso, sed aliquid novi dicit ab ipso et hoc importatur in hoc no- ab ipso et hoc importatur in hoc no- mine, creator. Jam enim in tractatu de mine, creator. Jam enim in tractatu de simplicitate Dei determinatum est, quod simplicitate Dei determinatum est, quod relatio secundum hoc quod est accidens, relatio secundum hoc quod est accidens, et suum esse est inesse, non manet in et suum esse est inesse, non manet in divina prædicatione, sed suum modum divina prædicatione, sed suum modum prædicandi mutat in modum prædicandi prædicandi mutat in modum prædicandi substantialem. Secundum autem quod substantialem. Secundum autem quod relatio est, esse suum ad aliud est, et nihil relatio est, esse suum ad aliud est, et nihil prædicat per modum inhærendi: sed hoc prædicat per modum inhærendi: sed hoc quod prædicat, prædicat per modum ad quod prædicat, prædicat per modum ad se habendi. Tales autem habitudines ex se habendi. Tales autem habitudines ex uno mutato secundum veritatem, in mul- uno mutato secundum veritatem, in mul- tis innascuntur secundum intellectum. tis innascuntur secundum intellectum. Et hujus exemplum dant Boetius et Avi- Et hujus exemplum dant Boetius et Avi- cenna in statua alicubi stante a dextris, cenna in statua alicubi stante a dextris, quo recedente ad oppositum, statim ea- quo recedente ad oppositum, statim ea- dem statua sine sui mutatione efficitur a dem statua sine sui mutatione efficitur a sinistris. Augustini autem exemplum in sinistris. Augustini autem exemplum in libro de Trinitate est de nummo, qui libro de Trinitate est de nummo, qui sine sui commutatione ex commutationi- sine sui commutatione ex commutationi-

bus ejus cujus est, aliquando est pre- bus ejus cujus est, aliquando est pre- tium, et aliquando est pignus, per re- tium, et aliquando est pignus, per re- lationem nummi ad id pro quo com- lationem nummi ad id pro quo com- mutatur. Melius omnibus exemplum mutatur. Melius omnibus exemplum est quod Euclides in libro de Fallacia est quod Euclides in libro de Fallacia visus a Platone acceptum ponit de re- visus a Platone acceptum ponit de re-

cap. 3. cap. 3.

152 152

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

flexione quæ fit ad speculum planum, flexione quæ fit ad speculum planum, ubi dextera eodem modo manentia efli- ubi dextera eodem modo manentia efli- ciuntur sinistra, et sinistra dextera. Sic ciuntur sinistra, et sinistra dextera. Sic eodem modo manens Deus per respectum eodem modo manens Deus per respectum creaturæ ad ipsum, creator dicitur, et creaturæ ad ipsum, creator dicitur, et non creator, sine sui mutatione. non creator, sine sui mutatione. Ad object. 6. AD ALIUD dicendum, quod sicut obje- Ad object. 6. AD ALIUD dicendum, quod sicut obje- ctum est, alteratio duplex est: sed de otio ctum est, alteratio duplex est: sed de otio ad actum, sive de habitu ad actum non ad actum, sive de habitu ad actum non mutantur nisi ea quæ agunt passibilia mutantur nisi ea quæ agunt passibilia existentia. In his autem quæ non sunt existentia. In his autem quæ non sunt passibilia, sed uno modo se habent et passibilia, sed uno modo se habent et per essentiam agunt, de non agentibus per essentiam agunt, de non agentibus fiunt agentia sine mutatione. In talibus fiunt agentia sine mutatione. In talibus enim agens uno modo se habet, et non enim agens uno modo se habet, et non dicitur agens nunc, et non prius, nisi dicitur agens nunc, et non prius, nisi per hoc quod actum nunc est et non per hoc quod actum nunc est et non prius. Et exemplum in sole, qui semper prius. Et exemplum in sole, qui semper eodem modo se habet in illuminando : eodem modo se habet in illuminando : nec dicitur ceram liquefaciens et lutum nec dicitur ceram liquefaciens et lutum condensans nunc et non prius, nisi per condensans nunc et non prius, nisi per hoc quod cera liquefacta et lutum con- hoc quod cera liquefacta et lutum con- densatum est nunc et non prius: talia densatum est nunc et non prius: talia enim uno modo se habentia non muta- enim uno modo se habentia non muta- tione sui, sed mutatione acti faciunt ea tione sui, sed mutatione acti faciunt ea quæ faciunt. quæ faciunt.

Ad object.7. Ad object.7.

Ad object 8. Ad object 8.

AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, AD ALIUD dicendum, quod cum dicitur, voluit nunc quod non prius, in his quæ voluit nunc quod non prius, in his quæ impossibiliter agunt per voluntatem tales impossibiliter agunt per voluntatem tales determinationes determinant voluntatem determinationes determinant voluntatem sive eum qui voluit respectu voliti, et sive eum qui voluit respectu voliti, et non respectu volentis et ideo mutatio- non respectu volentis et ideo mutatio- nem dicunt in volito, et non in volente. nem dicunt in volito, et non in volente. Ab æterno enim voluit ut nunc fieret, Ab æterno enim voluit ut nunc fieret, sed volitum nunc est, et non ab æterno. sed volitum nunc est, et non ab æterno. AD ULTIMUM dicendum, quod non est AD ULTIMUM dicendum, quod non est simile de relatione personali qua persona simile de relatione personali qua persona procedit de persona, et de aliis relativis procedit de persona, et de aliis relativis quæ ad creaturam sunt. Relationes enim quæ ad creaturam sunt. Relationes enim personales super actus sunt fundatæ sub- personales super actus sunt fundatæ sub- stantiales, quibus persona accipit sub- stantiales, quibus persona accipit sub- stantiam et omnia quæ substantiæ sunt. stantiam et omnia quæ substantiæ sunt. Et ideo si mutatio esset in talibus rela- Et ideo si mutatio esset in talibus rela- tionibus, sequeretur quod mutatio esset tionibus, sequeretur quod mutatio esset in substantia. In relationibus autem quæ in substantia. In relationibus autem quæ ad creaturam sunt, fundatur relatio su- ad creaturam sunt, fundatur relatio su-

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum. Dist. VIII, Art. 16. Tom. XXV hujusce tiarum. Dist. VIII, Art. 16. Tom. XXV hujusce

per actum voluntatis, et super actum ex- per actum voluntatis, et super actum ex- terius qui fieri possunt sine mutatione terius qui fieri possunt sine mutatione agentis, ut dictum est, in his in quibus agentis, ut dictum est, in his in quibus actum dependet ad agens per suam sub- actum dependet ad agens per suam sub- stantiam, sed agens non dependet ad stantiam, sed agens non dependet ad

actum. actum.

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum motus vel mutatio aliqua con- Utrum motus vel mutatio aliqua con- veniat Deo? veniat Deo?

SECUNDO quæritur, Utrum motus vel SECUNDO quæritur, Utrum motus vel mutatio aliqua Deo conveniat? mutatio aliqua Deo conveniat? Et videtur quod sic. Et videtur quod sic.

Multipliciter enim aliquid refertur ad Multipliciter enim aliquid refertur ad motum vel mutationem: quædam enim motum vel mutationem: quædam enim ut subjectum mutationis: quædam ut ut subjectum mutationis: quædam ut terminus mutationis. Et hoc dupliciter, terminus mutationis. Et hoc dupliciter, scilicet a quo, et ad quem. Et videtur, scilicet a quo, et ad quem. Et videtur, quod omnia ista Deo conveniant. quod omnia ista Deo conveniant.

1.Sicut enim quamvis Deus sit simplex, 1.Sicut enim quamvis Deus sit simplex, multiplex tamen dicitur in effectu: ita multiplex tamen dicitur in effectu: ita quamvis secundum substantiam sit im- quamvis secundum substantiam sit im- mutabilis, tamen dici potest mutari in mutabilis, tamen dici potest mutari in causalitate, quia aliquando causatum est causalitate, quia aliquando causatum est a Deo, aliquando non. a Deo, aliquando non.

2.Iterum constat, quod mutatio est ad 2.Iterum constat, quod mutatio est ad ipsum, ut dicit Augustinus in I Confes- ipsum, ut dicit Augustinus in I Confes- sionum «Fecisti enim nos, Domine, sionum «Fecisti enim nos, Domine, ad te, et inquietum est cor nostrum ad te, et inquietum est cor nostrum donec ad te perveniat 2. » Et mutatio donec ad te perveniat 2. » Et mutatio est ab ipso quia, Lucæ, xv, 13, filius est ab ipso quia, Lucæ, xv, 13, filius prodigus a patre abiit in regionem lon- prodigus a patre abiit in regionem lon- ginquam, qui Deum designat. Item, ginquam, qui Deum designat. Item, Mutatio est in ipso. Act. xv, 28: In Mutatio est in ipso. Act. xv, 28: In ipso vivimus, et movemur, et sumus. ipso vivimus, et movemur, et sumus.

De omnibus autem his dicit Aristote- De omnibus autem his dicit Aristote- les, quod aliquo modo moventur, vel les, quod aliquo modo moventur, vel sicut ea quæ moventur, vel sicut ea ad sicut ea quæ moventur, vel sicut ea ad quæ est motus aliquis. Ergo modus ali- quæ est motus aliquis. Ergo modus ali- quis motus potest Deo attribui. quis motus potest Deo attribui.

novæ editionis. novæ editionis.

2 S. AUGUSTINUS, Lib. I Confessionum, cap. 1. 2 S. AUGUSTINUS, Lib. I Confessionum, cap. 1.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 21. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 21.

SOLUTIO. Nullus modus motus potest SOLUTIO. Nullus modus motus potest Deo attribui, nec secundum fidem, nec Deo attribui, nec secundum fidem, nec secundum philosophiam. Et hoc ideo secundum philosophiam. Et hoc ideo est, quia sicut probatur in libro de Cau- est, quia sicut probatur in libro de Cau- (sis, creatura sive creatum non potest (sis, creatura sive creatum non potest considerari nisi duobus modis, scilicet considerari nisi duobus modis, scilicet secundum id quod est, et secundum secundum id quod est, et secundum esse. Secundum id quod est, nihil et esse. Secundum id quod est, nihil et ex nihilo est, ut dicit Avicenna. Se- ex nihilo est, ut dicit Avicenna. Se- cundum esse autem a prima causa est. cundum esse autem a prima causa est. Mutabilitas autem creaturæ accidit se- Mutabilitas autem creaturæ accidit se- cundum id quod est: et ideo mutabilitas cundum id quod est: et ideo mutabilitas ad id quod est, referri non potest: non ad id quod est, referri non potest: non enim accidit creato secundum quod ab enim accidit creato secundum quod ab ipso est, sed secundum id quod est, et ipso est, sed secundum id quod est, et sic ex nihilo et nihil est propter quod sic ex nihilo et nihil est propter quod creator nullo modo mutabilis esse pot- creator nullo modo mutabilis esse pot-

est. est.

AD ID autem quod objicitur in contra- AD ID autem quod objicitur in contra- rium, dicendum quod unitas et multipli- rium, dicendum quod unitas et multipli- ritas in effectu consequuntur esse crea- ritas in effectu consequuntur esse crea- turæ, in quantum ab aliquo est et in turæ, in quantum ab aliquo est et in quantum est: et ideo illæ cum perfe- quantum est: et ideo illæ cum perfe- ctum esse creaturæ consequantur, in ctum esse creaturæ consequantur, in Deum aliquo modo referri possunt. Deum aliquo modo referri possunt.

AD ID quod objicitur, quod multiplici- AD ID quod objicitur, quod multiplici- ter aliquid refertur ad motum, dicendum ter aliquid refertur ad motum, dicendum quod Deus non refertur ad motum sicut quod Deus non refertur ad motum sicut terminus ad quem quem includit motus. terminus ad quem quem includit motus. Nec refertur ad motum sicut terminus a Nec refertur ad motum sicut terminus a quo qui abjicitur in ipso. Nec in ipso est quo qui abjicitur in ipso. Nec in ipso est mutatio sicut in eo quod est mensura mutatio sicut in eo quod est mensura motus vel mobilis: sic enim iteraretur motus vel mobilis: sic enim iteraretur in mobili vel motu secundum esse: lo- in mobili vel motu secundum esse: lo- cus enim in quo est motus, secun- cus enim in quo est motus, secun- dum esse aliquod iteratur in mobili : dum esse aliquod iteratur in mobili : quia ex ipso et ad ipsum est motus. quia ex ipso et ad ipsum est motus. Tempus autem secundum nunc, quod Tempus autem secundum nunc, quod est substantia motus, iteratur in motu: est substantia motus, iteratur in motu: quia sicut dicit Aristoteles in IV Physi- quia sicut dicit Aristoteles in IV Physi- corum, tempus est numerus motus se- corum, tempus est numerus motus se- cundum prius et posterius. Deus autem cundum prius et posterius. Deus autem nullo istorum modorum refertur ad mo- nullo istorum modorum refertur ad mo- tum, sed sicut movens immobile et con- tum, sed sicut movens immobile et con- tinens omne quod movetur. tinens omne quod movetur.

Adhuc autem, Nullus modus motus Adhuc autem, Nullus modus motus

Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Senten- tiarum, Dist. VIII, Art. 18. Tom. XXV novæ tiarum, Dist. VIII, Art. 18. Tom. XXV novæ

153 153

potest referri ut aliquo, modo mobile sit. potest referri ut aliquo, modo mobile sit. Si enim motus dicatur ad ipsum, ille Si enim motus dicatur ad ipsum, ille motus est in appropinquante ad ipsum. motus est in appropinquante ad ipsum. Si dicatur ab ipso, motus est in defe- Si dicatur ab ipso, motus est in defe- rente, sicut paulo ante monstratum est. rente, sicut paulo ante monstratum est. Mobilitas autem in ipso non per iteratio- Mobilitas autem in ipso non per iteratio- nem ipsius est, sed per continentiam, ut nem ipsius est, sed per continentiam, ut dictum est. Sed in Deo nullo modo poni dictum est. Sed in Deo nullo modo poni potest mutabilitas: et ideo penitus im- potest mutabilitas: et ideo penitus im- mutabilis est. mutabilis est.

MEMBRUM III. MEMBRUM III.

Utrum incommutabile esse proprium sit Utrum incommutabile esse proprium sit divinæ essentiæ'? divinæ essentiæ'?

TERTIO quæritur, Utrum incommuta- TERTIO quæritur, Utrum incommuta- bile esse proprium sit divinæ essentiæ ? bile esse proprium sit divinæ essentiæ ? Et videtur, quod non. Et videtur, quod non.

1. Dicuntur enim incommutabiles 1. Dicuntur enim incommutabiles Angeli, et immutabiles intelligentiæ, et Angeli, et immutabiles intelligentiæ, et immutabiles animæ beatæ. Ergo non immutabiles animæ beatæ. Ergo non soli Deo convenit immutabilitas : quia soli Deo convenit immutabilitas : quia proprium est quod convenit omni et proprium est quod convenit omni et soli. soli.

2. Si dicatur, quod incommutabilitas 2. Si dicatur, quod incommutabilitas Deo convenit per naturam: Angelis au- Deo convenit per naturam: Angelis au- tem et animabus beatis per gratiam, vel tem et animabus beatis per gratiam, vel per aliquam bonitatem fluentem a primo per aliquam bonitatem fluentem a primo immutabili, sicut videtur Plato dicere in immutabili, sicut videtur Plato dicere in Timæo: «Dii deorum quorum opifex Timæo: «Dii deorum quorum opifex paterque ego natura quidem mutabiles, paterque ego natura quidem mutabiles, voluntate autem mea permanentes. » IN voluntate autem mea permanentes. » IN CONTRARIUM est quod Angelus et intelli- CONTRARIUM est quod Angelus et intelli- gentia secundum sui naturam signacula gentia secundum sui naturam signacula sunt divinæ incommutabilitatis, et anima sunt divinæ incommutabilitatis, et anima secundum sui naturam imago incommu- secundum sui naturam imago incommu- tabilitatis ejusdem. Dicit enim Cassiodo- tabilitatis ejusdem. Dicit enim Cassiodo- rus, quod « temporale per hoc quod in- rus, quod « temporale per hoc quod in- cipit et desinit, non est æterni nisi vesti- cipit et desinit, non est æterni nisi vesti- gium quia non convenit cum eo nisi in gium quia non convenit cum eo nisi in confusa et indeterminata quadam dura- confusa et indeterminata quadam dura-

editionis nostræ. editionis nostræ.

Sed contra. Sed contra.

154 154

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

tione. » Eviternum autem quod incipit tione. » Eviternum autem quod incipit et non desinit, et stat in esse substantiali et non desinit, et stat in esse substantiali uno modo, imago est æternitatis: quia uno modo, imago est æternitatis: quia cum ea convenit et in modo durationis cum ea convenit et in modo durationis in substantia, et in carentia finis: licet in substantia, et in carentia finis: licet deficiat ab ipsa, quia æternum non ha‐ deficiat ab ipsa, quia æternum non ha‐ bet principium, æviternum autem habet. bet principium, æviternum autem habet. Unde dicit idem Cassiodorus, quod « si Unde dicit idem Cassiodorus, quod « si anima fine clauderetur, imago Dei non anima fine clauderetur, imago Dei non non esset. » Ergo et Angelus et intelli- non esset. » Ergo et Angelus et intelli- gentia et anima per naturam immuta- gentia et anima per naturam immuta- bilia sunt, et non solum per gratiam. bilia sunt, et non solum per gratiam. Non ergo soli Deo convenit immutabile Non ergo soli Deo convenit immutabile esse per naturam. esse per naturam.

IN CONTRARIUM hujus est adhuc, IN CONTRARIUM hujus est adhuc, 1. Quod dicit Apostolus, I ad Timo- 1. Quod dicit Apostolus, I ad Timo- theum, vi, 16: Qui solus habet immor- theum, vi, 16: Qui solus habet immor- talitatem. Super quod dicit Augustinus talitatem. Super quod dicit Augustinus in primo de Trinitate: « Cum anima in primo de Trinitate: « Cum anima quodammodo immortalis esse dicatur et quodammodo immortalis esse dicatur et sit, non diceret Apostolus: Solus Deus sit, non diceret Apostolus: Solus Deus habet immortalitatem, nisi quia vere habet immortalitatem, nisi quia vere immortalitas incommutabilitas est, quam immortalitas incommutabilitas est, quam nulla creatura potest habere, quoniam nulla creatura potest habere, quoniam solius creatoris est '. » solius creatoris est '. »

2. Adhuc, David dicit in Psalmo CI, 2. Adhuc, David dicit in Psalmo CI, 27 et 28 Mutabis eos, et mutabuntur: 27 et 28 Mutabis eos, et mutabuntur: tu autem idem ipse es. Quod tractans tu autem idem ipse es. Quod tractans Augustinus super Genesim ad litteram: Augustinus super Genesim ad litteram: << Deus solus recte immutabilis est, qui << Deus solus recte immutabilis est, qui nec per tempora mutari potest. » Unde nec per tempora mutari potest. » Unde solus dicitur habere immortalitatem. solus dicitur habere immortalitatem.

3. Adhuc, Augustinus contra Maxi- 3. Adhuc, Augustinus contra Maxi- minum «In omni mutabili natura non- minum «In omni mutabili natura non- nulla mors est ipsa mutatio: quia facit nulla mors est ipsa mutatio: quia facit aliquid in ea non esse quod erat et esse aliquid in ea non esse quod erat et esse quod non erat. » Hoc autem in Angelis quod non erat. » Hoc autem in Angelis et in intelligentiis et in animabus est. et in intelligentiis et in animabus est. Angelus enim et anima mutantur se- Angelus enim et anima mutantur se- cundum gratiam et peccatum. Intelligen- cundum gratiam et peccatum. Intelligen- tiæ autem secundum influentias bonita- tiæ autem secundum influentias bonita- tum a primo, et secundum influentias tum a primo, et secundum influentias illuminationum, purgationum, et perfe- illuminationum, purgationum, et perfe- ctionum, et a primo, et a se invicem, ut ctionum, et a primo, et a se invicem, ut dicit Dionysius, secundum quod pur- dicit Dionysius, secundum quod pur- gantur a dissimilitudinis habitu, et assi- gantur a dissimilitudinis habitu, et assi- milantur per illuminationem acceptam, milantur per illuminationem acceptam,

1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Trinitate, cap. 1. 1 S. AUGUSTINUS, Lib. I de Trinitate, cap. 1.

quam prius non habuerunt, et perficiun- quam prius non habuerunt, et perficiun- tur secundum reductionem inferioris in tur secundum reductionem inferioris in superiorem secundum aliquod intelligi- superiorem secundum aliquod intelligi- bile secundum quod prius reducti non bile secundum quod prius reducti non fuerint. fuerint.

SOLUTIO. Ad hoc solvendum est per SOLUTIO. Ad hoc solvendum est per dictum Augustini in libro contra Maxi- dictum Augustini in libro contra Maxi- minum dicentem, quod « cuicumque minum dicentem, quod « cuicumque creaturæ rationali præstatur ut peccare creaturæ rationali præstatur ut peccare non possit, non est hoc naturæ propriæ, non possit, non est hoc naturæ propriæ, sed Dei gratiæ. » Et ideo solus Deus, ut sed Dei gratiæ. » Et ideo solus Deus, ut ait Apostolus 3, habet immortalitatem ait Apostolus 3, habet immortalitatem qui non cujusque gratia sed natura sua qui non cujusque gratia sed natura sua propria nec potuit nec potest aliqua con- propria nec potuit nec potest aliqua con- versione mutari. Et ideo soli Deo conve- versione mutari. Et ideo soli Deo conve- nit omnino et penitus incommutabilem nit omnino et penitus incommutabilem esse. Cujus probatio efficacissima sumi- esse. Cujus probatio efficacissima sumi- tur a dicto Boetii in libro de Hebdomadi- tur a dicto Boetii in libro de Hebdomadi- bus, ubi dicit, quod « quod est, habere bus, ubi dicit, quod « quod est, habere potest aliquid præter ipsum quod est, potest aliquid præter ipsum quod est, esse vero nihil habet admixtum. » Ex esse vero nihil habet admixtum. » Ex quo relinquitur, quod omne id quod mu- quo relinquitur, quod omne id quod mu- tatur, diversum habet quod est, et esse. tatur, diversum habet quod est, et esse. Unde id in quo est idem quod est et esse, Unde id in quo est idem quod est et esse, immutabile est penitus et omnino. Et immutabile est penitus et omnino. Et causa hujus est, quia esse nullius rei causa hujus est, quia esse nullius rei potest esse subjectum, nec per se, nec potest esse subjectum, nec per se, nec per accidens, nec aliquo modo referri per accidens, nec aliquo modo referri potest ad motum, quamvis hoc esse re- potest ad motum, quamvis hoc esse re- ferri possit ad motum ut terminus. Ex ferri possit ad motum ut terminus. Ex hoc ulterius relinquitur, quod omne hoc ulterius relinquitur, quod omne causatum eo quod aliud habet esse et causatum eo quod aliud habet esse et quod est, mutabile est: quia sicut dicit quod est, mutabile est: quia sicut dicit Damascenus, « quod a versione incipit, Damascenus, « quod a versione incipit, versioni subjacet et mutationi. » Est au- versioni subjacet et mutationi. » Est au- tem mutatio duplex, ut dicit Damasce- tem mutatio duplex, ut dicit Damasce- nus, ad esse scilicet, et in esse: et hoc nus, ad esse scilicet, et in esse: et hoc est dictum, ad esse hoc, et in esse hoc. est dictum, ad esse hoc, et in esse hoc. Ad esse, sicut generatio, et opposita ei Ad esse, sicut generatio, et opposita ei corruptio. In esse salvato duplex est mu- corruptio. In esse salvato duplex est mu- tatio, scilicet in esse substantiali, et in tatio, scilicet in esse substantiali, et in esse accidentali. In esse substantiali mu- esse accidentali. In esse substantiali mu- tari convenit temporalibus, quæ non im- tari convenit temporalibus, quæ non im- mediate sed per motum corporis quasi mediate sed per motum corporis quasi per instrumentum exeunt ab æterno. Et per instrumentum exeunt ab æterno. Et in his dicimus, quod secundum esse sub- in his dicimus, quod secundum esse sub-

2 Cf. I ad Timoth. vi, 16. 2 Cf. I ad Timoth. vi, 16.

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 21. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. IV, QUÆST. 21.

tantiale fuit, est, et erit. In esse acciden- tantiale fuit, est, et erit. In esse acciden- tali mutantur etiam ea quæ immediate tali mutantur etiam ea quæ immediate *unt ab æterno, sicut Angeli et intelligen- *unt ab æterno, sicut Angeli et intelligen- tia et animæ, quæ per affectiones et rece- tia et animæ, quæ per affectiones et rece- ptiones bonitatum et malitiarum mutan- ptiones bonitatum et malitiarum mutan- tur. Per loca autem mutantur corpora. tur. Per loca autem mutantur corpora. Dicit enim Aristoteles in libro de Cœlo Dicit enim Aristoteles in libro de Cœlo et Mundo, quod « omne corpus secun- et Mundo, quod « omne corpus secun- dum locum mutabile est. » Omnino au- dum locum mutabile est. » Omnino au- tem immutabile esse, proprium est es- tem immutabile esse, proprium est es- sentiæ divinæ. sentiæ divinæ.

AD PRIMUM ergo dicendum, quod An- AD PRIMUM ergo dicendum, quod An- gelis, intelligentiis, et animabus, non gelis, intelligentiis, et animabus, non convenit immutabilitas, nisi illa sola quæ convenit immutabilitas, nisi illa sola quæ est ab esse substantiali, et non convenit est ab esse substantiali, et non convenit cis immutabilitas illa quæ est ad esse, cis immutabilitas illa quæ est ad esse, nec illa quæ est in esse accidentali nec illa quæ est in esse accidentali per naturam, sed per bonitatem conti- per naturam, sed per bonitatem conti- mentis quia pro certo per affectiones mentis quia pro certo per affectiones mutabiles sunt, et de contrario in con- mutabiles sunt, et de contrario in con- trarium mutarentur, nisi bonitate crea- trarium mutarentur, nisi bonitate crea- toris in bono confirmarentur: et in esse toris in bono confirmarentur: et in esse substantiali mutarentur, et in nihilum substantiali mutarentur, et in nihilum tenderent, nisi manu et bonitate creato- tenderent, nisi manu et bonitate creato- ris continerentur, ut dicit Gregorius. ris continerentur, ut dicit Gregorius.

AD DICTUM autem Cassiodori dicendum, AD DICTUM autem Cassiodori dicendum,

155 155

quod verum est, quod temporale in pau- quod verum est, quod temporale in pau- cioribus imitatur æternum, quám ævi- cioribus imitatur æternum, quám ævi- ternum et ideo temporale vestigium, ternum et ideo temporale vestigium, æviternum autem imago. Et propter æviternum autem imago. Et propter idem Angelus signaculum, anima imago, idem Angelus signaculum, anima imago, corpus vestigium Dei dicitur. Et hoc corpus vestigium Dei dicitur. Et hoc habent in natura, non nisi quantum ad habent in natura, non nisi quantum ad illam immutabilitatem quæ est in esse illam immutabilitatem quæ est in esse substantiali et quia creatum opus vo- substantiali et quia creatum opus vo- luntatis est, ut dicit Damascenus, et non luntatis est, ut dicit Damascenus, et non naturæ : ideodicit Plato: « Voluntate mea naturæ : ideodicit Plato: « Voluntate mea sic permanentes. » Immutabilitatem au- sic permanentes. » Immutabilitatem au- tem quæ est ad esse, nullo modo habet, tem quæ est ad esse, nullo modo habet, nec per gratiam, nec per naturam : hæc nec per gratiam, nec per naturam : hæc enim sic soli Deo convenit, quod nulli enim sic soli Deo convenit, quod nulli creato penitus communicabilis est. Si- creato penitus communicabilis est. Si- militer incommutabilitatem in esse sub- militer incommutabilitatem in esse sub- stantiali et accidentali quædam creata stantiali et accidentali quædam creata habent, sed per gratiam, non per natu- habent, sed per gratiam, non per natu- ram. Et hoc verum est et secundum ram. Et hoc verum est et secundum fidem et secundum philosophiam. Esse fidem et secundum philosophiam. Esse enim, ut in libro de Causis proba- enim, ut in libro de Causis proba- tum est, continuus fluxus est ab ente tum est, continuus fluxus est ab ente primo in omne quod causatum est vel primo in omne quod causatum est vel

creatum est. creatum est.

156 156

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

TRACTATUS V. TRACTATUS V.

DE ÆTERNITATE, ÆVITERNITATE, ET TEMPORE. DE ÆTERNITATE, ÆVITERNITATE, ET TEMPORE.

Deinde quæritur de æternitate. Deinde quæritur de æternitate.

Quæruntur autem de æternitate tria, scilicet de nunc quod est substantia Quæruntur autem de æternitate tria, scilicet de nunc quod est substantia faciens æternitatem. faciens æternitatem.

Secundo, Quid sit æternitas constituta ab ipso nunc ? Secundo, Quid sit æternitas constituta ab ipso nunc ?

Tertio, De comparatione æternitatis ab æviternum et temporale. Tertio, De comparatione æternitatis ab æviternum et temporale.

Circa primum quæruntur duo. Circa primum quæruntur duo.

Primo, Quid sit nunc æternitatis? Primo, Quid sit nunc æternitatis?

Secundo, Utrum idem nunc sit constitutivum æternitatis et temporis ? et, Secundo, Utrum idem nunc sit constitutivum æternitatis et temporis ? et, de comparatione nunc æternitatis ad nunc æviternitatis et nunc tempo- de comparatione nunc æternitatis ad nunc æviternitatis et nunc tempo- ris. ris.

QUÆSTIO XXII. QUÆSTIO XXII.

De nunc quod est substantia faciens æternitatem. De nunc quod est substantia faciens æternitatem.

MEMBRUM I. MEMBRUM I.

Quid sit nunc æternitatis? Quid sit nunc æternitatis?

AD PRIMUM Sic proceditur. AD PRIMUM Sic proceditur.

1. Boetius in libro de Trinitate 1. Boetius in libro de Trinitate

: :

«Tantum inter nostrarum rerum præ- «Tantum inter nostrarum rerum præ-

sens, quod est nunc, interest ac divina- sens, quod est nunc, interest ac divina- rum rerum, quod nostrum nunc quasi rum rerum, quod nostrum nunc quasi tempore currens facit sempiternitatem : tempore currens facit sempiternitatem : divinum nunc permanens, neque mo- divinum nunc permanens, neque mo- vens sese atque consistens, æternitatem vens sese atque consistens, æternitatem facit. » Videtur ergo, quod substantia facit. » Videtur ergo, quod substantia æternitatis æternitatem seipsam faciens, æternitatis æternitatem seipsam faciens, sit nunc stans et sese non movens. sit nunc stans et sese non movens.

2. Adhuc, Gilbertus : « Sicut est una 2. Adhuc, Gilbertus : « Sicut est una singularis et individua et simplex et so- singularis et individua et simplex et so- litaria mora, qua Deus ipse fuit, est, et litaria mora, qua Deus ipse fuit, est, et erit æternus. Ipse namque et est, et est erit æternus. Ipse namque et est, et est

IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 22. IN I P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 22.

Deus, et est æternus: sed est et est Deus Deus, et est æternus: sed est et est Deus essentia, et est æternus mora. » Ex hoc essentia, et est æternus mora. » Ex hoc accipitur, quod simplex mora quæ non accipitur, quod simplex mora quæ non potest esse nisi nunc, est substantia potest esse nisi nunc, est substantia eternitatis et inde accipitur ut prius, eternitatis et inde accipitur ut prius, scilicet quod unum indivisibile non se scilicet quod unum indivisibile non se movens, tota substantia est æternitatis. movens, tota substantia est æternitatis.

3. Adhuc, Sicut se habet nunc tempo- 3. Adhuc, Sicut se habet nunc tempo- ris ad temporis constitutionem, sic nunc ris ad temporis constitutionem, sic nunc eternitatis ad constitutionem æternitatis. eternitatis ad constitutionem æternitatis. Cum ergo tempus sit duratio successiva, Cum ergo tempus sit duratio successiva, eternitas vero duratio stans et indivisi- eternitas vero duratio stans et indivisi- bilis, oportet quod nunc quod constituit bilis, oportet quod nunc quod constituit tempus et est substantia temporis, suc- tempus et est substantia temporis, suc- cessionem constituat: et cum æternitas cessionem constituat: et cum æternitas Nit duratio stans et manens et indivisibi- Nit duratio stans et manens et indivisibi- liter, oportet quod nunc substantialiter liter, oportet quod nunc substantialiter constituens æternitatem, sit manens et constituens æternitatem, sit manens et stans indivisibiliter et ex hoc sequitur stans indivisibiliter et ex hoc sequitur idem quod prius. idem quod prius.

4. Adhuc, In IV Physicorum Aristoteles 4. Adhuc, In IV Physicorum Aristoteles vult, quod sicut id quod fertur vel move- vult, quod sicut id quod fertur vel move- tur, se habet in toto motu, ita nunc tur, se habet in toto motu, ita nunc temporis se habet in toto tempore. Nunc temporis se habet in toto tempore. Nunc enim est quod adjacet ei quod fertur in enim est quod adjacet ei quod fertur in motum secundum acceptionem animæ. motum secundum acceptionem animæ. Sed id quod fertur in motum, numquam Sed id quod fertur in motum, numquam accipitur stans hic vel ibi in tota magni- accipitur stans hic vel ibi in tota magni- tudine per quam movetur, sed semper tudine per quam movetur, sed semper accipitur partim hic, et partim ibi, ut accipitur partim hic, et partim ibi, ut protensum de ubi in ubi, et iterato per protensum de ubi in ubi, et iterato per totam magnitudinem per quam move- totam magnitudinem per quam move- tur. Anima ergo accipiens ipsum secun- tur. Anima ergo accipiens ipsum secun- dum id quod adjacet ei, secundum id dum id quod adjacet ei, secundum id quod movetur, accipit ut nunc ut fluens quod movetur, accipit ut nunc ut fluens de priori in posterius continue: et hoc de priori in posterius continue: et hoc est nunc non stans, sed sese continue est nunc non stans, sed sese continue movens. Per oppositum ergo si anima movens. Per oppositum ergo si anima accipit id quod est indivisibiliter stans accipit id quod est indivisibiliter stans in substantia, esse, virtute, et operatio- in substantia, esse, virtute, et operatio- ne, et accipiat nunc adjacens illi, non ne, et accipiat nunc adjacens illi, non accipiet nisi nunc stans, et nullo modo accipiet nisi nunc stans, et nullo modo fluens de priori in posterius, et nihil ac- fluens de priori in posterius, et nihil ac- cipiet in ipso quod sit prius et posterius, cipiet in ipso quod sit prius et posterius, sed idem ipsum stans indeficienter : sed idem ipsum stans indeficienter : nunc ergo quod adjacet ei, stans est in nunc ergo quod adjacet ei, stans est in seipso, non fluxu, sed indeficientia con- seipso, non fluxu, sed indeficientia con- stituens æternitatem. stituens æternitatem.

157 157

mæ philosophiæ, quod secundum quod mæ philosophiæ, quod secundum quod mensurata differunt, ita mensuræ for- mensurata differunt, ita mensuræ for- males et essentiales differunt mensuratis. males et essentiales differunt mensuratis. Mensuratum autem æternitate nihil ha- Mensuratum autem æternitate nihil ha- bet extra se quod acquirat per motum, bet extra se quod acquirat per motum, neque secundum esse, neque secundum neque secundum esse, neque secundum virtutem, neque secundum operationem, virtutem, neque secundum operationem, neque secundum ubi. Ergo mensura ad- neque secundum ubi. Ergo mensura ad- jacens ei quod est æternum, non accipi- jacens ei quod est æternum, non accipi- tur ut extensa ad aliquid. Mensura au- tur ut extensa ad aliquid. Mensura au- tem accepta adjacens ei, est acceptio tem accepta adjacens ei, est acceptio ipsius secundum esse æterni præsens ipsius secundum esse æterni præsens sive præsentialiter accepti. Cum ergo sive præsentialiter accepti. Cum ergo omne esse æterni totum simul accipiatur, omne esse æterni totum simul accipiatur, propter hoc quod indivisibile est, relin- propter hoc quod indivisibile est, relin- quitur quod præsens acceptio quæ est quitur quod præsens acceptio quæ est acceptio ipsius nunc, sit acceptio secun- acceptio ipsius nunc, sit acceptio secun- dum nunc indivisibile, et nunc indivisi- dum nunc indivisibile, et nunc indivisi- bile constitutivum est æternitatis. bile constitutivum est æternitatis.

6. Adhuc, Anselmus in Monologio di- 6. Adhuc, Anselmus in Monologio di- cit, quod sicut se habet nunc temporis cit, quod sicut se habet nunc temporis ad omnem locum, ita se habet nunc ad omnem locum, ita se habet nunc æternitatis ad omne tempus: sed nunc æternitatis ad omne tempus: sed nunc temporis non dividitur secundum loci temporis non dividitur secundum loci divisionem, sed est una præsens acceptio divisionem, sed est una præsens acceptio animæ omnis loci in nunc ergo simili- animæ omnis loci in nunc ergo simili- ter nunc æternitatis non dividitur ad ter nunc æternitatis non dividitur ad quodlibet tempus, sed una præsens ac- quodlibet tempus, sed una præsens ac- ceptio totius temporis et cujuslibet par- ceptio totius temporis et cujuslibet par- tis in nunc æterno autem nunc nihil tis in nunc æterno autem nunc nihil præteriit, et nihil futurum est, et sic præteriit, et nihil futurum est, et sic præsens nunc stans æternitatem facit. præsens nunc stans æternitatem facit.

IN CONTRARIUM est, quod IN CONTRARIUM est, quod

1. Æternitas duratio est: omnis au- 1. Æternitas duratio est: omnis au- tem continua duratio constituitur ratione tem continua duratio constituitur ratione continui, hoc est, multis continuatis ad continui, hoc est, multis continuatis ad unum continuans: ergo et sua substan- unum continuans: ergo et sua substan- tia continuum faciens, oportet quod non tia continuum faciens, oportet quod non accipiatur ut unum, sed ut principium accipiatur ut unum, sed ut principium unius et finis alterius, et semper fluens unius et finis alterius, et semper fluens ab esse ratione principii, et in esse ra- ab esse ratione principii, et in esse ra- tione finis: quia aliter non esset conti- tione finis: quia aliter non esset conti- nuum. Exemplum est hujus in continuo nuum. Exemplum est hujus in continuo et discreto. Quia enim punctum fluens et discreto. Quia enim punctum fluens ab esse, et ratione finis in esse et ratione ab esse, et ratione finis in esse et ratione principii continue facit lineam, et conti- principii continue facit lineam, et conti- nuum, ideo linea est continuum, et con- nuum, ideo linea est continuum, et con- tinuum est continuum et punctum in tinuum est continuum et punctum in

5. Adhuc, Aristoteles vult in X pri- tota linea substantia lineæ est, et id 5. Adhuc, Aristoteles vult in X pri- tota linea substantia lineæ est, et id

Sed contra. Sed contra.

158 158

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

esse esse

quod est esse autem lineæ vel continui quod est esse autem lineæ vel continui a continuo fluxu puncti est, et hoc est a continuo fluxu puncti est, et hoc est quo continuum est: et quia omne fluens quo continuum est: et quia omne fluens divisibile est, et divisum est semper in divisibile est, et divisum est semper in finem et principium, sive in ante et post, finem et principium, sive in ante et post, ideo omne continuum secundum ideo omne continuum secundum continui semper divisibile est. Cum ergo continui semper divisibile est. Cum ergo æternitas manens duratio sit et continua, æternitas manens duratio sit et continua, videtur quod ab uno indivisibili stante videtur quod ab uno indivisibili stante constitui, non possit. In discreto autem constitui, non possit. In discreto autem sic non est discretum enim licet indivi- sic non est discretum enim licet indivi- sibili constituatur secundum id quod est, sibili constituatur secundum id quod est, tamen a discreto immobili non conti- tamen a discreto immobili non conti- nuante finem unius in principium alte- nuante finem unius in principium alte- rius constituitur, ut accepto scilicet in rius constituitur, ut accepto scilicet in hoc et in illo: ideo secundum esse dis- hoc et in illo: ideo secundum esse dis- cretum est, ut patet: quia, ut dicit Py- cretum est, ut patet: quia, ut dicit Py- thagoras, unitas est, qua quælibet res thagoras, unitas est, qua quælibet res est una et unitas et unitas discrete ac- est una et unitas et unitas discrete ac- cepta et sub forma discretionis stantes, cepta et sub forma discretionis stantes, faciunt binarium: et unitas et unitas faciunt binarium: et unitas et unitas et unitas faciunt ternarium, et sic de aliis et unitas faciunt ternarium, et sic de aliis numeris. Unde unitas substantia numeri numeris. Unde unitas substantia numeri est secundum id quod est : discretio au- est secundum id quod est : discretio au- tem unitatis facit discretionem et esse tem unitatis facit discretionem et esse et numeri secundum quod in esse discre- et numeri secundum quod in esse discre- torum est. Et secundum hoc est in ele- torum est. Et secundum hoc est in ele- mentis orationis et ideo oratio discre- mentis orationis et ideo oratio discre- torum est. Elementa enim orationis sub torum est. Elementa enim orationis sub forma discreti stantia, constituunt oratio- forma discreti stantia, constituunt oratio- nem. Si ergo sic est in æternitate, quod nem. Si ergo sic est in æternitate, quod nunc in unum discrete et indivisibile nunc in unum discrete et indivisibile acceptum, constituit æternitatem, vide- acceptum, constituit æternitatem, vide- tur quod æternitas discretorum sit, et tur quod æternitas discretorum sit, et non continuorum: ergo a destructione non continuorum: ergo a destructione consequentis, cum sit continuorum, non consequentis, cum sit continuorum, non erit nunc unum stans indivisibiliter et erit nunc unum stans indivisibiliter et non movens sese constituens æternita- non movens sese constituens æternita- tem. tem.

2. Adhuc, Non videtur esse intelligi- 2. Adhuc, Non videtur esse intelligi- bile, quod unum nunc non extensum de bile, quod unum nunc non extensum de priori in posterius, indeficienter sit in priori in posterius, indeficienter sit in omni præterito, et in omni futuro conti- omni præterito, et in omni futuro conti- nua duratione quia si idem est, tunc nua duratione quia si idem est, tunc non erit nunc et nunc et postea, nisi sub non erit nunc et nunc et postea, nisi sub forma discretionis acceptum : quia for- forma discretionis acceptum : quia for- ma discretionis exprimitur quando dici- ma discretionis exprimitur quando dici- tur semel et iterum et tertio : et tunc tur semel et iterum et tertio : et tunc non potest intelligi, quod constituat non potest intelligi, quod constituat

continuum. Si autem est unum de pra continuum. Si autem est unum de pra terito in præsens, et de præsenti in futu terito in præsens, et de præsenti in futu rum extensum: tunc quidem constituet rum extensum: tunc quidem constituet continuum, sed non potest intelligi, continuum, sed non potest intelligi, quod non sit motum : tunc enim fuisse quod non sit motum : tunc enim fuisse et non esse et in futuro fore motum di- et non esse et in futuro fore motum di- cunt ejus quod transit a præterito in cunt ejus quod transit a præterito in præsens, et a præsenti in futurum : et præsens, et a præsenti in futurum : et ita relinquitur, quod nunc stans et non ita relinquitur, quod nunc stans et non movens sese non facit æternitatem. Dicit movens sese non facit æternitatem. Dicit enim Gilbertus in auctoritate præallega- enim Gilbertus in auctoritate præallega- ta, quod æternitas est mora. ta, quod æternitas est mora.

3. Si aliquis dicat, quod indeficientia 3. Si aliquis dicat, quod indeficientia stantis nunc facit continuam moram. Hoc stantis nunc facit continuam moram. Hoc non potest esse: quia si indeficientia non potest esse: quia si indeficientia indivisibilis faceret continuum in uno indivisibilis faceret continuum in uno indivisibili, faceret continuum etiam in indivisibili, faceret continuum etiam in alio et sic cum unitas indeficiens sit in alio et sic cum unitas indeficiens sit in omni numero, omnis numerus esset omni numero, omnis numerus esset continuus, quod falsum est: ergo etiam continuus, quod falsum est: ergo etiam quod indeficientia indivisibilis faciet con- quod indeficientia indivisibilis faciet con- tinuum quia falsum non sequitur nisi tinuum quia falsum non sequitur nisi ex falso. ex falso.

SOLUTIO. Dicendum, quod primam SOLUTIO. Dicendum, quod primam quæstionem oportuit esse de nunc æter- quæstionem oportuit esse de nunc æter- nitatis: quia æternitas id quod est, et nitatis: quia æternitas id quod est, et id quo est, non potest cognosci nisi ex id quo est, non potest cognosci nisi ex cognitione ipsius nunc constituentis cognitione ipsius nunc constituentis eam sicut et tempus cognosci non pot- eam sicut et tempus cognosci non pot- est, nisi ex nunc constituente ipsum : est, nisi ex nunc constituente ipsum : nec numerus cognosci potest, nisi ex nec numerus cognosci potest, nisi ex unitate constituente ipsum: nec motus unitate constituente ipsum: nec motus cognosci potest, nisi ex eo quod fertur, cognosci potest, nisi ex eo quod fertur, quod latione sua constituet ipsum. Unde quod latione sua constituet ipsum. Unde cum Boetio dicendum, quod æternitatem cum Boetio dicendum, quod æternitatem nihil constituet secundum id quod est et nihil constituet secundum id quod est et secundum esse, nisi nunc stans sub for- secundum esse, nisi nunc stans sub for- ma omnimodæ immobilitatis. Et secun- ma omnimodæ immobilitatis. Et secun- dum quod est nunc, est substantia æter- dum quod est nunc, est substantia æter- nitatis secundum id quod est : secundum nitatis secundum id quod est : secundum autem quod est stans et in forma stantis, autem quod est stans et in forma stantis, constituit eam secundum esse indeficien- constituit eam secundum esse indeficien- tiæ et mensuræ: secundum autem quod tiæ et mensuræ: secundum autem quod est indivisibile stans sub forma indivisi- est indivisibile stans sub forma indivisi- bilitatis, constituit eam sub esse mensu- bilitatis, constituit eam sub esse mensu- ræ indivisibilis, quæ tota simul est, non ræ indivisibilis, quæ tota simul est, non partem et partem, nec post partem par- partem et partem, nec post partem par- tem habens. tem habens.

IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 22. IN 1 P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 22.

Unde sex primæ rationes procedunt et Unde sex primæ rationes procedunt et necessariæ sunt. necessariæ sunt.

ject, 1. AD ID quod objicitur in contrarium, ject, 1. AD ID quod objicitur in contrarium, dicendum quod quædam attribuuntur dicendum quod quædam attribuuntur æternitati secundum se, et quædam attri- æternitati secundum se, et quædam attri- buuntur ei secundum relationem ad buuntur ei secundum relationem ad aliud, et quædam secundum relationem aliud, et quædam secundum relationem ad æternum. Si accipiatur secundum se : ad æternum. Si accipiatur secundum se : tunc impossibile est, quod sit in genere tunc impossibile est, quod sit in genere continuorum. Similiter si referatur ad continuorum. Similiter si referatur ad æternum quod indivisibile est secundum æternum quod indivisibile est secundum substantiam et esse, sic iterum impossi- substantiam et esse, sic iterum impossi- bile est, quod sit in genere continuorum. bile est, quod sit in genere continuorum. Sed quia sine animæ acceptione, ut dicit Sed quia sine animæ acceptione, ut dicit Aristoteles, nec est ut nunc temporis, Aristoteles, nec est ut nunc temporis, nec nunc ævi, nec nunc æternitatis, si nec nunc ævi, nec nunc æternitatis, si consideretur in anima accipiente ipsum, consideretur in anima accipiente ipsum, et ipsum per indeficientiam referente ad et ipsum per indeficientiam referente ad omne tempus et ad omne quod in tem- omne tempus et ad omne quod in tem- pore est, sic mora continua est et indefi- pore est, sic mora continua est et indefi- cientis, et sic in genere continuorum cientis, et sic in genere continuorum est. Et causa hujus continuationis est est. Et causa hujus continuationis est protensio accipientis animæ et protenden- protensio accipientis animæ et protenden- tis ipsum nunc per omne præteritum, et tis ipsum nunc per omne præteritum, et omne præsens, et omne futurum : et omne præsens, et omne futurum : et hæc causa continuitatis non in ipso hæc causa continuitatis non in ipso nunc est, sed in accipiente. Unde per nunc est, sed in accipiente. Unde per se indivisibile est, per aliud autem et per se indivisibile est, per aliud autem et per accidens divisibile et forma divisibilita- accidens divisibile et forma divisibilita- tis in ipso non est, sed in accipiente ip- tis in ipso non est, sed in accipiente ip- sum et ad divisibile referente. sum et ad divisibile referente.

joct. 2. AD ALIUD dicendum, quod nunc æter- joct. 2. AD ALIUD dicendum, quod nunc æter-

nitatis idem nunc est protensum a præ- nitatis idem nunc est protensum a præ- terito in præsens, et a præsenti in futu- terito in præsens, et a præsenti in futu- rum, non protensione ipsius nunc vel rum, non protensione ipsius nunc vel ejus cui adjacet nunc, sed protensione ejus cui adjacet nunc, sed protensione animæ referentis ipsum ad tempus et ad animæ referentis ipsum ad tempus et ad ea quæ sunt in tempore, præteritum sci- ea quæ sunt in tempore, præteritum sci- licet, præsens, et futurum. Et ideo dici- licet, præsens, et futurum. Et ideo dici- tur, Apocal. 1, 8: Qui est, et qui erat, tur, Apocal. 1, 8: Qui est, et qui erat, et qui venturus est, Omnipotens. Talia et qui venturus est, Omnipotens. Talia enim quæ moram dicunt secundum to- enim quæ moram dicunt secundum to- tum suum esse, vel secundum maximam tum suum esse, vel secundum maximam partem esse, ut videtur velle Aristoteles' partem esse, ut videtur velle Aristoteles' et commentator suus Averroes in Il Phy- et commentator suus Averroes in Il Phy- sicorum, non sunt nisi in anima. Et hoc sicorum, non sunt nisi in anima. Et hoc

1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- 1 Cf. Opp. B. Alberti. Comment. in I Sen- tentiarum, Dist. VIII, Art. 13. Tom. XXV hu- tentiarum, Dist. VIII, Art. 13. Tom. XXV hu-

159 159

etiam expresse dicit Augustinus in li- etiam expresse dicit Augustinus in li- bro XI Confessionum. bro XI Confessionum.

AD ALIUD dicendum, quod indeficientia Adobject. 3. AD ALIUD dicendum, quod indeficientia Adobject. 3. sola non est causa ad hoc sufficiens, sola non est causa ad hoc sufficiens, quod æternitas sit mora continua, sed quod æternitas sit mora continua, sed indeficientia cum protensione animæ ac- indeficientia cum protensione animæ ac- cipientis ipsum nunc, et referentis ad cipientis ipsum nunc, et referentis ad tempus et ad ea quæ sunt temporis tempus et ad ea quæ sunt temporis secundum prius et posterius per indefi- secundum prius et posterius per indefi- cientiam, cientiam,

MEMBRUM II. MEMBRUM II.

Utrum idem nunc sit constitutivum æter- Utrum idem nunc sit constitutivum æter- nitatis et temporis ? nitatis et temporis ?

SECUNDO quæritur, Utrum idem nunc SECUNDO quæritur, Utrum idem nunc sit constitutivum æternitatis et tempo- sit constitutivum æternitatis et tempo- ris? ris?

Et ad hoc intelligendum oportet quæ- Et ad hoc intelligendum oportet quæ- rere, Qualiter nunc æviternitatis consti- rere, Qualiter nunc æviternitatis consti- tuit æviternitatem? tuit æviternitatem?

Et secundo, Qualiter nunc temporis Et secundo, Qualiter nunc temporis constituit tempus? constituit tempus?

MEMBRI SECUNDI MEMBRI SECUNDI

ARTICULUS I. ARTICULUS I.

Qualiter nunc æviternitatis constituit Qualiter nunc æviternitatis constituit æviternitatem ¹? æviternitatem ¹?

1. Cum autem unumquodque illorum 1. Cum autem unumquodque illorum æternitas et æviternitas et tempus sit æternitas et æviternitas et tempus sit mora, ut dicit Gilbertus, et tunc consti- mora, ut dicit Gilbertus, et tunc consti- tutivum sit illius moræ secundum quod tutivum sit illius moræ secundum quod est unum manens in tota mora: non est unum manens in tota mora: non

jusce novæ editionis. jusce novæ editionis.

160 160

D. ALB. MAG. ORD. PRÆD. D. ALB. MAG. ORD. PRÆD.

potest esse nunc æternitatis, nisi quod potest esse nunc æternitatis, nisi quod intelligitur adjacere æviterno eidem ma- intelligitur adjacere æviterno eidem ma- nenti in tota mora illa. Æviternum au- nenti in tota mora illa. Æviternum au- tem est indivisibile per essentiam : ex- tem est indivisibile per essentiam : ex- pansum autem et divisibile per actum pansum autem et divisibile per actum sive per operationem et sic unum et sive per operationem et sic unum et idem manens in tota mora. Quod ergo idem manens in tota mora. Quod ergo sibi sic intelligitur adjacere ut mensu- sibi sic intelligitur adjacere ut mensu- rans esse ejus, hoc ipsum est nunc ævi- rans esse ejus, hoc ipsum est nunc ævi- ternitatis et sic nunc æviternitatis ternitatis et sic nunc æviternitatis aliquo modo divisibile est secundum aliquo modo divisibile est secundum esse, licet per substantiam sit indivisi- esse, licet per substantiam sit indivisi- bile. Videtur ergo, quod non differat a bile. Videtur ergo, quod non differat a nunc temporis. nunc temporis.

2. Adhuc, Differentiæ nunc æternita- 2. Adhuc, Differentiæ nunc æternita- tis sunt, quod est indivisibile per sub- tis sunt, quod est indivisibile per sub- stantiam et esse, et non fluens, sed si- stantiam et esse, et non fluens, sed si- mul existens substantia, potentia, et ope- mul existens substantia, potentia, et ope- ratione. Si ergo æviternum deficiat ab ratione. Si ergo æviternum deficiat ab æterno, et superabundet super tempus : æterno, et superabundet super tempus : et supponatur, quod uniuscujusque esse et supponatur, quod uniuscujusque esse sit propria mensura, respondens sibi se- sit propria mensura, respondens sibi se- cundum suam naturam cum inter rem cundum suam naturam cum inter rem stantem secundum substantiam, poten- stantem secundum substantiam, poten- tiam, et operationem et rem fluentem tiam, et operationem et rem fluentem secundum substantiam, potentiam, et secundum substantiam, potentiam, et operationem, non sit nisi res stans secun- operationem, non sit nisi res stans secun- dum substantiam, expansa autem secun- dum substantiam, expansa autem secun- dum potentiam,et vicissitudinata a priori dum potentiam,et vicissitudinata a priori in posterius secundum operationem : et in posterius secundum operationem : et supponatur, quod mensuræ differant se- supponatur, quod mensuræ differant se- cundum mensurata videtur, quod nunc cundum mensurata videtur, quod nunc ipsius æviternitatis constitutivum, sit ipsius æviternitatis constitutivum, sit nunc indivisibile per substantiam, pro- nunc indivisibile per substantiam, pro- tensum autem secundum quod adjacet tensum autem secundum quod adjacet potentiæ, sive potenti secundum quod potentiæ, sive potenti secundum quod potens est, et vicissitudinatum, secun- potens est, et vicissitudinatum, secun- dum quod intelligitur adjacens operanti dum quod intelligitur adjacens operanti secundum quod operans est. Tale enim secundum quod operans est. Tale enim nunc in ultima sua conditione attingit nunc in ultima sua conditione attingit nunc temporis, in prima autem nunc temporis, in prima autem æternitatis, in media autem inter utrum- æternitatis, in media autem inter utrum- que est extensum ab uno in alterum. que est extensum ab uno in alterum.

nunc nunc

3. Adhuc, Hoc modo in tota mora quæ 3. Adhuc, Hoc modo in tota mora quæ dicitur æternitatis, unum et idem manet dicitur æternitatis, unum et idem manet æviternum, scilicet indivisibile per sub- æviternum, scilicet indivisibile per sub- stantiam, extensum per potentiam, ordi- stantiam, extensum per potentiam, ordi-

1 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII super Genesim ad 1 S. AUGUSTINUS, Lib. VIII super Genesim ad

natum ad operationem, et vicissitudina- natum ad operationem, et vicissitudina- tum per operationes ergo sibi adjacens tum per operationes ergo sibi adjacens secundum quod est ens operans et po- secundum quod est ens operans et po- tens, unum et idem est nunc illius mora tens, unum et idem est nunc illius mora quæ dicitur æviternitatis constitutivum. quæ dicitur æviternitatis constitutivum.

4. Adhuc, Aliter intelligi non potest 4. Adhuc, Aliter intelligi non potest id quod dicitur in libro de Causis, pro- id quod dicitur in libro de Causis, pro- positione trigesima, quod inter rem cu- positione trigesima, quod inter rem cu- jus substantia et actio sunt in momento jus substantia et actio sunt in momento æternitatis, et inter rem cujus substan- æternitatis, et inter rem cujus substan- tia et actio sunt in momento temporis, tia et actio sunt in momento temporis, est medium, et est illud cujus substantia est medium, et est illud cujus substantia est in momento æternitatis, et operatio est in momento æternitatis, et operatio in momento temporis. Sicut enim ibi- in momento temporis. Sicut enim ibi- dem dicit commentum, res cadens sub dem dicit commentum, res cadens sub tempore, in omnibus suis dispositionibus tempore, in omnibus suis dispositionibus sejuncta est a re cadente sub æternitate sejuncta est a re cadente sub æternitate in omnibus suis dispositionibus. Conti- in omnibus suis dispositionibus. Conti- nutio autem non est nisi in rebus simili- nutio autem non est nisi in rebus simili- bus. Cum ergo æternitas et tempus sint bus. Cum ergo æternitas et tempus sint quædam extrema, inter quæ est me- quædam extrema, inter quæ est me- dium, oportet quod medium continuans dium, oportet quod medium continuans sit res, quæ aut substantia est sub mo- sit res, quæ aut substantia est sub mo- mento temporis, et actione sub momen- mento temporis, et actione sub momen- to æternitatis aut e converso res quæ to æternitatis aut e converso res quæ substantia cadit sub momento æternita- substantia cadit sub momento æternita- tis, et actione sub momento temporis. tis, et actione sub momento temporis. Sed primo modo esse non potest : quia Sed primo modo esse non potest : quia non potest esse res cujus actio sit sub non potest esse res cujus actio sit sub uno momento æternitatis, et substantia uno momento æternitatis, et substantia sub momento temporis: quia quando sub momento temporis: quia quando substantia in esse suo sequitur fluxum substantia in esse suo sequitur fluxum temporis, non potest ab illa substantia temporis, non potest ab illa substantia egredi virtus et operatio, quæ fluxum egredi virtus et operatio, quæ fluxum temporis non sequantur. Relinquitur temporis non sequantur. Relinquitur ergo, quod sit ibi medium, scilicet res, ergo, quod sit ibi medium, scilicet res, cujus substantia sit in momento æterni- cujus substantia sit in momento æterni- tatis, et operatio in momento temporis. tatis, et operatio in momento temporis. Et cum potentia sit inter substantiam et Et cum potentia sit inter substantiam et operationem unius scilicet substantiæ in- operationem unius scilicet substantiæ in- divisibilis, et multarum sibi succeden- divisibilis, et multarum sibi succeden- tium operationum, oportet quod potentia tium operationum, oportet quod potentia extensa sit ab uno in multa tale ergo extensa sit ab uno in multa tale ergo nunc æviternitatis est constitutivum. nunc æviternitatis est constitutivum.

5. Adhuc, Aliter non potest intelligi 5. Adhuc, Aliter non potest intelligi quod dicit Augustinus in libro VIII su- quod dicit Augustinus in libro VIII su- per Genesim ad litteram 1, quod « Deus per Genesim ad litteram 1, quod « Deus

litteram, cap. 20. litteram, cap. 20.

INI P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 22. INI P. SUM. THEOL. TRACT. V, QUÆST. 22.

spiritualem creaturam sive incorpoream spiritualem creaturam sive incorpoream movet per tempus : creaturam autem movet per tempus : creaturam autem corporalem per tempus et locum. » Si corporalem per tempus et locum. » Si cnim creaturam spiritualem movet per cnim creaturam spiritualem movet per tempus, oportet quod sit mobilis et mota tempus, oportet quod sit mobilis et mota per tempus, sed secundum substantiam per tempus, sed secundum substantiam nullo modo mobilis est vel mota. Relin- nullo modo mobilis est vel mota. Relin- quitur ergo, quod secundum virtutem quitur ergo, quod secundum virtutem sit mobilis, et secundum actionem mota. sit mobilis, et secundum actionem mota. Dicit enim Dionysius in Cœlesti hierar- Dicit enim Dionysius in Cœlesti hierar- chia, quod «< creatura spiritualis non di- chia, quod «< creatura spiritualis non di- viditur nisi per substantiam, virtutem, viditur nisi per substantiam, virtutem, " operationem. » Cum ergo creatura " operationem. » Cum ergo creatura spiritualis una sit et eadem in tota mora spiritualis una sit et eadem in tota mora quæ est æviternitatis, substantia indivi- quæ est æviternitatis, substantia indivi- sibili, virtute autem extensa, et opera- sibili, virtute autem extensa, et opera- tione vicissitudinata, relinquitur quod tione vicissitudinata, relinquitur quod nunc sibi sic, ut dictum est, adjacens nunc sibi sic, ut dictum est, adjacens per intellectum, constitutivum sit illius per intellectum, constitutivum sit illius moræ quæ dicitur æviternitas. moræ quæ dicitur æviternitas.